شهوژپ و هداوناخشهوژپ و هداوناخ ةمانلصف 27 یپایپ هرامش...

حيم حمن الربسم اهلل الر

ةفصلنام

خانواده و پژوهش شناسی و علوم تربیتی( شناسی، روان )جامعه

پژوهشی –نشریه علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش

خانواده و مدرسهپژوهشکده

27شماره پیاپی ،9314 تابستان ،2 شماره، دوازدهمسال

ریال 000/40 بهاء

صفحه 941

خانواده و پژوهش ةفصلنام

27یاپی پ ، شماره9314 تابستان، 2، شماره دوازدهمسال . ايي 17/9/93ميور 9773/11/9پژوهشي ميماره –/ داراي درجه علمي خانواده و مدرسهنشريه پژوهشكده

و انجمي (مطالعيا مميو و و پيرورو وپژوهشيكده خيانواده و مدرسيه نشريه حاصل فعالیت مشيرر پژوهشيهاه

.مددکاري اجرماع ايران است

ه مطالعا ممو و و پرورو هاپژوهش صاحب امتياز:

دکرر علیرضا عصاره مدير مسئول:

نژاد دکرر مكوه نواب سردبير فصلنامه:

مريم کاظم مدير داخلي:

اعضاي هيات تحريريه دکرر تق م اد ارمك : اسراد دانشهاه تهران

پژوهشهاه مطالعا ممو و و پرورور دکرر قدس احقر: دانشیا اهلل دکرر خدابخش احمدي: دانشیار مرکز تحقیقا علوم رفراري دانشهاه علوم پزمك بقیه

دانشهاه الزهرا اسراددکرر سیمی حسینیان: خوار م دکرر علیرضا قبادي: اسراديار دانشهاه

واسراديار پژوهشهاه مطالعا ممو و و پرور دکرر مجید قدم : خوار م نژاد: اسراد دانشهاه دکرر مكوه نواب

محس نیا ي: دانشیار دانشهاه کاماندکرر

دکرر خدابخش احمدي، دکرر مهربان پارسامهر، دکرر اند:استاداني كه در داوري مقاالت اين شماره همكاري داشتهمورکان ، دکرر غالمرضا ممسرهاد سراج ، ، دکرر ففرد دکرر سیمی حسینیان، دکرر فريده دوکانه اي ،عباس حبیب ادهخان ، دکرر علیرضا دکرر منوچهر فضل دکرر مصطف عماد اده، عسهري، دکرر مجید عل يزدي، ما اردکرر عل عرب

مهنا دکرر دکرر محس نیا ي، مهندس عبدالحسی نفیس ، دکرر محمدحس میر امحمدي، قبادي، محمد مخاطب، هامم

مهنا خانلو ويراستار فارسي:

مريم خیريه مترجم چكيده مقاالت:

پريسا نديانبا همكاري: ساخرمان ، 6(، پال سابق خسروومهید دهقان نیا خان ند، خیابان ايرانشهر ممال ، کوچه تهران، خیابان کريم نشاني:

و پژوهشپژوهشهاه مطالعا ممو و و پرورو، طبقه دوم، دفرر فصلنامه خانواده 99987988: تلفن اشتراك 99989983 تلفن دفتر فصلنامه:

[email protected]: پست الكترونيكي www.qjfr.ir: نشاني پايگاه اينترنتي

9315 بهارچاپ: تومان 4888: بها

سازي گرديده است. نمايه (ISC)انواده و پژوهش در پايگاه استنادي علوم جهان اسالم فصلنامه خ

خوانيد: در اين شماره مي صفحه عنوان ی بررسي تأثير ميزان وابستگیي بته اينگرنتر بتر مهارتهتا

اجگماعي در دانش آموزان مدارس هوشمند و عادی

سمیه تاجیک اسماعیلیدکتر رضا اردکانیان

7

بررسي رابطه رضاير جنسي و سازگاری زناشويي در دبيران مگأهل با ازدواج فاميلي و غير فاميلي

فرشاد ژیان دکتر شکوه نوابی نژاد

صمد عظیمی گروسی

77

بري آموزش خدمات و کاالها قيمر افزايش یپيامدهامطالعة

عمومي آموزش برای هاخانوادهی تقاضا

14 دکتر عبداهلل انصاري

مطالعات تطبيقي درآموزش و پرورش: کاربستر روشتهای

جديد تحقيق

96 دکتر عباس معدن دار آرانی

پذيریجامعه بر ميزان پنهان درسي هایبرنامه تأثير بررسي تيزهوشان مدارس موزانآدانش

64 لیلی فریدونی

تأثير عوامل اجگماعي شدن بر هويتر نوجوانانههمستاالن

مدرسه و رسانه(

دکتر رضا صفري شالی آتیه عبد موالیی

447

راهنماي اشتراك فصلنامه خانواده و پژوهش

مقاالت به زبان انگلیسی چکیده

27شماره و پژوهش فصلنامه خانواده

4

راهنمای تدوین و پذیرش مقاله برای چاپ در نشریه

اهداف انتشار فصلنامه

پژگهشرر رر د برررا ررو قا لرر وید رر رر ن ا گ –هرر ع می رر نشررو گ تررریوف ه یرر

آو زف گ پوگقف.

شررخ ی ر دو ریرر گ شررخ ی ر قگا د سرر ول ا رر م می رر رر ن ا از زگاهرر ع و رر

ق ق اقدب ط آو زف گ پوگقف. وهخگ ر یرف ر اقیص ع گ حد

اسرمو از وخررو اقدبر ط ر نآر آور زف گ –تریوف وهخگ ول ا ر ر ن ا ا اهوانر

پوگقف.

خط مشي فصلنامه

هرر ح لر پژگهشرآ ع می ر شرا گ الر می ر پرژگه ق ود ا اقسر ا ور

آ قم ه شا شا.

رر ن ا ق اقدبر ط ر آورر زف گ پروگقف ق ود اة اقس ا ر ا ر گ نر زهر ع نآرر

شخ سرر رر ن ا ر وشرر قب اگاررر ق د یررر ر برر شررر و ـ آوررر زف رر ن ا ر و رر

دو ررر ر قاهخ رر ه گ وشرر گقا رر ن ا ا قگانشخ سرر گ ورراهوه رر ن ا ر رر ن ا

. اهوان گ ... د ش -اسمو

شرایط پذیرش مقاالت

0000) ررر لرف 20گ حراابرو 51م آ حررااق ود ار اقسر ا د هرره شرا گ لرف

شا. ق لراق آ ر دودررن مخر ا ود ار ر نر ن ن هررخا ر ق ر می ر ر بی ( 0100د

مخرر ا شرر ی ر و رر رراو ر شرر ق دیفرر ر گ نشرر ن اهخیونیرر ن شرری گ ق گ نررر

رر نشرر ن نشرروه word 2003 رر ه رروا هررري ي سرر ع آ د رر نررون ا رر اق

د انخرا ود ار قا از یوهرس پرر اايیوگنرير ر شر . ه نخرر ن هررخات ور وسی

نش ن نشوه اقس ن هخا.

ودرر م قهرر ی رر هرررگ گ رر وتشرر ا ن اهررا شررا گ نشرروه ق قبرر هرر ق گ

و ی اع آ آزا اس . گهواه ود ا اگ د ررو ق

چ پ اقس نگو . ود ا وجی هگوع ه و واع وقس گ

.ود ا اقائ شا نب ها قبم ق نشوه م هگو چ پ قسرا شا

اطالعات مربوط به فصلنامه

5

انگیرر شا.گ قس آ ع ود ا اقس ا اقاع گ چيرا ز ن

هو وؤاف )ن هرخا ود ا ( وررو ار قسری ول ارن ود ار ر گ حفر حدر هگرو

وؤاف ود ا قا و مآا اق .

هررو رر برر زن شررا آرر قؤ وش صرر م وؤاررف از شررر ق ورری ود ارر

اسرریف شرر . ررااگ گ ن اقهرر (APA) ذن هررر انج رر قگانشخ سرر آووهيرر و

نر و اس س ه ر شر دخرر ش .

ق قؤ تو . قو ق بی م )اس و ي ممئ ا یص قع( ق پ گ

اه و ق نرو صیخ و پروگع ن ها. ود ا اقس ا از و اق س ی ق ظ هوع گ و ی

ود ا اقسر ا د سره هرور د وهوهر گ هرور اگقا وقسر گ اقزهر اهرا شرا گ

ق ل قم د هرا آن چ پ اها قسرا.

پس از قه ود ا اممن گل ل قم اها تو.

اگق وقسرر ر برر ق لرر قم د هرررا گ اگق رر چرر پ اهررا 3ود ارر اقسرر ا د سرره

قسرا.

ساختار محتوایي و ظاهري مقاالت ارسالي

ساختار محتوایي مقاله: الف(

آ ع انجر ن شرا ا یر هرات هآ گ پژگهشر آر ر دو قه مبانی نظری و پیشیینه پیژوهش .5

وبرر ن نررروع ن هررر ق اهخجرر گ رر ق رر ا یصرر ق گ رر قم هرر الرر پرشرررخ گ

ش . آگق و

اهرر قررر هررا ا رر ررر نگو چگرر نگ قگنررا انجرر ن روش شناسییی پییژوهش .2

تررروعر ر قگف ن نرر ن نرر ر حجرر گ شرر و قگف د درررسر و رر آورر قع پررژگه

هرر قگف دج هرر گ د یررر ا گ آگقع ایممرر مر امیبرر ق گ قگاهرر ا اقهرر قگف رر

اع ق ر ق آ ع ر بر ق تو یر شرا هرا ر شرر قه ع آور قع قگشر شا. ق قا ب

ه آگقع ش .

هر ع د دردر ق اهر ر نگ شری نی هج ر سر آورا از ه یر گیری بحث و نتیجه .3

اع وخلدر گ وفررا بر قگشرخگو ه گ نیر هج ر سر آورا هرا ر ت نر ش . ه ی و

. تروع شار اقائ ش ث گ نیرج

27شماره و پژوهش فصلنامه خانواده

6

هرر ع اهرر قررر رر پرشررخآ ه ع وبیخرر ررو نیرر هج گ ه یرر ق پیشییندادهای رییاربردی .4

ش . د درس ا یص ق اش ق و

( .)اع. پرر . اع APA ق اهرر قررر از شررر و ذن هررر منییابم مییورد اسییت اده .1

ش . اسیف و

ساختار ظاهري مقاله: ب(

ود ار شراا نر ن گ نر ن ر ن ا ت ر ق ر مخر ا ود ار ت هر گ رر نگو و یر اع ـعنوان .5

ق 8اع برر وؤاررف ق آ اشرری اق ر گ نشرر ن اايیوگنررر رر قیرر می رر گ و سررر

ق گسرره لررف قررواق 54( گ رر قیرر انررااز boldزهررو مخرر ا قرررا شرر . مخرر ا هررا )

ترو .

رر چيراا ود ا شرو و یصرو گ ر و از و ی هر م ود ار اسر بر شر و چيرا ـ .2

ورروی ر قگف پررژگه گ نیرر هج وآرر آ اسرر . د راا بی رر م رر برر ق ق یرر ق چيرررا

ن شری شر بر حرااق شر و تر بی دج گز نخ هرا گ ق پ هر آ بیررا گا 210از

وریر یو ب ه ه ا. 50گ ال ر ل ط 55بیرا گا شا گ قی آ 1

وریر یرو شرا. سو صریآ ع انر 51 لر ط گ الر رر 52قیر اهر قرر ان ـ .3

اها . boldگ 50ه ع آ ن گ زهو ش boldگ 52 قی

میزان وابستگی به اینترنت بر مهارتهای اجتماعی تأثیربررسی

در دانش آموزان مدارس هوشمند و عادی

1سمیه تاجیک اسماعیلیدکتر

2رضا اردکانیان

چکیده وابستگی به اینترنت بر مهارتهای تأثیربا هدف بررسی و مقایسه پژوهش حاضر

جامعه آماری شامل اجتماعی دانش آموزان مدارس هوشمند و عادی انجام گرفته است.دانش آموزان مدارس هوشمند و عادی شهر تهران است که تعداد آنها در سال تحصیلی

نفر 989طبق فرمول کوکران پژوهش نمونه تعداد نفر بوده است. 944994، 49-49نفر افزایش داده شد و به شیوه خوشه ای چند مرحله ای انتخاب 944که به شدبه محاس

شهر تهران به پنج ناحیه شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تقسیم شد و گردید. نخست شد.از هر منطقه یک مدرسه هوشمند و یک مدرسه عادی به صورت تصادفی انتخاب

و نددانش آموزانی انتخاب شد سپس از هر مدرسه به صورت تصادفی کالسها وآزمون آنالیز واریانس چند سویه زاستفاده ا ها باها میان آنان توزیع شد. یافتهپرسشنامه

های پژوهش نشان داد که میزان مهارتهای نتایج حاصل از تحلیل یافته .تحلیل شدند، در رداجتماعی دانش آموزان در مدارس هوشمند و عادی تفاوت قابل مالحظه ای ندا

میزان مهارتهای اجتماعی دختران از پسران مورد مطالعه بیشتر است. این موضوع حالی کهها همچنین یافته کند.گروه دانش آموزان مدارس هوشمند و عادی صدق می دو در هر

لحاظ مهارتهای اجتماعی ن است که دانش آموزان وابسته و غیروابسته به اینترنت ازآید ؤم مهارتهای اجتماعی دانش آموزان وابسته بیشتر است.، یعنی دارند دارمعناتفاوت

آموزان، مدرسه هوشمند، مدرسه اجتماعی، وابستگی به اینترنت، دانش هایمهارت :واژگان کلید

عادی

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

94/1/49تاریخ پذیرش: 4/8/49تاریخ دریافت:

[email protected] . عضو هیات علمی گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسالمی، واحد تهران شرق1

[email protected] تکنولوژی آموزشی، دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران جنوب. دانش آموخته کارشناسی ارشد 9

mailto:[email protected]

72شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

8

مقدمه

میلیون نفر کاربر در سراسر دنیا، اینترنت در حال 944حدود در با ورود هزاران عضو جدید و

الب صنعتی دیجیتالی شکل دادن یک انقالب ارتباطی، اجتماعی و اقتصادی است و در اوج قله انق

ویژۀ خود را به همراه و تبعات قراردارد و هرگونه انقالب جدید، بی گمان مشکالت جدید

ساعته بودن، سادگی 99سهولت دسترسی به آن، مانندمنحصر به فرد اینترنت های. ویژگیمی آورد

موجب استقبال عظیم مردم در همگیمی باشند که ، گمنام ماندن کاربران آن و ..... پایینکار، هزینه

(.9449، 1سراسر جهان از آن شده است)گرین فیلد

که است شده برآورد نفر میلیون 184 تا 194 ، میان1444ل سا تا اینترنت کاربران کل شمار

.داشت اختصاص غربی اروپای و ژاپن و شمالی آمریکای به اینترنت ارتباطات از درصد 44 تقریبا

کاربران تعداد د،ندهمی نشان کشورها گونهاین در را کاربران شمار بیشترین هنوز آمارها چه اگر

به نقل از محراب بیگی، ، 1984 ،9اسلوین(است افزایش حال در سرعت به نیز جهان مناطق سایر

1949 .)

این انقالب فناوری مانند هر تحول و دگرگونی دیگری تبعات مثبت و منفی به همراه دارد.

زندگی کاربران آن متفاوتهای ات منفی این رسانه بر جنبهتأثیربرخی پژوهشها حاکی از

بت( و برخی پژوهشها از آثار مث1448و همکاران، 9کرات؛ 1444 9،بنجامین؛ 9449 9،است)کاپالن

بیشتر تبعات منفی ، رسد استفاده افراطی از هر رسانه(. به نظر می1981 ،گویند)دوران آن سخن می

های اجتماعی و پرداختن به دنیای مجازی استفاده بیش از حد از شبکه مثالرا تقویت می کند. آن

تاجیک ؛1949 و همکاران، تواند بر رفتارهای اجتماعی تأثیر منفی برجای بگذارد)عزیزی نژادمی

رفتارهای اجتماعی ابتدا جنبه نخستین(. به همین دلیل پژوهشگران معتقدند که 1984 ،اسماعیلی

هبسزا در بروز رفتارهای اجتماعی ب یفطری دارند، اما بر اثر گذشت زمان جنبه های پرورش، اثر

راحل متوالی را های رشد برای تکامل اجتماعی فرد، م(. نظریه1934، 9گاردیلجا می گذارند )ه

دانند. اجتماعی مؤثر می فرآیندهای فنی، محیطی و اجتماعی را در تحول کنند و زمینهمطرح می

اجتماعی فرآینداجتماعی شدن جستجو کرد. فرآیندبنابراین، اکتساب مهارتهای اجتماعی را باید در

ماری در تحول آن ی بسیار پیچیده است و عوامل بیشفرآیندشدن و کسب مهارتهای اجتماعی،

1. Greenfield

2. Slovin 3. Caplan

4. Benjamin

5. Kraut 6. Hilgard

... بررسی تأثیر میزان وابستگی به اینترنت بر مهارتهای

9

بر گسترش دوستی، یکپارچگی اجتماعی در جامعه و ،مؤثرند. توانایی برقراری تعامل با همساالن

گذارد. افرادی که فاقد مهارتهای مربوط به تعامل های اجتماعی حمایتی نیز تأثیر میتوسعه شبکه

هستند گیری اجتماعیهمساالن و گوشه از سویاجتماعی هستند، در معرض خطر طرد

اجتماعی شدن در فرآینددر ی مؤثر(. فناوریهای ارتباطی و اطالعاتی امروزه نقش1448، 1)سارجنت

. تقویت و پرورش مهارتهای دارند خانواده، گروه همساالن، دوستان و ...همچون کنار دیگر عوامل

مند استفاده از اجتماعی نیازمند برقراری ارتباط رودرروی مؤثر میان افراد است. در مدارس هوش

کند، اما بیشتر ارتباطات و رایانه و اینترنت هرچند که مهارتهای فناورانه دانش آموزان را تقویت می

رسد فناوری و اینترنت صورت می گیرد. بنابراین به نظر می از طریقآموزش و یادگیری فرآیند

انجامد و فرض میاز آن استفاده از اینترنت در داخل و خارج از مدرسه به استفاده افراطی

افراطی از اینترنت و بروز وابستگی به آن میزان مهارتهای اجتماعی ۀ است که با استفاد بر پژوهشگر

پژوهش در این دادن دانش آموزان کاهش می یابد. بنابراین برای پیشگیری از چنین احتمالی انجام

ضروری به نظر می رسد. زمینه

بیان مسأله

رفتارهایی که ؛دشومهارتهای اجتماعی به رفتارهای آموخته شده و مقبول جامعه اطالق می

عوامل .تواند به نحوی ارتباط متقابل برقرار سازد که منجر به بروز پاسخهای منفی نشودشخص می

انعطاف پذیری و تطبیق های اجتماعی، توانایی تعامل سالم با دیگران،ی مهارتهای رفتارمؤلفه

دانش آموزان در محیط تعاملی مدرسه درس می خوانند، ارتباط .خود با وضعیت محیط است

ساعات روز بسیاری از برقرار می کنند، با یکدیگر و همچنین با دبیران خود تعامل و تبادل دارند و

مؤثر یاری برقراری ارتباط تواند آنان را درگذرانند. بنابراین مهارتهای اجتماعی میرا در مدرسه می

کند.

کند که مردم راهی بسیار آسان و سریع برای به اشتراک گذاشتن اینترنت شرایطی را فراهم می

از (. برخی9419، و همکاران 9و با مردم سراسر جهان ارتباط برقرار کنند)کو اطالعات بیابند

و شودمیبهبود و افزایش ارتباط انسانها سبباینترنت که اندیشمندان و صاحب نظران معتقدند

شود. برخی دیگر معتقدند که استفاده از رایانه و اینترنت مانع ارتباط با انسانهای دیگر می

های مثبت و منفی است. وابستگی به اینترنت اینترنت هم مانند دیگر فناوریها دارای جنبه مسلما

است. کوتاهی در کنترل میزان استفاده فناوریآسیب زا از افراطی و ۀهای منفی استفادیکی از جنبه

1. Sargent 2. Ko


01

به آثار منفی و عملکرد نادرست آن در حوزه روابط خانوادگی و ثبات از اینترنت که منجر

شود شود اعتیاد به اینترنت یا استفاده آسیب زا از اینترنت نامیده میاحساسی و عاطفی ایجاد می

(. 1449 1یانگ،(

بیشتری از مردم را درگیر می کند. وابستگی به شماراعتیاد به اینترنت مشکلی است که هر روز

. این مشکل با کرده استمطرح (1449اصطالحی است که یانگ )« اعتیاد به اینترنت»اینترنت یا

زا از استفاده مشکل»، «استفاده مرضی از اینترنت» ، «وابستگی رفتاری به اینترنت»ی مانند عناوین

اما ،معرفی شده است« اختالل اعتیاد به اینترنت»و « استفاده بیش از اندازه از اینترنت»، «اینترنت

« اعتیاد به اینترنت» رایج ترین اصطالحی که در تحقیقات گوناگون به کار برده شده است،

(.1984است)تاجیک اسماعیلی،

زندگی فردی و اجتماعی شخص مانند پژوهشها نشان داده اند وابستگی به اینترنت بربرخی

و آسیب زدن به هویت، اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی، تربیت اجتماعی، سازگاری

ات منفی است.تأثیرگذارد و اغلب این می تأثیرنگرشهای اخالقی و فرهنگی

وابستگی به اینترنت و مهارتهای اجتماعی دانشجویان را میان( رابطه 1941مرآتی و اسالم پناه )

های آغازگری و خاتمه، ابراز وجود، وابستگی به اینترنت و مؤلفهکه میان بررسی کردند و دریافتند

وابستگی به اینترنت و میاندار وجود دارد، اما اتقویت اجتماعی، همدلی و همکاری رابطه منفی معن

های دار وجود ندارد. همچنین نتایج حاکی از آن بود که مؤلفهامعن ۀدهی رابطمهارت جهت

% از واریانس وابستگی 89آغازگری و خاتمه، ابراز وجود، تقویت اجتماعی، همدلی و همکاری،

کنند. نتیجه اینکه به طور کلی محیط مجازی به سبب انزوایی که ایجاد به اینترنت را تبیین می

دهد. اجتماعی را کاهش میکند، مهارتهای می

در نظام آموزشی کشور ما مدارس هوشمندی طراحی شده اند که مبانی توسعه آنها امروزه

. این مدارس دانش آموز محورند و در آن استاز فناوریهای نوین اطالعات و ارتباطات گیریبهره

ی اطالعات در معلم نقش هدایتگر دارد. مدارس هوشمند از دستاوردهای مهم توسعه فناور

خود را مفید ات تأثیرکه نتایج آن نه تنها در محیط آموزشی استهای آموزش و پرورش برنامه

محیط زندگی دانش آموزان و فردای در بلکه تحولی نوین همراه با تجارب واقعی گذاشت،خواهد

رشد همه هستند که با هدف هایی . این مدارس نسل جدیدی از مدرسهدکرخواهد ایجاد آنها

تربیت تواناییها و قابلیتهای فردی، ی)ذهنی، جسمی، عاطفی و روانی( دانش آموزان، ارتقاۀ جانب

1. Young


00

تشکیل شده و به فعالیت مشارکت مردمیافزایش و نیروی انسانی متفکر و آشنا به فناوری

دانش، نقش ند. از آنجا که در این مدارس نقش معلم به عنوان راهنما و نه انتقال دهندها مشغول

دانش آموز به عنوان عضو فعال، خالق، نقاد و مشارکت جو، به جای عضوی منفعل و مصرف

کند، بنابراین لزوم محور تغییر می -محور نه نتیجه -فرآیندکننده، دانش و نظام ارزشیابی به صورت

ا بودن مهارتهای اجتماعی برای فعالیتهای مشارکتی، خالقانه و فعاالنه برای دانش آموزان چندین دار

برابر است. کار با فناوریهای اطالعاتی و فناوریهای نوین آموزشی در مدرسه به نوعی استفاده از

(.1949اینترنت و شبکه را نیز به همراه دارد)علی عسگری،

یکی ،دارس هوشمند، تربیت دانش آموزان دارای مهارتهای زندگیبا توجه به ماهیت و هدف م

از اولویتهای اساسی این مدارس است. دانش آموزانی که نه تنها برای زندگی، بلکه قبل از آن برای

دارند. اما به واسطه استفاده از فناوریهای جدید مانند آموختن، نیاز به مهارتهای ارتباطی و اجتماعی

ی نیزاره امکان وابستگی به آن به عنوان یکی از معضالت اصلی مطرح است. از سویاینترنت، همو

در مدارس هوشمند دانش آموزان نقش محوری و خالقانه و مشارکت جویانه بیشتری دارند، لذا از

رود به برقراری رابطه بیشتری با معلم و دانش آموزان دیگر بپردازند. اما اگر قرارآنان انتظار می

و اینترنت باشند و به جای رایانهباشد افراد به جای برقراری ارتباط با یکدیگر مدام مشغول کار با

های مثبت آن به اینترنت وابسته شوند، مهارتهای اجتماعی آنان دچار مشکل از جنبه گیریبهره

وابستگی به اینترنت بر مهارتهای اجتماعی و تأثیربرای بررسی پژوهشگردغدغه اصلی شود.می

پژوهشگرگیردکه دانش آموزان مدارس هوشمند و عادی از آنجا نشأت می میانمقایسه آن در

، نه و فناوریهای نوین)و در رأس آنگذارد که در مدارس هوشمند، رایافرض را بر این می

گیرد که این امر می تواند به استفاده ار میقر اینترنت( به عنوان واسطه ای میان معلم و دانش آموز

در مدارس عادی ارتباط میان معلم و دانش آموزان ارتباطی بینجامد، زیرابیش از اندازه از اینترنت

بدون واسطه است و اگر فقدان وجود فناوری و رایانه را در مدارس عادی بپذیریم فرض بر این

پیش بینی پژوهشگره اینترنت کمتر است. در نتیجه است که در مدارس عادی میزان وابستگی ب

به منظور همچنینکند که میزان مهارتهای اجتماعی دانش آموزان در مدارس عادی بیشتر باشد. می

آزمون این فرضیه به صورت دقیق، بایستی دانش آموزان وابسته به اینترنت را چه در مدارس عادی

ارتهای اجتماعی مورد مقایسه قرار داد تا بتوان در صورت از نظر نمره مه و چه در مدارس هوشمند

تأیید این فرضیه تحلیلی جامع از چرایی آن ارائه کرد. به همین دلیل پژوهش حاضر به منظور


07

ایسه آن در مدارس وابستگی به اینترنت بر مهارتهای اجتماعی دانش آموزان و مق تأثیربررسی

. هوشمند و عادی انجام شده است

هدف

وابستگی به اینترنت بر مهارتهای اجتماعی میزان تأثیرهدف اصلی پژوهش بررسی و مقایسه

دانش آموزان مدارس هوشمند و عادی است.

چارچوب نظری

نوعی استفاده از اینترنت که موجب ایجاد مشکالت »توان به عنوان وابستگی به اینترنت را می

(.9449تعریف کرد )کاپالن، « زندگی فرد می شود روانشناختی، اجتماعی، تحصیلی و شغلی در

اعتیاد به اینترنت در زیرمجموعه اختالالت تکانه ای آمده است و آن نوعی استفاده از اینترنت

ایجاد کند. رایج ی، درسی یا شغلی در زندگی فرد است که بتواند مشکالت روان شناختی، اجتماع

و کاپالننوعی وابستگی رفتاری به اینترنت ایجاد کند ) ترین تعریف اعتیاد به اینترنت این است که

داشته باشند بروزماه 94که باید حداقل به مدت به اینترنت مالکهای اعتیاد (.9449، سادوک

دربارۀند از: ایجاد تحمل، عالئم سندرم ترک )مانند لرزش، اضطراب، افکار تکراری ا عبارت

اینترنت، حرکات ارادی یا غیرارادی انگشتان(، اجبار به دربارۀاینترنت، خیال پردازی و رویا دیدن

استفاده از اینترنت به منظور کاهش دادن یا جلوگیری از عالئم ترک، استفاده بیش از مدتی که قصد

استفاده دارد، کاهش فعالیتهای اجتماعی، شغلی و تفریحی و خطر از دست دادن شغل، تحصیل و

(.9448، 1فاده بیش از حد از اینترنت )فیتز پاتریکفرصتهای کاری به دلیل است

ارتباط حمایت اجتماعی ادراک "( در پژوهشی با عنوان 1949و موحدی ) بیرامی، موحدی

که دریافتند "ۀ دانشجوییعاطفی با اعتیاد به اینترنت در جامع -شده و احساس تنهایی اجتماعی

عاطفی با اعتیاد به -نمرات افراد در حمایت اجتماعی ادراک شده و احساس تنهایی اجتماعی میان

وضعیت افرادی که اعتیاد اینترنتی دیگر به عبارت. (> P 41/4اینترنت ارتباط معنادار وجود دارد)

تر عاطفی نیز نامطلوب -داشتند، در ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و احساس تنهایی اجتماعی

بود.

رابطه اعتیاد به اینترنت با "در پژوهشی که تحت عنوان (1949شهبازی راد و میردریکوند )

"افسردگی، سالمت روان و ویژگیهای جمعیت شناختی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه

1. Fitzpatrick


01

اد به اینترنت با ( انجام دادند، دریافتند اعتی1448با استفاده از پرسشنامه اعتیاد به اینترنت یانگ )

(.>441/4pافسردگی رابطه مثبت و با سالمت روان رابطه منفی دارد )

بررسی رابطه بین عوامل خانوادگی با اعتیاد به "( با نام 1949نتایج پژوهش صالحی و یاوری )

ارزشهای خانوادگی، میاننشان داد که "اینترنت و آسیبهای ناشی از آن در بین جوانان شهر یزد

ل اجتماعی والدین، حمایت اجتماعی خانواده، تحصیالت والدین و آگاهی والدین از فناوریهای کنتر

(. >441/4pمعنادار وجود دارد) ۀارتباطی با آسیبهای ناشی از استفاده نادرست از اینترنت رابط

( با هدف مقایسه اختالالت روانشناختی دانشجویان 1949صفاریان) و های کجباف، کورکییافته

معتاد و کاربران عادی اینترنت در دانشگاه اصفهان مبنی بر این است که اعتیاد به اینترنت با

-میانبیمارانگاری(، اضطراب، وسواس، حساسیت -اختالالت افسردگی، جسمانی کردن )خود

دار داشت. عالوه بر این اشاخص کلی عالیم ارتباط معنفردی، هراس و پارانویا و همچنین

)جهانی( ن عادی اینترنت در شاخص شدت کلیدانشجویان معتاد به اینترنت، نمره باالتری از کاربرا

(. P ≥ 49/4)استدار ااین اختالف معن tداشتند، که براساس آزمون

میزان باالی استفاده از انجام دادند( 9449در تحقیقی که کاپالن و همکارانش در سال )

. این پژوهش بررسی کردندبا افسردگی و کناره گیری اجتماعی در نوجوانان را اینترنت و رابطه آن

نفر از دانش آموزان سال آخر دبیرستان اجرا شد وپرسشنامه مورد استفاده در این مطالعه 84روی

برای اینکه ( بود.1448گ و راجرز )پرسشنامه افسردگی بک و پرسشنامه اعتیاد به اینترنت یان

مشخص کنند که افراد اعتیاد به اینترنت دارند یا خیر با استفاده از ویرایش تعدیل جزئی نیمرخ

اعتیاد به قماربازی )قماربازی بیمارگون( در راهنمای سنجش روانی به مشخص کردن افراد

رکت کردند. پرداختند. شرکت کنندگان به صورت داوطلبانه در این پژوهش ش

اینترنت در نوجوانان، میزان گستردگی تأثیر( در بررسی خود با عنوان 1444) 1جاشوا بنجامین

در این تحقیق نفری مطالعه کرد. 949علل سوء کاربرد اینترنت در نوجوانان را روی نمونه ای

ت وابسته نبودند. عنوان گروه کنترل به اینترنبه نفر 144نفر وابسته به اینترنت بودند و 949

به وجود آمدن یک سبب بنجامین بر مبنای این مطالعه دریافت که گپ زدن با مردم احتماال

شودکنند میعاطفه و احساس منفی در افرادی که به صورت مفرط از اینترنت استفاده می

(.1989 ،داوودآبادی)

1. Joshua Benjamin


01

های مشهود و هم دارای ( مهارتهای اجتماعی را هم دارای جنبه1484) و فردریکسن ایسلر

چشمداشتها، افکار و تصمیماتی است "دانند . عناصر شناختی نامشهود شامل های نامشهود میجنبه

درباره آنچه باید در ارتباط متقابل بعدی گفته شود یا انجام گیرد. این عناصر همچنین مقاصد و

تأثیربر اندیشه طرف مقابل شود که واکنش در برابر آن احتماالشامل میبینش فرد دیگری را

(.1939گذارد)ابراهیمی قوام، می

هرچند عواطف و احساسات پیشامدهای خصوصی به شمار می آیند ولی عواطف و

( برخی از عواطف1433تظاهرات آنها در بررسی مهارتهای اجتماعی جای خود را دارند. ایزارد )

)یعنی اشتیاق و عالقه، شادی، تعجب، خشم، پریشانی و تشویش، طغیان، نفرت و انزجار، تحقیر و

خوار شماری، ترس، وحشت، خجلت و شرم، تحقیر و تقصیر( را عواطف بنیادی می نامد که در

دهد.مجموع سایر حاالت عاطفی )مانند اضطراب، افسردگی، عشق و عناد( را تشکیل می

شود که افراد با یا تجربه کردن عواطف دیگران، زمانی مهم تلقی می "دلیهم"بعد عاطفی

آشنا هستند. برخی ابراز دوستی و دفع تعارض دیگران کامال مانندفردی -میانبرخی از مهارتهای

نامیده اند: "همدلی"تشکیل دهنده یاز روانشناسان عوامل زیر را اجزا

استفاده از اطالعات مربوط برای نامگذاری و شناخت و تشخیص احساس: توانایی .1

تشخیص عواطف

درک دید دیگران: درک وجود تفاوت میان دید و برداشت خود از موقعیتها با دید و .9

برداشت دیگران، توانایی به تصور در آوردن و تجربه کردن افکار دیگری

براهیمی قوام، ز عواطف خود)اپذیری عاطفی : توانایی تجربه کردن و آگاه شدن ا تأثیر .9

1939)

گذشته از مهارتهای عاطفی که به شکل شناسایی و نامگذاری احساسات مطرح است، مهارت

دیگری نیز دارای اهمیتی خاص است که خود را به جای دیگران قرار دادن یا همدردی، یعنی

درک توانایی شناختی و عاطفی نگاه کردن از دریچه چشم دیگری است. پیش نیاز چنین مهارتی،

، حرکات، حاالت چهره و نیز از مانند صدا، اشارات احساسات و افکار دیگران از طریق غیر کالمی

ی است که شامل فرآیند، زیرا است "حل مسأله "طریق غیر کالمی است. مفهوم بسیار مهم دیگر،

مراحل زیر است:

؛دست یافتتوان به راه حلی آشنایی کلی: توانایی تشخیص وجود مسأله و اینکه می .1

؛تعیین کردن و نظم دادن به مسأله: مشخص کردن مسائل متعدد موجود در یک موقعیت .9


01

ذهنی که در آن تمام راه حلهای ممکن مورد هاندیشیدن به راه حلهای دیگر: مثل ایجاد انگیز .9

؛گیردتوجه قرار می

؛برگزیده شودتصمیم گیری: بر اساس ارزیابی میزان حل مسأله مورد نظر، مسیری برای آن .9

اقدام مجدد برای حل آن در صورت ،رسیدگی : اجرای تصمیم و ارزیابی میزان حل مسأله .9

.مؤثر نبودن راه حل )پیشین(

به آنهایی که در موقعیتها و نقشهای تقسیم می شوند مهارتهای اجتماعی از نظر عملکردی

مهارتهای ابزاری فرد را کنند.می ابزاری ارزش دارند و آنهایی که در روابط آشنایی میانجی گری

سازد. مهارتهای برای کسب استقالل و منافع مادی مانند پول، مسکن، کاالها خدمات توانا می

آشنایی برای فرد امکان دوست داشتن ، لذت از صمیمیت، کسب حمایت عاطفی، نشان دادن گرمی

های اجتماعی توانایی تمی آورد. مهار و مشغول شدن در معامله متقابل با دوستان و بستگان را فراهم

داد و ستد اطالعات و بیان کردن و مبادله نگرشها، نقطه نظرها و احساسات در حیطه وسیعی از

فردی شامل پیچیدگی، -میانموقعیتهاست. موقعیتهای ابزاری به درجات متنوعی از روابط

ال کوتاه و روشن نیاز دارد، در ؤصمیمیت، استعداد و تکرار نیاز دارد. بعضی موقعیتها به یک س

طوالنی تر از زمان نیازمندند. یهایشدیدتر و دوره یتعامالت ، بیان رحالی که بعضی دیگر به تکرا

اجتماعی را به خدمت -فردی آشکار هم وظایف ابزاری و هم عاطفی -میانبعضی از تمایالت

که دیگری کند، در حالیرضایت کسب میگیرد. در بعضی موقعیتها، یک فرد از نیازهای ابزاری می

(.1484، به نقل از سیبرمن، دست می آورد)فاتحیهرضایت عاطفی و اجتماعی ب

(1489به نقل از کارتلج و میلبرن ) 1484در پژوهش حاضر از دیدگاه ایسلر و فردریکسن

گیری رهجهت تبیین مبانی نظری مهارتهای اجتماعی و همچنین تست سنجش مهارت اجتماعی به

شده است.

ال پژوهشؤس

تأثیرآیا وابستگی به اینترنت بر مهارتهای اجتماعی دانش آموزان مدارس هوشمند و عادی

گذارد؟می

روش تحقیق

از نوع مقایسه ای پس رویدادی است، زیرا اثر متغیر مستقل آن،با توجه به ماهیت این پژوهش

)وابستگی به اینترنت( بر متغیر وابسته )مهارتهای اجتماعی( بدون دستکاری و دخل و تصرف

اندازه گیری شده است. روش پژوهش پیمایشی و ابزار اندازه گیری متغیرها، پرسشنامه است.


01

جامعه و نمونه آماری پژوهش

شهر متوسطه متوسطه اول و دوم و عادی دورۀمدارس هوشمند پژوهش را همهی جامعه آمار

شمار( 1949استناد آخرین آمار اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران ) هب تشکیل داده اند.تهران

.استبوده نفر 944994کل دانش آموزان

روش نمونه وشده نفر محاسبه 989حجم نمونه پژوهش حاضر بر اساس فرمول کوکران

منطقه 9. به این ترتیب که ابتدا تهران به ه استگیری در پژوهش، خوشه ای چند مرحله ای بود

. سپس از مناطق یک ، دو ، چهار، شش، هشت و شدشرق و غرب تقسیم ،مرکز ،جنوب ،شمال

. از هر ه استشانزده به صورت تصادفی یک مدرسه هوشمند و یک مدرسه عادی انتخاب شد

چند کالس به صورت تصادفی و از هر کالس چند دانش آموز به صورت تصادفی انتخاب مدرسه

ند.ه اها را تکمیل کردشده و پرسشنامه

ابزارهای پژوهش

های مربوط به وابستگی به اینترنت، از به منظور گردآوری دادهپرسشنامه وابستگی به اینترنت:

سئوال دو گزینه ای )بله، 8( که دارای 1448مقیاس استاندارد شده وابستگی به اینترنت یانگ)

مورد پاسخ مثبت دهد، وابسته به 9یا بیشتر از 9که هر آزمودنی که به گیری شد بهرهخیر( است

رود.اینترنت به شمار می

( مطالعه آغازینی روی پدیده وابستگی به اینترنت و چت کردن 1449دکتر کیمبرلی یانگ )

انجام داد و به گونه ای با آن برخورد کرد که گویا وجوه مشترکی با قماربازی بیمارگونه دارد . او

در پرسشنامه ای که اغلب برای تعیین میزان قماربازی بی اختیار افراد به کار می رود، تغییراتی

گیری از آن، کسانی را که تصور می شد وابسته به اینترنت هستند، از د با بهرهایجاد کرد تا بتوان

سئوالی بود که هر 8آنهایی که دچار وابستگی نبودند، جدا سازد . ابزار غربالگری، پرسشنامه ای

مورد پاسخ مثبت می داد، وابسته روانی )معتاد( به اینترنت به شمار 9یا بیشتر از 9آزمودنی که به

ی آمد.م

( عقیده دارد که خط برش معینی وجود ندارد که بر اساس آن بتوان افراد وابسته و 1448یانگ )

بر اساس ساعت استفاده قابل اعتیاد صرفا از این گذشتهغیر وابسته را از یکدیگر جدا کرد.

، در ساعت در هفته نشان دهند 94تشخیص نیست. برخی از افراد ممکن است عالئم اعتیاد را با

کنند، این عالئم را بروز ندهند. ساعت در هفته وقت صرف می 94که برخی دیگر که بیش از حالی

تأثیرباید به آن توجه شود این است که آیا اینترنت در زندگی فرد زمینهعامل مهمی که در این


02

یا خیر؟ آیا زمان صرف شده در اینترنت در زندگی خانوادگی، زناشویی، اجتماعی، است داشته

گذار بوده است تأثیرحرفه ای و تحصیلی، هویت وکارهای روزمره و مانند اینها

پس از آن یانگ، در مطالعات بعدی خود، درباره وابستگی به اینترنت و آثار .(1449یاخیر؟)یانگ،

کرد. در پژوهش حاضر از پرسشنامه ای که یانگ برای سنجش وابستگی به آن، از این تست استفاده

، استفاده شده است.هاینترنت و چت ساخت

مقیاس درجه بندی مهارتهای اجتماعی ماگر کارگیریه ب: با پرسشنامه مهارتهای اجتماعی

ارس ( به سنجش مهارتهای دانش آموزان مد1439فردی ایسلر )-( و فهرست رفتار میان1439)

هوشمند و عادی پرداختیم . این پرسشنامه از دو فهرست مهارتهای اجتماعی که ماگر و ایسلر

تاجیک به دفعات در پژوهشهای پیشین)به طور نمونه، تلفیق شده و پایایی آن قبال کرده اند،طراحی

ست که سؤال ا 94( مورد سنجش و تایید قرار گرفته است. این پرسشنامه دارای 1989اسماعیلی،

ای درجه 9فردی دانش آموزان است و بر مبنای طیف لیکرت -بیانگر نوع رفتار اجتماعی و میان

)خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد( تنظیم شده است. سئواالت پرسشنامه مربوطه مهارتهای

یص اجتماعی را در ابعاد مختلف؛ مانند همدلی یا تجربه کردن عواطف دیگران، توانایی تشخ

احساسات و عواطف دیگران، درک تفاوت موجود میان خود و دیگری، ارتباطات غیر کالمی مانند

دانش آموزان به صورت رادهد. این پرسشنامه لبخند زدن، خوشرو بودن و... مورد سنجش قرار می

د.کننتکمیل می 1گزارش دهی -خود

پرسشنامه استفاده شده است. هر دو در این تحقیق از اعتبار صوری برای سنجش اعتبار

اساتید متخصص و های پژوهش به استاد راهنما، چند تن ازپرسشنامه به همراه اهداف و فرضیه

های پرسشنامه از لحاظ محتوایی تأیید و گویه هصاحب نظر در حوزه متغیرهای پژوهش داده شد

1د عد به گزینه خیر و صفر عدد ی پرسشنامه اعتیاد به اینترنت، )پس از تخصیصیپایا .شده است

پرسشنامه دهد شده است که نشان میمحاسبه درصد( 3409)349/4به گزینه بلی( با آلفای کرونباخ

االت پرسشنامه، مثبت ؤال با بقیه سؤس 8یک از همبستگی هر ای قابل قبول ومطلوب بوده و

درصد(، مطلوب و 8304) 834/4اخ ی پرسشنامه مهارتهای اجتماعی نیز با آلفای کرونبیاست. پایا

االت پرسشنامه مثبت است. ؤال با بقیه سؤس 94یک از همبستگی هر

ها از آمار توصیفی )فراوانی، درصد، میانگین و انحراف استاندارد( و جهت جهت تحلیل داده

.ه استآزمون فرضیه ها از آمار استنباطی )رگرسیون دو جمله ای( استفاده شد

1. Self-reporting


08

هاوتحلیل دادهتجزیه

مقایسه وضعیت وابستگی به اینترنت در دانش آموزان مدارس هوشمند وعادی. 0عادی دانش آموزان مدارس هوشمند و وضعیت کلی وابستگی به اینترنت در .0جدول

تعداد نوع مدرسهکمترین

مقدار

بیشترین

مقدار8میانگین از

انحراف

استاندارد چولگی افراشتگی

4099 4099- 9013 9099 8 4 149 هوشمند

4098 4098- 9014 9039 8 4 144 عادی

4099 4099- 9019 9099 8 4 949 جمع

8)از 9099مدارس هوشمند میانگین میزان وابستگی به اینترنت در 1شماره جدولبر اساس

بنابراین است . نمره( 8)از 9039نمره( و میانگین میزان وابستگی به اینترنت در مدارس عادی،

از مدارس عادی کمتر ، میزان وابستگی به اینترنت درپژوهشهای حاصل از با توجه به یافته

مدارس هوشمند است.عادی نمره( دردانش آموزان مدارس هوشمند و 8ز توزیع نمرات وابستگی به اینترنت )ا .7جدول

میزان

اعتیاد

عادی هوشمند

درصد تجمعی درصد فراوانی درصد تجمعی درصد فراوانی

1 99 9909 9909 99 1309 1309

0 91 1901 9409 99 1909 9909

7 99 1104 9109 99 1901 9309

1 94 9403 39 93 1809 9908

1 13 848 8408 93 1909 3409

1 19 308 8809 14 409 84

1 19 903 4909 19 904 49

2 9 109 4904 9 909 4309

8 9 901 144 9 909 144

144 144 144 149 جمع

پرسش وجود 8در پرسشنامه مورد استفاده در حوزه وابستگی به اینترنت در پژوهش حاضر،

درصد( و 9909نفر از دانش آموزان مدارس هوشمند) 99 نشان می دهد که 9شماره دارد. جدول

پاسخ مثبت نداده پرسش 8کدام از درصد(، به هیچ 1309نفر از دانش آموزان مدارس عادی ) 99

نفر از دانش آموزان مدارس عادی 99درصد( و 1901نفر از دانش آموزان مدارس هوشمند) 91 .اند

.درصد( فقط به یک پرسش پاسخ مثبت داده اند 1909)


09

درصد دانش آموزان مدارس 9409با استفاده از ستون فراوانی تجمعی، مشاهده می شود

مدارس عادی، به یک پرسش و کمتر )حداکثر یک پرسش(، درصد دانش آموزان 9909 و هوشمند

های بیشتر به پرسشها قابل تأمل ، موضوع برای تعداد پاسخ)به همین ترتیب اند دادهپاسخ مثبت

.است(

پرسش و بیشتر پاسخ مثبت داده باشند، وابسته 9دانش آموزانی که به "اینکههمچنین با توجه

درصد دانش آموزان 8408های مندرج در جدول فوق، توجه به یافتهو با "شوندبه اینترنت تلقی می

رسش و پ 9پرسش ) 9درصد دانش آموزان مدارس عادی به کمتر از 3409مدارس هوشمند و

دانیم.کمتر( پاسخ مثبت داده اند، لذا آنها را غیر وابسته می عادی دانش آموزان مدارس هوشمند و سطوح وابستگی به اینترنت در .1جدول

سطوح وابستگی به اینترنت

کل وابسته غیروابسته

مدرسه

عادی 144 91 198 فراوانی

%144 %9409 %3409 درصد

هوشمند 149 93 199 فراوانی

%144 %1409 %8408 درصد

کل 949 38 919 فراوانی

%144 %1404 %8401 درصد

9409درصد دانش آموزان مدارس هوشمند و 1409 که مشاهده می شود 9جدول شماره در

.داشته اندوابستگی به اینترنت ،رصد دانش آموزان مدارس عادی مورد مطالعهد

دانش آموزان مدارس هوشمند وعادی بررسی سطوح اعتیاد به اینترنت در آزمون خی دو به منظور .1جدول

درجه آزادی تعداد اهمیت

تقریبی)دوطرفه(

اهمیت میزان

دقیق)دوطرفه(

میزان اهمیت

دقیق)یک طرفه(

40399 1 (9)199. خی دو پیرسون

(0اصالح پیوستگی) 40499 1 40814

40399 1 40199 نسبت احتمال

4091 408 تست دقیق فیشر

40399 1 40199 وابستگی خطی به خطی

های معتبرنمونه تعداد 949

9*9(محاسبه صرفا در جدول1)

است. 94/98داشته اند. حداقل شمارش مورد انتظار 9(صفردرصد انتظار شمارش کمتراز 9)


71

درصد، سطوح وابستگی به 49ا اطمینان ب، آزمون خی دو، 9 شماره براساس نتایج جدول

یعنی ، (sig>0.05دهد)دار نشان نمیاعادی معن اینترنت را دردانش آموزان مدارس هوشمند و

.عادی متفاوت است توان ادعا نمود وابستگی به اینترنت در دانش آموزان مدارس هوشمند ونمی

عادی دانش آموزان مدارس هوشمند و مقایسه سطوح وابستگی به اینترنت در. 0شماره نمودار

عادی مقایسه وضعیت مهارتهای اجتماعی در دانش آموزان مدارس هوشمند و .7

عادی دانش آموزان مدارس هوشمند و وضعیت کلی مهارتهای اجتماعی در .1جدول

نوع

مدرسه

011میانگین از بیشترین مقدار کمترین مقدار تعداد انحراف

استاندارد

چولگی افراشتگی

4094- 4031 11039 39094 144 99 149 هوشمند

4099- 4093- 19099 39033 144 99 144 عادی

4099- 4049 19049 39039 144 99 949 جمع

)از 39094مدارس هوشمند ، میانگین میزان مهارتهای اجتماعی در9شماره جدول بر اساس

مدارس عادی تفاوت میانگین مهارتهای اجتماعی دانش آموزان دراست که با ( 9از 9039نمره، 144

مدارس هوشمند و های اجتماعی در میان دانش آموزان یعنی میزان مهارتقابل مالحظه ای ندارد.

عادی نزدیک به هم است.


70

عادی دانش آموزان مدارس هوشمند و مستقل به منظور مقایسه میزان مهارتهای اجتماعی در آزمون تی .1جدول

مقیاس میانگین در تعداد نوع مدرسه

1تا0

انحراف

استاندارد

خطای استاندارد

میانگین

011میزان مهارتهای اجتماعی از

نمره

4089 11039 39094 149 هوشمند

4083 19099 39033 144 عادی

میزان مهارتهای نیز تفاوت میانگینها در 9 شماره جدول درمندرج tبراساس نتایج آزمون

(، یعنی میزان sig=0.95>0.05نیست ) داراعادی معن اجتماعی دانش آموزان مدارس هوشمند و

مشابه است. هوشمند تقریبا مدارس عادی ومهارتهای اجتماعی در دانش آموزان

گیریبحث و نتیجه

میانگین وابستگی به اینترنت در مدارس هوشمند از مدارس عادی ،های پژوهشطبق یافته

توان ادعا کرد که میان وابستگی به اینترنت در دار نیست و نمیمعنااما این تفاوت ، کمتر است

. اما همین تفاوت اندک شاید به این دلیل باشد که در وجود داردتفاوت مدارس عادی و هوشمند

مدارس هوشمند دانش آموزان به طور مستقیم یا ضمنی نحوه استفاده صحیح از اینترنت را

شمارپسران وابسته به اینترنت در مدارس عادی و هوشمند از شمار ه کهمی آموزند. نتایج نشان داد

در هر دو مدرسه بیشتر است. بازیهای اینترنتی و چت، وبگردی، دانلود رنت به اینتدختران وابسته

گیرد. های اینترنتی، نرم افزارهای آنالین و ... از سوی پسران بیشتر مورد استقبال قرار میبرنامه

بنابراین شاید یکی از دالیل استفاده بیشتر یا بهتر بگوییم استفاده افراطی از اینترنت به این دلیل

tهای اینترنت و نرم افزارهای آن برای پسران بیشتر از دختران است. لیکن آزمون باشد که جاذبه

این تفاوت نظریه پردازی یافتن دلیلبرای تادار نیست معنااین تفاوت چندان ه است کهنشان داد

.کنیم

است. وضعیت مهارت اجتماعی در مدارس هوشمند و عادی باالتر از حد متوسط ارزیابی شده

رفت مهارت اجتماعی دانش آموزان مدارس ... انتظار می با توجه به کاربرد اینترنت، رایانه و

دار نیست. ارتباط تعاملی در این مدارس، معناهوشمند کمتر باشد ولی نتایج نشان داد این تفاوت

، فرستنده وزدانش آمیادگیری، فقدان ارتباط یکسویه معلم و فرآیندفرصت شرکت در ارتباطات و

تعجبی شود. بنابراین رشد و افزایش مهارتهای اجتماعی می، سبب بودن در کنار گیرنده پیام بودن

که وضعیت کلی مهارتهای اجتماعی دانش آموزان مدارس هوشمند بیش از حد متوسط ندارد

ارزیابی شده است.


77

عادی بیشتر از نمره بر اساس نتایج، نمره مهارتهای اجتماعی دختران در مدارس هوشمند و

وابستگی به اینترنت در پسران بیشتر است. ه که مهارتهای اجتماعی پسران است. نتایج نشان داد

و میان وابستگی به اینترنت و مهارتهای است طبق نتایج حاصله، فرضیه پژوهش اثبات شده

به اینترنت مهارتهای اجتماعی رابطه وجود دارد. این رابطه منفی است، یعنی با افزایش وابستگی

میزان وابستگی به اینترنت با میزان مهارتهای اجتماعی منفی و میانیابد. رابطه اجتماعی کاهش می

یعنی با افزایش میزان وابستگی به اینترنت از میزان مهارتهای اجتماعی آنان کاسته ،دار استمعنا

جتماعی پیش بینی کننده است.شود. متغیر جنسیت در وابستگی به اینترنت و مهارتهای امی

دختران بیشتر در استفاده از اینترنت به دنبال برقراری ارتباط، گفتگو و تعامل هستند بنابراین

قابل پیش بینی است که مهارتهای اجتماعی باالتری داشته باشند. اما پسران بیشتر به سراغ دانلود

افزارها و ... هستند. این نوع استفاده از ها، بازیهای اینترنتی، وبگردی، نصب نرمکردن برنامه

اینترنت مستلزم تنهایی است. مهارتهای اجتماعی نیز در برقراری ارتباط مؤثر با دیگران رشد

کند. می

دار معنافرزندان خانواده با میزان اعتیاد به اینترنت منفی و شماردر مدارس هوشمند رابطه میان

های پرجمعیت احتمال وابستگی به اینترنت بیشتر است. شاید به این دلیل است. یعنی در خانواده

کمتر شده یا توجه بایستی میان چند فرزند پخش شود، فرزندانکه توجه و مراقبت خانواده از

شود.بنابراین کنترل رفتارهای آنان دشوار می

ی تشخیص احساسات و مهارتهای اجتماعی مانند همدلی یا تجربه کردن عواطف دیگران، توانای

عواطف دیگران، درک تفاوت موجود میان خود و دیگری و.... زمانی مهم تلقی می شود که افراد با

آشنا هستند و ابراز دوستی و دفع تعارض دیگران کامال مانندفردی -میانبرخی از مهارتهای

در بحث از سویی هم ه قراردهند.این مهارتها را در تعامل و رابطه با دیگران مورد استفاد توانندمی

روانی به –. وابستگی رفتاری و ذهنی ه استنظری به پیامدهای وابستگی به اینترنت اشاره شد

دهد. زمانی که ارتباط اینترنت، ارتباطات رودررو، واقعی و خارج از فضای مجازی را کاهش می

کند نمی توان و فرد وابسته بیشترین زمان خود را در اینترنت سپری می شودمیفرد با اطرافیان کم

طور که انتظار برقراری ارتباط اثربخش و همراه با مهارتهای اجتماعی باال داشت. بنابراین همان

کند با افزایش وابستگی به اینترنت از میزان مهارتهای پیشینه نظری از نتایج تحقیق حمایت می

شود.سته میاجتماعی فرد کا


71

( در بررسی وضعیت اعتیاد به اینترنت در میان دانشجویان و 1949) و همکاران عزیزی نژادمیزان شیوع اعتیاد به اینترنت در پسرها که رابطه آن با مؤلفه های شخصیتی و اضطراب دریافتند

های یافته .استمؤید همین مسأله نیز های پژوهش حاضر (، یافتهpc =449/4)ستبیشتر از دخترهااین .دهدپژوهش نشان داد وابستگی به اینترنت مهارتهای اجتماعی دانش آموزان را کاهش می

تأثیرکند. هر دو پژوهش نشان دهنده را تأیید می (1949موحدی ) وهای پژوهش بیرامی نتیجه یافتههای د. یافتهمنفی وابستگی به اینترنت بر احساس تنهایی اجتماعی و مهارتهای اجتماعی هستن

اعتیاد به اینترنت را بر افزایش افسردگی و تأثیرنیز (1449پژوهش شهبازی راد و میردریکوند )همچنین نتایج های پژوهش حاضر همخوانی دارد. که با یافته ه استکاهش سالمت روان نشان دادتأثیرات منفی ( درباره 1949( و کجباف، کورکی، صفاریان )1949پژوهشهای صالحی و یاوری)

اعتیاد به اینترنت با نتایج پژوهش حاضر همخوانی دارد.

پیشنهادهای پژوهش اجتماعی های با افزایش وابستگی به اینترنت، از میزان مهارتکه ها نشان داد یافته .1

اتخاذ تصمیمات و تمهیدات ریزی وشود با برنامهآموزان کاسته می شود. پیشنهاد میدانشالزم و با آموزش درباره میزان و نوع استفاده از اینترنت، از وابستگی بیشتر دانش آموزان

برایاجتماعی های. همچنین با برگزاری کالسها و کارگاههای آموزش مهارتپیشگیری شود .اندیشیده شودتقویت کیفیت ارتباطات در دنیای واقعی، تدابیر الزم

می شود در کنار آموزش دانش آموزان و آشناکردن آنان با عالئم، تبعات و پیشنهاد .9پیامدهای وابستگی به اینترنت، جلساتی منظم و سازمان یافته با حضور والدین تشکیل و

چرا که بخشی از زمان دانش آموزان در مدرسه ؛ داده شودی الزم و مناسب به آنها آگاهیهارمان این وابستگی بایستی برای ساعات خارج از مدرسه نیز برای پیشگیری و د می گذرد و

ومدت زمان استفاده از اینترنت کنترل شود. ودبا همکاری والدین تدابیری اندیشیده ش

جنسیت چه در باب وابستگی به اینترنت تأثیرشود تحقیق دیگری با تأکید بر پیشنهاد می .9عوامل مؤثر بر یا مرتبط با این چه در حوزه میزان مهارتهای اجتماعی جهت شناخت

متغیرها انجام شود.

محدودیتهای پژوهش

هماهنگی با آموزش و پرورش هر منطقه ن مراحلمشکل ورود به مدارس و دشوار بود .1 .هاپر کردن پرسشنامه برای

پژوهشگر را ناگزیر کرد کههای اخذ شده از دانش آموزان برخی پرسشنامه تکمیل نشدن .9 .تعداد بیشتری از آنچه پیش بینی کرده بود، پرسشنامه تکثیر و پخش کند

.غیر قابل تعمیم بودن نتایج به استانها و شهرهای دیگر .9


71

منابع

رابطه بین رشد اجتماعی با میزان دریافت انواع حمایت اجتماعی با تأکید بر سطح (. 1939ابراهیمی قوام، صغری. )

وزارت آموزش و پرورش، پژوهشکده تعلیم و تربیت. طرح پژوهشی،. گزارش مهارتهای اجتماعی

)ترجمه عباس گلیگوری(. تهران: نشر کتابدار.اینترنت و جامعه، (. 1984اسلوین، ج. )

ارتباط حمایت اجتماعی ادراک شده و احساس تنهایی .(1949). موحدی، معصومه ؛بیرامی، منصور؛ موحدی، یزدان

.199-144 (،9) 9، شناخت اجتماعیدو فصلنامه .با اعتیاد به اینترنت در جامعه دانشجویی عاطفی -اجتماعی

بررسی سطح نیازهای دبیران )براساس نظریه مزلو( و رابطه آن با مهارتهای انسانی و (. 1989تاجیک اسماعیلی، سمیه. )

کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات . پایان نامهاجتماعی آنان از دیدگاه مدیران مدارس راهنمایی شهر تهران

واحد تهران مرکزی. ،اجتماعی، دانشگاه آزاد اسالمی

تأثیر فناوریهای نوین ارتباطی )اینترنت و چت( بر هویت ملی دختران دانش آموز (. 1984) ____________می، واحد علوم و . رساله دکتری رشته علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسالدبیرستانهای شهر تهران

تحقیقات تهران.

. پایان نامه رابطه بین اعتیاد اینترنتی با سالمت روان ویژگیهای شخصیتی کاربران(. 1989داوودآبادی، معصومه. )

دانشگاه تربیت مدرس. ،کارشناسی ارشد

افسردگی، سالمت روان و ویژگی های رابطه اعتیاد به اینترنت با .(1949) .افسانه؛ میردریکوند، فضل اله شهبازی راد،

. 8-1(، ضمیمه) 9 ،مجله دانشگاه علوم پزشکی ایالم جمعیت شناختی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه.

بررسی رابطه بین عوامل خانوادگی با اعتیاد به اینترنت و آسیب های (.1949.)صالحی، عصمت؛ نعیم یاوری، مجید

.99-94 (،94) 8 ،دوفصلنامه مطالعات پلیس زنن شهر یزد. ناشی از آن در بین جوانا

(. بررسی وضعیت اعتیاد به اینترنت در میان 1949عزیزی نژاد، بهاره؛ پورحیدر، رحیمه؛ رنجی، ژیال؛ قلی نژاد، زعفر. )

(، 14) 19، مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیهدانشجویان و رابطه آن با مؤلفه های شخصیتی و اضطراب.

494-499.

. پایان نامه بررسی نقش مدارس هوشمند در یادگیری دانش آموزان از دیدگاه معلمان(. 1949علی عسگری، زهرا. )

کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسالمی، واحد تهران شرق.

، )ترجمه حسین نظری نژاد(. مشهد: به کودکانآموزش مهارتهای اجتماعی (. 1994کارتلج، جی.؛ میلبرن، جی، اف. )

انتشارات آستان قدس رضوی.

. مقایسه اختالالت روانشناختی دانشجویان معتاد و کاربران (1949). ؛ کورکی، مریم؛ صفاریان، زهراکجباف، محمد باقر

.139-194 (،9) 18، مجله پزشکی هرمزگانعادی اینترنت در دانشگاه اصفهان.

(. بررسی رابطه بین وابستگی به اینترنت و مهارتهای اجتماعی دانشجویان. 1941؛ اسالم پناه، مریم. )مرآتی، علیرضا

.99-99(، 8) 9، مجله پژوهشهای روان شناسی اجتماعی

. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم نقش اینترنت بر هویت ملی در ایران(. 1949محراب بیگی ، محمد جواد. )

اجتماعی. دانشگاه آزاد اسالمی، واحد تهران شرق.ارتباطات

. تهران: ارجمند. 9، )ترجمه حسن رفیعی(. جلد زمینه روان شناسی(. 1934هیلگارد و همکاران. )


71

Benjamin, J. E. (1999). The Internet effect on teenagers. Available at

http://jbenjamin.org/research99/report.html

Caplan, S. E. (2002). Problematic Internet use and psychosocial well-being.

Development of a theory-based cognitive-behavioral measurement instrument.

Journal of Computers in Human Behavior, 18(5), 553-575.

Fitzpatrick, J.J. (2008). Internet addiction: Recognition and intervention. Archives of

Psychiatric Nursing, 22(2), 59-60.

Greenfield, D. (2004).Virtual Addiction: Sometimes New Technology Can Create New

Problems. Available at http://virtual-addiction.com/virtual-addiction/

Internet World Stats. World Internet users and population stats. (Retrieved 2009 Oct.

6). Available at http://internetworldstats.com

Kaplan, H., & Sadock, B. (2003). Synopsis of psychiatry: Behavioral sciences/clinical

psychiatry (9th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins.

Ko, C.H.,Yen, J. Y., Yen, C. F., Chen, C.S.,& Chen, C.C. (2012).The association

between Internet addiction and psychiatric disorder: A review of the literature.

European Psychiatry, 27(1),1-8.

Kraut, R., Patterson, M., Lundmark, V., Kiesler, S., Mukhopadhyay, T., & Scherlis, W.

(1998). Internet paradox: A social technology that reduces social involvement and

psychological well being? American Psychologist, 53(9), 1017- 1032.

Sadock, B.J., & Sadock, V.A. (2003). Impulse control disorders. In Kaplan & Sadock’s

synopsis of psychiatry: Behavioral sciences/clinical Psychiatry 10th

ed. (pp. 820-

850). Philadelphia: Lippincott Williams &Wilkins.

Sargent, L.R. (1998). Social skills for school and community: Systematic instruction for

children and youth with cognitive delays. Reston: VA: Division on Mental

Retardation. Council for Exceptional Children.

Young, K.S. (1996). Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder.

CyberPsychology and Behavior,1(3), 237-244.

___________ (1998). Caught in the net: How to recognize the sings of Internet

addiction and a winning strategy for recovery. New York: John Willy and Sons.

___________ (1999). Internet addiction: The emergence of new clinical disorder. Paper

presented at the 104th annual meeting of the American Psychological Association;

August 11 1999; Toronto, Canada.

http://jbenjamin.org/research99/report.html

http://internet/


71

با ازدواج متأهل دبیرانرابطه رضایت جنسی و سازگاری زناشویی در بررسی

فامیلی و غیر فامیلی

1ژیان فرشاد

2شکوه نوابی نژاد دکتر

3صمد عظیمی گروسی

چکیدهاز جمله جوانب با .و صمیمانه آدمی استترین روابط اجتماعی ازدواج یکی از مهم

اهمیت یک نظام زناشویی، رضایت جنسی و سازگاری زناشویی است که همسران در کنند. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه رضایت جنسی و سازگاری ازدواج تجربه می

. روش این ه استبا ازدواج فامیلی و غیر فامیلی انجام شد متأهل دبیرانزناشویی در فرد زن( 112مرد، 111نفر ) 512مقایسه ای بود. گروه نمونه شامل -یپژوهش از نوع عل

حداقل یکی از زوجین در آموزش و پرورش به تدریس شهر تهران بود کهاز متأهلبه روش آموزش و پرورش شهر تهران 11و 11 از مناطق . گروه نمونهاشتغال داشتبا ضریب آلفای (DASسازگاری زناشویی )های مهبه پرسشنا و انتخاب شد تصادفی ساده

و پرسشنامه 91/1آلفای کرونباخ با ، پرسشنامه رضایت جنسی فرم مردان 19/1کرونباخ . تحلیل آماری با ندپاسخ داد 92/1با ضریب آلفای کرونباخ رضایت جنسی فرم زنان

انجام شد و عالوه بر شاخصهای آمار توصیفی از 51نسخه SPSSاستفاده از نرم افزار مستقل برای مقایسه میانگین گروهها استفاده شد. نتایج نشان داد که tروش آمار استنباطی

با ازدواج غیر فامیلی رضایت جنسی کمتری دارند اما دبیرانبا ازدواج فامیلی از دبیران

دار مشاهده نشد. به طور کلی نتایج پژوهش سازگاری زناشویی دو گروه تفاوت معنا میانحاضر حاکی از آن است که زوجین دارای ازدواجهای غیر فامیلی از ارتباطات رضایت

تری نسبت به زوجین دارای ازدواج فامیلی برخوردارند.بخش

رضایت جنسی، سازگاری زناشویی، ازدواج فامیلی، ازدواج غیرفامیلی، متأهلدبیران :کلید واژگان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ


[email protected] )نویسنده مسئول( دانشجوی کارشناسی ارشد مشاوره، دانشگاه آزاد اسالمی، واحد علوم تحقیقات تهران. 1

[email protected] استاد مشاوره دانشگاه خوارزمی. 5

[email protected] دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی کودکان استثنایی، دانشگاه تهران. 3





72

مقدمه

یک واحد اجتماعی در برگیرنده بیشترین، عمیق ترین و اساسی ترین مناسبات در حکمخانواده

. روی هم رفته، ازدواج را انسانی است که بر اساس ازدواج و زندگی زناشویی شکل می گیرد

توان ارتباطی دانست که دارای تمامیت بی نظیر و گسترده ای است؛ ارتباطی که دارای ابعاد می

زمانی که (. 1311فاتحی زاده و بهرامی،اولیا، ی، اقتصادی و اجتماعی است )زیستی، عاطفی، روان

گردد. یکی می نیز آغاز آنهاشود همزمان با آن کنشوری میان پیوند ازدواج میان زن و مرد برقرار می

سالمت سببمرد است که می تواند ، برقراری روابط جنسی میان زن واز کنشوریهای مهم

و رضایت حاصل از آن به فعالیت جنسی (.5112، 1یرزاهر دو آنها شود ) ب و جسمی روانشناختی

یکی منزلۀرضایت جنسی به .یکی از اساسی ترین ابعاد زندگی انسان در نظر گرفته می شود منزلۀ

و فشار نسیو عدم رضایت ج انسان می شودموجب سالمتی است که یولوژیکیاز نیازهای فیز

می کند و ایجاد جسمی و روانی ناشی از آن، فرد را به بیراهه می کشاند، در سالمت او اختالل

یمفهوم . رضایت جنسی(5112 5ردن،ولیتزینگر و گتوانمندیها و خالقیت او را کاهش می دهد )

های فیزیولوژیک رابطه جنسی را شامل های عاطفی و هم جنبهبهچند بعدی است که هم جن

رضایت جنسی تنها لذت جسمانی نیست و شامل احساسات باقیمانده (.1315شود )باقریان، می

رضایت جنسی شامل رضایت های مثبت و منفی ارتباط جنسی می شود. عالوه بر اینپس از جنبه

(.5116، 3نیلمکیرز و ا)ب استالیتهای خود تا رسیدن به اوج لذت جنسی فرد از فع

رضایت جنسی را تحت تاثیر قرار دهد. این عوامل شامل طول ممکن استعوامل متعددی

عوامل فردی و روانی، ناکامیها و آسیبهای قبلی و به طور کلی نوع ازدواج، مدت و کیفیت رابطه،

امیال (.5112، 9برک) استها، استفاده از برخی داروها و الکل روشهای تطابق با احساسات، بیماری

شود بسیاری از زندگی زناشویی نقش اساسی دارند. لذت جنسی موجب می و نیازهای جنسی در

زن و میانمشکالت روزمره زندگی و ناسازگاریهای زناشویی نادیده گرفته شود و وابستگی عاطفی

دارند به باالرابطه جنسی با همسرشان رضایت ازافرادی که کیفیت زندگی شوهر افزایش یابد.

ندارند )عسگری، کافی از روابط جنسی خود که رضایت است آنهایی از رطور قابل مالحظه ای بهت

امروزه ثابت شده است که علت بسیاری از آشفتگیهای روانی و ناسازگاریهای زناشویی (.1391

12درصد مردان و 31تا 51د نعدم رضایتمندی جنسی است. به طوری که آمارها نشان می ده

1. Byers

2. Litzinger & Gordon

3. MacNeil 4. Berek

...بررسی رابطه رضایت جنسی و سازگاری زناشویی

72

زناشویی روی می آورند. اشاره رضایت جنسی به روابط فرادرصد زنان آمریکایی به علت عدم

درصد از خیانتها و معاشرتهای پنهانی در همسران ایرانی ناشی از عدم 91که است شده

که این امر خود می تواند سازگاری زناشویی را تحت رضایتمندی جنسی یکی از زوجین است

گوناگونپژوهشهای (. 1315عیری، نیک آذین، )به نقل از امراللهی، روشن چسلی، شتاثیر قرار دهد

(. 5112یرز، ا) بزناشویی همبستگی وجود داردرضایت جنسی و سازگاری میاننشان داده است که

اد تنفر از کالت عمیق در سازگاری زوجین و ایجبه مشمکن است نارضایتی از رابطه جنسی م

منجر شود. هااعتماد به نفس و نظایر آنهمسر، دلخوری، حس انتقام گیری، احساس تحقیر، عدم

ابد و به تدریج ییا در غالب آنها تجلی و بروز می شودمیاختالفات تقویت تنشها و بااین مسائل

(. برخی از افراد به دالیل گوناگون 5113 ،1ئونکیم و ج) سازدهمسران را عمیق تر می میانف شکا

سی همسر خود قادر به ارضای مطلوب نیازهای جنو دچار ناتوانیهای جنسی و سرد مزاجی هستند

نیستند. مشکالت و نارضایتی از رابطه جنسی در سال اول زندگی مشترک با افزایش احتمال طالق

برخی از زن و شوهرها بدون آنکه هیچ گونه زندگی فعالی در سال دوم مرتبط است و با این حال،

ی قابل مالحظه ای برخوردارند. برخی نیز از از لحاظ جنسی داشته باشند، از سازگاری زناشوی

برند اما سازگاری زناشویی مطلوبی ندارند. بنابراین کاهش دفعات زندگی جنسی خود لذت می

(.1311جاویدی و همکاران، )کاهش سازگاری زناشویی نمی گردد سبب اارتباط جنسی الزام

امروزی، ارتباط آن با کیفیت سازگاری زناشویی با توجه به اهمیت نهاد خانواده در جوامع

مورد توجه 1111سالمت جسمی و روانی از دهه گوناگون مانندهای زندگی و تاثیرگذاری بر جنبه

رضایت زناشویی وضعیتی است که در آن زن و شوهر در بیشتر و سازگاریقرار گرفته است.

قابل، مراقبت از مواقع احساس خوشبختی و رضایت از همدیگر دارند که از طریق عالقه مت

جنیدی، شود )نیازهای جنسی ایجاد مییی مانند یکدیگر، پذیرش، درک یکدیگر و ارضای نیازها

(.1399نورانی، مخبر و شاکری،

رضایت و عدم رضایت جنسی و همچنین سازگاری تواندباید توجه داشت که نوع ازدواج می

-ازدواج از نظر گزینش همسر به دو نوع درون. زناشویی را تحت تاثیر قرار دهدو عدم سازگاری

که ازدواج فامیلی تقسیم می شود 3همسری -گروهی یا برون -و برون 5همسری -گروهی یا درون

ازدواج فامیلی را پیوند زناشویی میان خویشاوندان نسبی تعریف .به شمار می آیداول از گروه

1. Kim & Jeon

2. Endogamy 3. Exogamy


03

در متون اجتماعی با ازدواج فامیلی در متون تعریف ازدواج فامیلی (. 1322اند )ساروخانی، کرده

. منظور از ازدواج فامیلی )ازدواج همخونی به یک معنا نیست علوم زیستی، ژنتیک و پزشکی، لزوما

و دارای ژنهای مشابه با ساختمان اند دو نفر است که با هم فامیل میانیا خویشاوندی(، ازدواج

. پس ازدواج مشابه را از اجداد مشترکشان گرفته اندفیزیکوشیمیایی یکسان هستند. آنها ژنهای

که از بسیاریگی است: الف( داشتن اجداد مشترک، ب( وجود ژنهای فامیلی دارای دو ویژ

ازدواجهای فامیلی در غرب و جنوب (.1399، نیا طیبیساختمان فیزیکوشیمیایی یکسان هستند )

شوروی رایج است. این میزان در برخی قسمتی ازآسیا، شمال آفریقا، هند و آسیای مرکزی و

درصد از کل 33 دختر عمو تقریبا -ازدواج پسر عمو درصد گزارش شده است. 22تا 51مناطق

بر اساس (.5111 1،ز)حمامی و بیتلی عربی به خود اختصاص داده استازدواجها را در کشورها

، ه استانجام شددر ایران ایرانی گوناگونهزار زوج از نژادهای 311که روی بیش از پژوهشی

ه دختر خاله( مشخص شد-از ازدواجها از نوع ازدواج فامیلی درجه سه )مثل پسر خاله 39/1حدود

های فامیلی در روستاها و شهرهای کوچک نسبت به شهرهای جهمچنین ازدوا (.1392ند )اکرمی، ا

الت باال، در ازدواجهای با سن پایین بزرگ، در افراد دارای تحصیالت پایین نسبت به افراد با تحصی

و بیتلز، 5حسین) رواج داردعربها( و مذاهب )مانند مسلمانان( بیشتر و در برخی قومیتها )مانند

5111.)

رضایت ،پژوهشهاشمار کمی از با توجه به وجود قابل توجه ازدواجهای فامیلی در ایران،

را در این نوع ازدواجها مورد بررسی قرار داده اند و اکثر پژوهشهای زناشویی و سازگاری جنسی

بروز و شیوع انواع نابهنجاریها و ،مرتبط با شناسایی ،ازدواجهای فامیلی در زمینۀ انجام شده

تحقیقات مشخص شده است که فرزندان حاصل این برای مثال در . بوده استاختالالت مادرزادی

ت عمومی دچار نابهنجاریهای برابر( نسبت به جمعی 3تا 5)ا شیوع بیشتریب از ازدواجهای فامیلی

به منظور دستیابی به دیدگاهی انپژوهشگر لذا(. 5111 3،بییت)شوندزادی و ژنتیکی میمادر

رضایت جنسی و را دربارۀ ر بر آن، پژوهش حاض مؤثراج و عوامل نوع ازدوزمینه تر در روشن

. ندا انجام دادهسازگاری زناشویی در دو گروه مردان و زنان با ازدواج فامیلی و غیر فامیلی

1. Hamamy & Bittles

2. Hussain 3. Teebi


03

اجرای پژوهش روشجامعه آماری، نمونه و

در که حداقل یکی از زوجینتشکیل داده اند ی متأهلافراد همۀآماری پژوهش را ۀ جامع

دو گروه با میان. با توجه به اینکه مقایسه ه اندبه تدریس اشتغال داشت شهر تهران آموزش و پرورش

نفر به شیوه نمونه 512 جامعه آماری مذکور میاناز ،ه استازدواج فامیلی و غیر فامیلی مد نظر بود

معیارهای ورود به .های پژوهش انتخاب شدندبرای پاسخگویی به پرسشنامه ساده یتصادفگیری

. 5 اشتغال به تدریس حداقل یکی از زوجین در آموزش و پرورش، . 1: بودند ازپژوهش عبارت

دختر _دختر عمو، پسر عمه _ازدواج فامیلی )پسرعمو. 3داشتن همسر و زندگی مشترک با آن،

انجام گیریشیوه نمونهدختر عمه( و ازدواج غیر فامیلی. _دختر خاله، پسر دایی _دایی، پسر خاله

به صورت آموزش و پرورش شهر تهران 11و 11مناطق افراد نمونه ازتیب بود که به این تر شده

میان از که نفر زن بوده اند 112نفر مرد و 111نفر نمونه 512. از تصادفی ساده انتخاب شدند

نفر از زنان 99همچنین بوده اند. ینفر ازدواج غیر فامیل 61ازدواج فامیلی و دارای نفر 21مردان

مقایسه ای -یپژوهش حاضر از نوع عل .بوده اندنفر ازدواج غیر فامیلی 22ازدواج فامیلی و دارای

های مورد نظر در دو گروه با ازدواج فامیلی در زنان و مردان متغیرۀ که در آن به مقایس است

پرداخته است.

ابزارهای پژوهش

عبارتی برای 35 یپرسشنامه سازگاری زناشویی ابزار (:DAS) 3پرسشنامه سازگاری زناشویی

ساخته آن را 2اسپانیر 1126که در سال است ارزیابی کیفیت رابطه زناشویی از نظر زن و شوهر

این ابعاد عبارت ؛بعد را می سنجد چهاراست. تحلیل عاملی آزمون نشان داده است که این مقیاس

میزان رابطه(، همبستگی زوجین) گوناگونای جنبه هند از: رضایت زوجین)میزان رضایت از ا

میزان توافق طرفین در مسائل مربوط به رابطه فعالیتهای مشترک(، توافق زوجین)مشارکت در

االت براساس طیف لیکرت ؤپاسخ به س ها و...( و ابراز محبت.زناشویی مثل امور مالی، تربیت بچه

نمره پنجتا صفرو به صورت است ه ا در برداشتبوده که از همیشه ناموافق تا همیشه موافق ر

کسب نمرات برابر یا بیشتر .متغیر است 121تا میان صفرنمره کلی این پرسشنامه د.شوگذاری می

وجود مشکلی در روابط زناشویی به معنای 111به معنای سازگاری افراد و نمرات کمتر از 111از

مورد استفاده بسیارین آزمون در پژوهشهای داخلی ای و عدم سازگاری و تفاهم خانوادگی است.

(، با اجرا در فاصله زمانی 1391) اژه ای و کیامنشمنصور، ، قرار گرفته است. در پژوهش مالزاده

1. Dyadic Adjustment Scale 2. Spanier


07

و هدست آمده/. ب96نفر از نمونه مورد بررسی روش پایایی به روش بازآزمایی 15روز روی 32

مولوی، حسن . همچنین در پژوهش ه است/. تعیین شد91ضریب آلفای کرونباخ این پرسشنامه

برازنده، صاحبی، امین یزدی و /. ، در پژوهش15ضریب آلفای کرونباخ ( 1329شاهی و نوری)

/. و در پژوهش درویزه و 15( 1392ی)ث/. ، در بررسی ابوالقاسمی و کیامر16( 1392مهرام)

، ادهاین پرسشنامه در ایران در پژوهش مالزاعتبار محتوایی .ه استدست آمده/. ب19( 1392کهکی)

به دست آمده است. 11/1(، 1391اژه ای و کیامنش )منصور،

سنجی -این پرسشنامه یک ابزار عینی خود مردان:مخصوص پرسشنامه رضایت جنسی فرم

)مبانی جنسی( است که عباراتی جنسیمسائل ۀ برای اندازه گیری میزان رضایت زناشویی در زمین

همچون رضایت جنسی، شرم جنسی، قاطعیت جنسی، اضطراب جنسی، بهداشت جنسی، ترس

این پرسشنامه دهد. شوهر مورد بررسی قرار می زن ومیان جنسی و اجبار جنسی را در روابط

االت براساس طیف لیکرت ؤ. پاسخ این ساست 119تا صفرنمرات آن از کهال است ؤس 52دارای

ضریب پایایی شود.نمره گذاری می 9تا صفر مخالفم و از موافقم تا کامال که از کامالاست بوده

توان نتیجه گرفت که /. به دست آمده است. بنابراین می91این پرسشنامه از طریق آلفای کرونباخ

.(1391، صمدانی فرد و فرد صمدانی)پرسشنامه از پایایی الزم برای اجرا برخوردار است

سنجی -این پرسشنامه یک ابزار عینی خود مخصوص زنان:پرسشنامه رضایت جنسی فرم

)مبانی جنسی( است که عباراتی مسائل جنسیۀ برای اندازه گیری میزان رضایت زناشویی در زمین

همچون رضایت جنسی، شرم جنسی، قاطعیت جنسی، اضطراب جنسی، بهداشت جنسی، ترس

دهد. این پرسشنامه زن وشوهر مورد بررسی قرار میمیان سی و اجبار جنسی را در روابط جن

االت براساس طیف لیکرت ؤ. پاسخ این ساست 199تا صفرال است و نمرات آن از ؤس 36دارای

شود. ضریب پایایی نمره گذاری می 9تا صفر مخالفم و از موافقم تا کامال که از کامالاست بوده

/. به دست آمده است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که 92این پرسشنامه از طریق آلفای کرونباخ

.(1391، صمدانی فرد و صمدانی فرد)پرسشنامه از پایایی الزم برای اجرا برخوردار است

هاروش تجزیه و تحلیل داده

شده است. در سطح تجزیه و تحلیل اطالعات در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام

و برای هشدهای )فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد( استفاده توصیفی از شاخص

دو گروه مستقل( tآزمون پارامتریک )، مقایسه متغیرهای دو گروه با ازدواجهای فامیلی و غیرفامیلی


00

بررسی نرمال برایکه هاست نرمال بودن توزیع داده ،tآزمون به کارگیری. شرط به کار رفته است

.ه استرف اسمیرنف استفاده شدها از آزمون کلموگداده بودن توزیع

هایافته . توزیع فروانی زنان و مردان3جدول

درصد فراوانی متغیر

9/99 112 زن

5/21 111 مرد

111 512 کل

درصد زن 9/99توزیع فراوانی جنسیت به ترتیب شودمشاهده می 1شماره در جدول چنانچه

.استدرصد مرد 5/21و . میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش7جدول

استاندارد انحراف میانگین تعداد متغیر

92/16 25/62 21 (فامیلی ازدواج) مرد دبیران جنسی رضایت

39/12 91/91 61 (غیرفامیلی ازدواج) دبیران مرد جنسی رضایت

19/12 99/22 99 (فامیلی ازدواج) زن دبیران جنسی رضایت

61/55 51/11 22 (فامیلی غیر ازدواج) زن دبیران جنسی رضایت

92/12 59/119 21 (فامیلی ازدواج) مرد دبیران زناشویی سازگاری

22/16 29/119 61 (فامیلی غیر ازدواج) مرد دبیران زناشویی سازگاری

19/11 21/115 99 (فامیلی ازدواج) زن دبیران زناشویی سازگاری

91/19 95/112 22 (فامیلی غیر ازدواج)زن دبیران زناشویی سازگاری

جنسی رضایت میزان در ترتیب به پژوهش متغیرهای نمرات میانگین 5 شماره جدول براساس

دارای زن دبیران جنسی رضایت در و 91/91و 25/62غیرفامیلی و فامیلی ازدواج دارای مرد دبیران

دبیران زناشویی سازگاری متغیر در . همچنیناست 51/11و 99/22 فامیلی غیر و فامیلی ازدواج

در زناشویی سازگاری و 29/119 و 59/119 ترتیب به فامیلی غیر و فامیلی ازدواج دارای مرد

.است 95/112 و 21/115 فامیلی غیر و فامیلی ازدواج دارای زن دبیران

ه مستقل( استفاده شد tک )آزمون یپارامتر آزمون های تحقیق از هیبرای بررسی آزمون فرض

های هاست. به منظور بررسی نرمال بودن توزیع داده . شرط اول بررسی نرمال بودن توزیع دادهاست

که نتایج آن در جدول هاستفاده شدمربوط به متغیرهای پژوهش، از آزمون کولموگروف اسمیرنوف

.آمده است 3شماره


03

هابررسی نرمال بودن توزیع داده برای رنوفیاسم-کولموگروف. نتایج آزمون 0جدول

بیشتر است 12/1ها از مؤلفهچون سطح معناداری تمام 3به نتایج جدول شماره با توجه

.استهای متغیرها نرمال بنابراین توزیع فراوانی داده

با ازدواج فامیلی و ازدواج غیر فامیلی تفاوت وجود رضایت جنسی دبیران مرد میانفرضیه اول:

دارد. با ازدواج فامیلی و مردان با ازدواج غیرفامیلی. مقایسه میانگین رضایت جنسی مردان 3جدول

t درجه آزادی سطح معنا داری انحراف استاندارد میانگین متغیر

رضایت جنسی دبیران مرد با

ازدواج فامیلی

22/65

92/16

12/1

119 52/9

مرد با رضایت جنسی دبیران

ازدواج غیرفامیلی

91/91

39/12

ی به لیفام ریغ و یلیفام ازدواج با مرد دبیران یجنس تیرضامیانگین 9شماره جدول بر اساس

تیرضامیان 12/1دست آمده در سطح ه( ب=52/9t)با توجه به .است 91/91و 22/65ترتیب

ی تفاوت معنادار وجود دارد. لیفام ریغ و یلیفام ازدواج با مرد دبیران یجنس

وجود تفاوت یلیفام ریغ ازدواج و یلیفام ازدواج با زن دبیران یجنس تیرضامیان فرضیه دوم:

.دارد یلیفام ریغ ازدواج و یلیفام ازدواج با زن دبیران یجنس تیرضا مقایسه میانگین .5جدول

t درجه آزادی سطح معناداری انحراف استاندارد میانگین متغیر

رضایت جنسی دبیران زن با

ازدواج فامیلی99/22

19/12

12/1 113 19/2

زن با رضایت جنسی دبیران

ازدواج غیرفامیلی51/11 61/55

سازگاری زناشویی

زنان


مردان

رضایت جنسی

زنان

رضایت جنسی

مردان

111 112 111 112 تعداد

پارامترهای

نرمال

29/99 92/29 22/119 31/112 میانگین

56/12 11/55 19/12 22/19 انحراف معیار

بیشترین

تفاوت

163/1 159/1 111/1 121/1 مطلق

163/1 159/1 121/1 199/1 مثبت

-163/1 -123/1 -111/1 -121/1 منفی

Z 231/1 122/1 319/1 669/1آماره

221/1 162/1 132/1 112/1 سطح معناداری


05

ی به لیفام ریغ و یلیفام ازدواج با زن دبیران یجنس تیرضامیانگین 2شماره جدول بر اساس

تیرضا میان 12/1دست آمده در سطح ه( ب=19/2t (با توجه به .است 51/11و 99/22ترتیب

ی تفاوت معنادار وجود دارد.لیفام ریغ و یلیفام ازدواج با زن دبیران یجنس

یلیفام ریغ ازدواج و یلیفام ازدواج با مرد دبیران در ییزناشو یسازگار میانفرضیه سوم:

.دارد وجود تفاوت یلیفام ریغ ازدواج و یلیفام ازدواج با مرد دبیران در ییزناشو یسازگار مقایسه میانگین. 6جدول


سازگاری زناشویی در

دبیران مرد با ازدواج

فامیلی

59/119

92/12

12/1

119

125/1

سازگاری زناشویی در

دبیران مرد با ازدواج

غیرفامیلی

29/119 22/16

ی لیفام ریغ و یلیفام ازدواج با مرد دبیران میانگین سازگاری زناشویی 6شماره جدول بر اساس

میان 12/1دست آمده در سطح ه( ب=125/1t (با توجه به .است 29/119و 59/119به ترتیب

ی تفاوت معنادار وجود ندارد.لیفام ریغ و یلیفام ازدواج با مرد دبیران سازگاری زناشویی

یلیفام ریغ ازدواج و یلیفام ازدواج با زن دبیران در ییزناشو یسازگارمیان فرضیه چهارم:

دارد. وجود تفاوت یلیفام ریغ ازدواج و یلیفام ازدواج با زن دبیران در ییزناشو یسازگار . مقایسه میانگین2جدول



در دبیران زن با

ازدواج فامیلی

21/115

19/11

12/1

113

56/1


در دبیران زن با

ازدواج غیرفامیلی

95/112 91/19

ی لیفام ریغ و یلیفام ازدواج با زن دبیران میانگین سازگاری زناشویی 2شماره جدول بر اساس

میان 12/1دست آمده در سطح ه( ب=56/1t (. با توجه به است 95/112و 21/115به ترتیب

ی تفاوت معنادار وجود ندارد.لیفام ریغ و یلیفام ازدواج با زن دبیران سازگاری زناشویی


06

بحث و نتیجه گیری

متأهل با دبیرانپژوهش حاضر با هدف، مقایسه رضایت جنسی و سازگاری زناشویی در

میان . نتایج پژوهش نشان داد که ه استهای فامیلی و غیر فامیلی شهر تهران صورت گرفتازدواج

های فامیلی و غیر فامیلی تفاوت معنادار وجود دارد. بدین با ازدواج و زن دبیران مردرضایت جنسی

ی پایین تری نسبت به دبیران مرد و با ازدواج فامیلی دارای رضایت جنس ه دبیران مرد و زنمعنا ک

میلی دو گروه با ازدواج فامیان در سازگاری زناشویی هستند. همچنین با ازدواجهای غیرفامیلی زن

.است. این نتایج همسو با برخی یافته های دیگر ه استمشاهده نشد لی تفاوت معنا دارو غیرفامی

که زنان با ازدواج غیر فامیلی دارای ند(، در مطالعه ای نشان داد1315امرالهی و همکاران ) برای مثال

.هستندرضایت زناشویی و جنسی باالتر و تعارض کمتری نسبت به زنان با ازدواجهای فامیلی

( در مطالعه ای نشان دادند که برخی افراد با اینکه رضایت 1311)چنین جاویدی و همکارانهم

برخی نیز رضایت . همچنین جنسی مطلوبی ندارند اما از سازگاری زناشویی باالیی برخوردارند

( نشان داد که زنان 5119 )1بای جنسی مطلوبی نشان می دهند اما سازگاری زناشویی باالیی ندارند.

با ازدواج غیرفامیلی دارای رضایت جنسی باالتر و تعارض زناشویی کمتری نسبت به زنان دارای

تواند موجب کاهش رضایت جنسی در ازدواجهای یکی از دالیلی که می .هستندازدواج فامیلی

انتظارات جنسی ایشان فامیلی باشد، ناتوانی زوجین در بیان خواسته های جنسی و برآورده نشدن

توان در روابط نزدیک و رفت و آمدهای مکرر خانوادگی پیش از ازدواج این امر را می أمنش .است

تواند زمینه ساز به وجود زوجین با ازدواجهای فامیلی میمیان دانست. وجود چنین روابطی در

ی نارضاریتی جنسی شود.تواند منجر به نوعمی امرآنان شود که این میان آمدن حجب و حیا در

(، 1392ها با نتیجه پژوهش حاضر همسو نبوده است. برای مثال، فروتن و میالنی)برخی یافته

ساز سازگاری زناشویی تواند زمینهدر مطالعه ای به این نتیجه رسیدند که رضایت جنسی باال می

مندی جنسی و رضایتمیان نشان دادند که رابطه در پژوهشی (1311. موحد و عزیزی)باشد

تر تعارضات زناشویی رابطه ای معکوس است. بدین معنا که هرچه رضایت جنسی زوجین پایین

در پژوهش حاضر با اینکه رضایت جنسی در . یابدباشد، تعارضات زناشویی زوجین افزایش می

ت معناداری در های غیرفامیلی بود اما تفاوتر از ازدواجهای فامیلی پایینمردان و زنان با ازدواج

دالیل واقعی ترجیح ازدواج فامیلی بیشتر این دو گروه مشاهده نشد.میان سازگاری زناشویی

ازدواج فامیلی در تقویت ارتباطات فامیلی، شناخت بیشتر همچنین. استاجتماعی –فرهنگی

1. Bai


02

که در اجتماعی و اختالفات اقتصادی برخی از از . در ضمن است مؤثرطرفین و انتظارات کمتر

ازدواجهای فامیلی شود و مراسمدارد پیش بیاید، پیشگیری میصورت ازدواج غیر فامیلی احتمال

این امر .رسدتر به نظر میشود و ارتباط عروس با خانواده شوهر عادیتر برگزار میساده معموال

دگی مشترک با از آنجا که زن سازگاری بیشتر زوجین در ازدواجهای فامیلی گردد. سببتواند می

فرزند آوری همراه است، باید شرایط خانوادگی خوبی برای رشد و تربیت مناسب فرزندان فراهم

شود. بنابراین رضایت جنسی باالتر و محیط خانوادگی مناسب حاصل می با وجودنمود که این مهم

و موفقیت مناسب مناسب را برای رشد شرایطتواند آن سازگاری زناشویی بیشتر می در پی

تحصیلی فرزندان خانواده فراهم آورد.

هامحدودیتها و پیشنهاد

زوجین برخی از شامل آماری است که و نمونه جامعه ،این پژوهش اساسیاز محدودیتهای

محدود کشور سراسر زوجینمناطق تهران است، بنابراین امکان تعمیم این پژوهش به سایر

را در آنبه پژوهشگرانی که قصد دارند در این حوزه پژوهش کنند شودپیشنهاد می .دشومی

مورد بررسی قرار دهند. همچنین با توجه به اینکه رضایت جنسی در ایجاد گوناگونهای جامعه

بسزا دارد و بخش عمده ای از تعارضات یت از زندگی تاثیرزوجین و به طور کلی رضای سازگاری

)که اکثر استرضایتمندی آنها از رابطه جنسی با همسرانشان و کشمکشهای زوجین ناشی از عدم

به مشاوران توصیه می شود که در جلسات مشاوره پیش از بنابراین زوجین از آن بی اطالع اند(،

های جنسی خواستهدر زمینۀ میان آنانحتما رابطه جنسی ۀ که در زمین بخواهنداز زوجین ازدواج،

فقر اطالعاتی در زوجهای جوان نسبت به رفتارهای جنسی و بهداشت صورت پذیرد. تبادل کالمی

زناشویی، طالق همچون اختالالت روانی، ناسازگاری بسیاربروز مشکالت سبب تواندمی جنسی،

تواند اذهان مردم را به خود همچنین با توجه به نقش تبلیغات که می .ند و باری شودبو حتی بی

مرتبط با اهمیت مسائل جنسی در هاییبرنامه تلویزیون و رادیو کهشود جلب کند، پیشنهاد می

خشنودی از رابطه سی وتفاهم جنتواند . این امر میکنندزندگی زناشویی به صورت هدفمند پخش

.ه باشدداشت ویی باالتر را در پیجنسی و در نتیجه سازگاری زناش


02

منابع

(. بررسی رابطه آندروژنی و سالمت روان با سازگاری زناشویی در زنان. 1392ابوالقاسمی، عباس؛ کیامرثی، آذر. )

.66-22(، 1) 9 روان شناختی زنان، –نشریه مطالعات اجتماعی

(، 3)16، مجله بیماری های کودکان ایران(. ازدواج فامیلی از دیدگاه مشاور ژنتیک و عقاید. 1392اکرمی، محمد. )

321-362.

(. تعارض زناشویی، رضایت 1315امرالهی، ریحانه؛ روشن چسلی، رسول، شعیری، محمدرضا؛ نیک آذین، امیر. )

، مجله روانشناسی بالینی و شخصیتزناشویی و رضایت جنسی: مقایسه زنان دارای ازدواج فامیلی و غیر فامیلی.

5 (9 ،)11-55.

. تهران: انتشارات دانژه.آموزش غنی سازی زندگی زناشویی(. 1311هرامی، فاطمه. )اولیا، نرگس؛ فاتحی زاده، مریم؛ ب

. پایان نامه کارشناسی بررسی عوامل پیش بینی کننده رضایت جنسی زنان شهر یزد(. 1315باقریان زارچی، اعظم. )

ارشد مشاوره، دانشگاه اصفهان.

(. رابطه معیارهای دلبستگی با سازگاری زناشویی. 1392بهروز. )برازنده، هدی؛ صاحبی، علی؛ امین یزدی، امیر؛ مهرام،

.331-311(، 9) 5دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب، فصلنامه روانشناسی تحولی)روانشناسان ایرانی سابق(،

(. اثربخشی آموزش راهبردهای 1311جاویدی، نصیرالدین؛ سلیمانی، علی اکبر؛ احمدی، خدابخش؛ صمد زاده، منا. )

مجله روانشناسی ریت هیجان مبتنی بر رویکرد زوج درمانی هیجان مدار بر افزایش رضایت جنسی زوجین. مدی

.19-2(، 3)1، سالمت

(. مقایسه رضایت جنسی در زنان 1399جنیدی، الهام؛ نورانی سعدالدین، شهال؛ شاکری، محمد تقی؛ مخبر، نغمه. )

.522-561(، 9) 11، باروری و ناباروریر مشهد. بارور و نابارور مراجعه کننده به مراکز دولتی شه

(، 1) 6، مجله مطالعات زنان(. بررسی رابطه سازگاری زناشویی و بهزیستی روانی. 1392درویزه، زهرا؛ کهکی، فاطمه. )

11-119.

. تهران: انتشارات سروش.مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده( 1322ساروخانی، باقر. )

تهران: انتشارات ارجمند.ناتوانی جنسی در مردان. (. 1391صمدانی فرد، سید حسین؛ صمدانی فرد، محمد. )

مطالعات و پژوهش های (. پیامدهای مهاجرت برای خانوارهای مهاجر به شهر تهران. 1399طیبی نیا، مهری السادات. )

.169-193(، 1)1، شهری منطقه ای

. چاپ اول، تهران: گفتگو. داشت روان در ازدواج، زندگی زناشویی و طالقنقش به(. 1391عسگری ، حسین. )

(. بررسی شیوع اختالالت جنسی در متقاضیان طالق مراجعه کننده به مجتمع 1392فروتن، کاظم؛ میالنی، مریم. )

.92-31(، 92) 16، پژوهشی دانشگاه شاهد –دو فصلنامه علمی قضایی خانواده.

(. سبک های رویارو گری و سازگاری زناشویی 1395، محمود؛ اژه ای، جواد؛ کیامنش، علیرضا. )مالزاده، جواد؛ منصور

.51-3(، 3) 53، مجله روانشناسیدر فرزندان شاهد.

. نشریه زن در (. مطالعه رابطه رضایتمندی جنسی زنان و تعارضات میان همسران1311موحد، مجید؛ عزیزی، طاهره. ) .516-111(، 5) 1، زنان(توسعه و سیاست )پژوهش


02

(. بررسی رابطه کانون کنترل با سازگاری زناشویی 1329مولوی، حسین؛ حسن شاهی، محبوبه؛ نوری، ابوالقاسم. )

.65-21(، 5و1) 2فصلنامه پژوهش های روان شناختی، همسران شاغل در آموزش و پرورش )دبیران( شهر شیراز.

Bai, T. (2008). Back to Confucius: A comment on the debate on the Confucian idea of

consanguineous affection. Dao: A Journal of Comparative Philosophy, 7(1), 27-33. Berek, J.S. (Ed.) (2007). Berek & Novak’s Gynecology. Philadelphia: Lippincott

Williams & Wilkins.

Byers, E.S. (2005). Relationship satisfaction and sexual satisfaction: A longitudinal

study of individuals in long-term relationships. Journal of Sex Research, 42(2), 113-

118.

Byers, E.S., & MacNeil, S. (2006). Further validation of the interpersonal exchange

model of sexual satisfaction. Journal of Sex and Marital Therapy, 32(1), 53-69.

Hamamy, H., & Bittles, A.H. (2009). Genetic clinics in Arab communities: Meeting

individual, family and community needs. Public Health Genomics, 12(1), 30-40.

Hussain, R. & Bittles, A. H. (2000). Sociodemographic correlates of consanguineous

marriage in the Muslim population of India. Journal of Biosocial Science, 32, 433-

442. Kim, O., & Jeon, H. (2013). Gender differences in factors influencing sexual satisfaction

in Korean older adults. Archives of Gerontology and Geriatrics, 56(2), 321-326.

Litzinger, S., & Gordon, K.C. (2005). Exploring relationships among communication,

sexual satisfaction, and marital satisfaction. Journals of Sex and Marital Therapy, 31(5), 409-424.

Teebi, A.S. (2010) Genetic disorders among Arab populations. Berlin: Springer.


33

برای هاخانواده یتقاضا بر یآموزش خدمات و کاالها قيمت افزايش یپيامدها ۀمطالع

عمومی آموزش

1دكتر عبداهلل انصاري

چكيدهها خانواده ميزان تقاضايرود و انتظار میگذار است ي آموزش تأثيرقيمت آموزش بر تقاضا

يابد، كاهش پيدا میمت و مخارج مربوطه افزايش يآموزش عمومی در شرايطی كه قبراي

كنند با جلوگيري از كند. بر اين اساس دولتها به منظور توسعه پوشش تحصيلی تالش می براي ها و حتی به برخی خانواده بکاهندها افزايش قيمتها از مخارج آموزشی خانواده

ها يارانه پرداخت كنند. بنابراين شناخت سازوكار تصميم گيري خانوادهنام در مدرسه ثبتبه ويژه آموزش عمومی در سبد هزينه ،در زمينه اختصاص دادن منابع به انواع مصارف

ي كششهااز طريق برآورد امراتخاذ سياستهاي مناسب است. اين ضرورتی براي دهخانوامتعلق به دهکهاي درآمدي شهريهاي خانوادهبراي آموزش عمومی تقاضايقيمتی

سيستم تقاضاي كارگيريبهبا مذكوريابد. برآورد ضرايب كششهاي گوناگون تحقق میعاليم مربوطه منفی و با قانون تقاضا كه نشان داد 6836تا 6831در سالهاي رتردام هاي متعلق به دهکهاي اول تا ششم براي گروه تقاضاي خانواده همچنيناست. سازگار

هاي طبقات هفتم تا دهم با كشش )حساس( و تقاضاي خانوادهعمومی كااليی آموزش يمتعلق به دهکها هايخانوادهتوان نتيجه گرفت تقاضاي كشش است. بنابراين میبی

فزونتر نسبت به تغيير قيمت گروه یتر )به استثناي دهک هشتم(، حساسيتپاييندرآمدي و خدماتی آموزش عمومی در مقايسه با دهکهاي درآمدي باالتر دارد. افزايش كااليی

به اندازه را شهري در ميان اقشار كم درآمد و مرفه عمومی قيمت آموزش تقاضاي آموزش گستره نابرابري در مخارج آموزشی كاهش خواهد داد.

هاي ، دادهرتردام تقاضاي سيستم ،یعموم آموزشتقاضا براي قيمتی كشش :گانكليدواژ

)پنل(تابلويی

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

61/3/34تاريخ پذيرش: 38/6/34تاريخ دريافت:

[email protected] مطالعات آموزش و پرورشريزي آموزشی، پژوهشگاه . استاديار سازمان پژوهش و برنامه6


27 72شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

مقدمه

كنند كه همانند كاالهاي ديگري چون آموزش عمومی را اقتصاددانان كااليی ممتاز معرفی می

شوند. افراد كه از آن بهره مند می كندمسکن و خوراک، منافع خصوصی را نصيب كسانی می

از سطوح دستمزدهاي باالتر به همراه منافع مصرفی مانند ،برخوردار از تجربة آموزشی بيشتر

هاي آسيب پذير كنند. در چنين شرايطی خانوادهتر، مطلوبيت كسب میبهداشت بهتر و عمر طوالنی

از براي حفظ موقعيت خود و كسب هاي مرفه و بلند پروبراي بهبود موقعيت خود و خانواده

نظام آموزشی از هاي آموزشی دست يابند، اطمينان از اينکه فرزندان آنها به بهترين مدارس و برنامه

ها . وجود منافع خصوصی سرشار براي آموزش، دليلی است تا بسياري از خانوادهكنندیاستفاده م

پرداخت كنند، ی به تنهايهزينه آن را همه اصرار داشته باشند فرزندان خود را حتی اگر ناگزير باشند

به مدرسه بفرستند.

عالوه بر مطلوبيت ناشی از منافع آموزش، ميزان و تغييرات مخارج آموزشی نيز بر تقاضا

ها تقاضا درسه اي كه خانوادهاندازه آموزش م ،. بنابراين مشابه با ديگر كاالها و خدماتندثرؤم

كنند به قيمت و در واقع عرضه مدارس و شدت تقاضاي خانواده بستگی دارد. می

تواند بار اقتصادي می -به ويژه طبقات محروم -هاهاي خصوصی آموزشی براي خانوادههزينه

هاي خصوصی ، هزينه6331تلقی شود. براي مثال در مدارس ابتدايی و دولتی تايلند در سال

، 3/5هاي خصوصی غيرمستقيم به طور متوسط و به ترتيب ها و هزينهمستقيم، كمکهاي خانواده

هايی كه درصد از درآمد خانواده را به خود اختصاص داده اما ارقام مشابه براي خانواده 3/1و 4/6

ت. در مالزي درصد بوده اس 3/35و 8/4، 8/61كمترين قرار دارند برابر با يدر دو دهک درآمد

درصد از درآمد 63هاي خصوصی مستقيم آموزش )براي همه سطوح( به تنهايی افزون بر هزينه

خانواده را در پايين ترين سطوح درآمدي به خود اختصاص داده و در حالی كه براي گروه

اضافه به آن هاي خصوصی غيرمستقيم نيزدرصد بوده است. اگر هزينه 1پردرآمدتر اين نسبت

و مناطق 6333تر خواهد بود. در سال سنگينهاي محروم بسيار بار اقتصادي براي خانواده ،دشو

هاي خصوصی مستقيم به دالر كمتر است(، هزينه 55محروم چين )مناطقی كه درآمد سرانه از

ابتدايی، اول يهادرصد از متوسط درآمد خانواده را به ترتيب در دوره 63و 66، 1/5تنهايی بالغ بر

.(6335د اختصاص داده بود )تسانگ، به خو متوسطه و دوم متوسطه

تواند بر تقاضاي آموزش اثر معکوس بگذارد. براي هاي خصوصی آموزش میبار مالی هزينه

نفر 118ان چين، يژدالر آمريکا( از استان گوي 55نمونه در منطقه تاي جيانگ )درآمد سرانه معادل

...مطالعۀ پيامدهای افزایش قيمت كاالها و خدمات

24

تحصيل را رها كرده بودند، مشکالت 6333ابتدايی كه در سال دانش آموز مدرسه 6584از

همچنين تجربه كاهش هزينه كتابهاي اقتصادي را عامل اصلی ترک تحصيل خود عنوان كردند.

درصد در دو مدرسه واقع در همان منطقه، بهبود قابل 55 تقريبیدرسی و شهريه مدرسه به ميزان

درصد 55تا 35داد و به ويژه حضور دختران به ميزان توجهی در نرخ حضور در مدارس را نشان

در هندوستان، نفرستادن فرزندانوالدين فقير آموزي افزايش يافت. به همين ترتيب جمعيت دانش

شواهدي كه . (6335باال بودن هزينه خصوصی مستقيم نسبت دادند )تسانگ، به به مدرسه را خود

و به نظر سازدهاي محروم مستند میا براي خانوادههاي خصوصی رارائه شد، بار سنگين هزينه

هاي محروم براي بر تقاضاي خصوصی خانواده ،رسد كاستن از اندازه بار اقتصادي يادشدهمی

آموزش خواهد افزود.

براي افزايش اندازه آموزش مدرسه اي، دولتها از طريق به كارگيري گوناگوندر كشورهاي

گذارند، تالش كرده اند. در آموزش عمومی اثر می يسياستهايی كه بر هر دو طرف عرضه و تقاضا

ها و توسعه و تسهيل دسترسی به طرف عرضه، دولتها به صورتی جدي و منظم براي كاهش هزينه

از طريق كاهش هزينه و . اين سياستها با هدف افزايش ثبت نام فرصتهاي آموزشی فعال شده اند

اما در سالهاي اخير د.شومیپياده خصوصی آموزش عمومی و انتقال منحنی عرضه به بيرون

براي آموزش عمومی تقويت تقاضا تالشهاي آنها از مسير ايجاد دسترسی بيشتر به مدارس، به مسير

عی براي تشويق بيشتر دانش آموزان در تمامی سطوح نظام آموزشی سنتی انتقال يافته است. آنان مناب

در اين مسير هاي تغذيه در مدارس ابتدايی شده است. برنامهپياده سازي فراهم آورده اند كه صرف

ها را از طريق به كارگيري سياستهاي تشويقی ماليم به فرستادن فرزندانشان به مدرسه دولتها خانواده

حتی فعال كردن ابزار اجبار را نيز در نظر گرفته اند. در يک سو برخی مواردترغيب كرده و در

ها به وجود و با هدف متقاعد ساختن خانواده« بازاريابی اجتماعی»دولتها از طريق صرف منابع براي

تر هاي زمانی طوالنیمنافع براي فرستادن فرزندانشان به مدرسه و حفظ آنها براي دوره

از سوي ديگر سياستهايی شامل آموزش مدرسه اي جبرانی و قانون نيروي رده اند.كگذاري سرمايه

و هزينه نسبی آموزش مدرسه اي را از طريق افزايش اند سازگار كردهپياده و كار كودكان را

دهند. به كارگيري هر هاي جايگزين بهره مندي از زمان كودكان، كاهش داده و میاستفاده از شيوه

ها براي شکل دادن و تقويت تقاضاي خانواده با مذكور، منحنی تقاضا را يسياستهادو نوع از

د.كننآموزش عمومی به سمت باال منتقل می


تواند به يارانه ترين اهداف دولت براي توسعه پوشش آموزش عمومی میدستيابی به جاه طلبانه

هايی كه هاي هدفمندي براي خانواده دولتها يارانه ،يلرزنيازمند باشد. براي نمونه در مکزيک و ب

دولتهاي كشورهاي ديگر نيز به طور مشابه وكنند، فراهم فرزندانشان را در مدرسه ثبت نام می

هاي محروم پيش بينی خصوصی آموزش مدرسه اي خانواده يهاسياستهايی را براي كاهش هزينه

شود، تا اندازه گرفته می يک فرد فرا مقدار آموزشی كه به وسيلهبه طور خالصه بنابراين كرده اند.

يافته تقاضا در كشورهاي كمتر توسعهطرف و شود عرضه و تقاضا تعيين می از طريقزيادي

. در طرف تقاضا يکی از عوامل مؤثر در تعيين مقدار مطلوب استعرضه تر از طرف كارساز

ا خانواده وي بايد متحمل هاي مستقيم و غيرمستقيمی كه دانش آموز يآموزش عبارت است ازهزينه

و مانند آنهاستهاي مستقيم شخصی آموزش شامل شهريه مدرسه، كتاب، پوشاک و شوند. هزينه

هاي مستقيم فوق به طور معکوس در ارتباط باشد.رود تقاضا براي آموزش با هزينهانتظار می

كردن اي مهار سياستی بر منزلةافزايش قيمت آموزش به در شرايطی نيزكه ذكر است شايان

پيش بينی شده "شخصی"شود. دليل اين امر آن است كه منافع تقاضاي آموزش به كار گرفته می

برابر ناشی از تحصيل بيشتر در مقايسه با منافع تحصيل كمتر يا فقدان تحصيل بسيار زياد و در

در چنين بنابراين به طور نسبی پايين است. "شخصی"هاي آموزشی مستقيم و غيرمستقيم هزينه

از رهگذر فردتا كرده اند پيشنهاد برخی ي آموزش برا از تشديد تقاضا پيشگيريجهت شرايطی

اما گرايش دولت هاي آموزشی وادار شود.به پرداخت سهم بيشتري از هزينه افزايش قيمت آموزش

بهره باشد،فی بیآموزان اگر از پشتوانه پژوهشی كاهاي آموزش به والدين دانشبه تحميل هزينه

سياستهاي دولت در كم درآمد و محروم براي آموزش كاسته و يهاخانواده يتواند از تقاضامی

هدف پوشش جمعيت الزم التعليم و توزيع برابر زمينه عرضه خدمات آموزشی براي تأمين

و سطح بازدهی سرمايه گذاري مربوطه را تنزل دهد. دريافت زدخنثی سافرصتهاي آموزشی را

، جبران كسري براي تأمين مالی آموزش اگرحتی ، شهريه يا افزايش بهاي آموزش تحت هر عنوان

، در صورتی كه شودبه كار گرفته هاي معطوف به بهبود كيفيت آموزش سازي برنامهو پياده اعتبارات

با كاستن از سهم آموزش و ساختخواهد تر وزشی را نابرابرفرصتهاي آموزيع تهدفمند نباشد

آموزان نسبتا فقير تشديد خواهد شد. حذف دانش، دهعمومی در سبد هزينه خانوا

ي خردمندانه، هدفمند و كارساز پيرامون انتقال بار مسئوليت سياستهاانتخاب و اعمال در واقع

ها و خدمات آموزشی و به طور كلی كاال ها و افزايش قيمتتأمين مالی آموزش به خانواده

گيري گروههاي ی بيشتر و بهتر با ساز و كار تصميميهاي خصوصی آموزش، نيازمند آشناهزينه


24

بينی در سبد هزينه خانواده و پيش یتعيين سهم مخارج آموزش زمينةها در خانواده گوناگون

پيامدهاي ناشی از تغيير قيمت بر تقاضاي آموزش است.

تغيير در شرايط در عمومی براي آموزش ي شهريهاتغيير در تقاضاي خانواده حاضر در مقاله

از و ، در چارچوب سيستم تقاضا يدرآمد يبه تفکيک دهکها مربوطه كااليیگروه يقيمتهابردار

آموزش عمومی به عنوان خدمات و كاالي همچنين شود.تحليل می ،ي قيمتیكششهاطريق برآورد

پاسخ داده شود: ريزالهاي ؤخصوصی منظور و تالش شده است به سمصرفی و

هاي شهري متأثر از قيمت آيا تقاضاي آموزش عمومی براي همه دهکهاي درآمدي خانواده .6

آموزش است؟

با هاي شهري آيا اندازه كشش قيمتی آموزش براي دهکهاي درآمدي مختلف خانواده .3

؟يکديگر تفاوت دارد

آموزش یبرا تقاضا ینظر الگوی

تقاضا براي آموزش مدرسه اي به قيمت كاالها و خدمات آموزشی بستگی دارد. شمار

هاي متقاضی آموزش مدرسه اي در شرايطی كه مخارج مربوطه افزايش يابد، كاهش پيدا خانواده

ها براي اي و تشويق خانواده كند. بر اين اساس دولتها براي كاهش هزينه آموزش مدرسه می

ی مانند تغذيه در مدرسه، توزيع رايگان ملزومات و يهابه مدرسه برنامه رزندان خودفرستادن ف

روزي، سازگار ساختن نوشت افزار، آموزش مدرسه اي جبرانی، رفت و آمد رايگان، مدارس شبانه

هايی كه فرزندانشان را در مدرسه ثبت نام كنند و حتی قانون كار كودكان، پرداخت يارانه به خانواده

الزام قانونی روي آورده اند.

تغيير قيمت شرايط هاي متقاضی خدمات آموزش عمومی در مطالعه رفتار خانوادهبه اين مقاله

ي قيمتی در قالب سيستم تقاضاي رتردام كششهااز طريق برآورد اختصاص دارد. اين مهم آموزش

نظريه رفتار مصرف كننده در اقتصاد خرد است كه در آن اين پژوهش، نظري مبناي د. شومیفراهم

با فرض ثبات ساير عوامل و با متغير بودن است. خانواده و درآمدآموزش تقاضا تابعی از قيمت

مقدار تقاضا شده از كاال و قيمت هر ميانقيمت يک كاالي عادي، نوعی رابطه معکوس يا منفی

(.6835اطالق می شود )دادگر و رحمانی، رابطه معکوس، قانون تقاضا د دارد. به اين واحد آن وجو

شمار انتظار می رود و بستگی دارد نتقاضاي آموزش عمومی به قيمت آبر اساس مبانی نظري،

تركيبی از مخارج مربوطه) هزينهدر شرايطی كه و ميزان تقاضاي آنان براي آموزش ها خانواده

هاي ها( و هزينهشامل شهريه مدرسه، كتاب، پوشاک و ساير هزينه، خصوصی آموزشمستقيم و


با فرض ثبات ساير عوامل، هر اندازه قيمت گروه بنابراين كند. افزايش يابد، كاهش پيدا غيرمستقيم

آموزش عمومی بيشتر شود از تقاضاي خصوصی براي آموزش عمومی كاسته خواهد شد. كااليی

ديگر بيان ی تغييرات تقاضا به تغييرات قيمت است. به ا در واقع درجه پاسخگويقيمتی تقاضكشش

دهد)دادگر و نسبت درصد تغييرات تقاضا به درصد تغييرات قيمت، كشش قيمتی تقاضا را نشان می

.(6851كشش تقاضا هميشه داراي ارزش منفی است )قديري اصلی، .(6835رحمانی،

د، بسيار زياد قيمت، تقاضا به مقدار بسيار كمی كاهش يابدر صورتی كه با وجود افزايش

غير حساس( و در صورتی كه با افزايش بسيار اندكی در كامالبی كشش ) تقاضاي مربوطه كامال

حساس( با كشش)كامال قيمتها، درصد بسيار زيادي كاهش در تقاضا صورت گيرد، وضعيت كامال

ود كه كاالهاي ضروري از حساسيت كمتري برخوردار و به وجود می آيد. قابل انتظار خواهد ب

حساسيت كاالهاي ی باشند. در نتيجه معمواليعکس كاالهاي لوكس داراي حساسيت و كشش باالهب

اگر (. 6835)دادگر و رحمانی، استضروري كمتر از واحد و كشش كاالهاي لوكس بيشتر از واحد

كشش، اگر برابر با واحد باشد، داراي كشش واحد و تر از واحد باشد، تقاضا باميزان كشش بزرگ

رود تقاضاي انتظار می .(6836 ،كشش است)لفت ويچتر از واحد باشد، تقاضا بیاگر كوچک

هاي كم درآمد با كشش باشد. در اين خانواده دركشش و بیهاي مرفه شهري آموزش نزد خانواده

اجتماعی درآمد و اقتصادي متغيرهاي قيمت،مقاله تقاضاي خصوصی براي آموزش عمومی تابعی از

و در چارچوب يک نظام كامل از تقاضا برآورد و تحليل شده است. شده منظور

و كشش قيمتی 1سيستم تقاضای رتردام .1

كه یند. درحاله ااي داشتشکل تک معادله 6354پژوهشهاي تجربی در زمينه تقاضا تا سال

كه كندمیاي و همگنی و ... محدوديتهايی را ايجاد بودجه روابط اسالتسکی ميان معادالت، قيود

و يبايد رعايت و براي اين كار معادالت تقاضا به صورت سيستمی برآورد شوند)داوود

هاي اقتصاد خرد تأكيد شده است كه تغيير در يک بازار بازارهاي ديگر را در نظريه (.6835،سالم

در چارچوب معرفی شدند. سيستمیدهد و به همين منظور روشهاي برآورد تحت تأثير قرار می

ي شناخته شده تقاضا كه بر پايه شکل تبعی ويژه اي از توابع مهارويکرد سيستمی، يکی از سيست

در و كرده اند ( پيشنهاد 6311( و بارتن )6315) 3تايلكه مطلوبيت قرار ندارد، سيستم رتردام است

nqqمقادير تقاضاي مصرف كننده از كاال با است. هيل استفاده شدروش ديفرانس آن از ,,1 نشان

1. Rotterdom demand system

2. Theil, H.


22

),,(شود. تابع مطلوبيت فرد مصرف كننده عبارت است ازداده می 1 nqqu كه نشان دهنده

. هدف مصرف كننده، بيشينه كردن استمندي مصرف كننده از مصرف كاالها در هر زمان رضايت

تابع مطلوبيت فوق با توجه به قيد بودجه

n

i

ii mqp`

mكاال و nقيمت npتا 1p، كهاست

سازي مطلوبيت، مقادير بهينه كاالها در قالب ها است. پس از حل رياضی فرآيند بيشينهكل هزينه

آيد:دست میهو درآمد ب قيمتهاتابعی از

(6) ),,,( 1

0

Nii ppmqq

0كه

iq نشان دهنده تابع تقاضاي براي كااليiام وm بازگو كننده درآمد حقيقی است. اگر از

تابع فوق بر حسب لگاريتم متغيرها ديفرانسيل بگيريم، داريم:

n

j

j

j

iii pd

p

qmd

md

qdqd

1

)(log)(log

)(log)(log

)(log

)(log)(log

اكنون چنانچه طرفين معادله درm

qpw ii

i كه سهم كااليi ام در بودجه خانوار است ضرب

شود، خواهيم داشت:

(3)

n

j

j

j

ijiiiii pd

p

q

m

ppmd

m

qpqdw

1

)(log)(log)(log

دست آورد:هتوان برا میزير بر اين مبنا صورت خالصه شده

(8)

j

iji

iji

iip

q

m

pp

m

qp

,

mqpكهm

qp ii

iii

)( هايسهم نهايی هزينهiيعنی با افزايش است،امين كاال ا

افزايش iام برابر باiهاي صرف شده روي كااليمخارج كل به ميزان يک واحد پولی هزينه

قيد واحد بودن وجود دارد يعنی: ،خواهد يافت. براي حاصل جمع سهم نهايی مخارج

(4)

n

i

i

1

1

رابطه باال با مشتق گرفتن از طرفين قيد بودجه mqp ii نسبت به درآمد اسمی(m)

دهند كه اين ماتريس معادل را تشکيل می nnيک ماتريس ijآيد. ضرايب قيمتیدست میهب


ppqpدر ماتريس mضرب مقدار مثبتحاصل )( است.p ي قيمتهايک ماتريس قطري از

12 ,,, pppn است كه ابعاد آن برابر باnn .است

(5) ij ماتريس منفی نيمه معين از مرتبهn-1 .است

ناشی از قيد زير است: n-1و كاهش مرتبه آن به ijبنابراين ويژه بودن ماتريس

(1)

n

j

ij ni1

,,10

دست آمده است. با ه ( ب1( و )5(، )4( و شروط )8مستقيم از طريق رابطه )به طور ( 1رابطه )

( خواهيم داشت:3( و كاربست آن روي معادله )8به كارگيري تعاريف )

(1) )(log)(log)(log jijiii pdmdqdw

ي مطلق و درآمد حقيقی است. قيمتها( نشان دهنده سيستم تقاضاي رتردام در حالت 1رابطه )

اي سيستم را بايد به گونه ها فاقد پيوستگی در طول زمان هستند،از آنجا كه داده ،براي برآورد

هاي ساالنه برازش كرد.دادهپايه طراحی كرد تا بتوان آن را بر

توان نوشت:هاي ساالنه به صورت زير میرتردام را بر حسب داده يسيستم معادالت تقاضا

(3 )

n

j

ititijtiitit DpDqDqw1

از: ندا هاي ساالنه عبارتاندک يعنی دادهتغييرات متغير وابسته در حالت

(3)

2

1, itti

it

www

همچنين مساوي يک بودن حاصل جمع براي و 1tو tكه خواص متقارن بودن آن براي سال

itw صورت زير استبه لذا متغير وابسته می بوده و برقرار:

(65)

1,

1,log

2 ti

ititti

ititq

qwwDqw

عبارت mdi log ها در تغييرات لگاريتمی درآمد كه حاصل ضرب سهم نهايی هزينه

، در شرايطی كه معادالت از تغييرات اندک پيروي كنند، استنامحدود تغييراتحقيقی به هنگام

عبارت خواهد بود از:

(66)

n

i

ititt DqwDq1


24

tDq ست از حاصل جمع همگی متغيرهاي سمت چپا عبارتnتقاضا و همچنين معادله

كه ميانگين سهم استwكه وزنها همانست كاالnميانگين وزنی از تغييرات لگاريتمی مقادير

لگاريتمی شاخص مقداري براي به عنوان تغييرات tDqاست. لذا،1tو tها براي سالهاي هزينه

توان شود. شاخص قيمت را نيز میكاال يا برابر تغييرات لگاريتمی درآمد حقيقی تفسير میnهمگی

تعريف كرد: قيمتهابه صورت تغييرات لگاريتمی

(63)

n

i

ititt DpwDp1

هاي ساالنه( به صورت تغييرات اندک )دادهبنابراين سيستم معادالت تقاضاي رتردام در حالت

.آيددست میه زير ب

n

j

ititijtiitit DpDqDqw1

واپسين عبارت معادله فوق it كه ناشی از اثرات ستجمالت اختالل معادالت تقاضا ،

گيري و درآمد( و خطاهاي ناشی از اندازه قيمتهامتغيرهاي حذف شده از مدل )متغيرهايی به جز

كوواريانس همزمان آنها -داراي ميانگين صفر بوده، واريانس itشود كه متغيرهاست. فرض می

. براي كل دوره زمانی ثابت و ديگر كوواريانسهاي آن )غيرهمزمان( برابر با صفر است

:نديم، به صورت زير خواهد بودكاال جمع ببn( را روي3چنانچه طرفين معادالت تقاضا )

n

i

it

n

i

ij

n

i

n

j

jt

n

i

tiitit DpDqDqw111 11

اگر سيستم تقاضاي رتردام را در حالت چهار كااليی در نظر بگيريم:و

(68)

4

1

3

1

3

1

3

1

3

1 j j

itit

j

ijt

i

i

i

itit DpDqDqw

براساس شرط

4

1

1i

iنخستين عبارت سمت راست مساوي ، tDq41 است و

با توجه به وجود تقارن داريم: itDpبراي ضرايب

3

1

3

1

44

i i

jjjiij

توان به صورت زير شود. بنابراين میكاال مساوي صفر می 4مجموع جمالت اختالل براي

نوشت:


(64)

4

1

44444 1j

tjtjtttt DpDqDqwDq

. پس است( است كه با چهارمين معادله تقاضا برابر 68( شکل ديگري از معادله )64معادله )

براي حل دستگاه و برآورد آن است، بنابراين از خود پيشمعادله آخر تركيب خطی از معادالت

الزم است حذف شود.

كااليی( برابر با nمعادله تقاضا ) nدر حالت مورد برآورد يهاها و شمار كل 2nn ( نشان دهنده يک قيد خطی ميان 64معادله ) است، اما ،ها است. لذا جهت برآورد

پارامتر nبا حذف يکی از معادالت، شمار .آخرين معادله )يا يکی از معادالت( را بايد حذف كرد

و نيازي به برآورد آنها نيست. می شودقيمتی و يک پارامتر درآمدي حذف

افزون بر آن رابطه

n

i

ij

1

0 سبب كاهش ،تحت عنوان قيد تقارن 12

1nn پارامتر

ها و شود. بنابراين شمار كل پارامترهاي مورد برآورد پس از اعمال دو قيد حاصل جمع می

تقارن به 122

1 nn يابد.تنزل می

كه گزينه پيشنهادي ديتون استشاخص قيمتی به كار گرفته شده در اين تحقيق شاخص استون

و مولبائر بوده و در مطالعات تجربی فراوانی از آن استفاده شده است. آنان باور دارند شدت

شود تا شاخص قيمت ياد شده جانشين مناسبی براي سبب می قيمتهاهمخطی موجود در ميان

شاخص حقيقی باشد.

:قيمتی از رابطه زير استفاده شده است براي محاسبه كشش

(65) i

i

ij

ijw

1

اين معيار درصد تغييرات تقاضاي كاال را به ازاي يک درصد تغيير در قيمت همان كاال نشان

دهد. عالمت كشش قيمتی به دليل رابطه معکوس تقاضا و قيمت منفی است. اگر قدرمطلق می

تر از يک باشد به اين معنا كشش و اگر بزرگتر از يک باشد، كاال ضروري و بیضريب كوچک

.استاست كه تقاضا براي كاال به اصطالح با كشش و نسبت به تغيير قيمت حساس

قيمتی در مدل تقاضای رتردام كششاستخراج .7

پذير باشد:اگر تابع مطلوبيت جمع


41

iij م داشت :يلذا خواه

(61)

p

pdQdqdw i

iiii logloglog

تورم ،شاخص فريش باام را دربر دارد كه iجمله دوم از عبارت فوق تنها قيمت خود كاالي

شود.زدايی شده است و با برآورد آن كشش قيمتی حاصل می

تحقيق ادبيات ی برمرور

الگويو روستايی و شهري خانوار مخارج هايداده از استفاده ( با6833دهقانپور ) و تركمانی

6روش ايده آل و تقريبا تقاضاي سيستمDMI و شهري خانوار مصرفی تقاضاي بررسی به

و مناطق 6838ل سا دركه نده انشان دادبرآورد كششهاي قيمتی ه و با پرداخت كشور روستايی

.است بی كشش مطالعه و تحصيل تفريح، شهري، تقاضا براي گروه

عنوانشیزموآ تخدما ايبر تقاضا قيمتی يهاكششبا برآورد (6833نوروزي) و محمدي

تقاضا و 54/6با بر ابرمربوطه قيمتی كششو اندازه منفی رنتظاا مطابقعالمت مربوطه كه ند ه اكرد

.است دهبو كشش با

كااليی گروه 3ي ا هزينه هايدادهاستفاده از(، با 6833فريد)حکمتی فالحی، محمدزاده و

قيمتی را برآورد كرده كشش ،خطی مخارج سيستم و 6813-6818 طی سالهاي شهري خانوارهاي

قيمتی كشش داراي ،كااليی گروههاي و تمامی تحصيل و سرگرميها گروه كه نده او نشان داد

ند.هست منفی عالمت داراي متقاطع كششهاي تمامی و بوده يک از خودي كمتر 6838 يسالها درهاي بودجه ايده آل و داده ( با استفاده از سيستم تقاضاي تقريبا6833)يانصار

و برآورد را خانوارهاي شهريپنجگانه يقيمتی آموزش به تفکيک گروهها ي، كششها6831تا تقاضاي خصوصی خانوارهاي كم درآمد نسبت به تغيير قيمت آموزش حساس و كه كردمعلوم

كشش است. یب تقريبااال براي طبقه با درآمد متوسط كمتر حساس و براي طبقات متوسط به بتقاضا براي آموزش در ،هاي مقطعی براي ايالت كاليفرنيا( با استفاده از داده6311) 3هوئناک

برآورد كرد. 5835دانشگاه كاليفرنيا را بررسی و كشش قيمتی را به ميزان كشش قيمت را براي ،اياالت متحده آمريکا 6315-6353ي ها( با استفاده از داده6313)8فانک

در دوره يادشده تقاضا بی كشش بوده كه نشان داد برآورد كرد و مؤسسات آموزش عالی خصوصی

1. Deaton-Muellbour Iterative Method

2. Hoenack

3. Funk


با ، 6315تا 6313شود. در دوره افزايش شهريه سبب افزايش درآمد مؤسسات می، بنابراين استاست كه محقق پيش بينی كرده و وجود كاهش شمار ثبت نامها درآمد ناشی از شهريه افزايش يافته

و درآمد ناشی از شهريه كاهش است اندازه ضريب باالتر از يک بوده ، با استمرار الگوي ثبت نام خواهد يافت.

( اثر ارائه كمک مالی به دانشجويان را بر ميزان احتمال ثبت 6336)6مور، استادنموند و اسلوبکو

برآورد كردند. 5813خالص ثبت نام نام بررسی و كشش قيمتی را با توجه به هزينه

سري زمانی بودجه خانوار ژاپن براي يها( از سيستم ديتون و مولبائر و داده6331) 3ساساكی

كشش كشش قيمتی مربوطه بیكه هو از آن جمله آموزش استفاده كرده و نشان داد كااليیگروه 61

( است.-58383)

دريافت كه دانشجويان رنگين پوست حساسيت بيشتري نسبت به تغييرات شهريه (6331) 8هلر

در مقايسه با دانشجويان سفيد پوست دارند.

ه تقويت تقاضا براي آموزش زمينستهاي دولت در اسيكه ( نشان دادند3556) 4تامپسون و زومتا

ارائه شده به دانشجويان ظرفيت محدود بخش دولتی بايد از عاليم قيمتی)كمکهايبا توجه به عالی

از آموزش به استفادهتشويق دانشجويان به منظورسسات آموزشی دولتی( ؤو دريافت شهريه براي م

سسات ؤهاي آنان را در حد مزتواند نياسسات خصوصی میؤعالی خصوصی و فهم اينکه خدمات م

دولتی و يا بهتر پوشش دهد، استفاده كنند.

و 6315 هايهده يهااز داده ،مدرسه نام درثر بر ثبتؤعوامل م( براي بررسی 3556) 5نيلسن

كاهش مخارج مدرسه به ه است كهنشان داد و هكشورهاي كمتر توسعه يافته استفاده كرد 6335

معنادار دارد. ينام تأثيرويژه هزينه اياب و ذهاب بر افزايش ثبت

ت به نسب ،غير مقيم براي تحصيلتقاضاي دانشجويان كه يافتند ( در3553) 1نوربخش و كالب

. همچنين تقاضاي دانشجويان استيسه با دانشجويان مقيم حساس تر عوامل شهريه و درآمد در مقا

كشش تر است. بیسال اول نسبت به تغيير قيمتها 6555نفري برآورد كردند كه 8355هاي برگرفته از يک نمونه ( با داده3554) 1اوري هاكسبی و

درصد كاهش خواهد داد. 3احتمال ثبت نام دانشجو را تا حدود ،در شهريهدالر افزايش

1. Moore, Studenmund & Slobko 2. Sasaki

3. Heller

4. Thompson & Zumeta 5. Nielsen

6. Noorbakhsh & Culp

7. Hoxby & Avery


44

و تقاضاي هاي مقطعی براي برآورد توابع تقاضا استفاده ( از داده3554) 6باس، پاركر و ريونبرگ

كردند از ه طور كامل پرداخت میدون استفاده از كمک و بدانشجويانی كه شهريه خود را ب

ه برآورد نجداگابه صورتی شدند رااز كمک مالی بهره مند میهريه شاخت براي پرددانشجويانی كه

برآوردشد. 5811براي گروه اول به ميزان كشش قيمتی كردند.

،اياالت چين 3563تا 6336هاي مربوط به سالهاي ( با استفاده از داده3555) 3چو و شن

براي دوره متوسطه 588513ی و براي دوره ابتداي 583151 به ميزانكششهاي قيمتی براي آموزش را

شوند.ی و متوسطه كاالي ضروري محسوب می. بنابراين آموزش ابتدايبرآورد كردند

كه عنوان كرده است ( به موضوع سرمايه گذاري انسانی در چين پرداخته و3555) 8هکمن

برايمکملی مثابهتا به شوداختصاص وجوه خصوصی براي آموزش در قالب شهريه بايد تشويق

هاي فقير براي بايد از دلسرد شدن دانش آموزان متعلق به خانوادهلبته منابع دولتی استفاده شود. ا

شود. پيشگيريحضور در مدارس

مقايسه با نرخ رشد چارچوب تحليلی اقتصاد خرد، عوامل فزونی نرخ شهريه در در( 3568)4لی

ساالنه را مطالعه كرد. رشد اندک بهره وري، افزايش چشمگير قيمت مسکن و متوسط دستمزد

حقوق اساتيد و عدم پوشش تقاضاي تحصيل از سوي عرضه كنندگان در افزايش قيمت آموزش

استفاده از آموزش راه دور است. ،ترين پيشنهاد محقق براي بهبود سطح بهره وريثر بوده و مهمؤم

موضوع تأثير ماليات و سياستهاي آموزشی دولت بر ( با تمركز روي3568) 5بندار و گيچوا

نرخ ماندگاري، بر دسترسی كارفرمايان به معافيتهاي مالياتی براي ايجاد امکان تحصيل نام وثبت

كارگران تأكيد كردند.

، اياالت 3553و 3554، 3556هاي سالهاي ( با استفاده از داده3568) 1جانگ، هال و روآدس

به بيمه خدمات درمانی از طريق والدينش فتند كه يک دانشجوي جوان كه متحده آمريکا دريا

% اقبال بيشتري دارد تا به 33به ميزان در قياس با دانشجويی كه بيمه نيست، دسترسی داشته باشد،

( 38و 36) مسن ترعنوان يک دانشجوي تمام وقت ثبت نام كند. اثر ياد شده بر دانشجويان

ر است.تزرگب

1. Buss, Parker & Rivenburg

2. Chow & Shen

3. Heckman 4. Li

5. Bendar & Gicheva

6. Jung, Hall & Rhoads


دانشجوي دانشگاه اياالت داكوتا نشان 616هاي با استفاده از داده (3565)6همکارانالنگلت و

فاصله از منزل، دسترسی به عوامل عمده و روابط خانواده و دوستان ميزان عوامل شهريه، كه دادند

آثار معناداري بر تصميم دانشجو براي حضور در دانشگاه ياد شده دارد. يافته ها نشان ،با دانشگاه ، با كشش است.يدالر 3555 شهريه تقاضا در نقطهكه دادند

عمومی تمركز داشته تقاضاي خصوصی آموزش بر موضوع ، پژوهش تجربی كه كشورداخل در

كاستی اغلب كه همچنين روشن شد است. اشد،كم شماربكرده برآورد راي قيمتی كششهاو

تک باديگر و ياز كاالها جداياست كه در آنها آموزش به گونه اي تقاضا ابعوتبيين پژوهشها، ت

استقالل تابع مطلوبيت و تقاضاي و غير واقعی مبتنی بر فرض ضمنیاست كه معادله برآورد شده از سوي عمومی به معناي نبود بستگی ميان اختصاص منابع به آموزش وآموزش از ديگر كاالها

خدمات است. عالوه بر اين تصريح جبري دلخواه گيري پيرامون ديگر كاالها وخانواده با تصميمتابع تقاضا براي آموزش به منزله تحميل قيدهاي غير ضروري بر ساختار تقاضا هستند. شکل

يک نظام كامل تقاضا كه ترجيحات تفکيک قالبا براي آموزش در تقاض در مقاله حاضربنابراين

يک كاالي خصوصی منزلةآموزش به به عالوه شود. میتحليل كند،لحاظ میناپذير و ناهمگن را

ي قيمتی در قالب رويکرد سيستمی كششها، 6836تا 6831هاي سالهاي از داده و با استفاده مطالعهكه در ايرانعمومی هاي شهري براي آموزش دهتقاضاي خانواوتغيير در تقاضاي رتردام، برآورد

. آموزش نيز به آموزش عمومی منحصر شودمی بررسی، استناشی از تغيير قيمت آموزش عمومی ها در قالب دهکهاي درآمدي گروهبندي شده اند.و خانوادهشده

یتجرب یالگو

پژوهش هایداده

در زمينه تعيين سهم ي شهريهااست كه به تبيين رفتار خانواده یاين مقاله گزارش پژوهشو بعد زمان و پژوهش از دهاي دادهآموزش عمومی در سبد هزينه خانواده اختصاص دارد.

ديگر به يکی از سالهاي طرف و از دهخانوا واحدبه طرف از يک د. نبرخوردارواحدهاي مقطعی بودجه خانوار كه مركز آمار خام هاي مورد نياز از اطالعات داده .دنبستگی دار 6836تا 6831

هاي معمولی ساكن در نقاط دهد، فراهم آمده است. جامعه آماري طرح تمامی خانواكنگردآوري میمجموعه كاالها و خدمات مصرفی خانوارهاي ، 6براساس نمودار شماره شهري را در بر می گيرد.

"غيرخوراكيها"و "خوراكيها و آشاميدنيها و دخانيات"شهري در مرحله اول به دو گروه كااليی هاي آموزش در هزينهقرار دارد كه "غيرخوراكيها"گروه در "آموزش و تحصيل". شودتقسيم می

1. Langelett et al.

http://www.tandfonline.com/author/Langelett%2C+G


44

تان، پيش دانشگاهی و تقويتی اعم از دولتی و هاي ابتدايی و پيش دبستانی، راهنمايی و دبيرسدورههزينه آموزشهاي "كه "هاي آموزش و تحصيل خانوارهزينه"يعنی خصوصی و اطالعات مکمل

را در بر می گيرد. در اين مطالعه عالوه "سطح بندي نشده، كتابهاي درسی و لوازم التحرير و رسممرتبط با خصوصيات يهاغيرخوراكی( از دادهها )اعم از خوراكی و بر اطالعات مربوط به هزينه

ومدرک تحصيلی( و اجتماعی اعضاي خانوار )از قبيل سن، جنس، وضع سواد، وضع فعاليت و منزل در رايانه به دسترسی سکونت، محل تصرف نحوه مانند) خانوار سکونت محل مشخصات

با تجزيه سطح جمعی سازي با توجه به هدف مطالعه، .است شده استفاده نيز (سکونت محل استانبه دليل وجود گروه كاالهاي غيرخوراكی به گونه اي متناسب با موضوع مطالعه، تعيين شده است.

نگرش سيستمی نسبت به رفتار مصرف كنندگان و لزوم توجه به همگی اقالم مصرفی، در اين مقاله كاالها و خدمات تقسيم سبد مصرفی خانواده به چهار زير گروه آموزش، خوراكی، مسکن و ساير

سازد. عالوه بر هدف اي را ممکن میها در سطوح مختلف هزينهشده است كه مطالعه رفتار خانوادهبندي گروههاي ترين دليل براي تقسيم، مهماستآموزش براي ها مطالعه كه تحليل تقاضاي خانواده

هاي شهري است. خانواده كااليی، سهم عمده دو گروه كااليی خوراكی و مسکن در سبد هزينهآماري مربوط يهاآنجا كه اين مطالعه متمركز بر مفهوم خانواده است، براي نزديک شدن داده از

تا دادهشدند حذف يها تعديل شدند. براي نمونه شمار خانوارهاي تک نفربه مفهوم خانواده، دادهاقتضاي مبانی نظري و اصل كسب مطلوبيت ها با معناي خانواده سازگارتر شوند. تعديل ياد شده به

اعضاي خانواده از مصرف ديگر اعضاي خانواده صورت گرفته است. همچنين به دليل كاستيهاي ها، از اطالعات مخارج مصرفی مرتبط با نحوه گردآوري اطالعات درآمد خانوار و ثبات بيشتر هزينه

شده است.ها براي متغير درآمد استفاده خانوادههاي قيمت از متوسط شاخص بهاي كاالها و خدمات مصرفی در مناطق شهري داده براي

(CPI )استفاده شده است كه اداره آمار اقتصادي بانک مركزي 6836تا 6831سالهاي طیهاي مربوط به قيمت آموزش نيز د. دادهكنجمهوري اسالمی ايران به تفکيک استانها گردآوري می

افزار، كيف كه شامل اقالم نوشتاست روه تحصيل بانک مركزي برگرفته از شاخصهاي زيرگشود و به تفکيک استانهاي مدرسه، كتاب درسی، شهريه مدارس دولتی و شهريه كالس تقويتی می

كشور گردآوري شده است.ها از اطالعات خام بودجه خانوار دهدر اين مقاله براي بررسی هر چه بهتر رفتار مصرفی خانوا

ترين واحد مصرفی يعنی خانوار، هدف مطالعه قرار گيرد شود تا كوچکيري آن سبب میكه به كارگ افزاري تدوين شده است. و براي تنظيم حجم گسترده اطالعات برنامه نرم گيريبهره


ایران آمار مركز خانوار بودجه آمارگيری طرح درقالب ایران شهری خانوارهای مصرفی سبد كاالهای بندیتقسيم .1ر شمارهنمودا

)پيش كتاب درسی

دبستانی، دبستانی، راهنمائی،

متوسطه و پيش دانشگاهی(

هزينه آموزش

ابتدائی و پيش

دبستانی


راهنمائی و

دبيرستان


پيش دانشگاهی و

تقويتی

هزينه ثبت نام و

شهريه مدارس

دولتی



خصوصی

هزينه ثبت نام و شهريه

بزرگساالن در اين براي

سطح

كمکهاي نقدي به مدرسه

ی )انجمن اوليا و مربيان يابتدا

و...(

هزينه كالسهاي

تقويتی دوره

ابتدائی



راهنمائی دولتی



یيراهنما

خصوصی



راهنمائی شبانه

هزينه كالسهاي

تقويتی دوره

راهنمائی

ثبت نام و

شهريه دبيرستان

دولتی

ثبت نام و شهريه

دبيرستان خصوصی

ثبت نام و شهريه

دبيرستان شبانه

كالسهاي تقويتی دوره

دبيرستان

كمکهاي نقدي به مدرسه

ی و دبيرستانيراهنما

شهريه ثبت نام و

آموزش پيش

دانشگاهی دولتی

وشهريهنامثبت

آموزش پيش

دانشگاهی

خصوصی

وشهريهنامثبت

آموزش پيش

دانشگاهی شبانه

كالسهاي تقويتی

در سطح پيش

دانشگاهی

هاي كنکوركالس

كمکهاي نقدي به

مدارس پيش

دانشگاهی

هاي خانوارهزينه

هاي غيرخوراكیهزينه هاي خوراكیهزينه

خدمات فرهنگی و تفريحات خانوار هاي خانواركاالهاي بادوام منزل، ساير هزينه

لوازم التحرير و لوازم

رسم و نقاشی و لوازم

هنري


42

و داراي دو بعد زمان و مقطع است تركيبیاز نوع طالعه اين مها در دادههمان طور كه ذكر شد

كه با كنار هم قراردادن واحدهاي مقطعی متفاوت، در سالهاي مختلف فراهم شده است. در شرايطی

كم ولی تعداد مشاهدات مقطعی زياد باشد، به كه شمار مشاهدات در قالب سري زمانی نسبتا

nهاي يک واحد مقطعی براي شود. دادهتوسل جسته می هاي مقطعی و سري زمانیداده تركيب

داده"شود و به آن سال در كنار هم قرار گرفته و اين عمل براي واحدهاي مقطعی ديگر تکرار می

داده هاي ادغام شده يعنی سري زمانی و .(6835 ،نژادشود )خسرويگفته می "هاي ادغام شده

(. 6813 ،مقطعی يک كاسه استفاده شده است )كمنتا

خواستار يهاخانوادهبا كنشها و واكنشهاي متفاوتی از سوي ،قيمتهااز آنجا كه هنگام تغيير

تحليل پيامدهاي تغيير قيمت در سطح بااليی از جمعی سازيرو هستيم، هروبخدمات آموزشی

العه گذاري فراهم كند. بنابراين در اين مطسياستمفيدي را براي تواند اطالعات دقيق و نمی

شده است. گروهبندي بر پايه اين منطق مشاهدات نمونه در قالب دهکهاي درآمدي گروهبندي

باها در زمينه تقاضاي كاالها و خدمات آموزش عمومی دهشود كه تفاوتهاي ميان خانواانجام می

هاي مشخص درآمدي خانوارها با ساختن دامنه، از اين رو متغير درآمد توضيح داده شده است

گروهبندي شدند. عالوه بر اين، واقعيت در زمينه كاالها و خدمات آن است كه در بعضی سطوح

يابد. روش شود و به عبارت ديگر جهت منحنی انگل تغيير میدرآمدي رفتار مصرفی دچار تغيير می

جذب اثر مذكور و بازتاب آن بر ضرايب، برازش سيستم تقاضا در دامنه محدود درآمدي است كه

در اين راستا .شودهاي مختلف درآمدي ممکن میدر محدودهو ها دهطريق گروهبندي خانوااز

و شده اند گروهبنديهاي ساكن در مناطق شهري كشور در قالب ده گروه درآمدي)دهکها( خانواده

.ستارائه شده ا 6شماره در جدول مربوطه اطالعات برخی 1441تا1444سالهایطی پنجگانه طبقات به متعلق شهری هایدهخانوا هزینه سبد در مخارج انواع سهم تركيب. 1ل جدو

نسبت

)درصد(

دهک

هزينه

آموزشی

هزينه

خوراكی

هزينه

پوشاک

هزينه

مسکن

هزينه

بهداشتی

ساير كاالها هزينه

و خدمات

33835 4835 8688 381 33 886 اول

8186 583 3481 383 3584 483 دوم

4383 484 6385 888 6383 5 سوم

5183 883 6481 381 6588 184 چهارم

3/14 383 6681 383 6583 388 پنجم

15845 683 388 6835 384 386 ششم

3/14 4/6 1 681 1 6583 هفتم


نسبت

)درصد(

دهک

هزينه

آموزشی

هزينه

خوراكی

هزينه

پوشاک

هزينه

مسکن

هزينه

بهداشتی

ساير كاالها هزينه

و خدمات

1385 683 483 688 481 385 هشتم

34864 583 883 5831 886 181 نهم

31861 583 384 5834 683 183 دهم

محاسبه نگارنده مأخذ:

هاي هاي آموزش عمومی خانوادهبه طور متوسط سهم هزينه كه دهدنشان می 6اطالعات جدول

درصد براي دهک 886متعلق به دهکهاي اول تا هفتم به طور متوسط با روندي فزاينده به ترتيب از

ولی پس از آن با روندي كاهنده براي دهک دهم يافته درصد براي دهک دهم افزايش 6583اول به

. فته استيادرصد كاهش 183به

1441 تا 1444 سالهای طی پنجگانه طبقات تفكيك به نمونه هایخانواده آموزشی مخارج متوسط .7 جدول

دهک

شاخصها دهم نهم هشتم هفتم ششم پنجم چهارم سوم دوم اول

سهم هزينه آموزشی هر طبقه از

مجموع هزينه آموزش تمامی

طبقات )درصد(

584 583 683 683 884 588 6681 6383 3186 8583

هاي طبقه بندي شدههاي بودجه خانوادهماخذ: محاسبه نگارنده بر اساس داده

هاي شهري برسهم مخارج آموزشی دهکهاي درآمدي از كل مخارج آموزش خصوصی خانواده

درصد از مجموع 4/5اي داللت دارد. دهک اول )كم درآمدترين( ، تنها وجود نابرابري قابل مالحظه

هاي متعلق به دهک دهم خانواده و در برابر،مخارج خصوصی آموزشی را به خود اختصاص داده

درصد از كل مخارج خصوصی آموزش عمومی را به مصرف 8583)باالترين سطح درآمدي(،

درصد از 3186هاي متعلق به چهار دهک باال )باالتر از ششم(، نزديک به د. خانوادهرسانده ان

شود كه ميزان مخارج خصوصی مالحظه می مجموع مخارج خصوصی آموزش را بر عهده دارند.

هاي دهک دهم به طور طبقات، فزونی يافته و خانوادهة شهري با افزايش رتب يهاآموزش خانواده

برابر دهک 61برابر دهک سوم و 35برابر دهک دوم، 83هاي دهک اول، دهخانوابرابر 15متوسط

برابر دهک هشتم و 681برابر دهک هفتم، 381برابر دهک ششم، 581برابر دهک پنجم، 3چهارم،

دهند كه سهم مخارج كنند. مجموعه شاخصها نشان میبرابر دهک نهم براي آموزش هزينه می 686

و است هاي دهکهاي اول تا ششم نسبت به چهار دهک باال اندک بوده دهخصوصی آموزش خانوا

كنند.عمدتا از خدمات آموزشی دولتی استفاده می


44

هاتجزیه و تحليل داده و روش تحقيق

رتردام تقاضای سيستم مقيد برآورد

گزارش زير صورت به نتايج كه شوندیم انجام الزم يآمار يآزمونها مدل برآورد از پيش

. شودیم

كه از يک سو، كند ايجاد میهايی را زمان، داده عنصر وهاي مقطعی داده تركيب: روش برآورد

ميان مقاطع گوناگون، فاوت درشود و از سوي ديگر، با ايجاد تها منتقل میاطالعات از طريق داده

مشاهداتی در طول يک از مقاطع، يابد. الگوهايی كه در آنها به ازاي هركاهش می 6هزينه تجميع

برآورد شوند. ضرايب الگو بايد به گونه اي دوره زمانی وجود دارند، الگوهاي تركيبی ناميده می

د. باشنهر دوره زمانی، با متغيرهاي توضيحی همان دوره زمانی هم بسته در جمله اختالل كه ود ش

3ربوط به اثر غيرقابل مشاهدهرفع مسئله م ركيبیهاي تگيري از مدل مبتنی بر دادهدليل اصلی بهره

متغيرهاي حذف شده و با وجود .قابل تبيين نيست روشنیبه با اينکه وجود دارد اما است كه

هاي سازگاري از ضرايب برآوردبه در چارچوب مدلهاي تركيبی فرض، چندبرقراري به ط وشرم

شکل زير است:هاي تركيبی به چارچوب اصلی مدلهايی با داده. دست يافتتوان میالگو

( در نظر گرفته شده است. Tبراي زمان )سال: t( و انديس Nها )مقاطع: براي خانوادهiانديس

است. مؤلفه معادلهالل ت، جمله اخ نيز تعداد متغيرهاي توضيح دهنده را نشان می دهد. kانديس

iاثر ويژه و غير قابل مشاهده فرد شود كه در آن تعريف می خطا به صورت

«مدل عوامل ثابت»، ثابت است يمقدار شوداست. اگر فرض ديگر نشان دهنده اثر عوامل و

يک متغير تصادفی باشد، براي برآورد مناسب است. اگر ،8«حداقل مربعات معمولی»و روش

هاسمن مناسب است. برآوردبراي 5«حداقل مربعات عمومی»روش و 4«مدل عوامل تصادفی»

است)خسروي نژاد و ه( براي تعيين ثابت يا تصادفی بودن مدل آزمونی را پيشنهاد كرد6331)

.(6833 ،ديگران

1. Aggregation

2. Unobserved Effect 3. Ordinary Least Squares (OLS)

4. Random Effect Model (RE)

5. General Least Squares (GLS)


ندارد، بررسی سکون متغيرهاي نقشی در الگوهاي مقطعی كه زمان : متغيرها یایستای آزمون

6و هم جمعی پايايی. با اين وجود دل الزم نيستمنيز تركيبی الگوهاي درعالوه بر سريهاي زمانی

و ( اشاره كرد)داوودي3555) 3هادري مطالعه به توانمی زمينه دراين شود. تواند بررسیمی

فرض صفر در اين .شد بررسی متغيرها یيايستا ضرايب، برآورد از پيش بنابراين(. 6835،سالم

مدل متغيرهاينشان داد كه آزمون نتايج شت.ميان متغيرهاي توضيحی دا یآزمون نشان از ناماناي

د.هستن پايا

مفهوم اقتصادي هم انباشتگی آن است كه وقتی دو يا چند متغير : دیتا پانل یانباشتگ مه آزمون

اساس مبانی نظري با يکديگر ارتباط داده شوند تا يک رابطه تعادلی بلند مدت را سري زمانی بر

شکل دهند، هر چند ممکن است خود اين سريهاي زمانی داراي روندي تصادفی بوده باشند اما در

آنها با ثبات ميانبه گونه اي كه تفاضل ،كنندطول زمان يکديگر را به خوبی دنبال می

ست كه با وجود غير ايستا بودن اكثر ابه اين معنهم انباشتگی به بيان ديگر .(6813 ،باشد)نوفرستی

زمانی و داشتن يک روند تصادفی افزايشی يا كاهشی، در بلندمدت ممکن است يک يسريها

هم يتركيب خطی از اين متغيرها، همواره ايستا و بدون روند باشد. با استفاده از تجزيه و تحليلها

شود. به عبارت ديگر، در صورت صحيح بودن يک نظريه جمعی اين روند بلند مدت كشف می

رود تركيبی از متغيرها در بلند مدت، ايستا اقتصادي و ارتباط مجموعه اي از اين متغيرها، انتظار می

( 6333) 8تركيبی، كائو يها(. به منظور آزمون هم جمعی داده6836و بدون روند باشند )ابريشمی،

زير استفاده كرد: يهاپس از برآورد رابطه بلندمدت ميان متغيرها،از آماره

√ ( ) √

√

√ √

بردارهاي یفولر را با فرض همگن-جمعی تعميم يافته ديکی( آزمون هم6333همچنين كائو )

رابطه زير ارائه كرد: شکلجمعی در هر مقطع ، به هم

∑

1. Cointegration

2. Hadri

3. Kao


41

ها تعداد وقفه pتركيبی و يهاخطاي تخمين رابطه بلند مدت با روش داده در رابطه فوق

بستگی دارد. همچنين خطااست كه اندازه آن به رفع خود همبستگی ميان اجزاي ADFدر آزمون

خطاي معادله برآوردي است. به عبارت ديگر، آزمون و يهاضريب متغير تفاضل وقفه

پس از برآورد رابطه بلندمدت، خطاي برآورد محاسبه و يدر اين آزمون مانند آزمونها

ين آزمون هم مانند شود. فرضيات اانجام می ADFو سپس با استفاده از رابطه فوق آزمون

(.6834استاندارد است )زراء نژاد و انواري، tو آماره آزمون داراي توزيع و يآزمونها

كه نتايج ه استدر اين مطالعه براي آزمون هم انباشتگی ميان متغيرها از آزمون كائو استفاده شد

مختلف نشان از هم انباشتگی ميان متغيرها دارد. يآزمون براي دهکها

پيش از برآورد الزم است تا مدل مناسب مشخص شود. براي انتخاب ميان : ليمر آزمون

استفاده 4و8ليمر F( از آزمون 3)پانل تابلويی(و 6روشهاي مدل رگرسيونی ادغام شده )پولينگ

تعيين رگرسيون با اثرهاي ثابت به صورت كند كه آيا ضريب می مشخصياد شده د. آزمون وشمی

روش اگرتر از ضريب تعيين مدل رگرسيونی ادغام شده )پولينگ( است يا خير؟ معناداري بزرگ

مدل رگرسيونی برآوردبر اساس آزمون مذكور تأييد شود، از آنجا كه براي تابلويیمدل رگرسيونی

وجود دارد، الزم است با استفاده از آزمون 1و اثر تصادفی 5دو روش متفاوت اثر ثابت تابلويی

فرضيه ،(Fآزمون ليمر )در مدل رگرسيون پانل مشخص شود. برآوردروش مناسب براي 1هاسمن

H0 مبدأها و فرضيه از عرض بودن يکسان مبنی برH1 شود می مبدأها(،آزمون از عرض )ناهمسانی

(.6835، و سالم )داوودي

رد نيز گن بودن مقاطع مبنابراين ه شد،رد H0، فرض Fو توجه به آماره آزمون دادن ا انجام ب

.استفاده كرد تابلويیهاي شد. در نتيجه الزم است از روش داده

آزمونی : (مقطعی واحدهای یتفاوتها بودن تصادفی یا ثابت تشخيص یبرا)هاسمن آزمون

استوار بر اين مبنا ،كندپيشنهاد میتصادفی و اثر ثابت براي انتخاب ميان مدلهاي اثر هاسمنكه

در ند.از يکديگراست كه اگر اثر فردي ثابت باشد، برآوردگرهاي اثر ثابت و اثر تصادفی متفاوت

1. Pool 2. Panel

3. Leamer Test

شود.نيز ياد می (Chaow)در برخی مطالعات از اين آزمون با عنوان آزمون چاو . 45. Fixed Effect

6. Random Effect

7. Hausman Test


هاسمن آزمون از “اثر متغير )تصادفی(”الگوي برابر در “اثر ثابت” يالگو انتخاب اين مطالعه براي

آمده به دست ضرايب سپس و برآورد تصادفی و ثابتاثر الگو،اين است. براساس شده استفاده

از سوي شده برآورد ضرايب اينکه است از عبارت هاسمن آزمون صفر در شود. فرضيهمی مقايسه

،و سالم است )داوودي يکسان ثابت اثر برآورد كننده از حاصل با ضرايب اثرتصادفی برآورد كننده

3ا توجه به آماره ب (.6835χ، فرضH0 استفاده از روش اثر ثابت برآورد مدلي ارب لذاو هرد شد

.شودمی

هاسمن و ليمر آزمون . 4 جدول

Fآماره دهک احتمال فرضيه صفر

)آزمون لمير( 2λآماره

صفر فرضيه احتمال

)آزمون هاسمن(

585555 686451846 585555 63881 اول

585555 643816835 585555 13881 دوم

585555 814834845 585555 685881 سوم

585555 1684835 585555 1848 چهارم

585555 5361884 585555 4818 پنجم

585555 8514883 585555 48453 ششم

585555 153843 585555 48811 هفتم

585555 834843 585555 48486 هشتم

585555 658883 585555 48651 نهم

585555 45318348 585555 48311 دهم

نگارنده برآورد: مأخذ

ها سيستم تقاضاي رتردام براي هريک از دهکهاي خانوادهمعادالت پس از آزمونهاي آماري،

آموز يا دانشجو هايی كه در تركيب خود عضو دانشدهيا خانوا يتک نفر يهابرآورد شد. خانواده

هايی كه در دهخانواها حذف و مقادير صفر براي مخارج آموزش عمومی نداشتند از مجموعه داده

تركيب خود عضو شاغل به تحصيل داشتند، اما به هر دليل مبلغی را براي مخارج آموزشی خود

دار گزارش نکرده بودند لحاظ شد. نتايج برآورد مدل نشان داد كه ضرايب براي همگی دهکها معنا

مصرف كننده سازگار با قانون تقاضا و نظريه رفتارمنفی و عاليم ضرايب همگی هستند. به عالوه

ها را تبيين كرده رفتار خانواده مناسباي توان عنوان كرد كه مدل پژوهش به گونه بنابراين می، بوده

است.

تقاضا ي قيمتی كششهابرآورد رايسيستم تقاضاي رتردام بالب در قبرآورد شده ضرايب از

)جدول شودها ارائه میدهبه تفکيک طبقات خانوا استفاده شده است كهآموزش عمومی جهت

(.4شماره


44

(6831-6836) كشور هزينه مختلف يدهکها تفکيک به یعموم آموزشی تقاضا براي قيمت كشش محاسبه .2 جدول

دهم نهم هشتم هفتم ششم پنجم چهارم سوم دوم اول دهک

5836 5885 5838 5816 6861 6834 6838 3864 3833 3818 یمتيق كشش

مأخذ: محاسبه نگارنده

عاليم مربوطه همگی منفی و با قانون تقاضا كه برآورد ضرايب كششهاي قيمتی نشان داد

هاي متعلق تقاضاي خانواده كه دهندي قيمتی نشان میكششهاسازگار است. ضرايب برآوردي براي

( 6861( و ششم )6834(، پنجم )6838(، چهارم )3864(، سوم )3833(، دوم )3818به دهکهاي اول )

هاي دهکهاي هفتم تر از واحد( و تقاضاي خانوادهگروه كااليی آموزش با كشش )بزرگبراي

كشش )كمتر از واحد( است. به بيانی ديگر، بی( 5836( و دهم )5885(، نهم)5838(، هشتم )16/5)

هاي دهکهاي يک درصد افزايش )كاهش( در قيمت آموزش به كاهش )افزايش( تقاضاي خانواده

(، هشتم 16/5هاي دهکهاي هفتم )يزانی بيش از يک درصد و براي خانوادهاول تا ششم به م

شود. اندازه كشش قيمتی ( به ميزانی كمتر از يک درصد منجر می5836( و دهم )5885(، نهم )5838)

ها نسبت به خانواده ياز حساسيت تقاضا كه دهدكااليی آموزش عمومی نشان می مربوط به گروه

كاهنده )به جز يروند به ترتيب و با يعمومی با فزونی رتبه دهکهاي درآمدتغيير قيمت آموزش

براي 3818مطلق( از كاسته شده است. براي نمونه اندازه ضريب كشش قيمتی )قدر دهک هشتم(

هاي دهدهک دهم كاهش يافته است. بر اين پايه حساسيت تقاضاي خانوا جهت 5836به دهک اول

كمترين و ،دهکهاي پيشين اب در قياسدهک دهم درآمدي نسبت به تغيير قيمت آموزش عمومی

حساسيت دهک نخست نسبت به دهکهاي پسين بيشترين است. يک درصد افزايش )كاهش( قيمت

ودرصد 5836هاي دهک دهم تنها به ميزان دهآموزش عمومی سبب كاهش )افزايش( تقاضاي خانوا

يسبب كاهش )افزايش( تقاضا یرصد افزايش )كاهش( قيمت آموزش عمومدر برابر يک د

شود. یدرصد م 3818دهک اول به ميزان يهادهخانوا

آموزش عمومی با كشش و براي هاي كم درآمد شهري براي دهاز آنجا كه تقاضاي خانوا

عمومی از دولت به كشش است، اثر انتقال مسئوليت تأمين مالی آموزش هاي مرفه شهري بیدهخانوا

گيرد، از طريق افزايش ی با كسري اعتبارات دولتی صورت میيبه منظور رويارو ها كه عمدتاخانواده

ها منتقل و به كاهش قابل توجه تقاضاي طبقات كم درآمد و متوسط )دهکهاي اول دهقيمت به خانوا

رفه تر )هفتم تا دهم( تأثير به هاي مدهدر تقاضاي خانوا خواهد شد، اماتا ششم( براي آموزش منجر

مراتب كمتري خواهد داشت.


گيرینتيجه

، مسئول است ویشهروندان از فرصتهاي آموزشبرخورداري اطمينان از كسب در قبالدولت

آموزان( به پرداخت آن يی كه والدين )يا دانشقيمتهااي در سطحی فراتر از تدارک آموزش مدرسه

به شمار ترين موانع افزايش ثبت نام در تمامی سطوح نظام آموزشی مهم ازتوانايی يا تمايل دارند،

.می رود

خدمات آموزشی هاي متقاضی آموزش عمومی به قيمت و عرضه شمار خانوادهميزان تقاضا و

، پيدا كندبستگی دارد و در شرايطی كه مخارج مربوطه افزايش دهمدارس و شدت تقاضاي خانوا

.افزايش قيمت آموزش به معناي افزايش بهاي اقالم تشکيل دهنده يابدكاهش تقاضا رود انتظار می

كه استهاي آموزشی و بهاي ملزومات تحصيل شهريه انواع دوره مانندشاخص قيمت آموزش

است. ترين بخش آنمهمالبته شهريه

يش از افزا پيشگيريدولتها به منظور توسعه پوشش تحصيلی براي جمعيت در سن تحصيل، با

كاهش مانندها، پياده سازي سياستهاي تحريک تقاضا دهقيمتها و كاستن از مخارج آموزشی خانوا

ها براي فرستادن فرزندانشان به آموزش مدرسه اي و تشويق خانوادهمستقيم و غير مستقيم مخارج

عمومی، گذاري كارساز در زمينه تأمين مخارج آموزشكنند. به طور كلی سياستمدرسه را دنبال می

ها در زمينه تصميم گيري پيرامون تعيين سهم انواع نيازمند شناخت سازوكار تصميم گيري خانواده

است. دهبه ويژه خدمات آموزش عمومی در سبد هزينه خانوا ،مصارف

هاي متقاضی خدمات آموزش موضوع اين مقاله گزارش پژوهشی است كه رفتار خانواده

ي قيمتی به تفکيک دهکهاي كششهاآموزش از طريق برآورد هنگام تغيير قيمت را بهعمومی

درآمدي در چارچوب سيستم تقاضاي روتردام بررسی كرده است. از نتايج تحقيق)برآورد كششهاي

يهاتوان دريافت كه تقاضا براي آموزش عمومی تابعی از تغيير در قيمت و هزينهقيمتی( می

هاي متعلق به نيز نشان دادند كه تقاضاي خانوادهاندازه ضرايب برآوردي آموزش عمومی است.

هاي دهکهاي هفتم تا دهدهکهاي اول تا ششم براي گروه كااليی آموزش با كشش و تقاضاي خانوا

هاي متعلق به طبقات دهدهم بی كشش )كمتر از واحد( است. به عبارت ديگر تقاضاي خانوا

و خدماتی آموزش عمومی در كااليیفزونتر نسبت به تغيير قيمت گروه یتر، حساسيتپاييندرآمدي

د.نمقايسه با دهکهاي درآمدي باالتر دار

تقاضا براي ( 6336) و همکاران مور و (3554) و همکاران باس، (6311هوئناک )، (6313فانک)

و باكششرا شیزموآ تخدما ايبر تقاضا (6833محمدي و نوروزي ) ،بی كششآموزش عالی را


44

ند. ه ابرآورد كرد كششنيز بی( 6331ساساكی ) و( 3555چو و شن ) (،6833)و همکاران فالحی

قابل مقايسه ، قيمتی در مطالعات ياد شده بدون توجه به گروههاي درآمدي برآورد شده هايكشش

تقاضاي كه ( 6833) يانصارتحقيق با پژوهش اين هاي تحقيق حاضر نيستند. نتايج دقيق با يافته

براي طبقه با درآمد ،با كشش و حساس رابراي آموزش كم درآمد شهري خصوصی خانوارهاي

به ه است وبرآورد كردكشش یب را تقريباكمتر حساس و براي طبقات متوسط به باال را متوسط

. داردبيشتري سازگاري به تفکيک گروههاي درآمدي دليل برآورد كششها

است و مخارج آموزشی كششبادرآمد براي آموزش دولتی كه تقاضاي گروههاي كم ااز آنج

دريافت شود،گروههاي درآمدي دستخوش تغيير می آنان با تغيير قيمت آموزش بيش از ديگر

، جبران كسري براي تأمين مالی آموزش اگرحتی ، شهريه يا افزايش بهاي آموزش تحت هر عنوان

فرصتهاي آموزشی وزيع ت ،شودبه كار گرفته هاي بهبود كيفيت آموزش برنامهسازي و پياده اعتبارات

، روند دهبا كاستن از سهم ناچيز آموزش عمومی در سبد هزينه خانواو كردخواهد تر را نابرابر

افزايش قيمت آموزش عمومی سهم به بيان ديگر .آموزان نسبتا فقير تشديد خواهد شدحذف دانش

به اندازة وسعت نابرابريهاي را ها ترين دهکها از مجموع مخارج آموزش عمومی خانواده پايين

(كاهنده)اگرچه با نرخی راباالتر يكاهش و در برابر سهم دهکها یموجود در ميزان مخارج آموزش

ها و به طور كلی مخارج مستقيم و غير افزايش شهريهكه ها نشان دادند . يافتهدادافزايش خواهد

هاي بهبود كيفيت در مستقيم در نظام آموزش عمومی حتی در شرايطی كه براي تأمين مالی برنامه

برابري فرصتهاي آموزشی بيفزايند.ناتواند بر حجم و شدت مدرسه به كار گرفته شود، می

پيشنهادی یسياستها

نقش آموزش عمومی براي مبارزه با فقر و نابرابري در توزيع درآمد و ثروت بر كمتر

شوند تا اجرااي طراحی و ي دولت بايد به گونهسياستهاسياستگذاري پوشيده است. بر اين پايه،

درآمد و محروم منجر تأمين مالی آموزش به كاهش تقاضاي آموزش به ويژه از سوي گروههاي كم

درآمد از هاي متوسط و كم. از آنجا كه خانوادهنيفزايدشدت نابرابري فرصتهاي آموزشی هو ب نشود

كنند و نيز تقاضاي گروههاي كمشود، استفاده میخدمات آموزش دولتی كه به بهاي ارزان ارائه می

ديگر اقالم شهريه يا افزايش قيمت دريافتدرآمد نسبت به قيمت آموزش باكشش است، بنابراين

و با كاستن از سهم خواهد گذاشتآموزش بر برابري فرصتهاي آموزشی تأثير منفی كااليیروه گ

كاهش مخارج روند كم درآمد)حساس نسبت به تغيير آموزش(، يهاآموزش در سبد هزينه خانواده

مثابهبه ابزار يارانهبه كارگيري آن . در برابركردتشديد خواهد را نسبتا فقير يهاخصوصی خانواده


. تمركز بر محروم بودن شودنابرابري فرصتهاي آموزشی مؤثر است و توصيه می براي كاهشابزاري

ياي بسياري دارد كه از آن جمله پيشگيري از امز ،مالک پرداخت يارانه منزلةاز آموزش عمومی به

تنها و نيستانحراف انگيزشی است. اين خدمات اغلب قابل خريد و فروش و انتقال به ديگري

هاي كم درآمد تشويق خانوادهگيرد كه به وجود آنها نياز احساس شود. زمانی مورد استفاده قرار می

و تغذيه رايگان براي اياب و ذهاباز طريق به كارگيري سياستهاي انگيزشی مانند تدارک خدمات

استفاده از و وري بهبود سطح بهره از رهگذربه ويژه اي كاهش مخارج مدرسهدانش آموزان و نيز

شود.توصيه می آموزش راه دور

ی پرداخت خدمات عمومی كه سازگار با تواناي با اين همه موضوع دريافت هزينه در ازاي ارائه

و بتوانند هزينه خدماتی را كه باشند. اگر كسانی از رفاه نسبی برخوردار مطرح استنيز باشد،

توان شود میی میاين طريق از منابع عمومی صرفه جويكه از را كنند بپردازند، مبلغیدريافت می

ين از آنجا كه تقاضاي تر هستند اختصاص داد. بنابرابراي پوشش بيشتر نيازهاي كسانی كه محروم

كشش است، اثر بیبه دهکهاي باالي درآمدي براي آموزش عمومی وابسته هاي شهري خانواده

افزايش قيمت آموزش اگر به صورتی هدفمند تنها به انتقال مسئوليت تأمين مالی آموزش عمومی و

هاي ياد شده تأثير منفی به مراتب كمتري مرفه شهري منتقل شود، در تقاضاي خانواده يهاخانواده

.گذاشتخواهد

كشش است و بیهاي وابسته به دهکهاي درآمدي باال خانوادهآموزش عمومی براي ،در برابروصی خدمات آموزش عمومی براي ارائه خدمات آموزشی به اين دهد عرضه كنندگان خصنشان می

توانند سرمايه گذاري خود را توسعه دهند. رو هستند و میهها با بازار با ثباتی روبدهگروه از خانوا

تواند با خودداري از اعمال محدوديتهاي بدون منطق و پشتوانه علمی بر دولت می به همين منظور

ها را از دستيابی به فرصتها و نتايج مطلوبی كه بازارها ارائه خانوادهساز و كار بازار، اين گروه از مانندكنند، محروم نکند. بازنگري در قانون و مقررات مربوط به فعاليت مدارس غير دولتی می

هاي آموزشی و سسان، توسعه آزادي مدارس در تنوع بخشی به برنامهؤمجوز براي م تسهيل صدور

از ايجاد شرايطی كه پيشگيريهاي والدين دانش آموزان و ی به خواستهسی به منظور پاسخگويدر

ی غير رقابتی حقوق اري قرار گرفته و بتوانند در فضايبرخی مدارس غير دولتی در موقعيت انحص

شوند كه در رهگذر توسعه و تقويت منافع ع كنند، از جمله اقداماتی محسوب میجامعه را تضيي

تواند با تمركز توجه و اختصاص منابع بيشتر به شوند. در مقابل دولت میبازار دسته بندي می

مدارس دولتی، كيفيت و كميت خدمات آموزشی ارائه شده در اين گونه مدارس را در راستاي شی بهبود بخشد. برابري فرصتهاي آموز


42

منابع .انتشارات دانشگاه تهران :تهران .اقتصاد سنجی كاربردي. (6836). ابريشمی، حميد

فصلنامه .برآورد كشش قيمتی تقاضاي آموزش با استفاده از سيستم تقاضاي تقريبا ايده آل .(6833). انصاري، عبداهلل

.84-3(، 6) 33 تعليم و تربيت،

.شاخص بهاي كاالها و خدمات مصرفی مناطق شهري(. 6836تا 6831) .اسالمی ايرانبانک مركزي جمهوري

هايداده از استفاده ايران با روستايی و شهري خانوار مصرفی رفتار (. بررسی6833) .دهقانپور، حامد؛ تركمانی، جواد

. 453-836 (،43) 68 ،یطبيع منابع و كشاورزي فنون و علومروستايی. و شهري خانوار مخارج

ترجمه ) ،هاي دولتی و خصوصی آموزش و پرورش در كشورهاي در حال توسعه(. هزينه6835) .تسانگ، مون س

.پژوهشکده تعليم و تربيتتهران: .، جلد اولدانشنامه اقتصاد آموزش و پرورش. (عبدالحسين نفيسی

هاي با اي شهري ايران )كاربردي از مدل(. برآورد تابع تقاضاي نان براي خانواره6835). اكبرخسروي نژاد، علی

.683-661 (، 35) ،فصلنامه پژوهشها و سياستهاي اقتصادياطالعات ادغام شده(،

. ارزيابی افزايش قيمت مواد غذائی بر رفاه (6833) ؛ خداداد كاشی، فرهاد؛ صحبتی، زهرا.اكبرخسروي نژاد، علی

.44-24(، 4) 3، فصلنامه راهبرد اقتصاديخانوارهاي شهري ايران،

(. مبانی و اصول علم اقتصاد: كلياتی از اقتصاد براي همه. قم: موسسه بوستان كتاب 6835دادگر، يداله؛ رحمانی، تيمور. )

)مركز نشر دفتر تبليغات اسالمی حوزه علميه قم(، چاپ دهم.

مختلف درآمدي. يهاارها در دهک(. اثر تغيير قيمت بنزين بر رفاه خانو6835) .اصغریسالم، عل ؛، پرويزيداوود

. 43-65 (،4) 1 ،نامه پژوهشنامه اقتصاديلفص

3، اقتصادي يهافصلنامه بررسی .تركيبی در اقتصاد سنجی يهاكاربرد داده .(6834) .انواري، ابراهيم ؛زرا نژاد، منصور

(38 ،)4-53.

كااليی هاي گروه قيمت افزايش رفاهی آثار (. بررسی6833فالحی، فيروز؛ محمدزاده، پرويز؛ حکمتی فريد، صمد. )

.655-686(، 3) 43ي، اقتصاد تحقيقات مجلة كشور. شهري درخانوارهاي

. تهران: مركز نشر سپهر، چاپ سوم.كليات علم اقتصاد(. 6851قديري اصلی، باقر. )

گاهی. ، )ترجمه هژبر كيانی(. تهران: مركز نشر دانشمبانی اقتصاد سنجی(. 6813كمنتا، يان. )

انتشارات تهران: (.سجاديميرنظام ترجمه )، سيستم قيمتها و تخصيص منابع توليدي .(6836). ريچارد .لفت ويچ، اچ

.دانشگاه عالمه طباطبائی، چاپ نهم

ي لگوا از دهستفاا با انيرا ساسیا يكاالها فمصر يپذير كشش نموآز (.6833محمدي، حميد؛ نوروزي، قاسم. )

.835-866 (،83) 65 ،جتماعیا هفار هشیوپژ ـ علمی فصلنامةتقاضاي تقريبا آرمانی.

.هاي شهريآمار خام بودجه خانوار .(6831تا 6838) .مركز آمار ايران

.. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ سومريشه واحد و همجمعی در اقتصاد سنجی(. 6813نوفرستی، محمد. )

Bendar, S., & Gicheva, D. (2013). Tax benefits for graduate education: Incentives for

whom. Economics of Education Review, 36,181–197.

Buss, C., Parker, J., & Rivenburg, J. (2004). Cost, quality and enrollment demand at

liberal arts colleges. Economics of Education Review, 23(1), 57–65.


Chow, C., & Shen, G. (2005). Demand for education in China. CEPS Working Paper,

No. 106. Funk, H. J. (1972). Price elasticity of demand for education at a private university. The

Journal of Educational Research, 66(3), 130-134.

Hadri, K. (2000). Testing for stationarity in heterogeneous panel data. The Econometrics

Journal, 3(2), 148–161.

Heckman, J. (2005). China’s human capital investment. China Economic Review, 16(1),

50–70.

Heller, D. (1997). Student price response in higher education. Journal of Higher

Education, 68(6), 624-659. Hoenack, S. (1967). Private demand for higher education in California. Ph.D.

dissertation, University of California, Berkeley. Hoxby, C. M., & Avery, C. (2004). Do and should financial aid decisions affect students'

college choices? In C. Hoxby (Ed.) College choices: The new economics of choosing,

attending, and completing college. Chicago: University of Chicago Press.

Jung, J., Harnek Hall, D.M., Rhoads, T. (2013). Does the availability of parental health

insurance affect the college enrollment decision of young Americans? Economics of

Education Review, 32, 49–65.

Kao, C. (1999). Spurious regression and residual-based tests for cointegration in panel

data. Journal of Econometrics, 90, 1-44.

Langelett, G., Chang,K.-L. ,Akinfenwa, S. O., Jorgensen, N., & Bhattarai, K., (2015).

Elasticity of demand for tuition fees at an institution of higher education. Journal of

Higher Education Policy and Management, 37a(1), 111-119.

Li, H. (2013). The rising cost of higher education: A supply and demand analysis. An

honors thesis for the degree of Bachelor of Science, Leonard N. Stern School of

Business, New York University.

Moore, R.L., Studenmund, A.H., & Slobko, T. (1991). The effect of the financial aid

package on the choice of a selective college Original. Economics of Education

Review, 10(4), 311-321.

Nielsen, H. S. (2001). How Sensitive is the demand for primary education to changes in

economic factors? Journal of African Economics, 10(2), 191-218. Noorbakhsh, A., & Culp, D. (2002). The demand for higher education: Pennsylvania’s

nonresident tuition experience. Economics of Education Review, 21(3), 277-286. Sasaki, K. (1996). Consumer demand in Japan: An analysis using the Deaton-

Muellbauer system. Japan and the World Economy, 8(3), 335-351. Theil, H. (1980). The system wide approach to microeconomics. Oxford: Basil

Blackwell Publisher Limited.

Thompson, F., & Zumeta, W. (2001). Effects of key state policies on private colleges

and universities: Sustaining private-sector capacity in the face of the higher

education access challenge. Economics of Education Review, 20, 517–531.

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ectj.2000.3.issue-2/issuetoc

http://www.tandfonline.com/author/Langelett%2C+G

http://www.tandfonline.com/author/Chang%2C+K

http://www.tandfonline.com/author/Ola%27+Akinfenwa%2C+S

http://www.tandfonline.com/author/Jorgensen%2C+N

http://www.tandfonline.com/author/Bhattarai%2C+K

http://www.tandfonline.com/loi/cjhe20?open=37#vol_37

ی جدید تحقيق ها: كاربست روشآموزش و پرورشدرتطبيقي مطالعات

1عباس معدن دار آرانيدکتر

چكيده تاريخي در بسياري از جوامع پيشينه ايمطالعه تطبيقي نظامهاي آموزشي داراي اگرچه

مندي پژوهشگران به کسب آگاهي از هافزايش عالقدر چند دهه اخير اما ،بشري استرشد اقتصادي توام با –روند پيشرفتهاي اجتماعي نظامهاي آموزشي دروضع و نقش

را سرعت ي تطبيقيپژوهشهاارتباطي، گرايش به –اطالعاتي هاي فناوريروزافزون علم آموزش حاکم برآگاهي از تئوريها، قواعد و روشهاي اين موضوع لزومبخشيده است.

دوچندان کرده را عات تطبيقي در مطال پژوهشو شناخت روشهاي تطبيقي و پرورش بهتطبيقي پژوهشهايفايده که شده است سببدر ايران نياز عدم توجه به اين . است

. دوش محدود آموزشي نظامهاي ميانتفاوتها و شباهتهاي موجود از سطحي يشناختکسب نادرست يک روش پژوهش بعضاتاکيد بر پرهيز از کاربست مداوم و هدف مقاله حاضر

بخش است. جديدهاي روش طريق معرفي ازآموزش و پرورش در مطالعات تطبيقي . در پردازدميو وضعيت فعلي آن پژوهشهاي تطبيقيجايگاه مقاله به بررسي نخست د. بخش اصلي نشوپژوهشهاي تطبيقي توضيح داده ميحاکم بر ويژگيهاي ، دومبخش

توافق، تفاوت و جبر بولي تحقيق تطبيقي يعني روشهاي مقاله به توضيح سه روش هاي راهبردي براي پيشنهادو ارائه مباحثاجمالي روراختصاص يافته است. مقاله با م

به پايان مي رسد. پژوهشگران

: آموزش و پرورش تطبيقي، پژوهش تطبيقي، روش توافق، روش تفاوت، روش جبر گانكليد واژ

بولي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

2/3/92تاريخ پذيرش: 52/8/94تاريخ دريافت:

[email protected] لرستان. استاديار دانشگاه 1



27

مقدمه

در سالهاي اخير گرايش پژوهشگران به انجام تحقيقات تطبيقي درحوزه مطالعات آموزش و

کسب آگاهي از توانروندي صعودي داشته است. يكي از علل اصلي اين عالقه را مي پرورش

اقتصادي آنان –اجتماعي گسترده روند پيشرفتهاي وضع ديگر جوامع و نقش نظامهاي آموزشي در

دهد که ملتهاي فهيم در پي درس آموزي از هاي اخير نشان ميدانست. تجربه جهاني در سده

جهاني معموالي رهايي سريع از مدارهاي توسعه نايافتگي اند. در واقع چالشهاي بشري ديگران، برا

جست. نظام سودتوان از راه حلهاي مشترک بسياري از مواقع ميدر ملتها مشترک اند و لذا ميان و

1آموزش و پرورش تطبيقي "اين قاعده مستثني نيست. در پيروي از نيزآموزشي همچون ساير "

علوم تطبيقي )براي مثال سياست تطبيقي، حقوق تطبيقي، مديريت تطبيقي( در پي آن است که نشان

در ، چرا کهنيستيم براي يک عمر با چالشها و مسائل نظام آموزشي خود بسازيم ناگزيردهد ما

گرفتار چنبره اي از تواند و نبايدزمانه اي که دنيا به سرعت در حال تغيير است، نظام آموزشي نمي

بايد مسائل کهنه خود ايران مسائل قديمي باشد. اگر زندگي بدون مسئله لطفي ندارد، نظام آموزشي

بر بنيان اين تفكر در سالهاي اخير و به استقبال مسائل نو برود. ندرا هرچه زودتر حل و فصل ک

شاهد رشد صعودي پژوهشهاي تطبيقي در حوزه مطالعات آموزش و پرورش هستيم. دومين عامل

هاي اطالعاتي و ارتباطي فناوريپيدايش، گسترش و کاربست در توجه به پژوهشهاي تطبيقي را بايد

از ذاري وب سايتهاي تخصصي . بنيان گ(1389)محسن پور، جستجو کردنوين و به ويژه اينترنت

سازمانهاي بين المللي همچون يونسكو، يونيسف، بانک جهاني و صدها موسسه دولتي و سوي

را فراهم مقايسه اي ي براي دسترسي آسان پژوهشگران به اطالعات يعمومي ديگر، فرصتي طال

آموزشي و مسائل آن را حاکم بر نظامهاي ي هاتا آنان بتوانند با رويكردي تطبيقي روند ه استساخت

مطالعه و بررسي نمايند. يدر سطح جهان

يكي از دل نياز به شناخت روشهاي مناسب تحقيق ،افزايش مطالعات تطبيقي باهمزمان

توان ندرت ميهبامروزه ( 5002) 5، چرا که به تعبير برياستپژوهشگران اصلينگرانيهاي

بسياري سال تعداد در واقع هر. نداشته باشد يتطبيقپژوهشي در حوزه علوم تربيتي يافت که جنبه

که از نظر روش تحقيق دنگيردانشگاهي با رويكرد تطبيقي انجام مي پژوهشهاي وها پايان نامه از

ي مطالعات تطبيقي در رشد کم کرد که با وجودنيازمند بازنگري و اصالح جدي هستند. بايد اذعان

هاي تحصيالت تكميلي، فقدان منابع پرورش تطبيقي در دوره، عدم توسعه رشته آموزش و ايران

1. Comparative education 2. Bray

...مطالعات تطبيقی در آموزش و پرورش: كاربست

27

علمي جديد و عدم آشنايي پژوهشگران با روشهاي تطبيقي بر پيچيدگي و دشواري انجام اين

تعليم و حوزه ( در بررسي تنگناهاي پژوهش تطبيقي در 1393ميرزامحمدي ) پژوهشها افزوده است.

کند، در ي تطبيقي اشاره ميهاان به روش شناسي پژوهشتربيت به درستي به عدم آشنايي کافي محقق

ستين پيامدهاي اين نخيكي از روشها باشد. اين محقق بايد آشنايي با گامحالي که نخستين

در ايرانعلوم تربيتي ويژگي مشترک بسياري از پژوهشهاي تطبيقي مي توان آن را موضوع که

جورج نام روش هکه در ايران ب-تحقيق ناحيه اي نادرست از روش گاهيو مداوماستفاده دانست،

اسماعيل زاده و مانند) است گوناگون پژوهشيبراي موضوعات -است في شده معر 1بردي

بر اساس اين . (1382گوازي، ؛1388سرخوش، ؛1388پاک نهاد، ؛1381تاري، ؛1395همكاران،

متمرکز شده بررسي اعمال و اقدامات آموزشي منطقه يا ناحيه مورد مطالعه روي فقط محقق ، روش

حضور پيدا مي کند تا بتواند با و هم چنين در چندين فعاليت مرتبط با موضوع، شخصا است

نظام آموزشي مورد مطالعه برسد)معدن دار آراني و کاکيا، زمينۀشناخت دقيق به يک اصل کلي در

به يبا اتكا بسياري از پژوهشهاي تطبيقي شاهد هستيم که محققان صرفا (. در حالي که در1394

منابع کتابخانه اي يا اينترنت و بدون حضور فيزيكي و شرکت در فعاليتهاي مرتبط با موضوع

پژوهش، بيان مي کنند که از روش تحقيق ناحيه اي يا بردي استفاده کرده اند. در واقع روش مورد

از اين محققان، روش توافق يا روش تفاوت است، بدون اينكه خود بدان استفاده گروه بسياري

درکتاکيد بر در بدو امر مقاله حاضر وجودي و ضرورت هدف اساسبر اين واقف باشند.

، دو به همين منظوري تحقيق است. هارويكردتفاوت آن با ديگر پژوهشهاي تطبيقي و ويژگيهاي

5مورد"مفهوم 3متغير"و "

توافق، تطبيقي تحقيق سه روش و و جايگاه آنان در پژوهشهاي تطبيقي "

. توضيح داده مي شوندتفاوت و جبر بولي

ويژگيهاي پژوهش تطبيقي

دو ميانپيش از آنكه به بيان ويژگيهاي پژوهشهاي تطبيقي بپردازيم الزم است به تمايز موجود

4رويكرد تطبيقي " اصطالح2روش تطبيقي "و "

توجه و اشاره کنيم که هدف مقاله حاضر توجه "

تطبيقي که مبتني بر مقايسه براي فهم مشابهتها و تفاوتهاست، يكي رويكردبه روشهاي تطبيق است.

در انديشه اجتماعي است. براي مثال ارسطو به مقايسه دولت هاي تفكرشيوهاز قديمي ترين

1. Bereday 2. Case

3. Variable

4. Comparative approach 5. Comparative method


27

، 1رز) ه استجهان يوناني و غير يوناني پرداختشهرهاي گوناگون يونان و هرودوت به مقايسه

گونه مورد توجه بنيانگذاران علم جامعه شناسي قرار داشت، به رويكردبر اين اساس، اين . ( 5004

. ه استبلكه برابر با خود جامعه شناسي تلقي مي کرد شيوه فكريکه اميل دورکيم آن را نه يک اي

چيزي جز مقايسه واقعيات اجتماعي نيست. به زعم اسملسر به بيان ديگرعلوم اجتماعي دربردارنده

ما به توصيف ويژگيهاي که ( . وقتي5003، 5اسملسرحتي توصيف نيز متضمن مقايسه است )

ناميم، اين پردازيم و او را کوتاه يا بلند، زشت يا زيبا، آرام يا پرخاشگر ميظاهري يک فرد مي

شود. از مقايسه مي شناسيم،فرد با ديگر افرادي که مياين شكل نمي گيرند، بلكه صفات در خأل

اغلب انديشمندان است که ي يكي ازقديمي ترين نهادهاي همه نظامهاي اجتماعي، نظام تربيتي ميان

آموزش و پرورش تطبيقي لذا بعضي از متخصصان .داده اندمقايسه قرار اجتماعي آن را مورد

هاي علوم اجتماعي تلقي کرد، چرا که در پي کشف شاخه توان يكي ازرا ميمعتقدند اين علم

هاي تربيتي در سطح کالن )جامعه و نهادهاي اجتماعي وابسته به آن همچون ها و تفاوتشباهت

لذا رويكرد تطبيقي اشاره به شيوه شناخت دارد و بايد آن را از روشهاي خانواده و مدرسه( است.

نون مختلف تحقيق براي کسب معرفت است، متمايز تطبيق که هدف آنها کاربست روشها و ف

دانست.

اين پرسش اساسي است دشومي روش تطبيقي مطرح بارۀ به هر حال نخستين موضوعي که در

در پاسخ . (5003، 3)اونزوجود دارد "روش تحقيق تطبيقي"آيا روش تحقيق مجزايي به نام که

با ديگر تمايز مشخص آن سببکه اشاره کرد پژوهش تطبيقي حاکم بر اساسيويژگيهاي بايد به

: ند ازا . اين ويژگيها عبارتشودميپژوهشها انواع

سه حداقل دو جامعه هاي قابل مقايدانيم که از دادهپژوهش تطبيقي را تحقيقي مي معموال

هاي آموزش و پرورش اين تعريف مبتني بر درک اين واقعيت است که دادهاستفاده کند.

توانند دو کشور مجزا يا دو استان يا شهر اين دو جامعه ميجامعه اي هستند. -ميانتطبيقي،

در داخل يک کشور واحد باشند.

تفسيري و تبيني هستند. اين به طور کليهاي تحقيق، پژوهشهاي تطبيقي از بعد يافته

دو جامعه، تفسيرهاي تاريخي، ميانبراي توضيح علل شباهت يا تفاوت پژوهشها معموال

1. Rose

2. Smelser 3. Evans


27

دهند. همچنين بر اساس اين تفاسير و استفاده از اجتماعي، فرهنگي يا اقتصادي ارائه مي

کنند. دو جامعه را تحليل و تبيين مي ميانتئوريها ، تفاوت و تشابه

( مقايسه نظام آموزشي دو کشور مانند بررسي شباهتها و تفاوتها نبايد فقط در سطح کالن

هر ويژگيهايپاره اي از بررسي ۀدربردارندبلكه پژوهش بايد ، ( صورت پذيردترکيهران و اي

برنامه درسي دوره متوسطه اول در مقايسه آموزش شهروندي و جامعه مدني در مانند)نظام

. باشد( ترکيهايران و

رايج ترين خود را تعيين کند. يا مشاهده هر پژوهش تطبيقي بايد در بدو امر، سطوح تطبيق

تطبيق عبارت از سطح مناطق مكانيسطوح هستند.و زماني ي تطبيق ، تطبيق مكاني هاواحد

است، 2و افراد 1، کالسها2، مدارس 4، نواحي 3، ايالتها /استانها 5، کشورها 1جهان / قاره ها

در حالي که تطبيق زماني شامل گذشته، حال و آينده مي شود. البته سطوح ديگري نيز

در بسياري از (.5002، مانزنبراي تطبيق وجود دارد )جنسيت و مذهب همچون نژاد، سن،

سطح تحليل را به خوبي مشخص انپژوهشهاي تطبيقي آموزش و پرورش در ايران، محقق

سطح بيان نمي کنند.آن و دالئل خود را براي انتخاب توان گفت پژوهشهاي تطبيقي که سطوح تطبيق مكاني آنها سطوح با توجه به ويژگيهاي باال مي

توانند از روشهاي مرسوم تحقيق يا روشهاي مي معموالاستاني است، يا فردي، کالسي، ناحيه اي

استفاده کنند، ولي ميداني يا آزمايشي، ناحيه اي ،شهاي توصيفيروهمچون محور –تحقيق متغير

خاورميانه( و مانند آنها کشور، منطقه جفرافيايي گسترده )مكاني پژوهشهاي تطبيقي که سطوح

جو سازماني مدارس متوسطه و رابطه آن با بررسي مانند ترکيبي است ) ياقاره اي -بين المللي

از روشهاي تطبيقي به طور کلي (، هندماهاراشترا ايران و دو استان سمنانرضايت شغلي دبيران در

محور بهره مي برند. -مورد

محور -و متغيرمحور -روشهاي تطبيقي مورد

هر سه گيري از قابليت و توانايي گسترده آن براي بهرهي تطبيقي هاپژوهشي هايكي از ويژگي

، نگرش "تطبيق"ماهيت مفهوم سبببه اين ي، کيفي و آميخته تحقيق است. با وجودروش کم

1. World regions/continents

2. Countries

3. States/provinces 4. Districts

5. Schools

6. Classrooms 7. Individuals


27

اين امر را بايد در توجه دليلي کيفي است. هامعطوف به روش معموالي تطبيقي هاغالب در پژوهش

توان به ي تطبيقي را ميهاپژوهش اگرچهجستجو کرد. "مورد و متغير "به نقش محوري دو مفهوم

محور بيشتر داراي -ي موردهاوهشپژ، ولي محور تقسيم کرد –محور يا متغير -دو گروه موردهر

محور، –ي متغيرهامحور بيشتر کمي هستند. همچنين در پژوهش -ي متغيرهاپژوهش ماهيتي کيفي و

دو يا چند متغير ميانرابطه و فقط بگيردرا ناديده متفاوتي هامتغير آساني تواند بهپژوهشگر مي

محور، محقق با مجموعه اي از –مورد ي هاپژوهش حالي که در، درکندمعين را با هم بررسي

-ي متغيرهاپژوهشي فراواني باشد. هامتغير ۀد دربردارندتوانسروکار دارد که هريک مي هامورد

ي هارا مدنظر قرار مي دهند، در حالي که پژوهش هامتغير ميانمحور، ارائه تعميم درباره روابط

د اندکي از موارد هستند )ريگين و محور در پي فهم و تفسير رخدادهاي مشخص در تعدا –مورد

ادگي و ها، داراي هر دو جنبه سعكس تحليل متغيرهب هاتحليل مورد عالوه بر اين( . 1983 ،1زارت

رابطه دو متغير شرکت در کالس خصوصي مانند ساده است ) عموماها پيچيدگي است. تحليل متغير

تحليل موارد بستگي به نگاه يا دانش درس رياضي و افزايش نمره دانش آموز در آن درس( ، ولي

رابطه افت تحصيلي با طالق مانند شود )محقق و تئوري مورد استفاده وي، ساده يا پيچيده مي

آنهاست )درمثال قبلي ميانبرقراري رابطه مستقيم سببسادگي تحليل متغيرها به ، در واقعوالدين(.

، پس هياضي از معلم خصوصي استفاده کردتوان تحليل کرد که چون اکبر در درس ربه آساني مي

، به علت قابليت هااست(، در حالي که پيچيدگي تحليل مورد دليلين ه ااو ب 18نمره کسب

است )در مثال قبلي، به سادگي متفاوتو متغيرهاي هامورد ميانقراري رابطه غير مستقيم بر

ي هاتحصيلي دارد، يا با ارائه تحليليم چون اکبر فرزند طالق است، پس او افت يتوانيم بگومي

شده است که او دچار افت گوناگون سببيم، طالق والدين اکبر به طرق يپيچيده و دقيق تر بگو

تحليلهاي طرح تا ي پيچيده هاتحليلارائه ي تطبيقي بيشتر به هاتحصيلي شود(. بر اين اساس، پژوهش

( . 1992، 5پر)گلدتوعالقه مند است ساده

ي هانظام ۀمقايسبه مند هعالق معموالچون پژوهشگران تطبيقي ،به آنچه گفته شد با عنايت

براي ي آموزشي يا اجتماعي هابا هم هستند، بيشتر به ارائه تفسير و تبيين جامعهآموزشي دو يا چند

، آموزش و پرورش تطبيقي مطالعاتاغلب بنابراين. ( 1981،کوي) پردازندمي هاها يا رخدادپديده

ي محدود در باره ها، ارائه تعميمهاتحليلي هستند. هدف اين پژوهشمحور و -مورديي هاپژوهش

ي آموزش و هاتئوريي تطبيق (، نظري )هاهاي آموزشي بر مبنايي تاريخي )زمانعلل گروهي از پديده

1. Ragin & Zaret 2. Goldthorpe


27

زنيم تا اين موضوع بر نظام آموزشي( است . مثالي مي مؤثرپرورش تطبيقي( يا اجتماعي ) عوامل

مدي نظام آموزشي آبررسي علل ناکار"مشخص شود. فرض کنيد که ما پژوهشي تحت عنوان بهتر

ين ه اتواند بي ما ميهاداشته باشيم. تعميم "1310-1390ايران در پرورش افراد خالق در سه دهه

خالق و انتقادي افراد نتوانسته است نظام آموزشي ايران طي سه دهه اخير " :صورت ارائه شود

الف ( طي سه دهه اخير بودجه وزارت آموزش و پرورش نسبت به دو دهه ، پرورش دهد چون

، ب( چون بر اساس -اين تحليل بر مبناي مقايسه زماني است –اندک بوده است قبل از آن

الزم براي تئوري نئوليبراليسم، ايران جزو کشورهاي پيراموني است و نظام آموزشي آن فاقد ويژگي

، ج ( چون فرهنگ -اين تحليلي نظري و تئوريک است -است پرورش افراد خالق و منتقد

گونه که . هماناين تحليلي اجتماعي است –مي دهد ايران اجازه پرورش افراد خالق و نقاد را ن

را براي تبيين وضع نظام فرضي گوناگونيعلل يمتوانميبه عنوان پژوهشگر شد ما مشاهده

بديهي است که کاربست هر يک آموزشي ايران مطرح و تحليل خود را بر اساس آنها ، ارائه دهيم.

آشنايي وي با درجه و ميزان ثر از تفكر پژوهشگر و همچنين أتا حد زيادي مت هااز اين تحليل

با جديد روش تحقيق تطبيقي در اينجا سهبا عنايت به اين نكات ي تطبيقي گوناگون است. هاروش

.داده مي شوند توضيحبه اجمال 3و روش جبر بولي 5روش تفاوت، 1روش توافق يهانام ي جديد تحقيق تطبيقي هاروش

براي "جديد "پيش از معرفي اجمالي سه روش تحقيق تطبيقي، الزم است به کاربست واژه

هر دو شود. واقعيت اين است که علم آموزش و پرورش تطبيقي در اشاره ي تحقيق تطبيقي هاروش

تا حد زيادي مديون علوم اجتماعي و به ويژه علم جامعه شناسي است، به نحوي حوزه نظر و عمل

بايد به عنوان يک زير اين حوزه از معرفت بشري که بعضي از علماي اين رشته اعتقاد دارند

و دپارتمان علمي آن بايد در شده شناخته –و نه علوم تربيتي –مجموعه يا گرايش علوم اجتماعي

ي تطبيقي هالذا روش(. 5002د )بري، آدامسون و ميسن، شوهاي علوم اجتماعي تاسيس دهكدانش

ي بسياري است هاو سال ستيي آشناهاروش، تحقيق براي انديشمندان و پژوهشگران جامعه شناسي

نيستندآشنا هابا اين روشکنند، در حالي که بسياري از محققان علوم تربيتي که از آنها بهره گيري مي

تواند قابليت پذيرشو براي آنها جديد است. با عنايت به اين توضيح، کاربست واژه جديد مي

بيشتري براي خوانندگان پيدا کند.

1. Method of Agreement

2. Method of Difference 3. Boolean Algebra Method


27

روش توافق

براي نخستين بار فيلسوف ي تطبيقي هستند کههاروش توافق و تفاوت از ساده ترين روشدو

. استدالل حاکم بر روش توافق اين است که کرده استاستفاده از آنها 1انگليسي جان استوارت ميل

چندين عامل مياناز - عليهرگاه دو يا چند نمونه از يک پديده تحت بررسي تنها در يک عامل

ۀ ا در آن مشترک اند، علت پديدهکه همه نمونه عليگاه آن عامل مشترک باشند، آن -ممكن علي

ين معني که محقق ه اب، . کاربرد اين روش ساده است( 1989ريگين، ) تحت بررسي خواهد بود

بايد در پي يافتن علت يا علل مشترک در همه موارد مشترک باشد. در واقع سازوکار اين روش

خواهد علت افت تحصيلي در درس براي مثال فرض کنيد پژوهشگري مي .مبتني بر حذف است

کشور ايران، هند و مالزي بررسي کند. اين علل ممكن است مواردي همچون سه رياضي را در

سختي موضوع درس، حجم زياد کتاب، روش تدريس سنتي، بهره هوشي کم دانش آموزان يا

هستيم، ولي رو هعامل روب 2انگيزه رواني ضعيف براي يادگيري رياضي باشد. در اينجا ما با

به نحو فرضي اين 1شماره يک عامل اصلي افت تحصيلي در اين کشورهاست. جدولکدام

.را نشان مي دهدموضوع افت تحصيلی در درس رياضی )روش توافق(ثر برؤمفرضی عوامل . 7جدول

كشور ) نمونه (

عامل

مالزي هند ايران

- - * . سختي موضوع درس1عامل

- * * حجم زياد کتاب. 5عامل

- * - . بهره هوشي کم دانش آموزان3عامل

* - * . انگيزه رواني ضعيف براي يادگيري4عامل

* * * . روش تدريس سنتي2عامل

* * * افت تحصيلی در درس رياضی. متغير

بر افت تحصيلي در اين مؤثرعامل 2ميان کنيد از مشاهده مي 1 شماره گونه که در جدولهمان

)يعني روش تدريس سنتي ( عامل مشترک بين هر سه نظام آموزشي پنجسه کشور، فقط عامل

و تبيين کننده افت تحصيلي در رياضيات براي هر علي، مهم ترين متغير پنجاست. در واقع عامل

ند که در اين . بعضي مواقع ممكن است دو يا حتي چند عامل، عوامل مشترک باشاستسه جامعه

بخشيدن به بر تحقق مؤثرتواند نتيجه گيري کند که همه عوامل مشترک، شروط حالت محقق مي

1. John Stewart Mill


22

اين روش متغير تحقيق )در مثال ما افت تحصيلي در رياضي ( هستند. پژوهشگران تطبيقي معموال

دارند. آنان براي افت تحصيلي( سروکار مانند که در بدو امر با يک مورد )برند به کار ميرا زماني

عامل افت تحصيلي رياضي( را در يک مورد مشخص پنجموجود ) عليآنكه تفسير خود از زنجيره

پشتيباني کنند، دو يا سه مورد ديگر را که در زمينه معلول )افت تحصيلي رياضي( با مورد اول

روش، ناتواني آن در تشابه دارند، ذکر مي کنند. جان استوارت ميل معتقد بود اصلي ترين نقص اين

. به عنوان مثال، اين واقعيت که در (1381)کوثري، علت و معلول است ميانبرقراري رابطه ضروري

ين معني ه ام با روش تدريس سنتي است، لزوما بأهر سه کشور باال افت تحصيلي در رياضيات تو

هر دو عامل نيست که روش تدريس سنتي، علت افت تحصيلي در رياضيات است. ممكن است

آنها، ميانرابطه مشاهده شده لذا و باشند( وسائل کمک آموزشيفقدان مانند علت سومي ) ثر ازأمت

صرف –در ايران علوم تربيتيکه اکثر پژوهشگران شواهد پژوهشي مبين آن استواقعي نباشد.

براي ) کننداستفاده ميخود تطبيقي ي هااز روش توافق براي پژوهش –نظر از دانستن يا ندانستن آن

صمدي و رمضاني، ؛1382بدريان، ؛1381امام جمعه کاشان و مالئي نژاد، ي هاپژوهش نمونه

1395) .

روش تفاوت

کاربست مضاعف روش توافق است. استدالل حاکم بر روش تفاوت اين است ، روش تفاوت

مياناز - عليکه هرگاه دو يا چند نمونه )کشور( از يک پديده تحت بررسي تنها در يک عامل

که همه نمونه ها در آن با عليبا يكديگر متفاوت باشند، آنگاه آن عامل -ممكن عليچندين عامل

ساده نيز . کاربرد اين روش (1384)طالبان، تحت بررسي خواهد بوددۀ لت پديهم اختالف دارند، ع

ين معني که محقق بايد در پي يافتن علت يا علل متفاوت باشد. براي مثال فرض کنيد ه اب، است

نسبت به دانش آموزان فرانسوي خواهد علت عملكرد بهتر دانش آموزان هلندي را پژوهشگري مي

بررسي کند. اين علل ممكن است مواردي همچون آسان درس رياضيات ي بين المللي هادر آزمون

ي کتاب، حجم کم کتاب، روش تدريس مدرن، بهره هوشي زياد دانش آموزان يا انگيزه ابودن محتو

يک عامل رو هستيم، ولي کدامهعامل روب پنجرواني قوي براي يادگيري رياضي باشد. در اينجا ما با

گونه که در رد بهتر دانش آموزان هلندي نسبت به دانش آموزان فرانسوي است. هماناصلي عملك

بر عملكرد بهتر تحصيلي در اين دو کشور، مؤثرعامل ميان پنجمشاهده مي کنيد از 5 شماره جدول

دو نظام آموزشي است. در واقع مياندانش آموزان( عامل متفاوت ي)بهره هوشي باال 3فقط عامل

و تبيين کننده عملكرد تحصيلي در رياضيات براي هر دو جامعه علي، مهم ترين متغير 3عامل


27

ممكن است دو يا حتي چند عامل، عوامل متمايز باشند که در اين حالت محقق گاهي. است

متغير تحقيق )در بخشيدن به قق بر تح مؤثرتواند نتيجه گيري کند که همه عوامل متمايز شروط مي

مثال ما عملكرد بهتر تحصيلي در رياضي( هستند. افت تحصيلی در درس رياضی )روش تفاوت ( بر مؤثرفرضی : عوامل 7جدول

كشور ) نمونه (

عامل

فرانسه هلند

* * ي کتابا. آسان بودن محتو1عامل

* * . حجم کم کتاب5عامل

- * باال دانش آموزان. بهره هوشي 3عامل

* * . انگيزه رواني قوي براي يادگيري4عامل

* * . روش تدريس مدرن2عامل

- * عملكرد بهتر در درس رياضی. متغير

روش با روش توافق اين است که اين روش از موارد منفي براي تحكيم اين مهم ترين تفاوت

به يک علت اشاره نكرده است، بلكه در مستقيمابرد. در واقع در اين روش محقق نتايج بهره مي

. همچنين اين روش سازدميو سپس عامل مورد تفاوت را مشخص کند ميرا معين هابدو امر شباهت

و معلولي را نشان دهد. عليآن نمي تواند رابطه مانند اگرچه بر روش توافق ارجحيت دارد، ولي

نخست اينكه عليرغم استفاده گسترده از دو روش توافق در اينجا اشاره به سه نكته الزم است.

و تفاوت، بندرت شاهد هستيم که پژوهشگران علوم تربيتي در ايران دالئل انتخاب روش خود را

به دقت تحليل و تبيين کرده باشند. دوم بسياري از پژوهشگران همزمان و به صورت تلفيقي از هر

حالي که با توجه به موضوع پژوهش بايد تاکيد اصلي دو روش توافق و تفاوت سود مي جويند در

از بنياني منطقي و علمي بعضاوجوه تشابه يا ابعاد تفاوت باشد و تلفيق هر دو حالت بر محقق فقط

پيروي نمي کند. سوم، عليرغم جذابيت و سادگي دو روش توافق و تفاوت، پيچيدگيهاي موجود در

طي ن دو روش را آشكار ساخته است. به همين دليل موضوعات پژوهشي توجه به محدوديت اي

سالهاي اخير توجه به روشهايي که بتوانند رابطه علي و معلولي را بهتر تفسير و تبيين کنند در بين

محققان رواج يافته است. يكي از شايع ترين اين روشها ، روش جبر بولي است.

روش جبر بولي

دشوار براي محقق دو روش توافق و تفاوت داراي معايبي هستند که استفاده از نتايج آنها را

يک مشكل بروز توان از دشواري تعيين علل بالقوه براي مي هاحدوديتسازد. از مهم ترين اين ممي


27

فع . براي ر(1388)غفاري، ياد کرد علييا رخداد آموزشي، مشكل تعميم و مشكل عدم تعيين رابطه

نخستين بار جامعه شناسي به نام چارلز ريگين از قواعد حاکم بر جبر بولي براي ،هاحدوديتاين م

ي آموزش و هابسيار با پژوهش شباهتکه -در حوزه مطالعات علوم اجتماعي ي تطبيقي هاپژوهش

يا که جبر منطق -را جبر بولي جورج بول در اواسط قرن نوزدهم استفاده کرد. -پرورش دارند

ي ها. براي کاربست جبر بولي در پژوهشکرده استتدوين -شود ها نيز خوانده ميجبر مجموعه

آموزش و پرورش تطبيقي، شناخت کل جبر بولي ضرروت نداشته و اصول آن با منطق حاکم بر

( مثال جالبي از 5010) 1پژوهش سامانتا و سرکارسازگار است. در علوم تربيتيي تطبيقي هاپژوهش

توان با ي علوم تربيتي است. اين دو نشان دادند که چگونه ميهاکاربست اين روش در پژوهش

ت امنايي هندوستان مورد أاز اين روش قابليت اعتبار نظام آموزشي را در مدارس هي گيريبهره

تري براي مطالعات کيفي پيچيدهي هاها و نرم افزاري اخير ريگين برنامههادر سالبررسي قرار داد.

توانند براي کسب اطالعات بيشتر به سايت اينترنتي وي مندان ميهتطبيقي تهيه کرده است که عالق

. 5مراجعه کنند

ي تحقيق بر اساس روش جبر بولي هاگام

لذا ،يي عيني استهاروش تحقيق جبر بولي، نظام مند سازي يک پژوهش تطبيقي بر بنيان

کاربست آن به معناي عدم نياز محقق به منابع و شواهد تاريخي و اجتماعي و همچنين تعيين

گر تطبيقيي که يک هابنابراين گام .ي پيش نياز براي استفاده از اين روش تحقيق نيستهاگام

دربردارنده موارد زير خواهد بود: ، بايد در مطالعه خود انجام دهد 3آموزشي

،پژوهش )مشكل ، پديده يا رخداد آموزشي (تعيين موضوع .1

،انتخاب يک تئوري يا نظريه راهنما با توجه به موضوع و ماهيت پژوهش .5

،تئوري يا نظريه راهنمابر اساس مشكل يا رخداد آموزشيتعيين علل .3

،بررسي شواهد اجتماعي و آموزشي براي تعيين حضور يا غيبت علل .4

اس حضور و غيبت در موارد مختلف )جامعه بر اس( صحتارزش )يا تشكيل جدول .2

،تحقيق(

،نوشتن معادالت اوليه .1

،ييي اوليه و نوشتن معادله اوليه يا نهاهاتقليل معادالت اوليه براي دست يافتن به استنباط .2

1. Samanta & Sarkar

2. http://www.compasss.org 3. Educational comparativist


77

.(1992پ، رگلدتو)ي يتعيين علل )شرائط( الزم و کافي در معادالت نها .8

.و تئوري راهنما تفسير نتايج باتوجه به علل الزم و کافي .9

مرحله نخست را پيش از بهره گيري از چهارمرحله فوق االشاره، بايد نه در واقع پژوهشگر از

بعدي را پنجگانه آوري شده، مراحل گردهاي سپس بر اساس دادهدهد، روش جبر بولي انجام

در مرحله نخست پژوهشگر بايد موضوع انجام دهد. اين روش تحقيقبراساس اصول حاکم بر

براي يک تحقيق را ي الزم هامورد پژوهش را تعيين کند. آشكار است که موضوع پژوهش بايد قابليت

يا هابتوان دو جامعه را در سطوح مختلف تحليل براي مقايسه شباهت يعنيتطبيقي دارا باشد،

هاي تحقيقات تطبيقي با ديگر پژوهشهاتفاوتين ترتيب يكي از مهم ترين ه ابدر نظر گرفت. هاتفاوت

"مورد مطالعه رد يا متغيرمو"بيش از هادر اين پژوهش "جوامع متنوع"وجود يعني ، شودآشكار مي

در مرحله دوم بايد پژوهشگر به انتخاب يک تئوري يا نظريه راهنما با توجه به . حائز اهميت است

نظريات بنيادين و هابا تئوري له محقق بايد کامالموضوع و ماهيت پژوهش بپردازد. در اين مرح

علم آموزش و پرورش تطبيقي، علوم تربيتي يا روان شناسي آگاه باشد. در مرحله سوم برحاکم

پردازد. در پژوهشگر به تعيين علل مشكل يا رخداد آموزشي بر اساس تئوري يا نظريه راهنما مي

آموزشي براي تعيين حضور يا غيبت علل مورد توجه قرار مرحله چهارم بررسي شواهد اجتماعي و

ي است که بايد به کمک اين چهار مرحله مستلزم وجود دانش و بينش عميقيافتن گيرد. تحقق مي

پژوهشگر بيايد تا بتواند صحت و سقم هر نظريه را مورد بررسي و سنجش قرار دهد. سه گام

ر روش تحقيق بولي است، اگرچه در هر مرحله مستلزم آشنايي با اصول حاکم ب بعدي ، صرفا

: ند ازا . اين اصول عبارتنياز دارد خبرهمحققان به نظارت و راهنمايي

در جبر بول هر متغير به صورت دو ارزشي :استفاده از داده هاي دودويی )دو ارزشی( .1

صورت وجود شود. براي مثال، متغير افت تحصيلي به)وجود يا عدم وجود يک صفت ( معرفي مي

عدم وجود افت( معرفي مي شود. اين تعبير ديگري از همان مفهوم ( و عدم بروز ))بروز افت

مجموعه است. پديده ها يا عضو يک مجموعه هستند يا عضو آن نيستند. به وجود متغير )عضويت

اههمه متغير دهيم. بنابراينپديده در يک مجموعه( عدد صفر و به عدم وجود آن، عدد يک مي

شوند. بديهي است در معرفي مي يکو صفربه صورت ، )اعم از مستقل يا وابسته( در اين روش

اين روش کليه متغيرها در سطح سنجش اسمي يا مقوله اي )با دو مقوله وجود و عدم وجود يا يک

ر ي فاصله اي استفاده کنيم هر متغير را بايد به يک متغيهاو صفر( هستند. اگر بخواهيم از متغير

. براي (1381)کوثري، اسمي چند مقوله اي تبديل کنيم و سپس به هر مقوله صفر يا يک بدهيم


77

توان به اين ترتيب تبديل به يک را بر اساس ساختار تمرکز نظام آموزشي مي هامثال متغير کشور

= 1= متمرکز نيست (، غير متمرکز ) 0= متمرکز است / 1متغير اسمي دو مقوله اي کرد: متمرکز )

= غير متمرکز نيست ( . صفرغير متمرکز است /

براي استفاده از جدول بول بايد اطالعات :هابراي نمايش داده ارزشاستفاده از جدول .5

درج کنيم. در اين جدول اطالعات مربوط "يا صحت ارزشجدول "ام را در جدولي به ن هامتغير

5بر اساس فرمول ارزشدر جداول هاسطرشود. تعداد به هر مورد روي يک سطر جدول درج مي

n (n محاسبه ميهاتعداد متغير ) سطر 11متغير مستقل جدولي با چهارشود. براي مثال با ست

و با استفاده از يک مثال فرضي، نحوه کار با جبر بول را 3 شماره خواهيم داشت. در جدول

مشاهده مي کنيد .

براي افت تحصيلی در درس رياضی ارزشجدول فرضی . 7جدول

پيامد / متغير وابسته ي مستقل (هاط / علل ) متغيريشرا

)افت تحصيلي در رياضي(

تعداد موارد

بهره هوشي پايين

دانش آموزانA

روش تدريس سنتي

B

ي کتاباسختي محتو

C

0 0 0 0 2

1 0 0 1 5

0 1 0 1 3

1 1 0 1 1

0 0 1 1 5

1 0 1 1 1

0 1 1 1 1

1 1 1 1 3

اکنون بايد معادالت جبر بول را بنويسيم. معادله ارزش،پس از تهيه جدول :هاجمع متغير .3

در افت تحصيلي بنويسيم به شكل زير خواهد بود : مؤثرتوانيم براي متغيرهاي اي که مي

A+B+C=F

در معادله بول عالمت جمع متغيرها با جمع در معناي رياضي تفاوت دارد. که کرد توجه بايد

است و معناي آن "يا"در اين معادله عالمت جمع به معناي حسابي نيست، بلكه عالمت منطقي

نند. اين همان مفهوم را ايجاد ک Fتوانند ) يا هر دو يا هر سه متغير ( مي Cيا Bيا Aاين است که

توانند معلول واحد را مي گوناگون عليگويد در جهان واقعي ترکيبات است که ميگين مورد نظر ري

ين صورت است که اگر متغيري در ايجاد يک ه اايجاد کنند. نحوه نوشتن حروف در معادله ب

پيامد/معلول حاضر باشد آن را با حروف بزرگ و اگر غايب باشد با حروف کوچک بنويسيم. براي


77

حاضر و Aاين است که در ايجاد افت تحصيلي فقط متغير A+ b + cرت مثال معناي اين عبا

بدين مفهوم است که اگر حتي يک علت وجود هااز سوي ديگر جمع متغيربقيه علل غايب هستند.

تواند هم ناشي از داشته باشد براي ايجاد معلول کفايت مي کند. براي مثال، افت تحصيلي مي

بهره هوشي کم فراگير، ولي وجود يكي از اين دو عامل براي دشواري کتاب درسي باشد و هم

.آن کفايت مي کند يافتن تحقق

ضرب بولي نيز همچون ضرب رياضي نيست. در واقع يک حاصل ضرب :هاضرب متغير .4

علل فقط به تنهايي روي معلول اثر ين معني که ه ااست، ب عليمبين ترکيب خاصي از شروط

ثير دارند. اين اثر متقابل به صورت ضرب متغيرها نشان داده أيكديگر نيز تگذارند، بلكه بر نمي

ضرب متغيرها به صورت زير نشان داده عليترکيب 2متغير ، 3شود. در مثال باال ، با فرض مي

شود : مي

F = Abc + aBc + abC + ABc + AbC + aBC + ABC

را که حداقل در يكي از موارد عليط ايعبارت يک ترکيب خاص از شر هفتهر يک از اين

يي هستند که جواب آنها در هامشاهده شده است، نشان مي دهد. در واقع، اين عبارات همان عبارت

آمده است. توجه کنيد که در اينجا ضرب متغيرها نيز همچون جمع آنها داراي مفهوم ارزشجدول

و عالمت ضرب ) براي مثال در عبارت "يا "منطقي است. لذا در معادله باال ، عالمت + به معناي

Abc توان گفت افت تحصيلي يا )عالمت جمع ( با عنايت به مثال ما مياست. "و "( به معناي

-و )عالمت ضرب ( زماني رخ مي دهد که يكي از علل سه گانه ما وجود داشته باشدمي زماني رخ

. "اين عامل و آن عامل وجود داشته باشد "دهد که

اين اصل به ما است . در واقع 1ترکيبي منطق حاکم بر روش بولي ، اساسا :منطق تركيب .2

کنند . پس معناي عبارت عمل ميو به صورت يک کل "علل در ترکيب با هم "مي گويد که

Abc اين نيست که فقطA منجر بهF ين معني است که ه امي شود، بلكه بA در شرائطي کهb

شود . بنابراين در مقايسه کيفي بر اساس جبر بول، علل منفک از منجر مي Fنيستند، به توليد cو

ط از از حضور و غياب ساير شرايک زمينه علل ديگر در نظر گرفته نمي شود، بلكه هميشه درون ي

است با عنايت به ناگزيربر اين اساس، يک پژوهشگر تطبيقي گيرد. مرتبط، مدنظر قرار مي علينظر

فرهنگي ، حضور يا فقدان يک –تئوري مورد استفاده و همچنين شواهد آموزشي و اجتماعي

ي بايد چراي مثال ما، پژوهشگر د. درمشكل يا رخداد آموزشي را در جوامع مورد مطالعه بررسي کن

1. Combinatorial


77

و بتواند نقش هر دهدبر افت تحصيلي را در جوامع مورد مطالعه نشان مؤثرحضور يا فقدان عوامل

عامل را در ايجاد معلول مورد مطالعه نشان دهد.

رسد که جبر بولي براي محقق پيچيدگي بيشتري در پي گونه به نظر مياين :هاتركيب تقليل .1

در مؤثربراي تحليل علل بينش جديدي به کسب است، ولي در واقعيت بايد اذعان کرد که داشته

رساند. به هر حال براي کاهش پيچيدگي پديده هاي آموزشي ياري مي ميانتبيين تشابه يا تفاوت

ترکيب به دست آمد 2 ،متغير 3 وجود بارا کاهش دهيم. در مثال ما ، هاتوانيم ترکيب متغيرمي

افزايش يابد، تعداد ترکيبات بيشتر خواهد ها)برخي از ترکيبات صفر هستند( . حال اگر تعداد متغير

و کار تطبيق دشوارتر خواهد شد. اما در جبر بولي راه 35متغير تعداد ترکيبات ممكن 2شد. با

ود دارد. براي مثال از ادغام دو دار از طريق ادغام آنها وجابراي به حداقل رساندن ترکيبات معن

عبارت باال را 2عنصر مشترک است . لذا اگر Acتوان نتيجه گرفت که مي ABcو Abcعبارت

ترکيب را مي توان به شيوه زير 2مختصر تر از علل به دست مي آيد . يدر هم ادغام کنيم ، ترکيب

دار کاهش داد: اترکيب معن 2به

Acدهد مي Abcبا ABcترکيب

Abدهد مي AbCبا Abcترکيب

aBدهد مي aBCبا aBcترکيب

bCدهد مي AbCبا abCترکيب

aCدهد مي aBCبا abcترکيب

دست يافت:کمتر ي توان باز هم ادامه داد تا به ترکيباتاين عمليات را مي

ABدهد مي ABCبا ABcترکيب

ACدهد مي ABCبا AbCترکيب

BCدهد ميABCبا aBCترکيب

در عمل تقليل، هدف آن است که عامل )علل الزم و کافي( را از عامل خنثي )علل الزم ولي نه

شرط الزم است نه AB ،Cدهد که مي ABcبا ABCکافي( بازشناسيم. براي مثال در ترکيب

ي( و در افت تحصيلي بعضABCحضور داشته است ) هازيرا در افت تحصيلي برخي مورد ،کافي

ترکيب باال را 2شرط الزم است نه کافي. C(. پس ABcثير بوده است )أديگر از موردها بي ت

توان دوباره به صورت زير کاهش داد: مي

F= AB + AC+ BC


77

يكي ديگر از مفاهيم مهم در جبر بولي مفهوم استنتاج و :و استنتاج اوليه 7استنتاج .2

شود که از آن است. هنگامي يک عبارت منطقي از عبارت منطقي ديگر استنتاج مي گيريبهره

Aاز Abcعضويت در عبارت دومي باشد. براي مثال عضويت در عبارت اول، زير مجموعه

Aزير مجموعه Abcاست )به بيان ديگر Abcهمه اعضاي ۀ دربرگيرند Aزيرا ،استنتاج مي شود

ي آموزشي باشد که در آنها بهره هوشي دانش آموزان هانظام ۀدربردارند Aاست( . در مثال ما اگر

Abcپس مي توان گفت ي کتاب کم استامحتو دشواريس مدرن و پايين است، اما روش تدري

مهم براي خالصه کردن يشود. مفهوم استنتاج اگرچه آشكار است، اما ابزاراستنتاج مي Aاز

ترکيب که مجموع حاصل 2هستند )در مثال باال هاصل ضربعباراتي است که به صورت جمع حا

= Fتوان فرمول )دهد(. لذا براي دست يافتن به استنتاج اوليه ميضرب عبارات را نشان مي

AB+AC+BC ي اوليه اش تقليل داد : ها( را به استنتاج

Aدهد مي ACبا ABترکيب

Bدهد مي BCبا ABترکيب

Cدهد مي BCبا ACترکيب

هستند و لذا معادله ما بدين صورت درمي آيد: Cو Bو Aي اوليه ما همان هابنابراين استنتاجF= A + B+ C

با ديگر عوامل "يا همراه " "ي به تنهاي " هامعناي اين معادله اين است که اگر هر کدام از عامل

)يک يا دو عامل ديگر( وجود داشته باشد، افت تحصيلي در رياضيات نيز وجود خواهد داشت. اين

)يا ي همول نگاه کنيد در مواردنيز آشكار است. اگر به جد ارزشموضوع به خوبي از جدول

هستند( افت 0و دو 1)ترکيباتي که داراي يک ردهايي( که فقط يک عامل حضور داکشور

هريک از سه عامل ي تطبيقي اوالهاتحصيلي رخ مي دهد. مفهوم اين سخن اين است که در پژوهش

ترکيب توانند به عنوان شرط الزم و کافي سبب ايجاد تغيير در وضع نظام آموزشي شوند و ثانيامي

ولي با وجود ،ساده است عوامل با هم نيز همان اثر را خواهد گذاشت. البته اين مثال ما بسيار

ي اوليه بسيار حياتي است.هاو دستيابي به استنتاج هاعوامل بيشتر ، تقليل متغير

به عليي اوليه و کاهش ترکيبات هابراي رسيدن به استنتاج :قانون دو مورگان كاربست .8

مي توان از قانون دومورگان استفاده کرد . اين قانون از نام رياضي دان انگليسي نيز روش باال

با دو قاعده وي قانون ( گرفته شده است که مبدع آن بود. 1801 -1821اگوستوس دومورگان )

1. Implication


77

نخست، معادله را به صورت منفي )براي مثال عدم افت تحصيلي در رياضي( .شوداجرا مي

Bرا به bو aرا به Aکنيم )آن علل حاضر را غايب و علل غايب را حاضر مينويسيم و در مي

( ) عالمت ضرب به جمع OR) "يا "( را به AND) "و "تبديل مي کنيم(. دوم عالمت منطقي

دهيم )عالمت جمع به ضرب تبديل تغيير مي "و "را به "يا "تبديل مي شود( و عالمت

به کار برد و آن را F = AC+Bcتوان دو قاعده را در خصوص معادله مثال ميشود(. براي مي

به صورت زير نوشت : F = (a+ c) (b+C)

F = ab+ aC+bc

. بهره هوشي1دهد که: لذا با توجه به مثال فرضي ما ، افت تحصيلي زماني رخ نمي

. بهره هوشي دانش آموزان 5 "يا "نباشد، روش تدريس سنتي "و "دانش آموزان پايين نباشد

"و ". روش تدريس سنتي نباشد 3 "يا "باشد دشواري کتاب درسي امحتو "و "پايين نباشد

فقط به نظر متناقص مي آيد، چرا aCي کتاب درسي سخت نباشد. طبيعي است که ترکيب امحتو

، هم باشد دشواري کتاب رياضي اوي دارند، حتي اگر محتيکه وقتي دانش آموزان بهره هوشي باال

افت تحصيلي رخ نخواهد داد. بنابراين قانون دومورگان ميانبر قانع کننده اي براي خالصه کردن

موارد منفي است.

مدنظر پژوهشگران تطبيقي جبر بولي يكي ديگر از ابعادي که بايد در :الزم و كافی يهاتعل .9

: ندم به شكل زير قابل توضيح ايهااست. اين مفکافي علل علل الزم و اهيم، مفقرار گيرد

مي شود و به سببيک علت الزم و کافي است، اگر تنها علتي باشد که رخدادي را

. )بهره هوشي پايين فراگير( تنهايي )نه در ترکيبي از علل( سبب بروز رخداد شود

ها علتي نباشد يک علت کافي و نه الزم است، اگربتواند سبب بروز رخدادي شود ولي تن

. ي دشوار کتاب رياضي( ا)محتو که چنين قابليتي دارد

يک علت الزم ولي ناکافي است اگر بتواند در ترکيب با بقيه علل سبب پيدايش رخدادي

)در مثال شود حضور داشته باشديي که به پيدايش آن رخداد ختم ميهاشود و در همه ترکيب

. نيستند( "الزم ولي ناکافي "افت تحصيلي، هيچ يک از سه علت

گردد که کدام در معادالت آماري )براي مثال در رگرسيون چند متغيره( به سختي مشخص مي

، علت الزم و کدام علت کافي است. اما تفسير اين موضوع در جبر بولي و معادالت آن ساده است

.محتمل استمعادالت در اين حالت پنج چرا که


77

ي الزم يا کافي نيست . الف( هيچ علتي به تنهايF= AC+ Bc

الزم است اما کافي نيست. C (بF= AC+ BC

الزم هستند، اما کافي نيستند. Cو هم Aهم (ج

F= AC کافي است، اما الزم نيست. A (د

F=A+ Bc هم الزم است و هم کافي. B ه(

F= B

دهند که روش بولي به شدت با بسيار ساده هستند، اما به روشني نشان مي هااگرچه اين مثال

ت الزم و کافي سازگار است. در واقع اين ويژگي ارزش آن را به مثابه ابزاري براي علينظام واژگان

يي که رخدادهاي يكسان يا مشابهي در هاتحليل تطبيقي افزايش مي دهد، به ويژه در پژوهش

. )بروز افت تحصيلي در سه کشور يا چند جامعه مختلف( رخ داده باشندموردهاي آزمودني

در معادالت جبر بولي مي توان از عوامل مشترک فاکتور :از عبارات بولی رفتنفاكتورگ .10

گرفت تا معادالتي ساده تر به دست آيد. منطق اين فاکتور گيري چندان با فاکتور گيري در جبر

مثال ، معادله زير را در نظر بگيريد : معمولي تفاوت ندارد . براي

F = AB+AC+AD اين معادله را با فاکتور گرفتن مي توان به صورت زير نوشت :

F = A (B+C+D)

يک نتيجه يا معلول را Aمعادل هستند و در ترکيب با علياز نظر Dو B ،Cدر معادله باال

دهد نشان دادن علت الزم نيست، بلكه نشان ميفاکتور گيري فقط براي ( . Fبه وجود مي آورند )

159 – 142: 1388ترجمه فاضلي، ، 1989)ريگين ، معادل يكديگرند عليبه لحاظ هاکه کدام علت

. با تصرف و تلخيص(

گيري نتيجه

علوم تربيتي و حوزه هاي اصلي محققان ي پژوهش هميشه يكي از دغدغههارويكردها و روش

مطالعات آموزش و پرورش 1ماهيت چند رشتگي، از يک سو. ندوابسته به آن بوده اهاي مطالعاتي

1. Multidisciplinary


72

در عنوان " 1تطبيق "و استفاده آسان و سهل گيرانه محققان علوم تربيتي و روانشناسي از واژه

دسترسي آسان به منابع علمي به علت گسترش از سوي ديگر و موضوعات پژوهشي خويش

بر اين اساس بايد .ي تطبيقي شده استهاگسترش روزافزون پژوهش سبب، ي ارتباطيهافناوري

که از حوزه هاي فكري، انجام مي دهند کساني راي تطبيقي هااکثر پژوهش اذعان کرد که امروزه

توان ميرا اين محققانوجه مشترک تنها فيض مي برند. متفاوت حرفه ايو عالئق هاتئوري

تواند اين موضوع ميدانست. خود پژوهش عنوان تطبيق درواژه مندي به استفاده از هعالق

آموزش و پرورش تطبيقي باشد، چرا 3يا علم 5دربردارنده فضل و کمالي ويژه براي حوزه مطالعاتي

شناسي با يكديگر علمي در حوزه علوم تربيتي و روان گوناگونهاي پيوند دانشمندان حوزه سببکه

انو همكار 2روست، (1981) 4آلتابچ و کليهمچون کساني ي هم، از سوي . (5002)بري، مي شود

ي تربيتي به سادگي هاکاربست واژه تطبيق را براي همه پژوهش( 5001) 6و سوتينگ( 1999)

معتقدند بسياري از پژوهشگران بدون آشنايي با رشته آموزش و پرورش تطبيقي ، چرا کهتابندبرنمي

کنند تالش مي "تطبيق"با به کار بردن واژه شناختي آن و صرفا ، مباحث و ابزارهاي روشهاتئوري و

دهد که عدم مجموع اين مباحث نشان ميکه جلوه و اعتباري مقايسه اي به کار خود ببخشند.

علوم تربيتي و حدود به جامعه پژوهشيو م استي تحقيق تطبيقي مشكلي جهاني هاآشنايي با روش

شده است ، در مقاله حاضر تالش حل اين معضل به منظورشود. به هر حال ايران نمي روان شناسي

د. در روش شونمعرفي تحقيقسه روش ي تطبيقي و همچنينهاي حاکم بر پژوهشهاويژگي که

در روش تفاوت، هدف و "ي متفاوت هاعامل ميانکشف عامل مشترک در "توافق، تاکيد محقق بر

ي اين دو روش توام با ها. محدوديتاست " شترکي مهاملعا ميانکشف عامل متفاوت در "وي

که شده اند سببحاضر حالها و رخدادهاي اجتماعي در ي حاکم بر پديدههاافزايش پيچيدگي

در واقع آورند. ييي همچون روش جبر بولي روهاتطبيقي به روشآموزش و پرورش پژوهشگران

مقايسه بدون تشخيص اين نكته که محقق هايي همچون مجاورت، تفسير وصرف استفاده از واژه

تحقيق ناحيه اي در ابتر شدن روش سببحضور پيدا کند، بايد در محيط فيزيكي تحقيق شخصا

گيري از روش پيشرفته جبر ي تطبيقي در ايران شده است. پيشنهاد ويژه مقاله حاضر بهرههاپژوهش

اين مزيت اصليو ويژگي طبيقي تحقيق در ايران است. ي تهابه روش مندهبولي براي محققان عالق

1. Comparison

2. Field of Study 3. Science

4. Altbach & Kelly

5. Rust 6. Sweeting


77

ي آموزشي هابر بروز پديده مؤثر عليي کل گرايانه و ترکيب عوامل هاروش توجه به رويكرد

و گيري و ترکيب نظريات توام با بهره ژرف وپژوهشگر نگاهي رشدر اين حالت، نگاست.

در پايان نويسنده حاضر بايد اذعان با توجه به ماهيت پژوهش خواهد بود. گوناگونعلوم ي هاتئوري

هيچ پژوهش تطبيقي در حوزه مطالعات آموزش و پرورش در ايران مشاهده نكرده است نمايد که

يي که در هامعدود پژوهشگيري از روش تحقيق جبر بولي انجام شده باشد. به هر حال که با بهره

انجام گرفته است، در ايران از روش جبر بولي گيريبهرهعلوم سياسي با حوزه علوم اجتماعي و

تربيتي و در علومتواند بر غنا و کيفيت تحقيقات تطبيقي مياين روش دهد که تا چه حد نشان مي

بيفزايد. شناسي روان


77

منابع(. برنامه مهارت هاي زندگي در 1395اسماعيل زاده، علي اصغر؛ مطلبي فرد، عليرضا؛ سلطاني، مهدي؛ دستا، مهدي. )

(، 31) 8، فصلنامه مطالعات برنامه درسيايران، امريكا، کانادا، استراليا، مالزي، هند و ويتنام: يک مطالعه تطبيقي.

152-124 .

(. بررسي تطبيقي تلفيق فاوا در برنامه درسي چند کشور جهان و ارائه 1381د، اعظم. )امام جمعه کاشان، طيبه؛ مالئي نژا

.25 -31(، 19) 1، فصلنامه نوآوريهاي آموزشيالگويي براي ايران.

مطالعه تطبيقي استانداردهاي آموزش علوم دوره آموزش عمومي ايران و کشورهاي موفق در (. 1382بدريان، عابد. )

پژوهشگاه تعليم و تربيت، پژوهشكده برنامه ريزي درسي و نوآوريهاي آموزشي. تهران:. TIMSSآزمون

( . پژوهش علمي و جايگاه رشته آموزش و پرورش تطبيقي. در مارک بري، باب آدامسون و مارک 5002بري، مارک. )

ني و پروين . )ترجمه عباس معدن دار آرا پژوهشهاي تطبيقي در آموزش و پرورش : رويكرد و روشميسن.

(. تهران : نشر آييژ.1390عباسي،

بررسي تحليلي و تطبيقي مقررات انضباطي نظام هاي آموزشي در کشور هاي ايران، امارات (. 1388پاک نهاد، گالره. )

. پايان نامه کارشناسي ارشد آموزش و پرورش تطبيقي. تهران : دانشگاه عالمه طباطبائي، متحده عربي و کويت

.ن شناسي و علوم تربيتيدانشكده روا

هاي آموزشي در کشورهاي ايران، اياالت متحده بررسي تحليلي و تطبيقي مقررات انضباطي نظام(. 1381. )زهرا، تاريکارشناسي ارشد آموزش و پرورش تطبيقي. تهران: دانشگاه عالمه طباطبائي، ه ام ن ان اي پ. آمريكا و کره جنوبي

.دانشكده روان شناسي و علوم تربيتي

، )ترجمه حسن دانايي فرد و يادگيري در پرتو خط مشي هاي عمومي تطبيقي: راهنماي کاربردي(. 5004ريچارد. ) رز ،

(. تهران: مهربان نشر.1390منصور خيرگو،

(. تهران : نشر 1388، )ترجمه محمد فاضلي، روش تطبيقي : فراسوي راهبردهاي کمي و کيفي(. 1989لز. )ريگين، چار

آگه.

مطالعه تطبيقي اهداف و مولفه هاي آموزش ادبيات در برنامه درسي زبان ملي دوره هاي (. 1388سرخوش، ساناز. )

پايان نامه کارشناسي ارشد ادبيات فارسي. تهران .آموزش عمومي در کشورهاي انگلستان، سنگاپور، استراليا و ايران

.، پژوهشكده زبانشناسي : دانشگاه پيام نور

(. بررسي تطبيقي برنامه درسي آموزش فناوري در کشورهاي ژاپن، 1395صمدي، پروين؛ رمضاني، معصومه. )

فصلنامه اي اطالعاتي در ايران. انگلستان، استراليا و امريكا به منظور ارائه الگويي جهت برنامه آموزش فناوري ه . 154-102(، 31) 8 ،مطالعات برنامه درسي

مجله دانشكده ادبيات و علوم (. معضل آزمون استدالل علي در تحقيقات تاريخي تطبيقي. 1384طالبان، محمدرضا. ) .145-153(، 20 -21)13، دانشگاه تربيت معلم ، انساني

.154-110، (4) 3، مجله مطالعات اجتماعي(. منطق پژوهش تطبيقي. 1388غفاري، غالمرضا. )

.112-143، 31 ،نامه علوم اجتماعي(. تحقيق مقايسه اي کيفي در علوم اجتماعي. 1381کوثري، مسعود. )

: تهران .(1322ترجمه محمد يمني دوزي سرخابي، )چاپ اول، . تطبيقيآموزش و پرورش . (1981). کوي، لوتان

.انتشارات سمت

http://www.isa.org.ir/publication-no/4108


77

تحليلي شيوه انتخاب و سازماندهي محتواي برنامه درسي مطالعات اجتماعي و -مطالعه تطبيقي(. 1382گوازي، آرش. )

.48-11(، 52) 2، ريهاي آموزشيفصلنامه نوآو. آموزش شهروندي در مقطع آموزش ابتدايي ايران با سوئد

پژوهش هاي تطبيقي در آموزش ( . مقايسه مكان ها. در مارک بري، باب آدامسون و مارک ميسن. 5002مانزن، ماريا. )

(. تهران: نشر آييژ.1390)ترجمه عباس معدن دار آراني و پروين عباسي، .و پرورش : رويكرد و روش

تهران: سمت. پرورش تطبيقي: مباني، اصول و روش ها.آموزش و (. 1389محسن پور، بهرام . )

. تهران : نشر آييژ.آموزش و پرورش تطبيقي: چشم اندازهاي نوين(. 1394معدن دار آراني، عباس؛ کاکيا ، ليدا. )

. تهران: نشر مقدمه اي بر روش شناسي پژوهش تطبيقي در فلسفه تعليم و تربيت(. 1393ميرزامحمدي، محمد حسن. )

آييژ.

Altbach, P. G. & Kelly, G. P. (1986). Introduction: Perspectives on comparative education.

In P. G. Altbach & G.P. Kelly (Eds.), New approaches to comparative education

(pp.1-10). Chicago: The University of Chicago Press.

Evans, K. (2003). Uncertain frontiers: Taking forward Edmund King’s world

perspectives on post-compulsory education. Comparative Education, 39(4), 415-422.

Goldthorpe, J. (1997). Current issues in comparative macro-sociology. Comparative

Social Research, 16(1), 1-26.

Ragin, C. & Zaret, D. (1983). Theory and method in comparative research: Two

strategies. Social Process, 61(3), 731-754.

Rust, V., Soumaré, O., Pescador, O., & Shibuya, M. (1999). Research strategies in

comparative education. Comparative Education Review, 43(1), 86-109.

Samanta, M., & Sarkar, B. (2010). Application of Boolean Algebra in estimating

reliability of education system in government aided schools of West Bengal.

Journal of Education & Culture, 2, 37-43. Available at:

joeac.com/Journal_of_Education.pdf Smelser, N. J. (2003). On comparative analysis, interdisciplinary and

internationalization in Sociology. International Sociology, 18(4), 643-657. Sweeting, A. (2001). Doing comparative historical education research: Problems and

issues from and about Hong Kong. In K. Watson (Ed.), Doing comparative

education research: Issues and problems. Oxford: Symposium Books.

آموزاندانش پذیریجامعه میزان بر پنهان درسي هایبرنامه تأثیر بررسي

تیزهوشان مدارس

1لیلی فریدونی

چکیدهآموزان پذیري دانشدر میزان جامعه پنهان درسي هايبرنامه نقش به حاضر، پژوهش

پرداخته است. هدف 39-39مدارس استعدادهاي درخشان شهر تهران در سال تحصیلي این مدارس و شناسایي آثار مثبت در پنهان درسي هايهاي مؤثر برنامهیي با مؤلفهآن آشنا

آموزان تیزهوش است. روش تحقیق،پذیري دانشها بر میزان جامعهو منفي این نوع برنامه

است. ابزار گردآوري اطالعات، همبستگي-توصیفي ع، نو از نظر و كاربردي هدف، نظر از كارشناسان نظرات از روایي پرسشنامه گویه است. براي 07اي با پرسشنامه محقق ساخته

حاسبه م 07/7آزمون آلفاي كرونباخ پرسشنامه با استفاده از پایایي و شده گیريبهرهفر بوده است. براي سنجش ن 967 حجم نمونه و فرن 8297 آماري است. جامعهشده

تگي پیرسون، مقایسه میانگینها و متغیرها از آزمون آماري مناسب شامل ضریب همبسدهند كه رابطه معناداري میان مي ها نشاناست. یافته شده تحلیل واریانس یکطرفه استفاده

آموزان پذیري دانشارزشها و هنجارهاي حاكم بر مدارس تیزهوشان و میزان جامعهروابط دبیران و نتایج جالب توجه، رابطه معکوس میان میزان دارد. از دیگر جودو تیزهوش

پذیري آنهاست. دو خرده مقیاس آموزان و میزان جامعهمسئوالن مدرسه با اولیاي دانشپذیري روابط دبیران با یکدیگر و روابط اولیا در خانواده تأثیر چنداني بر میزان جامعه

زان آموزان با یکدیگر و تأثیر این روابط بر میآموزان نداشته؛ اما رابطه میان دانشدانش

است. نتایج سنجش رابطه میان بوده پذیري آنها از سطح معناداري مطلوبي برخوردارجامعه آموزان مدارس استعدادهاي درخشان به برچسب تیزهوش بودن و میزان نوع نگرش دانش

پذیري آنها نیز از سطح معناداري مطلوب برخورداربوده، اما شدت این رابطه نسبتا جامعه زیابي شده است.ضعیف ار

مدارس استعدادهاي درخشان، پنهان، درسي هبرنامدرسي، هبرنامپذیري، جامعه :کلید واژگان

آموزان تیزهوشدانش

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ


[email protected] شناسي دانشگاه آزاد اسالمي، واحد تهران مركزي دكتري جامعه. دانشجو1


72شماره شخانواده و پژوهفصلنامه

27

مقدمه

هاي درسيبرنامهطراحي به ،ریزان درسي براي رشد و تربیت فراگیرانطراحان و برنامه

ي آموزشي و یادگیري مدون و آشکار دارد و محتواي معیني هدفهادرسي رسمي ۀبرنام. پردازندمي

ي آموزش و یادگیريروشهاشود. اصول و انتخاب و سازماندهي مي هدفهابخشیدن به براي تحقق

بي ارزشیا هد شیوشود و در نهایت در مورو محتوا تعیین و پیشنهاد مي هدفهامتناسب با نیز

درسي به آنها توجه هوجود دارند كه در تدوین برنام هایيربه. در این میان تجشودميگیري تصمیم

با اینکه كنند.و تجربه مي گیرندمي ها را یادطي فرآیند آموزش و یادگیري، آن فراگیران،شود، اما نمي

یك واقع، اما در، انددهبیني نش، پیشمدارس رسميدرسي ه، در برنامهاربهو تجها آموختهاین

هستند كه يترین و مؤثرترین محتواهایمهمازجمله دهند زیرا درسي واقعي را تشکیل مي ۀبرنام

گیرند. آموزان در مدرسه یاد ميدانش

1پنهان درسي برنامۀ در نبودن آشکار وجود با كه شودمي اطالق آموزشي نتایج و عملکردها به

تحصیلي هتجرب ثرؤم و حتمي بخش پرورش، و هاي آموزشسیاست یا درسي هايبرنامه رهنمودهاي

هنجارها، تمایالت، ،ارزشها به پنهان ي درسيهابرنامه مربوط به آثار بیشتراست. آموزهر دانش

آموزند.مي درسي مواد از مستقل را آنها آموزاندانش كه پردازندميیي مهارتها و هاتلقي طرز

ریزي هان را رسما وارد ادبیات برنامهدرسي پن برنامۀ اصطالح 1367در سال 9فیلیپ جکسون

(1379)9را در كتاب زندگي در كالس درس مطرح نمود. رونالد دال اصطالحدرسي كرد. او این

اما نوع ؛شودرسمي در مدارس طراحي مينماید: این درست است كه برنامه درسي چنین اظهار مي

ناشي از درسي برنامۀ ۀجود است كه طراحي نشده و دربرگیرندبرنامه در مدارس مو ي ازدیگر

.(1977 ،مهرمحمدي)ارتباطات اجتماعي شاگردان است

ي گروههاخانوادگي، تجربیات غیر رسمي خود را از محیطهاي خصوصي، آموزاندانش

، ي همراهكوچه وخیابان، فرهنگ فولکلور، تلفنها، محله، خرده فرهنگهاي جواني، ها، میهمانیانهدوست

،بازیها ،ها ها، وبالگ بوک فیس، ها یوتیوب، تویترها ،، محیطهاي چت«ها بلوتوث» ،«اس ام اس ها»

هايو با برنامه برندمي كنند و تا محیط مدرسه و درون كالسهامي كسبها سرگرمیها و رسانه

هاي آموختهها و آمیزند. تجربیات و افکار و برساختهدر مي درسي رسمي به شدت و عمیقا

راه ها و.... به مدرسه یا كالس و ماهواره انهي دوستگروههااز اینترنت و آموزان مثالاجتماعي دانش

1. Hidden curriculum

2. Philip Jackson 3. Ronald Dahl

... پذیریهای درسی پنهان بر میزان جامعهبرنامهبررسی تأثیر

29

اجتماعي آنها را به طور پنهان وغیررسمي و نانوشته در ها و شرایط شخصي و و زمینه یابندمي

.(1939فروردین و 1931اسفند ،)فراستخواهد نده ي آموزشي رسمي دخالت تمام مينهااجری

و كنند آموزان منتقلتوانند هنجارهاي مدارس را به دانشمي سواز یكهاي درسي پنهان، برنامه

شاركت فعال در فعالیتهاي هاي اجتماعي براي مبه سرمایه زند وساآنها را با انتظارات جامعه همنوا

توانند داشته سوئي نیز مي پیامدهاي، از سوي دیگر، دناجتماعي و ایفاي نقشهاي شغلي تبدیل كن

و انتقادي تفکر هروحی كاهش و محض پیروي وتقلید ،و انقیاد اطاعت هروحیافزایش .باشند

به نسبت منفي نگرش و انفرادي صورت به یادگیري يفعالیتها دادن انجام به تمایل تقویت

تقویت احساس و وزانآمنفس كاذب و غرورآمیز در دانش عزت و اعتماد گروهي، ایجاد يفعالیتها

همین عواقب هاي درسي پنهان تلقي نمود.توان از آثار و پیامدهاي منفي برنامهرا مي بینيخودبزرگ

دهد.تأكید قرار مي مورد درسي پنهان را هلزوم مطالعه و توجه به برنام است كهمثبت و منفي

تحلیل كنش هز نظریحاضر در بخش جامعه پذیري ا هبه منظور تدوین چارچوب نظري مطالع

ظام اجتماعي پارسونز چهار شکل كاركردي عام را براي هر ن .استفاده شده است 1تالکوت پارسونز

.هاي فرهنگي د: انطباق با محیط، دستیابي به هدف، انسجام و حفظ انگارهكن در هر سطح مطرح مي

ند از: ا كه عبارتاست پذیري بر همین اساس مدل در نظر گرفته شده شامل متغیرهاي اصلي جامعه

درستکاري،اجتماعي و عناصر زمینه اي روابط هارزشها ، هنجارها و كنش متقابل افراد در شبک

احترام به و احترام به والدین انتقادپذیري، دیگران، صداقت، وقاحترام به حق همکاري با دیگران،

.بزرگترها

شده است. گیريبهره 9مایکل اپلریات هاي درسي پنهان نیز از نظبرنامه مباني نظري در بخش

تدریس :از ندا عبارت كه اساسي اشاره كردههاي درسي پنهان به چند متغیر وي در تعریف برنامه

دانش آموزان. درمایالت خاص ها و تگرایشو ایجاد ارزشهاو باورها و هنجارها غیرآشکار

مانند هوش شناختيۀ وجود در زمینهاي مهاي تیزهوشي نیز از نظریهمؤلفهكردن براي تعیین

بهره گرفته شده است. 9اي رنزولي حلقه الگوي سهبه ویژه گاردنر ههوش چندگان هنظری

1. Talcott Parsons

2. Michael Apple

3. Renzulli's Three-Ring Conception of Giftedness


29

عمومی کنش هنظری

مفهوم کنش اجتماعی

كند، مفهوم كنش اجتماعي پارسونز كه آن را در چارچوبي بسیار وسیع مطرح مي هسرآغاز نظری

انساني است كه انگیزه و راهنماي آن معاني است كه هايرفتار هماست. از نظر او كنش اجتماعي، ه

دهد. این كنش كند و او آنها را در دنیاي خارج كشف و به آنها پاسخ ميتوجه كنشگر را جلب مي

شود، یعني بر مبناي ادراكي كه از محیطش دارد، احساساتي كه او را ر تفسیرميبا ذهنیت كنشگ

یي كه در كنشهاو وا كنددار ميهایي كه او را به عمل وادارد، انگیزه سر انگیزد، افکاري كه دربرمي

ي خودش دارد. كنشهابرابر

تواند یك فرد باشد یا یك گروه، یك سازمان، یك ري كه در اینجا صحبت از اوست، ميكنشگ

است، زیرا كنش « دي در وضعیتوموج»منطقه، یك جامعه كلي یا یك تمدن. كنشگر پارسونز

محیط .دهدیابد و به آنها پاسخ ميهایي است كه او در محیط ميته درک معاني مجموعه نشانهپیوس

آید. این محیط شامل كنشگر، تحت محیط فیزیکي است كه در آنجا كنش از قوه به فعل در مي

مادي، شرایط اقلیمي، جغرافیایي و زمین شناختي مکانها و ارگانیسم زیستي است. كنشگر ياشیا

ر قبالشان احساسات به كند، درا حس مي كند، آنها را تبیین مي عي، سنگیني یا فشار این اشیاجتماا

این مناسبات با محیط هگیرد. همیي كه دارد به كار ميهدفهاآنها را در راستاي و دهدخرج مي

ک از گذر آنها واقعیت را ادرا اي از تأویل و تغییر استوار است كه كنشگرفیزیکي بر مجموعه

است، كند. اما در محیطي كه كنشگر را احاطه كردهدهد و به تبع آن عمل ميكند و به آن معنا ميمي

.(1977 ،)توسلياجتماعي است، یعني كنشگران دیگرشيء ممتاز همانا شيء

دیگري پاسخ ذهنیت و 1شود، به ذهنیت خودتحلیل ذهنیت كنشگر اكنون دو یا چند بعدي مي

پارسونز در تمامي آثارش بر پیچیدگي روابط اجتماعي است مفرد یا جمع باشد. دهد كه ممکنمي

كند. این كنش متقابل میان دو یا چند كنشگر و ذهنیتي كه در آن درگیر است افراد انساني تأكید مي

كنش اجتماعي كه تمامي . (1907 ،)روشهدهد یکي از محورهاي اصلي نظریه پارسونز را تشکیل مي

سونز در محور آن تدوین شده از چهار عنصر زیر تشکیل مي شود:نظریۀ پار

تواند یك فرد، یك گروه یا یك جامعه باشد.كنشگر: كه مي الف(

كند.ارتباط برقرار ميفیزیکي و اجتماعي است كه كنشگر با آنها يوضعیت: كه شامل اشیا ب(

1. Ego


29

و براي هر یك معنایي كند ميپیدا نمادها: كه با واسطه آنها كنشگر با عناصر متفاوت ارتباط پ(

شود.ل ميئقا

كنند، یعني روابط را كنشگر با : كه جهت یابي كنش را هدایت ميارزشهاقواعد، هنجارها و ت(

.()هماناجتماعي و غیر اجتماعي محیطش دارد ياشیا

نظام کنش اجتماعی

از آنجا كه در نگاه كنش اجتماعي به نظر پارسونز موضوع مطالعۀ همۀ علوم انساني است و

ل به قابلیت تحلیل سیستمي براي ئاو قا پارسونز مفهوم نظام براي شناخت علمي بسیار مهم است،

اي كنشي یك یا چند كنشگر ظاهر اي از واحدههیأت مجموعهكنش انساني است. هر كنش در

مجموع بازسازي تجزیه كرد كه میمیك و ها، گفتارتتوان آن را به واحدهاي ژسشود، یعني ميمي

اي كم و سازد یا برههنقش پدر خانواده یا رییس اداره( را مي ماننداش یك نقش اجتماعي )شده

.(1907 ،)روشهیا چند كنشگر را بیش طوالني از كنش متقابل میان دو

عناصر ساختاری نظام کنش

یان كنشگر و م ترین تعریف، نظام كنش عبارت است از سازمان روابط كنش متقابلدر ساده

بنیاد نظم، پارسونز،فیزیکي، اجتماعي و فرهنگي ساخته شده است. در نگاه يوضعیتش كه از اشیا

یي كه براي كنشگر، فردي یا جمعي ارزشهادر ساخت نظام كنش است، یعني در الگوها، هنجارها و

نههنگ نهادیو در عین حال در جامعه و در فر ني شدهرودر شخصیت فرد د زیرا، معنایي دارد

.)همان(هستند ارزشهااند. كنشي كه راهنمایش شده

:كرده استچهار كاركرد براي نظام كنش تعریف پارسونز

شامل كاركردهایي است كه نظام را با محیطش، با مقتضیاتش، با تنگناهایش و :1سازگاری(الف

آنها محیط را با نیازهایش كند و نیز كاركردهایي كه نظام كنش از گذربا محدودیتهایش سازگار مي

كند.دهد، بر آن نظارت و از آن بهره برداري ميو آن را تغییر مي كندمي سازگار

كنند و براي ي نظام را تعیین ميهدفهامجموعه كاركردهایي كه :7هدفهادستیابی به (ب

كنند. همین كاركرد مي و گرفتن پاداش مطلوب، منابع و انرژیهایي را بسیج و اداره هدفهابه این

كند.كه نظام كنش را از نظام غیر كنشي )فیزیکي و زیستي( متمایز مي تاس

1. Adaptation

2. Goal attainment


29

ي حمایتگر نظام در برابر تغییرات ناگهاني كنشهااست، بعدي كه 9بعد ثبات بخش :1یگانگیپ(

بستگي الزم براي ماندگاري نظام را میکپارچگي و ه یي كه بایدكنشهاو اختاللهاي بزرگ و

كند، در آن جا دارد.أمینت

این كاركرد، ایجاد انگیزش الزم در كنشگران و گسترش و پخش :9حفظ الگوهای فرهنگیت(

نظام كنش را به عهده دارد. این كاركرد، نقطه تماس میان نظام كنش و آن به صورت اطالعات در

ارسونز امکان داد كه دنیاي نمادي و فرهنگي است. تقسیم نظام كنش به چهار كاركرد متمایز به پ

م اجتماعي و نظام فرهنگي را مدل نظري روابط موجود میان ارگانیسم زیستي، شخصیت، نظا

نظر او: از. كندتهیه

ارگانیسم زیستي با كاركرد سازگاري متناظر است، زیرا از راه حواس است كه تماس با .1

خواه براي دستکاري آن، خواه شود، خواه براي سازگار شدن با آن،جهان فیزیکي برقرار مي

آن.دادن براي تغییر

زیرا با سیستم رواني است كه ،متناظر است هدفهاشخصیت رواني با كاركرد دستیابي به .9

د.نشوي مورد نظر بسیج ميهدفهابه دستیابيتعیین و منابع و انرژیها براي هدفها

ین نظام اجتماعي است كه همبستگي ا ، زیرانظام اجتماعي با كاركرد یگانگي متناظر است .9

آورد و حدود و فرجه آزادي عمل كند، وفاداري به اصول و پیمانها را به وجود ميمي ایجاد

كند.را تعیین مي

این نظام فرهنگي است كه ، زیرانظام فرهنگي با كاركرد حفظ الگوهاي فرهنگي متناظر است .8

ژیهایي كه به كنشگران اجتماعي پیشنهاد یا ، آرمانها و ایدئولوارزشهااز گذر هنجارها،

.(1939 ،)ریتزركندانگیزه و آمادگي ذهني براي كنش فراهم مي در آنانكند تحمیل مي

یندهای نظام کنشآفر

كند. چنانچه در یك نظام یندهاي نظام كنش، از مفهوم تعادل استفاده ميآپارسونز براي تبیین فر

ماند در حالت پایدار و متعادل باقي مينظام به طور نامحدود كنش هیچ تغییري صورت نگیرد، این

رسد. به نظر ند وجود یك تعادل بعید به نظر ميكولي از آنجا كه وضعیت خارجي پیوسته تغییر مي

. این دو فرآیند دهدوضعیت را تغییر مي-مناسبات كنشگریند عمده وجود دارد كه آپارسونز دو فر

عبارت اند از:

1. Integration

2. Stabilizer

3. Latency


22

گذارد، چیزي آنها در وضعیت اثر ميشامل همه رفتارهایي است كه كنشگر با یت: فعال (الف

گیرد كه از فعالیت تغییراتي قرار مي تأثیرفرستد و در همان حال، تحت كند و پیامي ميتولید مي

شود.تغییر درجه دما( منتج مي ش )مثالغیر اجتماعي محیط يكنشگران دیگر یا از فعالیت اشیا

آن شرایط و دهد و در پيرا تغییر ميشود كنشگر آنچه آموخته و دروني مي :یرییادگ ( ب

رونيدهد. كنشگر انساني پیوسته در حال یادگرفتن و پیوسته در حال دخود كنش را تغییر مي

شد، به طور كلي در مورد هر فعالیت و یادگیري گفته هآنچه دربار سازي شناختهاي جدید است.

كنشگر فردي، بلکه درباره كنشگران جمعي چون دربارۀ ، یعني نه فقط كندصدق مي كنشگر

(1907 ،)روشهكندنیز صدق ميگروهها، انجمنها و جوامع بزرگ

از نظر اپل شده است.استفاده درسي پنهان از نظرات مایکل اپل همباني نظري برنام هدر زمین

موزش داده شود. اپل معتقد آارس هاي اصلي مدارس این است كه چه چیزي در مدیکي از دغدغه

هاي لفهؤاز بازتولید نابرابري اجتماعي است. م اواست كاركرد مدارس امروز بازتولید است. منظور

ند از:ا بازتولید از نظر اپل عبارت

.كندمي توجیه داري سرمایه جوامع در را آموزش و پرورش نابرابري .1

ر جوامع ، روابط نابرابر و ناعادالنه را درستيورش تبعیت ازقدرت، نژاد پموزش و پرآ .9

كند.داري بازتولید ميسرمایه

این امر كه ناشي از اقتدارگرایي مجریان و گردانندگان مدارس است با سلطه سیاستمداران و

كه استایجاد كرده حاكمان تلفیق شده و نظامي را براي تولید، توزیع، مبادله و مصرف دانشي

ن غیرمشروع و نادرست است.آهر چیزي خارج از وشود سمي تلقي ميدانش مشروع و ر

تواند روابط اجتماعي بازتولید شده را خنثي كند. اپل موزش و پرورش در وضع موجود نميآ. 9

:شده و معتقد است كهظریه بازتولید تمایز قائل دو شکل ن میان

ركز است.شکلي كه روي مسائل مرتبط با اقتصاد و ساختار كالن متم .1

شکلي كه بر فرهنگ و موضوعات مرتبط با ساختار خرد متمركز است. .9

د اصلي اپل این است كه كیتأ. دارد تعلق دوم هدست به مدرسه درسي هبرنامكه است معتقد اپل

یندي است كه یك طبقه یا گروه خاصي آفریعني ؛ورش اساسا یك عمل سیاسي استرآموزش و پ

ق و سالیق خود را بر گروه وسیعي از افراد سایر طبقات تحمیل مي كنند.ئاز افراد یك سري عال

كند اي تعریف ميرا به گونهنآكند و كید ميأاپل به نقش برنامه درسي پنهان در اهداف بازتولید ت

و ارزشهاهنجارها، هدرسي پنهان در برگیرند همبرنا :گویداپل مي كه معطوف به مفهوم سلطه است.


29

كنند و از این هاي مدرسه را تجربه ميپاداشها و تنبیهاز طریق آنها، دانش آموزان است كه تمایالتي

موز اثر آشود كه به شدت بر رفتار معلم و دانش نها بازتولید ميآطریق نوعي بینش فرهنگي در

داند يم ياي از قواعد و موضوعاتدر اینجا اپل برنامه درسي پنهان را مشتمل بر مجموعه گذارد.مي

نها نهادینه آو در دهندمي آموزان انتقالد و مشروعیت را به دانشنشوكه موجب تحکیم قدرت مي

د. نكنمي

تیزهوشی

،دیدگاهها این از یکي .است آمده پدید هوشدربارۀ متفاوتي يدیدگاهها اخیرالهاي س در

. است كرده ارائه اردورها دانشگاه روانشناس ،1گاردنر دهاوار كه است چندگانه وشه هنظری

ت. اس ضعیف و محدود بسیار هوش، به نسبت سنتي سنجيروان يدیدگاهها نظریه، این اساسبر

ارائه 1379 سال در "هوش چندگانه هنظری ،ذهني هايبقا"كتاب در بار نخستینرا اشنظریه گاردنر

كتاب خود، هشت نوع از هوش هستند. او در متفاوتيانسانها داراي انواع هاو هم هبه عقید. كرد

« گرا هوش هستي»است كه نوع نهمي نیز به عنوان ده و احتمال دادهكرهوش را معرفي متفاوت

گاردنر، براي به دست آوردن تمام قابلیتها و استعدادهاي یك فرد، هوجود داشته باشد. طبق نظری

ثل هوش موسیقیایي، هاي دیگر او م نباید تنها به بررسي ضریب هوشي پرداخت بلکه انواع هوش

دنباني نیز باید در نظر گرفته شوز -فضایي و هوش كالمي-فردي، هوش تصویري -هوش درون

(.1960 ،االگر)ك

اصلي از هتیزهوشي ، تعاملي برجسته و پویا از سه شاخ رنزولي، اي حلقه ساختار سهبراساس

از خالقیت و سطوح باالیي از خصایص انساني است: توانایي باالتر از سطح متوسط، سطوح باالیي

كند كه تیزهوشان افراد توانمند یا باكفایتي كید ميأاین ساختار ت یك تکلیف یا وظیفه.دادن انجام

هاي ارزشمند در عملکرد انسان براي پرورش و كاربرد این تركیب از خصایص در یکي از حیطه

هستند.

ت: تیزهوشي اصطالحا تحصیلي كه به نخس. گیردسه قلمرو براي تیزهوشي در نظر مي رنزولي

دوم: تیزهوشي خالق و .شود موفقیت گسترده در آزمونهاي رسمي و یادگیري درسي توصیف مي

شود. وري طرحهاي نو مربوط ميآي ابتکار، اصالت و فراه فعالیت فرد از جنبه همولد كه به حیط

این دو حیطه با سوم: نامد. مي "خالقیت"و دومي را "وظیفه"یا "تعهد"نخست را هرنزولي حیط

د.شون ، متعادل مي“باالتر از متوسطتوانایي "یك حلقه تحت عنوان

1. Howard Gardner


22

در پنهان هاي درسي هبرنام درک براي را شده اختیار كلي نگرش ( چهار1909) قورچیان

همطالع براي ایشان بندي تقسیم 1 هشمار جدول در. كندمي مطرح حوزه این با مطالعات مرتبط

است: آمده تفکیك به درسي پنهان هامبرن پنهان درسی هبرنام نظری چارچوب .1 جدول

و پردازان نظریه

محققان

نگرش نوع

ونظریه

روشهاي

تحقیق

مستتر درسي برنامه ماهیت تبیین

مشاهده غیرنظري كار جکسون فیلیپ

توصیف و

موجبات تمند قدر عنوان مکانیسمهاي به تشویق و جمعیت قدرت، عناصر

.سازندمي به شاگردان فراهم را اعتقادات و ارزشها انتقال

رابرت

بین در

نظریه

عملکردي

وتحلیل تجزیه

نظري

و كندآماده مي بزرگساالن در جامعه فعال شركت براي را شاگردان مدارس

دیگران از و متمایز بودن عمومي موفقیت، استقالل، آنان هنجارهاي به

.آموزدمي را بودن

بولسساموئل

جنتیس هنري و

انطباق نظریه

تحلیل و تجزیه

نظري

اجتماعي، طبقات مدارس مفهوم در روزآمد تجربیات طریق از شاگردان

كنترل بر دادن دست از و مراتب سلسله مشروعیت كار، در ترتیب و نظم

.گیرندمي یاد را خود كار

و اپل مایکل

یروژهنري

از مدارس و گرددتلقي مي اساسي امر یك، امور از شاگردان مجدد تعبیر نتقاديروش ا مقاومت نظریه

و مفاهیم انتقال و خلق و درک قدرت، مقاومت، اكتساب ایجاد قابلیت

.ندبرخوردار جامعه كل نظام به عنایت با ارزشها

87ص ،1976،و همکاران حدادعلوي مأخذ:

. یافت توانمي پنهان درسي برنامۀ هپیشین در ار گوناگوني مفاهیم معتقد است (1370)1پورتلي

:(1977 رضواني، سعیدياست) دهكر تقسیم زیر هدست چهار به وي این مفاهیم را

،انتظار مورد پنهان یا رسمي غیر انتظارات و پیامها (الف

،نشده قصد یادگیري نتایج یا پیامها (ب

،مدرسه ساختار از ناشي ضمني و صریح غیري پیامها (پ

.دكننمي ایجاد آموزاندانش كه ايبرنامه ت(

داده قرار تأكید مورد را پنهاندرسي هبرنام مدرسه، خصلتهاي در كندوكاو ضمن (1301) 9ایلیچ

هیچ دروس، رسمي محتواي با كهد نشوآموخته مي چیزها بسیاري مدرسه، در او نظربه است.

بدون تشخیص درست پذیرش ،انمقرراتش و ساختار دهيو نظم تأدیبي خصلت باو ندارند ربطي

د،نشونمي داده تعلیم آگاهانه دروس، این. دنكنمي تلقین را اجتماعي موجود نظم، بسته چشم و

كه نقش آموزدكودكان مي به پنهان درسي هبرنام. استهآن متضمن مدرسه سازمان و هارویه بلکه

.بسازند آن با و ندده تشخیص را خود موقعیت كه است این زندگي در آنها

1. Portly 2. Illich


111

رفریز پنهان يپیامهامدارس كه نده ارسید نتیجه این به خود تحقیق در (1302) 9ساوكر و1

نتیجه این به تحقیقات بسیاري در. كنندمي منتقل آموزان دانش هب جنسیت مورد در را متفاوتي

تقویت را جنسیتي ستنادر اعتقادات ايتجارب مدرسه و انتظارات ،ارزشها هنجارها، كه نده ارسید

آموزشي تجارب نكرد محدود و النهرامردسا روابط تقویت در جهت پنهان درسي هبرنام و كنندمي

.(1979 )علیخاني، دكنمي عمل زنان

انجام انضباطي لمسائ آن روي تأثیر و كالس فیزیکي محیط زمینۀ در تحقیقي (1371)9زنترنآ

ربارۀ د انضباطي جدید تکنیکهاي و سنتي انضباطياگون گونهاي شیوه تحقیق این در . است داده

اجباري و خشك انضباط كه هداد نشان نتایج. ه استگرفت قرار مورد بررسي گواه و آزمایشي گروه

كه آموزانيدانش كه حالي در. كندمي شدیدت را آموزان دانش مشکالت و لئمسا و است آور زیان

خود ۀاراد با و نددانستمي یشانكارها مسئول را خود ،ندبود شانخود میان در نظم هكنند برقرار

داد نشان تحقیقاین نتایج چنینمه. اندتري داشتهمعقوالنه هنتیج ،بودند آورده وجود به را انضباط

فرد هر به متعلق مساحت و كالس مساحت سقف، بلندي مانند كالس مکان داخلي مشخصات كه

مشکالت باشد، تربزرگ كالس فضاي قدر هر. گذار استاثر آموزانانضباط دانش بر كالس، در

به نقل ) شد خواهد حاصل مدرسه محیط از بیشتري رضایت و بود خواهد متركانضباطي

.(1903جباري،از

8نامارا روبرت مك 1337 سال در جولي و

آموزان دانش در انضباط زمینه در را تحقیقي2

كه رایکدیگر باهمسان نفري پانزده دو گروه تحقیق این رد .دادند انجام آمریکا ابتدایي در مدارس

انتخاب بودند، برابر با هم هوش میزان و سواد میزان طبقه اجتماعي، سن، مانند يیویژگیها نظر از

خودشان گواه گروه داد، اما قرار شدید انضباط و كنترل معرض در را معلم گروه آزمایش .نمودند

مقایسه یکدیگر با گروه دو رفتار آزمایش، تغییر هدور پایان در تند،گرف عهده به را كالس كنترل

آزمایشي گروه به نسبت گواه گروه سوي از انضباطي لئرعایت مسا كه داد نشان مطالعه. گردید

(1976،نوروزي به نقل ازاست ) بوده بیشتر

. است پنهان رسيبرنامه د زمینۀ در شده انجام يپژوهشها از اي( نمونه1332)6كاروالو پژوهش

از گروهي پنهان درسي هبرنام در ي موجودارزشها میداني ۀمطالع و كیفي روش به كارگیري با وي

1. Freezer

2. Savker 3. Ahrentzen

4. Robert McNamara

5. Jolie 6. Karvalo


111

از: بودند عبارت آموزاندانش از او پرسشهاي .داد مطالعه قرار مورد را هفتم كالس آموزان دانش

ارزشها یناست؟ ا چگونه ارزشها این بندياولویت ند؟ا كدام مدرسه در موجود نشده بیان يارزشها

این است چنین اگرنمایانند؟ مي را فرهنگي بازتولید از شکلي ارزشها این آیامنفي؟ یا اندمثبت

از ارزشي بازآفریني یك كه داد نشان تحقیق این ايهیافته شوند؟مي آفریني باز چگونه ارزشها

كه ارزشي است غیر یا منفيي هاارزش سويبه آن گرایش كه دارد وجود پنهان درسي هبرنام طریق

پرورش را آن مدرسه ناخودآگاه كادر طور به بلکه بخشند،مي تداوم آن به آموزاندانش فقط نه

مدرسه مدیریت و معلمان كه است مدرسه و ذاتي نشدني جدا بخش اجتماعي هايینابرابر دهد؛مي

هاجنبه این كه شد كشف نیز ريدیگ قوي و منفي ارزش هايهمچنین جنبه. كنندمي تقویت را آن

.(1977 )رضواني، هستند ارزشهاۀ حیط در تربیت جدي عموان

1اللینو مك رمینولتي مدارس آموزاندانش نامتناسب رفتار بازنمودزمینۀ درپژوهشي ( 9717)

همتغیر چند تحلیل و تجزیه از آمده دستهب . نتایجندا داده انجام اهایو ایالت در خصوصي

بیشترین دریافت يیآفریقا يیآمریکا آموزان دانش كه هستنداین امر هكنند تأیید تکراري، یارهايمع

.هسنند بازدارنده انضباط كنندگان

محیطهایي دركرده است پیشنهاد انجام داده و كالس جوزمینه در اي مطالعه ( 1363) 9گالسر

براي شخصي و صمیمي محیطهاي مدارس، و دشونمي پذیرفته توانا افراد مثابه به آموزان دانش كه

. رسید خواهد حداقل به انضباطي لئمسا كنند،مي آنها فراهم

سازماني جو آن با رابطه و آموزان دانش اخالقي رشد بررسي به پژوهشي در (1902كدیور)

راهنمایي مقطع در كه این تحقیق در. است پرداخته آموزان دانش و معلم تعامل نحوه و مدرسه

رشد براي مساعدتري هزمین گردان-و خود باز جوهاي با مدارس كه ه استشد معلومه گرفت انجام

عامل در حکم آموزاندانش تعامل هنحو همچنین. آورندفراهم مي آموزاندانش اخالقي هايقضاوت

.شد شناخته آموزدانش اخالقي رشد قضاوتهاي در مؤثر بسیار

در پنهان درسي هبرنام هنشد هاي قصد پیامد بررسي"وانعن با پژوهشي1979 سال در علیخاني

پرسشنامه، از استفادهبا داده كه در آنانجام "شهر اصفهان متوسطه دوره مدارس اجتماعي محیط

از علیخاني پژوهشي هايیافته ترینمهم. ه استداد قرار مطالعه موردمدارس را اجتماعي جو

پذیري،اطاعت روحیه افزایش .1از: ندعبارت ا بسته جو داراي مدارس هنشد قصد پیامدهاي بررسي

دادن انجام به آموزاندانش تمایل تقویت .9انتقادي؛ تفکر روحیه كاهش و محض پیروي و تقلید

1. Noltemeyer & Mcloughlin 2. Glosser


117

نفس عزت و اعتماد میزان كاهش .9 گروهي؛ فعالیتهاي به منفي نسبت نگرش و انفرادي هايفعالیت

و انقیاد اطاعت روحیه بودن دارا همچنین .آنها در منفي ۀخودپندار احساس تقویت موزان وآانشد

پسران از بیش دختران در نفس عزت كاهش میزان و دختران از بیش پسران در انفرادي تکالیف و

.(1931 بیجندي، به نقل ازاست ) شده گزارش

درسي پنهان در مدارس هشناسي برنامتوصیفي ابعاد جامعه همطالعطي (1976) حدادعلوي

كه از طریق پرداخته است ا و نگرشهاي خاصي هي هنجاریشناسا هبراهنمایي دخترانه شهر تبریز

جارها، هن هپژوهش بر مقایساین كید اصلي أشود. تآموزان منتقل ميدرسي پنهان به دانش هبرنام

شیوه هاي اعمال روحیه علمي و هدرسي پنهان با هنجارهاي شناخته شد هنگرشها و باورهاي برنام

. استآن

شهر هچگونگي تربیت شهروندي در مدارس متوسط در پژوهشي با عنوان( 1977) ليخوجم

آموزش و تربیت شهروندي در مدارس مقطع هچگونگي و نحو، درسي پنهان برنامۀاز طریق قدس

كه بود پرسش اساسي پي پاسخگویي به این وي در .ه استرا مورد بررسي قرار دادمتوسطه

ارزشهاهاي درسي پنهان چگونه با مره خود در مدارس از طریق برنامهروز طي زندگيآموزان دانش

.شوندمي آشنا مهارتهاو

درسي پنهان دوره ابتدایي از دیدگاه معلمان هبررسي میزان توجه به تربیت شهروندي در برنام

هدف اصلي آن شناسایي است و دادهانجام ( 1937) جعفريگري است كه پژوهش دی شهر بیرجند

میزان توجه به تربیت شهروندي در جو اجتماعي حاكم بر مدارس ابتدایي، ساختار سازماني و كنش

جه به تربیت شهروندي براي هر یك از متقابل معلم و دانش آموز است.در این پژوهش میزان تو

سنجیده شده هاي برنامه درسي پنهان بر اساس طیف سه درجه اي )ضعیف، متوسط، قوي(مؤلفه

است.

هكه در زمین است كیفيپژوهشي گیري ابعاد پنهان برنامه درسي قش استادان در شکلن

تبیین تجربیات با هدفكه این تحقیق .(1939، مصلي نژاد)هاي درسي پنهان انجام شده استبرنامه

در توجه به نقش معلمصورت پذیرفته است ضمن گیري این بعد از برنامه درسي شکل در استادان

مختلف علمي، گیري ابعاد در شکلآن نقش به بررسيدرسي هبرنام ابعاد پنهان به دهي شکل

پرداخته است.تربیتي دانشجویان -اجتماعي و اخالقي

دندهاثر تعامالت اجتماعي رخ مي بركه در محیطهاي آموزشي و هاي ضمني و ناپیدایي یادگیری

هاهاي درسي پنهان از آنامهبا عنوان برن ود نشومي گوناگونو هنجارهاي ارزشهاو موجب انتقال

http://database.irandoc.ac.ir/researchers/221790


http://database.irandoc.ac.ir/articles/111244









http://fa.journals.sid.ir/SearchPaper.aspx?writer=9790


119

و مورد ارزیابي قرار است رسمي آموزشي نوشته نشده كه در هیچ سند آموزشهایي شود،یاد مي

جدید را براي فرد يتوانند سرنوشتكه مي ندگذارتأثیرها گاهي چنان در انتقال آموختهند، گیرنمي

توانند ات مثبتي كه دارند ميتأثیرهاي درسي پنهان چون شمشیر دولبه، در كنار برنامه .رقم بزنند

ها را در این برنامه ات مثبت و منفيتأثیرحال اگر .نیز در پي داشته باشندمنفي مخرب و يآثار

مدارسي كه به دانش آموزان نخبه و استعدادهاي برتر اختصاص داده شده است و مدارس خاص،

،دیادگیري هستند، نادیده گرفته شودهد كه مستعدتر براي آموزاني را تحت پوشش قرار ميدانش

كشیده به بیراهه هاي یك جامعهو هنجارها به نخبه ارزشهاپذیري و انتقال د جامعهممکن است رون

انسانهایي ، دنافرادي سالم و مفید و سازنده باش آنهابه جاي اینکه خروجي در نتیجه شود و

براي جامعه نیز مي شود،به همان اندازه كه دامن گیر فرد اتتأثیراین د؛نپذیر و مخرب باشآسیب

ب زاست.آسی

ش از حد انتظارات و توقعات بی كید بر عنوان تیزهوش بودن،تأ هاي درسي،حجم زیاد برنامه

آموزان از مناطق دانشپذیري، حضور كید بر اطاعتأ، تتیزهوش آموزاندبیران و والدین از دانش

فعالیتها و هاي تشویق و تنبیه، فشرده بودن زمانشیوهغیرهمسطح، نوع تعامالت منابع انساني،

ا به توانند مسیر یادگیري رگذاري هستند كه ميتأثیرمنفي هاي لفهؤفرصتهاي محدود استراحت، از م

زا سوق دهند.سمت و سوي خودخواسته و آسیب

و )تیزهوشان( مشغول به تحصیل هستند آموزاني كه در مدارس خاص مانند سمپاددانش

هاي درسي هاي آشکار و پنهان برنامهجنبه تأثیرتحت آموزان مدارس معموليدانش بیش از معموال

نگرشهایي و مفاهیم ،مهارتها ها،دانش ممکن است گیرند،ل مربوط به محیط آموزشي قرار ميئو مسا

پنهان درسي هبرنام بنابراین. آمیز باشد تهدید خطرآفرین و آنها پرورش براي كه بگیرند فرا را

كه قرار است شهرونداني در حکم آموزان تربیت دانش و تعلیم ذیري وپجامعه میزان براي تواندمي

هم و و به ایفاي نقش در جامعه بپردازند، هم مزیت داشته باشندهاي مهمي را در آینده مسئولیت

: ند ازا نهاست عبارته آدرصدد پاسخگویي ب این مقاله كهاساسي هايپرسشآید. حساب به آسیب

پنهان و درسي هايبرنامه تأثیرتحت تاچه حد تیزهوش آموزان دانش پذیري جامعه میزان

و هنجارهاي ارزشهادرسي پنهان مدارس مانند همؤلفه هاي برنام گیرد؟مدرسه قرار ميرسمي غیر

حاكم بر مدرسه، تعامالت منابع انساني و نوع نگرش دانش آموزان به برچسب تیزهوشي چه نقشي

آموزان تیزهوش دارد؟پذیري دانشدر میزان جامعه


119

آموزان مستعد و مدارس استعدادهاي درخشان با هدف شناسایي، جذب و آموزش دانش

پررقابت براي جذب، وقفه وبي هایيتالش اي است ازسیس شده و نمونهها تأپرورش نخبه

ا ؛ امكشور ها و مراكز تولیدي و صنعتيها، آزمایشگاهدر دانشگاه كارگیري نخبگاننگهداري و به

هاي كنترل نشده و هاي دیگر یادگیري ویادگیریآموزش، درنظر نگرفتن جنبه هلأبعدي به مسنگاه تكهاي آموزشي خاص، مانعي است بر سر راه این اهداف مهم ناشي از قرارگرفتن در محیط هقصد نشد

پنهان هاي درسيبرنامه .در سالهاي اخیرریزان آموزشي و برنامه پژوهشگرانهشداري است براي و

گیري هویتشان نوع تربیت آنها و در نهایت شکل آموزان،آنها بر رفتار انضباطي دانش تأثیرمدارس و ها به دلیل پنهان بودن و عدم برنامه این بخش از .استبسیاري قرارگرفته پژوهشگرانمورد توجه

آموزان ري دانشابعاد مختلف یادگی شخصیت و ،اخالق شگرفي كه بر هویت، تأثیر باوجودوضوح،

ها این برنامه توانند آسیب زا نیز باشند؛به دلیل عدم كنترل رسمي در بسیاري از موارد مي ،دارند

.اقدام استي اندكي در این زمینه در دست پژوهشهاچندان مورد بررسي قرار نگرفته است و

هشیویعني مدرسه عياجتما طریق جو از را بیشتر پنهان رسيدهبرنام، وزانآمدانش آنکهود وجبا براي تالشي تاكنون ،آموزندمي خودمعلمان با تعاملز طریق ا و گروهي و اجتماعيزندگي

كشور درآموزان دانش گیري شخصیتشکل در آن نیرومند ثرا و هابرنامه از جنبه این مستندسازي

تر و حساسیت بیشتري تهنخبه و تیزهوش كه از تواناییهاي برجسآموزان دانش هبه ویژه در زمین ،ما است.صورت نگرفته ،ها روي هویت آنهااز برنامهبرخوردارند و آثار مخرب و آسیب زاي این نوع

ي بسیار مهمي از هاغفلت از جنبه ،اي درسي پنهان در مدارس تیزهوشانهبنابراین غفلت از برنامه .سازدنمایان مياز پیش بیشاین موضوع را پژوهش دربارۀیادگیري است و همین امر ضرورت

. مدل علی پژوهش1نمودار شماره


119

شناسیروش

بخشي از اطالعات و مباني .است و از نوع پیمایش توصیفي -اربرديروش پژوهش حاضر، ك

اي و سایتهاي معتبر و بخش اطالعات كمي منابع كتابخانه، هاز طریق مطالع اسنادي و هنظري به شیو

دست آمده است. همحقق ساخته ب هپرسشنام یلمکتپیمایش و با هبه شیو

آماری هجامع

مدارس استعدادهاي در آموزان در حال تحصیل دانش هشامل كلیحاضر پژوهش آماري هجامع

تیزهوشان هاهمیت قرار گرفتن فرد در جو مدرس سبببه .شهر تهران است همتوسط هورد درخشان

از مجموع این مدارس خاص ،فیزیکي این نوع مدارسدر شرایط اجتماعي و زیسته هكسب تجربو

سال 9حداقل 1939-39تحصیلي ند كه در سال ه ادر شهر تهران، واحدهاي آموزشي انتخاب شد

. انتخاب بوده اندهاي سوم آموزان مشغول به تحصیل در پایهدانش و ذشته استگسیس آنها مياز تأ

عملي هدر این شهر و تجرب نگارندهب حضور شهر تهران و مدارس استعدادهاي درخشان به سب

چندین سال، تدریس در مدارس استعدادهاي درخشان است.

تعدادهاي اس هدرخشان ایران با عنوان فرزانگان و مدارس پسران ياستعدادها همدارس دختران

جعه به آموزان مدارس مورد مطالعه با مراشوند. آمار دانشحلي شناخته ميدرخشان با عنوان عالمه

مركز استعدادهاي درخشان واقع در اداره كل آموزش و پرورش شهر تهران، استخراج گردید. بر

هاي دوم و سوم ل دختران مشغول به تحصیل در پایهشام آماري مورد مطالعه ههمین اساس جامع

9879 هش( جمعیتي معادلكه )در زمان انجام پژوبود شهر تهران 2تا فرزانگان 1مدارس فرزانگان

تا 1هاي دوم و سوم مدارس عالمه حلي پسران مشغول به تحصیل در پایه همچنین و داشتنندنفر

آماري هتعداد كل جامعبنابراین ؛ داشتندنفر 9196شهر تهران كه جمعیتي معادل 2عالمه حلي

. ه استبودنفر 8297مورد مطالعه

كافي حضور هآماري، فقدان تجربهجامعهاي اول این مدارس به عنوان دلیل عدم انتخاب پایه

، چهارم هآموزان پایمدارس استعدادهاي درخشان و دلیل عدم انتخاب دانشدر آموزان پایه اولدانش

ها به سبب نزدیك بودن به زمان كنکور و حساسیت باالي مدارس عدم دسترسي كامل محقق به آن

. ه استنسبت به زمان درسي آنها بود

حجم نمونه

از شماريناگزیر آماري، هافراد جامع هزماني وعدم امکان دسترسي به هم محدودیت ببسبه

حجم دست آوردنهبراي ب به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. آموزان مدارس مورد نظردانش


119

فرمول از ،آن جامعه باشدواجد ویژگیهاي مشترک آماري ذكر شده و هاي كه معرف جامعنمونه

. آماري است هحجم نمون هبراي محاسب روشهایکي از پركاربردترین كه شد استفاده كوكران

شمار. با توجه به اینکه شده استنفر تعیین 967صورت گرفته ، حجم نمونه هبراساس محاسب

حجم نمونه از هر مدرسه به نسبت جمعیت كل تعیین آموزان مدارس مورد نظر متفاوت بود،دانش

.ه استساده صورت گرفت تصادفي هبه شیو ها()نمونهنتخاب پاسخگویانا .شده است

ابزار گردآوری داده ها

گویه 07 از كه است ايمحقق ساخته هاطالعات در پژوهش حاضر، پرسشنام گردآوري ابزار

،موافقم موافقم، )كامال لیکرت مقیاس طبق ها مبتني بر فرضیات پژوهش واست . گویه تشکیل شده

است. هدف از انتخاب مقیاس شده ( تنظیم مخالفم كامال خالفم، مخالفم،تاحدي م تاحدي موافقم،

اي ممانعت از گرایش پاسخگویان به مركز است .درجه 6

و هنجارهاي مدارس تیزهوشان با میزان ارزشهابین "اصلي هشامل فرضی اول، هفرضی

80هاي كه با گویه هي بودفرع هو دو فرضی "آموزان تیزهوش رابطه وجود دارددانش پذیريجامعه

.ه اندسنجیده شد 22تا

بین تعامالت اجتماعي منابع انساني مدارس تیزهوشان با "اصلي هشامل فرضی ،دوم هفرضی

هاي كه با گویه هفرعي بود هفرضی 2و "تیزهوش رابطه وجود دارد آموزان دانش پذیريمیزان جامعه

ند.ه اسنجیده شد 87تا 1

بین نوع نگرش دانش آموزان مدارس تیزهوشان به برچسب " هرضیشامل ف سوم، هفرضی

سنجیده 86تا 81هاي كه با گویه هبود "آنها رابطه وجود دارد پذیريتیزهوش بودن با میزان جامعه

ند.ه اشد

به پذیري دانش آموزان طرح شده است.به منظور سنجش میزان جامعه 07ات 26هاي گویه

از چند گویهفرضیه براي هر آنطراحي در ، خها و روایي عملي پرسشنامهمنظور افزایش پایایي پاس

از است؛ همچنین براي كسب نتایج بهتر،استفاده شده )به جاي استفاده صرف از یك گویه(

هاي منفي و مثبت به یك میزان بهره گرفته شده است .گویه

هاي ده شد و پس از حذف گویهسنجی استفاده از روش آلفاي كرونباخپایایي پرسشنامه با

میانپرسشنامه به صورت آزمایشي اجرا و در سنجش مجدد آلفاي كرونباخ، پایایي مجددا ،نامناسب

ضریب آلفاي كرونباخ محاسبه شده /. محاسبه گردید.07ها براي سنجش متغیرهاي پژوهش گویه

هاي مربوط به ضریب براي گویه/. بود. این 0 ارزشها و هنجارها هاي مربوط به متغیربراي گویه


112

هاي مربوط به متغیر نوع نگرش نسبت به براي گویه /. و78عي منابع انساني متغیر تعامالت اجتما

جامعه پذیري بود كه ضریب آلفاي این پژوهش، ه/. محاسبه شد. متغیر وابست7برچسب تیزهوشي،

ه تنظیم گوی 07نهایي با هد . پرسشنام/. محاسبه گردی71 نیز هاي مربوط به این متغیرگویه كرونباخ

به ویژه اساتید كارشناساننفر از 17یید أ. این پرسشنامه پیش از اجراي نهایي به تواجرا گردید

روایي پرسشنامه است.تأیید یید اساتید فن، شاهدي بر أت .محترم راهنما و مشاور نیز رسید

یگیرنتیجهبحث و

. مورد سنجش و آزمون قرار گرفتندهاي فرعي لي و فرضیهي اصهابخش فرضیهها در دو فرضیه

و هنجارهاي مدرسه، تعامالت اجتماعي منابع انساني و ارزشها ههاي اصلي رابطفرضیه در بررسي

آموزان مورد انشذیري دپآموزان به برچسب تیزهوش بودن، همچنین میزان جامعهنوع نگرش دانش

ي متغیرهاي مستقل با مقیاسهاخرده ه، رابطفرعيهاي بخش فرضیه. در بررسي قرار گرفت

شد. ارزیابيپذیري دانش آموزان امعهج

و هنجارهاي مدرسه ارزشهامیان هرابطدهد كه اول نشان مي هنتایج حاصل از آزمون فرضی

این رابطه نسبتا قوي ي برخوردار بوده است،آموزان از سطح معناداري مطلوبوجامعه پذیري دانش

پذیري میزان جامعه بامدرسه حاكم برو هنجارهاي ارزشها میانر این اساس ب .شودبي ميارزیا

تیزهوش رابطه وجود دارد.آموزان دانش

:اول، نتایج زیر حاصل شدۀ فرضی يمقیاسهاخرده ۀ در بررسي رابط

پذیري هاي درسي با میزان جامعهحجم برنامه هبراساس نتایج حاصل از بررسي رابط

آموزان نیز پذیري دانشمیزان جامعه با افزایش حجم دروس،كه شدتیزهوش مشخص آموزان دانش

آموزان بیشتر باشد، همچنین هرچه میزان احترام به قوانین مدرسه در میان دانش .شودتر ميكامل

است. تركاملمیزان جامعه پذیري آنها

با كنش اجتماعي ه( در نظری1329)پارسونزگونه كه در بخش ادبیات نظري بحث شد، همان

كرده استتلقي ارزشهاقواعد، هنجارها و كنش را چهار عنصر یکي از و هنجارها ارزشهاتأكید بر

اجتماعي و غیر اجتماعي محیطش را يیابي كنش یعني روابط كنشگر با اشیاجهتتوانند ميكه

ین حاكم بر جو مدارس تیزهوشان . براساس نتایج پژوهش حاضر نیز هنجارها و قوانكنندهدایت

.و و روابط اجتماعي آنها را هدایت كنند دهندآموزان تیزهوش جهت ي دانشكنشهاتوانند به مي


119

و هنجارهاي ارزشهاهاي درسي پنهان مدارس را كه برنامه استشده در بخش دیگري اشاره

د و از طریق نظم، كنترل، نكنيزندگي نوجواني و بزرگسالي پیوند ایجاد م میاندانند كه پنهاني مي

ند.نكپذیر ساختن دانش آموزان ایفا ميمؤثر در جامعه ياطاعت، ایجاد همنوایي، نقش

هكند به اینکه امروزه برناماشاره مي (1939و فروردین 1931اسفند در همین زمینه فراستخواه )

آموزان ارد كه به دانشدرسي پنهان از روالها و مقررات و قواعد رسمي بر مدارس ما غلبه د

كند كه باید از بیرون كنترل بشوند و قادر به به آنها تلقین مي دهد. مثالتصویري منفي از آنها مي

هبرنام كند. معنوي آنها را تضعیف مي و عزت نفس اخالقي تنظیمي درونزا نیستند. این امر -خود

جراهاي ذهني و پویشهاي طبیعيما پرورش، روح پرسشگري و درسي پنهان حاكم بر آموزش و

از برخي هوي نتیج كند.سازد و شفافیت رفتار را از آنان سلب ميرا خاموش مي دروني فرزندانمان

مقاومت هنجارهاي حاكم برجو مدارس را ایجاد انواع بیگانگي، دلزدگي و قهر و انفعال یا احیانا

انگي محتواهاي آموزشي رسمي مدارس ي صریح به تضاد و بیگاداند. همچنین اشاره خاموش مي

هاي درسي پنهان در همین اثنا بر نقش برنامه .داندفرهنگ عمومي مردم بیگانه مي دارد و آنها را با

هاي مدرسه و خانواده از البالي تعامالت آموزه میانكند كه در این شکاف عمیق تاكید مي

ها و ها، چت، روابط اجتماعي، ایمیلهاي دوستيحلقه ،آموزان در میهمانیهااجتماعي دانش

گذارد. عمیق مي يتأثیرآموزان شود و بر هویت دانشها نمایان ميفیسبوک

و ارزشها كه (، از طرفداران دیدگاه ماركسیستي، معتقد است9772در این زمینه آنیون)

سازد تا رها ميمدارس نخبگان، آنها را قادر به دروني ساختن این ارزشها و هنجا ههنجارهاي ویژ

پارایم انتقادي نیز هنجارها و قواعد مدرسه را به نفع افراد در صورت لزوم آنها را به كار ببرند.

پذیري دانش آموزان نخبه داند زیرا این قواعد فرصتهاي بیشتري براي جامعهتیزهوش و نخبه مي

.(1931)نیك نشان و همکاران، سازند و موقعیت طبقاتي آنها را در جامعه ارتقا مي بخشندفراهم مي

با دو رویکرد مذكور دارد و معتقد ي متفاوت( نیز با دیدگاه انتقادي در این زمینه باور9778اپل)

و با تجدید زنندميدانش آموزان در برابر هنجارها و ارزشهاي مدرسه دست به مقاومت كه است

و به خلق و انتقال مفاهیم كنندميا درک ها، ارزشها رنظردر تفکر و تعبیر و تفسیر وقایع و پدیده

و تمایالتي است ارزشهاهنجارها، هدرسي پنهان در برگیرند هبرنام :گویداپل مي. پردازندجدید مي

هاي مدرسه را تجربه مي كنند و از این طریق نوعي دانش آموزان پاداشها و تنبیه از طریق آنهاكه

گذارد. موز اثر ميآكه به شدت بر رفتار معلم و دانش شود نها بازتولید ميآبینش فرهنگي در


112

اجتماعي مدارس جو زمینه در (1363گالسر ) همطالع مانند نتایج این پژوهش با سایر پژوهشها

منزلۀ به آموزان را دانش كه مدارسيدر كه دست یافته استین نتیجه ه انیز ب همسوست. گالسر

فراهم شخصي و صمیمي هایي با ارزشهاي اخالقيمحیطا براي آنه و شوندمي پذیرا توانا افراد

يپذیري صورتجامعه یعني ،شوندتر رعایت ميكامل يكنند، هنجارها و مقررات به صورتمي

.رسدمي حداقل به انضباطي مسائل گیرد وتر به خود ميكامل

پذیري زان جامعهمی تعامالت منابع انساني با میان هبه رابطكه دوم هفرضیبراي ارزیابي

ي پیرسون استفاده شده است. نتایج، از ضریب همبستگ شودمربوط ميآموزان تیزهوش دانش

آموزانپذیري دانشو جامعهتعامالت اجتماعي منابع انساني میان هحاكي از آن است كه رابط

قوي ارزیابي رابطه نیز نسبتاشدت این .از سطح معناداري مطلوب برخوردار بوده است تیزهوش

میانكه منظور از آن روابط تعامالت اجتماعي منابع انساني ) هر چه ،این نتیجه. بر اساس شودمي

با یکدیگر( بیشتر آموزان دانشروابط والدین با دانش آموزان و همچنین روابط دبیران با یکدیگر،

دوم، نتایج زیر هي فرضیسهامقیاخرده هدر بررسي رابطشوند. جامعه پذیرتر ميآموزان دانش باشد،

حاصل شد:

پذیري ي تعامالت اجتماعي منابع انساني بر جامعهمقیاسهاخرده تأثیربه منظور بررسي

آموزان تیزهوش از ضریب همبستگي پیرسون استفاده شده است. در ارزیابیهاي صورت دانش

آموزان والدین با دانش خرده مقیاس روابط دبیران با یکدیگر و همچنین روابط هگرفته، رابط

در نتیجه این رابطه از لحاظ آماري .تیزهوش از سطح معناداري مطلوبي برخوردار نبوده است

ي اجتماعيارزشهاوسیع وزه به دلیل تغییركه امررسد . درتحلیل این نتیجه به نظر مينیستمعنادار

آموزان از پذیري دانشأثیرتمجازي، میزان از طریق فضاهاي همساالن گسترش روابط اجتماعي و

همساالن و تأثیرپذیري آنها تحت معلمان و اولیا كاهش یافته است و بیشترین بخش فرآیند جامعه

آنها در فضاهاي اینترنتي است. هارتباطات اجتماعي گسترد

پذیري آنان زان جامعهآموزان بر مین مدرسه با والدین دانشمسئوال میان روابط تأثیردر مورد

شدت نسبتا ضعیف و جهت منفي ي با توان گفت كه این رابطه از سطح معناداري مطلوبمي

ن مدرسه با والدین دانش آموزان . این بدان معناست كه با افزایش روابط مسئوالاستبرخوردار

تر و آموزاني كه والدین آنها ارتباط صمیمانهدانشكاسته مي شود. آموزاندانشمیزان جامعه پذیري

پذیري كمتري برخوردار بوده و موارد هنجارشکني تري با مسئوالن مدرسه دارند از جامعهیكنزد

مدرسه، يوالدینشان با اولیا هبه احتمال قوي اعتماد آنها به روابط دوستان .اندبیشتري نیز داشته


111

جارشکنانه رفتارهاي هن دادن ترس و نگراني آنها را از توبیخ كاهش داده و احتمال مبادرت به انجام

این نتیجه تاحدي مغایر با تصور و باور پذیرفته شده در فضاي تعلیم .را در آنها افزایش داده است

تر آتي قرارگیرد.تواند موضوع مطالعات گستردهو تربیت است و مي

نشان پذیري آنانبر میزان جامعهآن تأثیرو آموزان دبیران و دانش میاننتایج ارزیابي روابط

شدت رابطه نسبتا ضعیف امااست ح معناداري مطلوب برخوردار بوده این رابطه از سط دهد كهمي

پذیري جامعهمیزان ،كه با افزایش روابط دبیران با دانش آموزانبدین معنا شود. و مثبت ارزیابي مي

نوع از نقش این آموزان با یکدیگر و دانش هیابد. همچنین در مورد رابطآنان تاحدي افزایش مي

این رابطه از سطح معناداري نتایج ارزیابي حاكي از آن است كه ،پذیري آنهاروابط بر میزان جامعه

با افزایش روابط دانش یعنيشود. و شدت آن بسیار قوي ارزیابي مياست برخوردار بوده يمطلوب

تأثیربیشترین دیگر به عبارت .یابدپذیري آنان به شدت افزایش ميآموزان با یکدیگر میزان جامعه

شود. با توجه به گرایش جوانان و ميهمساالن و دوستان پذیرفته میانپذیري از روابط در جامعه

هاي درسي ناشي از روابط پذیري از برنامهتأثیرنوجوانان به گروههاي دوستي و همساالن، احتمال

ز افراد، واجد تجارب و دانش كافي كه این گروه ا با درنظرگرفتن این نکته .یابددوستانه افزایش مي

هاي لزوم پرداختن به این جنبه از برنامه یابد وميافزایش ،تأثیرنیستند احتمال آسیبهاي ناشي از این

.كندتقویت ميدرسي پنهان را در مطالعات بعدي

سالهاي . هاي متعددي حائز اهمیت استدوم نیز از جنبه هنتایج به دست آمده از آزمون فرضی

شود اما نتایج این بررسي حکایت والدین و مدرسه تاكید مي میانمتمادي است كه بر افزایش روابط

از منفي بودن جهت این نوع روابط دارد . بدین معنا كه افزایش روابط والدین با مدارس بر

دارد منفي تأثیرآنها از سويپذیري دانش آموزان و پذیرش، دروني كردن و رعایت هنجارها جامعه

و به تدبر و تامل یستن.این دستاوردها با رویکردهاي موجود در سطح مدارس در یك راستا

بیشتري نیاز دارد.

آموزان و میزان جامعه پذیري آنان نیز این رابطه از سطح روابط دبیران با دانش هدر زمین

ل مثبت ارزیابي و شدت رابطه نسبتا ضعیف و در عین حااست معناداري مطلوب برخوردار بوده

آن است كه با افزایش روابط دبیران با دانش آموزان میزان جامعه همي شود. این رابطه نشان دهند

یابد. پذیري آنان افزایش مي

در بحث نظري پژوهش به این امر پرداخته شده است كه روش ارزشیابي و واكنش معلمان

آموز است. اگر معلم، دانش آموز پذیري دانشهدر جامع ي بسیار مهمنسبت به نتایج ارزشیابیها عامل


111

آموز اعتماد شود و دانشضعیف را تحقیركند، موجب تقویت طرز تلقي و نگرش منفي در او مي

دهد .همچنین درصورتي كه معلم نگاه طبقاتي خود را نسبت به توانایي جبران شکست از دست مي

باشد،یا نژاد مطرح توجه بیشتر داشته آموزان طبقات برخورداربه دانشو یا نژادي داشته

نگرشهاي طرز تلقي وشوند. برخوردار از توجه معلم محروم و تحقیر مي آموزان طبقات غیردانش

گذارد .مي تأثیرپذیري آنها و در جامعه شودآموزان منتقل ميبه دانش آسانيمعلمان به

ژگیهاي فرهنگي و اجتماعي گروههاي آموزان از ویادبیات نظري نیز بحث شد كه دانش در

داراي فرهنگها و آداب و معاشرتها و امکانات آموزاندانشپذیرند. مي تأثیره شدت دوستي ب

هاي برخوردار دچار احساس سرخوردگي و ر اثر معاشرت با خانوادهبکن است مم ؛متفاوتي هستند

. عیت خود افتخاركنندبه موق غیر برخوردارآموزان دانشس شوند یا در برخورد با أی

نیز از ضریب همبستگي پیرسون استفاده سوم، هفرضی متغیرهاي میان هبه منظور بررسي رابط

به برچسب یا عنوان آموزانمیان نوع نگرش دانش هشده است. نتایج حاكي از آن است كه رابط

،بوده است از سطح معناداري مطلوب برخوردار آموزان تیزهوشدانشپذیري تیزهوشي و جامعه

عین حال كه برچسب در دیگر عبارتبه شود. ین رابطه نسبتا ضعیف ارزیابي ميولي شدت ا

چندان تأثیردارد اما این عنوان بسیارآموزان این مدارس اهمیت تیزهوشي براي دانش

پذیري آنها ندارد.اي در میزان جامعهتعیین كننده

آالیشي احساس همدردي، تفرد، بيد تیزهوش مواردي همچون درادبیات نظري، ویژگیهاي افرا

غالبا بیان شد. نخبگان پذیري، آرامش دروني، قوام فردي و ثبات خلق بیني، هیجان در روابط، خوش

دهي برجسته برخوردارند ارج -از خودباوري مثبت، موضع دروني نظارت و ارزشیابي و نیز خود

(.9هشمارجدول ) زمون تحلیل رگرسیون برای عوامل مؤثر بر جامعه پذیری دانش آموزان تیزهوشضرایب آ. 7جدول

مدل ضرایب استاندارد ضرایب غیر استاندارد

سطح معناداري tمقدار B اشتباه استاندارد Beta

77/7 97/7 - 21/7 90/90 )ثابت( 91/7 -77/1 -72/7 16/7 -16/7 حجم دروس

77/7 87/8 92/7 17/7 83/7 احترام به قوانین مدرسه 08/7 99/7 71/7 19/7 78/7 روابط دبیران با یکدیگر

76/7 -77/9 -1/7 17/7 -90/7 ن مدرسه با والدینروابط مسئوال 36/7 -72/7 77/7 77/7 77/7 روابط والدین با دانش آموزان 99/7 30/7 /21 76/7 76/7 روابط دبیران با دانش آموزان

77/7 96/0 97/7 77/7 69/7 ا یکدیگرروابط دانش آموزان ب 87/7 79/7 78/7 73/7 77/7 نوع نگرش دانش آموزان


117

پیشنهادها

محور اصلي پژوهش حاضر متکي بر جو اجتماعي و تعامالت انساني موجود در فضاي

با اتکا به ها ونتایج حاصل از آزمون فرضیه بر اساسبنابراین ،مدارس استعدادهاي درخشان است

كامل با شرایط این مدارس در مدارس استعدادهاي درخشان و آشنایي نسبتا پژوهشگرعملي هربتج

آموزان مستعد و تیزهوش از جو اجتماعي و اهمیت پرداختن پذیري بیشتر دانشتأثیرأكید بر با ت و

پیشنهادات زیر و هنجارهاي مدارس استعدادهاي درخشان، ارزشهابه بهسازي ساختار اجتماعي و

د:شوارائه مي

و ارزشهاآموزان تیزهوش، با توجه به میزان دریافت و درک و خالقیت نسبتا باالي دانش

دهيو نظم تأدیبي خصلت هنباید القا كنند هنجارهاي مدارس استعدادهاي درخشان

چشم توان پذیرشزیرا به ندرت مي مقرراتي باشد، و خشك و بدون انعطاف ساختاري

موزاني انتظار داشت و حتي در صورتي كه چنین آ ا از چنین دانشچون چربسته و بي

باوري و اعتماد -خالقیت، خود همواردي از سوي آنها پذیرفته شود به تدریج روحی

اي هزمین گردان-و خود باز جوهاي با مدارس همچنینكاهش خواهدیافت. آناننفس به

افزایش رفتارهاي مثبت انضباطي و آموزاندانش اخالقي رشد قضاوتهاي براي مساعدتر

شود این مطالعات و نتایج حاصل از پژوهش پیشنهاد مي هدر نتیج .آورند فراهم مي

و هنجارهاي حاكم بر مدارس تیزهوشان ارزشهاریزان نظارت كافي بر مدیران و برنامه

و كنندداشته باشند و ساختاري سالم و عاري از هنجارهاي خشك و غیر منعطف ایجاد

آموزان تنظیم هنجارهاي مدرسه با توجه به ویژگیها و نیازهاي این گروه از دانش بیشتر

.شود

آموزش و نظامدر بخشي با عنوان آموزش و پرورش دموكراتیك اشاره شد كه در

هاي زندگي روزمره در مدرسه توجه بیشتر داشته باشد و به به واقعیت پرورش معلم باید

محلي مشاركت واقعي داشته باشند و ۀجامعها باید با سه. مدراهمیت بدهدجزئیات

و صورت بندي هاي مناسب را كنند تا گزینهش محلي در كنار هم تالۀ معلمان و جامع

عدالت موضوعاتي مانند پیرامون به طوري كهرا سازماندهي كنند هاي درسيبرنامه

که از باال به جاي آن درسي هدر چنین شرایطي، برنام. بچرخنددموكراسي اجتماعي و

شده خچه و فرهنگ گروه به حاشیه راندهجوشد و به نیازها، تاریدیکته شود از پایین مي


119

افراد درگیر در آموزش و پرورش پیرامون اینکه چه ۀ هم نظام. در این كندمي توجه بیشتر

پردازند.نوع دانشي و دانش چه كسي باید آموزش داده شود به مناظره مي

آموزان شود براي به حداقل رساندن مسائل انضباطي و هنجاري دانشیشنهاد ميهمچنین پ

ان دانش آموزمعلم و میانروابط و تعامالت صحیح هدر مدارس تیزهوشان، به توسع

آموزان دربا حضور معلمان و دانش يپرداخته شود. برگزاري اردوهاي مطالعاتي و تفریح

هاي گسترش ارتباطهاي آنها و ایجاد زمینه نمیاهم، برگزاري مسابقات ورزشي كنار

آموزان تواند به تقویت تعامالت انساني و رفتارهاي اخالقي و بهنجاردانشصمیمانه مي

جو مدرسه براي آنها صمیمانه آموزان، هاي دانشتوانمندیبا شناخت آگاهیها و . كمك كند

.گرددميآنها مهیا ستقالل هویتي شرایط تکوین ا شود و از این طریقميو دلپذیر

دادن آگاهیهاي الزم به منظور برقراري روابط صحیح یابي وآموزش معیارهاي دوست،

رنت و سایر ابزارهاي اطالعاتي، در اینتكارگیري ه بارۀ بهمچنین فرهنگ سازي در

دهد، دوستان و همساالن رخ مي میانشرایطي كه بیشترین جامعه پذیري در ارتباط

وش و تکوین شخصیتي آنها منجر آموزان تیزهپذیري دانشقویت جامعهتواند به تمي

رشد قضاوتهاي در مؤثر بسیار يعامل مثابه به آموزان دانش تعامل هنحو همچنین .شود

ضمن فراهم بنابراین پیشنهاد مي شود مدارس شده است. شناخته آموز دانش اخالقي

ق و یتشو گیري از عاملبهرهبا هي، گرو فعالیتهايدادن ن شرایط الزم براي انجامكرد

براي تقویت .كننداین نوع فعالیتها تقویت دادن را به انجام آموزان دانش تمایلترغیب،

مدیران هاي آموزش ، در مراكز آموزش عالي به تدوین برنامهبایستمدارس تیزهوشان مي

نها آاي تخصص حرفهمداوم و مستمر افزایش و معلمان مدارس تیزهوشان و

خواهدشد. آمیز مدارس تیزهوشانداد موفقیتبرون هتوسعاین امر موجب .شودپرداخته

چنین آموزش و تربیتشوند و كارگرفتهبه مشاوران تخصصي قوي در مدارس تیزهوشان،

هاي آموزش عالي براي مدارس استعدادهاي درخشان متخصصاني در اولویت برنامه

قرارگیرد.

متغیرهاي سنجش تعامالت منابع میاناین نکته كه در این پژوهش، از با در نظر گرفتن

، دوستان ارزیابي شده است میانپذیري ناشي از روابط انساني، بیشترین میزان جامعه

گوناگون مانند نمایش فیلم، مسابقات راههاياز والدین و معلمان كه پیشنهاد مي شود

هاي مرتبط با معیارهاي جشنوارهدر شركت كتابخواني، جلسات بحث و گفت و گو و


119

آموزان بیاموزند و نوع شرایط و معیارهاي انتخاب صحیح دوستان را به دانشیابي، دوست

.كنندبرقراري روابط صحیح را در تعامالت اجتماعي براي آنها تبیین

افرادي واجد هبه منزل ،كودكان تیزهوش و مستعد ،(1309)1بر اساس مطالعات مارلند

برجسته هستند كه براي عملکرد عالي آمادگي دارند. این كودكان نیازمند هايویژگی

عادي و ههاي آموزشي و پرورشي متمایزي هستند كه با برنام خدمات و برنامه

یکسان بودن محتواي كتاب درسي مدارس ي هم از سوی .آموزان متوسط تفاوت دارد دانش

آمیز و تحقیرگونه از سوي عادي و تیزهوشان موجب نوعي برخوردهاي تمسخر

آید كه تنها تفاوت ميتدریج چنین تصوري پیشاست و بهآموزان مدارس عادي شدهدانش

بنابراین با پذیرش توانایي باالتر .این نوع مدارس در تابلوي نصب شده بر سردر آنهاست

ها نیزآنهاي آموزشي و پرورشي آموزان مدارس تیزهوشان، محتواي برنامههوشي دانش

يشود كتابهایزمینه پیشنهاد مي ایندر .آموزان مدارس عادي باشدبا دانش باید متفاوت

تألیف كتابهاي اختصاصي براي .(1979اي،)اژهبراي مدارس تیزهوشان تألیف شود ویژه

مورد نیاز آنها را علمي آموزان مستعد را افزایش داده، منابع هاي دانشتیزهوشان، انگیزه

.وافر داشته باشند ۀتا بتوانند از تمایزهاي فکري و ذهنیشان بهر دهدرشان قرارميدر اختیا

1. Marland


119

منابع نشر سمپاد. تهران: ویژگي هاي شخصیتي تیزهوشان در پژوهش هاي روانشناختي ایران.(. 1979اژه اي، جواد. )

.تهران: نشر گیسا (.7319، دكتر داور شیخاوندي، )ترجمه درسه زدایي از جامعهم (.1301. )ایلیچ ، ایوان

نخستین همایش ملي. نقش برنامه درسي پنهان در مهندسي فرهنگي. ارائه شده در (1931) .بیجندي، محمد صادق

.تهران ،فرهنگي مهندسي و دانشجویي فرهنگ

. تهران: انتشارات سمت.شناسيهاي جامعهنظریه(. 1977عباس. )توسلي، غالم

پایان نامه سال. 97تا 19نوع بي انضباطي در بین نوجوانان پسر در سنین تقویمي علل و. (1903). سیروس جباري،

كارشناسي ارشد، دانشگاه تهران.

دیدگاه معلمان بررسي میزان توجه به تربیت شهروندي در برنامه درسي پنهان دوره ابتدایي از . (1937). جعفري، مهدي

شهید رجایي، تهران. تربیت دبیر ، دانشگاهبرنامه ریزي درسي كارشناسي ارشدپایان نامه . شهر بیرجند

درسي پنهان: پژوهشي در یادگیري هاي ضمني برنامه(. 1976) ؛ عبداللهي، احمد؛ احمدي، امیدعلي.، رودابهحدادعلوي

.66-99(، 9) 99، بیتفصلنامه تعلیم و تر. ؛ مورد: روحیه علميمدرسه

.از طریق برنامۀ درسي پنهان شهر قدس چگونگي تربیت شهروندي در مدارس متوسطه( 1977) .محمد، ليخوجم نامه كارشناسي ارشد رشته مطالعات فرهنگي، دانشگاه علوم فرهنگ.پایان

.تهران: نشر ني (.1907، منصور وثوقي )ترجمه ،تغییرات اجتماعي(. 1398). گي ،وشهر

: نشر تهران )ترجمه محسن ثالثي(، چاپ هفدهم. شناسي در دوران معاصر،هاي جامعهنظریه(. 1939ریتزر، جورج. )

علمي.

دكتري رشته . رسالهدرسي پنهان در درس بینش اسالمي دوره متوسطه تبیین برنامه(. 1977، محمود. )سعیدي رضواني

ریزي درسي، تهران، دانشگاه تربیت معلم. برنامه

شهر دوره متوسطه مدارس اجتماعي محیط پنهان برنامه درسي قصدنشده پیامدهاي بررسي(. 1979حسین. ) علیخاني،

مدرس، دانشکده دانشگاه تربیت دكتري نامه پایان . آن منفي پیامدهاي كاهش براي کارهایيراه ارائه و اصفهان

.انساني علوم

تهران: پژوهشکده علوم انساني و اجتماعي جهاد مباني نظري هویت و بحران هویت.(. 1979علي اكبر. ) علیخاني،

دانشگاهي.

موزش و پرورش و ساخته شدن شهروند/ انتظار جامعه از (. آ1939و فروردین 1931اسفند فراستخواه، مقصود. )

.96-98(، 00)، دوماهنامه چشم اندازمدرسه،

فصلنامه پژوهش و (. تحلیلي از برنامه درسي مستمر، بحثي نو در ابعاد ناشناخته آموزشي. 1909قورچیان، نادرقلي. )

.07-88(، 2، )ریزي در آموزش عالي برنامه

، )ترجمه مجید مهدي زاده(. مشهد: آستان قدس رضوي.آموزش كودكان تیزهوش(. 1960كاالگر، جیمز. )

مدرسه و نحوه (. بررسي رشد قضاوتهاي اخالقي دانش آموزان و رابطه آن با جو سازماني1902كدیور، پروین. )

.27-89(، 8) 19، تربیت فصلنامه تعلیم و . تعامل معلم دانش آموزان

(. تهران: نشر رشد.1977)ترجمه ساده حمزه و مژده حمزه، ،س بدون شکستمدار(. 1363گالسر، ویلیام. )






119

،گام هاي توسعه در آموزش پزشکي .گیري ابعاد پنهان برنامه درسي قش استادان در شکلن (.1939) .لیلي ،نژاد مصلي

17 (9 ،)11-99.

. تهران: انتشارات سمت.ماهیت و قلمرو آن ،علوم تربیتي برنامه درسي(. 1977). محمود هرمحمدي،م

(. 1931) .نشان، شقایق؛ لیاقت دار، محمد جواد؛ بختیار نصرآبادي، حسن علي؛ پاک سرشت، محمد جعفرنیك

رال دموكراسي و نئولیبرالیسم بر پیامدهاي ایدئولوژي لیب مقایسه ایدئولوژي مبنایي براي عملکرد آموزش و پرورش:

.96-2(، 1) 9 .نامه مباني تعلیم و تربیت. پژوهشتعلیم و تربیت در كشورهاي غربي

Apple, M. W. (2004). Ideology and curriculum. New York: Routledge Falmer. Marland, S. P. (1972). Education of the gifted and talented (2 Vols). Report to Congress

of the United States, Commissioner of Education. Washington, DC: Government

Printing office. Noltemeyer, A. L., & Mcloughlin, C. S. (2010). Changes in exclusionary discipline rates

and disciplinary disproportionality over time. International Journal of Special

Education, 25(1), 59-70.

http://sociometry.blogfa.com/post

http://fa.journals.sid.ir/SearchPaper.aspx?writer=9790

(عوامل اجتماعي شدن بر هويت نوجوانان)همساالن، مدرسه و رسانه تأثیر

1دکتر رضا صفری شالی

2عبد موالیی هآتی

کیدهچریزی که شناخت این عوامل و برنامه موثرندعوامل مختلف اجتماعی بر هویت نوجوانان

در نوجوانان از بحران هویت پیشگیریکاربست مطلوب این عوامل زمینه را برای برایسه عامل نقش همساالن، تأثیربررسی این پژوهش . بر این اساس هدفوردآ می فراهم

این پژوهش پیمایشی است. روش رسانه و عملكرد مدرسه بر هویت نوجوانان است. 00999شان شمارمقطع متوسطه مدارس تهران هستند که آموزان دانش همۀجامعه آماری

. در این بررسی دو ه استدست آمد نفر به 283کوکران رمولنفر است. حجم نمونه با فابزار است. به کار رفته ای و تصادفی ساده ای چند مرحله گیری خوشه روش نمونه

برخوردار است. و پایایی الزم از اعتبار صوری که بودهآوری اطالعات پرسشنامه گردنتایج .ستفاده شده استمنظور آزمون فرضیات از دو آزمون همبستگی و رگرسیون ا به

عوامل اجتماعی )مدرسه، همساالن و رسانه( و هویت میانشان داد که نآزمون همبستگی عامل میانترین رابطه قوی میان(. در این =sig 90999رابطه معنادار وجود دارد ) نوجوانان

90003(. از این نظر مدرسه با ضریب همبستگی =r 90590همساالن و هویت وجود دارد ) ترین رابطه را با ضعیف 90223در مرتبه بعدی قرار دارد و رسانه نیز با ضریب همبستگی سه عامل مدرسه، همساالن و هویت دارد. نتایج آزمون رگرسیون نیز نشان داد که هر

صورت که به ازای یک بینی کنند. بدین توانند تغییرات متغیر هویت را پیش رسانه می 903و 90230، 90300ترتیب عملكرد مدرسه، همساالن و رسانه، به انحراف معیار تغییر در

دهد. انحراف معیار تغییر در متغیر هویت نوجوانان رخ می

همساالن، رسانه، نهاد مدرسههویت نوجوانان، هویت، :گانکلیدواژ

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ


[email protected] . عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی0

[email protected] پرورش . کارشناس پژوهشگاه مطالعات آموزش و3




111

مقدمه و بیان مسئله

یكی از بحرانهای که ساز زندگی انسان است های مهم و سرنوشت دوره نوجوانی یكی از دوره

هویت را 3(. اریكسون0239، ماسن و همكاراناست ) 0«بحران هویت» ن دورهای احتمالی

داند که شامل آرزوها، اهداف، تواناییها، باورها و تاریخچه ای پویا، خودساخته و درونی می مجموعه

عوامل اجتماعی برانگیخته بافردی است. به باور او دستیابی به هویت حاصل فرآیندی پویاست که

(. 3995، 2شود)برزونسكی بازسازی می هموارهر و در طول عم

تعامل با .پذیرد از طریق همساالن صورت می نوجوانان یابی راههای هویتترین مهمیكی از

نقش اساسی در تحول شناخت اجتماعی دارد. کههمساالن یكی از نمودهای تعامل اجتماعی است

یابد)پارا و میگر افراد گسترش روابط دلبستگی به همساالن و دی ،از دوره نوجوانی پس

معتقد است، یكی از عوامل اجتماعی شدن، گروه 5طور که گیدنزهمان (. 3993، 0کیجاسانچز

فرهنگهای ی همساالن و مشارکت در خردهگروهها 6(. اریكسون0232)گیدنز، همساالن است

. (3996، 3داند )اسكات دهی هویت نوجوانی می یک عامل مهم و اثرگذار در شكل مثابه جوانی را به

دهد. چون شباهت با همنوایی رخ می فرآینددهی هویت نوجوان از طریق همساالن بر شكل تأثیر

توان یافت که دست ویژه در میان افرادی می گیری هویت نقش دارد، همنوایی را به دیگران در شكل

انتقال نوجوان از راهنمایی همچنین (.0003، 8یابی هستند )واترمن به گریبان مسائل اساسی هویت

شود و نوجوان می های اجتماعی وی شبكهاز بین رفتن یا دگرگون شدن سبببه دبیرستان معموال

و 0)الندن کند را با همساالن جدید و احتماال با تغییراتی در رفتار همساالن نسبت به وی مواجه می

(.3993همكاران،

تواند ویش هستند، اطالعات مربوط به رفتار دیگران میبرای نوجوانانی که در پی شناخت از خ

هماهنگ کردن خود با گروه که اریكسون معتقد است هم یمنبع مهمی از اطالعات باشد. از سوی

های ضروری و یابی است، عالوه بر دیدن شباهت تاجتماعی تنها یک بخش از فرآیند پیچیده هوی

حت کنار آمدن با تفاوتهای خود و گروه اجتماعی نیز خود و اعضای گروه اجتماعی، را میانسازنده

1. Identity crisis

2. Erikson 3.Berzonsky

4. Parra & Sánchez-Queija

5. Anthony Giddens 6 . Ericsson

7 . Scott

8 . Waterman 9 . London

...تاثیر عوامل اجتماعی شدن بر هویت نوجوانان

111

افرادی که در حاالت ناپایدار مثل گمگشتگی و دیررسی قرار دارند، .یابی صحیح است الزمه هویت

استفاده کنند، چرا که فاقد معیارهای درونی یا «گروه اجتماعی»ممكن است برای تعریف خود از

(.0003؛ واترمن،0003، 0وانتیاحساس کفایت شخصی هستند)گروت

و در گروه دارند نوجوانان در روابط با همساالن برای کسب هویت نیاز به خود پذیرندگی

گذار نیز خواهد بود. این احساس تأثیر آنهانوعی بر هویت به که بودن برایشان حائز اهمیت است

جستجو برای .فهم برای جستجو کردن و موفق شدن در روابط همساالن است قابلتعلق دلیلی

دهد که با دوستان پذیرنده و حمایتگر که دارای عالئق سازگار هویت به نوجوانان این انگیزه را می

و چنین کنند هستند همسان شوند. همساالن هم حمایت اجتماعی و هم عرصه آزمایش را فراهم می

3(. ترنر و هلمز0280توانند هویتی پایدار و البته سطحی را فراهم کنند )شهرآرای، یی میگروهها

با افزایش نیاز نوجوان به شناخت و پذیرفته شدن در نزد که سی خود دریافتندردر بر (0083)

و با توجه به نقش دارد شدن دیگری، گروه همساالن به منزله عاملی اساسی در فرآیند اجتماعی

شود. تر می تر و عمیق كمتر، مستح کاهش وابستگی نوجوانان به خانواده، دوستی در این دوره با دوام

)برنت و مؤثر دارد ینقش ،دختراندر اوایل نوجوانی ژه یدوستانه در زندگی نوجوانان، به و روابط

هر چه مهارتهای نوجوانان برای درك که اند (. محققان دریافته0،0009به نقل از فرانكل، 0082، 2ادر

اجتماعی آنان باالتر است )گاوین و باشد، احتمال پذیرش بیشتردیدگاهها و احساسات دیگران

پذیرش از سوی عدم(. 0009، 8؛ میلر0083، 3و کرایل ؛ کوردك0009، 6ی؛ کند0080، 5فورمن

و همراه است شغلی و مشكالت رفتاری مانند ای از مشكالت در بزرگسالی همساالن با گستره

مشكالت قرار باطل از متاسفانه نوجوانانی که در گروه دوستان پذیرفته نشوند در یک چرخه

های اصلی آن کمرویی، تنهایی، هویت نامطمئن، درگیری دائمی با خود، گیرند که مشخصه می

ید آن است که کیفیت ؤها م (. یافته0230،آبادی لطف ) استاحساس ناامنی و دشواریهای عاطفی

گسالی و کسب هویت آمیز در دوران بزر های انطباق موفقیت روابط گروه در نوجوانی یكی از نشانه

(در پژوهش خود به این 3990)و همكاران 0تارنت همچنانكه (.0280در نوجوانان است )شهرآرای،

1 . Grotevant

2 . Turner & Helms 3 . Brandt & Eder

4 . Frankle

5 . Gavin & Furman 6 . Kennedy

7 . Kurdek & Krile

8 . Miller 9 . Tarrant

http://wiki.akkasee.com/index.php/Bill_Brandt


171

یندهای آنوجوانان بخشی از فر میانکه مزایای ناشی از عضویت در گروه در ندیافته ا نتیجه دست

کند. می بینی پیش گروهی را تشخیص و - درون

بسزا یافراد نقشهویت گیری شكل اجتماعی کردن و یندآفر در ها نیز رسانه عالوه بر همساالن،

تا کنند آورند و به افراد کمک می های مشارکت و دخالت مردم در جامعه را فراهم می زمینه و دارند

به عرصه اجتماع وارد شوند، با افراد جامعه تعامل داشته باشند و هویت مشترکی را احراز کنند.

مشارکت ،شود تر می به همان نسبت که پیوند مردم با وسایل ارتباط جمعی محكم عقیده لرنربه

یابد. بنابراین، وسایل ارتباط جمعی و پذیری نیز با درك دیگران افزایش می اجتماعی و جامعه

(.0280دهنده تعلق اجتماعی انسانهاست)ساروخانی، پذیری هم عامل و هم نشان جامعه

تلویزیون و -( در پژوهشی دریافتند که استفاده از رادیو0288) و همكاران انجدانی حسینی

(0000)کریس بارکر می کند. بینی پیشرایانه، رشد هویت ملی و شناخت عالیم و نمادهای ملی را

راند، باید به این د که اگر کسی سخن از فرهنگ و هویت و تلویزیون میکن نیز خاطر نشان می

تلویزیون اشاره دارد کهنیز 0گیرند. کاستلو بازنمایی شكل می ز طریقاحقیقت اشاره کند که هویتها

قرار گرفتن در معرض . (3990کاستلو، نیرومندترین ابزارها در خلق هویت و تصورات ملی است)

بگذارد. استمرار تأثیرو رفتار و هویت مردم نگرشهاتواند در هایی چون اینترنت و ماهواره می رسانه

کاهش همدلی، سببمنفی داشته باشد و تأثیرممكن است در بلندمدت اآنهپرداختن به

احساس تعلق ملی و مذهبی و تقویت این عقیده شود که ی پرخاشگرانه، عدمپاسخهابازداری، عدم

.(0200، و شفائی مقدم به نقل از نیازی، 3999 ،3لدنیا محل خطرناکی است )کلو

اطالعاتی زیرساخت اساسی جامعه منزلۀ اینترنت به بر نقش و جایگاه (0280)همچنین کاستلز

آنشدن، پویاییها و پیچیدگیهای کند که ضمن به کارگیری و اعمال قدرت در عصر جهانی کید میأتترین بحث کاستلز را در گردد. شاید مهم ای می ای شبكه ش جامعهیهد و منجر به پیداد را افزایش می

بسزا یگیری هویت، نقش شبكه و خود دانست که در نهایت در شكل میان، بتوان ارتباط زمینهاین

با هویت گروهها، اینترنت مزایا و منافع بسیار برای افراد و هم ی(. از سوی2،3993دارد )ولكمرگیری و ظهور غیرمتعارف دارد. در حقیقت افزایش ارتباطات متقابل و آنالین، زمینه را برای شكل

سازد گوناگون حول محورهای مختلف فراهم می یبه تبع آن هویتهاانواع اجتماعات مجازی و

های ای و دیگر رسانه ماهوارهفناوری 5(. الوین تافلر0285به نقل از گرگی،، 3999، 0کوان و ولمن )

1. Castello 2. Klol

3. Volkmer

4. Kwan & Wellman 5. Toffler


171

داشته در پیتواند پیامدهای مثبت و منفی که می داندمیجدید را تهدیدی برای هویت ملی

ای ماهواره یها اینترنت و شبكه مانندارتباطی، جدید های رسانهزمینۀ ز در (. گیدن0235باشد)تافلر،

ثباتی و بی ،های نوین ارتباطی، با گذشتن از مرزهای زمان و مكان، عامل سردرگمی گوید: رسانه می

نظران و محققان بر نقش ماهواره و برخی از صاحب همچنین (.0289، 0نظمی هستند )اسلوین بی؛ 0233؛ شرفی،0285؛ ذکایی،0235تافلر، )اند اهش هویت ملی تاکید کردهاینترنت بر ک

(.0288؛ رمضانی،0280؛ ربانی،0233آخوندی،

برنامه و فوق از طریق فعالیتهای است که مدرسه ،گذار بر هویت جوانانتأثیر مؤلفهسومین

یتأثیرتواند میجو و اکتشاف و ی درسی و با ارائه فرصتهای غنی و گوناگون برای جستکتابها

برنامه و ارتباطات فوقبر رشد هویت نوجوانان بگذارد. مدارسی که امكان فعالیتهای مناسب اساسی

یدهند که نقش و مسئولیت آورند، به آنان اجازه می اجتماعی را برای نوجوانان و جوانان فراهم می

افراد متعلق به طبقات اجتماعی ویژهو به دانش آموزبر عهده گیرند؛ معلمان و مشاورانی که مناسب

های کارآموزی شغلی که نوجوانان و جوانان کنند و برنامه را به تحصیالت عالی تشویق می محروم

ها پژوهشنتایج .کنند را تامین می کنند، رشد و پیشرفت هویت آنان دنیای کار بزرگسالی وارد می را به

های درسی توجه کافی نشده و در کتابها، امهبرنکه به هویت ملی در کتابها و دهندمینشان

های واحدی برای بررسی هویت ملی استفاده مؤلفهی انجام شده از پژوهشهاها و مقالهها، نامه پایان

. (0209نیا و همكاران ، لقمان ؛0008، 3)کوپر نشده است

طلبی بیشتر نفس و بلند عموما از استقالل، عزتپردازند برنامه می نوجوانانی که به فعالیتهای فوق

تر و از نظر شغلی موفق ترند و مهارتهای بیشتری در زندگی شخصی خود برخوردارند، اجتماعی

جویی و گرایی، مشارکت جمع برنامه فعالیتهای فوقهمچنین .(0230بادی، آ )لطفدارند

شده مطالعات انجام. با توجه به (0283)ضیایی، دهد آموزان افزایش می پذیری را در دانش مسئولیت

های اجتماعی که در میان عاملاین است که از در پی پاسخگویی به آن استاین مقاله پرسشی که

لكرد نهاد مدرسه چه م، سه عامل همساالن، رسانه و عندگذارتأثیریابی نوجوانان هویت فرآیند

ی بر هویت نوجوانان دارند. تأثیر

تحقیق نظریمباني

گذار بر هویت وجود دارد که با توجه به نوع تأثیرن عوامل یتبی زمینۀدر گوناگونینظریات

نظریات زیر مورد بررسی قرار گرفته است. گذار بر هویت نوجوانان تأثیرال و عوامل ؤس

1. Slevin 2. Cooper


177

1چارلز هورتون کولی سان آینه خود

شود، می محسوب اجتماعی هویت تئوریهای و نظریاتۀ پای که هایی نظریه نخستین از یكی

در جامعه نقش نظریه این در. است داده توسعه را آن نیز مید که است کولی سان آینه خود ریهنظ

و حرکات انسانها، که است معتقد کولی .است شده بیان نوجوانان به ویژه افراد، هویت گیری شكل

به ارندد خود از افراد که تصوراتی او زعم به. گیرند می کار به آنها دیدن برای را دیگران اشارات

گیرند، می قرار رفتارشان به نسبت دیگران واکنشهای معرض در افراد .است شبیه آینه بازتاب

: 0233 اشرفی،) بینند می شیئی مثابه به را خود دیگران، اشارات و حرکات خواندن با انسانها بنابراین

برآیند و شود یم حاصل اجتماعی فرآیند در درگیرشدن کولی معتقد بود که خود در نتیجه(. 06

به که هستند توأمان دوقلوهای اجتماعی من و فردی من. است اجتماعی من و فردی من دیالكتیكی

یا کودك که زمانی و است انسان هویت همان خود. فردند هر وجود در فراخوان هم گورویچ قول

زمانی ،خود. ودمی ش نائل نیز خود شناخت به کند، کسب را هویت این بتواند انسانی عۀجام نوع

(.0283 تنهایی،)شود قائل تفاوت بیرون به نسبت متعلقاتش و خود میان کودك که گیرد می شكل

چشم دررا خود نمود بینند، می دیگران اشارات و حرکات آینه در را خود افراد که هنگامی

را خود احساس خودشان، مورد در و می کنند احساس را دیگران قضاوت کنند، می تصور دیگران

خود وضعیت که است معتقد کولی. دهند می توسعه است، گرفته شكل متقابل، کنش فرآیند در که

معرض در فرد دوران، این در زیرا شود، می گر جلوه نوجوانی و بلوغ دوران در بیشتر سان آینه

توسعه خود مورد در را احساس و دبینمی آنها ۀآین در را خود و گیرد می قرار متفاوت دیگران

دهندمی نشان واکنش نیز دیگران ند،ا مشغول کنش به اجتماعی محیط در افراد که هنگامی. دهد می

بلوغ در نوجوانی و کودکی دوران طول در که فرآیند این طریق از .شود می بینیپیش واکنش این و

(. 0230 ،و بیگلی ترنر) گیرد می شكل فرد «شخصیت» دهد می رخ

انتخاب برای وی توانایی و شیء یک مثابه به خود از هرکس تصور که ستا معتقد همچنین او

میسر آنها حاالت و گرایشات تعیین و دیگران اشارت و حرکات خواندن طریق از بدیل رفتارهای

در را خود تا دهد می امكان فرد به شیء یک مثابه به میدان در خود دیدن توانایی او، نظر به. است

بنابراین و کنند درك میدان در را خود جای توانند می آنها ترتیب این به .بییند دیگران نظر

و ترنر) دنشو هماهنگ فعالیتهایشان که کنند تنظیم طوری ذهنی، توانایی طریق از را پاسخهایشان

که افراد خود گیری شكل که گرفت نتیجه توان می کولی و مید مفاهیم به استناد با(. 0230 ،بیگلی

1. Cooley

http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=36421


171

و دیگران با ارتباط در که اجتماعی است ای مقوله شود، می ایجاد آن طریق از آنها عیاجتما هویت

. شود می حاصل جامعه

1نظریه کاشت

نظریه (0060) گروهی از پژوهشگران مدرسه ارتباطات دانشگاه پنسیلوانیاو 2جورج گربنر

های تلویزیون ای برنامهجریان تحقیق درباره شاخصهای فرهنگی و تحلیل محتو درباورها را کاشت

ال این بود که آیا تلویزیون بر عقاید بینندگان درباره ماهیت و کیفیت ؤآن زمان س در .ارائه کردند

ترین برنامه ترین و گسترده احتماال طوالنی این پژوهش چگونه است؟ تأثیرگذارد و این دنیا اثر می

شاهد اصلی گربنر برای این نظریه، از (.0286، 3)سورین و تانكارد اثرهای تلویزیون است یپژوهش

، 0کوئیل مک) دست آمده استهتلویزیون آمریكا طی چندین سال متوالی ب مندنظامتحلیل محتوای

0283).

ین. ااستکاشت یهاند، حق تقدم با نظر ها پرداخته که به آثار درازمدت رسانه یاتینظر یاندر م

یدر زندگ یمحور یگاهمدرن چنان جا یها رسانه یانر مد یزیونتلو ینكهست از اا عبارت یهنظر

یت،واقع ددر مور یامهایششده و پ «یننماد یطمح»کرده است که منجر به غلبه آن بر یداروزمره ما پ

.(0285، کوئیل مک) شناخت جهان را گرفته است یلوسا یرو سا یتجربه شخص یجا

تواند یها، تا چه حد م فتن در معرض رسانهقرار گرپردازد که کاشت به این موضوع می یهنظر

از ییارائه الگو یاشاعه برا ابکاشت یهنظر .شكل دهد یخارج یتعموم از واقع یبه باورها و تلق

باشد که اساسا در سطح برداشت ییها بلندمدت رسانه تأثیردهنده شده است تا نشان یینتب یلتحل

اش، عمق و نفوذ قابل مالحظه سبببه یزیونتلو دارد که یدهگرنبر عقکنند. یعمل م یاجتماع

یاجتماع یصنعت شده یتدر دست نظم تثب یرا ابزار یزیونتلو یاست. و یقدرتمند یفرهنگ یروین

باورها، ارزشها و رفتارها، در خدمت حفظ، ینظام سنت یفتضع یا یدتهد ییر،تغ یجاهکه ب داند یم

یرشثبات و پذ ۀاشاع یعنی یریپذ را جامعه یزیونلوت یست. او که اثر اصلآنها یتتقو یا یتتثب

بلكه رساند؛ یبه حداقل نم ییرا به تنها ییراتتغ یزیونمعتقد است که تلو داند، یموجود م یتوضع

(.0280، 5ونتر) شود یمحقق م یفرهنگ مهم یر نهادهایگد یامر با هماهنگ ینا

1. Cultivation Theory 2 . George Gerbner

3 . Sorin & Tankard

4. McQuail 5 . Venter


171

در ثر ؤیک رسانه تبلیغاتی مدر حكم ن که تلویزیوتوان گفت این نظریه می به طور کلی دربارۀ

قرار گرفتن در معرض و دهد می اشاعههای فرهنگی را در میان اعضای جامعه نماددرازمدت

.شكل دهد ی،خارج یتعموم از واقع یبه باورها و تلق تواند یها، م رسانه

وایت راب و واین جوانانظریه هویت

به مربوط تجربیات از سلسله یک متن در اعیاجتم هویتکه معتقدند( 0003) 1واین و وایت

است؛ شده ساخته اجتماعی منابع و خانواده زندگی، مكانی و محلی بعد با اول وهله در ،زندگی

در اجتماعی سازگاریهای و فیزیكی لحاظ از) کند می رشد و زندگی آن در شخص که جایی

تجربه و اطراف جهان به او نگرش بر بسیار اتتأثیر شخص، خانوادگی زمینه همچنین .(دسترس

جهان با افراد سازگاری و هویتها گیری شكل در زیاد بسیار نقش و گذاردمی او اجتماعی

مكانهای مدرسه، مانند اجتماعی، ینهادها در هویت گیری شكل این، بر عالوه. دارد اجتماعیشان

نیز( کننده تماشا عنوان به هم و مشارکت عنوان به هم) فراغت اوقات و تفریحی فعالیتهای ، کاری

احساس آنها به جوانان و نوجوانان دادن مشارکت با باید اجتماعی، نهادهای بنابراین. گیرد می شكل

عدم و ارتباط درجه و است مربوط اجتماعی ارتباط به هویت چیز هر از قبل زیرا ببخشند، هویت

با روابطشان و جوان افراد فرهنگی زندگی در مهم بسیار یعامل اجتماعی، نهادهای مسیر از ارتباط

هویتهای منابع که معتقدند پردازان نظریه این. است جامعه ارزشهای و جامعه مسلط ایدئولوژیهای

)واین و همساالن گروه و مدرسه گروهی، ها رسانه خانواده،: از ندا عبارت نوجوانان دسترس در

(.0003وایت،

چارچوب نظری

و پذیری جامعه طریق از که است فرآیندی خود، تحول و است یابی هویت دوران نوجوانی دوره

جریان در که اوست سان آینه خود همان فرد افتد. از نظر کولی هویت می اتفاق اجتماعی های تجربه

واسطه به فرد که است تعریفی هویت اساس این بر و گیرد می شكل دیگران با فرد تعامالت

آورد می دست به خود از دیگران آینه در کردن نگاه دیگر عبارت به یا دیگران با تعامالتش

در حساسیت. اند بافته هم در نخستین گروه و سان آینه خود مفهوم کولی اندیشه در .(0283تنهایی،)

نخستین یگروهها صمیمانه و نزدیک و متقابل کنشهای در توان می تنها را دیگران اندیشه برابر

ترین منابع یكی از مهم منزلۀ با توجه به دیدگاه کولی همساالن به .(0285، 2داد )کوزر پرورش

مطرح است. -نوجوانان –یابی در افراد شدن و هویت اجتماعی

1 . Wyn & White 2 . Coser


171

دارند که غیرمستقیم، ی بر بینندگان خوداتی بلندمدتتأثیرها رسانه «رویكرد کاشت»از دیدگاه

چشمگیرند و عمدتا تاکید بر آثار نگرشی هستند، اما تراکمی و رو به افزایش و اندمتدریجی و

(. رویكرد کاشت به 0200و همكاران، ، به نقل از هرسیج0008، 1)چندلر است تا آثار رفتاری

جمعیهای از دیدگاه این رویكرد رسانه .نگرد عامل اجتماعی شدن می مثابه به جمعیهای رسانه

، رفتارها و ها، ارزشنگرشها ،فراد هستندویژه تلویزیون که عاملی مهم در اجتماعی کردن ا به

، به نقل از هرسیج و0085کنند )تان، دهند و ایجاد می از جهان واقعی شكل میرا ادراکهای ما

تلویزیون بر تأثیر( درباره 3999(. نظریه کاشت حاصل دو دهه مطالعه گربنر )0200همكاران،

سیار با وسایل ارتباط جمعی )تلویزیون( قرار طبق نظریه وی افرادی که در مواجهه ب .مخاطبان است

ها جای انطباق با واقعیت بیرونی بیشتر با آنچه رسانه کنند که به ای ادراك می گونه دارند جهان را به

های عمومی با توجه توان گفت که رسانه از این رو می همخوان است. ،کنند درباره واقعیت بیان می

یابی یكی از منابع مهم هویت مثابهتوانند به می می گذارند،خود ی هدفگروههااتی که بر تأثیربه

نوجوانان مطرح شوند. به ویژه ،در افراد

مدرسه نهاد است گذارتأثیر نوجوانان هویت برعامل دیگری که بر اساس نظریه واین و وایت

گروهی، یها رسانه خانواده، را نوجوانان دسترس در هویتهای منابع پرداز نظریه دو این. است

این دو معتقدند که نهادهای اجتماعی مانند مدرسه، با مشارکت .دانند می همساالن گروه و مدرسه

بخشند، زیرا قبل از هر چیز هویت به ارتباط احساس هویت می آنهادادن نوجوانان و جوانان به

ط اجتماعی اجتماعی مربوط است که در محیط مدرسه امكان کنش متقابل با افراد دیگر و محی

فراهم است.

فرضیات تحقیق

صورت زیر تدوین شده است: سی فرضیات تحقیق بهربا توجه به ادبیات مورد بر

بین نقش همساالن و هویت نوجوانان رابطه وجود دارد.

بین نقش رسانه و هویت نوجوانان رابطه وجود دارد.

بین عملكرد مدرسه و هویت نوجوانان رابطه وجود دارد.

ژوهش پ روش

ها برای مطالعه نظریهای که ه به گونهدر این پژوهش از دو روش اسنادی و پیمایشی استفاده شد

علت کارآمدی برای سنجش و تحلیل، به .رجوع شده است و کسب اطالعات به منابع و اسناد

1 .Chandler


171

یپیمایش و امكان عملیات آماری از روش آنهاها، منظم ساختن در گردآوری داده یروش پیمایش

.شده استاستفاده

گیری جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه

که بوددانش آموزان مقطع متوسطه مدارس تهران همۀجامعه آماری این پژوهش شامل

در . ه استدست آمد نفر به 283فرمول عمومی کوکران با. حجم نمونه نفر است 00999شان شمار

ای چند مرحله ای و گیری خوشه روش نمونه از دو پژوهشدر این شیوه نمونه گیری زمینۀ

ای از میان مدارس شهر ای چندمرحله گیری خوشه یم. ابتدا با کمک نمونهه اتصادفی ساده بهره برد

مدرسه(. سپس از دو )از هر منطقه جغرافیایی ه استصورت تصادفی انتخاب شد مدرسه به 8تهران

منظور در ادامه به و کالس انتخاب شد 06 در مجموع وصورت تصادفی کالس به 3هر مدرسه

گیری تصادفی ساده آموزان هستند از نمونه دسترسی به واحدهای نمونه که در واقع همان دانش

استفاده شده است.

382236

902402(0/5)2(1/96)205)(94000)(0/

2(0/5)296)(94000)(1/ 22222

nstNd

sNtn

00999 N=

06/0 t=

5/9 s=

95/9 d= آناعتبار و پایایي ها و داده ابزار گردآوری

.استفاده شده استساخته محقق از روش پرسشنامه ها آوری داده گردبرای ژوهشدر این پ

ترین روش آزمون اعتبار بررسی دقیق سنجه مفهوم در پرتو معنای آن و طرح این پرسش اصلی

این نوع توجه و بررسی دقیق .است که آیا ابزار سنجش واقعا مفهوم مورد نظر را می سنجد یا نه

در تحقیق حاضر برای محاسبه اعتبار از روش اعتبار . (0288،)بیكر صوری است روش تعیین اعتبار

نظران در این آزمون نظر کارشناسان و صاحب یک پیش با به این ترتیب که صوری استفاده شد.

و شدشناسی داده چند متخصص در حوزه جامعه ین منظور پرسشنامه بهه همشد. بحوزه پرسیده

در مرحله بعد، پس از تعیین صحت و سقم .انجام شداصالح محتوایی و تناسب متغیرها با سؤاالت

عالوه بر این سنجش .شدندآزمون ای تنظیم و پیش عبارات مقیاسها و پرسشها به صورت پرسشنامه

ها در ارتباط یعنی برای حذف گویه درونی است. معیارهایپایایی طیف لیكرت نیز بر اساس


172

شود. تشخیص داده می آنها ها، پایایی شود و از روی میزان همبستگی با سایر گویه اشته میگذ

. لذا در پژوهش حاضر است «آزمون ضریب آلفای کرونباخ»ترین شاخص سازگاری درونی مهم

که دست آمد، به 9036پرسشنامه مورد استفاده در تحقیق دست آمده برای هب میزان آلفای کرونباخ

. از این رو استمتغیرها برای سنجش مفاهیم مورد نظر میاننشان دهنده همبستگی درونی امراین

. است ارتوان گفت که تحقیق ما از قابلیت اعتماد و یا پایایی الزم برخوردمی

های تحقیق یافته

هاي توصیفی یافته

03 متوسط، ماعیاجت طبقه به متعلق را خود آزمودنیها درصد 2/89 که دهندنشان می ها یافته

نظر از. دانند می پایین اجتماعی طبقه به متعلق را خود درصد 5/0 و باال اجتماعی طبقه درصد

درصد 0/6 خانواده، با تفریح درصد 0/39 دوستان، با تفریح درصد 0/03 ،فراغت اوقات گذران

خود مادر و پدر اب آزمودنیها درصد 6/83. نده اکرد انتخاب را فیلم تماشای درصد 3/5 و مطالعه

پاسخ را موارد سایر آنان درصد 2/2 و پدر بدون شان،مادر با آنان درصد 6/6. کنند می زندگی

به افرادی با که آموزانی دانش از. کنند می زندگی مادر بدون پدر با نیز آزمودنیها درصد 0/0. نده اداد

به آنان درصد 3/2 و والدین طالق دلیل به آنان درصد 3/5 کنند می زندگی خود مادر و پدر جز

.کنند می زندگی( هم با) مادر و پدر از غیر افرادی با که است مادر یا پدر فوت دلیل

تحقیق قصد داریم که از آزمونهای پارامتریک )مثل همبستگی های فرضیه آزمون منظور بهحال

ه ئکه در ادامه اراها است، هداد( استفاده کنیم، لذا شرط اول بررسی نرمال بودن توزیع و رگرسیون

شده است.

نرمال بودن توزیع متغیرها

کولموگرف »های مربوط به متغیرهای تحقیق از آزمون منظور بررسی نرمال بودن توزیع داده به

داری اسطح معن با توجه به اینكه .آمده است 0شماره که نتایج آن در جدول هاستفاده شد «اسمیرنف

ها نرمال است. که توزیع داده توان گفتمیاست، پس 9095تر از متغیرهای تحقیق بزرگ بررسی نرمال بودن توزیع متغیرهاي تحقیق به کمک آزمون کولموگرف اسمیرنف .1جدول

رسانه همساالن مدرسه هویت متغیر

Z 00055 90086 90863 00088

90952 90208 90863 90038 دارياسطح معن


171

بررسی فرضیات تحقیق

ه هویت از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد وعوامل اجتماعی میان بررسی رابطه منظور به

دهد. بر اساس متغیرها را نشان می میانضریب همبستگی 3. نتایج مندرج در جدول شماره است

عوامل اجتماعی )مدرسه، همساالن و رسانه( و هویت رابطه معنادار میان کلی طور بهنتایج جدول

عامل همساالن و هویت وجود دارد میان ترین رابطه قویمیان (. در این =sig 90999ارد )وجود د

(90590 r= از این نظر مدرسه با ضریب همبستگی .)بعدی قرار دارد و رسانه نیز با رتبهدر 90003

ترین رابطه را با هویت دارد. همچنین بررسی ضریب همبستگی ضعیف 90223ضریب همبستگی

هد که رابطه سه عامل مدرسه، همساالن و رسانه با هویت مثبت و شدت رابطه در حد د می نشان

متوسط است. . بررسی رابطه خطی میان عوامل اجتماعی و هویت3جدول شماره

متغیر پیش بین متغیر مالك

)عوامل اجتماعی(

تعداد ضریب همبستگی پیرسون

(N)

سطح معناداری

(P)

هویت

999/9 058 003/9 مدرسه

999/9 058 590/9 همساالن

999/9 058 223/9 رسانه

تر رابطه و همچنین تشخیص سهم هریک از تعیین دقیق منظور بهعالوه بر تحلیل همبستگی،

. در این ه استبین در تبیین متغیر مالك از تحلیل رگرسیون چندمتغیره استفاده شد متغیرهای پیش

عنوان متغیر مالك وارد معادله بین و هویت به غیر پیشعنوان مت های اجتماعی به مؤلفهتحلیل ند. نتایج این تحلیل در جداول بعد گزارش شده است. نمودار پراکنش مربوط به ه ارگرسیون شد

.آمده است 0نمودار شماره متغیرها در میان رابطه

عوامل اجتماعی و هویتمیان بررسی رابطه خطی . 1نمودار شماره


171

. ضریب همبستگی چندگانه )ضریب رگرسیون( براي پیش بینی هویت1ه جدول شمار

تعدیل شده R R2 R2 مدلF

سطح معناداری

(Sig)

90999 005/8 989/9 253/9 500/9 پیش بینی هویت از طریق عوامل اجتماعی

وشود میمتغیرهای مستقل تبیین باکه است میزان برآورد واریانس متغیر هویت R2ز منظور ا

مجموع بادرصد از واریانس )یا تغییرات( متغیر هویت 90253که هدر تحقیق حاضر مشخص شد

و سطح معناداری به دست آمده F =80005. با توجه به مقدار شده استمتغیرهای مستقل تبیین

گفت که متغیرهای مستقل قادرند تغییرات توان می (Sig <0.05) استمعنادار 95.9که در سطح

وابسته را تبیین کنند.متغیر

. تحلیل واریانس نمرات هویت بر متغیرهاي پیش بین1جدول شماره

t میانگین مجذورات درجه آزادی مجموع مجذورات شاخص آماری سطح معناداری

(Sig)

0مدل

030/503 2 003/0523 رگرسیون

350/00 999/9

053/25 050 920/06233 باقیمانده

053 002/03850 مجموع

گزارش شده که آن مقدار اعتبار ANOVAمقدار 0شماره عالوه بر این جدول در جدول

است 9095از تر کمکه سطح معناداری در این جدول کند. با توجه به این میآماری مدل را ارزیابی

مقدار بین در متغیر مالك را از لحاظ آماری پذیرفت. حال از آنجا که پیشمتغیرهای تأثیرتوان می

وسیله جدول ضرایب رگرسیون استاندارد شده و بهتوان می استضریب رگرسیون معنادار

بین را در تعیین متغیر های متغیر پیش مؤلفهاستاندارد نشده میزان اهمیت و معناداری هر یک از

مالك به تفكیک مشخص نمود. . ضرایب رگرسیون استاندارد شده و استاندارد نشده1جدول

رمتغی ضرایب استاندارد شده ضرایب استاندارد نشده

t سطح معناداری B خطای استاندارد Beta

(Constant) 085/35 003/9 289/02 999/9

902/9 599/3 300/9 906/9 230/9 عملكرد مدرسه

90/9 660/0 230/9 908/9 058/9 همساالن

999/9 302/0 399/9 960/9 380/9 رسانه


111

بینی هویت، هر پیش منظور به ،و با توجه به سطوح معناداری 5شماره جدول های یافتهبر اساس

زمینۀبینی کنند. در پیشرا «هویت»توانند تغییرات متغیر می «مدرسه، همساالن و رسانه»سه عامل

توان گفت که به ازای یک انحراف دست آمده می متغیر عملكرد مدرسه با توجه به ضریب بتای به

دهد. انحراف معیار تغییر در متغیر هویت نوجوانان رخ می 90300غییر در عملكرد مدرسه، معیار ت

تغییر در انحراف معیار متغیر 90230همچنین به ازای یک انحراف معیار تغییر در متغیر همساالن

ر تغییر د 903افتد و به ازای یک انحراف معیار تغییر در متغیر رسانه، هویت نوجوانان اتفاق می

توان گفت که فرضیات تحقیق افتد. بر این اساس می انحراف معیار متغیر هویت نوجوانان اتفاق می

دو متغیر عملكرد مدرسه، همساالن و رسانه با هویت نوجوانان مورد تایید میانمبنی بر وجود رابطه

صورت زیر بهن بین معنادار، معادله رگرسیو است. با توجه به جدول باال و بر اساس متغیرهای پیش

. است

= هویت 085/35عملكرد مدرسه( + × 230/9همساالن( + ) ×058/9رسانه( +) ×380/9)

.نشان داد 3در نمودار شماره توان طور خالصه نتایج به دست آمده را می به

. نمودار رابطه میان عوامل اجتماعی و هویت7نمودار شماره

گیری نتیجه

ای پویا، خود ساخته و درونی است که شامل مجموعه ،ان دادیم که هویتدر این بررسی نش

که از سوی عوامل اجتماعی برانگیخته و ریخچه فردی استآرزوها، اهداف، تواناییها، باورها و تا

گیری شود. عوامل بسیار زیادی در طول حیات انسان بر شكل بازسازی می هموارهدر طول عمر

ها را بر سه عامل همساالن، عملكرد مدرسه و رسانه تأثیراین بررسی گذار است. درتأثیرهویت

مثبت و افزایشی این تأثیرهویت نوجوانان دختر مورد کاوش قرار دادیم که نتایج تحقیق نشان از

گیری هویت در نوجوانان است. سه عامل بر شكل

711/1

171/1

همساالن 111/1

مدرسه

هویت

رسانه


111

گیری هویت شكل را در تأثیرنشان داد که گروه همساالن بیشترین پژوهش حاضرنتایج

، به نقل اریكسون ؛0232پژوهشها )گیدنز، با بسیاری از نظریات و پژوهشاجتماعی دارد. این یافته

به نقل از ،0082برنت و ادر، ؛0285، به نقل از کوزر ،کولی ؛0003واترمن، ؛ 3996از اسكات،

چنین در نظریه خود ی کولهمخوانی دارد. ( 0230لطف آبادی،؛ 0280شهر آرای، ؛0009فرانكل،

خاستگاه زندگی » و یابدکرد که خود یک شخص از رهگذر تبادل او با دیگران رشد میاستدالل می

میان در این «.آیدبرخاست او با اشخاص دیگر پدید می اجتماعی یک شخص از رهگذر نشست و

.برد سازی نام می هویتگذارترین گروه در امر تأثیر منزلۀ بهی همبازی و همسایگی گروههاکولی از

ی به یگروه نخستین تواناترین اعضای گروه نخستین کولی هستند. یكی از مهم مثابه همساالن نیز به

ی نخستین است که ماهیت گروههادر همین و کند را تقویت می« خود»جای دیگری گذاشتن

انان در روابط با همساالن نوجو بیانگر این است که مطالعات محققان همچنین .آیدانسانی پدید می

پذیرندگی و در گروه بودن برایشان حائز اهمیت است -برای کسب هویت نیاز به همنوایی، خود

گذار نیز خواهد بود. این احساس تعلق دلیلی قابل فهم برای تأثیرکه به نوعی بر هویت آنها

نوجوانان این انگیزه جستجو کردن و موفق شدن در روابط همساالن است. جستجو برای هویت به

همسان و همنوا شوند. ،دهد که با دوستان پذیرنده و حمایتگر که دارای عالئق سازگار هستند را می

تا این گروهها بتوانند کنند،همساالن هم حمایت اجتماعی و هم یک عرصه آزمایش را فراهم می

در ود دارد این است که نوجوانان دلیلی که برای تبیین این یافته وج هویتی پایدار را فراهم کنند.

ها و ارزشهای خارج منابع اطالعاتی بسیار مهم برای انتقال تجربهرا آنان ،ارتباط با همساالن خویش

واقعیتهای جهان پیرامون خویش را بهتر می آموزند، زیرا از این طریق .دانندمیاز محیط خانواده

انگاره -د و خودنکناسات و رفتار خویش دریافت میاحس ،هااندیشه دربارۀرا بازخوردهای دیگران

کنند تا با ارزیابی نوجوانان تالش می بخشند. در جریان این روابطواناییهای خویش را بهبود میو ت

همین امر گروه همساالن، میزان مقبولیت خود را ارزیابی کنند. از سویپذیرش و یا عدم پذیرش

شدن را طی کنند یند اجتماعیآفر ،که با همساالن خود دارندمی شود نوجوانان طی تعامالتی سبب

گیرد.بشان شكل و هویت اجتماعی

است. این نتیجه تحقیق نیز با انها بر هویت نوجوان رسانه تأثیریافته های این تحقیق از دیگر

ن که ویژه تلویزیو به جمعی های سانهررویكرد نظریه کاشت مطابقت دارد. از دیدگاه این رویكرد

از جهان را ، رفتارها و ادارکهای ماها، ارزشنگرشها ،عاملی مهم در اجتماعی کردن افراد هستند

این در (.0200نقل از هرسیج و همكاران، ، به 0085)تان،کنند دهند و ایجاد می واقعی شكل می


117

ویت دهد در حقیقت شالوده ه ، ارزشها و نوع رفتاری که شخص انجام مینگرشهاحالی است که

تأثیرد. مرور ادبیات تجربی موجود در این زمینه نیز نشان از نپذیر می تأثیرها فرد هستند که از رسانه

کریس ، (0288ن )اانجدانی و همكار حسینی گیری هویت جوانان است. ها بر شكل شگرف رسانه

-از رادیودریافتند که استفاده در همین زمینه در پژوهشی ( 3990کاستلو، ) ( و0000)بارکر

و می کند بینی پیشتلویزیون و رایانه، رشد هویت ملی و شناخت عالیم و نمادهای ملی را

نقش این رسانه در بنابراین کننده در خلق هویت و تصورات ملی است. تلویزیون ابزاری تعیین

یه کاشت و طبق نظر شودهای ملی به نوجوانان بیش از پیش آشكار میمفاهیم و آموزه انتقال زمینه

گذارد و این عمل می تأثیرتماس فزاینده با تلویزیون بر مفهوم سازی مخاطبان از واقعیت اجتماعی

ی را که ژترین و پایدارترین الگوهای تصویری و ایدئولوترین، متداولاست که متناوب ای به گونه

استلو است، چون به زعم دهد. این یافته مهر تاییدی بر نظریه ککند، بازتاب میتلویزیون ارائه می

.وی تلویزیون نیرومندترین ابزار در خلق تصورات ملی است

گیری هویت نوجوانان یافته دیگر تحقیق رابطه مثبت و فزاینده مدرسه و عملكرد آن بر شكل

پذیری تأثیربرنامه مدرسه شرکت نماید این های درسی و فوق است. هرچه نوجوان بیشتر در برنامه

نوجوانانی که به »د نگوی ( نیز می0283( و ضیایی)0230آبادی ) طور که لطفهمان .بودبیشتر خواهد

، برخوردارند بیشتر طلبی و بلند نفس عزت، استقاللاز پردازند عموما برنامه می فعالیتهای فوق

این «. دارنددر زندگی شخصی خود بیشتریو مهارتهای موفق ترندشغلی از نظر تر و اجتماعی

نظریه واین و وایت است که معتقدند نهادهای اجتماعی مانند مدرسه، تحقیق در راستای تاییدیافته

بخشند، زیرا قبل از هر چیز هویت احساس هویت می آنهابا مشارکت دادن نوجوانان و جوانان به

به ارتباط اجتماعی مربوط است که در محیط مدرسه امكان کنش متقابل با افراد دیگر فراهم است.

موثر در یعنوان یكی از نهادهای اجتماعی قدرتمند، نقش مدرسه نیز بهتوان گفت از این رو می

های متنوع فرهنگی، اجتماعی و تدوین و با انجام برنامه داردنوجوانان گیری هویت اجتماعی شكل

گیری هویت اجتماعی برای اجتماعی شدن و شكل را تواند زمینه محتوای مطلوب درسی می

.(0003،ایتو و) واین ب فراهم سازدمطلو

پیشنهادها

سایر و ورزشی علمی، انجمنهای در آموزان دانش مشارکت برای زمینه کردن فراهم

آنان؛ هویت گیری شكل، به منظور آموزشی دانش تشكلهای

ایرانی در محتوای دروس؛-توجه و معرفی نمادهای هویت اسالمی


111

؛خیتار یموجود در کتب درس یهاتیشخص یصورسازم

نمادهای هویت ملی؛ زمینۀدر مدرسه در ینقاش مسابقه یبرگزار

فعالیتهای کالسی در زمینه هویت ملی؛و ها پروژهدادن انجام

؛یمذهب و یمل تیهو توجه به با یخیتار اتینشر و یوارید روزنامه هیته

،های دقیق و رنامهبرای انتقال آموزه های ملی، ب دست اندرکاران و سیاستگذاران رسانه ملی

نمایند. اجرا کارشناسانه طراحی و


111

منابع. پایان نامه کارشناسـی بررسی هویت ملی و مذهبی جوانان و عوامل اجتماعی موثر بر آن(. 0233آخوندی، محمد باقر. )

پژوهش علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد. رشته ارشد

مه عباس گیلوری و علی رادباوه(. تهران: نشر کتابدار.)ترج اینترنت و جامعه،(. 0289اسلوین، جیمز. )

غربـی فرهنـگ الگوهـای بـه نوجوانـان گرایش بر مؤثر فرهنگی -اجتماعی عوامل بررسی(. 0233)ابوالفضل. اشرفی، .مدرس تربیت دانشگاه ارشد جامعه شناسی، کارشناسی نامه پایان .تهران در( متال هوی و رپ)

.نی نشر نائبی(. تهران: هوشنگ )ترجمه ،اجتماعی تحقیقات انجام نحوه (.0288بیكر، ترزال. )

، )ترجمه شهین دخت خوارزمی(. تهران: نشرعلم.جایی در قدرت به جا(. 0235تافلر، الوین. )

: تهـران .(زاده لهسایی ترجمه عبدالعلی) ،3و0 جلد شناسی، جامعه نظریه پیدایش(. 0230) اچ.؛ بیگلی، ال. جاناتان ترنر،

شیراز. نوید

.مرندیز انتشارات: مشهد .شناسی جامعه های نظریه و مكاتب بر درآمدی(. 0283)ابوالحسن. حسین تنهایی،

( نقش رسانه هـا در رشـد هویـت 0288حسینی انجدانی، مریم؛ درویزه، زهرا؛ خسروی،زهره؛ پورشهریاری، مه سیما. )

.60-20(، 3) 06 ،ی. فصلنامه پژوهشهای ارتباطملی نوجوانان شهر تهران

مجلـه المللی )پژوهشی در میان نخبگان جـوان(. های بین (. جوانان، جهانی شدن و مهاجرت0285ذکایی، محمدسعید. )

.22-11(، 3) 3، شناسی ایران جامعه

. تهران: سازمان انجمن اولیا و مربیان.هویت ملی(. 0280ربانی، جعفر. )

هـای یت دانش آموزان پیش دانشـگاهی اسـتفاده کننـده از مـاهواره و شـبكه مقایسه نوع هو(. 0288رمضانی، رحمت. )

م.یالا هنشگادا روانشناسی،شد ار شناسیرکا نامه نیاپاتلویزیونی خارجی و گروه غیر استفاده کننده در شهر ایالم.

. تهران. نشر اطالعات. شناسی ارتباطات جامعه(. 0280ساروخانی، باقر. )

رضا دهقان(. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ، )ترجمه علیهای ارتباطات نظریه(. 0286رد، جیمز. )سورین، ورنر؛ تانكا

نامه کارشناسی ارشد رشته علوم اجتماعی، تهران، دانشـگاه . پایانهویتی و گرایش به غرب بی(. 0233شرفی، ابوالفضل. )

تربیت مدرس.

، چاپ اول. تهران: نشر علم. ان، دیدگاهی تحولیشناسی رشد نوجو روان(. 0280شهرآرای، مهرناز. )

بررسی علل کاهش انگیزه دانش آموزان دوره متوسطه شهرستان زریـن شـهر نسـبت بـه (. 0283ضیایی، مرتضی علی. ) وزارت آموزش و پرورش اصفهان. ،. گزارش طرح پژوهشیفعالیتهای پرورشی

، )ترجمه حسن چاوشیان(. تهران: نشر نی.ستلزگفت وگوهایی با امانوئل کا(. 0280کاستلز، امانوئل. )

انتشارات علمی، چاپ :تهران (.محسن ثالثی )ترجمه، شناسی زندگی و اندیشه بزرگان جامعه. (0285). کوزر، لوئیس

.دوازدهم

.39-50 (،0) 3، فصلنامه مطالعات ملی(. اینترنت و هویت. 0285گرگی، عباس. )

، )ترجمه منوچهر صبوحی(، چاپ اول. تهران: نشر نی.سیشنا جامعه(. 0232گیدنز، آنتونی. )

، چاپ اول، تهران: نشر اسپید.روانشناسی رشد کاربردی نوجوانی و جوانی(. 0230آبادی، حسین. ) لطف


111

هـای های هویت ملـی در برنامـه (. شناسایی مؤلفه0209نیا، مهدی؛ خامسان، احمد؛ آیتی، محسن؛ خلیفه، مجتبی. ) لقمان

.56-22(، 09) 09، های آموزشی فصلنامه نوآوریاساس نظریه داده بنیاد. درسی بر

رشـد و شخصـیت کـودك، (. 0239ماسن، پاول هنری؛ کیگان، جروم؛ هوستون، آلتا کارول؛ کـانجر، جـان جـین وی. )

)ترجمه مهشید یاسایی(. تهران: مرکز نشر.

نشر مرکز مطالعـات :تهران (.ترجمه پرویز اجاللی) ، عیهای ارتباطات جم درآمدی بر نظریه. (0283). کوئیل، دنیس مک

ها. و تحقیقات رسانه

دفتـر مطالعـات و توسـعه نشر :تهران (.پرویز اجاللی)ترجمه ، نظریه ارتباطات جمعی (.0285) _____________

.ها، چاپ دوم رسانه

ر گرایش به هویت ملـی )مطالعـه مـوردی های جمعی د (. بررسی تأثیر رسانه0200نیازی، محسن؛ شفائی مقدم، الهام. )

پژوهشـگاه علـوم انسـانی و ای در رسـانه و فرهنـگ، رشـته فصـلنامه مطالعـات میـان شهروندان شهرستان کاشان(.

.033-00(، 0) 3مطالعات فرهنگی،

اول. چاپ یما،س یتهران: اداره کل پژوهشها یكو(.ن ینوم )ترجمه ی،ا رسانه یقتحق یها روش(. 0280) ی.بر ونتر،

(. بررسـی تـأثیرات مصـرف 0200نژاد، امید؛ رهبرقاضـی، محمـود رضـا. ) هرسیج، حسین؛ محمود اوغلی، رضا؛ عیسی

.03-36(، 2) 32، شناسی کاربردی جامعهای بر هویت اجتماعی دانشجویان دانشگاه اصفهان. رسانه

Barker, C. (1999). Television, globalization and cultural identities. Buckingham: Open

University Press.

Berzonsky, M. D. (2005). Ego identity: A personal standpoint in a postmodern world.

Identity: An International Journal of Theory and Research, 5(2), 125-136.

Castello, E. (2009). The nation as a political stage: A theoretical approach to television

fiction and national identities. International Communication Gazette, 71(4), 303-320.

Cooper, C.R. (1998). The weaving of maturity: Cultural perspectives on adolescent

development. New York: Oxford University Press.

Frankle, K.A. (1990). Girls’ perceptions of peer relationship support and stress. The

Journal of Early Adolescence, 10(1), 69-88.

Gavin, L.A., & Furman, W. (1989). Age differences in adolescent’ perceptions of their

peer groups. Developmental Psychology, 25, 827-834.

Gerbner, G. (2000). Cultivation theory: Cultural indicators project. Available at:

http://www.nimbus.Temple. Edu/gerbner/html.

Grotevant, H.D. (1992). Assigned and chosen identity components: A process

perspective on their integration. In G.R. Adams, T.P. Gullotta, & R. Montemayor

(Eds), Advances in adolescent development: Adolescent identity formation (pp.73-

90). Newbury Park, CA: Sage.

Kennedy, J.H. (1990). Determinants of peer social status: Contributions of physical

appearance, reputation, and behavior. Journal of Youth and Adolescence, 19(3), 233-

244.

Kurdek, L.A., & Krile, D. (1982). A developmental analysis of the relation between peer

acceptance and both interpersonal understanding and perceived social self-

competence. Child Development, 53, 1485-1491.

http://www.nimbus.temple/


111

London, B., Downey, G., Bonica, C., & Paltin, I. (2007). Social causes and

consequences of rejection sensitivity in adolescents. Journal of Research on

Adolescence, 17(3), 481-506.

Miller, K.E. (1990). Adolescent's same-sex and opposite-sex peer relations: Sex

differences in popularity, perceived social competence, and social cognitive skills.

Journal of Adolescent Research, 5, 222-241.

Parra, O.A., & Sánchez-Queija, A.Y.I. (2002). Parents and peers influences on

emotional adjustment during adolescence. Paper presented at VIII EARA

Conference, Oxford.

Scott, J. (2006). Social theory: Central issues in sociology. London: Sage publications.

Tarrant, M., & North, A. C., & Hargreaves, D. J. (2004). Adolescents intergroup

attributions: A comparison of two social identities. Journal of Youth and

Adolescence, 33(3), 177-185.

Turner, J., & Helms, D. (1987). Life span developmental psychology. New York: Holt

Rinehart & Winston.

Volkmer, I. (2002). Dialectical spaces in the global public sphere: Media memories

across generations. The Joan Shorenstein Center on the Press, Politics and Public

Policy Working Paper Series, Available at http://shorensteincenter.org/wp-

content/uploads/2012/03/2003_05_volkmer.pdf

Waterman, A.S. (1992). Identity as an aspect of optimal psychological functioning. In

G.R. Adams, T.P. Gullotta, & R. Montemayor (Eds.), Advances in

adolescent development: Adolescent identity formation (pp.50-72). Newbury Park,

CA: Sage.

Wyn, J., & White, R. (1997). Rethinking youth. London: Sage.

راهنماي اشتراك فصلنامه خانواده و پژوهش

توانني بيراي ريال است. متقاضيان اشتراك مي 000/00بهاي اشتراك فصلنامة خانواده و پژوهش هر شماره نيدد بانيك ملي شيببه بليوار 9001002000002ريال به حساب شيمار 000/060اشتراك يك سال، مبلغ

اختصاص پژوهشگاه مطالبات آموزش و پرورش واريد كنني و به نام تمركد وجوه درآم 020كشاورز ك فيش بانك را همراه با برگ تكميل ش درخواست اشتراك به نشان زير ارسال فرماين .

، ساختمان 6(، پالك سابق خسرو)شهي دهقان نيا خيابان ايرانشهر شمال ، كوچه تهران، خيابان كريم خان زن ، : نشاني آموزش و پرورش، طبقه دوم، دفتر فصلنامه خانواده و پژوهش پژوهشگاه مطالبات 33190180: تلفن اشتراك 33100003دورنگار : 33191392 تلفن دفتر فصلنامه:

[email protected]: پست الكترونيكي www.rie.ir نشاني پايگاه اينترنتي:

برگ درخواست اشتراك

........................................ داراي م رك تحصيل .............................................. رشتة اينجانب ........................بيييا ارسيييال فييييش بيييانك شيييمار شييي.ل.......................................................... ...............................

ندد بانك ملي ، 9001002000002ريال به حساب شمار 000/060..................... به مبلغ ..........................به نام وجوه درآم اختصاص پژوهشگاه مطالبات آميوزش و پيرورش 020شببة بلوار كشاورز تهران با ك

....... سييال از فصييل ................. متقاضيي اشييتراك چهييار شييمار متييوال فصييلنامة خييانواده و پييژوهش هستم. .............................

خواهشمن است اق ام الزم را مبمول فرمايي .

امضاء تاريخ

.................نشان كامل پست :.............................................................................................................

........................................................................................................................... ك پست ده رقم :

تلفن: ...........................................................................................

The Impact of Socialization Factors on Adolescents’ Identity

(Peers, School, and Mass Media)

R. Safari Shali, Ph.D.

A. Abde-Molaee, M.A.

A grasp of various social factors which influence adolescents’ identity can

prevent identity crisis. Hence, the present study was undertaken to investigate

the impact of peers, mass media, and school performance on adolescents’

identity. In this survey the population of the study included the entire high

school students in Tehran (94000 students). The sample size was determined to

be 382 based on Cochran’s formula and random multi-stage cluster sampling

method was used. The instrumentation comprised a researcher-made

questionnaire with desirable validity and reliability. Correlation coefficient and

regression analysis were used for the purpose of testing the hypotheses.

Correlation results indicated that there was a significant relationship between

social factors (peers, mass media, and school) and adolescents’ identity (sig. =

0.000). The highest association was observed between peers and identity (r=

0.501). School came next (r = 0.412) and mass media showed the weakest

correlation (r=0.332). Moreover, results of regression analysis showed that the

aforementioned social factors could explain the variance in adolescents’ identity.

More specifically, a one standard deviation increase in school performance,

peers and mass media, in turn, leads to a 0.211, 0.321, and 0.2 standard

deviation increase in adolescents’ identity.

Key words: identity, adolescents’ identity, peers, mass media, school

The Effects of Hidden Curriculum on Gifted Students’ Sociability

L. Fereidouni

The main objective of this study was to examine the effects of hidden

curriculum on gifted students’ sociability in Tehran. The study was carried out

in 2013-2014 academic year. In this applied research the research design was

descriptive-correlational. The instrumentation comprised a 70-item researcher-

made questionnaire whose validity was approved by specialists and whose

validity was calculated to be 0.78 using Cronbach’s alpha. The population of the

study and the sample size comprised 4528 and 360 students, respectively. For

the purpose of data analysis Pearson correlation coefficient, comparison of

means, and one-way analysis of variance were utilized. Results indicated that

there was a significant relationship between students’ sociability and the

schools’ norms and values. In addition, a reverse association was found between

students’ sociability and the teacher-principal-parent relations. The relations

among teachers as well as the relations among parents did not have much

influence on students’ sociability. However, a significant association was

observed between relationships among students and their sociability.

Furthermore, a relatively weak association was found between gifted student’s

attitude toward their giftedness label and their sociability.

Key words: sociability, curriculum, hidden curriculum, schools for gifted

students, gifted students

Comparative Studies in Education: Application of New Research Methods

A. Madandar Arani, Ph.D.

Conducting comparative studies in education has a long-lasting background

in many societies; however, in the last few decades, the tremendous growth of

Information and Communication Technology alongside researchers’ interest in

broadening their knowledge of the role of education systems in socio-economic

development of countries have yielded a growth in comparative research in all

humanities disciplines. Hence, awareness of the theories, methods as well as

rules applied in comparative studies is of vital importance. Nevertheless,

comparative educational studies in Iran have been confined to a superficial

understanding of the similarities and differences between education systems.

Therefore, the present article aims at introducing new methods of research in

comparative educational studies. The paper starts with an introduction to the

comparative studies. Next, the characteristics of comparative research are

explained. The main part of the paper elaborates on John Stuart Mill

comparative research Method of Agreement, Method of Difference, and Boolean

Algebra Method, respectively. The paper would end with a brief comparison of

these methods and a conclusion.

Key words: comparative education, comparative research, Method of

Agreement, Method of Difference, Boolean Algebra Method

The Impact of Increase in the Price of Educational Goods and Services on

Demand for Public Education

A. Ansari, Ph. D.

Price of education affects the demand for education and it is expected that

increase in the price of educational goods and services results in low demand for

education. Hence, governments make efforts to increase the educational

coverage of the population through reducing the education costs and even

providing school enrollment subsidies to low-income families. Appropriate

economic policies are owed to a clear understanding of decision-making

mechanisms within the household in relationship to appropriating resources to

different expenditures, including general education. One way of obtaining such

understanding would be estimate the price elasticity of demand for public

education using the data on urban family income and the Rotterdom demand

system. It is worth mentioning that households were classified into ten income

groups. Using the data available for the period of 2007-2012, the price

elasticities were found to be negative and they abide by the law of demand. The

demand for public education in families belonging to groups one to six was

elastic (responsive to price changes) and the demand in families belonging to

groups seven to ten was inelastic. In fact, demand for education in low-income

households (except for group eight) was more elastic than that of the privileged

households. Any increase in the price of education decreases, as much as the

difference in the educational expenditures, the demand for public education by

both the low and high-income groups.

Key words: price elasticity of demand for public education, Rotterdom demand

system, panel data

Sexual Satisfaction and Marital Adjustment among Consanguineous and

Nonconsanguineous Teaching Couples

F. Zhian

Sh. Navabinejad, Ph.D.

S. Azimi Garoosi

Marriage is one of the most significant and intimate relationships of human

beings and sexual satisfaction as well as marital adjustment are among its

prominent elements. The present study was carried out to examine sexual

satisfaction and marital adjustment among consanguineous and

nonconsanguineous teaching couples. The research method was causal-

comparative. Simple sampling method was utilized and 215 individuals (110

men and 105 women) were selected from school districts of 10 and 19 in

Tehran. At least of one the spouses served as a school teacher. The

instrumentation comprised Dyadic Adjustment Scale (α= 0.94), the Sexual

Satisfaction Scale for Men (α= 0.89), and the Sexual Satisfaction Scale for

Women (α= 0.85). Descriptive and inferential statistics (independent t test for

comparing means) were used for the purpose of data analysis. Results indicated

that consanguineous teaching couples had less sexual satisfaction than

nonconsanguineous ones; however, no significant difference was observed

between the two groups regarding marital adjustment. Generally speaking, the

findings of the study showed that consanguineous couples had higher

satisfactory relationships than nonconsanguineous ones.

Key words: married teachers, sexual satisfaction, marital adjustment,

consanguineous marriage, nonconsanguineous marriage

Examining the Impact of Internet Addiction on Students’ Social Skills in

Smart and Regular Schools

S. Tajik Esmaeili, Ph.D.

Reza Ardekanian, M.A.

The present study was undertaken to examine the impact of Internet

addiction on students’ social skills in smart and regular schools. The population

of the study included the entire Tehrani junior and senior secondary school

students in 2014-2015 academic year. The sample size was determined to be 384

based on Cochran’s formula and this number was increased to 400 students. For

the purpose of sampling multi-stage cluster sampling method was used. The

instrumentation comprised the Internet Addiction Test (Young, 1998) and social

skills questionnaire. The obtained data were analyzed by using MANOVA.

Results showed that there was no significant difference between smart and

regular schools in terms of students’ social skills. Furthermore, in both smart and

regular schools girls had the edge over boys regarding social skills. In addition,

findings indicated that there was a significant difference between Internet-

dependent students and those who did not show dependency on the Internet. In

fact, Internet-dependent students demonstrated higher social skills.

Key words: social skills, Internet addiction, students, smart school, regular

school

English Abstracts

Translated by M. Kheirieh

Quarterly Journal of Family and Research

Vol. 12, No. 2, Summer 2015, Serial No. 27

Contents

Examining the Impact of Internet Addiction on Students’

Social Skills in Smart and Regular Schools

7

S. Tajik Esmaeili, Ph.D. & Reza Ardekanian, M.A.

Sexual Satisfaction and Marital Adjustment among

Consanguineous and Nonconsanguineous Teaching Couples

27

F. Zhian; Sh. Navabinejad, Ph.D. & S. Azimi Garoosi

The Impact of Increase in the Price of Educational Goods

and Services on Demand for Public Education

41

A. Ansari, Ph. D.

Comparative Studies in Education: Application of New

Research Methods

69

A. Madandar Arani, Ph.D.

The Effects of Hidden Curriculum on Gifted Students’

Sociability

91

L. Fereidouni

The Impact of Socialization Factors on Adolescents’ Identity

(Peers, School, and Mass Media)

117

R. Safari Shali, Ph.D. & A. Abde-Molaee, M.A.

In the Name of God

Quarterly Journal of Family and Research


A Publication of the Institute for Family and School Research

Academy of Scientific Studies in Education

Managing Director: Dr. A.R. Assareh

Chief Editor: Dr. Sh. Navabinejad

General Manager: Maryam Kazemi, M.A.

Board of Editors:

Dr. Gh. Ahghar, Associate Professor of the Academy of Scientific Studies in Education

Dr. Kh. Ahmadi, Associate Professor of Bagheeyatallah Medical Sciences University

Dr. T. Azad Armaki, Full Professor of Tehran University Dr. M. Ghadami, Assistant Professor of the Academy of Scientific Studies in Education

Dr. A. R. Ghobadi, Assistant Professor of Kharazmi University

Dr. S. Hosseinian, Full Professor of Al-Zahra University

Dr. Sh. Navabinejad, Full Professor of Kharazmi University

Dr. M. Niazi, Associate Professor of Kashan University

Persian Proof Reader: Shahnaz Khanlu

English Abstracts Translator: Maryam Kheirieh, M. A.

Address: 2nd Floor, No. 6, Shaheed Dehghani Nia Alley, Iranshahr St.,

Karimkhan-e Zand Ave., Tehran, 1584634818, Iran

Tel: 021 88 32 38 29

URL: www.qjfr.ir

Email: [email protected]


Quarterly Journal of

Family and

Research

A Publication of

the Institute for Family and School Research,

Academy of Scientific Studies in Education


Price: 40,000 Rials

148 pages

شهوژپ و هداوناخشهوژپ و هداوناخ ةمانلصف 27 یپایپ هرامش...

Documents