آشنایی با کتابخانه و کتابداری

مدرس: امیررضا اصنافی

دانش آموخته علوم کتابداری و اطالع رسانیaasnafi@gmail.com

اهمیت اطالعات اطالعات، مانند هر مقوله دیگری که سبب بقای

انسان می شود در روند زندگی او تاثیر چشمگیری دارد. در تمامی جنبه های زندگی، به منظور تصمیم گیری های اساسی انسان به اطالعات آگاهی بخش

نیازدارد. اطالعات آگاهی بخش چیست؟ اطالعاتی که

ما بر اساس نیازمان به سراغ آن می رویم. گرفتن اطالعات از روزنامه ها، تلویزیون،

ایمیل، پیامک، ماهواره، مردم عادی، همگی ذهن ما را درگیر می کنند.

اطالعات، داده های پردازش یافته شده ایاست که متناسب با نیازفرد، روزآمد و قابل

استفاده باشد. اطالعات، اطالعات است و زمانی مفید است که بتوان آن را در بخشی

از زندگی به کار برد.

به طور کلی اطالعات، تردید را کاهش میدهد وافزایش را آگاهی. نقش کاال را دارد چون چیزی

است که تولید می شود و مصرف کنندگانی دارد.

.انتقال اطالعات دارای فرایندی استارسال کننده و دریافت کننده. رمز

گشایی اطالعات از سوی دریافت کننده هنگام انتخابهای خود به اطالعات نیاز

داریم. اطالعات در گذشته فقط در کتاب خالصه می

شد اما امروزه محملهای الکترونیکی را هم در برمی گیرد.

یک جامعه اطالعاتی چیست؟ جامعه ای است که تک تک اعضای آن برای انجام

وظایف خود از اطالعات و به صورت برنامه ریزی شده و منظم استفاده می کنند. بنابراین از تمامی محمل ها یا قالبهای اطالعاتی برای کسب دانش مورد نیاز

خود استفاده میکنند. ،کتاب، مجله، نوارهای صوتی و تصویری، میکروفیش

میکروفیلم، سی دی ، دی وی دی، فلش، آی پاد همگی از محملهای ثبت و جابجایی و استفاده اطالعات

هستند. اطالعات هرگز دارای ثبات نیست و مرتبا در رشد و

گسترش است. این رشد و گسترش بیش از حد باعث نگرانی بسیاری از مردم شده است. زیرا آنها همواره نگرانند که از قافله پیشرفت به واسطه عدم دستیابی

به اطالعات روزآمد عقب بمانند.

اصطالحات مرتبط با اطالعات

:انفجار اطالعاتInformation Explosion غیرقابل کنترل بودن اطالعات و خطر

نابودی در اثر اطالعات بیش از حد بودن اطالعات را نشان می دهد.

:بمباران اطالعاتBombarded by information

بارش باران اطالعات بر سر کسانی کهناآگاهند یا در حیطه خاصی غریبه اند.

مثل غریبه ای که برای اولین بار وارد یک شهر در فیلمهای وسترن می شود.

:سرریز اطالعاتinformation overload یک اصلطالح الکترونیکی است که نشان می

دهد میزان فراوان اطالعات سبب می شود مدارهای مغزی از کار بیفتند. چون در اثر افزودگی اطالعات دچار بی نظمی شده

اند. مثل خوردن دوای بیش از حد. به این ترتیب، برای از بین بردن این

استرسها، نگرانی ها و اضطرابها ناشی از فراوانی اطالعات و نیز عدم توانایی و دارا

بودن فرصت کافی برای یافتن اطالعات مناسب یک نفر به کمک اعضای جامعه

است.کتابداراطالعاتی می آید و آن

کتابدار قادر است با استفاده از مهارتهایخود، به گردآوری، سازماندهی و اشاعه

اطالعات مورد نیاز کاربران بپردازد.

کتابخانه ها و اهمیت آنها در جامعه

کتابداری، علم و حرفه است. علم میان رشته ای که بادانش مدون سروکار دارد و به مدیریت دانش و اطالعات

میپردازد. کتابداری با دانش مضبوط سروکار دارد. هدف عمده آن

دسترس پذیر ساختن دانشی است که درانواع رسانه ها به صورت مکتوب و مضبوط آمده و بازیابی آن در حداقل

زمان و در هرمکانی میسر باشد. بنابراین، کتابخانه دانش مدون را گردآوری می کند و برای

استفاده بهینه از آنها به این اطالعات نظم می دهد. پس کتابخانه، اثربخش ترین وسیله برای تبادل افکار بشر

است و مکانی است برای ثبت آنها برای آیندگان. در عصر حاضر معیار ارزیابی یک کتابخانه، بازیابی سریع

اطالعات در آن است و راضی نگهداشتن مراجعه کنندگان.

کتابخانه و اجتماع با هم درتعامل هسستند. اگر در دورهای به دلیلی، کتابخانه ها از بین رفتند، سوختند یا مورد

بی مهری قرار گرفتند، جامعه نیز رو به انحطاط و زوال رفته است.

اما زمانی که حق دانستن و خواندن برای همه محترمشمرده شده، و کتابخانه ها سرشار از منابع مفید بوده

اند، جامعه نیز دوران شکوفایی خود را سپری نموده است.

با پیشرفت جامعه و تخصصی تر شدن علوم و تنوعسالیق و عالیق، اهمیت کتابخانه ها روزبروز بیشتر می

شود و تالش در جهت توسعه آنها فزونی می یابد. کتابخانه ها در تالش بوده اند با تهیه بهترین منابع و

عرضه بهترین خدمات رضایت مشتریان خود را جذب کنند.

کتابدار و کتابخانه نقش اساسی و مهمی در تصمیمگیریهای اقشار مختلف جامعه دارند.

فعالیتهای مختلف کتابخانهکتابخانه و آموزشهای مذهبی و اخالقی

این جنبه در همه تمدنهای بشری وجود داشته است. کتابخانه های صومعه و کلیساها و مساجد و عبادتگاهها برای

حمایت از اموزشهای مذهبی و اخالقی توسعه یافتند.

حفظ اسناد و مدارکبه منظور مراقبت نظام مند و دسترسی منظم به این مدارک معموال آرشیوها، سازمان اسناد، کتابخانه ها نقش ایفا می کنند تا این اسناد مصون بمانند.

حفاظت از میراث فرهنگی: نگهداری تجربیات و میراثفرهنگی مضبوط گذشته

شهروندان مطلع: کمک به آگاه نگهداشتن مردم به عنوانشهروندان دموکراتیک

خواندن به قصد سرگرمی: گردآوری منابع سرگرم کنندهو نیز برگزاری جشنها

عالقه شخصی: گردآوری مجموعه ها. کتابهای مصورقدیمی و مختلف

آموزش رسمی: دانشگاهها آموزش غیررسمی و خودآموزی: مثل کتابخانه های ان

جی او ها. کتابخانه های عمومی. کارنگی. بنیامین فرانکلین

حمایت از تحقیق و توسعهارتباط میان بخشهای مختلف کتابخانه نقش مهمی را در سالمت فکری جامعه ایفا می

کنند.

خدمات فنی و خدمات عمومی

در کتابخانه ها به طور کلی دو نوع خدمتصورت می گیرد.

خدمات عمومی: میز امانت، مشاوره اطالعرسانی، بخش مرجع

خدمات فنی: خدمات پشت پرده. شما آن رانمی بینید.

انتخاب، سفارش، مجموعه سازی، فهرستنویسی و رده بندی و به طور کلی

سازماندهی منابع. ورود اطالعات در نرم افزارها و ثبت اطالعات در برگه دانها

نظام قفسه باز و نظام قفسه بسته ...1378مخزن بسته است

: ايران ناشران جامع سايت كتاب آيكتاب : رساني اطlالع شبكه بين ايران

ايران : كتاب اطالعات بانك كتابنامهمقاالت بانك

سنج كتابطهران كتاب المللي بين نمايشگاه

فارسي هاي كتاب موضوعي فهرستفارسي شده روز به هاي وبالگ فهرست

پسند عامه هاي كتابداستان : مجازي كتابخانه ديباچه

 

آشنایی با ابزارهای کتابداران

هدف کتابخانه ها در تنظیم و سازماندهی دانش واطالعات، کنار هم قرار دادن منابع هم موضوعی به

منظور بازیابی ساده تر اطالعات است. به همین منظوربرای تحلیل موضوعی کتابها از ابزارهایی تحت

عنوان سرعنوانهای موضوعی استفاده میکنند. به منظور استاندارسازی و یکدست سازی اصطالحات

قابل استفاده به زبان کتابخانه، و تسهیل بازیابی اطالعات از این ابزارها استفاده می شود وکتابها به

موضوعات مورد نیاز کاربران تحلیل می شود. چون بسیاری از کاربران و محققان براساس موضوع به

سراغ برگه دان یا نرم افزار کتابخانه ای می آیند این کار صورت می گیرد.

هر کتاب میتواند چند موضوع اصلی با موضوعات فرعیداشته باشد. سرعنوانها به صورت برجسته، مقلوب،

عبارتی، تک واژه، مرکب هستند. فرمهای خاص نیز به آنها اضافه می شود. مثال واژه نامه، تاریخ و غیره.

برگه های ارجاعی: برگه هایی استکه کاربران از یک موضوع پذیرفته

نشده به موضوع پذیرفته شده ارجاع می دهند.

:ویژگیهای سرعنوانهای موضوعی ،خواننده: توجه به نیاز اطالعاتی او

وحدت: یکپارچگی و یگانگی در کار ویژگی: تعیین خاص ترین موضوع که ،

خواننده مستقیما به آن مراجعه کند.

انواع ارجاعات

از کل به جزء: دوزیستان نگاه کنیدبه قورباغه ها

از جزء به کل: قورباغه ها نگاه کنیدبه دوزیستان

موازی: قورباغه ها به برکه هاتوجه به یادداشتهای دامنه

سیرتحول کتابخانه ها از دوران باستان تاکنون

:پیدایش خط از وقتی انسان درک کرد از طریق مکتوب

کردن فکر خود، بهتر میتواند تجارب خود را حفظ کند یا انتقال دهد نگارش نیز آغاز شد.

روزگاری، فرامین، دعاها، افسانه ها، تجربهها همه سینه به سینه منتقل می شد و

فراموشی و تحریف، آنها را تهدید میکرد. اما پیدایش شیوه های مختلف ثبت آنها، سبب

شد تا این اطالعات از خطر نابودی در امان باشند.

:تصویرنگاریpictography و فکر بیان . و اصل مرحله، این فکر وسیله به اندیشه

. مبین فقط نقش هر است نوشتن آغاز . . غیره و خورشید، پرنده، بود شی همان

: نگاری و Ideographyاندیشه ایده انعکاس . زبان اینکه بدون آدمی معنای و فکر

طرف کنیم درک میتوانیم بدانیم، را محاوره . غذاخوردن، دهان، به اشاره گوید می چه

اشاره سکوت، به اشاره نشستن، به اشارهو راهنمایی عالئم مرگ، به اشاره پرواز، به

رانندگی

نگاری ای logographyواژه نشانه با هرواژه . ممکن نشانه این شد می نگاشته معین و خاص

. باشد قراردادی عالمتی یا شی یک تصویر بود . خاص ای نشانه هریک کشت را شیر شکارچی

و. تیروکمان یک نگاری، ایده در ولی دارد . با عالئم ترتیب کافیست شیر و شکارچی

. است یکسان گفتاری زبان ترتیب اوانگاریphonography قراردادی عالمتهای

. هجا مثل تلفظ نحوه شدن مشخص برایپیدا. نمود مساله این هم الفبا در که نویسی

. کرد میPhonetic value

جهان خطهای ترین قدیمیخط سومری و میخی: قدیمی ترین خط سومری

سال قبل از میالد مسیح است 3500مربوط به و تاکنون کامال کشف رمز نشده است. این خط

از نوع تصویر نگاری است.خطوط مصری: خط اصلی مصر باستان

»هیروگلیف« نام دارد، این خط همزمان با خط سال 3000سومری به وجود آمد، یعنی حدود

قبل از میالد مسیح.خطوط چینی: قدیمی ترین خطوط چینی حدود

سال قبل از میالد مسیح به وجود آمد.1500یونانیها برای اینکه بتوانند مشکل جهت نوشتن الفبا را حل کنند روشی ابداع کردند که به آن

»بوسترفیدون« می گفتند یعنی یک سطر از چپ به راست و سطر بعدی از راست به چپ.

( گفته ها دبیره به آن دسته از خطوط )میخیشود که نمادهایی شبیه میخ دارند. می

تمام خطوط میخی که تا کنون اند از چپ به راست گشایی شده رمز

شوند. نوشته می که برخی معتقدند مبنایی خط این

آسیای دارد، در همه کشورهای نگار اندیشهرفته است. پژوهشگران، بکار میغربی

را ابداع کننده� خط میخی سومریاندانند. می از معروفترين سنگ نبشته ها به يکي

است. قانون حمورابی زبان ميخي

ابزارها و وسایل و تاريخي سیر تکاملي ضبط دانش يا به تعبيري کتاب به اين

شرح است:- سنگ نبشته1- لوح فلزي2- لوح گلين3- لوح چوبين4- طومار پاپيروس5- طومار چرمين6 يا کدکس - کتاب پوستي7- کتاب کاغذي8

: گلی لوحهای منطقه در گلی، برای بین النهرینلوح های

. می گرفت قرار استفاده مورد نوشتندر روش این از از ۲۵۰۰استفاده قبل سال

تمدن توسط تکامل سومرمیالد، به و شد ابداعزمان،. گذشت با اما نیز آشوری هاو بابلی هارسید

. با لوح ها این گرفتند به کار را روش همینو می شدند ساخته آب و رس خاک از استفاده

ابزارهای از استفاده با شدن، خشک از قبل . نوشته های می شد نوشته آنها روی بر نوک تیز

امر با مرتبط بیشتر لوح ها، این بیشتر. بود حکومتی و اداری ]بازرگانی، ]۳

پاپیروس سال ۲۰۰۰ برای نوشتن از حدود پاپیروساستفاده از کاغذ

رایج شد و تا قرن ششم میالدی نیز مصرقبل از میالد در پاپیروسای بود که از گیاه ادامه یافت. کاغذ پاپیروس، صفحه

متر سانتی۳۰ با درازای چند متر و عرض تومارصورت یک بهپذیر بود و پس از پیچیده شد. این تومار، انعطاف ساخته می

متر در سانتی۶ تا ۵ به قطر استوانهصورت یک شدن بهنی آغشته آمد. ابزار نوشتن بر روی پاپیروس، نی یا قلم می

به مرکب بود. اختراع پاپیروس یکی از تحوالت بسیار مهم ترین کتابی که شود. قدیمی در تاریخ کتاب محسوب می

نام دارد که پاپیروس پریساست، صورت تومار پیدا شده به نیز یکی سینوحههای اخالقی است. داستان مشتمل بر گفته

هایی است که بر روی پاپیروس نگاشته ترین کتاب از معروفحجم بود، اما برخالف است. پاپیروس اگرچه سبک و کم شدههمین دلیل تاکنون پذیر بود و به های گلی، شدیدا آسیب لوح

هیچ مجموعه مهمی مربوط به مصر باستان، از زیر خاک [۳]است. بیرون نیامده

طور گسترده مورد نیز بهروم و یونانجز مصر، پاپیروس در بهرسد که واژه به نظر می[۳]گرفت. استفاده قرار می

)به معنای کاغذ( نیز از پاپیروس ریشه paperانگلیسی [۴]گرفته باشد.

:پارشمنت و کدکسجز پاپیروس، چرم، پوست حیوانات و پارچه نیز برای نوشتن به

گرفت. پوست، مرکب را از هردوطرف مورد استفاده قرار می [۳]پذیرتر بود. تر و انعطاف کرد و از پاپیروس بادوام جذب می

کدکس [] ،کدکس، شکل امروزی کتاب است؛ یعنی صفحات پوست

پاپیروس و غیره که تا خورده و از یک محل به یکدیگر دوخته شده گردد که توسط باشند. پیدایش کدکس به قرن دوم میالدی بر می

مسیحیان برای نگارش متون مذهبی مورد استفاده قرار هایی که داشت، از دلیل مزیت گرفت. این فرم از کتاب، به می

توان های آن می قرن چهارم میالدی رواج پیدا کرد. ازجمله مزیتبه قابلیت جستجوی بهتر، امکان بهتر برای انبار و نگهداری آن )در

و ها صومعهتر اشاره نمود. در این زمان در کتابخانه( و تولید سریعهایی ایجاد شده بود که در آنها کار رونویسی از ، اتاقکلیساها

شد. گرفت و عمال کتاب تولید می و دعاها صورت میانجیل اختراع شده چین )که قبال در کاغذهمچنین با گذشت زمان، تولید

رایج شد و به تبع آن، اروپا و پس از آن در ایرانبود(، در [۳]های کاغذی نیز ابداع شدند. کتاب

چاپها تنها از برداری از کتاب تا قبل از اختراع ماشین چاپ، نسخه

پذیر بود که تولید کتاب را ها امکان طریق رونویسی از کتاب، با اختراع ۱۴۳۹ اما در سال [۴]کرد. بسیار کند و دشوار می

ماشین چاپ توسط یوهانس گوتنبرگ آلمانی، تحول بسیار ] اولین کتابی ۵بزرگی در صنعت نشر کتاب صورت گرفت. [

که با استفاده از دستگاه گوتنبرگ چاپ شد، انجیل بود که به سطری ۴۲علت تعداد سطرهایش در هر صفحه، به انجیل

] این ماشین چاپ، ماشین فشار پیچی نام ۶معروف شد. []۵ برگ در ساعت بود.[۱۰۰ تا ۷۰گرفت و سرعت چاپ آن،

رسد که مکانیزم چاپ، پیش از در عین حال، به نظر میگوتنبرگ در چین رایج بوده است. برخی از منابع اختراع چاپ

شنگ، کیمیاگر چینی نسبت یا حروفچینی متحرک را به پیدهند. اختراع وی، شامل حروف مستقل چاپی بود که بر می

شد و پس از پختن، دوام روی سفال مرطوب حکاکی می]۷کرد.[ زیادی پیدا می

کتابخانه� اسکندريه که در قرن سوم قبل ازمیالد در مصر تاسیس شد صدها هزار

، طومار پاپيروس به زبانهاي مصري، يونانيالتين و عبری داشت. »کاليماخوس« کتابدار

کتابخانه اسکندريه بود. کاغذ به وسيله� »تساي لون« در چين اختراع

شد.يا کدکس موجود ترين کتاب پوستي قديمي

مربوط به قرن چهارم ميالدي است که نام آن »کدکس واتيکانوس« است.

رانگاناتان قوانیناست بوده کتابداران بخش الهام قوانین این

:كتاب براي استفاده است اطمینان از کاربری منابع منتخب خریداری شده

ضرورت دارد. کتابخانه ها تنها با ذخیره کتابها سروکار ندارند، آنها با

افرادی مواجه اند که به منابع دسترسی دارند. این مساله به اطالعات تغییر یافته است. بنابراین

منظور، دسترس پذیربودن اطالعات است. کتابخانه ها در مکان هایی باید قرار گیرند تا همیشه

در دسترس باشند. مثال در انگلیس، کتابخانه های عمومی از حاشیه بیرون آمده اند و با اماکن

عمومی ادغام شده است.

هر خواننده اي كتابشیعنی ما همگی عالیق گوناگونی داریم و متناسب با

عالیق ما اطالعات و کتاب وجود دارد. هرفردی حق دارد به اطالعات مورد نیازش دسترسی داشته باشد.

موانع دسترسی به اطالعات باید برداشته شود. کتابدار باید در مقابل عالئق کاربران بی طرف باشد و

بدون تعصب و پیشداوری نسبت به فراهم آوری اطالعات اقدام نماید.

هر كتابي خواننده اش این قانون به ترویج اطالعات مورد نیاز کاربران

اشاره دارد. به خصوص در خدمات مرجع در کتابخانه های دانشگاهی و عمومی این قضیه

نمود دارد. این قانون بر گسترش خدمات بدون محدودیتهای زمانی و مکانی تمرکز دارد.

وقت خواننده را هدر ندهيد تهیه کتابشناسی ها، چکیده نامه ها، نمایه نامه

ها برای صرفه جویی در وقت کاربران حائز اهمیت بوده است. این امر با سازماندهی

اطالعات ارتباط مستقیمی دارد. اگر فهرستها به خوبی تهیه نشوند دسترس به اطالعات با دشواری صورت خواهد گرفت. تهیه پرتالها،

راهنماها الکترونیکی، استفاده از مسنجر برای کمک به کاربران و نجات از سرگردانی کاربران

در محیط وب

كتابخانه اندام واره اي )ارگانيسمي( زنده و پوياست.

اطالعات تمام نشدنی است و هرگز تولیداطالعات خاتمه ای ندارد و کتابخانه ها قادر نیستند همه انواع اطالعات را تهیه کنند ولی باید خود را با جریان تولید اطالعات همراه

کنند. کتابداران باید مهارتهای جستجوی اطالعات و ذخیره سازی اطالعات را تقویت کنند. حوزه های جدید را درون خود تعریف کنند: مثل وب نامرئی، علم سنجی، اقتصاد

اطالعات، سیاست اطالعات، مدیریت اطالعات و غیره

ها کتابخانه بندی نسل

نسل اول: کتابخانه های سنتی در این کتابخانه ها، همه نوع متون و مواد آموزشی

و پژوهشی به صورت چاپی وجود داشت. خدمات فنی و عمومی به صورت دستی و فقط توسط

کتابدار صورت می گرفت.نسل دوم: کتابخانه های ماشینی ساختار منابع در آن با کتابخانه های نسل اول

تفاوت چندانی ندارد. فقط فیلم، ویدئو، میکروفیلم نیز به آن اضافه شد. خدمات فهرست نویسی و

امانت بین کتابخانه ای به صورت ماشینی صورت می گرفت.

نسل سوم: کتابخانه های الکترونیکی به z در این کتابخانه ها، مواد اطالعاتی عمدتا

صورت الکترونیکی هستند. اکثر خدمات در این کتابخانه ها به صورت الکترونیکی هستند.

نسل چهارم: کتابخانه های دیجیتالی در این کتابخانه ها، کلیه خدمات فنی و عمومی

با استفاده از شبکه های اینترنتی پرسرعت در اختیار گروههای خاص کاربران قرار می دهند.

نسل پنجم: کتابخانه های مجازی این کتابخانه ها را به کتابخانه های بدون

دیوار می شناسند. منابع آنها تنها بر روی وب موجود است. محیط کاری آنها بسیار

سریع از نوع ماهواره ای و فیبر نوری است.

مزایای کتابخانه های دیجیتالی این کتابخانه ها اطالعات را در مدت زمان اندکی در

z در گذشته، برای اختیار کاربران قرار می دهند. مثالاستفاده از منابع اطالعاتی افراد ناچار بودند به

شهرهای مختلف یا نقاط گوناگون شهر سفر کنند و این کار وقت و هزینه زیادی را از آنها تلف می کرد.

اما در کتابخانه دیجیتال، فاصله زمانی و مکانیاهمیت ندارد. حتی درایام تعطیل نیز می توان از

منابع اطالعاتی کتابخانه بهره برد. افراد بسیاری می توانند همزمان از منابع کتابخانه

استفاده کنند. بدون اینکه خللی در سیستم یا اطالعات مورد استفاده توسط آنها به وجود آید.

سهولت در روزآمدسازی منابعاطالعاتی

منابع اطالعاتی جهت استفاده نیاز روزآمدشدن هستند. این کار در نسخه های چاپی همیشه با مشکالتی همراه بوده است. در

حالیکه ویرایش متون دیجیتالی، و روزآمد نگه داشتن آنها در کمترین زمان ممکن صورت می

گیرد. مواد اطالعاتی فقط محدود به کتاب و مجله

نیست. هزینه تهیه و نگهداری منابع الکترونیکی در این

کتابخانه ها تا حد بسیار چشمگیری کاهش می یابد.

کتابداران و کتابخانه های دیجیتالی

در عصر اطالعات و امور مربوط بهکتابخانه های دیجیتالی، نقش کتابداران نه

تنها از بین نخواهد رفت بلکه دگرگون و تازه تر خواهد شد. آنها در کتابخانه های دیجیتالی به امور زیر خواهند پرداخت.

اداره کتابخانه های دیجیتالیسازماندهی و نشر اطالعات دیجیتالیارائه خدمات مرجع الکترونیکیحمایت از حق مولف الکترونیکی

مشکالت کتابخانه های دیجیتالی

،علی رغم مزایای فراوان این کتابخانه هامشکالتی هم بر آنها مستولی می شود که

برخی از آنها عبارتند از:نبود رابطه چهره به چهره بین کاربر و کتابخانهعدم وضوح قوانین مربوط به حق مولففراهم نبودن استانداردها و زیرساختهای مختلفبرخوردهای مقطعی مدیران موسساتموانع مالیلزوم داشتن مهارت جستجو و بازیابی اطالعات

تفاوت کتابخانه سنتی با دیجیتالی

محلی بودن در مقابل جهانی بودنمالکیت درمقابل دستیابیتسریع گردش اطالعات :مشکالتعدم ارتباط چهره به چهرهامنیت اطالعاتحق مولفهزینه زیادزیرساختهای مورد نیاز

شیوه های نقد کتاب

نقد یعنی اینکه در مورد مطلبی بدون سوگیری به داوری بپردازیم و نکات منفی

یا مثبت آن را مورد ارزیابی قرار دهیم. این کار مستلزم آن است که بر مطلبی

که می خواهیم مورد نقد قرار دهیم تسلط کافی داشته باشیم و با آگاهی کامل به نقد

و بررسی آن مطلب بپردازیم.

اجتماعی مهارت یک نقداست

بي شك آنچه كه موجب تداوم جريانخالقيت و آفرينش فكري ، هنري و فني

مدام و مستتر شده ،همانا روحيه نقادي و انتقاد است. روحيه اي كه بدون ترديد

معطوف به بهبود امور است . و از اين روست كه هرگز اجازه نمي دهد انسان به

وضع موجود رضايت دهد و دست روي دست بگذارد .

نقد و انتقاد موجب پويايي جامعه ي بشريو موتور حركت جوامع است.

بايد همگي بپذيريم كه نقد موجب شكوفاييجامعه است. هر كس ما را نقد كند بزرگترين

خدمت را به ما نموده و هر كس كه از بيان نواقص و معايب ما خودداري كند و يا آنها را الپو شاني نمايد و بدتر از آن اگر تملق گويي نمايد ، به ما خيانت بزرگي نموده است . اگر

z از ديگران نقد كردن لطف است لذا نبايد صرفاانتظار لطف و عنايت داشته باشيم بلكه ما نيز بايد آنها را مورد لطف و محبت و عنايت خود

قرار داده و آنها را نقد كنيم .

 منفي قضاوتي ، نقد برد گمان نبایداصالح و بهبود راستای در نقد است

است.

کتاب یک نقد مراحل

ارائه اطالعات دقیق کتابشناختی از کتاب یامقاله

مطالعه پیرامون موضوع کتابمطالعه دقیق متن کتاب ارائه اطالعاتی درباره نویسنده و سوابق

علمی وی و تخصص وی در حیطه موضوع کتاب

هدف از نگارش کتاب ارائه محورهای اصلی مطرح شده در کتاب و

طرح مباحث مطرح شده در کتاب

نکات عمده کتاب و استناد به آنها میزان موفقیت نویسنده در نگارش کتاب و اینکه

نویسنده تا چه توانسته به هدف خود برسد نقایص کتاب به لحاظ محتوایی به صورت مستدل و

مستند و نیز ظاهری همچون غلطهای نگارشی و غیره مطرح شوند.

مزایای کتاب و تاثیر آن در حوزه مورد نظر منعکسشود

در نهایت جمع بندی از نقد و بررسی کتاب ارائهگردد.

در مورد کتابهای ترجمه شده باید بررسی شود که آیاکتاب قبال ترجمه شده، مترجم معرفی شود، ارزیابی

کیفیت ترجمه

های انجمن در عضویت چراییعلمی

"داشته علمی انجمن باید چراباشیم آن عضو باید ما چرا و باشیم؟

” کنیم؟ فعالیت و

شرکت و کردن داوطلبانه کار اصوالاست امری اجتماعی، فعالیتهای در

از بیشتر که مطلوب و پسندیده. است سودمند انسان خود اجتماع

و بهتر جایی و بگیریم یاد را زندگی باید ما. ندارد وجود علمی انجمنهای از مناسبتر

دانشجویی فعالیتهای و علمی انجمن . دانشگاه دل در است دانشگاهی

به و غیراجباری و غیررسمی دانشگاهی . لذتبخش بودن غیراجباری دلیل همین

داوطلبانه فعالیت یک در انسان آنچهو مهمتر مراتب به میآموزد دانشجوییدانشگاهی های آموخته از تر ارزشمند

است

و دانشگاهی های آموخته از بسیاریالی به ال در توان می را کالسی

سر آنها در مطالعه با و یافت متون . تمرین باید که جایی اما شد آمد

فعالیتهای همین کرد، زندگی عملیاین که است، علمی های انجمن

میتوان نوع دو به را زندگی تمرین : و اجتماعی زندگی کرد تقسیم

. حرفهای زندگی

به را ما درازی سالیان اجتماعی، زندگی زمینه درهم هرگاه و اند کرده شهره کردن کار نفره تکنگوییم اگر دهیم انجام گروهی کار ایم خواسته

آن ایم توانسته بسیار دشواری با ولی غیرممکن . برسانیم پایان به را

،نفس به اعتماد تمرین دانشجویی های فعالیت در . در است نهفته هدف اشتراک و گذشت همکاری،

که یابد می در آدم عملی، طور به که اینجاست . را بیشماری موارد برسد باید کجا به و کجاست

انجمنهای در فعال دانشجویان که ایم بوده شاهدبعدا که کردهاند کسب تواناییهایی چه دانشجویی،

. است بوده موثر آنها اجتماعی و فردی زندگی در

تا کنیم می تمرین کوچک، جمعهای این در . باشیم موفق زندگی واقعی های صحنه در

فعالیتهای مزیتهای بزرگترین ازمدد به خطایی هر که است این دانشجویی

جبران و بخشش قابل بودن دانشجوییراهنمایی. و تمرین عرصه زیرا است

پختگی به رسیدن نهایت در و خواستندانشجویی. غیر فعالیت عرصه اما است

زند نمی لبخند خطاها بر رحیمانه چنین این . کوتاه نمیگذرد در آنها از سادگی این به وما اجتماعی، زندگی م�نظر از اینکه، سخن

. میآموزیم و کرده تجربه را گروهی کار

. یعنی ما حرفه ای حرفه زندگی ب�عد از امارشته معدود از رسانی، اطالع و کتابداری

شده بنا ارتباط بر آن اساس که است هاییزندگی. ای گونه به آن، شدگی نو خاصیت است

. شاید دمد می آن در را بودن ساری و جاری وزمین شناسی، زیست ریاضیات، عالم در بتوان

و قواعد دلیل به دیگر علوم برخی و شناسیارتباط به نیاز بدون والمتغیر، شده ثابت اصول

. و کتابداری عالم در اما داد ادامه فعالیت بهدنیای با بیارتباطی روز هر رسانی، اطالعبسیاری از ماندن عقب منزله به پیرامون

. است ای حرفه و ضروری اطالعات

،دانشجویی علمی فعالیتهای درهم و گیرد می یاد چیز هم دانشجو

. دلیل به فعالیتها این در دهد می یادمعین، هدفی به اندیشیدن و انجام

وقت آن و شده هماهنگ عمل و ذهنتجربه راه از زیادی چیزهای که است

. شود می کسب عملی کار و

ابزارهاي جستجوي رايگان

ساختار یک موتور جستجو

منابع مرجع

منابع مرجع منابعي هستند كه كتابدار مرجع به كمك آنها به

سوال مراجعه كننده پاسخ مي گويد و منابعي هستند كه معموال كمتر كسي از ابتدا تا انتهاي آنها

را مي خواند.

تقسيم بندي منابع مرجع

عموما منابع مرجع به چند گروه تقسيم مي شود:

منابع مرجع دسته اول يا رديف اول منابع دسته دوم يا منابع رديف دوم

منابع مرجع دسته اول يا رديف اول

منابع مرجع دسته اول يا رديفاول كه بطور مستقيم پاسخ

سوال مراجعه كننده را در اختيار او قرار مي دهند. مانند دائرة

المعارفها، فرهنگها، شرح حالها و غيره.

منابع دسته دوم يا منابع رديف دوم

منابع دسته دوم يا منابع رديفدوم به منابعي گفته

مي شود كه به جاي پاسخگويي مستقيم به سوال، مراجعه كننده را به منابع ديگر ارجاع مي دهند،

مانند برگه دان كتابخانه ها، كتابشناسيها، نمايه ها، مقاله

نامه ها، چكيده نامه ها و فهرستگانها.

خدمات مرجع

سطح، نوع و خدمات مرجع را از نظر مي توان گروههاي خاص كاربران

گروه بندي كرد.

خدمات مرجع

مي سطحاين خدمات را از نظر توان به گروههاي زير تقسيم

نمود:خدمات مرجع حداقلخدمات مرجع حداكثرخدمات مرجع حد متوسط

خدمات مرجع

مي نوعخدمات مرجع را از نظر توان به گروه هاي زير تقسيم

كرد:خدمات مرجع پايهخدمات عموميخدمات موردي

خدمات مرجع

ارائه خدمات به خدمات مرجع از نظر صورت زير تقسيم گروههای خاص

مي شود: ارائه خدمات به گروههاي خاص قومي

)اقليتهاي مذهبي و ديني، نژادي و غيره(؛

ارائه خدمات به بيسوادان ونوسوادان؛

.ارائه خدمات به معلوالن

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

فدراسیون بين المللي انجمنها وموسسات كتابداري يا ايفال:

ايفال نهادي بين المللي، مستقل و غيردولتي است.

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

فدراسیون بين المللي اطالع رساني و دبيزش )فيد(:

تاسيس 1895اين نهاد بين المللي در سال شد و در واقع انجمن حرفه اي موسسات و افرادي است كه در زمينه هاي مختلف اطالع رساني، نظامهاي اطالع رساني و مديريت اطالعات در سطح جهان فعاليت

مي كنند.

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

،يونسكو )سازمان فرهنگيعلمي و آموزشي سازمان ملل

متحد(:يونسكو سازماني بين المللي وابسته به سازمان ملل متحد است كه هدف آن

گسترش امور فرهنگي و علمي و آموزشي در ملل عضو است.

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

يوني سيست )نظام اطالعرساني جهاني علوم سازمان

ملل متحد:اين سازمان در نتيجه مطالعه مشترك

يونسكو و شوراي بين المللي اتحاديه هاي علمي پايه ريزي شد.

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

شوراي كتاب كودك

اين شورا سازماني است فرهنگي و غيرانتفاعي و داراي شخصيت حقوقي

گروهي از 1341كه در دي ماه نويسندگان، مصوران، ناشران، مربيان

و دست اندركاران تعليم و تربيت و ادبيات كودكان آن را در تهران تاسيس

كردند.

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

نمايشگاه بين المللي كتاب تهران

نمايشگاه هاي بين المللي در ارديبهشت ماه هر سال و به مدت ده روز برگزار

مي شود.

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

مركز اطالعات و مدارك علمي ايران )مركز اسناد و مدارك علمي ايران(

براي جمع آوري، 1347در مهر سازماندهي و اشاعه اطالعات و انواع مدارك علمي، سازماني به نام »مركز اسناد و مدارك علمي ايران« وابسته به موسسه تحقيقات و برنامه ريزي

علمي و آموزشي تشكيل شد.

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

مركز اطالعات و مدارك علمي ايران )مركز اسناد و مدارك علمي ايران( در حال حاضر، خدمات اطالع رساني و

تامين مدارك و منابع به وسيله اين مركز شامل موارد زير است :

،پايگاه هاي اطالعات علمي داخلي،پايگاه هاي اطالعات علمي خارجي،خدمات تامين مدرك،شبكه اطالع رساني صبا طرح تعميم خدمات كتابخانه هاي

تخصصي به افراد غيرعضو.

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

پايگاه هاي اطالعات علمي خارجي

پايگاه هاي اطالعات و مدارك علمي ايران عبارتند از :

، چكيده هاي علوم اطالع رساني پايگاه اطالعات چكيده هاي منابع علوم

كتابداري و اطالع رساني، پايگاه اطالعاتي كتابشناسي مدارك

(CDMARC)، پايگاه اطالعات مجالت و نشريات ادواري

(Ulrich)، پايگاه اطالعات نمايه نامه استنادي علوم

(SCI)،

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

پايگاه هاي اطالعات چكيده هاي پايان،(DAO)نامه هاي دانشگاهي

.پايگاه اطالعات كتب منتشره

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

پايگاه هاي اطالعات علمي خارجي

از ديگر پايگاه هاي اطالعات خارجي مركز اطالعات و مدارك علمي ايران موارد زير را

مي توان نام برد:،پايگاه اطالعاتي يونسكو پايگاه اطالعاتي نمايه استنادي علوم اجتماعي

(SSCI)، پايگاه اطالعاتي دائره المعارف چند رسانه اي

كامپتون، پايگاه اطالعاتي دائره المعارف انكارتا

(ENCARTA،)،پايگاه اطالعاتي دائره المعارف انجمنها

آشنايي با سازمانها و نهادهاي حرفه اي و تخصصي كتابداري

پايگاه اطالعاتي چكيده علوم و صنايع(FSTA)غذايي

پايگاه اطالعات علمي و فني و(AGRISكشاورزي )

پايگاه اطالعات راهنماي ديسكهاينوري،

.پايگاه اطالعاتي مقاالت مجالت

مفهوم کتابخانه کتابخانه یک نهاد اجتماعی است که دارای

کارکردهای متعدد در جامعه است. هدف اصلي كتابداري و كتابخانه كه خدمت به

مردم و جامعه است، كاركردهاي اصلي آن را به عنوان نهادي اجتماعي ترسيم مي كند.

در اين چهارچوب كتابخانه مسؤول غنا بخشيدنبه زندگي اجتماعي از طريق فراهم كردن امكان

دسترسي به دانش مضبوط در كتابها و ساير مواد است.

.اجزاي فرهنگ يك جامعه را تشکیل می دهد .مسئوليتهاي اجتماعي را ترویج می دهد .عادت مطالعه را ایجاد و تقویت می کند در سواد آموزي و تداوم آن، و پی گیری سواد

اطالعاتی نقش بسزایی دارد.

کتابخانه ها از گذشته تا به امروز

کتابخانه های باستان: کتابخانه های سومریان : اختراع خط و

نگارشکتابخانه های بابلیان : قوانین حمورابی کتابخانه های آشوریان : کتابخانه آشور

بانیپال کتابخانه های فنیقیهاکتابخانه های مصریان : کتابخانه اسکندریهکتابخانه های یونانکتابخانه های روم : پرگاموم کتابخانه های هند و چین باستان

كتابخانه هاي قرون وسطي

زمان سلطه كليساها و رهبانگاهها بود و مجموعه •هاي كتابخانه ها كم و جنبه سري و مخفي داشت و استفاده از كتابخانه شديدا محدود به كشيشها

بود.

عمده ترين ابزار و رسانه موجود در كتابخانه ها كتاب پوستي )كدكس( بود ولي تعدادي طومار

پاپيروس و پارشمن نيز در آنها موجود بود. كتابخانه هاي دوران جدید

ظهور كتابخانه هاي مليرشد كتابخانه هاي دانشگاهيگسترش کتابخانه های تخصصی

انواع کتابخانه ها

کتابخانه های ملیکتابخانه های عمومیکتابخانه های دانشگاهیکتابخانه های تخصصیکتابخانه های آموزشگاهیکتابخانه های سیار

وظايف كتابخانه ملي

. گردآوري دست كم يك نسخه از هر اثر؛1. گردآوري نسخ خطي مربوط به يك كشور 2

اعم از داخلي و خارجي؛. گردآوري دست كم يك نسخه از انتشارات 3

كشورهاي ديگر كه مرتبط با عاليق ملي، ديني و فرهنگي كشور خودي است؛

. تهيه و ارائه فهرستي از كتابها يا ديگر 4 انتشارات كه در كشور منتشر مي شود. اين

فهرست كه كتابشناسي ملي ناميده مي شود بر روي رسانه هاي مختلف اعم از

نوشتاري و غيرنوشتاري ارائه مي گردد؛

اهداف كتابخانه هاي دانشگاهي

كمك به برنامه هاي آموزشي در كليهرشته هايي كه در دانشگاه تدريس مي

شود؛كمك به برنامه هاي پژوهشي دانشگاه؛ كمك به برنامه ريزي هاي آموزشي

دانشگاه.

http://www.nlai.ir

کتابخانه های آموزشگاهی

دانش علمی بنیه تقویت به کمکآموزان

دانش آموزشی برنامه با همگامآموزان

فعالیتهای به آموزان دانش تشویقپژوهشی

عمومی های کتابخانه

سابقه دسترسي همگاني و عمومي به كتابخانه ها به قبل از قرن نوزدهم ميالدي

مي رسد. كمك به توسعه و اعتالي دانش؛پر كردن اوقات فراغت افراد جامعه؛كمك به شناخت و درك هنر؛كمك به شكوفايي و اعتالي استعدادها؛باالبردن توانايي هاي افراد جامعه؛كمك به توسعه آزادي و دموكراسي؛كمك به فرايندهاي خودآموزي؛

در ايران كتابخانه هاي عمومي تحت پوشش هيأت امناي كتابخانه هاي

عمومي وزارت ارشاد هستند و به وسيله اين نهاد اداره و هدايت مي شوند.

http://www. lpis.ir

http://www.ical.ir

اهداف كتابخانه هاي تخصصي

الف( فراهم آوري اطالعات و منابع مورد لزوم براي پيشبرد اهداف

سازمان مادر؛ب( باال بردن سطح دانش تخصصي و

روزآمد نگه داشتن كاركنان سازمان.

http://www.srlst.com

http://www.irandoc.ac.ir

موتورهاي کاوش

موتورهاي کاوش ، برنامههاي خودکاري هستند که

هيچ گونه وابستگي به نيروي انساني ندارند. به

تعبير ديگر ،کليه فرايندهاي جستجو

شناسايي و جمع آوري اطالعات دراينترنت توسط

ماشين صورت مي گيرد. نيروي انساني هيچ گونه

نقشي در فرايندهاي باال ندارد.

http://www.dogpile.com

http://www.mamma.com

اجزاء موتورهاي کاوش

1 .روبات ها(Robots) ،/ خزنده (Spiders)عنکوبت ها

(Crawlers)ها

2 پايگاه./ (Database)اطالعاتي

(indexنمايه)3 نرم افزار موتور کاوش.

Search engine Software

روبات ها برنامه هاي خودکاري هستند

که به طور پيوسته در فواصل زماني معين) بنا بر سياست موتورکاوش( به جستجتوي

صفحات وب در اينترنت مي پردازند و

کليدواژه هاي برگرفته از آنهاو نيز نشاني آنها در وب را در

پايگاه نمايه مي کنند. موتورهاي کاوش، بنا بر

سياست از پيش تعين شد ه خود، ممکن است متن کامل

Full Text Indexing يا بخشي(Partial indexing) از

صفحات وب را در پايگاه خود نمايه کنند.

url:housing economicsSite:…………….

راهنماي موضوعي وب اين راهنما ها توسط نيروي

انساني تهيه واداره مي شود. راهنماهاي موضوعي منابع

اطالعاتي اينترنت را به صورت موضوعي و معني دار) اغلب سلسله مراتبي( در دسترس

قرار مي دهند. در راهنماي ، کليه فرايند

بررسي، تجزيه وتحليل و نمايه سازي صفحات وب توسط نيروي انساني صورت مي

پذيرد. با اينکه راهنماي موضوعي وب بخش

اندکي از اطالعات موجود در اينترنت را پوشش مي دهند، چون فرايندهاي مذکور توسط متخصصان موضوعي صورت مي پذيرد، اطالعات موجود

در پايگاه آنها اغلب از کيفيت و � بااليي برخوردار است. ارزش نسبتا

اولين راهنماي 1994در سال قابل جستجوي وب، تحت

در EINET Galaxyعنوان دسترس عموم قرار گرفت و

کمي پس از آن ابتکار دو دانشجو در ارائه يک فهرست

موضوعي از سايت هاي منتخب Yahooباعث بوجود آمدن

شد . راهنمايOpen Directory

(dmoz.com) هزار 40بيش از ويراستار و متخصص را

دراختيار دارد. راهنماهاي موضوعي، اغلب

توضيح مختصري درباره محتواي صفحات يا سايت هاي

موجود در پايگاه خود که توسط ويراستاران تهيه و تنظيم شده

است، ارائه مي دهند.

انواع راهنماهاي موضوعي

راهنماهاي موضوعي عمومي(General Subject Directories)

کليه موضوعات وحوزه هاي دانش � راهنماهايي هستند که تقريبا Yahoo,Looksmart, openبشري را پوشش مي دهند. مانند:

directory

(راهنما هاي موضوعي خاصSpecific Subject Directories

راهنماهايي هستند که منحصرا براي د سترسي به اطالعات د رحوزه خاصي مانند: فيزيک،شيمي، زيست شناسي، کتابداري

,Moniranواطالع رساني و.... طراحي شده اند. Artcyclopedia, Find law

http://www.amazon.comhttp://www.sokhan.comhttp://www.iiketab.com

http://www.ketab.ir

نقش کتابداران در طراحي راهنماهاي موضوعي

يکي از داليل موفقيتYahoo که هم اينک پر مراجعه ترين ابزار کا

وش اينترنت به شمارمي آيد، استفاده از دانش چندين ساله

کتابداري در سازماندهي سلسله مراتبي اطالعات بوده است.

متوليان اصليYahoo در نخستين روزهاي تاسيس آن، يک کتابدار با

تجربه را به خدمت گرفتند تا بتوانند اطالعات گرد آوري شده را در قالب سلسله مراتب موضوعي،

سازماندهي کنند. کتابداران ساليان متمادي وظيفه

نقد و بررسي و نيز انتخاب وسفارش منابع چاپي را برعهده

داشتند. بنابراين دور از انتظار نيست که

امروزه مسئوليت اصلي ارزيابي وتجزيه وتحليل محتواي منابع

اطالعاتي در وب را نيز برعهده بگيرند.

مزاياي راهنماهاي موضوعي نسبت به موتورها

کيفيت بهتر اطالعات دسترسي بهتر به

اطالعات مرتبط صرف زمان کمتر

براي دسترسي به اطالعات

سهولت مرور وبازيابي اطالعات

محدوديت هاي راهنما هاي موضوعي نسبت به موتورهاي جستجو

پوشش کم اطالعاتموجود در وب

روزآمد نبودناطالعات

نياز به آگاهي ازساختار سلسله

مراتب موضوعي علوم

کتاب درمانیمنظور درمان استفاده از مطالب خواندني به

درماني نام دارد هاي جسمي و رواني كتاب بيماريعنوان رشته خاصي از كتابداري بيمارستاني و و به

درماني رود. اصطالح كتاب شمار مي سازماني بههاي يوناني بيبلوس به معني تركيبي از واژه

معني درمان است. ها و تراپيا به كتابدرماني مفهوم جديدي نيست، بر كتيبه سردر كتاب

كتابخانه شهر باستاني تبس )در سواحل نيل( نوشته شده (. ارسطو معتقد بود 39-36 1است: "شفاخانه روح" ):

كه ادبيات اثر درماني دارد، همچنين روميان باستان دريافته بودند كه ميان خواندن و درمان ارتباط وجود دارد

(. مطالب بسياري در زمينه كاربرد ادبيات در كاهش 8) هاي روحي ارائه شده است. آشفتگي

اي تشبيه برتون، كتاب مقدس را به داروخانهكرده است كه در آن داروي هر نوع بيماري

درماني، شود. ارتباط مذهب با كتاب يافت ميها در شاهدي دال بر قدمت حضور كتابخانه

ترين هاست. يكي از قديمي بيمارستاندرماني در قرون هاي استفاده از كتاب پيشينه

وسطي و در قرن سيزدهم يافت شده است. در بيمارستان المنصور كه در قاهره ساخته شده

هاي پزشكي، خدمات بود، در طول مراقبتخواندن قرآن توسط روحانيون براي بيماران

شد ارائه مي

كتاب خواندن را 1810بنجامين راش در ،عنوان بخشي از طرح معالجه بيمار و بهداشتن ذهن بيماران از منظور دور نگه به

آشفتگي پيشنهاد كرد. اثري كه راش منتشر كرد پزشكي داشت هاي روان تأثير بسزايي در تمرين

اي به بيماران و موجب شد خدمات كتابخانهطور رواني در اواخر قرن نوزدهم به

آوري پيشرفت كند. نخستين مقاله شگفت، توسط جان 1848درماني در درباره كتاب

مينسن گالت، در همايشي كه توسط انجمن مديران مؤسسات پزشكي امريكايي برگزار

شده بود، ارائه شد. در مقاله او اصول و كاربرد هاي بيماران، و نوع درماني، گروه كتاب

هاي مناسب هر گروه معرفي شده بود. خواندني

عمال براي درمان بيماران رواني 1853گالت در گرفت. چون در از كتاب خواندن بهره مي

درماني عالوه بر شناخت بيماري، شناخت كتابكتاب نيز ضرورت داشت و از طرفي باور به

كم كرد، كم تأثير اين فن افزايش پيدا ميضرورت نوعي همكاري ميان پزشكان و

كتابداران احساس شد، به همين دليل پس از اي از حرفه عنوان جنبه درماني به مدتي كتاب

كتابداري شناخته شد. نخستين همكاري بين لين پزشكي در بيمارستان مك كتابداري و روان

در ويورلي ماساچوست آغاز شد.

انجمن كتابداران امريكا*، يكي از نخستيناي بود كه فعاالنه كتابداري را هاي حرفه سازمان

ها و هايي در بيمارستان از طريق ايجاد كتابخانهيا مؤسسات، پيش از قرن بيستم، رواج داد.

درماني به شكل فعلي در منابع اصطالح كتابكار رفت. گرچه به1916بار در در چاپي، نخستين

پزشكان ضمن استفاده از اين پيش از اين روانترتيب آن را "خوانش ـ درماني"و پس از فن، به

ناميدند. آن "مشاوره از طريق كتاب" نيز ميدر ابتداي اين قرن بسياري از پزشكان خواندن

هاي كتاب را براي حل مشكالت هيجاني بيمارياي نظير رواني توصيه كردند. افراد برجسته

كارل و ويليام منينگر، كه هر دو پزشك بودند، درماني و رشد كتابخانه را در كلينيك كاربرد كتاب

منينگر نيز توسعه دادند.

درماني در برخي كتاب1960در دههها نظير اعتياد به مواد مخدر، ترس، زمينه

تغييرات نگرشي، بلوغ اخالقي، مرگ، و همه موارد استثنايي پيشرفت كرد. در

عنوان يك واژه متعارف توسط ، به1961 پذيرفته >المللي وبستر نامه بين واژه<

شد. هاي يكي از نخستين كالس1970در دهه

درماني تدريس شد اصول نظري كتابشناسان، (. از اين زمان به بعد روان8)

مربيان تربيتي، و صاحبان مشاغل مرتبط، مند شدند تا جايي درماني عالقه به كتاب

هاي متعددي در ها سال، مقاله كه طي دهاين زمينه منتشر شد.

درماني هدف از كتابعنوان ابزاري قدرتمند ها به درماني، كتاب در كتاب

براي هدايت انديشه و تفكر خوانندگان درنظر گرفته شود. مي

تواند يك يا بيش از يك هدف داشته درماني مي كتابباشد از افزايش آگاهي و درك مسئله گرفته تا تغيير

در عملكرد يا تغيير نگرش و رفتارهاي خواننده. توان با دو رويكرد و دو هدف درماني را مي كتاب

درماني پيشگيرانه  به ( در كتاب1كلي انجام داد: خواننده رويكردهاي جديدي براي فائق شدن بر

مشكالتي كه در آينده با آنها مواجه خواهد شد، ارائه هايي مطالعه ( مددجو درباره شخصيت2شود؛ و ميكند كه شرايط مشابه او را دارند و از اين طريق مي

براي حل مشكالت خود در زندگي واقعي اقدام می کند.

درماني توسط چه كتاب شود؟ كساني اجرا مي

درمان ممكن است آموزگار مدرسه، فرد كتابكتابدار، و يا متخصص بهداشت رواني باشد. نكته

درماني باید با ظرافت مهم آن است كه كتابدار تواند عهده بسيار انجام شود و هر كسي نمي

مند را كه داراي اجراي آن باشد. هر فرد عالقههاي ثبات و استواري شخصي و عالقه ويژگي

نمايي، تهديد، كار با ديگران بدون قدرت واقعي بهتوان براي اين فرايند گرايي باشد، مي و يا اخالق

عالوه، كار با مراجع و متخصصان توصيه كرد. بهشود، مانند هاي مختلف نيز توصيه مي حوزه

شناس گروهي كه شامل كتابدار، مشاور، يا رواندرماني است. اين همكاري به توازن فرايند كتاب

كند. كمك مي

كتاب درماني تأثيرات

مطالعه كتاب، آن هم كتابي خاص يا بخشخاصي از متن كتاب كه توسط درمانگر

شود، كننده خاصي توصيه مي مراجعه به( 1تواند اين اثرها را داشته باشد: مي

( آشنايي با 2توسعه شناخت و آگاهي؛ سرگذشت زندگي ديگران و اينكه چه

راهكارهايي را براي غلبه بر مشكالت در ( الگو قرار دادن و 3اند؛ پيش گرفته

هايي كه مددجو در همانندسازي با شخصيت( آموختن 4شود؛ كتاب با آنان آشنا مي

هايي براي زندگي بهتر و دستورالعمل5تقويت تفكر مثبت؛

تداعي آزاد هنگام برخورد با مفاهيمي كه )( تحريك 6اي دارند؛ براي خواننده معناي ويژه

ها، و رفتارها؛ خواننده به تفكر، تحليل نگرشهاي مخفي ( فراخواني احساسات و تجربه7

( كمك به شناخت علل 8شده به سمت آگاهي؛ رفتار خود و ديگران و تأمين سازگاري مطلوب

عنوان ( كمك جستن از كتاب به9(؛ و 44 2):پناهگاه امني كه آرزوها و روياهاي ما در آن به

پيوندد و پايان خوش آنها به ما اميد تحقق ميبخشد و پناهگاهي كه به هنگام نياز، فارغ مي

آوريم هاي روزمره به آنها روي مي از واقعيت

درماني بر ساير امتياز كتابهاي درماني روش

هاي درماني دارد درماني امتيازهايي بر ساير روش كتاب( 1توان به اين موارد اشاره كرد: كه از آن جمله مي

پريشي فراگير بودن. تعداد افرادي كه از مشكالت روانبرند، بسيار زياد است. غير از اين گروه، افراد رنج مي

علت وجود موانعي در رشد و ديگري وجود دارند كه بهشان، از تمام ظرفيت خود براي شاد، فعال، و آگاهي

درماني براي اين كنند، كتاب مؤثر بودن استفاده نمي( پاسخ به نيازهاي 2گروه عظيم نيز مؤثر است؛

شناختي. كتاب بهترين وسيله براي انتقال بسياري زيباييهاي توان زيبايي وسيله كتاب مي هاست. به از زيبايي

گر، كالم موزون تفكرات فلسفي، طنزهاي گويا و معجزهو دلچسب، تجسم يك صحنه اوج، و درك يك مفهوم

هاي درماني عارفانه را ممكن ساخت كه در ديگر روش( ارتباط مهرآميز و گسترده با مردم.3مقدور نيست؛

توانند خواننده را آنچنان در جريان ها مي داستانها قرار دهند ها و شكست هاي ريز و درشت، غم حادثه

كه خواننده قادر شود افراد واقعي جامعه را با آنان همسان ببيند و همان احساس محبت و پيوستگي را كه

هاي داستان در زمان خواندن رمان، نسبت به قهرمان( رسيدن به 4اين افراد واقعي انتقال دهد؛ و دارد، به

توان فرد را به درماني مي مرحله انتخاب. در كتابميزاني از شناخت و آگاهي رساند كه خود انتخابگر

درماني منحصر به موارد مذكور باشد. امتيازهاي كتابهاي تاريخي و نيست. درك اين امتيازها برمبناي تجربه

اندركاران "كتاب" و مشاوراني است كه شخصي دستاند درماني استفاده كرده از فن كتاب

درماني هاي كتاب محدوديتهايي نيز هاي آن، محدوديت درماني در كنار مزيت كتاب

سوادان و ( كاربرد آن در مورد بي1دارد، مانند هايي كه تمام ( تعداد كتاب2سوادان محدود است؛ كم

( بيشتر 3اند؛ هاي درماني را فرا بگيرند، اندك جنبههاي هاي مربوط به شناخت و درمان بيماري كتاب

هاي مشابه در اين زمينه براي تدريس در رواني و كتاباند و متن آنها براي عامه مردم دانشگاه نوشته شده( ممكن است برخي مددجويان 4ساده نشده است؛

پس از شروع كتاب از ادامه مطالعه خودداري كنند و درماني ( در روش كتاب5از خود مقاومت نشان دهند؛

تر ميسر   براي ارزيابي دقيق]13[مشاهده زبان بدن( عادت به مطالعه در بسياري جوامع رواج 6نيست؛

ندارد و افرادي كه توان خواندن دارند با روش صحيح مطالعه آشنا نيستند.

8هاي حاد پاسخ درماني در درمان بيماري ( كتابدانند، بلكه درماني را علم نمي ( كتاب9دهد؛ نمي

ابزاري براي ايجاد تغييرات رفتاري و احساسي هاي موجود، ( بررسي10كنند؛ معرفي مي

كند درماني را روشي غيرقطعي اعالم مي كتابدرماني استانداردهاي الزم براي فنون كتاب11(؛ (5)

( كتابداران آموزش ديده و ماهر به 12وجود ندارد؛ ، ص 2ج9درماني، كم رغبت دارند): انجام كتاب

درماني ايجاد ( هيچ دوره رسمي براي كتاب13(؛ 454نشده است و در حال حاضر نيز مدارس كتابداري

درماني يا هايي را كه به آموزش كتاب اندكي دورهكنند؛ راهنمايي مددجويان رواني بپردازد، ارائه مي

درمانی وبوب¬درماني به عنوان برابرنهاده واژه Webotherapy

از دو واژه Webotherapy انتخاب شده است. واژهWeb به معناي وب و Therapy به معناي درمان و

(.2006شفا مشتق شده است )نوروزي، وب¬درماني يعني مطالعه منابع الكترونيكي موجود

در وب به منظور ارتقاي سطح دانش، حل مشكالت و مسائل جسمي، روحي و رواني. قابل ذكر است

كه ايده وب¬درماني بر گرفته از كتاب¬درماني است. منابع موجود در وب )اعم از صفحه¬هاي وب،

وبنوشت¬ها ، مجله¬هاي دسترسي آزاد ، كتاب¬هاي الكترونيكي ، روزنامه¬هاي الكترونيكي

و غيره( مي¬توانند به حل مشكالت افراد كمك كنند. مطالعه مواد خواندني موجود در وب مي¬تواند بهبودبخش و آرام¬بخش مشكالت فردي باشد.

وب¬درماني در مورد افراد از سنين مختلفكاربردهاي گسترده¬اي دارد و مي¬تواند براي

برقراري تندرستي، بهداشت و سالمت رواني همچنين در مورد افرادي كه در . افراد به¬كار رود

شرايطي چون افسردگي، عاشقان دل¬شكسته، دوري از وطن، بزهكاري، ناسازگاري اجتماعي، پرخاشگري، ضعف اعتماد به نفس، انواع ترس،

ترس از جامعه، ترس از سخنراني در برابر جمع، ناراحتي قلبي، الكليسم، اعتياد،

سوء¬استفاده¬كنندگان مواد مخدر، افراد دچار ناتواني يادگيري، خانواده¬هاي مبتال به بدكاري، افراد سالخورده، افراد دچار مشكالت جسماني،

اندوه، بازماندگان اموات، افراد مورد خشونت قرار گرفته، افراد مورد سوءاستفاده جنسي قرار

گرفته، بچه¬هاي طالق و بي¬سرپرست قرار .دارند مي¬توان از وب¬درماني استفاده كرد

وب در آن نقش و وبنوشتدرماني

فرايند خواندن و نوشتن به عنوان يك

ميانجي براي شناخت پيچيدگيهاي شخصيتي نوشتن يكي از فنون و . بكار ميرود

مهارتهايي است كه در روانشناسي همواره در واقع، فرد با نوشتن . به كار گرفته ميشود

مشكالت خود و خواندن دوباره آنچه كه نوشته است بهتر به مشكل خود پي ميرد. وبنوشت )وبالگ( بستر خوبي براي تخليه

رواني و هيجاني افراد و به رشته تحرير در آوردن مشكالت جسمي، روحي و رواني خود

و ايجاد ارتباط با افراد شبيه به خود )از لحاظ روحي، رواني، عاطفي و غيره( است.

بسياري از افراد با طراحي وبنوشت، امكانآورند و بيان مشكالت خود را فراهم مي

ممكن است بتوانند با مشورت ساير افراد برخي از مشكالت خود را حل نمايند. اين

اي براي تواند به عنوان وسيله روش ميدرماني به كار فرد در فرايند وب شروع به

درماني ميتواند از كار گرفته شود. وبوبنوشتها و كالم نوشتاري براي نيل به اهداف درماني، تخليه هيجاني، افزايش تندرستي، رفاه افراد از طريق تلفيق و

يكپارچگي ابعاد عاطفي )احساسي(، شناختي . و اجتماعي شخص استفاده كند

با سپاس از حوصله شما عزیزان