- 1 -

สารบัญ หนา

เกริ่นนํา เบื้องตน – อ.ปยบุตร แสงกนกกุล..........................................................................................3รูจักสุพจน ดานตระกูลผานคํานําของชาญวิทยฯ ในหนังสือปรีดีคิด-ปรีดีเขียน..................................6คุณสุพจน ดานตระกูล ปาฐกถาเนื่องในวาระ ๗๕ ป การอภิวัฒนไทย....................................................................11ปรีดี พนมยงค กับสถาบันกษัตริย และกรณีสวรรคต.............................................................................................13เรียบเรียงจากหนังสือประวัติรัฐธรรมนูญ ของคุณสุพจน ดานตระกูล...................................................................54สัจจะที่ถูกบิดเบือน...................................................................................................................................................74วันชาติที่หายไป.........................................................................................................................................................80การตอสูทางชนชั้น เรียบเรียงจากปทานานุกรมการเมือง ฉบับชาวบาน...................................................................82ตองชาวงชิงอํานาจทางการเมืองเพื่อเขาสูอํานาจเศรษฐกิจและวัฒนธรรม................................................................88กาวหนา......................................................................................................................................................................91กาวกระโดด................................................................................................................................................................93ขูดรีด..........................................................................................................................................................................94ขาราชการ...................................................................................................................................................................97ความคิดทางชนชั้น ตอนที่ ๑......................................................................................................................................100ความคิดทางชนชั้น ตอนที่ ๒(จบ).............................................................................................................................103ชีวทรรศน..................................................................................................................................................................106สังคมศักดินา ตอนที่ ๑...............................................................................................................................................109สังคมศักดินา ตอนที่ ๒(จบ).......................................................................................................................................112ปฏิวัติ ตอนที่ ๑...........................................................................................................................................................115ปฏิวัติ ตอนที่ ๒(จบ)..................................................................................................................................................118ประวัติศาสตร ตอนที่ ๑..............................................................................................................................................120ประวัติศาสตร ตอนที่ ๒(จบ).....................................................................................................................................122กฎมพี ตอนที่ ๑...........................................................................................................................................................124กฎมพี ตอนที่ ๒(จบ)..................................................................................................................................................127ผูกุมอํานาจเศรษฐกิจคือผูกุมอํานาจอยางแทจริง.........................................................................................................129การจะเปลี่ยนแปลงอํานาจมิอาจปราศจากอํานาจ.........................................................................................................132อธิปไตยพระราชทาน...................................................................................................................................................134บทความเนื่องในวาระ ๗๕ ปการอภิวัฒนการปกครอง แผนลิดลอนปรีดี พนมยงค..................................................156

- 2 -

สารบัญ(ตอ)หนา

จดหมายจากคุณสุพจน ดานตระกูล โตขอเขียนของคุณระพี สาคริก .................................................................174ทานปรีดี พนมยงค กับจดหมายแนะนําคุณสุพจน ดานตระกูล ในประเด็นขอเท็จจริง......................................182รบทําไมและรบเพื่อใคร?.........................................................................................................................................187‘องคมนตรี’ สัญลักษณแหงเผด็จการสมบูรณาญาสิทธิราชย ที่อาจกลับมาใน ‘รัฐธรรมนูญ50’.............................191โปรดฟงอีกครั้งในรอบ ๗๕ ป เมื่อ ‘ลูกพระยาพหลฯ’ อานประกาศคณะราษฎรฉบับที่ ๑.....................................196สุพจน ดานตระกูล สงตอคบเพลิงการอภิวัฒนที่สมบูรณสูชนรุนหลังกอนสิ้นบุญสงบ........................................202

- 3 -

เกริ่นนํา เบื้องตน

หลังจากไดรับทราบขาวการเสียชีวิตของลุงสุพจน ดานตระกูล จากกระทูในฟาเดียวกัน ที่มีผูนํามาแจงวาไดทราบขาวจากคุณมังกรดํา ซึ่งทราบขาวตออีกทีจากคุณจักรภพ (จนตอนนี้ ยังไมมีสื่อใดลงขาวชัดเจน)

นี่เปนความรูสึกแรกๆที่ผมมี

ผมอึ้งไปชั่วขณะ

ผมพึ่งโพสโฆษณาหนังสือของผมเพิ่มเติมไปเมื่อสักครู

พอมาดูบอรด เจอขาวนี้เขา ช็อคไปเหมือนกัน เพราะผมตั้งใจวา จะไหววานพรรคพวกใหสงหนังสือของผมไปใหลุงสุพจนไดอานเลนกอน และหากไดกลับไทยไป ก็จะนําไปใหดวยตนเองอีกครั้งหนึ่ง

กอนผมเดินทางกลับมาฝรั่งเศส ผมมีลางเหมือนกันวา..

คืองี้ครับ ผมกลับไทยไป ปที่แลว

คุณลุงศุขปรีดา คุณลุงสุพจน และมิตรสหาย จะนัดเจอกันเพื่อกิน ดื่ม สนทนา เปนประจําทุกวันเสารตนเดือน รานยานอนุสาวรียชัย

พักหลังๆนี้ กลุมคุณลุงไดใหเกียรติพวกผมกลุม ๕ คน ไปรวมโตะดวย หากใครไมติดธุระ ก็จะไปกัน

ครั้งหลังสุดที่ผมไปนี้ ผมเตรียมจะเดินทางกลับมาฝรั่งเศสในอีกไมกี่วัน โทรไปถามพรรคพวกแลว ติดธุระบรรยายกันหมด บางคนก็อยูตางประเทศ ผมเลยไปคนเดียว เพราะ คิดวา กวาผมจะกลับมาอีก กวาจะไดมีโอกาสเจอคุณลุงเหลานี้ คงอีกนาน และดวยความสัตยจริง ตามกฎเกณฑของธรรมชาติ ที่ไมมีใครหนาไหนหนีพน กวาผมจะกลับมา ก็ไมทราบวาจะมีโอกาสไดพบคุณลุงครบทุกทานหรือไม

- 4 -

ผมไดปรินทบทความ "ปรีดี พนมยงค กับกฎหมายมหาชนไทย" เพื่อมอบใหกับคุณลุงศุขปรีดา และคุณลุงสุพจน พรอมกับนําหนังสือรวมเลมแรกของผมไปมอบใหทานดวย

ทานเองก็มีไมตรีจิต มอบหนังสือ กรณีสวรรคตรัชกาลที่ ๘ ที่นํามาพิมพใหม ใหผมดวย ซึ่งนับเปนเกียรติตอผมอยางยิ่ง

พวกเราสนทนากัน จนไดเวลาแยกวง

ผมรอเดินไปสงคุณลุงศุขปรีดา และคุณลุงสุพจน

คุณลุงศุขปรีดา อวยพรผมใหโชคดี

สวนคุณลุงสุพจน บอกกับผมวา "อาจารย อาจารยยังเปนคนหนุม อาจารยมีโอกาสไดเห็นเหตุการณหัวเลี้ยวหัวตอนี้แนนอน อยาลืมที่จะบันทึกเหตุการณเหลานี้ไว เพื่อมิใหใครมาบิดเบือนประวัติศาสตรนี้ในวันขางหนา" และปดทายดวยประโยควา "ผมเห็นกลุมอาจารยเปนคนหนุม และมีความคิดแบบนี้ ผมก็วางใจ และคงนอนตายตาหลับ"

แรงกาย แรงใจ แรงสมอง ที่คุณลุงสุพจน ทํามาตลอด ตามความคิด ความเชื่อของคุณลุงนั้น ไมเสียเปลาแนนอน

ขอไวอาลัยแดคุณลุงสุพจน ดานตระกูล........

ผมในฐานะผูสนใจประวัติศาสตรมือสมัครเลน ไมมีอะไรจะอุทิศใหกับลุงสุพจน ดานตระกูล (ผูไมมีปริญญาบัตร เพียงจบการศึกษาในระดับที่ "อานออก เขียนได และคิดเปน" แตกลับเขียนงานไดดีกวาผูแบกปริญญาติดตัวเต็มไปหมด) นอกจากรวบรวมงานของลุงสุพจน ที่ปรากฏในโลกไซเบอร เพื่อใหอนุชนคนรุนหลังไดทราบความคิดและ "สัจจะ" ในประวัติศาสตร ที่ลุงสุพจนพยายามเสนอมาตลอดชีวิต

- 5 -

อนึ่ง ดวยสถานการณที่ผมอยูตางประเทศ คงทําไดเพียงรวบรวมงานของลุงสุพจนในอินเตอรเน็ตเทานั้น เชื่อวาอีกไมกี่วัน สนพ มิตรสหาย ลูกศิษยทางตัวอักษรของลุงสุพจน คงไดรวบรวมงานของลุงสุพจน (ซึ่งมีจํานวนมาก มากกวา ศาสตราจารย ดร. หลายๆคน) ใหแพรหลายตอไป

ขอขอบคุณเว็บไซตที่รวบรวมงานของลุงสุพจน ดานตระกูล โดยเฉพาะ เว็บไซตของบุคคลที่ใชชื่อ "แดบรรพชนผูอภิวัตน ๒๔๗๕" .........

แด สุพจน ดานตระกูล (๒๔๖๖ - ๒๕๕๒) ผูอุทิศตนใหกับ "สัจจะ" ในประวัติศาสตร และความคิด "วิทยาศาสตรสังคม"

ปยบุตร แสงกนกกุลคณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

13 กุมภาพันธ พ.ศ. 2552

- 6 -

รูจักสุพจน ดานตระกูลผานคํานําของชาญวิทยฯ ในหนังสือปรีดีคิด-ปรีดีเขียน

นายชาญวิทย เกษตรศิริ ไดเขียนคํานําในหนังสือ ปรีดีคิด-ปรีดีเขียน และคุณสุพจน ดานตระกูลไดรวบรวม-เรียบเรียงและหมายเหตุไว ในหนังสือ ๘๐ ปสุพจน ดานตระกูล เมื่อป ๒๕๔๖ ดังนี้

ดังที่เคยไดกลาวมาแลววา ในแงประวัติศาสตร ”ชาติ” ของการเมืองไทยสมัยใหมในรอบ ๑๐๐ ปที่ผานมา ถาใหเอย “พระนามและ/หรือนาม” ของบุคคลสําคัญ (ทั้งหญิงและชาย) สัก ๑๐ ทาน และถามีทัศนคติที่เปนวิชาการ มีเหตุมีผลและไมคับแคบแลว นาเชื่อวานามปรีดี พนมยงค (หรือหลวงประดิษฐมนูธรรม)จะตองติดอยูในรายการนี้

ฯพณฯ ปรีดี พนมยงค มีความโดดเดนในหลายตอหลายเรื่อง เปนทั้งนักเรียนนักศึกษาที่ปราดเปรื่องกาวขึ้นมาในระดับสังคมชั้นสูงของไทยก็ดวยสติปญญาความสามารถสวนบุคคลหรือ “คุณวุฒ”ิ อันเปนคุณสมบัติสําคัญของสังคมสมัยใหมที่เขามาแขงขันบารมีกับ “ชาติวุฒิ” ในแบบของสังคมเกา

ฯพณฯ ปรีดี เปน “นักปฏิวัติ” หรือ “ผูอภิวัฒน” ที่ยึดอํานาจเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕เพื่อนํามาซึ่งระบอบรัฐธรรมนูญและประชาธิปไตย ทานดํารงตําแหนงการเมืองนับแตเปนรัฐมนตรี (ลอย) รัฐมนตรีวาการกระทรวงมหาดไทย การตางประเทศ การคลัง และเปนนายกรัฐมนตรี รวมทั้งตําแหนงสําคัญในฐานะผูสําเร็จราชการแทนพระองคของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลบทบาทในระดับ“ชาติ” ที่สําคัญอีกดานหนึ่งก็คือการเปน “หัวหนา” ของขบวนการเสรีไทยในระหวางสงครามโลกครั้งที่ ๒ทําการตอตานญี่ปุนและรวมมือกับฝายสัมพันธมิตร

แตในความสําคัญของ ฯพณฯ ปรีดี นั้นทานก็เปนบุคคลหนึ่งที่ถูกเขาใจผิดมากที่สุดในประวัติศาสตรการเมืองไทย (ไมใชในรอบ ๑๐๐ ปที่ผานมา แตเปน ๒๐๐ ปดวยซ้ําไป) “ภาพลักษณ” ของทานมีทั้งที่เปน “ขาว” ดังคุณสมบัติของความเปนนักปฏิวัติ นักชาตินิยม ผูอภิวัฒน ผูกูชาติดังกลาวขางตน แตก็มีความเปน “ดํา” เปนผูลอบปลงพระชนม เปนคอมมิวนิสต เปนกบฏตอตานพระราชวงศ ดังคํานิยามกระบวนการนี้ของ มรกต เจวจินดา ในหนังสือของเธอ “ภาพลักษณปรีดี พนมยงค กับการเมืองไทยฯ” (๒๕๔๓) กับของผาสุก พงษไพจิตร และคริส เบเกอร ในหนังสือ Pridi by pridi (๒๐๐๐)วาทานถูก “กระทําใหเปนปศาจ” หรือdemonization

- 7 -

ประวัติศาสตรของ “ชาติไทย” ซึ่งรวมถึงประวัติและผลงานของ ฯพณฯ ปรีดี พนมยงค ดูจะตรงกับขอสังเกตอันแหลมคมของ “ลูก-หลาน-เหลน” ในหนังสือ ๑ ศตวรรษ ศุภสวัสดิ์ (๒๕๔๓) ที่วา

“จนทุกวันนี้ ประวัติศาสตรไทยตองเปนพิการ ไมสมประกอบ เพราะถูกใชเปนเครื่องมือทางการเมืองจนหมดสิ้น ความเปนศาสตร “วิชาประวัติศาสตรไทย” ถูกกําหนดกรอบใหตกอยูตามขอบเขต “ขาว-ดํา” ของอุดมการณและทฤษฎี ทั้งของ “ขวา” และ “ซาย” ซึ่งตางก็มีพระเอกกับผูรายสําเร็จรูปตายตัว แทนที่จะมองขอเท็จจริงและเหตุผลที่เกิดขึ้นกันอยางตรงๆ ดวยสายตาที่ไมเอนเอียง”

ในป ๒๕๔๓ เปนปที่ครบรอบ ๑๐๐ ปชาตกาลของ ฯพณฯ ปรีดี พนมยงค และก็ไดรับการเชิดชูเกียรติดวยการที่รัฐบาลไทยเสนอชื่อใหองคการยูเนสโก(United Nations Educational Scientific and Cultural Organization) ประกาศรับรอง (ผานมาไดอยางฉิวเฉียด) ในฐานะ “บุคคลสําคัญของโลก” มีการจัดการเฉลิมฉลองกันทั้งปทั้งในภาครัฐและภาคเอกชน

ดูเหมือนวา “นามนั้น” ปรีดี พนมยงค จะไดรับการ “ขุดแตง” (excavated) ขึ้นมา “ฟนฟูและบูรณะ”(restored and renovated) ใหมในวงกวางไดในระดับหนึ่ง แตก็นาเชื่อวา กระบวนการ demonization อันยาวนานเปนเวลาเกือบครึ่งศตวรรษ ที่กระทําอยางตอเนื่องและมีประสิทธิภาพโดยความรวมมือระหวางฝายอํานาจนิยมกับอนุรักษนิยม ทั้งรัฐและเอกชนที่เต็มไปดวยโลภะโทสะและโมหะ ตลอดจนผลประโยชนสวนบุคคลและพรรคพวก (พรอมดวยความรวมมือโดยรูตัวและไมรูตัวก็ตามของผูที่ยึดอยูกับ political quietism หรือลัทธิ “เงียบนิยม” ทางการเมือง) นั้นก็นาเชื่อวา ภาพลักษณอันดํามืดและความเปน “ปศาจ” ถูกฝงลึกลงไปในความทรงจําของผูคนจํานวนไมนอยก็ยังคงอยูกับเราไปอีกนาน

ทามกลางกระบวนการของการสราง (construct) ภาพลักษณที่ดํามืดและเปนลบก็มีกระบวนการที่พยายามจะ “รื้อถอน” (deconstruct) เพื่อ “ปฏิสังขรณ” ขึ้นใหม ซึ่งภาพของชีวิตและบทบาทของทานปรีดี พนมยงค ในกระบวนการดานนี้ ดูเหมือนจะเปนผูรักความเปนธรรม ทั้งผูใกลชิดสนิทสนมกับ ฯพณฯ ทานปรีดีเอง อยางงานของ ไสว สุทธิพิทักษ เดือน บุญนาค หรือ วิชิตวงศ ณ ปองเพชร ตลอดจนผลงานของผูที่สนใจขอเท็จจริงทางประวัติศาสตรอยาง สุพจน ดานตระกูล รวมทั้งความโชคดีและมองการณไกลของทานปรีดีเอง ที่กอตั้งมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตรและการเมือง จนมีลูกศิษยลูกหาทั้งโดยตรงและโดยออมรุนแลว รุนเลาออกมาประกาศกองวา

- 8 -

พอนําชาติดวยสมองและสองแขน พอสรางแควนธรรมศาสตรประกาศศรีพอของขานามระบือชื่อปรีดี แตคนดีเมืองไทย ไมตองการ

ในการเฉลิมฉลอง ๑๐๐ ป ของ “มหาบุรุษ สามัญชน” หนึ่งในกิจกรรมนี้ก็คือ ความพยายามที่จะเรียนรูชีวิตและผลงานของทานปรีดี และแนนอนที่สุดก็คือ ความเขาใจที่ถูกตองวา “ทานไดทําอะไร และไมไดทําอะไร” ทั้ง “สําเร็จและลมเหลว” ในความเปนมนุษยปุถุชน (หาใชเทพ) ของทาน และที่สําคัญก็คือใน “สิ่งนั้นที่เรียกวาประวัติศาสตร” เปนเรื่องของ “ขอเท็จจริงบริสุทธิ์” หรือวา “ถูกสราง ตอเติม เสริมแตง” ขึ้นมาไดอยางไร มีความจําเปนหรือไมเพียงใด ที่ศาสตรแหงอดีตนั้นจําเปนที่จะตอง “ถูกรื้อถอนและปฏิสังขรณ” ขึ้นมาใหม ทั้งนี้เพื่อคนรุนปจจุบันและอนาคต จะไดไมตองเดินวนและอับจนอยูในความมืดบอดดังเชนที่เปนมานานแสนนาน

ผลงานของสุพจน ดานตระกูล ชิ้นนี้ เปนการคัดเลือกและรวบรวมในรูปแบบของ “สรรนิพนธ” หรือanthology เพื่อใหผูอานไดทราบถึงสิ่งที่ “ปรีดีคิด ปรีดีเขียน” เปนการนําเสนอเอกสารขั้นตน พรอมกับอธิบายตอทายเพื่อทําใหเห็นภาพไดชัดเจนขึ้น ซึ่งจะเปนประโยชนอยางมหาศาลในการศึกษาชีวิตและผลงานของ “มหาบุรุษ-สามัญชน” ผูนี้

สุพจน ดานตระกูล เปนหนึ่งในบรรดานัก “ขุดแตง” (excavated) และนัก “ฟนฟูและบูรณะ” (restored and renovated) “ปรีดี พนมยงค” นาแปลกที่สุพจนนั้นหาไดเปนญาติมิตรสนิท หาไดเคยทํางานรวม หรือแมแตจะเปนลูกศิษย (มธก.) ของ ฯพณฯ ปรีดี แตอยางใดไม สุพจน “เรียนไมจบระดับมัธยม” และจากคําบอกเลาของสุพจนเอง ( ๕ เมษายน ๒๕๔๒) ก็บอกวา

“ผมเกิดในครอบครัวของพอคายอยในชนบท เมื่อวันที่ ๙ กันยายน ๒๔๖๖ ตรงกับวันอาทิตย แรม ๑๔ ค่ํา เดือน ๙ ปกุน ณ บานปลายคลองหมูที่ ๖ ตําบลเชียรเขา อําเภอปากพนัง (ตอมาไดแยกเปนอําเภอเชียรใหญและปจจุบันไดแยกเปนอําเภอเฉลิมพระเกียรติ) จังหวัดนครศรีธรรมราช”

สุพจนเลาตอไปวา

“เริ่มการศึกษาเบื้องตนจากโรงเรียนประชาบาลใกลบาน แลวไปตอชั้นมัธยมตนที่โรงเรียนประจําจังหวัด และชั้นมัธยมปลายที่กรุงเทพมหานคร แตดวยเหตุปจจัยหลายประการ การศึกษาภายใตระบบโรงเรียนก็ตองยุติลงในป พ.ศ. ๒๔๘๓ ขณะกําลังเรียนอยูในชั้นมัธยมปที่ ๖”

- 9 -

กลาวไดวาหลังจากนั้นแลวสุพจนก็เลาเรียนจาก “มหาวิทยาลัยแหงชีวิต” ดังที่ไดเลาใหฟงตอไปอีกวา“ความรูที่ไดมาจากการศึกษาภายใตระบบโรงเรียนจึงเพียงอานออก เขียนได และคิดเปน และก็ไดอาศัยความรูอานออก เขียนได และคิดเปนที่ไดมาจากการศึกษาภายใตระบบโรงเรียน ศึกษาเรียนรูโลกตอมาทั้งโอกาสโลก สังขารโลก และสัตตโลก เพื่ออธิบายโลกและเปลี่ยนแปลงโลก”

“ในระหวางสงครามโลกครั้งที่ ๒ พรรคพวกไดชักนําเขาทํางานกับกองทัพญี่ปุนในฐานะเสมียนโกดังประจําอยูที่ทาเรือเขาฝาซี อําเภอละอุน จังหวัดระนอง อันเปนทาเรือที่ญี่ปุนสรางขึ้นใหมบนฝงแมน้ําละอุน กม. ๙๓ เพื่อบริการขนสงยุทธสัมภาระและกําลังพลทางทะเล จากประเทศไทยสูพมาอีกเสนทางหนึ่ง และในโอกาสนั้นไดเขารวมกับพวกตอตานญี่ปุน (เสรีไทย) ทําหนาที่รายงานความเคลื่อนไหวของกําลังพลและยุทธปจจัยของฝายญี่ปุนที่ผานเขาออกทางทาเขาฝาซ”ี

ดูเหมือนสงครามโลกครั้งที่ ๒ นี่แหละที่ทําใหสุพจน ดานตระกูล เขาไปสัมผัสกับปรีดี พนมยงคโดยไมรูตัว และก็เรียนรูอะไรตอมิอะไรจากประสบการณของความเปลี่ยนแปลงครั้งใหญหลวงของโลกในกลางศตวรรษที่แลว และที่สําคัญยิ่งไปกวานั้นก็คือ “ภายหลังสงครามไดเขาทํางานหนังสือพิมพ เริ่มจากเจาหนาที่ตรวจปรูฟ (พิสูจนอักษร) ผูสื่อขาวโรงพัก (ขาวอาชญากรรม) ผูสื่อขาวกระทรวง( ขาวการเมืองและขาวราชการ) และจากหนาที่ผูสื่อขาวการเมือง จึงทําใหเกิดความสํานึกทางการเมืองและนําไปสูการเคลื่อนไหวทางการเมือง

จนกระทั่งถูกจับกุมในคดี ๑๐ พฤศจิกายน ๒๔๙๕ (หรือที่รูจักกันในนามของกบฏสันติภาพ) ในขอหากบฏภายในและภายนอกราชอาณาจักร ถูกศาลพิพากษาลงโทษจําคุก ๒๐ ป แตลดเหลือ ๑๓ ป ๔ เดือน แตติดคุกอยูประมาณ ๕ ปก็ไดรับนิรโทษกรรมในคราวฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ ในสมัยรัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงคราม ออกจากคุณมาประกอบอาชีพหนังสือพิมพอยูประมาณ ๑ ป ก็ถูกจับกุมอีกครั้งหนึ่งในป ๒๕๐๑ ในยุคเผด็จการของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต ในขอหากบฏภายในราชอาณาจักรและมีการกระทําอันเปนคอมมิวนิสต ถูกศาลทหารกรุงเทพพิพากษาลงโทษจําคุก ๓ ป ในความผิดตอความมั่นคงของรัฐ และยกฟองขอหามีการกระทําอันเปนคอมมิวนิสต”

มหาวิทยาลัยแหงชีวิต (ในคุก) นั้น ทําใหสุพจนกลาวอยางมั่นใจวา “โดยที่มีความสํานึกทางการเมืองและสนใจการเมือง จึงไดขวนขวายศึกษาหาความรูเรื่องการเมืองจากทานผูรู ที่มีความคิดทางการเมือง ฝายกาวหนา รวมทั้งแสวงหาหนังสือฝายกาวหนามาอาน และสนใจศึกษคนควาประวัติศาสตรการเมืองไทยภายหลัง ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ อยางรับผิดชอบ”

- 10 -

สุพจนกลาวเสริมอีกวา

“รวมทั้งเจริญรอยตามบาทพระพุทธองค ศึกษาคนควาเรื่องของโลกทั้งสามอยางมนสิการ จึงไดสรุปความเขาใจออกมาเปนขอเขียนจํานวนหนึ่ง มีตนฉบับอยูประมาณ ๗๐ เรื่อง สวนเขียนแถลงการณและสาสนในโอกาสตางๆ นั้นอีกจํานวนหนึ่ง”

ซึ่งรวมแลวอาจจะมากกวาผลงานของดุษฎีบัณฑิตหรือศาสตราจารย (ของรัฐ)ดวยซ้ําไป

ในบรรดาผลงานนิพนธเหลานั้น ก็มีสิ่งที่เรียกไดวาเปน magnum opus คือ ชีวิตและงานของ ดร.ปรีดี พนมยงค ที่ตีพิมพครั้งแรก ๒๕๑๔ (และตีพิมพครั้งที่ ๓ ป ๒๕๔๓) รวมอยูดวย

จากการคนควางานชิ้นนี้ก็กลายเปนฐานทางวิชาการอยางสําคัญที่ทําใหสุพจน ดานตระกูล สามารถ “ขุดแตง ฟนฟู และบูรณะ” ปรีดี พนมยงค ไดอยางเขมขน รวมทั้งชุดยอยๆ เล็กๆ ที่ออกมาเปนครั้งคราว ราคาถูก ในชวงทศวรรษ ๒๕๑๐ ก็ทําใหประชามหาชนพอจะไดเปดหู เปดตาขึ้นบางตอ “สัจจะและความเปนจริง” โดยเฉพาะอยางยิ่ง “หนาประวัติศาสตรอันดํามืดและบิดเบี้ยว” นั้นของ “ชนชาติไทย”

การรวบรวมและจัดพิมพครั้งนี้ ก็เพื่อเฉลิมฉลอง ๑๐๐ ปชาตกาลฯ ดังกลาวขางตน ทั้งนี้โดยความสนับสนุนของคณะกรรมการดําเนินงานฉลอง ๑๐๐ ปชาตกาลฯ ภาคเอกชน และก็หวังเปนอยางยิ่งวา ผลงานนี้จะมีสวนในกระบวนการที่เกิดขึ้นใหมดังบทกวีของ “เฉินซัน” ๒๐ มิถุนายน ๒๕๒๗ ที่วา

เมื่อความดีทุกอยางยังคงอยู ประชาชนยอมรูวาที่นี่‘มหาบุรุษ’ จักตองมี เมื่อนั้นทานปรีดีจะกลับมา

ดร.ชาญวิทย เกษตรศิริประธานอนุกรรมการฝายนิทรรศการ

คระกรรมการจัดงานฉลอง ๑๐๐ ป รัฐบุรุษอาวุโส นายปรีดี พนมยงคประธานโครงการเอเชียตะวันออกเฉียงใตศึกษา

คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

จากหนังสือ “๘๐ ปสุพจน ดานตระกูล” ฉบับพิมพครั้งที่ ๑ เดือนตุลาคม ๒๕๔๖

- 11 -

คุณสุพจน ดานตระกูลปาฐกถาเนื่องในวาระ ๗๕ ปการอภิวัฒนไทย

คุณสุพจน ดานตระกูลไดกลาวปาฐกถาที่สถาบันปรีดี พนมยงคเนื่องในวาระ ๗๕ ปการอภิวัฒนไทย เมื่อวันที่ ๓ มีนาคม พ.ศ.๒๕๕๐ ความตอหนึ่งวา

นี่เปนคําอภิปรายของนายฟน สุพรรณสาร ซึ่งเปนหวงใยตอสถาบันพระมหากษัตริย เพราะฉะนั้นการเปลี่ยนแปลงเมื่อวันที่ ๒๔ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๗๕ ผูจงรักภักดีตอสถาบันพระมหากษัตริย ควรจะนึกถึงคุณูปการของคณะราษฎรเปนอยางมากที่เชิดชูพระมหากษัตริยใหอยูเหนือการเมือง เพื่อใหสถาบันนี้ยืนยงคงอยูชั่วฟาดิน แตอีกพวกหนึ่งที่อางตัววาจงรักภักดีกลับดึงพระมหากษัตริยลงมาเกือกกลั้วกับการเมือง อยางที่นายฟน สุพรรณสาร ไดอภิปราย

ยังมีอีกทานหนึ่งซึ่งเปนบุคคลสําคัญ อภิปรายปญหานี้เชนกัน บุคคลสําคัญคนนี้และสืบตอมาจนถึงปจจุบันนี้ ลูกชายทานเปนถึงนายกรัฐมนตรี คนนั้นคือ คุณพโยม จุลานนท ผูแทนจังหวัดเพชรบุรี คุณพโยมบอกวา

“ขาพเจาเองก็เคยไดรับราชการทหารมหาดเล็กในราชสํานักพระปกเกลา มาเปนเวลา ๔ ป ขาพเจาเคารพและเทิดทูนราชบัลลังกพระเกียรติของพระมหากษัตริยอยางแทจริง ไมนอยไปกวาทานผูที่รางรัฐธรรมนูญ (ฉบับป ๒๔๙๒-แดบรรพชนฯ)แตวาเปนผูที่รักษาอํานาจเหมือนกัน ไดอานไดพิจารณาดู รวมทั้งไดยืมบันทึกการอภิปรายไปดูแลว ในหมวดที่ ๒ นี้เทาที่บันทึก ทานผูรางไดถวายอํานาจแกพระมหากษัตริยเกินกวาที่ไดมีมาแลวในรัฐธรรมนูญฉบับกอนๆ ของเราทีไดใชมา ขาพเจารูสึกวาความจริงนั้นการที่เราจะพยายามถวายอํานาจใหแกพระมหากษัตริย ถาพูดถึงในทางดี ขาพเจาก็รับรองเหมือนกันวา อาจจะมีผลดีมาก แตในทางเดียวกัน ขาพเจาใครขอใหสภานี้ พิจารณาทางกลับกันบาง เพราะธรรมดาทุกสิ่งทุกอยางยอมมีคุณมีโทษ การที่เราถวายอํานาจแกพระมหากษัตริยมากเกินไปนั้น ไดมีผูทักทวงหลายทานวา เราไดเทิดทูนวาไวพระมหากษัตริยนั้น เราถือวาเปนยอดแหงความเคารพสักการะ เราจะละเมิดมิได อันนี้เรารับรองกันมานานแลววา เราเทิดทูนพระมหากษัตริยของเราอยางนั้น แตวาในขณะเดียวกัน รัฐธรรมนูญฉบับนี้กลับมอบพระราชภาระใหแกพระมหากษัตริยหลายสิ่งหลายประการ ทั้งสวนพระองคและในสวนนิติบัญญัติ และบริหารก็เปนเชนนั้น แลวธรรมดาใครๆ ก็ยอมรูวา สี่ตีนยังรูพลาดนักปราชญยังรูพลัง ฉะนั้นแลวจะไมมีการผิดพลาดอยางไร

- 12 -

ก็เมื่อมีการพลาดพลั้งแลว ปญหาเรื่องเคารพสักการะและละเมิดตางๆ ก็จะกระทบสั่นคลอนได ทั้งนี้วาโดยทั่วๆ ไปแลว รองลงมาจากรัฐธรรมนูญฉบับนี้ ไดบัญญัติพระชนมายุไว ซึ่งทานอางวาตางประเทศเขาบัญญัติกัน ขาพเจาก็ไมเถียง ทานอางได

พระชนมายุใหทรงบรรลุนิติภาวะของกษัตริยอายุ ๑๘ ปนั้น ในเมื่อพระมหากษัตริยเรายังไมไดจุติมาจาดดวงอาทิตยเหมือนญี่ปุน แลวก็ทําไมคนไทยอายุ ๑๘ ป จะทําอะไรไมผิดพลั้ง อายุ ๔๐ หรือ ๕๐ ก็ผิดพลาดได (คือตอนจะแกรัฐธรรมนูญใหกษัตริยบรรลุนิติภาวะเมื่ออายุ ๑๘ ป ไมตองมีผูสําเร็จราชการ คุณพโยม แกคัดคานไมเห็นดวยเพราะกลัววากษัตริยจะทําผิด-สุพจน)..

ไดมีการอภิปรายกันมากแลววาในเรื่องผูใดจะกลาวหา หรือฟองรองพระมหากษัตริยในทางใดๆ ไมไดอันนี้ใครจะขอชี้ใหเห็นวามันขัดกับหมวด ๓ มาตรา ๒๗ ที่บอกวา บุคคลยอมเสมอกันในกฎหมาย ขาพเจาของใจวา ก็เมื่อเปนเชนนี้แลว ทําไมพระมหากษัตริยไมใชชาวไทยอยางนั้นหรือ ถาอยางนั้นเอาแบบญี่ปุนสิ(นี่เปนคําของคุณพโยม) เพราะพระมหากษัตริยสืบสันตติวงศมาจากดวงอาทิตย ถาเชนนั้นขาพเจาก็ยอมรับวาไมใชคนธรรมดา

ความจริงมาตรา ๕ ก็บัญญัติไวแลว รัฐธรรมนูญฉบับกอนๆ ก็ไมเคยบัญญัติบอกวาฟองรองใดๆ ไมไดขาพเจาใครจะขอตั้งขอสังเกตอันหนึ่งวา การสืบราชสันตติวงศนั้น สืบลงมาเปนลําดับ แตหากวาในราชตระกูลนั้นบังเอิญทานผูนั้นไดกระทําผิดกฎหมายอาญาขึ้นกอน แตคดียังไมไดมีการฟองรอง แตบังเอิญไดถูกสถาปนาขึ้นครองราชยบัลลังกขึ้นมาแลว การฟองรองการกระทําความผิดกอนเสวยราชยก็ฟองรองไมไดเพราะเปนพระมหากษัตริย เชนนี้ขาพเจาเห็นวามันขัดกัน ขาพเจามีความเห็นอยางนี้

เราไดรับรองวาเราพูดไปอยางหนึ่ง ขาพเจาตําหนิวา การที่เราวางหลักเพื่อปลอบใจประชาชนไทยวาใหสิทธิวา บุคคลยอมเสมอกันในทางกฎหมาย ฐานันดรศักดิ์ก็ดี ทุกสิ่งทุกอยางนั้นประชาชนเชื่อวา ตอไปนี้เราเทากันหมด แตความจริงในหมวด ๒ ยกใหพระมหากษัตริยเปนบุคคลที่จุติมาจากสวรรคอยางนี้ ขาพเจาเห็นวาบางทีเราพูดกับทําไมตรงกัน”

นี่เปนขอสังเกตของคุณพโยมเรื่องการฟองรองพระมหากษัตริย

จากหนังสือ "ขอเท็จจริงทางประวัติศาสตร และพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว ฉบับ ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๕"

- 13 -

ปรีดี พนมยงค กับสถาบันกษัตริยและกรณีสวรรคต สุพจน ดานตระกูล

เกี่ยวกับผูเขียน : สุพจน ดานตระกูล ผูอํานวยการสถาบันวิทยาศาสตรสังคม

อัญเชิญขึ้นครองราชย

จากความขัดแยงระหวางพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๗ กับรัฐบาลพระยาพหลพลพยุหเสนา อันเปนเหตุใหพระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ ทรงสละราชสมบัติเมื่อวันที่ ๒ มีนาคม ๒๔๗๗ และโดยที่พระองคไมไดทรงแตงตั้งผูใดเปนองครัชทายาท รัฐบาลพระยาพหลฯ จึงประชุมปรึกษาหารือกันในระหวางเวลาหาวัน ตั้งแตวันที่ ๒ มีนาคม ถึงวันที่ ๗ มีนาคม ๒๔๗๗ เพื่อพิจารณาหาเจานายในพระราชวงศจักรีขึ้นเปนพระมหากษัตริยสืบตอไปตามบทบัญญัติแหงรัฐธรรมนูญ พุทธศักราช ๒๔๗๕ และโดยนัยแหงกฎมณเฑียรบาล พุทธศักราช ๒๔๖๗

กฎมณเฑียรบาลวาดวยการสืบราชสันตติวงศมีดวยกัน ๘ หมวด ๒๑ มาตรา หมวดที่สําคัญคือหมวดที่ ๔ วาดวยลําดับขั้นผูสืบราชสันตติวงศ และหมวดที่ ๕ วาดวยผูที่ตองยกเวนจากการสืบราชสันตติวงศ

หมวดที่ ๔ มาตราที่ ๙ บัญญัติไววา

“ลําดับขั้นเชื้อพระบรมราชวงศ ซึ่งจะควรสืบราชสันตติวงศไดนั้น ทานวาใหเลือกตามสายตรงกอนเสมอ ตอไมสามารถเลือกทางสายตรงไดแลว จึงใหเลือกตามเกณฑที่สนิทมากและนอย

“เพื่อใหสิ้นสงสัย ทานวาใหวางลําดับสืบราชสันตติวงศไวดังตอไปนี้...”

ครั้นแลวทานก็ลําดับพระญาติวงศผูมีสิทธิ์สืบราชสันตติวงศ นับตั้งแตสมเด็จหนอพุทธเจาเปนปฐมลงไป สรุปใหเขาใจงายๆ ดังนี้

ลําดับที่ ๑ พระราชโอรสหรือพระราชนัดดา

ลําดับที่ ๒ กรณีซึ่งสมเด็จพระเจาอยูหัวไรพระราชโอรสและพระราชนัดดา แตทรงมีสมเด็จพระอนุชาที่รวมพระราชชนนี หรือพระราชโอรสของสมเด็จพระอนุชา

- 14 -

ลําดับที่ ๓ กรณีสมเด็จพระเจาอยูหัวไรพระราชโอรสและพระราชนัดดา กับไรทั้งสมเด็จพระอนุชารวมพระราชชนนี แตทรงมีสมเด็จพระเชษฐาหรือสมเด็จพระอนุชาตางพระราชชนนี หรือพระโอรสของสมเด็จพระเชษฐาหรือพระอนุชา

ลําดับที่ ๔ กรณีซึ่งสมเด็จพระเจาอยูหัวไรพระราชโอรสและพระราชนัดดา กับไรทั้งสมเด็จพระอนุชาที่รวมพระราชชนนี และไรสมเด็จพระเชษฐาหรือพระอนุชาตางพระราชชนนี แตทรงมีพระเจาพี่ยาเธอหรือพระเจานองยาเธอหรือพระโอรสของพระเจาพี่ยาเธอหรือพระเจานองยาเธอ

ลําดับที่ ๕ กรณีซึ่งสมเด็จพระเจาอยูหัวไรพระราชโอรสและพระราชนัดดา พระอนุชารวมพระราชชนนีและพระอนุชาตางพระราชชนนี พระเจาพี่ยาเธอ นองยาเธอ แตทรงมีสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอและพระเจาบรมวงศเธอหรือพระโอรส

ดังกลาวนี้คือลําดับพระองคผูมีสิทธิ์สืบราชสันตติวงศตามกฎมณเฑียรบาล หมวดที่ ๔ มาตรา ๙ แตมีขอบังคับวาดวยผูที่ตองยกเวนจากการสืบราชสมบัติไวในหมวดที่ ๕ มาตรา ๑๑ วาดังนี้

๑. มีพระสัญญาวิปลาส

๒. ตองราชทัณฑ เพราะประพฤติผิดพระราชกําหนดกฎหมายในคดีมหัตโทษ

๓. ไมสามารถทรงเปนอัครพุทธศาสนูปถัมภก

๔. มีพระชายาเปนนางตางดาว กลาวคือนางที่มีสัญชาติเดิมเปนชาวประเทศอื่น นอกจากชาวไทยโดยแท

๕. เปนผูที่ไดถูกถอดถอนออกแลวจากตําแหนงพระรัชทายาท ไมวาการถูกถอดถอนจะไดเปนไปในรัชกาลใดๆ

๖. เปนผูที่ไดถูกประกาศยกเวนออกเสียจากลําดับสืบราชสันตติวงศ

กฎมณเฑียรบาลวาดวยการสืบราชสันตติวงศดังกลาวนี้ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๖ ไดทรงตรากอนขึ้นที่พระองคจะเสด็จสวรรคตเพียงหนึ่งป (คือตราขึ้นในเดือนพฤศจิกายน๒๔๖๗ และพระองคเสด็จสวรรคตในวันที่ ๒๕ พฤศจิกายน ๒๔๖๘) และกอนที่พระองคจะเสด็จสวรรคตสองเดือน พระองคไดทรงมีพระบรมราชโองการลงวันที่ ๒๑ กันยายน ๒๔๖๘ ถึงเสนาบดีวัง เกี่ยวกับองครัช

- 15 -

ทายาทที่จะสืบสันตติวงศตอจากพระองคทาน (ขณะนั้นสมเด็จพระนางเจาสุวัทนา พระวรราชเทวี กําลังทรงพระครรภ ยังไมแนใจวาจะเปนพระราชโอรสหรือพระราชธิดา) พระบรมราชโองการมีความตอนหนึ่งวา

“...ใหขามหมอมเจาวรานนทธวัช ในสมเด็จพระเจากรมขุนเพชรบูรณอินทราไชยนั้นเสียเถิด เพราะหมอมเจาวรานนทธวัชมีแมที่ไมมีชาติสกุลเกรงวาจะไมเปนที่เคารพแหงพระบรมวงศานุวงศ...”

ตอมาในวันที่ ๒๔ พฤศจิกายน ๒๔๖๘ กอนเสด็จสวรรคตเพียงวันเดียว พระนางเจาสุวัทนา พระวรราชเทวี มีพระประสูติกาลพระราชธิดา (สมเด็จเจาฟาหญิงเพชรรัตนราชสุดาฯ) จึงเปนอันวาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาฯ ไมมีพระราชโอรสที่จะสืบสันตติวงศ การสืบสันตติวงศ จึงตองเปนไปตามเงื่อนไขขอ ๒ แหงกฎมณเฑียรบาล เงื่อนไขขอ ๒ ไดบัญญัติไววา

“กรณีซึ่งสมเด็จพระเจาอยูหัวไรพระราชโอรสและพระราชนัดดา แตทรงมีสมเด็จพระอนุชาที่รวมพระราชชนนี หรือพระราชโอรสของสมเด็จพระอนุชา”

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวทรงมีพระเชษฐภคินีและพระอนุชารวมพระราชชนนีดวยกันเกาพระองค คือ

๑. สมเด็จเจาฟาหญิงพาหุรัดมณีมัย (ประสูติเมื่อ ๑๔ ธันวาคม ๒๔๒๑ สิ้นพระชนมเมื่อ ๒๖ สิงหาคม ๒๔๓๐)

๒. พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว

๓. สมเด็จเจาฟาตรีเพ็ชรุตมธํารง

๔. จอมพล สมเด็จเจาฟาจักรพงษภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ (ตนสกุลจักรพงษ ณ อยุธยา)

๕. สมเด็จเจาฟาศิริราชกกุธภัณฑ

๖. สมเด็จเจาฟาหญิง (ประสูติและสิ้นพระชนมในวันเดียวกัน)

๗. พลเรือเอก สมเด็จเจาฟาอัษฎางคเดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา (ตนสกุลอัษฎางค ณ อยุธยา)

๘. สมเด็จเจาฟาจุฑาธุชธราดิลก กรมขุนเพ็ชรบูรณอินทราชัย (ตนสกุลจุฑาธุช) และ

- 16 -

๙. สมเด็จเจาฟาประชาธิปกศักดิเดชน กรมขุนสุโขทัยธรรมราชา (รัชกาลที่ ๗)

ในขณะที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาฯ สวรรคตนั้น พี่นองรวมพระราชชนนีกับพระองคทานที่ยังมีพระชนมชีพอยูก็แตสมเด็จเจาฟาประชาธิปกศักดิเดชน กรมขุนสุโขทัยธรรมราชาพระองคเดียว ซึ่งเปนพระอนุชาองคสุดทอง และมีนัดดาสองพระองค คือ พระองคเจาจุลจักรพงษ โอรสของกรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ กับหมอมเจาวรานนทธวัช โอรสของกรมขุนเพ็ชรบูรณอินทราชัย

กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถขณะยังมีพระชนมชีพอยูนั้น ดํารงฐานะเปนรัชทายาทของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาฯ ดวยเปนพระอนุชาถัดจากพระองค และขณะนั้นกรมหลวงพิษณุโลกฯ มีหมอมแคทยาเปนชายา ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาฯ พระราชบิดา ทรงรับเปนสะใภหลวง ม.ร.ว.นริศรา จักรพงษ พระธิดาพระองคเจาจุลจักรพงษ เลาไวในหนังสือแคทยาและเจาฟาสยาม วา ชื่อ จุลจักรพงษ เปนชื่อที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาฯ ทรงประทานตั้งใหโดยเปลี่ยนจากชื่อ พงษจักร ที่สมเด็จพระบรมราชินีนาถเสาวภาผองศรี ประทานตั้งใหแตแรก

ดังนั้นตามเงื่อนไขขอ ๒ แหงกฎมณเฑียรบาลวาดวยการสืบราชสันตติวงศ พระองคเจาจุลจักรพงษอยูในฐานะที่จะไดรับการสถาปนาขึ้นเปนพระมหากษัตริยสืบตอจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาฯ เพราะเปนพระโอรสของสมเด็จพระอนุชา องครัชทายาท (กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ)

สวนหมอมเจาวรานนทธวัช พระโอรสของกรมขุนเพ็ชรบูรณอินทราชัย ซึ่งตามกฎมณเฑียรบาลก็มีสิทธิ์สืบราชสันตติวงศเปนพระองคถัดไปจากจากพระองคเจาจุลฯ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาฯ ไดทรงมีพระบรมราชโองการใหขามไปเสียดังที่ยกมาขางตน

จากพระบรมราชโองการฉบับวันที่ ๒๑ กันยายน ๒๔๖๘ เปนเครื่องชี้ใหเห็นวา พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาฯ ทรงรับในสิทธิ์สืบราชสันตติวงศของพระองคเจาจุลฯ เพราะถาพระองคไมทรงรับในสิทธิ์ดังกลาวนี้ พระองคจะตองระบุไวในพระบรมราชโองการฉบับเดียวกันนี้วาใหขามไปเสีย (เพราะมีแมเปนนางตางดาว) เชนเดียวกับที่ทรงระบุใหขามหมอมเจาวรานนทธวัช (เพราะมีแมไมมีชาติสกุล) นั้นแลว

แตมีแมเปนนางตางดาวไมอยูในขอหามตามมาตรา ๑๑ (๔) หามแตมีชายาเปนนางตางดาวเทานั้น

ในที่ประชุมของพระบรมวงศานุวงศชั้นผูใหญ ในคืนวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน ๒๔๖๘ ซึ่งมีจอมพลสมเด็จเจาฟากรมพระยาภาณุพันธุวงศวรเดชเปนประธานของที่ประชุมอันประกอบดวย

- 17 -

จอมพล สมเด็จพระเจาพี่ยาเธอ เจาฟากรมพระนครสวรรควรพินิต ผูเปยมไปดวยพระบารมี ไดมีความเห็นใหอันเชิญสมเด็จเจาฟาประชาธิปกศักดิเดชน กรมขุนสุโขทัยธรรมราชา ขึ้นครองราชยเปนพระมหากษัตริยองคที่ ๗ แหงราชวงศจักรี

ดังนั้น เมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ สละราชสมบัติ โดยกฎมณเฑียรบาล พระองคผูสืบราชสันตติวงศคือ พระองคเจาจุลจักรพงษ ซึ่งเปนสายตรงคือ โอรสของพระเชษฐา (กรมหลวงพิษณุโลกฯ) มีสิทธิ์ในการสืบราชสันตติวงศกอนกรมขุนสุโขทัย (รัชกาลที่ ๗) แตดวยบารมีของ จอมพล สมเด็จพระเจาพี่ยาเธอเจาฟากรมพระนครสรรควรพินิต ไดชวยสงใหกรมขุนสุโขทัยขุนสูราชบัลลังกขามพระองคเจาจุลจักรพงษไปดังกลาวแลว

สวนกรมหลวงสงขลาฯ สมเด็จพระราชบิดานั้น เปนอนุชาของสมเด็จเจาฟามหาวชิรุณหิส สยามมกุฎราชกุมาร ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวกับสมเด็จพระนางเจาสวางวัฒนา บรมราชเทวี(สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจา)

แตสมเด็จเจาฟามหาวชิรุณหิส สยามมกุฎราชกุมารสิ้นพระชนมเสียกอนที่จะไดขึ้นครองราชย ตอมาสมเด็จพระราชบิดา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาฯ ไดสถาปนาสมเด็จเจาฟา กรมขุนเทพทวาราวดี ในสมเด็จพระนางเจาเสาวภาผองศรี พระบรมราชินีนาถ เปนสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชสยามมกุฎราชกุมาร (แทนที่จะเปนกรมหลวงสงขลาฯ พระอนุชาของสมเด็จเจาฟามหาวชิรุณหิส สยามมกุฎราชกุมารพระองคกอน) และถานับโดยศักดิ์ทางพระมารดาแลว สมเด็จพระนางเจาเสาวภาผองศรี พระมารดาของกรมขุนเทพทวาราวดี (รัชกาลที่ ๖) เปนพระนองนาง (ประสูติ ๑ มกราคม ๒๔๐๖) ของสมเด็จพระนางเจาสวางวัฒนา (ประสูติ ๑๐ กันยายน ๒๔๐๕ นับตามปปฏิทินเกา) ในสมเด็จพระมารดา สมเด็จพระปยมาวดี ที่มีพระพี่นางองคโตรวมครรภพระมารดาเดียวกัน คือ พระองคเจาหญิงสุนันทากุมารีรัตน (ประสูติ ๑๐ พฤศจิกายน ๒๔๐๓) หรือพระนางเรือลม

ที่ผมอุตสาหลําดับความการสืบราชสันตติวงศมานั้น ก็เพื่อเปนหลักฐานแสดงใหเห็นวา ทานปรีดี พนมยงค มีสวนสําคัญอยางไรบางในการสนับสนุนเชื้อสายกรมหลวงสงขลานครินทรขึ้นนั่งบัลลังกพระมหากษัตริยแหงราชจักรีวงศ ทั้งที่ถูกขามมาแลว

ในการประชุมคณะรัฐมนตรีระหวางวันที่ ๒-๗ มีนาคม ๒๔๗๗ ครั้งนั้นทานปรีดีไดบันทึกไวในหนังสือ บางเรื่องเกี่ยวกับพระบรมวงศานุวงศ ในสงครามโลกครั้งที่ ๒ มีความตอนหนึ่งวาดังนี้

- 18 -

“(๑) พระองคเจาจุลจักรพงษ ซึ่งเปนพระโอรสของสมเด็จเจาฟาจักรพงษภูวนาถ ที่ทรงเปนรัชทายาทในรัชกาลที่ ๖ ครั้นแลวจึงพิจารณาคําวา “โดยนัย” แหงกฎมณเฑียรบาล ๒๔๖๗ นั้นพระองคเจาจุลจักรพงษจะตองยกเวนตามมาตรา ๑๑ (๔) แหงกฎมณเฑียรบาลหรือไมเพราะมารดามีสัญชาติเดิมเปนตางประเทศ ซึ่งตามตัวบทโดยเครงครัดกลาวไวแตเพียง ยกเวนผูสืบราชสันตติวงศที่มีพระชายาเปนคนตางดาว (ขณะนั้นพระองคเจาจุลจักรพงษยังไมมีพระชายาเปนนางตางดาว) รัฐมนตรีบางทานเห็นวาขอยกเวนนั้นใชสําหรับรัชทายาทองคอื่น แตไมใชกรณีสมเด็จเจาฟาจักรพงษภูวนาถ ซึ่งขณะที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาฯสถาปนาเปนรัชทายาทนั้น ก็ทรงมีพระชายาเปนนางตางดาวอยูแลว และทรงรับรองเปนสะใภหลวงโดยถูกตอง แตสวนมากของคณะรัฐมนตรีตีความคําวา ‘โดยนัย’ นั้นยอมนํามาใชในกรณีผูซึ่งจะสืบราชสันตติวงศมีพระมารดาเปนนางตางดาวดวย”

รัฐมนตรีสวนขางมากที่ตีความคําวา ‘โดยนัย’ ดังกลาวนี้มีทานปรีดีรวมอยูดวย และเปนคนสําคัญในการอภิปรายชักจูงใหรัฐมนตรีสวนขางมากมีความเห็นรวมกับทาน

ที่ประชุมจึงไดพิจารณาถึงพระองคอื่นๆ ตามกฎเกณฑของกฎมณเฑียรบาลที่ระบุไววา “...ตอไมสามารถเลือกทางสายตรงไดแลว จึงใหเลือกตามเกณฑที่สนิทมากนอย”

ในบรรดาพระงคที่สนิทมากและนอยนี้มี อาทิ กรมพระนครสวรรคฯ และพระโอรส พระโอรสของสมเด็จเจาฟาฯ กรมหลวงสงขลานครินทร พระโอรสของสมเด็จเจาฟายุคลทิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศวรและในที่สุดคณะรัฐมนตรีมีความเห็นเปนเอกฉันทตามการชี้นําของทานปรีดีที่เห็นสมควรสถาปนาพระโอรสของสมเด็จเจาฟาฯ กรมหลวงสงขลานคริทร คือ พระวรวงศเธอพระองคเจาอานันทมหิดล ขึ้นเปนกษัตริยรัชกาลที่ ๘ สืบตอจากพระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ อันเปนการกลับเขาสูสายเดิม คือสายสมเด็จเจาฟามหาวชิรุณหิส สยามมกุฎราชกุมาร

การสถาปนาพระวรวงศเธอ พระองคเจาอานันทมหิดลขึ้นเปนพระมหากษัตริย นอกจากจะเปนการกลับคืนเขาสูสายเดิมโดยชอบธรรมแลวยังเปนไปตามพระราชดําริของพระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ อีกดวย บันทึกลับที่จดโดยพระยามหิธร เสนาบดีกระทรวงมุรธาธร วาดังนี้

“วันที่ ๓๐ มิถุนายน ๒๔๗๕ เวลา ๑๗.๑๕ น. โปรดเกลาฯ ใหพระยามโนปกรณฯ พระยาศรีวิสารฯ พระยาปรีชาชลยุทธ พระยาพหลฯ กับหลวงประดิษฐมนูธรรม มาเฝาฯ ที่วังสุโขทัย มีพระราชดํารัสวาอยากจะสอบถามความบางขอและบอกความจริงใจ ฯลฯ อีกอยางหนึ่งอยากจะแนะนําเรื่องสืบสันตติวงศ

- 19 -

พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาฯ และพระพุทธเจาหลวงไดเคยทรงพระราชดําริที่จะออกจากราชสมบัติเมื่อทรงพระชราเชนเดียวกัน ในสวนพระองคพระเนตรก็ไมปรกติคงทนงานไปไดไมนาน เมื่อการณปรกติแลว จึงอยากจะลาออกเสีย ทรงพระราชดําริเห็นวา พระโอรสสมเด็จเจาฟาฯ กรมขุนเพ็ชรบูรณ ก็ถูกขามมาแลว ผูที่จะสืบราชสันตติวงศตอไป ควรจะเปนพระโอรสของสมเด็จเจาฟาฯ กรมหลวงสงขลานคริทร ฯลฯ”

ดังกลาวนี้ จะเห็นไดวาทานปรีดีเปนผูมีบทบาทสําคัญยิ่งในการอัญเชิญในหลวงอานันทฯ ขึ้นครองราชย เมื่อ ๒ มีนาคม ๒๔๗๗

ปกปองราชบัลลังก

ในคดีดําที่ ๔๒๒๖/๒๕๒๑ ทานปรีดี พนมยงค โจทกยื่นฟองนายรอง ศยามานนท ศาสตราจารยทางประวัติศาสตร จําเลย กรณีที่ศาสตราจารยผูนั้นบิดเบือนประวัติศาสตร หมิ่นประมาทใสความ ซึ่งในที่สุดจําเลยรับผิดตามฟองนั้น คําบรรยายฟองตอนหนึ่งที่แสดงใหเห็นถึงความกลาหาญและเสียสละของนายปรีดีที่ตอสูปกปองราชบัลลังก วาดังนี้

“เมื่อวันที่ ๑๒ พฤศจิกายน ๒๔๘๔ ไดมีพระราชกฤษฎีกาแตงตั้งใหจอมพล ป. พิบูลสงคราม เปนผูบัญชาการทหารสูงสุด และพลโทมังกร พรหมโยธี เปนรองผูบัญชาการทหารสูงสุด ตอมาอีก ๖ วัน คือ ในวันที่ ๑๘ เดือนเดียวกันนี้ ก็ไดมีกฤษฎีกาเพิ่มเติมอีกฉบับหนึ่งวา ใหจอมพลพิบูลฯ มีอํานาจสิทธิ์ขาดผูเดียวในการสั่งทหารสามเหลาทัพ อันเปนอํานาจพิเศษยิ่งกวาผูบัญชาการทหารสูงสุดอื่นๆ

“ครั้นตอมาในปลายเดือนพฤศจิกายนนั้นเอง คือกอนที่ญี่ปุนจะรุกรานไทย ในวันที่ ๘ ธันวาคม ๒๔๘๔ จอมพลพิบูลฯ ไดเสนอที่ประชุมคณะรัฐมนตรีใหบัญญัติกฎหมายยกเลิกบรรดาศักดิ์ไทยเดิม โดยสถาปนา ‘ฐานันดรศักดิ์’ (Lordship) ตามแบบฝรั่งขึ้นใหม คือ ดยุก, มาควิส, เคานท, ไวสเคานท, บารอน ฯลฯโดยตั้งศัพทใหมขึ้นเพื่อใชสําหรับฐานันดรศักดิ์เจาศักดินาใหม คือ สมเด็จเจาพญา, ทานเจาพญา, เจาพญา, ทานพญาฯลฯ สวนภรรยาของฐานันดรเจาศักดินาใหมนั้นใหเติมคําวา ‘หญิง’ ไวขางทาย เชน ‘สมเด็จเจาพญาหญิง’

“แตหลวงวิจิตรวาทการเสนอใหเรียกวา ‘สมเด็จหญิง’ และฐานันดรเจาศักดินาใหมีคําวา ‘แหง’ (of) ตอทายดวยชื่อแควนหรือบริเวณทองที่ เชน สมเด็จเจาพญาแหงแควน... พญาแหงเมือง... ฯลฯ ทํานอง

- 20 -

ฐานันดรศักดินายุโรป เชน ดยุก ออฟ เบดฟอรด ฯลฯ ฐานันดรเจาศักดินาใหมนี้ใหแกรัฐมนตรีและขาราชการไทยตามลําดับตําแหนงเครื่องราชอิสริยาภรณสายสะพาย เชน จอมพลพิบูลฯ ไดรับพระราชทานสายสะพายนพรัตน ก็จะไดดํารงฐานันดรเจาศักดินาเปน ‘สมเด็จเจาพญาแหง...’

“ฐานันดรเจาศักดินาใหมนั้นทายาทสืบสันตติวงศไดเหมือนในยุโรปและญี่ปุน อันเปนวิธีการซึ่งนักเรียนที่ศึกษาประวัติศาสตรนายพลนโปเลียน โบนาปารต ทราบกันอยูวา ทานนายพลผูนั้นไดขยับขึ้นทีละกาวทีละกาว จากเปนผูบัญชาการกองทัพแลวเปนกงสุลคนหนึ่งในคณะกงสุล ๓ คนที่มีอํานาจสิทธิ์ขาดปกครองประเทศฝรั่งเศส ครั้นแลวนายพลนโปเลียน โบนาปารต ก็เปนกงสุลผูเดียวตลอดกาลซึ่งมีสิทธิ์ตั้งทายาทสืบตําแหนง

“รัฐมนตรีที่เปนผูกอการฯ จํานวนหนึ่งรวมทั้งโจทกดวยนั้น ไดคัดคานจอมพลพิบูลฯ วาขัดตออุดมคติของคณะราษฎร อันเปนเหตุใหจอมพลพิบูลฯ ไมพอใจ ทานจึงเสนอใหที่ประชุมเลือกเอาสองทาง คือทางหนึ่งตกลงตามแผนสถาปนาฐานันดรเจาศักดินาอยางใหม ทางที่สองเวนคืนบรรดาศักดิ์เดิมทุกคน

“รัฐมนตรีสวนขางมาจึงลงมติในทางเวนคืนบรรดาศักดิ์เดิม เมื่อจอมพลพิบูลฯ แพเสียงขางมากในที่ประชุมคณะรัฐมนตรีแลว ทานจึงเสนอวาเมื่อเวนคืนบรรดาศักดิ์เกาแลว ผูใดจะใชชื่อและนามสกุลเดิม หรือเปลี่ยนนามสกุลตามชื่อบรรดาศักดิ์เดิมก็ได

“โจทก (ทานปรีด-ีผูเขียน) กับรัฐมนตรีสวนหนึ่งกลับใชชื่อและนามสกุลเดิม แตจอมพลพิบูลฯเปลี่ยนนามสกุลเดิมของทานมาใชตามราชทินนามวา ‘พิบูลสงคราม’ และรัฐมนตรีบางทานก็ใชชื่อเดิม โดยเอาสกุลเดิมเปนชื่อรอง และใชราชทินนามเปนนามสกุล ซึ่งเปนตนเหตุแหงชื่อและนามสกุลยาวๆ แพรหลายจนทุกวันนี”้

ตอกรณีดังกลาว พระวรวงศเธอพระองคเจาอาทิตยทิพอาภา อดีตประธานคณะผูสําเร็จราชการแทนพระองค ไดใหการเปนพยานในคดีอาชญากรสงคราม ที่มีจอมพล ป. พิบูลสงครามเปนจําเลย มีความตอนหนึ่งรับกันกับคําฟองของทานปรีดีขางตน ดังนี้

“ตอนที่ จอมพล ป. นําใหมีการลาออกหรือใหพนจากบรรดาศักดิ์กันนั้น ขุนนิรันดรชัยไดมาทาบทามขาพเจาวา จะไดมีการแตงตั้งบรรดาศักดิ์กันใหมเปนสมเด็จเจาพญาชายบาง สมเด็จเจาพญาหญิงบาง และขุนนิรันดรชัยถูกแตงตั้งใหเปนกรรมการ โดยยึดหลักเกณฑวา ผูที่ไดสายสะพายนพรัตนจะไดเปนสมเด็จเจาพญา

- 21 -

ชาย ซึ่งมีจอมพล ป. คนเดียวที่ไดสายสะพายนั้น เมื่อตั้งสมเด็จเจาพญาชายแลว เมียของผูนั้นก็ไดเปนสมเด็จเจาพญาหญิงตามไปดวย

“ขาพเจา รูสึกวา จอมพล ป. นั้น กระทําการเพื่อจะเปนพระเจาแผนดินเสียเอง แลวภรรยาจอมพล ป. ก็มีความมักใหญใฝสูงทํานองเดียวกันเอารูปไปฉายในโรงหนังใหคนทําความเคารพโดยมีการบังคับ ในการทําบุญวันเกิดก็ทําเทียมวันเฉลิมพระชนมพรรษาของพระเจาแผนดิน เชน มีตราไกกางปกประดับธงทิวทํานองเดียวกับตราครุฑหรือตราพระบรมนามาภิไธยยอ และไดสรางเกาอี้ขึ้นในทํานองเดียวกับเกาอี้โทรนของพระเจาแผนดินเวนแตใชตราไกกางปกแทนตราครุฑเทานั้น...”

ในคําสั่งกระทรวงมหาดไทย ลงวันที่ ๒๙ กรกฎาคม ๒๔๘๙ ถึงคณะกรรมการจังหวัด ชี้แจงการโฆษณาหลอกลวงของพรรคประชาธิปตย (ในขณะนั้น) ที่ใสรายทานปรีดีในกรณีสวรรคตของในหลวงอานันทฯ คําสั่งกระทรวงมหาดไทยไดยกขอเท็จจริงในการแสดงความจงรักภักดีของทานปรีดีตอในหลวงอานันทฯ มีความตอนหนึ่งวาดังนี้

“เมื่อสมเด็จพระเจาอยูหัวในพระบรมโกษฐ ทรงบรรลุนิติภาวะแลว นายกรัฐมนตรีปจจุบันนี้ (ปรีดี พนมยงค ) เมื่อครั้งเปนผูสําเร็จราชการแทนพระองค ก็ไดอัญเชิญทูลสมเด็จพระเจาอยูหัวใหเสด็จกลับมาครองราชย มิไดปรารถนาที่จะกุมอํานาจที่จะทําหนาที่เปนประมุขของรัฐ และไมไดกระทําการขัดขวางอยางใด แตตรงกันขามกลับอัญเชิญเสด็จกลับมา มอบถวายราชสมบัติแดพระองค

“ในระหวางที่พระองคประทับอยูในตางประเทศ เมื่อมีผูปองรายตอราชบัลลังก นายกรัฐมนตรีคนปจจุบันนี้ (ปรีดี พนมยงค) เมื่อครั้งเปนผูสําเร็จราชการแทนพระองค ก็ไดเสียสละและเสี่ยงภัยเพื่อปองกันราชบัลลังกใหปลอดภัยตลอดมา เวลานั้นหามีผูใดเสี่ยงภัยเชนนั้นไม แตตรงกันขามกลับประจบสอพลอผูมีอํานาจ รัฐบาลนี้มีความเสียใจที่พรรคประชาธิปตยบางคนไดฉวยเอาพระมหากษัตริยอันเปนที่เคารพสักการะมาใชเปนเครื่องมือทางการเมือง” (เพื่อทําลายทานปรีด-ีผูเขียน)

ปกปองพระเกียรติ

ในขณะที่ดํารงตําแหนงเปนผูสําเร็จราชการแทนพระองค ทานปรีดีไดปกปองพระเกียรติของพระมหากษัตริยไวอยางดียิ่งชีวิต ดังเชนในกรณีที่จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในสมัยนั้น เมื่อนําพระราชบัญญัติหรือพระบรมราชโองการใดก็แลวแต เสนอผูสําเร็จราชการแทนพระองคเพื่อลงพระนามและ

- 22 -

ลงนามในพระปรมาภิไธยสมเด็จพระเจาอยูหัว จอมพล ป. พิบูลสงคราม จะลงนามในฐานะนายกรัฐมนตรีผูรับสนองพระบรมราชโองการไปเปนการลวงหนาเปนการบีบบังคับใหผูสําเร็จราชการแทนพระองคตองลงนามในพระราชบัญญัติหรือพระบรมราชโองการนั้นๆ เสมือนกับตรายาง อันเปนการหมิ่นพระบรมเดชานุภาพ

นายทวี บุณยเกตุ ในฐานะเลขาธิการคณะรัฐมนตรี ซึ่งมีหนาที่เปนผูนําพระราชบัญญัติขึ้นทูลเกลาฯ เพื่อทรงลงพระปรมาภิไธย ไดบันทึกไวในหนังสือความทรงจําของทานวาดังนี้

“...ตามระเบียบนั้น จะเปนพระราชบัญญัติก็ตามหรือพระบรมราชโองการใดๆ ก็ตาม พระมหากษัตริยหรือผูสําเร็จราชการแทนพระองคจะตองทรงลงพระปรมาภิไธยหรือลงนามกอนแลวนายกรัฐมนตรีจึงจะเปนผูลงนามรับสนองพระบรมราชโองการในภายหลัง แตในสมัยที่จอมพล ป. พิบูลสงคราม เปนนายกรัฐมนตรีและมีคณะผูสําเร็จราชการแทนพระองคนั้น จอมพล ป. พิบูลสงคราม มักจะลงนามรับสนองพระบรมราชโองการกอน แลวจึงไดใหคณะผูสําเร็จราชการแทนพระองคลงนาม...”

แตในสมัยที่ทานปรีดีเปนผูสําเร็จราชการแทนพระองค ทานไมยอมใหจอมพล ป. ทําเชนนั้น โดยทานอางวา การกระทําของจอมพล ป. เชนนั้นเปนการละเมิดรัฐธรรมนูญ

ในคราวที่จอมพล ป. พิบูลสงคราม ขัดใจกับคณะผูสําเร็จราชการแทนพระองค (เวลานั้นมีอยูสองทาน คือ พระวรวงศเธอ พระองคเจาอาทิตยทิพอาภา กับทานปรีดี) ทานปรีดีไดบันทึกไวในหนังสือ บางเรื่องเกี่ยวกับพระบรมวงศานุวงศ วาดังนี้

“...ตอมาประมาณเดือนกุมภาพันธ ๒๔๘๖ จอมพล ป. ไดยื่นใบลาออกตรงมายังประธานคณะผูสําเร็จราชการแทนพระองค แลวจอมพล ป. ก็ไดลาออกจากทําเนียบสามัคคีชัย ไมรูวาไปไหนชะรอยพระองคเจาอาทิตยฯจะทรงทราบวา จอมพล ป. ตองการลาออกจริงเพื่อปรับปรุงคณะรัฐมนตรีใหม พระองคจึงสงใบลาจอมพล ป. มาใหขาพเจาพิจารณา ขาพเจาจึงเขียนความเห็นในบันทึกหนาปกใบลานั้นวา ‘ใบลานั้นถูกตองตามรัฐธรรมนูญแลว อนุมัติใหลาออกได’ ขาพเจาลงนามไวตอนลาง ทิ้งที่วางตอนบนไวเพื่อใหพระองคเจาอาทิตยฯ ทรงลงพระนาม ซึ่งพระองคก็ทรงลงพระนาม

“ขาพเจาเชิญนายทวี บุณยเกตุ ซึ่งขณะนั้นดํารงตําแหนงรัฐมนตรีและเลขาธิการคณะรัฐมนตรีมาถามจอมพล ป. จะจัดการปรับปรุงรัฐบาลหรืออยางไร? ก็ไดรับคําตอบวา คงจะปรับปรุงรัฐบาล และตามหาตัว

- 23 -

จอมพล ป. ก็ยังไมพบ แตเมื่อคณะผูสําเร็จราชการฯ สงคําอนุมัติใบลาออกของจอมพล ป. แลว สํานักเลขาธิการคณะรัฐมนตรีซึ่งบังคับบัญชากรมโฆษณาการอยูดวยก็ใหวิทยุของกรมนั้นประกาศการลาออกของจอมพล ป.

“ฝายจอมพล ป. ขณะนั้นจะอยูที่แหงใดก็ตาม เมื่อไดฟงวิทยุกรมโฆษณาการประกาศการ ลาออกเชนนั้นแลว ก็แสดงอาการโกรธมากครั้นแลวไดมีนายทหารจํานวนหนึ่งไปเฝาพระองคเจาอาทิตยฯ ณ พระที่นั่งอัมพรสถานซึ่งทานผูนี้ประทับอยูขณะนั้น ขอใหจัดการเอาใบลาออกคืนใหจอมพล ป.

“เปนธรรมดาเมื่อพระองคเจาอาทิตยฯ เห็นอาการของนายทหารเหลานั้นจึงตกพระทัยเพราะไมสามารถเอาใบลาคืนใหจอมพล ป. ได ฉะนั้นพระองคพรอมดวยหมอมกอบแกว ชายาไดมาที่ทําเนียบที่ขาพเจาอาศัยอยู ซึ่งตั้งอยูริมแมน้ําใกลทาชางวังหนา ขออาศัยคางคืนที่ทําเนียบ ขาพเจาจึงขอใหเพื่อนทหารเรือชวยอารักขาขาพเจาดวย เพื่อนทหารเรือไดสงเรือยามฝงในบังคับบัญชาของ ร.อ. วัชรชัย ชัยสิทธิเวช ร.น. มาจอดที่หนาทําเทียบของขาพเจา ฝาย พ.ต. หลวงราชเดชา ราชองครักษประจําตัวขาพเจา และ พ.ต. ประพันธ กุลวิจิตร ราชองครักษประจําองคพระองคเจาอาทิตยฯ ก็มารวมใหความอารักขาดวย

“เราสังเกตดูจนกระทั่งเวลาบายของวันรุงขึ้นก็ไมเห็นทหารบกหรืออากาศมาคุกคามประการใด ดังนั้นพระองคเจาอาทิตยฯ กับหมอมกอบแกว จึงกลับไปพระที่นั่งอัมพรสถาน”

จากการที่พระองคเจาอาทิตยฯ และทานปรีดีไดลงพระนามและลงนามอนุมัติใหจอมพล ป. ลาออกจากตําแหนงนายกรัฐมนตรี และวิทยุกระจายเสียงของกรมโฆษณาการก็ไดออกอากาศใหรูกันทั่วไป อันเปนการปฏิบัติราชการที่ถูกตองตามแบบแผนทุกประการ แตไมถูกใจจอมพล ป. เพราะเจตนาการลาออกของจอมพล ป. ก็เพื่อหยั่งเชิงการเขากุมอํานาจเบ็ดเสร็จแบบนโปเลียน ดวยคาดคิดวาคณะผูสําเร็จราชการแทนพระองคคงไมกลาลงพระนามและลงนามอนุมัติใหทานลาออก และถาเปนเชนนั้นก็เทากับยอมรับในอํานาจเบ็ดเสร็จของทาน แตเหตุการณไมไดเปนไปเชนนั้น อันเปนสัญญาณบอกใหทานรูวาการเขากุมอํานาจเบ็ดเสร็จยังมีปญหา ซึ่งหมายถึงยังมีคนตอตานขัดขวาง

เพื่อแกปญหาการตอตานขัดขวางการขึ้นสูอํานาจเบ็ดเสร็จ จอมพล ป. จึงอาศัยอํานาจตําแหนงผูบัญชาการทหารสูงสุด ตามกฤษฎีกาลงวันที่ ๑๘ พฤศจิกายน ๒๔๘๔ ออกคําสั่งใหพระองคเจาอาทิตยฯ และทานปรีดีเขาประจํากองบัญชาการทหารสูงสุด (อันอยูภายใตบังคับบัญชาของผูบัญชาการทหารสูงสุด คือ จอมพล ป. พิบูลสงคราม - ผูเขียน) และใหไปรายงานตัวตอผูบัญชาการทหารสูงสุดภายใน ๒๔ ชั่วโมง

- 24 -

ตอคําสั่งดังกลาว พระองคเจาอาทิตยฯ รีบไปรายงานตัวทันที สวนทานปรีดีไมยอมไปทานใหเหตุผลที่ไมยอมไปรายงานตัววาดังนี้

“ขาพเจามีตําแหนงเปนผูแทนพระองคพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ซึ่งทรงเปนจอมทัพตามรัฐธรรมนูญ ถาขาพเจาไปรายงานตัวยอมอยูภายใตผูบัญชาการทหารสูงสุด ก็เทากับขาพเจาลดพระราชอํานาจของพระมหากษัตริยลงอยูภายใตผูบัญชาการทหารสูงสุด มีรัฐมนตรีบางนายไดชี้แจงขอรองใหจอมพล ป.ถอนคําสั่งที่วานั้น ซึ่งจอมพล ป. ก็ไดยอมถอนคําสั่ง เปนอันวาพระองคเจาอาทิตยฯ และขาพเจาคงสามารถปฏิบัติภารกิจแทนพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวที่ทรงเปนจอมทัพตามรัฐธรรมนูญไดตอไป”

ถวายความจงรักภักดี

ตอมาเมื่อพระองคเจาอาทิตยฯ ลาออกจากผูสําเร็จราชการแทนพระองค สภาผูแทนราษฎรจึงไดมีมติและประกาศลงวันที่ ๑ สิงหาคม ๒๔๘๗ ใหทานปรีดีเปนผูสําเร็จราชการแทนพระองคแตผูเดียว และในวันนั้นเองทานไดลงนามในพระปรมาภิไธย แตงตั้งใหนายควง อภัยวงศ เปนนายกรัฐมนตรีสืบตอจากจอมพล ป. พิบูลสงคราม ที่ลาออกไปเพราะแพมติในสภาฯ เรื่องพระราชกําหนดระเบียบบริหารนครบาลเพ็ชรบูรณและพระราชกําหนดจัดสรางพุทธบุรีมณฑล

เพื่อสรางความปรองดองทางการเมืองระหวางฝายคณะราษฎรกับฝายเจาศักดินา ทานปรีดีในฐานะหัวหนาขบวนการเสรีไทย ไดมอบหมายใหนายทวี บุณยเกตุ ซึ่งรวมงานเสรีไทยอยูกับทานและมีตําแหนงเปนรัฐมนตรีอยูในรัฐบาลนายควง อภัยวงศ ดําเนินการปลดปลอยนักโทษการเมือง ซึ่งมีเจานายชั้นผูใหญและขาราชบริพารในระบอบเกาหลายคน

ทานปรีดีไดบันทึกเรื่องนี้ไวในหนังสือ บางเรื่องเกี่ยวกับพระบรมวงศานุวงศ มีความตอนหนึ่งวาดังนี้

“นายควง อภัยวงศ ไดจัดตั้งคณะรัฐมนตรีโดยมีรัฐมนตรีหลายนาย โดยเฉพาะนายทวี บุณยเกตุ เขารวมดวยตามที่นายควงไดตกลงกับขาพเจาไว คือนอกจากนายทวีเปนรัฐมนตรีวาการกระทรวงศึกษาธิการแลวก็เปนรัฐมนตรีสั่งราชการในสํานักนายกรัฐมนตรีดวย โดยมีหนาที่ดําเนินงานของคณะรัฐมนตรีอยูเบื้องหลังนายควง กิจการใดอันเกี่ยวกับขบวนการเสรีไทยซึ่งนายทวีเปนผูบัญชาการพลพรรคในประเทศไทยนั้น ถาจะตองเกี่ยวของกับรัฐบาลอยางใดแลวนายควงก็อนุญาตตามที่ตกลงกันไวกอนวาใหนายทวีปรึกษาตกลงกับขาพเจาโดยตรง โดยนายควงไมขอรับรูดวย นอกจากที่จะตองทําเปนกฎหมายหรือแถลงตอสภาผูแทนราษฎร

- 25 -

“ดังนั้น มีหลายเรื่องที่นายทวีไดปรึกษาขาพเจาจัดทําขึ้นกอนแลวจึงแจงใหนายควงรับไปปฏิบัติการอาทิ การประกาศพระบรมราชโองการวาการประกาศสงครามกับบริเตนใหญและสหรัฐอเมริกาเปนโมฆะนั้นนายทวี บุณยเกตุ เปนผูลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ ดังปรากฏขอเท็จจริงในราชกิจจานุเบกษา ไมใชนายควงเปนผูลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ (ตามที่นายควงกลาวอาง-ผูเขียน)

“การอภัยโทษและนิรโทษกรรมผูตองหาทางการเมือง นายทวีก็เปนหัวแรงสําคัญในการรางกฎหมายอภัยโทษและนิรโทษกรรม เพราะแมขาพเจาจะแจงแกสัมพันธมิตรไดกอนวา เพื่อความสามัคคีของคนไทยที่มีอุดมคติตรงกันในการตอสูกับญี่ปุน ใหไดรับอภัยโทษและนิรโทษกรรมตามที่ ม.จ. ศุภสวัสดิ์ฯ ไดทรงปรารภมานั้น เวลาปฏิบัติเขาจริงก็ยังไมอาจทําไดงายๆ เหมือนดังที่นายควงพูดที่คุรุสภาวา พอนายควงเปนนายกรัฐมนตรีแลวก็สั่งปลอยนักโทษการเมือง” (นายควง อภัยวงศ ไปแสดงปาฐกถาที่คุรุสภาเมื่อ ๒๓ พฤศจิกายน ๒๕๐๖ เรื่องชีวิตของทาน ปรากฏขอเท็จจริงที่พิสูจนไดวานายควงพูดมุสาหลายเรื่องหรือเกินความเปนจริง รวมทั้งเรื่องปลดปลอยนักโทษการเมือง ซึ่งทานอวดอางวาพอทานขึ้นเปนนายกฯ ก็สั่งปลดปลอยนักโทษการเมืองทันท-ีผูเขียน)

“จริงอยู นายควงเปนผูลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ แตในการรางกฎหมายดังกลาวแลว ตองทําความเขาใจกับ พล.ต.อ. อดุล อธิบดีกรมตํารวจ ซึ่งเปนผูสั่งจับผูตองหาการเมืองใหเขาเห็นความสมควรที่จะอภัยโทษและนิรโทษกรรม...”

นายปวย อึ๊งภากรณ ไดพูดถึงเรื่องนี้ไวในบทความของทานเรื่อง “พระบรมวงศานุวงศและขบวนการเสรีไทย” มีความตอนหนึ่งวา

“ตอมาทานชิ้น (ม.จ. ศุภสวัสดิ์ฯ) ไดทรงสงโทรเลขของทานเองมาอีกฉบับหนึ่ง ตรงถึงนายปรีดี พนมยงค ขอบใจที่หัวหนาเสรีไทยยินดีตอนรับ และทรงแสดงเจตนาวาจะรวมงานดวยอยางจริงใจ แตใครจะขอถามวาเพื่อนฝูงของทานชิ้นหลายทานตองโทษการเมืองอยูที่เกาะตะรุเตาบาง บางขวางบาง ที่อื่นๆ บางนั้น นายปรีดี พนมยงคจะกระทําอยางไร

“หัวหนาเสรีไทยตอบไปโดยฉับพลันวากรมขุนชัยนาทฯ และผูอื่น ซึ่งตองโทษการเมืองอยูที่ตะรุเตา บางขวาง และที่อื่นนั้น ทางกรุงเทพฯ จะหาทางปลดปลอย และมิใชจะปลดปลอยอยางเดียว จะออกกฎหมายนิรโทษกรรมดวย...”

- 26 -

และในที่สุดบรรดานักโทษการเมืองเหลานั้นก็ไดรับการนิรโทษกรรมตามคํามั่นสัญญาที่ทานปรีดีใหไวแกทานชิ้น และดวยความสํานึกในบุญคุณทานปรีดี พระยาอุดมพงษเพ็ญสวัสดิ์ (ม.ร.ว. ประยูร อิศรศักดิ์) นักโทษการเมืองผูหนึ่งที่ไดรับนิรโทษกรรมครั้งนั้น จึงไดเขียนสักวามอบแดทานปรีดีในนามนักโทษการเมืองที่ไดรับนิรโทษกรรมวา

“สักวารีเยนตเห็นเปนธรรม นิรกรรมผูตองโทษโจทกเท็จหา

ใหพนทุกขทรมานกายวิญญา หลุดออกมาจากคุกขุมอเวจีฯ”

ทันทีที่สงครามโลกครั้งที่ ๒ ยุติลงเมื่อ ๑๖ สิงหาคม ๒๔๘๘ ทานปรีดีในฐานะผูสําเร็จราชการแทนพระองค ไดสงโทรเลขลงวันที่ ๖ กันยายน ๒๔๘๘ อัญเชิญพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดล เสด็จนิวัตพระนคร ดังสําเนาโทรเลขตอไปนี้

“วันที่ ๖ กันยายน พ.ศ. ๒๔๘๘

สมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดล

โลซานน ขอเดชะใตฝาละอองธุลีพระบาทปกเกลาปกกระหมอม

ตามที่สภาผูแทนราษฎรไดลงมติแตงตั้งขาพระพุทธเจาเปนผูสําเร็จราชการแทนพระองค ตามประกาศลงวันที่ ๑ สิงหาคม ๒๔๘๗ นั้นบัดนี้ถึงวาระอันสมควรที่ใตฝาละอองธุลีพระบาทจะทรงปฏิบัติพระราชภารกิจในฐานะทรงเปนพระประมุขของชาติ เพราะใตฝาละอองธุลีพระบาทจะทรงบรรลุนิติภาวะในวันที่ ๒๐ กันยายน ศกนี้แลวฉะนั้นขาพระพุทธเจาจึงขอพระราชทานบรมราชานุญาตอัญเชิญเสด็จใตฝาละอองธุลีพระบาทเสด็จนิวัตสูกรุงเทพมหานคร เพื่อจะไดทรงปกครองแผนดินตามวิถีทางแหงรัฐธรรมนูญ และโดยที่ตําแหนงผูสําเร็จราชการแทนพระองคของขาพระพุทธเจาจะสิ้นสุดลงในวันที่ ๒๐ กันยายน ศกนี้ ขาพระพุทธเจาจึงขอนอมเกลานอมกระหมอมกราบบังคมทูลใหทรงทราบ ณ โอกาสนี้

ควรมิควรแลวแตจะโปรด ขอเดชะ

ขาพระพุทธเจา นายปรีดี พนมยงค”

- 27 -

ตอโทรเลขกราบบังคมทูลอัญเชิญเสด็จนิวัตมหานคร ในหลวงอานันทฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯตอบใหผูสําเร็จราชการแทนพระองคไดทราบในสัปดาหตอมาวาดังนี้

“วันที่ ๑๔ กันยายน ๒๔๘๘

ผูสําเร็จราชการแทนพระองค

กรุงเทพฯ

ขาพเจาไดรับโทรเลขของทานซึ่งไดขอรองขาพเจาใหกลับมาปฏิบัติหนาที่ของขาพเจา ถึงแมวาขาพเจาจะเปนหวงเปนใยตอประเทศชาติ แตขาพเจาก็รูสึกวาจะเปนการเหมาะสมยิ่งขึ้น ถาขาพเจาจะไดมีโอกาสศึกษาใหจบเสียกอน ขาพเจาสอบไลวิชากฎหมายปที่ ๑ เมื่อเดือนกรกฎาคมที่แลว แตขาพเจายังจะตองสอบในชั้นอื่นๆ ที่ยากยิ่งขึ้น และจะตองใชเวลาประมาณปครึ่ง และหลังจากนั้นขาพเจาจะตองใชเวลาอีกอยางนอยหนึ่งป เพื่อเตรียมเขียนวิทยานิพนธตามหลักสูตรชั้นปริญญาเอก ขาพเจาหวังวาทานคงเขาใจในความปรารถนาของขาพเจาที่จะศึกษาใหจบ ถาทานและรัฐบาลเห็นชอบดวย ขาพเจาก็ใครที่จะกลับไปเยี่ยมบานสักครั้งหนึ่งกอนที่ขาพเจาจะสําเร็จการศึกษา ขาพเจาขอขอบใจทานอยางจริงใจ ขาพเจาซาบซึ้งในผลงานที่ทานไดกระทําดวยความยากลําบากและที่ทานกําลังกระทําอยูในนามของขาพเจา

อานันทมหิดล”

ตอพระราชโทรเลขขางตน ทานปรีดีไดโทรเลขกราบบังคมทูลเพื่อทรงทราบ ดวยขอความดังนี้

“ขาพระพุทธเจาไดรับพระราชโทรเลขลงวันที่ ๑๔ กันยายน ของใตฝาละอองธุลีพระบาท ดวยความสํานึกในพระมหากรุณาธิคุณเปนลนพนของขาพระพุทธเจาและรัฐบาลของใตฝาละอองธุลีพระบาท รัฐบาลและขาพระพุทธเจามีความปลื้มปติเปนอยางมากที่ไดทราบวาใตฝาละอองธุลีพระบาททรงมีพระราชประสงคที่จะเสด็จนิวัตพระนครสักครั้งหนึ่งกอนที่จะทรงจบการศึกษา บัดนี้ ขาพระพุทธเจาขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาส กราบบังคมทูลใหทรงทราบเหตุการณตางๆ (เกี่ยวกับการแกไขรัฐธรรมนูญ) ขาพระพุทธเจาเห็นวา การเสด็จนิวัตของใตฝาละอองธุลีพระบาทจะเปนคุณประโยชนแกประเทศชาติเปนอเนกประการ ถึงแมวาพระองคจะประทับอยูในประเทศไทยเปนเพียงระยะเวลาอันสั้นก็ตาม ทั้งนี้ เพื่อวาใตฝาละอองธุลีพระบาทจะ

- 28 -

ไดทรงมีสวนรวมไดตัดสินพระทัยในเรื่องตางๆ อันสําคัญยิ่งดังไดกราบถวายบังคมทูลใหทรงทราบขางตนแลว”

หลังจากที่ในหลวงอานันทฯ ทรงรับโทรเลขกราบบังคมทูลตอบพระราชโทรเลขฉบับลงวันที่ ๑๔ กันยายนของทานปรีดีแลว พระองคไดทรงมีโทรเลขถึงทานปรีดี มีขอความสั้นๆ วาพระองคทรงเชื่อมั่นวาทานปรีดีและรัฐบาลจะดําเนินการแกไขรัฐธรรมนูญอยางยุติธรรมและเปนผลดียิ่ง พระองคทรงมีพระราชดํารัสวา การที่พระองคประทับอยูในประเทศไทยก็คงไมมีประโยชนเทาใดนัก เพราะพระองคทรงไมมีประสบการณ พระองคทรงมีพระราชดํารัสในที่สุดวา “ถาทานเห็นวาขาพเจาควรจะกลับไปเยี่ยมประเทศไทยชั่วคราว ขาพเจาก็ยินดีรับคําเชิญของทาน”

ในที่สุดในหลวงอานันทฯ พรอมดวยสมเด็จเจาฟาภูมิพลอดุลเดช พระอนุชา และสมเด็จพระราชชนนีศรีสังวาลย (พระนามขณะนั้น) ก็ไดเสด็จนิวัตสูกรุงเทพมหานคร โดยเครื่องบินพระที่นั่งที่รัฐบาลอังกฤษจัดถวาย มาถึงสนามบินดอนเมือง ในวันที่ ๕ ธันวาคม ๒๔๘๘ และ ณ ที่นั้น นายกรัฐมนตรี ม.ร.ว. เสนีย ปราโมช คณะรัฐมนตรี และประชาชน ไปเฝารับเสด็จอยางลนหลาม

จากสนามบินดอนเมืองไดประทับรถไฟพระที่นั่งมาถึงสถานีรถไฟสวนจิตรลดา และ ณ ที่นั้น ทานปรีดี พนมยงค ผูสําเร็จราชการแทนพระองค พรอมดวยพระบรมวงศานุวงศชั้นผูใหญไดเฝาคอยรับเสด็จทันทีที่พระองคเสด็จลงจากรถไฟพระที่นั่งสูสถานีจิตรลดาแลว ทานปรีดีไดเฝากราบถวายบังคมทูลพระกรุณาดังนี้

“ขอเดชะฝาละอองธุลีพระบาทปกเกลาปกกระหมอม

บัดนี้เปนศุภวาระดิถีมงคลที่ใตฝาละอองธุลีพระบาทไดเสด็จพระราชดําเนินนิวัตสูมหานครโดยสวัสดิภาพ ขาพระพุทธเจาขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาสกราบบังคมทูลกรุณาโดยอาศัยประกาศประธานสภาผูแทนราษฎร ลงวันที่ ๒๐ กันยายน ๒๔๘๘ วา ความเปนผูสําเร็จราชการแทนพระองคของขาพระพุทธเจาไดสิ้นสุดลงตั้งแตขณะนี้เปนตนไป ขาพระพุทธเจาขอถวายพระพรชัยใหใตฝาละอองธุลีพระบาท เสด็จอยูในราชสมบัติวัฒนาสถาพร เปนมิ่งขวัญของประชาชนและประเทศชาติในระบอบประชาธิปไตยตามรัฐธรรมนูญชั่วกัลปาวสาน

ดวยเกลาดวยกระหมอมขอเดชะ”

- 29 -

แลวทรงพระราชดํารัสตอบดวยน้ําพระทัยอันเปยมลนดวยพระเมตตาและชื่นชมโสมนัส ดังนี้

“ทานปรีดี พนมยงค

ขาพเจามีความยินดีที่ไดกลับมาสูพระนครเพื่อบําเพ็ญพระกรณียกิจตามหนาที่ของขาพเจาตอประชาชนและประเทศชาติ ขาพเจาขอขอบใจทานเปนอันมากที่ไดปฏิบัติกรณียกิจแทนขาพเจาดวยความซื่อสัตยสุจริตตอขาพเจาและประเทศชาติ ขาพเจาถือโอกาสนี้แสดงไมตรีจิตในคุณงามความดีของทาน ที่สงเสริมความเจริญรุงเรืองใหแกประเทศชาติและชวยบํารุงรักษาความเปนเอกราชของชาติไว”

เพื่อเชิดชูยกยองคุณงามความดีของทานปรีดีใหปรากฏแกโลก ตอมาอีกสามวัน คือ ในวันที่ ๘ ธันวาคมพระองคทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหประกาศยกยองทานปรีดีไวในฐานะรัฐบุรุษอาวุโส ดังคําประกาศพระบรมราชโองการดังตอไปนี้

“ประกาศ

อานันทมหิดล

สมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดล มีพระบรมราชโองการโปรดเกลาโปรดกระหมอม ใหประกาศวา

โดยที่ทรงพระราชดําริเห็นวานายปรีดี พนมยงค ไดเคยรับหนาที่บริหารราชการแผนดินในตําแหนงสําคัญๆมาแลวหลายตําแหนง จนในที่สุดไดรับความเห็นชอบจากสภาผูแทนราษฎรใหดํารงตําแหนงผูสําเร็จราชการแทนพระองคและปรากฏวาตลอดเวลาที่นายปรีดี พนมยงค ดํารงตําแหนงเหลานี้ ไดปฏิบัติหนาที่ดวยความซื่อสัตยสุจริตและดวยความจงรักภักดีตอชาติ ศาสนา พระมหาษัตริย และรัฐธรรมนูญ ทั้งไดแสดงใหเห็นเปนที่ประจักษในความปรีชาสามารถ บําเพ็ญคุณประโยชนตอประเทศชาติเปนอเนกประการ

จึงมีพระบรมราชโองการโปรดเกลาโปรดกระหมอมยกยองนายปรีดี พนมยงค ไวในฐานะ รัฐบุรุษอาวุโส และใหมีหนาที่รับปรึกษากิจราชการแผนดิน เพื่อความวัฒนาถาวรของชาติสืบไปทั้งนี้ ตั้งแตบัดนี้เปนตนไป

ประกาศมา ณ วันที่ ๘ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๘๘ เปนปที่ ๑๒ ในรัชกาลปจจุบัน

ผูรับสนองพระบรมราชโองการ

ม.ร.ว. เสนีย ปราโมช

นายกรัฐมนตรี”

- 30 -

โปรดเกลาฯ ทานปรีดีเปนนายกรัฐมนตรี

ในการประชุมซาวเสียงของสภาผูแทนราษฎร เมื่อ ๓๐ มกราคม ๒๔๘๙ เพื่อเลือกผูมาดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรี ภายหลังการเลือกตั้งทั่วไปเมื่อ ๖ มกราคม ๒๔๘๙ ซึ่งเปนการเลือกตั้งครั้งแรกภายหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ บันทึกรายงานการประชุมสภาผูแทนราษฎรในวันนั้นไดบันทึกไวดังนี้

“ประธานสภาผูแทนไดนัดประชุมสมาชิกสภาเพื่อหารือเปนการภายใน สอบถามความเห็นวาผูใดสมควรจะไดรับตําแหนงนายกรัฐมนตรี สมาชิกสวนมากเห็นควรใหนายปรีดี พนมยงค ดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรี ประธานสภาฯ จึงไดไปแจงความเห็นของสมาชิกสวนขางมากใหนายปรีดี พนมยงค ทราบ แตนายปรีดี พนมยงค ปฏิเสธ ไมขอรับตําแหนง โดยแจงวามีภารกิจตางๆ อยูมาก ดังนั้นประธานสภาฯ จึงไดหารือสมาชิกอีกครั้งหนึ่ง แจงใหที่ประชุมทราบวา นายปรีดี พนมยงค ปฏิเสธไมขอรับตําแหนง

“ที่ประชุมไดหารือตอไป ในที่สุดเห็นควรใหพันตรี ควง อภัยวงศ ดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรี ประธานสภาฯ จึงนําความกราบบังคมทูลตามความเห็นของสมาชิก”

นายควง อภัยวงศ จึงไดขึ้นเปนนายกรัฐมนตรี และอยูในตําแหนงนั้นจนถึงวันที่ ๑๘ มีนาคม ๒๔๘๙ แลวไดลาออกไปเพราะแพมติของสภา (เรื่องพระราชบัญญัติคุมครองคาใชจายของประชาชนหรือตามภาษาชาวบานเรียกวา พระราชบัญญัติคุมครองผูบริโภค แตพรรคประชาธิปตยเรียกวาพระราชบัญญัติปกปายขาวเหนียวในเชิงดูถูก เพราะผูเสนอราง พ.ร.บ. นี้เปน ส.ส. ภาคอีสาน) สภาผูแทราษฎรจึงไดประชุมปรึกษาหารือเพื่อเลือกนายกรัฐมนตรีกันอีกครั้งหนึ่งในวันที่ ๑๙ มีนาคม ๒๔๘๙ รายงานการประชุมสภาฯ ไดบันทึกไวดังนี้

วันที่ ๑๙ มีนาคม ๒๔๘๙ ประธานสภาฯ ไดนัดประชุมสมาชิกเปนการภายใน เพื่อหารือวาเมื่อนายกรัฐมนตรี (นายควง อภัยวงศ) กราบถวายบังคมลาออกแลวเชนนี้ ผูดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีตอไปควรจะเปนผูใด สมาชิกในที่ประชุมไดมีความเห็นวาควรเปนนายปรีดี พนมยงค มีสมาชิกบางทานไดใหความเห็นวา นายปรีดี พนมยงค ไมอาจรับตําแหนง เพราะแมแตตําแหนงสมาชิกประเภทที่ ๒ ก็ยังแจงวา ไมสามารถมาประชุมไดสม่ําเสมอ ควรจะสอบถามผูถูกเสนอเสียกอน ดังนั้นจึงพักการหารือไวชั่วระยะหนึ่งเพื่อรอฟงการทาบทามตัว

- 31 -

“ประธานสภาฯ จึงไดไปพบนายปรีดี พนมยงค ที่ทําเนียบทาชางวังหนา ไดมีสมาชิกอีกหลายคนไปดวย ประธานสภาไดแจงใหทราบวาไดหารือกันระหวางสมาชิกสภาฯ พิจารณาหาผูที่สมควรจะดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีคนตอไป สมาชิกสวนมากเห็นวานายปรีดี พนมยงค ควรจะดํารงตําแหนงนี้ จึงมาเรียนใหทราบกอนที่จะนําความขึ้นกราบบังคมทูล ในการนี้ไดมีสมาชิกที่รวมไปดวยไดกลาวขอรองเปนทํานองวา ในภาวะคับขันและสถานการณเชนนี้ ซึ่งจะตองมีการเจรจากับสัมพันธมิตรในปญหาตางๆ อยูตอไปดวย ผูดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีควรจะเปนนายปรีดี พนมยงค

“ในที่สุดนายปรีดี พนมยงค จึงยอมรับตําแหนง ประธานสภาฯ จึงกลับมาแจงใหที่ประชุมสมาชิกสภาฯ ทราบ”

และทานปรีดีก็ไมไดทําใหสภาฯผิดหวัง ที่หวังใหทานเจรจากับพันธมิตรในปญหาตางๆ โดยเฉพาะปญหาการใหขาวสารโดยไมคิดมูลคาแกอังกฤษ ๑ ลาน ๕ แสนตัน (คิดเปนเงินตามราคาขาวสารขณะนั้นประมาณ ๒,๕๐๐ ลานบาท) ตามขอเสนอของ ม.ร.ว. เสนีย ปราโมช ตอรัฐบาลอังกฤษ โดยอางวาเพื่ออัธยาศัยไมตรี และตอมาขอเสนอใหขาสารฟรีนี้ไดถูกระบุไวในสัญญาสมบูรณแบบขอที่ ๑๔ ซึ่งรัฐบาลทานปรีดีไดเจรจากับอังกฤษจากการใหฟรีเปนการขาย ดังปรากฏในรายงานการประชุมสภาผูแทนราษฎร (สามัญ) ครั้งที่ ๓๓ วันที่ ๒ พฤษภาคม ๒๔๘๙ ดังนี้

“...รัฐบาลมีเรื่องที่จะแจงใหสมาชิกทราบ ๒ เรื่อง คือ เรื่องตน เปนเรื่องที่เมื่อวานนี้ ทางรัฐบาลไดทําขอตกลงกับทางฝายอังกฤษในเรื่องการแกไขสัญญาสมบูรณแบบ อันวาดวยการที่เราจะตองสงขาวใหแกอังกฤษเปลาๆ นั้น บัดนี้ไดทําความตกลงกันวา แทนที่ฝายไทยจะสงขาวใหแกอังกฤษเปลาๆ นั้น แตนี้ตอไปทางฝายอังกฤษเปนฝายที่จะไดมาซื้อขาวไทยจากรัฐบาลไทย...”

ขอเท็จจริงดังกลาวนี้ ประธานสภาผูแทนราษฎร พระยามานวราชเสวี ไดกลาวยืนยันอีกครั้งหนึ่ง เมื่อวันปดสมัยประชุมสภาผูแทนราษฎร ๗ พฤษภาคม ๒๔๘๙ มีความตอนหนึ่งวาดังนี้

“...ขาพเจาขอเปนพยานในที่นี้วา ทาน (ปรีดี-ผูเขียน) ไดดํารงตัวของทานมาอยูในความสัตย ความจริง ในความบริสุทธิ์ สมควรที่เราจะเคารพนับถือ และแมในคราวสุดทายที่หานายกรัฐมนตรีไมได ขาพเจาก็ไดรับความเดือดรอนเปนอยางยิ่ง แตเมื่อไปหาทานดวยไดรับมอบหมายจากทานผูมีเกียรติทั้งหลายนี้ ทานยินดีรับทําใหขาพเจาผูมีหนาที่ในฐานะเปนประธานสภาผูแทนราษฎรหมดความหวงใย และยังมีหวังวาทานจะแกไข

- 32 -

อุปสรรคตางๆ ของการกระทําที่ไดเปนมาแลวใหตลอดรอดฝง และทานก็แกไขสัญญาใหขาวเปลาไดเปนการซื้อขาย...”

ทานปรีดีดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีจนถึงวันที่ ๙ พฤษภาคม ๒๔๘๙ ก็ไดกราบถวายบังคมลาออกจากตําแหนง อันเนื่องมาจากการประกาศใชรัฐธรรมนูญฉบับใหม (ฉบับวันที่ ๙ พฤษภาคม ๒๔๘๙ ที่แกไขเพิ่มเติมจากฉบับ ๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕ ตามวิถีทางประชาธิปไตย สาระสําคัญของรัฐธรรมนูญฉบับใหม คือ ยกเลิกสมาชิกประเภท ๒ ที่มาจากการแตงตั้ง และใหมีสองสภา คือสภาผูแทนราษฎรและพฤฒสภา ซึ่งมาจากการเลือกตั้ง)

ตอมาในวันที่ ๗ มิถุนายน ๒๔๘๙ สภาทั้งสองไดประชุมรวมกันเพื่อซาวเสียงเลือกหาตัวผูจะมาดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีสืบตอจากทานปรีดีที่ลาออก ที่ประชุมรวมกันมีความเห็นเปนเอกฉันท ใหทานปรีดีดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีสืบตอไป

หลังจากที่รัฐสภา (ประกอบดวยสภาทั้งสอง) ไดมีมติเปนเอกฉันทใหทานปรีดีดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีแลว คณะประธานและรองประธานรัฐสภารวมทั้งเลขาธิการของทั้งสองสภาไดเขาเฝาเพื่อกราบบังคมทูลใหทรงทราบถึงมติของรัฐสภานั้น รายงานการประชุมรัฐสภาครั้งที่ ๓ วันอาทิตยที่ ๑๐ มิถุนายน ๒๔๘๙ ไดบันทึกไวดังนี้

“ประธานรัฐสภา (นายวิลาส โอสถานนท) เรื่องนี้ (เรื่องการแตงตั้งผูสําเร็จราชการแทนพระองค-ผูเขียน) ขาพเจายินดีจะชี้แจง ถาหากทานตองการทราบ เพราะวาในการที่วันนั้น สภาไดใหมติในการแตงตั้งนายกรัฐมนตรี ซึ่งทานยังคงจําไดในการประชุมรัฐสภาวันแรก พวกเราไดไปเฝาสมเด็จพระเจาอยูหัว ๖ คนดวยกัน คือ ตัวขาพเจา รองประธานเดี๋ยวนี้ (นายเกษม บุญศรี ประธานสภาผูแทนราษฎร-ผูเขียน) และรองประธานอีก ๒ สภา (นายไต ปาณิกบุตร, นายมงคล รัตนวิจิตร, รองประธานพฤฒสภาและสภาผูแทนราษฎรตามลําดับ-ผูเขียน) รวมทั้งเลขาธิการ ๒ สภาดวย (นายไพโรจน ชัยนาม, นายเจริญ ปณทโร เลขาธิการพฤฒสภาและสภาผูแทนราษฎรตามลําดับ-ผูเขียน) รวมเปน ๖ คนดวยกัน การเขาไปนั้นก็เพื่อทูลเกลาฯ ถวายใหทานทรงทราบวา บัดนี้รัฐสภาไดมีมติในการแตงตั้งใหนายปรีดี พนมยงค เปนนายกรัฐมนตรี ทานก็ไดรับสั่งวา “ออ หลวงประดิษฐดีมาก แลวจะทําอยางไรตอไป ?”

“ก็ไดทูลพระองคทานวา ตามระเบียบและตามประเพณีที่ปฏิบัติมา ก็นาจะทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ เชิญนายปรีดี พนมยงค มาสอบถามดูวาจะรับตําแหนงนายกรัฐมนตรีนี้ไดหรือไมอยางไร ที่นี้ก็สุดแตจะทรง

- 33 -

พระกรุณาโปรดเกลาฯ ทานก็มิไดรับสั่งประการใด ไดแตพยักพระพักตร ซึ่งหมายความวา ทานจะไดเชิญนายปรีดี พนมยงค มา...”

และในคืนวันที่ ๗ มิถุนายน นั้นเอง เวลาประมาณสองทุมครึ่ง ทานปรีดีไดถูกเรียกใหเขาเฝาทูลละอองธุลีพระบาท เพื่อทรงซักถามความสมัครใจที่จะรับตําแหนงนายกรัฐมนตรี ทานปรีดีเขาเฝาอยูประมาณครึ่งชั่วโมงกวาๆ แลวถวายบังคมทูลลากลับ

นายปรีดีไดพูดถึงขอเท็จจริงในเรื่องนี้ในที่ประชุมรัฐสภาครั้งที่ ๒ วันที่ ๑๓ มิถุนายน ๒๔๘๙ (ภายหลังสวรรคตสี่วัน) รายงานการประชุมรัฐสภาไดบันทึกไวดังนี้

“...ขาพเจารูสึกวามีพวกที่แกลงทานตางๆ นานา โดยใหมหาชนเขาใจผิด และสําหรับในหลวงพระองคนี้ ทุกคนที่ใจเปนธรรม ก็จะรูวาขาพเจาไดเสียสละและทําทุกอยางที่จะโปรเต็คทราชบัลลังกใหแกพระองคในยามคริติกอลโมเมนทตลอดมา ตลอดจนพระราชวงศขาพเจาก็ไดทํามาเปนอยางดี ขาพเจาเคารพพระมหากษัตริยไมใชวาแตปากแลวใจไมเคารพ ขาพเจาไมทํา ใหเด็ดซตรอยด ขาพเจาไมทํา และไมเปนนิสัยของขาพเจาที่จะทําเชนนี้ เจานายฝายในยอมจะรูเรื่องนี้เปนอยางดี

“เพราะฉะนั้นขาวลือตางๆ เปนเรื่องที่จงใจจะปดแขงปดขาตางหาก ขาพเจาไดยินถึงกับวาขาพเจาไปทําเพรสเชอรพระมหากษัตริย วาขาพเจาเฝาถึง ๒ ยาม ที่จริงขาพเจาเฝาทานในวันศุกรที่ ๗ ภายหลังที่สภาไดฟงเสียง (มีมติใหทานปรีดีเปนนายกรัฐมนตรี-ผูเขียน) และวันอาทิตยก็ไดมีการสไตรคที่มักกะสัน ซึ่งเจากรมทานนัดขาพเจาไปเฝา ๒ ทุมครึ่ง กอนไปวังยังไดโทรศัพทเชิญรัฐมนตรีวาการกระทรวงมหาดไทยและเชิญอธิบดีกรมรถไฟมาดวย ขาพเจารูสึกวาจะอยูอยางชาไมถึงชั่วโมง ขาพเจาเฝาครึ่งชั่วโมงรับสั่งถึงเรื่องที่ทานจะตั้งขาพเจาเปนนายกรัฐมนตรี ขาพเจาอยูราวครึ่งชั่วโมงแลวก็กราบทูลวามีเรื่องสไตรคเกิดขึ้น ขาพเจานัดรัฐมนตรีวาการกระทรวงมหาดไทยและอธิบดีกรมรถไฟมาเพื่อจะตองทราบรายละเอียด และถาอยากจะทราบรายละเอียดในการที่วาประธาน รองประธานและเลขาธิการไดไปเฝาทานในการตั้งขาพเจา ก็มีหลักฐานพยานอยูเสร็จ ทานรับสั่งอยางไร (ดังที่ประธานรัฐสภากลาวขางตน-ผูเขียน)

“มีขาวลือ (ปลอยขาวลือ-ผูเขียน) หลายอยางในทางอกุศลทั้งสิ้น เอาไปลือเปนทํานองที่วาทานไมพอพระทัยที่จะตั้งขาพเจาเปนนายกรัฐมนตรีอะไรบาง ลวนแตขาวซึ่งเปนอกุศลลอยๆ ไมมีเหตุผล นอกจากทําการปดแขงปดขาซึ่งขาพเจาถือวาขาพเจาซื่อสัตยตอพระมหากษัตริยพระองคนี้ดวยใจจริง ตั้งแตไหนๆ ขาพเจาไดฝาอันตรายมาอยางไร ทุกอยางนี้ถาหากวาใครไมลืมคงจะรู ตลอดเวลาที่เปนผูสําเร็จราชการฯ เมื่อ

- 34 -

ครั้งขาพเจาเปนผูสําเร็จราชการฯ ไดทําอยางไร เพราะฉะนั้นขาวลืออะไรตางๆ เปนขาวที่ปลุกปนทั้งสิ้นขอใหผูที่ใจเปนธรรมระลึกถึงขอนี้...”

คําอางของทานปรีดีในตอนตนที่วา “เจานายฝายในยอมจะรูเรื่องนี้เปนอยางด”ี (เรื่องความจงรักภักด-ีผูเขียน) ซึ่งเปนการสอดรับกับคําของ ม.จ. อัปภัศราภา เทวกุล ผูรับใชใกลชิดสมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจา ที่ไดประทานเลาแกนายสมภพ จันทรประภา ผูเขียนประวัติของสมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจา เกี่ยวกับทานปรีดีไดถวายความปลอดภัยในระหวางสงคราม มีความตอนหนึ่งวาดังนี้

“ที่อยุธยา ดร.ปรีดี และภรรยาไดเขาเฝาแหนกราบทูลซักถามถึงความสะดวกสบายอยูเปนเนืองนิจ จนคนที่คลางแคลงอยูบางคนชักจะไมแนใจ เพราะกิริยาพาทีในเวลาเขาเฝานั้นเรียบรอยนัก นุมนวลนัก นัยนตาก็ไมมีวี่แววอันควรจะระแวง...”

เวลาเย็นๆ ผูสําเร็จราชการฯ ก็เชิญเสด็จประทับรถยนตประพาสรอบๆ เกาะ“หลานฉันยังเด็ก ฝากดวยนะ”

เปนกระแสพระดํารัสครั้งหนึ่ง ผูสําเร็จราชการฯ ก็กราบทูลสนองพระราชประสงคเปนอยางดีดวยความเคารพ ทําใหผูที่ชื่นชมก็ทวีความชื่นชมยิ่งขึ้น ผูที่คลางแคลงก็เริ่มไมแนใจตนเอง

วันหนึ่งที่วัดมงคลบพิตร จังหวัดอยุธยา สมเด็จฯ ตรัสวา “ฉันจะไปปดทอง”

ตรัสแลวเสด็จไปทรงซื้อทองที่วางขายอยูบริเวณนั้น เมื่อเสด็จไปถึงองคพระปรากฏวาทรงปดไมถึงผูสําเร็จราชการจึงกราบทูลวา“ขาพระพุทธเจาจะไปปดถวาย”

สมเด็จฯ จึงประทานทองใหไปพรอมตรัสวา

“เอาไปปดเถอะ คนที่ทําบุญดวยกันชาติหนาก็เปนญาติกัน”

เลาลือกันวา กระแสพระดํารัสนั้นทําใหผูสําเร็จราชการฯ ซาบซึ้งมาก

ดร. ปวย อึ๊งภากรณ ไดพูดถึงเจานายฝายในกับทานปรีดีไวในบันทึกของทานเรื่อง “พระบรมวงศานุวงศและขบวนการเสรีไทย” มีความตอนหนึ่งวาดังนี้

- 35 -

“การที่เสรีไทย โดยเฉพาะหัวหนาเสรีไทยไดถวายความจงรักภักดีตอพระมหากษัตริยและพระบรมวงศานุวงศ ถวายความอารักขาใหพนภัยสงครามครั้งนั้น สมเด็จพระพันวัสสา พระบรมอัยยิกาเจา ไดทรงซาบซึ้งพระทัยดี และเมื่อสิ้นสงคราม ไดรับสั่งเรียกนายปรีดีไปที่ประทับและขอบใจ ซึ่งคณะเสรีไทยถือวาเปนพระมหากรุณาธิคุณเปนอยางยิ่ง”

เสด็จสวรรคต

หลังจากที่ทานปรีดีเขาเฝาทูลละอองธุลีพระบาทตามรับสั่งเมื่อคืนวันที่ ๗ มิถุนายน ๒๔๘๙ แลว รุงขึ้นเชาวันเสารที่ ๘ มิถุนายนก็ไดทรงพระกรุณาประกาศพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ แตงตั้งใหทานปรีดีเปนนายกรัฐมนตรี โดยพันตรีวิลาศ โอสถานนท ประธานพฤฒสภา และนายเกษม บุญศรี ประธานสภาผูแทนราษฎร เปนผูลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ

แตยังไมทันที่ทานปรีดีจะไดแตงตั้งคณะรัฐมนตรีชุดใหม เหตุการณเศราสลดอันยังความเศราโศกใหแกคนไทยทั้งชาติก็เกิดขึ้นในตอนเชาเวลาโดยประมาณ ๐๙.๒๕ นาฬิกา ของวันที่ ๙ มิถุนายน ๒๔๘๙ เมื่อเยาวกษัตริยอันเปนที่เคารพรักของคนไทยทั้งชาติ ถูกพระแสงปนสวรรคตบนพระแทนบรรทม ณ พระที่นั่งบรมพิมาน ในพระบรมมหาราชวัง

ทานปรีดีในฐานะนายกรัฐมนตรี ไดสั่งเรียกประชุมรัฐสภาเปนการดวนและไดเปดประชุมเมื่อเวลา ๒๑.๑๐ นาฬิกาของวันที่ ๙ มิถุนายนนั่นเอง มีสมาชิกพฤฒสภาเขารวมประชุม ๖๔ นาย สมาชิกสภาผูแทนราษฎร ๖๓ นาย รวมเปน ๑๒๗ นาย

ทานปรีดีไดรายงานใหที่ประชุมทราบถึงเหตุการณสวรรคตที่เกิดขึ้น เมื่อรายงานจบแลวสมาชิกแหงรัฐสภาไดลุกขึ้นยืนไวอาลัยแดพระองคผูจากไป และไดมีการซักถามถึงเหตุการณที่เกิดขึ้น

นายสอ เศรษฐบุตร สมาชิกสภาผูแทนราษฎร (ธนบุรี) สังกัดพรรคประชาธิปตย ซักถามวา

“ขาพเจาอยากจะขอเรียนถามอธิบดีกรมตํารวจในขอที่สําคัญ คือวานอกจากพระญาติวงศเขาออกหองพระบรรทมแลว มีใครบางที่เขาออกไดบาง...”

- 36 -

พล.ต.ท. พระรามอินทรา อธิบดีกรมตํารวจ : เทาที่ไดฟงมาแลวมีพระราชชนนี พระอนุชาและพวกมหาดเล็กหองบรรทม (นายชิต สิงหเสน,ี นายบุศย ปทมศริน-ผูเขียน) พระพี่เลี้ยง (พระพี่เลี้ยงเนื่อง จินตะดุลย-ผูเขียน) สวนคนอื่นใดนั้นขาพเจายังไมทราบ...”

พอมาถึงตอนนี้ ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ปราโมช ผูแทนราษฎร (พระนคร) สังกัดพรรคประชาธิปตยขอใหยุติการซักถามกันไวกอน เพื่อคอยฟงแถลงการณของรัฐบาล การถามตอบจึงยุติลง รัฐบาลจึงไดเสนอพระนามผูสืบราชสันตติวงศ คือ สมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาภูมิพลอดุลยเดช ขึ้นครองราชย เปนรัชกาลที่ ๙ แหงราชจักรีวงศ ตามกฎมณเฑียรบาลวาดวยการสืบราชสันตติวงศ หมวด ๔ มาตรา ๙ ขอ ๘ และดวยความเห็นชอบเปนเอกฉันทของรัฐสภา ตามรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย มาตรา ๙ ฉบับ ๙ พฤษภาคม ๒๔๘๙ เปนที่นาสังเกตวาการขึ้นเสวยราชยของสมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาภูมิพลอดุลยเดชครั้งนั้นมีเลข ๙ เปนกําลังสําคัญ คือ

เปนรัชกาลที่ ๙ แหงราชจักรีวงศ

ขึ้นเสวยราชยวันที่ ๙ มิถุนายน

ปขึ้นเสวยราชย พ.ศ. ๒๔๘๙

ตามกฎมณเฑียรบาล หมวด ๔ มาตรา ๙ (๘)

และดวยความเห็นชอบของรัฐสภาตามมาตรา ๙ แหงรัฐธรรมนูญฉบับ ๙ พฤษภาคม ๒๔๘๙

หลังจากรัฐสภาไดมีมติเปนเอกฉันทแลวนายกรัฐมนตรีทานปรีดี พนมยงค ไดกลาวตอที่ประชุมวา

“สมเด็จพระเจาอยูหัวไดสวรรคตแลว และบัดนี้สมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาภูมิพลอดุลยเดช ไดสืบราชสันตติวงศเปนสมเด็จพระเจาอยูหัวของประชาชนชาวไทยแลว เพราะฉะนั้นขอใหสภาถวายพระพรชัยขอใหสมเด็จพระเจาอยูหัวจงทรงพระเจริญ”

ที่ประชุมไดยืนขึ้นและเปลงเสียงไชโยสามครั้ง ตอจากนั้นประธานพฤฒสภา ประธานสภาผูแทนราษฎร รองประธานพฤฒสภา รองประธานสภาผูแทนราษฎร ไดเขาไปถวายพระพรใน

- 37 -

พระบรมมหาราชวัง และกราบบังคมทูลอัญเชิญเจาฟาภูมิพลอดุลยเดชใหขึ้นครองราชสมบัติตามมติของรัฐสภา

มีประกาศอัญเชิญสมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาภูมิพลอดุลยเดช ขึ้นครองราชย ดังนี้

“ประกาศ

โดยที่สมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลไดเสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ ๙ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๘๙

โดยที่ตามความในรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย มาตรา ๙ การสืบราชสมบัติใหเปนไปตามนัยแหงกฎมณเฑียรบาลวาดวยการสืบราชสันตติวงศ พระพุทธศักราช ๒๔๖๗ และประกอบดวยความเห็นชอบของรัฐสภา

โดยที่สมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาภูมิพลอดุลยเดช ทรงเปนเจานายเชื้อพระบรมวงศที่รวมพระราชชนนี ตามความในมาตรา ๙ (๘) แหงกฎมณเฑียรบาลวาดวยการสืบราชสันตติวงศ พุทธศักราช ๒๔๖๗

โดยที่รัฐสภาไดลงมติ ณ วันที่ ๙ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๘๙ แสดงความเห็นชอบเปนเอกฉันท ในการที่จะอัญเชิญสมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาภูมิพลอดุลยเดช ขึ้นครองราชยสืบราชสันตติวงศตอไป ตามความในรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย มาตรา ๙

จึงขอประกาศใหทราบโดยทั่วกันวา สมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาภูมิพลอดุลยเดช ไดขึ้นครองราชสืบสันตติวงศ เปนสมเด็จพระเจาอยูหัวตั้งแตวันที่ ๙ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๘๙ เปนตนไป

ประกาศ ณ วันที่ ๙ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๘๙

ปรีดี พนมยงค

นายกรัฐมนตร”ี

ตอกรณีสวรรคตของในหลวงอานันทฯ ปฏิปกษทางการเมืองของทานปรีดี ทั้งที่ปฏิปกษทางชนชั้นคือพวกเศษเดนศักดินากับปฏิปกษทางทัศนะคือพวกเผด็จการ ตางไดฉวยใชกรณีสวรรคตของพระองคทานมาเปนเครื่องมือทําลายทานปรีดี กลาวหาทานปรีดีดวยวิธีการปลอยขาวลือและโฆษณาชวนเชื่ออยางลับๆ วา

- 38 -

ทานปรีดีเปนผูวางแผนปลงพระชนมทานปรีดีไดชี้แจงในที่ประชุมรัฐสภาในวันประชุมที่อางแลวขางตน ตอขาวลือใสรายปายสีมีความตอนหนึ่งวาดังนี้

“...เสียงลืออกุศลวาคนนั้นคนนี้ออกมาแลวไปทําอยางนั้นอยางนี้ นี่ก็เปนเรื่องลือสืบเนื่องมาจากความอิจษาริษยาเปนมูลหรือมีบางชางยุ เปนตน เปนมูลเหตุสืบเนื่องอยางนั้น ... และอีกอยางหนึ่ง สําหรับเรื่องพระองคนี้ ขาพเจารูสึกวาขาพเจาเปนผูซึ่งจงรักภักดีทานมากที่สุดกวาหลายๆ คน ในขณะที่ทานประจําอยูในตางประเทศหรือที่ทานไดกลับมาแลวก็ดี สิ่งใดอันเปนสิ่งที่ทานพึงปรารถนาในสวนพระองคทานขาพเจาจัดถวายหรือบางสิ่งบางอยางเมื่อทานทรงรับสั่งถามขอความอยางหนึ่งอยางใดอันเกี่ยวกับรัฐธรรมนูญขาพเจาก็ไดชี้แจงตามระเบียบแบบแผนของแนวรัฐธรรมนูญตามนิสัยของขาพเจา ซึ่งขาพเจาถือวาซื่อสัตยตอพระมหากษัตริย ขาพเจาไมอางพระนามหรือเอาพระนามของทานไปอางในที่ชุมนุมชนใดๆ ซึ่งบางแหงทํากัน หรือในกรณีที่ทานสวรรคตแลว ขาพเจาก็พยายามที่สุดที่จะพยายามทําในเรื่องนี้ใหขาวกระจางเพราะเปนพระมหากษัตริย เราจะทําใหเรื่องเงียบอยูเฉยๆ ไมได ขาพเจาไมปรารถนาทําอยางคนบางคนทําโดยฉวยโอกาสเอาเรื่องสวรรคตของทานไปโพนทะนากลาวราย

“และวันนั้นจะตองกลาวเสียดวย ขาวที่ขาพเจาไดทราบเกี่ยวแกสมเด็จพระเจาอยูหัวสวรรคตนั้นขาพเจาไดทราบราวประมาณเกือบ ๑๐ นาฬิกา เวลานั้นรัฐมนตรีวาการกระทรวงมหาดไทยกับอธิบดีกรมตํารวจไดมาที่บาน เนื่องจากกรรมกรมักกะสันสไตรค ขาพเจาจึงโทรศัพทเชิญราชเลขาไปดวย เมื่อไปถึงแลวเราอยูขางลางไมไดขึ้นไปขางบน เพราะเหตุวาเกี่ยวแกพระมหากษัตริย จึงไดเชิญเจานายผูใหญมาพรอมแลวจึงขึ้นไปชั้นบน สวนในทางชั้นบนของทานเปนเรื่องที่ทานทําปฐมพยาบาลในชั้นบน

“ขาพเจาและรัฐมนตรีวาการกระทรวงมหาดไทยพรอมดวยเจานาย อันมีกรมขุนชัยนาทฯ เปนผูนําขึ้นไป ไดขึ้นไปเปนเวลาเที่ยงเศษๆ แลว ขึ้นไปดูพระบรมศพ และความจริงในการตรวจเราจะไปถือกรณีพระมหากษัตริยเหมือนเอกชนไมได ขาพเจาเปนนักเรียนกฎหมาย ขาพเจารูเรื่องวิธีพิจารณาความอาญาวาเปนอยางไรและจะตองทําอยางไร ก็ไดบอกกับอธิบดีกรมตํารวจวาเราจะตองทําใหแนชัด เชน เหมือนอยางวาบอกใหหมอเอาโพล็กไปใสพระกะโหลก ขาพเจาก็ไมรูราชาศัพทดี ไดปรึกษาเจานาย บอกทานทานสั่นพระเศียร ขาพเจาโดนทั้งขึ้นทั้งลอง ถาจะตองผาพระกะโหลกก็เปนเรื่องพระศพของพระมหากษัตริย จะทําใหเสียพระราชประเพณี และวิธีพิจารณาทางอื่นก็มี เมื่อเปนเชนนี้จึงตัดสินวาเราจะตองสอบถามผูที่อยูใกลชิดและแพทยประจําพระองค คือ คุณหลวงนิตยฯ เปนผูปฐมพยาบาล

- 39 -

เพื่อทําความจริงใหปรากฏ ตอมาในวันที่ ๑๘ มิถุนายน ๒๔๘๙ ทานปรีดี นายกรัฐมนตรีจึงไดมีคําสั่งแตงตั้งคณะกรรมการขึ้นชุดหนึ่งเพื่อสอบหาขอเท็จจริง คณะกรรมการชุดนี้ประกอบดวยตัวแทนสถาบันหลักของชาติ คือ ประธานศาลฎีกา อธิบดีศาลอุทธรณ อธิบดีศาลอาญา อธิบดีกรมอัยการ ประธานพฤฒสภา ประธานสภาผูแทนราษฎร เจานายชั้นผูใหญสามพระองค ผูแทนกองทัพบก ผูแทนกองทัพเรือ ผูแทนกองทัพอากาศ โดยมีนายสัญญา ธรรมศักดิ์ เปนเลขานุการ และนายสอาด นาวีเจริญ เปนผูชวยเลขานุการ

คณะกรรมการชุดนี้เรียกชื่ออยางเปนทางการวา “ คณะกรรมการสอบสวนพฤติการณในการที่สมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลเสด็จสวรรคต” และในระหวางที่คณะกรรมการชุดดังกลาวกําลังสอบสวนหาความจริงนั้น ไดมีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผูแทนราษฎรเพิ่มเติมตามรัฐธรรมนูญฉบับวันที่ ๙ พฤษภาคม๒๔๘๙ ซึ่งไดกําหนดใหมีการเลือกตั้งในวันที่ ๕ สิงหาคม ๒๔๘๙ ในระหวางหาเสียงเลือกตั้งครั้งนั้นพรรคการเมืองบางพรรคไดฉวยโอกาสเอากรณีสวรรคตไปโฆษณาโจมตีรัฐบาล (ทานปรีดี) กระทรวงมหาดไทยจึงไดออกคําสั่งไปถึงกํานัน-ผูใหญบาน ประกาศอยาใหราษฎรหลงเชื่อคําโฆษณาอันเปนเท็จนั้น คําสั่งกระทรวงมหาดไทยที่ ๒๐๗/๒๔๘๙ ลงวันที่ ๒๙ กรกฎาคม ๒๔๘๙ มีขอความบางตอนดังนี้

“ดวยในการเลือกตั้งสมาชิกสภาผูแทนราษฎรคราวนี้ ไดมีผูสมัครรับเลือกตั้งและผูสนับสนุนผูสมัครซึ่งใชสมญาวาพรรคประชาธิปตยบางคนไดฉวยโอกาสการเลือกตั้งเปนเครื่องมือโฆษณาชวนเชื่อ หลอกลวงราษฎรใหเกิดการเขาใจผิดเพื่อกอใหเกิดความดูหมิ่นและกระดางกระเดื่องตอรัฐบาล... เพื่อใหราษฎรลงคะแนนใหแกตนหรือพรรคของตน ตามทางสืบสวนไดความวาพรรคประชาธิปตยบางคนไดหลอกลวงใหราษฎรเขาใจผิดในหัวขอตอไปนี้ฯลฯ

“๔ กลาวหารัฐบาลวาปดขาวเรื่องสวรรคตและใสรายรัฐบาลในเรื่องนี้ดวยประการตางๆ ความจริงนั้นรัฐบาลไมไดปดบัง และตองการที่จะใหกรรมการไดสอบสวนเรื่องนี้โดยยุติธรรมและเปดเผย ดังจะเห็นไดจากการแตงตั้งกรรมการสอบสวน และวิธีปฏิบัติซึ่งมีตุลาการ อัยการ ประธานสภาทั้งสอง นายพลทหารบก ทหารเรือ ทหารอากาศ เจานายชั้นสูง และการสอบสวนก็ใหประชาชนไปฟงได นับเปนประวัติการณครั้งแรกของประเทศไทย ที่การสอบสวนเชนนี้ไดกระทําตอหนาประชาชน จะหาวารัฐบาลปดบังประการใด สมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดชและสมเด็จพระราชชนนี ก็ไดพระราชทานพระราชกระแสฯ ตอกรรมการแลววา สมเด็จพระเจาอยูหัวในพระบรมโกศมิไดมีขอขัดแยงหรือไมพอพระทัยในรัฐบาลแตอยางใด ฝายรัฐบาลก็ไดถวายความจงรักภักดี และกระทําตามทุกสิ่งทุกอยางตามพระราชประสงค เมื่อสมเด็จพระเจาอยูหัวในพระบรมโกศทรงบรรลุนิติภาวะแลว นายกรัฐมนตรีปจจุบันนี้ (ปรีดี พนมยงค) เมื่อครั้งเปนผูสําเร็จราชการแทน

- 40 -

พระองค ก็ไดอัญเชิญทูลเสด็จพระเจาอยูหัวไดเสด็จกลับมาครองราชย มิไดปรารถนาที่จะกุมอํานาจที่จะทําหนาที่เปนประมุขของรัฐ และไมไดกระทําการขัดขวางอยางใด แตตรงกันขามกลับอัญเชิญเสด็จกลับมามอบถวายราชสมบัติแดพระองค

“ในระหวางที่พระองคเสด็จประทับอยู ณ ตางประเทศ เมื่อมีผูปองรายตอราชบัลลังก นายกรัฐมนตรีคนปจจุบันนี้ (ปรีดี พนมยงค) เมื่อครั้งเปนผูสําเร็จราชการแทนพระองค ก็ไดเสียสละและเสี่ยงภัยเพื่อปองกันราชบัลลังกใหปลอดภัยตลอดมา เวลานั้นหามีผูใดเสี่ยงภัยเชนนั้นไม แตตรงกันขามกลับประจบสอพลอผูมีอํานาจ

“รัฐบาลนี้มีความเสียใจที่พรรคประชาธิปตยบางคนไดฉวยโอกาสเอาพระมหากษัตริยอันเปนที่เคารพสักการะมาใชเปนเครื่องมือทางการเมือง ในระหวางที่พระองคมีพระชนมอยู ในการประชุมพรรคประชาธิปตยบางครั้งไดแอบอางวา ในหลวงรับสั่งอยางนั้นอยางนี้ จะขอยกตัวอยางวาในการประชุมพรรคประชาธิปตยในวันที่ ๒๓ พฤษภาคม ศกนี้ มีผูสมัครรับเลือกตั้งเปนสมาชิกพฤฒสภาที่พรรคประชาธิปตยลวงไปรวมประชุมก็คงจะจําไดวา วันนั้นใครอางพระนามในหลวงไปพูดในที่ประชุมวาอยางไรบาง ซึ่งพระองคเองไมทรงทราบเรื่องอะไรเลย พระองคทรงบําเพ็ญพระองคเปนกลางและเปนที่สักการะโดยแทจริง

“ครั้นพระองคสวรรคตแลว ก็เอาการสวรรคตของพระองคเปนเครื่องมือทางการเมืองตอไปอีกไดพยายามปนขาวเท็จตั้งแตวันแรกสวรรคต ใหประชาชนหลงเขาใจผิด ทั้งในทางพูด ทางโทรศัพท ทางโทรเลขและทางเอกสารหนังสือพิมพ พวกเหลานี้ไมใชพวกที่จงรักภักดีตอพระมหากษัตริยเปนพวกที่แสวงหาผลประโยชนจากพระมหากษัตริยเพื่อความเปนใหญของตน และเพื่อการเลือกตั้งที่จะไดผูแทนซึ่งเปนพวกของตน

“ดังจะเห็นไดอยางแนชัดวา ถาพวกนี้จงรักภักดีตอพระมหากษัตริยแลว ในระหวางที่พระองคทรงประทับอยูตางประเทศ และในระหวางที่ราชบัลลังกถูกกระทบกระเทือนในบางครั้ง และพระราชวงศถูกผลปฏิบัติบางประการนั้น พวกประชาธิปตยบางคนซึ่งอางวาจงรักภักดีตอสมเด็จพระเจาอยูหัวยิ่งกวาใครๆ นั้น ทําไมไมเขาเสี่ยงภัยคิดแกไขอยางใดเลย แตอาจมีบางคนกลาวแกวา เวลานั้นทําอยางนั้นอยางนี้อยู แตก็เปนเรื่องเท็จทั้งสิ้น ขอราษฎรอยาไดเชื่อฟง...”

เหตุผลสําคัญประการหนึ่งที่ฝายปฏิปกษยกขึ้นมาโฆษณาชวนเชื่อวานายปรีดีเปนผูวางแผนปลงพระชนม เพราะวาทานปรีดีเปนผูนิยมระบอบมหาชนรัฐ

- 41 -

ตอโฆษณาชวนเชื่อนี้ ในเวลาตอมาแถลงการณปดคดีของจําเลยในคดีสวรรคตไดชี้ใหเห็นตอนหนึ่งวา

“...การเปลี่ยนแปลงการปกครองเปนมหาชนรัฐนั้น เปนเรื่องของการเปลี่ยนแปลงสถาบันอันมีพระมหากษัตริยเปนประมุข เปนเรื่องของการลมเลิกสถาบันเสีย ไมใชเปนเรื่องเปลี่ยนตัวบุคคลดังทัศนะของนักนิยมอํานาจ การฆากษัตริยจึงไมใชวิธีการหรือธรรมนิยมของนักมหาชนรัฐ...”

และจดหมายของนายเลียง ไชยกาล อดีตรัฐมนตรีหลายกระทรวงที่มีไปถึงทานปรีดีที่ปารีสเมื่อเดือนพฤศจิกายน ๒๕๑๓ ไดปรารภเรื่องเดียวกันนี้มีความตอนหนึ่งดังนี้

“...ผมเห็นวาทานอาจารยมีกรรมเกามากกวา เพราะถาพิจารณาถึงเหตุผลในเรื่องฆาในหลวงแลว ผมพูดเสมอวา เมื่อมาถึงขั้นนั้นแลวทําไมปรีดีจึงยุติ (ไมประกาศลมเลิกสถาบันกษัตริยเสีย แลวสถาปนามหาชนรัฐขึ้นแทน แตนี่ทานกลับอัญเชิญสมเด็จพระเจานองยาเธอขึ้นนั่งราชบัลลังก เปนรัชกาลที่ ๙ สืบตอมาจนถึงวันนี-้ผูเขียน) ทั้งๆ ที่สภาทั้ง ๒ อยูในกํามือ...”

รัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐

ตอมาในวันที่ ๒๑ สิงหาคม ๒๔๘๙ ทานปรีดีไดลาออกจากตําแหนงนายกรัฐมนตรี และพลเรือตรี ถวัลย ธํารงนาวาสวัสดิ์ หรือที่เรียกกันโดยทั่วไปวา “หลวงธํารงฯ” ไดรับแตงตั้งใหเปนนายกรัฐมนตรีสืบตอมา และไดพิจารณารายงานของคณะกรรมการศาลกลางเมือง (ตั้งขึ้นในสมัยรัฐบาลทานปรีดี) ที่เสนอตอรัฐบาลเมื่อปลายเดือนตุลาคม ๒๔๘๙ ซึ่งมีสาระสรุปไวตอนปลายของรายงานฉบับนั้น ดังนี้

“...คณะกรรมการไดประมวลสอบสวนเขาทั้งหมด ทั้งที่เจาหนาที่ตํารวจไดสอบสวนไวเดิมและที่สอบสวนโดยเปดเผยตอหนาประชาชน และเมื่อไดพิจารณาถึงคําพยานบุคคล วัตถุพยานและเหตุผลแวดลอมกรณีตางๆ ทุกแงทุกมุมโดยรอบดานดังกลาวมาแตตนแลว คณะกรรมการเห็นวา ในกรณีอันจะพึงเปนเหตุใหพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดลเสด็จสวรรคตไดนั้น สําหรับกรณีอุบัติเหตุ คณะกรรมการมองไมเห็นทางวาจะเปนไปไดเลย สวนอีกสองกรณีคือถูกลอบปลงพระชนมและทรงปลงพระชนมเองนั้นการถูกลอบปลงพระชนมนั้นมีหลักฐานและเหตุผลที่แนนอนแสดงวาจะเปนไปไดแตไมสามารถที่จะตัดออกเสียโดยสิ้นเชิง เพราะวายังมีทาทางของพระบรมศพคานอยู สวนในกรณีปลงพระชนมเองนั้น ลักษณะของบาดแผลแสดงวาเปนไปได แตไมปรากฏเหตุผลหรือหลักฐานอยางใดวาไดเปนไปเชนนั้นโดยแนชัด

- 42 -

คณะกรรมการจึงไมสามารถที่จะชี้ขาดวาเปนกรณีหนึ่งกรณีใดในสองกรณี ทั้งนี้เปนเรื่องที่อยูในอํานาจหนาที่ของเจาพนักงานที่จะดําเนินการสืบสวนและปฏิบัติตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาตอไป”

ตอความเห็นของคณะกรรมการศาลกลางเมืองที่วากรณีสวรรคตเกิดจากกรณีหนึ่งกรณีใดในสองกรณีคือปลงพระชนมเองหรือถูกลอบปลงพระชนมนั้น สอดคลองกับความเห็นของนายแพทยสุด แสงวิเชียร ศาสตราจารยหัวหนาแผนกวิชากายวิภาคศาสตร คณะแพทยศาตร ศิริราชพยาบาล ที่ไดใหรายละเอียดในกรณีนี้ไวกับคณะกรรมการแพทย ดังนี้

“ขาพเจาไดหนังบาดแผลมาชิ้นหนึ่ง ซึ่งขาพเจาไดตัดออกจากพระนลาฏของสมเด็จพระเจาอยูหัวในพระบรมโกศ ขณะที่ทําการชันสูตรพลิกพระบรมศพ บาดแผลเปนเสมือนกากบาทมีหนังแยกเปนสี่แฉก แฉกบน แฉกลาง แฉกขวาและซาย เมื่อไดใชกลองจุลทัศนชนิดสองตาสองดู บนหนังนั้นมีรอยกดเปนรอยโคง เห็นไดชัดบนแฉกขวาและซาย แฉกบนไมเห็นถนัดนัก และแฉกลางไมเห็นเลย ถาเอาสวนโคงเหลานั้นมาตอกันเขาก็จะเปนรูปวงกลม มีเสนผาศูนยกลางประมาณ ๑๑ มม.เปนที่นาสังเกตดวยวาปลายแฉกเหลานั้นเปนรอยโคง และเสนโคงบนผิวหนังไมตอกันเปนรูปวงกลม นอกจากนั้นยังมีเนื้อที่เล็กๆ ไหมอยูที่แฉกลาง และมีสีแสดงวาเปนดินปนติดอยูดานในของหนังชั้นนั้นดวย”

แลวหมอสุดก็สันนิษฐานจากลักษณะบาดแผลดังกลาวขางตนนั้นวา

“รอยกดในหนังนั้นอาจเปนไปโดยกดปากกระบอกปนกระชับแนนลงที่พระนลาฏกอนยิง ถาหากเปนการอุบัติเหตุแลวปากกระบอกปนคงไมกดลงไปที่พระนลาฏกระชับแนน ตามความเห็นของขาพเจามีทางอธิบายเปนไปได ๒ ประการเทานั้น คือ ปลงพระชนมเองหรือถูกปลงพระชมนทั้งสองประการเทาๆ กัน”

ตอลักษณะบาดแผลเปนรอยกดปากกระบอกปนวงกลมเสนผาศูนยกลาง ๑๑ มม. ตามคําของนายแพทยสุด แสงวิเชียร นั้น คณะกรรมการศาลกลางเมืองไดมีความเห็นไวในรายงานดังกลาวขางตนอีกตอนหนึ่งวาดังนี้

“...แผลนี้เกิดจากการยิงในระยะติดผิวหนังหรือหางไมเกิน ๕ ซม. ลักษณะของบาดแผลเปนดังนี้คณะกรรมการเห็นพองดวยความเห็นของแพทยสวนมากในขอที่วา โดยลักษณะของบาดแผลนั้นเอง แสดงใหเห็นวาบาดแผลเกิดจากความตั้งใจของผูกระทํา แตความตั้งใจนี้มิไดหมายความเฉพาะตั้งใจกระทําใหตายยอมหมายความรวมถึงความตั้งใจที่ยกปนนี้ขึ้นไปจอติดหนาผาก ซึ่งปนอาจลั่นโดยอุบัติเหตุก็ไดดวย”

- 43 -

ตอรายงานของคณะกรรมการศาลกลางเมือง รัฐบาลหลวงธํารงฯ ไดตั้งคณะอนุกรรมการรัฐมนตรีขึ้น ๗ ทาน เมื่อ ๑ พฤศจิกายน ๒๔๘๙ เมื่ออนุกรรมการรัฐมนตรีพิจารณาเสร็จแลวไดสงกลับเขาสูการพิจารณาในคณะรัฐมนตรีอีกครั้งหนึ่ง ซึ่งคณะรัฐมนตรีไดมีมติเปนเอกฉันทใหสงเรื่องใหกรมตํารวจสืบสวนเอาตัวคนรายที่แทจริงในการปลงพระชนมรัชกาลที่ ๘ มาดําเนินคดีตอไป

ในขณะที่ตํารวจที่ทําการสืบสวนคืบหนาใกลชิดตัวมือปนเขาไปทุกที รวมทั้งไดสอบถามปากคําของคนบางคนไว แตไมสามารถเปดเผยในขณะนั้นได เมื่อขาวนี้ไดแพรออกไป ก็ไดเกิดรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ซึ่งพรรคประชาธิปตยกับคณะรัฐประหารทําขึ้น แลวพรรคประชาธิปตยก็ไดเปนรัฐบาลเมื่อ ๑๐ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ครั้นแลวรัฐบาลนี้ก็ไดแตงตั้งให พล.ต.ต. พระพินิจชนคดี พี่เขยของสองหมอมราชวงศสําคัญแหงพรรคประชาธิปตย คือ เสนีย และคึกฤทธิ์ ปราโมช ซึ่งออกจากราชการรับบํานาญไปแลวนั้น กลับเขารับราชการทําหนาที่สืบสวนกรณีสวรรคตเสียใหม อันนําไปสูการจับกุมนาย เฉลียว ปทุมรส อดีตราชเลขานุการในพระองค นายชิต สิงหเสนี และนายบุศย ปทมศริน สองมหาดเล็กหองบรรทม ในวันที่ ๒๐ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ หลังจากวันทํารัฐประหาร ๑๒ วัน

โดยที่ พล.ต.ต. พระพินิจชนคดี (ยศขณะนั้น) และคณะไมอาจสรางพยานหลักฐานเท็จไดทันในระยะเวลาการสอบสวนตามที่กฎหมายกําหนดคือ ๙๐ วันรัฐบาลพรรคประชาธิปตยที่มีนายควง อภัยวงศเปนนายกรัฐมนตรี จึงไดเสนอกฎหมายตอสภาผูแทนราษฎร เมื่อ ๒๓ มกราคม ๒๔๙๑ ขยายกําหนดเวลาขังผูตองหาในกรณีสวรรคตไดเปนพิเศษ ใหศาลอนุญาตใหขังผูตองหาไดหลายครั้ง รวมเวลาไมเกิน ๑๘๐ วัน

คดีประวัติศาสตร

ในที่สุดพนักงานสอบสวนกรมตํารวจไดสงสํานวนใหอัยการหลังจากที่ไดพยายามสรางหลักฐานเท็จอยูถึง ๑๘๐ วัน และอัยการก็รับสํานวนอันเปนเท็จนั้นไปปะติดปะตอเพื่อสรุปเขียนคําฟองอยูอีก ๓๔ วัน จึงไดยื่นฟองตอศาลอาญา เมื่อ ๗ สิงหาคม ๒๔๙๑ โดยนายเฉลียว ปทุมรส เปนจําเลยที่ ๑ นายชิต สิงหเสนี จําเลยที่ ๒ และนายบุศย ปทมศริน จําเลยที่ ๓ ฐานความผิดสมคบกันประทุษรายตอองคสมเด็จพระเจาอยูหัวและเพทุบายเพื่อปกปดการกระทําผิด

คําฟองมีทั้งหมด ๕ ขอ ลงนามโดยหลวงอรรถปรีชาธนูปการ (ฉออน แสนโกสิก) โจทก ในจํานวน ๕ ขอนี้ ขอ ๓ ระบุความผิดไวดังนี้

- 44 -

“(ก) เมื่อระหวางวันที่ ๙ เมษายน เวลาใดไมปรากฏถึงวันที่ ๙ มิถุนายน ๒๔๘๙ เวลากลางวัน จําเลยทั้ง ๓ นี้ กับพรรคพวกดังกลาว (หมายถึงทานปรีดี พนมยงค และเรือเอกวัชรชัย ชัยสิทธิเวช-ผูเขียน) ไดทนงองอาจสมคบกันคิดการตระเตรียมจะทําการปลงพระชนมพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดลโดยพรรคพวกดังกลาวกับจําเลยไดประชุมปรึกษาวางแผนการ และตกลงกันในอันที่จะกระทําการปลงพระชนมเมื่อใด และใหผูใดเปนผูรับหนาที่รวมกันไปกระทําการปลงพระชนมพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดลและจําเลยที่ ๓ นี้ไดบังอาจชวยกันปกปดการสมคบกันจะประทุษรายตอพระองคสมเด็จพระเจาอยูหัวดังกลาว และจําเลยหาไดเอาความนั้นไปรองเรียนไม เหตุเกิดที่ตําบลชนะสงคราม อําเภอพระนครจังหวัดพระนคร”

โจทกไดนําสืบในเวลาตอมาวา สถานที่ที่จําเลยและพวกไปประชุมวางแผนการปลงพระชนมนั้น คือบานของ พล.ร.ต. พระยาศรยุทธเสนี ซึ่งตั้งอยูที่ตําบลชนะสงคราม อําเภอพระนคร จังหวัดพระนคร และพยานโจทกปากเอกที่รูเห็นเหตุการณดังกลาวนี้คือ นายตี๋ ศรีสุวรรณ ซึ่งอางวาไดอาศัยอยูในบานพระยาศรยุทธเสนีกอนเกิดกรณีสวรรคต

ตอคําเบิกความของนายตี๋ ศรีสุวรรณ พยานปากเอกของโจทก ซึ่งเปนความเท็จที่เสกสรรปนแตงขึ้น โดย พล.ต.ต. พินิจชนคดีและคณะ (ดูรายละเอียดไดจากหนังสือของผมหลายเลมที่เกี่ยวกับกรณีสวรรคต-ผูเขียน) ซึ่งศาลอาญาและศาลอุทธรณไมรับฟงคําเบิกความนั้น ศาลฎีกาถึงแมวาจะไมปฏิเสธคําเบิกความของนายตี๋ ศรีสุวรรณ อยางสิ้นเชิงอยางเชนศาลอาญาและศาลอุทธรณ แตศาลฎีกาก็ไมยืนยันวาคําเบิกความของนายตี๋ ศรีสุวรรณ เปนความจริง ดังขอสรุปคําวินิจฉัยของสามศาลตอคําเบิกความของนายตี๋ ศรีสุวรรณ วาดังนี้

คําพิพากษาขของศาลอาญา ในคดีดําที่ ๑๘๙๘/๒๔๙๑ คดีแดงที่ ๑๒๖๖/๒๔๙๔ วันที่ ๒๗ กันยายน ๒๔๙๔ วาดังนี้

“ใครเลยจะเชื่อฟงคํานายตี๋ ศรีสุวรรณ เปนความจริงไปได กลับจะยิ่งเห็นนิสัยของนายตี๋ ศรีสุวรรณถนัดขึ้นไปอีกวาเขาลักษณะที่เรียกกันวาคุยโมเสียแนแลว”

ศาลอุทธรณไดวินิจฉัยคําเบิกความของนายตี๋ ศรีสุวรรณ ไวในคําพิพากษาคดีหมายเลขดําที่ ๓๐๕๖/๒๔๙๔ คดีหมายเลขแดงที่ ๒๖๓๖/๒๔๙๔ วันที่ ๒๘ ตุลาคม ๒๔๙๖ วาดังนี้

- 45 -

“ยิ่งคิดไปก็ไมมีทางที่ศาลอุทธรณจะรับฟงคําใหการของนายตี๋ ศรีสุวรรณ ตอนนี้ได”

ศาลฎีกาไดมีความเห็นในคําเบิกความของนาย ตี๋ ศรีสุวรรณ ไวในคําพิพาหษาลงวันที่ ๑๒ ตุลาคม ๒๔๙๗ โดยสรุปวาดังนี้

“ในเหตุตางๆ ที่กลาวมานี้ (คําของนายตี๋ ศรีสุวรรณ ที่อางวาไดยินจําเลยกับพวกพูดจาวางแผนปลงพระชนมกันวาอยางนั้นอยางนี-้ผูเขียน) ศาลเห็นวา จะฟงความหรือถอยคําที่พูดกันใหเปนอยางใดอยางหนึ่งยังไมถนัด”

จากคําวินิจฉัยของสามศาล ในประเด็นตามฟองของโจทกขอ ๓ (ก) ที่วา “จําเลยทั้ง ๓ กับพวกไดทนงองอาจสมคบกันคิดการตระเตรียมจะกระทําการปลงพระชนมพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล โดยพรรคพวกดังกลาวกับจําเลยไดประชุมกันปรึกษาวางแผนการ” และผูที่โจทกอางวาเปนผูรูเห็นการวางแผนการนี้คือนายตี๋ ศรีสุวรรณ ซึ่งศาลอาญาและศาลอุทธรณไดปฏิเสธไมรับฟงคําใหการของนายตี๋ ศรีสุวรรณ ในประเด็นนี้อยางสิ้นเชิง ดังที่ยกมาขางตนนั้น

สวนศาลฎีกา ถึงแมวาจะไมปฏิเสธอยางสิ้นเชิงตอคําใหการของนายตี๋ ศรีสุวรรณ อยางที่ศาลอาญาและศาลอุทธรณปฏิเสธมาแลว แตศาลฎีกาก็ไมไดรับวาคําใหการของนายตี๋ ศรีสุวรรณอันเปนโครงสรางของคดีนี้เปนความจริง ศาลฎีกามีความเห็นแตเพียงวา “ศาลเห็นวา จะฟงความหรือถอยคําที่พูดกันใหเปนอยางใดอยางหนึ่งยังไมถนัด”

เมื่อฟงไมถนัด ตามหลักนิติธรรมก็ตองยกผลประโยชนใหแกจําเลย

นั่นคือ จําเลยกับพวกไมไดมีการวางแผนกันปลงพระชนมกันที่ (บาน พล.ร.ต. พระยาศรยุทธเสนี) ตําบลชนะสงคราม อําเภอพระนคร จังหวัดพระนคร ตามฟองของโจทกขอ ๓ (ก) และโจทกก็ไมไดนําสืบวาไดมีการวางแผนการปลงพระชนมกันที่อื่นอีก

นอกจากนี้มือปนที่ลอบปลงพระชนมโจทกพยายามนําสืบใหเห็นเปนวามือปนนั้นคือเรือเอก วัชรชัย ชัยสิทธิเวช หนึ่งในหาคนที่รวมวางแผนปลงพระชนม ณ บาน พล.ร.ต. พระยาศรยุทธเสนีนั้น ซึ่งโจทกมีพยานนําสืบสองชุดแตศาลฎีกาไดพิพากษาฟนธงลงไปวา “พยานสองชุดนี้ไมเปนหลักฐานพอที่จะไดชี้วาใครเปนผูลงมือลอบปลงพระชนม”

- 46 -

จากคําวินิจฉัยของศาลฎีกาดังกลาวนี้ เปนเครื่องชี้ใหเห็นอีกครั้งหนึ่งวา ไมไดมีการวางแผนการปลงพระชนมกันที่บาน พล.ร.ต. พระยาศรยุทธเสนี ตามฟองของโจทกขอ ๓ (ก) และตามการนําสืบพยานโจทก

อยางไรก็ดี คําพิพากษาของศาลอาญาและศาลอุทธรณในกรณีไมยอมรับคําใหการของนายตี๋ ศรีสุวรรณ พยานปากเอกของโจทกวาเปนความจริงนั้น นอกจากจะไดรับการยืนยันจากบันทึก (ลับ) ของพล.ร.ต. พระยาศรยุทธเสนี ซึ่งไดเปดเผยตอสาธารณชนไปแลว ตัวนายตี๋ ศรีสุวรรณ ยังไดไปสารภาพบาปกับทานปญญา นันทภิกขุ แหงวัดชลประทาน อําเภอปากเกร็ด จังหวัดนนทบุรี เมื่อป พ.ศ. ๒๕๒๒ ขณะที่ตัวนายตี๋ ศรีสุวรรณ อายุได ๑๐๒ ป วาไปเปนพยานเท็จในคดีสวรรคต ทําใหผูบริสุทธิ์สามคนตองถูกประหารชีวิต และนายตี๋ ศรีสุวรรณ ยังไดใหบุตรเขยเขียนจดหมายไปขอขมาทานปรีดีที่ปารีส ขอความรายละเอียดในจดหมายวาดังนี้

“บานเลขที่ ๒๓๘๖ ถนนพหลโยธิน กรุงเทพฯ

๒๕ มกราคม ๒๕๒๒

เรียน นายปรีดี ที่นับถือ

นายตี๋ ศรีสุวรรณ เปนพอตาของผม ขอใหผมเขียนจดหมายถึงทาน นายตี๋เขียนจดหมายไมได เมื่อครั้งไปใหการที่ศาลก็ไดแคเซ็นชื่อตัว ต. และพิมพมือเทานั้น นายตี๋จึงใหผมซึ่งเปนบุตรเขยเขียนตามคําบอกเลาของนายตี๋ เพื่อขอขมาลาโทษตอทาน นายตี๋ใหการตอศาลวานายปรีดี นายวัชรชัย นายเฉลียว นายชิต นายบุศย ไปที่บานพระยาศรยุทธ ขางวัดชนะสงคราม เพื่อปรึกษาลอบปลงพระชนมในหลวงรัชกาลที่ ๘ ไมเปนความจริง นายตี๋เอาความไมจริงมาใหการตอศาลเพราะพระพินิจไดเกลี้ยกลอมวาจะใหเงินเลี้ยงนายตี๋จนตาย เมื่อใหการแลวพระพินิจใหเงินนายตี๋ ๕๐๐-๖๐๐ บาท และใหนายตี๋กินอยูหลับนอนอยูที่สันติบาลประมาณสองปเศษ เดิมพระพินิจบอกวาจะใหสองหมื่นบาท เมื่อเสร็จคดีแลวพระพินิจก็ไมจายใหอีกตามที่รับปากไว เวลานี้นายตี๋รูสึกเสียใจมากที่ทําใหสามคนตาย และนายปรีดีกับนายวัชรชัยที่บริสุทธิ์ตองถูกกลาวหาดวย นายตี๋ไดทําบุญกรวดน้ําใหกับผูตายเสมอมา แตก็ยังเสียใจไมหาย เดี๋ยวนี้ก็มีอายุมากแลว (๑๐๒ ป-ผูเขียน) อีกไมชาก็ตาย จึงขอขมาลาโทษทานปรีดี นายวัชรชัย นายเฉลียว นายชิต และนายบุศย ที่นายตี๋เอาความเท็จมาใหการปรักปรําขอไดโปรดใหขมาตอนายตี๋ดวย

ขอความทั้งหมดนี้ ผมไดอานใหนายตี๋ฟงตอหนาคนหลายคนในวันนี้ เวลาประมาณ ๑๑ น. เศษ และไดใหนายตี๋พิมพลายมือนายตี๋ตอหนาผมและคนฟงดวย

ขอแสดงความนับถืออยางสูง

- 47 -

เลื่อน ศิริอัมพร

ต. (พิมพลายมือนายตี๋)”

แตทั้ง ๆ ที่ศาลอาญาไมเชื่อคําใหการของนายตี๋ ศรีสุวรรณ พยานปากเอกของโจทกวาไดมีการวางแผนปลงพระชนมกันที่บาน พล.ร.ต. พระยาศรยุทธเสนี ตามฟองของโจทยขอ ๓ (ก) แตศาลอาญาก็ไดพิพากษาใหประหารชีวิตนายชิต สิงหเสนี จําเลยที่ ๒ ดวยความผิดตองดวยกฎหมายลักษณะอาญามาตรา ๙๗ ตอน ๒ และปลอยตัวนายเฉลียว ปทุมรส จําเลยที่ ๑ กับนายบุศย ปทมศริน จําเลยที่ ๓ พนขอหาไป

ตอมาศาลอุทธรณ ทั้งๆ ที่ในคําพิพากษานั้นไดระบุไวอยางชัดเจนวาไมเชื่อคําใหการของนายตี๋ ศรีสุวรรณ เชนเดียวกัน แตศาลอุทธรณก็ไดแกคําพิพากษาศาลอาญา ใหประหารชีวิตนายบุศย ปทมศริน จําเลยที่ ๓ รวมเขาไปดวยดวยความผิดตองดวยกฎหมายลักษณะอาญามาตรา ๙๗ ตอน ๒ คงปลอยพนขอหาไปแตนายเฉลียว ปทุมรส จําเลยที่ ๑

กอนศาลอุทธรณจะอางกฎหมายลักษณะอาญามาตรา ๙๗ ตอน ๒ มาลงโทษนายบุศย ปทมศริน จําเลยที่ ๓ นั้น ศาลอุทธรณไดอางคําใหการของนายชิต สิงหเสนี จําเลยที่ไดใหการไวเมื่อวันที่ ๒๕ ธันวาคม ๒๔๙๐ (ตอพนักงานสอบสวน-ผูเขียน) มีความวา

“ในการลอบปลงพระชนมในหลวงรัชกาลที่ ๘ นี้ ถาเปนบุคคลภายนอกเขามาลอบปลงพระชนมจะตองมีมหาดเล็กหรือบุคคลภายในเปนสายชักจูงนําเขามาจึงจะทําการไดสําเร็จ ถาเปนคนภายในลอบปลงพระชนมแลว ยอมทําไดสะดวกกวาบุคคลภายนอก สําหรับบุคคลภายในที่ใกลชิดกับเหตุการณดังกลาวขางตนนี้ก็มีแตขาฯ กับนายบุศยสองคนเทานั้น หากวาจะมีความผิดในกรณีสวรรคตนี้แลว ก็มีขาฯ กับนายบุศยสองคนนี้เทานั้นที่จะตองรับผิดอยูดวย...”

(เพราะสองคนนี้นั่งอยูหนาประตูหนาหองพระบรรทมในขณะนั้นก็มีอยูทางเดียว คือทางประตูที่นายชิต-นายบุศย นั่งเฝาอยู -จากคําพิพากษา)

สวนศาลฎีกาพิพากษาฟนธงลงไปเลยใหประหารชีวิตจําเลยทั้งสามคน ในความผิดตามกฎหมายลักษณะอาญา มาตรา ๙๗ ตอน ๒

- 48 -

กฎหมายลักษณะอาญา มาตรา ๙๗ ตอน ๒ วาไวดังนี้

“ผูใดทนงองอาจกระทําการประทุษรายตอพระองคสมเด็จพระเจาอยูหัวก็ดี สมเด็จพระมเหสีก็ดี มกุฎราชกุมารก็ดี ตอผูสําเร็จราชการแผนดินในเวลารักษาการตางพระองคสมเด็จพระเจาอยูหัวก็ดี ทานวาโทษของมันถึงตองประหารชีวิต

“ผูใดพยายามจะกระทําการประทุษรายเชนวามาแลว แมเพียงตระเตรียมการก็ดี สมคบกันเพื่อการประทุษรายนั้นก็ดี หรือสมรูเปนใจดวยผูประทุษราย ผูพยายามจะประทุษรายก็ดี มันรูวาผูใดคิดประทุษรายเชนวามานี้ มันชวยปกปดไมเอาความนั้นไปรองเรียนขึ้นก็ดี ทานวาโทษมันถึงตายดุจกัน”

แตคําฟองของโจทกขอ ๓ (ก) และการนําสืบพยานของโจทกวาจําเลยทั้งสามกับพวก (หมายถึงทานปรีดีและเรือเอกวัชรชัย-ผูเขียน) ไดไปประชุมวางแผนการปลงพระชนมกันที่บาน พล.ร.ต. พระยาศรยุทธเสนีทองที่ตําบลชนะสงคราม อําเภอพระนคร จังหวัดพระนคร ระหวางวันที่ ๙ เมษายน ๒๔๘๙ ถึงวันที่ ๙ มิถุนายน ๒๔๘๙ แตศาลอาญาและศาลอุทธรณก็ไดวินิจฉัยไวในคําพิพากษาดังที่อางมาแลวขางตนนั้นวาไมเชื่อถือคําเบิกความของพยานโจทก และศาลฎีกาแมวาจะไมปฏิเสธคําเบิกความของพยานโจทกอยางสิ้นเชิงอยางเชนสองศาลที่ผานมาก็จริง แตศาลฎีกาก็ไดชี้ออกมาอยางชัดเจนวา “ศาลเห็นวา จะฟงความหรือถอยคําที่พูดกันใหเปนอยางหนึ่งอยางใดยังไมถนัด” และโจทกก็ไมไดสืบวาไดมีการวางแผนการปลงพระชนมกัน ณ ที่ใดอีก

เมื่อฟงไมถนัด ก็ตองยกผลประโยชนใหแกจําเลย ตามสุภาษิตกฎหมายที่วา “ปลอยคนผิดสิบคน ดีกวาลงโทษคนบริสุทธิ์คนเดียว” แตศาลฎีกาทานฟนธงลงไปใหประหารชีวิตจําเลยทั้งสามคน โดยอางความผิดของจําเลยตามกฎหมายลักษณะอาญามาตรา ๙๗ ตอน ๒ ความผิดตามกฎหมายลักษณะอาญามาตรา ๙๗ ตอน ๒ วาไวประการใดขอใหยอนกลับไปอานอีกที

ใชแลว นายชิต สิงหเสนี จําเลยที่ ๒ ใหการไวอยางชัดเจนวา ขณะเกิดเหตุมีเขากับนายบุศย ปทมศริน จําเลยที่ ๓ สองคนเทานั้นที่นั่งอยูหนาประตูทางเขาหองพระบรรทมและไดใหความเห็นไววา “หากวาจะมีความผิดในกรณีสวรรคตนี้แลว ก็มีขาฯ กับนายบุศยสองคนเทานั้นที่จะตองรับผิดอยูดวย”

ใชแลว กรณีสวรรคตเกิดขึ้นจริงในวันที่ ๙ มิถุนายน ๒๔๘๙ เวลาประมาณ ๐๙.๒๕ น. เหตุเกิด ณ หองพระบรรทม บนพระที่นั่งบรมพิมาน ในพระบรมมหาราชวัง และแมวาขณะเกิดเหตุนายชิต-นายบุศย

- 49 -

จําเลย นั่งอยูหนาประตูทางเขาหองพระบรรทมก็จริง แตก็ไมไดสมรูรวมคิดดวย (ดังคําวินิจฉัยของศาลที่ยกมาขางตน) สําหรับนายเฉลียว ปทุมรส จําเลยที่ ๑ นั้น นอกจากจะไมไดสมรูรวมคิดเชนเดียวกับนายชิต-นายบุศย จําเลยทั้งสองนั้นแลว ในเชาวันเกิดเหตุ นายเฉลียว ปทุมรส จําเลยที่ ๑ อยูหางจากสถานที่เกิดเหตุนั้นนับสิบกิโลเมตร และลาออกจากราชการไปแลว ก็ไมรูเหมือนกันวาทําไมนายเฉลียว ปทุมรส จึงถูกลากเขาไปเกี่ยวของกับกรณีสวรรคตดวย นอกเสียจากวานายเฉลียว ปทุมรส เปนผูกอการเปลี่ยนแปลงการปกครองแผนดินเมื่อ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ และเปนคนจังหวัดอยุธยาเชนเดียวกับทานปรีดี พนมยงค ก็เทานั้นเอง

ดังนั้น เมื่อนายเฉลียว ปทุมรส ถูกจับเมื่อวันที่ ๑๐ พฤศจิกายน ๒๔๙๕ พ.ต.อ. เยื้อน ประภาวัตร ผูไปจับกุม ไดคนพบบันทึกลับของ พล.ร.ต. พระยาศรยุทธเสนี ที่ระบุวา ทานถูกพระพินิจชนคดีบีบบังคับใหเปนพยานเท็จ (ถาไมยอมเปนพยานจะเอาเปนผูตองหาดวย) ปรักปรําผูบริสุทธิ์ พ.ต.อ. เยื้อนจึงถามคุณเฉลียววา ทําไมไมหนีไปเสีย (ศาลอาญาและศาลอุทธรณสั่งปลอยพนขอหา ขณะนั้นคดีอยูระหวางศาลฎีกา) คุณเฉลียวตอบอยางนักเลงอยุธยาวา “ผมจะหนีทําไมในเมื่อผมบริสุทธิ”์ และคุณเฉลียวก็ตองตายเพราะความบริสุทธิ์นั้นเอง

ปจฉิมวาจาของสามนักโทษประหาร

หลังจากที่ศาลฎีกาไดพิพากษาลงโทษใหประหารชีวิตจําเลยทั้งสามคน พล.ต. อนันต พิบูลสงคราม (บุตรชายของ จอมพล ป. พิบูลสงคราม) ไดเขียนไวในหนังสือ จอมพล ป. พิบูลสงคราม พิมพที่โรงพิมพศูนยการพิมพ เมื่อป พ.ศ. ๒๕๑๙ มีความตอนหนึ่งเปนบทสนทนาระหวาง พล.ต. อนันต พิบูลสงคราม (ผูเขียน) กับจอมพล ป. พิบูลสงคราม ซึ่งขณะนั้นลี้ภัยการเมืองอยูในประเทศญี่ปุนวาดังนี้

“...ขาพเจาจึงระงับใจไมไดที่ตองเรียนถามจอมพล ป. พิบูลสงคราม วันหนึ่งที่ปะเทศญี่ปุนวา ในฐานะที่เวลานั้น (พ.ศ. ๒๔๙๘-ผูเขียน) ทานดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีอยู เหตุใดทานจึงไมขอพระราชทานอภัยโทษใหแกจําเลยทั้งสามคนที่ถูกศาลฎีกาพิพากษาประหารชีวิต ทานตอบขาพเจาทันทีอยางหนักแนนวา พอไดขอพระราชทานอภัยโทษขึ้นไปถึงสามครั้ง ไดพยายามทําหนาที่ของพอจนถึงที่สุดแลว ในอดีตที่ผานมามีนอยครั้งที่จอมพล ป. พิบูลสงคราม ตองเสียใจบางเมื่อทําอะไรไมสําเร็จ แตขาพเจาไมเคยเห็นครั้งใดที่ทานจะเสียใจหนักยิ่งไปกวาที่ขาพเจากําลังเห็นทานครั้งนั้น ขณะเมื่อไดตอบคําถามของขาพเจาจบ ดวยใบหนาที่เครงครึมและสนเทหใจไมเปลี่ยนแปลง” (จากหนังสือ จอมพล ป. พิบูลสงคราม หนา ๖๘๗)

- 50 -

และก็สอดคลองกับหนังสือแจกงานศพของนายชิต สิงหเสนี ที่บุตรสาวของทานไดบันทึกไวในหนังสือ มีความวา

“ภายหลังที่พอถูกประหารชีวิตแลว จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น ไดสงนายฉาย วิโรจนศิริ เลขานุการสวนตัวของทานไปหาพวกเรา แจงใหทราบวารัฐบาลยินดีจะใหการอุปการะความเปนอยูการศึกษาแกพวกเราทุกประการ พวกเราปรึกษาหารือกัน และในที่สุดตกลงรับความชวยเหลือจากรัฐบาล เพื่อเปนเครื่องยืนยันในความบริสุทธิ์ของพอ รัฐบาลจึงใหความชวยเหลือแกพวกเรา ความชวยเหลือนี้เพิ่งมายกเลิกในสมัยรัฐบาล จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต”

นอกจากนี้คุณชอุม ชัยสิทธิเวช ภรรยาของเรือเอก วัชรชัย ชัยสิทธิเวช ผูที่โจทกพยายามเสกสรรปนแตงพยานเท็จใหเปนมือปนและตองลี้ภัยคณะรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ไปอยูตางประเทศนั้น ก็ยังไดรับเมตตาใหเขาทํางานเปนแมบานของโรงเรียน ภปร. ที่นครชัยศรี

ในที่สุดวันจากไปของผูบริสุทธิ์ทั้งสามก็มาถึง คือเชามืดวันที่ ๑๗ กุมภาพันธ ๒๔๙๘ หลังจากวันเสด็จจากไปของพระองคผูทรงเปนที่รักของคนไทยทั้งชาติเมื่อ ๙ มิถุนายน ๒๔๘๙เปนเวลา๘ ป๘ เดือน๘ วัน

วันนั้น พล.ต.อ. เผา ศรียานนท รัฐมนตรีวาการกระทรวงมหาดไทย ซึ่งครองตําแหนงอธิบดีกรมตํารวจดวย ไดไปเปนประธานควบคุมการประหารชีวิตผูบริสุทธิ์ทั้งสามดวยตนเองและไดมีโอกาสพูดคุยกับทั้งสามคนนั้นตามลําพังนัยวาไดมีการบันทึกเสียงการพูดคุยนั้นไวดวย

สําหรับคุณเฉลียว ปทุมรส นั้น ขณะเกิดเหตุปลงพระชนม เขาอยูไกลจุดเกิดเหตุนับสิบกิโลเมตร และออกจากราชการไปแลวดวย คําสนทนาของเขาในเรื่องนี้คงเชนเดียวกับคนอื่นที่อยูนอกเหตุการณรวมทั้งทานนายปรีดีดวย คือไมรูอะไรในเรื่องนี้เลย นอกจากจะยืนยันในความบริสุทธิ์ของเขา และเขาก็คงจะนึกถึงโคลงสี่สุภาพของศรีปราชญที่จารึกไวบนพื้นทรายกอนถูกประหารชีวิตที่นครศรีธรรมราช วา

“ธรณีนี่นี ้ เปนพยาน

เราก็ศิษยอาจารย หนึ่งบาง

เราผิดทานประหาร เราชอบ

เราบผิดทานมลาง ดาบนี้ คืนสนอง”

- 51 -

สวนคุณชิต-คุณบุศยนั้น เนื่องจากขณะเกิดเหตุ เขาทั้งสองนั่งอยูหนาประตูทางเขาหองพระบรรทม และเปนทางเดียวที่เขาสูหองพระบรรทมในเวลานั้น ดังนั้นถามีผูเขาไปปลงพระชนม คุณชิต-คุณบุศย จะตองเห็นอยางแนนอน

คุณฟก ณ สงขลา ทนายความของสามจําเลย เคยสอบถามคุณชิต-คุณบุศยวา ใครเขาไปปลงพระชนมในหลวง คุณชิต-คุณบุศย ไมยอมพูดแตกับ พล.ต.อ. เผา ศรียานนท คุณชิต-คุณบุศย จะยอมพูดความจริงกอนตายหรือไม ไมมีใครรู

แตเปนที่รูกันในภายหลังวา พล.ต.อ.เผา ศรียานนท ไดทําบันทึกคําสนทนากับผูตองโทษประหารชีวิตทั้งสามคนในเชาวันนั้น เสนอจอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี จอมพล ป. พิบูลสงคราม อานแลว แทงกลับไปวาใหเก็บไวในแฟมลับสุดยอด

ตอมาจอมพล ป. พิบูลสงคราม ดําริจะรื้อฟนคดีสวรรคตขึ้นมาพิจารณาใหม เพื่อใหความเปนธรรมแกผูถูกประหารชีวิตทั้งสามคนและทานปรีดี แตตามกฎหมายไทยที่ใชอยู เมื่อคดีถูกพิพากษาถึงที่สุดแลวเปนอันยุติ ดังนั้นถาจะรื้อฟนคดีสวรรคตขึ้นมาพิจารณาใหม ก็ตองมีกฎหมายรองรับใหอํานาจ จอมพล ป. พิบูลสงคราม จึงเตรียมการที่จะออกกฎหมายดังกลาวนั้น และไดบอกคุณสังข พัธโนทัย คนสนิทผูรับใชใกลชิดใหทราบ เพื่อแจงไปใหทานปรีดีซึ่งขณะนั้นทานพํานักอยู ณ สาธารณรัฐประชาชนจีนไดรับทราบ

ตอจดหมายของคุณสังข พัธโนทัย ที่มีไปถึงทานปรีดีเลาถึงบันทึกของ พล.ต.อ. เผา ศรียานนท และดําริของจอมพล ป. พิบูลสงคราม ดังกลาวขางตน ทานปรีดีไดมีจดหมายตอบคุณสังข พัธโนทัย ในเวลาตอมา และจดหมายฉบับนี้นายวรรณไว พัธโนทัย ลูกชายของคุณสังข ไดมอบใหหนังสือพิมพ ไทยโพสต นําไปเปดเผยในฉบับวันที่ ๒๔ มิถุนายน ๒๕๔๒ ที่ผานมาดังสําเนารายละเอียดตอไปนี้

วันที่ ๒๓ ธันวาคม ๒๔๙๙

คุณสังข พัธโนทัย ที่รัก

ผมไดรับจดหมายของคุณฉบับวันที่ ๑๒ เดือนนี้กับหนังสือ ความนึกในกรงขัง แลวดวยความรูสึกขอบคุณมากในไมตรีจิตรและความเปนธรรมที่คุณมีตอผม

- 52 -

ผมมีความยินดีมากที่ไดทราบจากคํายืนยันของคุณวา จอมพล ป. พิบูลสงคราม มิไดเปนศัตรูของผมเลย ทานมีความรําลึกถึงความหลังอยูเสมอ และอยากจะเห็นผมกลับประเทศทุกเมื่อแมวาเหตุการณทางการเมืองจะเปนอยางที่คุณกลาววาเหตุการณไมชวยเราเสมอไปและจําเปนตองใชความอดทนอยูมากก็ตาม แตผมก็มีความหวังวาโดยความชวยเหลือของคุณผูซึ่งมีใจเปนธรรมและมีอุดมคติที่จะรับใชชาติและราษฎรอยางบริสุทธิ์ ผมคงจะมีโอกาสทําความเขาใจกับทานจอมพล ป. พิบูลสงคราม และการงานของชาติและราษฎรที่เราทั้งหลายจะตองรวมมือกันเพื่อความเปนเอกราชสมบูรณของชาติ ผมจึงมีความปรารถนาเปนอยางมากที่จะไดมีโอกาสพบกับคุณในเวลาไมชานัก เพื่อปรึกษาหารือกับคุณถึงเรื่องนี้และเพื่อชี้แจงขอเท็จจริงอีกหลายประการซึ่งบางทีคุณอาจตองการทราบ

ผมเห็นวาคุณไดบําเพ็ญกุศลอยางแรงในการที่คุณไดแจงใหผมทราบถึงบันทึกที่คุณเผาไดสอบถามปากคําคุณเฉลียว ชิต บุศย กอนถูกยิงเปา ที่ยืนยันวาผูบริสุทธิ์ทั้งสามรวมทั้งตัวผมมิไดมีสวนพัวพันในกรณีสรรคต ดังนั้นนอกจากผมขอแสดงความขอบคุณเปนอยางยิ่งมายังคุณ ผมจึงไดตั้งจิตอธิษฐานขออํานาจคุณพระศรีรัตนตรัยโปรดดลบันดาลใหคุณมีความสุขความเจริญยิ่ง ๆ ขึ้นไปและประสบทุกสิ่งที่คุณปรารถนาทุกประการ

ผมขอสงความรักและนับถือมายังคุณ

ปรีดี พนมยงค

แตความดําริของจอมพล ป. พิบูลสงครามตองลมเหลว เมื่อขาวจะออกกฎหมายใหรื้อฟนคดีที่ศาลพิพากษาถึงที่สุดแลวใหนําขึ้นมาพิจารณาใหมได (ถาหากโจทกหรือจําเลยมีเอกสารหลักฐานที่เพิ่งคนพบใหม) ไดแพรออกไปถึงบุคคลบางจําพวก และคนพวกนั้นไดสนับสนุนจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต ทํารัฐประหารโคนจอมพล ป. พิบูลสงคราม เชนเดียวกับที่เคยสนับสนุนรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ทํารัฐประหารลมรัฐบาลหลวงธํารงฯ (ดวยเหตุผลอยางเดียวกันคือกลัววามือปนตัวจริงจะถูกเปดเผย)

ทานปรีดีไดพูดถึงเรื่องนี้เมื่อหนังสือพิมพ มหาราษฎร โดยคุณวีระ โอสถานนท ไดไปสัมภาษทานขณะที่พํานักอยู ณ ประเทศฝรั่งเศส มีความตอนหนึ่ง ดังนี้

คุณวีระ โอสถานนท ถามวา

“มีผูพูดกันวา จอมพล ป. และ พล.ต.อ. เผา ไดหลักฐานกรณีสวรรคตใหมนั้น ทานจะบอกไดหรือไมวาอะไร”

- 53 -

นายปรีดี พนมยงค ตอบวา

“แมศาลฎีกาซึ่งมีผูพิพากษาคณะเดียวโดยมิไดมีการประชุมใหญของผูพิพากษาศาลฎีกาไดตัดสินประหารชีวิตนายเฉลียว ปทุมรส นายชิต สิงหเสนี นายบุศย ปทมศริน ไปแลวก็ตาม แตรัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงคราม ไดสงตัวแทนไปพบผมในประเทศจีน (หลังจากที่คุณสังขไดรับจดหมายขอบคุณจากทานปรีดีแลว) แจงวาไดหลักฐานใหมที่แสดงวาผูถูกประหารชีวิตทั้งสามคนและผมเปนผูบริสุทธิ์

ฉะนั้นจอมพล ป. พิบูลสงคราม จึงจะเสนอสภาผูแทนราษฎรใหออกฎหมายใหมีการพิจารณาคดีใหมดวยความเปนธรรม

“ครั้นแลวก็มีผูยุยงใหจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต กับพวกทํารัฐประหารเมื่อวันที่ ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ โคนลมรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม

“ในระหวางที่จอมพล ป. พิบูลสงคราม ไปลี้ภัยอยูใน ส.ร.อ. ชั่วคราว ก็ไดกลาวตอหนาคนไทยไมนอยกวาสองคนถึงหลักฐานที่จอมพล ป. พิบูลสงคราม กับ พล.ต.อ. เผา ศรียานนท ไดมานั้น

“อีกทั้งในระหวางที่จอมพล ป. พิบูลสงคราม ยายจาก ส.ร.อ. มาอยูที่ประเทศญี่ปุนก็ไดแจงแกบุคคลไมนอยกวาสองคนถึงหลักฐานใหมนั้น พรอมทั้งมีจดหมายถึงผมสองฉบับ ขอใหผมอโหสิกรรมแกการที่จอมพล ป. พิบูลสงคราม ไดทําผิดพลาดไปในหลายกรณี

“ผมไดถือคติของพระพุทธองควา เมื่อมีผูรูสึกตนผิดพลาดไดขออโหสิกรรม ผมก็ไดอโหสิกรรมและขออนุโมทนาในการที่จอมพล ป. พิบูสงคราม ไดไปอุปสมบทที่วัดพุทธคยา

ทานปรีดีกลาวใหสัมภาษณในที่สุดวา “พวกฝรั่งก็สนใจกันมาก เพราะเปนเรื่องประวัติศาสตรที่ไมมีอายุความ ความจริงอาจปรากฏขึ้นแมจะลวงเลยมาหลายรอยปก็ตาม

“ทุกวันนี้ก็มีคนพูดซุบซิบกัน ถึงกับนักเรียนหลายคนถามผม ผมก็ขอตัววาเปนเรื่องที่พูดไมออกบอกไมไดในขณะนี้ จึงขอฝากอนุชนรุนหลังและประวัติศาสตรตอบแทนดวย”

สถาบันปรีดี พนมยงค เลขที่ ๖๕/๑ ซอยทองหลอ ถนนสุขุมวิท ๕๕ แขวงคลองตันเหนือ เขตวัฒนา กรุงเทพมหานคร

๑๐๑๑๐ : http://www.pridiinstitute.com/autopage/show_page.php?h=12&s_id=5&d_id=8&page=1&start=1

- 54 -

เรียบเรียงจากหนังสือประวัติรัฐธรรมนูญ ของคุณสุพจน ดานตระกูล

-๑-

ภายหลังเหตุการณรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๔๙๐ ที่กอขึ้นโดยความรวมของกลุมทหารเผด็จการ กลุมนักการเมืองศักดินา และจักรวรรดินิยมสหรัฐอเมริกา โคนลมรัฐบาลประชาธิปไตยของหลวงธวัลยธํารงนาวาสวัสดิ์ลงและนําไปสูการเริ่มตนแหงการไลลาปดฉากนักการเมืองฝายกาวหนาที่ยืนอยูในฝงตรงขามกับกลุมความคิดซากเดนศักดินาและกลุมทหารเผด็จการ

๒ ปถัดมาไดมีการรางและประกาศใชรัฐธรรมนูญภายใตความเห็นชอบของนักการเมืองกลุมความคิดอนุรักษนิยมลาหลังซึ่งเปนกลุมใหญในสภากวา ๘๐ เปอรเซ็นต รัฐธรรมนูญไดถูกประกาศใชในวันที่ ๒๘ มกราคม พ.ศ.๒๔๙๒ โดยมีพระราชปรารภของรัฐธรรมนูญฉบับนี้ ที่ไมตรงกับความเปนจริงหลายประการอันเปนการหมิ่นพระบรมเดชานุภาพและหลอกลวงประชาชน และโดยประการสําคัญ เปนการบิดเบือนประวัติศาสตรที่นาละอาย ดังขอความบางตอนในพระราชปรารภที่เปนเท็จ มีดังนี้

“สมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหประกาศความพระราชปรารภวา จําเดิมแตสมเด็จพระบรมปตุลาธิราชพระบาทสมเด็จพระปริมินทรมหาประชาธิปกพระปกเกลาเจาอยูหัว ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอม พระราชทานรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย ณ วันที่ ๑๐ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๗๕ สถาปนาระบอบการปกครองประชาธิปไตยขึ้นเปนครั้งแรกในประเทศไทยแลวนั้น...”

ขอความตัวเนน เปนขอความที่เรียกวาจริงปนเท็จ คืv

จริง คือ ขอความที่วา “โปรดเกลาฯ พระราชทานรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย ณ วันที่ ๑๐ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๗๕”

เท็จ คือ ขอความที่ระบุวา (๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕) “สถาปนาระบอบประชาธิปไตยขึ้นเปนครั้งแรกในประเทศไทย”

- 55 -

ความจริงที่เปนจริงทางประวัติศาสตร ระบอบประชาธิปไตยในประเทศไทยไดถูกสถาปนาขึ้นเปนครั้งแรกเมื่อวันที่ ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๕ ในสมัยที่เรียกชื่อประเทศนี้วา “สยาม” โดยคณะราษฎร เขายึดอํานาจการปกครองแผนดินจากพระมหากษัตริยใหมอบอํานาจจากการปกครองแผนดินกลับคืนใหกับประชาชน ซึ่งพระมหากษัตริยจําตองยอม (เพราะในขณะนั้นพระบรมวงศานุวงศชั้นผูใหญและใกลชิดหลายพระองคถูกจับไวเปนตัวประกัน)และไดทรงลงพระปรมาภิไธยไวเปนหลักฐาน ดังปรากฏอยูใน “ธรรมนูญการปกครองแผนดินสยาม ชั่วคราว พุทธศักราช ๒๔๗๕” ซึ่งถือเสมือนสัญญาประชาคม ระหวางสถาบันพระมหากษัตริยกับราษฎร ที่ไดระบุไวในมาตรา ๑ วา อํานาจสูงสุดของประเทศนั้นเปนของราษฎรทั้งหลายและตอกย้ําดวยมาตรา ๗ วา การกระทําใดๆ ของพระมหากษัตริยตองมีกรรมการราษฎรผูหนึ่งผูใดลงนามดวย โดยไดรับความยินยอมของคณะกรรมการราษฎรจึงใชได มิฉะนั้นเปนโมฆะ ซึ่งก็หมายถึงระบอบประชาธิปไตยไดถูกสถาปนาขึ้นแลวนับแตบัดนั้น

-๒-

ทําไมพระราชปรารภในรัฐธรรมนูญฉบับ ๒๔๙๒ จึงพูดความจริงปนความเท็จ จะใหเขาใจอยางไร ? นอกจากจะเขาใจวา เพราะตองการจะลบวันที่ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ ซึ่งเปนวันสําคัญของชาติที่เรียกวา วันชาติ ออกจากหนาประวัติศาสตร (ซึ่งตอมาในยุคเผด็จการสฤษดิ์ ธนะรัชต ไดประกาศสํานักนายกรัฐมนตรีวันที่ ๒๑ พฤษภาคม ๒๕๐๓ ยกเลิกวันที่ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ เปนวันชาติ)พรอมกับโฆษณาชวนเชื่อวาการปกครองในระบอบประชาธิปไตยนั้นเปนพระราชดําริมาตั้งแตรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวและพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวโนนแลว จนมาถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทานรัฐธรรมนูญประชาธิปไตยใหแกปวงชนชาวไทยเมื่อวันที่ ๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕

หลังจากที่รัฐธรรมฉบับนี้ผานความเห็นชอบของรัฐสภาแลวเมื่อวันที่ ๒๘ มกราคม ๒๔๙๒ ตอมาจึงไดนําเสนอคณะผูสําเร็จราชการแทนพระองคเพื่อลงพระนามและลงนามในพระปรมาภิไธยพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช ประกาศบังคับใชเปนกฎหมายเมื่อ ๒๓ มีนาคม ๒๔๙๒ โดยคณะอภิรัฐมนตรีในหนาที่คณะผูสําเร็จราชทานแทนพระองคเปนผูลงพระนามและลงนามในพระปรมาภิไธยพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ภูมิพลอดุลยเดช และเจาพระยาศรีธรรมาธิเบศ ประธานวุฒิสภา เปนผูลงนามรับสนองพระบรม

- 56 -

ราชโองการ โดยสรุป รัฐธรรมฉบับนี้สําเร็จขึ้นมาดวยความรวมมือระหวางเผด็จการทหารกับกลุมเจาเศษเดนศักดินา

เปนที่นาสังเกตวารัฐธรรมนูญฉบับนี้ หลังจากไดรับความเห็นชอบผานรัฐสภาเมื่อวันที่ ๒๘ มกราคม ๒๔๙๒ แตมาประกาศบังคับใชเมื่อ ๒๓ มีนาคม ๒๔๙๒ อันเปนระยะเวลาหางกันรวม ๒ เดือน ทั้งนี้เกิดจากฝายเผด็จการทหาร (คณะรัฐประหาร ๘ พ.ย.๒๔๙๐) ที่เห็นการรุกคืบหนาของฝายศักดินาจากการอภิปรายของสมาชิกสภาผูแทนราษฎรในฐานะสมาชิกรัฐสภาดังที่กลาวมาแลวขางตน จึงเกิดความลังเลวาจะเปนการยื่นดาบกลับคืนสูพลังเกา แตก็มีเหตุการณเขามาชวยการตัดสินใจฝายทหารใหประกาศใชรัฐธรรมนูญฉบับนี้ในเวลาตอมา

นั่นคือเหตุการณ ๒๖ กุมภาพันธ ๒๔๙๒ หรือที่ทานปรีดีฯ เรียกวา “ขบวนการ ๒๖ กุมภาพันธ๒๔๙๒” ที่มีทานปรีดีฯ เปนหัวหนาขบวน นํากําลังเขายึดวังหลวงเปนกองบัญชาการ เคลื่อนกําลังซึ่งประกอบดวยทหารเรือและประชาชนผูรักชาติรักประชาธิปไตยเขายึดจุดยุทธศาสตรสําคัญๆ ในกรุงเทพฯ สงปลดรัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงคราม (ซึ่งขบวนการ ๒๖ กุมภาพันธ ถือวาเปนรัฐบาลที่ไมชอบดวยกฎหมาย) และตั้งรัฐบาลใหมที่มีนายดิเรก ชัยนาม เปนนายกรัฐมนตรี หนังสือ “รัฐสภาไทย ในรอบสี่สิบสองป” (๒๔๗๕-๒๔๑๗)ซึ่งคุณประเสริฐ ปทมสุคนธ อดีตเลขาธิการรัฐสภาเปนผูจัดทํา ไดบันทึกเหตุการณ ๒๖ กุมภาพันธ ไวดังนี้

“เกิดปฏิวัติ วันที่ ๒๖ กุมภาพันธ เวลาประมาณ ๒๐ น.เศษ ไดมีการประกาศขาวพิเศษทางวิทยุกระจายเสียงวา ไดมีพระบรมราชโองการใหรัฐบาลจอมพลแปลก พิบูลสงคราม พนจากตําแหนง และแตงตั้งใหนายดิเรก ชัยนามเปนนายกรัฐมนตรี มีรัฐมนตรีรวมคณะอีกหลายคน และยังแตงตั้งผูมีหนาที่สําคัญๆ อีกหลายตําแหนง

บุคคลนี้ ไดยึดพระบรมมหาราชวังเปนที่บัญชาการ โดยมีผูแตงกายเปนทหารเรือรวมดวย มีผูกลาววาหัวหนาผูกอการครั้งนี้ไดแก นายปรีดี พนมยงค

รัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม ไดมีคําสั่งใหดําเนินการปราบปรามโดยเขายึดพระบรมมหาราชวังและเขาตอตานผูปฏิวัติ สวนหนึ่งเขายึดเขตสี่แยกราชประสงค (ทหารเรือจากกองสัญญาณ-ผูเขียน)มีการยิงตอสูกันดวย ในที่สุดฝายปฏิวัติไดหลบหนีไป (เพราะกําลังทหารเรือสวนใหญจากสัตหีบมาไมทันและยังมี

- 57 -

ขาววาผูบัญชาการชั้นสูงบางคนทรยศ-ผูเขียน)คงจับผูที่สงสัยวาเปนผูรวมมือครั้งนี้ไดหลายคน ซึ่งมีอดีตรัฐมนตรี (ในรัฐบาลธวัลย ธํารงนาวาสวัสดิ์ที่ถูกรัฐประหารเมื่อ ๘ พ.ย. ๒๔๙๐-ผูเขียน)รวมอยูดวยหลายคน เชน นายทองอินทร ภูริพัฒน นายถวิล อุดลและนายจําลอง ดาวเรือง ตอมาก็ไดจับกุมนายทองเปลว ชลภูมิไดอีกผูหนึ่ง เจาหนาที่ไดควบคุมตัวไวเพื่อทําการสอบสวน

วันที่ ๓ มีนาคม ศกเดียวกัน เวลากลางคืน ทางตํารวจไดสั่งยายผูตองหาซึ่งเปนอดีตรัฐมนตรีทั้ง ๔ คนเพื่อจะนําไปฝากขัง ณ สถานีตํารวจบางเขน การยายนี้ไดกระทําเวลาค่ําคืน โดยรถยนตของตํารวจ มีนายตํารวจชั้นนายพลเปนหัวหนาควบคุม เมื่อนําผูตองหาไประหวางทางถนนพหลโยธิน ประมาณ กม.๑๓ ใกลถึงสถานีตํารวจวา มีโจรจีนมลายูแยงผูตองหา ไดมีการตอสูกันขึ้น ผูตองหาทั้ง ๔ คน จึงถูกอาวุธปนถึงแกกรรม” (ขอเท็จจริงคือตํารวจเอาไปยิ้งทิ้ง และตํารวจผูรับผิดชอบถูกฟองรองดําเนินคดีในเวลาตอมา-ผูเขียน)

-๓-ในกรณี ๒๖ กุมภาพันธ ๒๔๙๒ หลายฝายที่ไมเขาใจเรียกวา ขบถวังหลวง บาง ขบถ ๒๖ กุมภาพันธ

บาง แตอาจารยปรีดีฯ เรียกวา ขบวนการ ๒๖ กุมภา อันเปนขบวนการที่ชอบธรรมที่จะปราบรัฐบาลที่มาจากการรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ซึ่งเปนขบถ/และรัฐบาลที่เปนผลพวงตอมาจาก ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ก็ยอมตกอยูในฐานะขบถเชนกัน เชนเดียวกับขมายที่สืบตอมาจากขโมย

เพราะวาอํานาจสูงสุดของประเทศที่เรียกเปนภาษาบาลีวา อํานาจอธิปไตย กอนวันที่ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ นั้น พระมหากษัตริยเปนผูทรงอํานาจดังกลาวนี้แตภายหลังวันที่ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ ตอมาอีก ๓ วันคือวันที่ ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๕ พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงยินยอมลงพระปรมาภิไธยในธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช ๒๔๗๕ มอบอํานาจสูงสุดของประเทศที่พระองคทรงมีอยูโดยชอบตามระบอบราชาธิปไตย คืนใหกับราษฎร ดังปรากฏอยูในมาตรา ๑ ของธรรมนูญการปกครองฉบับนั้น ที่ระบุไววา อํานาจสูงสุดของประเทศนั้นเปนของราษฎรทั้งหลาย ซึ่งถือวาเปนสัญญาประชาคมระหวางสถาบันพระมหากษัตริยกับราษฎร และนับตั้งแตบัดนั้นจนถึงบัดนี้ อํานาจสูงสุดของประเทศจึงเปนของราษฎรทั้งโดยชอบดวยกฎหมาย(ธรรมนูญการปกครองแผนดินสยาม)และชอบโดยธรรม

- 58 -

รัฐบาลถวัลย ธํารงนาวาสวัสดิ์ ที่ถูกโคนโดยรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ภายใตการนําของพลโท ผิน ชุณหะวัณและคณะนั้น เปนรัฐบาลที่ถืออํานาจสูงสุดของประเทศ โดยการมอบหมายของราษฎรจึงเปนรัฐบาลที่ชอบดวยกฎหมายและชอบดวยธรรม ตามวิถีทางประชาธิปไตย

การโคนลมรัฐบาลถวัลยฯ โดยคณะรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ที่นําโดยพลโท ผิน ชุณหะวัณและคณะจึงเปนขบถ และแมวารัฐบาลควง อภัยวงศจะไดออกพระราชบัญญัตินิรโทษกรรม ๒๓ ธันวาคม ๒๔๙๐ แกผูกระทํารัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ไปแลวก็ตาม

แตรัฐบาลนายควง อภัยวงศ เปนรัฐบาลที่ไดรับการแตงตั้งจากคณะรัฐประหารที่เปนขบถนั้นเอง และรวมทั้งวุฒิสภาที่ผานพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมฉบับนี้ออกมา ก็เปนวุฒิสภาที่แตงตั้งโดยคณะรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ที่เปนขบถเชนกั และแมคณะอภิรัฐมนตรีในหนาที่คณะผูสําเร็จราชการแทนพระองคที่เปนผูลงพระนามและลงนามในพระปรมาภิไธยพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลเดช อนุมัติพระราชบัญญัตินิรโทษกรรมฉบับนี้ ก็เปนคณะบุคคลที่คณะรัฐประหาร ๘ พ.ย. ๒๔๙๐ ที่เปนขบถตั้งขึ้นมาเชนเดียวกัน

โดยสรุป พระราชบัญญัตินิรโทษกรรมฉบับ ๒๓ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๙๐ แกผูกระทําการรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายนจึงเปนโมฆะ ความผิดของคณะรัฐประหาร ๘ พ.ย.๒๔๙๐ จึงยังอยูและรัฐบาลที่เปนผลพวงของคณะรัฐประหาร ๘ พ.ย.๒๔๙๐ ที่เปนขบถ จึงเปนรัฐบาลที่ไมชอบดวยกฎหมายและไมชอบดวยธรรม

จึงเปนการชอบดวยกฎหมายและชอบดวยธรรมที่ขบวนการ ๒๖ กุมภาพันธ ๒๔๙๒ ดําเนินการทางทหารชวงชิงอํานาจรัฐคืนมาจากฝายขบถ คือรัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงคราม ที่สืบตออํานาจจากรัฐบาลควง อภัยวงศ แตเปนโชครายของประชาชนไทยที่ฝายขบถหรือฝายอธรรมเอาชนะฝายธรรมและไดสืบตออํานาจที่ไมชอบดวยกฎหมายและไมชอบดวยธรรมตอๆ กันมาจนบัดนี้ บานเมืองของเราจึงวนเวียนอยูในวัฏจักรเผด็จการจนบัดนี้นับแตรัฐประหาร ๘ พ.ย.๒๔๙๐ เปนตนมา

ระหวางเผด็จการทหารอํามาตยาธิปไตยและเผด็จการทุนอํามาตยาธิปไตยอันเปนธรรมดาของชวงระยะเวลาของการตอสูระหวางพลังใหมที่กาวหนากับพลังเกาที่ลาหลังที่ยอมผลัดกันแพผลัดกันชนะ แตในที่สุดพลังใหมที่กาวหนาจะตองชนะพลังเกาเสมอไป นี่คือกฎธรรมชาติ

- 59 -

ดังตัวอยางการปฏิวัติประชาธิปไตยโดยนายทุนหรือประชาธิปไตยเจาสมบัติ อันเปนพลังใหมที่กาวหนาในประเทศฝรั่งเศส ที่เริ่มแตป ค.ศ.๑๗๘๙ การตอสูระหวางพลังใหมที่กาวหนากับพลังเกาที่ลาหลัง ดําเนินมาถึงป ค.ศ.๑๘๗๑ ในระหวางการตอสูตั้งแตป ค.ศ.๑๗๘๙ ถึงป ค.ศ.๑๘๗๑ เปนเวลาถึง ๘๒ ป ตางผลัดกันแพผลัดกันชนะ แตในที่สุดพลังใหมที่กาวหนาประชาธิปไตยนายทุนเจาสมบัติก็ชนะพลังเกาที่ลาหลังศักดินาอํามาตยาธิปไตยอยางเด็ดขาด

สําหรับในบานเมืองของเรา การปฏิวัติประชาธิปไตยเจาสมบัติหรือนายทุนเริ่มแตป พ.ศ.๒๔๗๕ จนบัดนี้ (๒๕๕๐) ก็เปนเวลา ๗๕ ปแลว อีก ๗ ปจึงจะถึง ๘๒ ปอยางฝรั่งเศส และจะตองประสบผลสําเร็จเชนเดียวกับฝรั่งเศสอยางแนนอน เพราะพลังใหมที่กาวหนายอมชนะพลังเกาที่ลาหลังเสมอไป

แตกอนเวลา ๘๒ ปหลังหลัง ๘๒ ปนั้นขึ้นอยูกับเหตุปจจัย แตก็ตองชนะแนๆ ในที่สุด เพราะนี่คือกฎธรรมชาติ

-๔-หลังจากขบวนการ ๒๖ กุมภาพันธ ๒๔๙๒ ประสบกับความลมเหลวในการปราบขบถคณะ

รัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ กลับถูกฝายขบถปราบปรามพายแพไป แตความรักชาติรักประชาธิปไตยและความพยายามที่จะกูสถานการณประชาธิปไตยกลับคืนมายังคงมีอยู จึงในวันที่ ๒๙ มิถุนายน ๒๔๙๔ ขบวนการรักชาติรักประชาธิปไตยภายใตนามวา “คณะกูชาติ” นําโดยทหารเรือกลุมหนึ่งเขาจับตัวนายกรัฐมนตรีจอมพล ป.พิบูลสงคราม ขณะมาเปนประธานในพิธีรับมอบเรือขุดลอกสันดอนที่ชื่อวา “แมนฮัตตัน” จากสหรัฐอเมริกา ซึ่งทําพิธีรับมอบกันที่ทาราชวรดิษฐ อันเปนพื้นที่ของทหารเรือ เพื่อบังคับใหลาออก แตก็ประสบความลมเหลวเชนเดียวกับขบวนการ ๒๖ กุมภาพันธ ๒๔๙๒

หลังจากที่มีการตอสูกันอยางรุนแรงในระยะหนึ่ง คณะขบถรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ภายใตรัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงคราม ซึ่งเปนหุนเชิด จึงคงสืบอํานาจรัฐตอภายใตรัฐธรรมนูญ ๒๓ มีนาคม ๒๔๙๒

โดยที่รัฐธรรมนูญฉบับ ๒๓ มีนาคม ๒๔๙๒ ที่สืบพันธุจากรัฐธรรมนูญใตตุม ๙ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ของคณะรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ นําโดย พลโทผิน ชุณหะวัณ (ยศขณะนั้น)และคณะที่ปฏิกิริยาและเผด็จการ เปนรัฐธรรมนูญที่มีเนื้อหาเปนอํามาตยาธิปไตย ที่อาศัยพระบารมีสถาบันกษัตริยเปนธงนําใน

- 60 -

รูปแบบของประชาธิปไตยแบบไทย-ไทย และยิ่งกวานั้นรัฐธรรมนูญฉบับนี้ยังรับเอาอํามาตยสภาที่แตงตั้งขึ้นตามรัฐธรรมนูญใตตุมเขามาไวภายใตรัฐธรรมนูญฉบับนี้สืบตอไป

โดยที่จอมพล ป.พิบูลสงคราม เขามาเปนนายกรัฐมนตรีภายใตรัฐธรรมนูญอํามาตยาธิปไตยฉบับนี้แทนนายควง อภัยวงศ ที่ถูกคณะรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ บังคับใหลาออกไป (๘ เมษายน ๒๔๙๑) ก็เปนไปไดระยะหนึ่งในขณะที่ผลประโยชนยังไมขัดกันอยางรุนแรง แตในที่สุดก็ถึงจุดแตกหัก ดังคําพูดที่วา“ผลประโยชนขัดกันก็บรรลัย”

คณะรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ โดยการสมยอมกับรัฐบาลใชนามคณะวา “คณะบริหารประเทศชั่วคราว” ไดประกาศยึดอํานาจการปกครองประเทศทางวิทยุกระจายเสียง (ไมตองใชรถถังและเคลื่อนยายกําลังทหาร) ในวันที่ ๒๙ พฤศจิกายน ๒๔๙๔ ยกเลิกรัฐธรรมนูญฉบับ ๒๓ มีนาคม ๒๔๙๒ และใหนํารัฐธรรมนูญฉบับ ๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕ (รวมทั้งที่แกไขเพิ่มเติม)กลับเขามาใช..

รัฐธรรมนูญฉบับแกไขเพิ่มเติม ๘ มีนาคม ๒๔๙๕ ก็เชนเดียวกับรัฐธรรมนูญฉบับกอนๆ คือมีพระราชปรารภเปนเบื้องตน และก็เปนพระราชปรารภที่ไมตรงตามความเปนจริง เชนเดียวกับรัฐธรรมนูญฉบับกอนๆ ที่คณะรัฐประหารสรางขึ้นมา โดยกลาวไวตอนหนึ่งวา “..จําเดิมแตสมเด็จพระบรมปตุลาธิราชพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปกพระปกเกลาเจาอยูหัว ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมพระราชทานรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย ณ วันที่ ๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕ สถาปนาการปกครองประชาธิปไตยขึ้นเปนครั้งแรกในประเทศไทย..”ความจริงการสถาปนาระบอบประชาธิปไตยขึ้นเปนครั้งแรกในประเทศไทยคือวันที่ ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๕ตามสัญญาประชาคมที่พระปกเกลาเจาอยูหัวไดทรงลงพระปรมาภิไธยใหไวกับราษฎรไทยในธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช ๒๔๗๕ ที่ระบุไวอยางชัดเจนในมาตรา ๑ ของธรรมนูญฉบับนั้นวา

“อํานาจสูงสุดของประเทศนั้นเปนของราษฎรทั้งหลาย” ซึ่งก็หมายถึงระบอบประชาธิปไตยนั้นเอง แตการยินยอมของพระองคครั้งนั้นเนื่องมาจากแตการยึดอํานาจการปกครองแผนดินของคณะราษฎรเมื่อวันที่๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ โดยจับพระบรมวงศานุวงศชั้นผูใหญหลายพระองคไวเปนตัวประกัน พระปกเกลาฯจึงจํายอมลงพระปรมาภิไธย มอบอํานาจที่พระองคมีอยูตามระบอบเผด็จการสมบูรณาญาสิทธิราชย กลับคืน

- 61 -

ใหราษฎรเจาของอํานาจที่แทจริง ที่เปนผูไถหวานและเก็บเกี่ยว ซึ่งยังความเสื่อมพระเกียรติใหกับสถาบันกษัตริยจึงไดมีความพยายามที่จะลบเหตุการณ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ ออกจากหนาประวัติศาสตรดวยวิธีนานาประการ

แตความก็จริงก็คือความจริง ความเท็จก็คือความเท็จ ไมมีใครสามารถแกไขเปลี่ยนแปลงได แมจะสามารถแกไขเปลี่ยนแปลงไดก็เปนการชั่วคราวเทานั้น ขอใหเชื่อเถอะ สักวันหนึ่งในอนาคต วันที่ ๒๔ มิถุนายน จะตองกลับมาเปนวันชาติอยางแนนอน

ตามรัฐธรรมนูญฉบับนี้ คงมีสภาเพียงสภาเดียว คือสภาผูแทนราษฎรซึ่งประกอบดวยสมาชิก ๒ ประเภท จํานวนเทากันคือ ประเภทที่ ๑ มาจากการเลือกตั้งของราษฎร และประเภทที่ ๒ มาจากการแตงตั้ง

ตอมาไดปรากฏวามีความแตกแยกเกิดขึ้นในคณะรัฐประหาร ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ อันเนื่องมาจากความขัดแยงกันในผลประโยชนและอํานาจ โดยเฉพาะความขัดแยงระหวางซอยราชครูกับบานสี่เสา

ซอยราชครู หมายถึง จอมพล ผิน ชุณหะวัณ ที่มี พล.ต.อ.เผา ศรียานนท(ลูกเขย)เปนเสาเอก กับเขยอื่นๆ

บานสี่เสา (เทเวศน)หมายถึงจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต

การปกครองบานเมืองในเวลานั้นอยูในอุงมือของสองกลุมนี้ โดยไดรับการสนับสนุนทางดานอาวุธยุทธภัณฑจากสหรัฐอเมริกา มหามิตรมาดวยกัน หนวยแจสแม็กใหการสนับสนุนกองทัพบกที่มี สฤษดิ์ ธนะรัชต เปนผูบัญชาการ บริษัทซีซัพพลาย ซึ่งเปนบริษัทขายอาวุธที่อยูภายใต ซีไอเอ ใหการสนับสนุนกรมตํารวจที่มีกําลังเสมอดวยกองทัพ โดยเฉพาะกองกําลังสําหรับยึดอํานาจในเมือง เชน ตํารวจรถถัง เปนตน

- 62 -

-๕-ทั้งสฤษดิ์ ธนะรัชตและเผาศรียานนท ตางก็หวังที่จะเปนทายาททางการเมืองสืบตําแหนง

นายกรัฐมนตรีตอจากจอมพล ป.พิบูลสงคราม ฐานะของจอมพล ป.พิบูลสงคราม ในเวลานั้นจึงเสมือนขี่เสือสองตัว จึงตองระมัดระวังไมใหเสือตัวหนึ่งตัวใดกัดกิน

นี่เปนเหตุผลหนึ่งของการเกิดรัฐประหาร ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ อันเนื่องมาจากความขัดแยงสวนตัวในผลประโยชนระหวางสฤษดิ-์เผา

ประการตอมา หลังจากจอมพล ป.พิบูลสงครามไดออกทัศนาจรรอบโลกในป ๒๔๙๘ เพื่อเปนการแสดงสันถวไมตรีแดประมุข รัฐบาลและประชาชนแหงประเทศตางๆ ในทวีปเอเชีย อเมริกา ยุโรปและอาฟริกา รวม ๑๗ ประเทศตั้งแตวันที่ ๑๔ เมษายน ๒๔๙๘ ถึงวันที่ ๒๒ มิถุนายน ศกเดียวกัน จากการเดินทางครั้งนี้ทําใหจอมพล ป.พิบูลสงครามมีทัศนะเกี่ยวกับสาธารณรัฐประชาชนจีนดีขึ้น และดีขึ้นจนถึงกับสงตัวแทนสวนตัวไปพบปะกับเจาหนาที่ระดับสูงของจีนเพื่อเตรียมลูทางสถาปนาสัมพันธไมตรีกันตอไป

และในอีกดานหนึ่ง จอมพล ป.พิบูลสงคราม ไดสงทานวรรณ หรือ พลตรี พระเจาวรวงศเธอ กรมหมื่นนราธิปพงศประพันธ เปนหัวหนาคณะผูแทนไทยไปรวมประชุมประเทศเอเชีย-อาฟริกาที่บันดงประเทศอินโดนีเซีย ระหวางวันที่ ๑๘-๒๔ เมษายน ๒๔๙๘ และพระองคทานไดมีโอกาสพบปะกันเปนพิเศษกับโจวเอินไหล นายกรัฐมนตรีแหงสาธารณรัฐประชาชนจีน อันเปนการขัดกับสหรัฐอเมริกาที่มีนโยบายตอตานสาธารณรัฐประชาชนจีนอยางบาคลั่ง และการสงตัวแทนไปพบปะกับเจาหนาที่ชั้นสูงของสาธารณรัฐประชาชนจีน การพบปะกันเปนพิเศษระหวางทานวรรณ กับ โจวเอินไหลที่บันดง อินโดนีเซีย ไมเปนความลับสําหรับ ซีไอเอ ที่ไดชื่อวา รัฐบาลจําบัง

นี่เปนเหตุผลหนึ่งของการเกิดรัฐประหาร ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ อันเนื่องมาจากความไมพอใจของสหรัฐอเมริกาตอทาทีของรัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงครามที่มีตอสาธารณรัฐประชาชนจีน จึงสนับสนุนใหสฤษดิ์ ธนะรัชต ขึ้นมาแทนจอมพล ป.พิบูลสงคราม เชนเดียวกับสนับสนุนเหงียนวันเทียวเขามาแทนที่โงดินเดียมในเวียตนามใตในเวลาตอมา

- 63 -

ประการตอมาและเปนประการชี้ขาด คือกรณีที่จอมพล ป.พิบูลสงคราม ดําริจะริ้อฟนคดีสวรรคตที่ถูกศาลฎีกาพิพากษาใหประหารชีวิตคุณเฉลียว ปทุมรส คุณชิต สิงหเสนี และคุณบุศย ปทมศริน เสร็จสิ้นไปแลวตั้งแตวันที่ ๑๒ ตุลาคม ๒๔๙๗ และกระทรวงมหาดไทยโดยกรมราชทัณฑ ก็ไดปฏิบัติตามคําพิพากษานั้นคือประหารชีวิตบุคคลทั้ง ๓ คนเสร็จสิ้นไปแลว แตวันที่ ๑๗ กุมภาพันธ ๒๔๙๘ และกอนที่จะถูกประหารชีวิตทั้ง ๓ คน ไดมีหนังสือกราบบังคมทูลขอพระเมตตาอภัยโทษ แตก็ใหยกฎีกานั้นเสีย และกอนที่จะเขาหลักประหาร นายชิต นายบุศย มหาดเล็กหองพระบรรทมของในหลวงอานันทฯ และในเชาวันเกิดเหตุ ทั้งสองคนก็นั่งอยูที่หนาประตูหองแตงพระองค ซึ่งเปนหนทางเดียวที่เขาถึงหองพระบรรทม (และไดใหการตอศาล เลาถึงเหตุการณวันนั้นวา กอนเสียงปนดังขึ้น ไมมีใครลวงล้ําเขาไปในหองพระบรรทมเลย แมในหลวงองคปจจุบัน ถึงแมพระพี่เลี้ยงเนื่องจะใหการตอบอัยการโจทกวา “ถาพระองคหนึ่งองคใดตื่นบรรทมกอนแลวก็จะตองเขาไปกระเซาเหยาแหยใหอีกพระองคหนึ่งตื่นขึ้น แลวจึงประจอประแจตอกัน” แตในวันนั้นทั้งสองคนใหการตรงกันวา ในหลวงองคปจจุบันไปยืนอยูแคประตู ถามไถพระอาการของในหลวงอานันทฯ แลวบายพระพักตรกลับ) ไดมีโอกาสพบปะกับ พล.ต.อ.เผา ศรียานนท รัฐมนตรีวาการกระทรวงทหาดไทยซึ่งไปเปนสักขีพยานในการประหารชีวิต ๓ คนนั้นดวย การพบปะกับ ๓ คนในวันนั้นจะพูดจากันประการใดไมเปนที่เปดเผย แต พล.ต.อ.เผา ศรียานนท ไดมีบันทึกไว และไดเสนอจอมพล ป.พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในเวลาตอมา

ตอประเด็นนี้ ทานปรีดี พนมยงค ไดใหสัมภาษณหนังสือพิมพมหาราษฎรไว ดังตอไปนี้

“รัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงคราม ไดสงตัวแทนไปพบผมในประเทศจีน แจงวาไดหลักฐานใหมที่แสดงวาผูถูกประหารชีวิตทั้งสามคมและผมเปนผูบริสุทธิ์ ฉะนั้นจอมพล ป.พิบูลสงคราม จึงจะเสนอสภาผูแทนราษฎรใหออกกฎหมายใหมีการพิจารณาคดีใหม ดวยความเปนธรรม (ตามกฎหมายไทยเมื่อคดีถึงที่สุดแลวเปนอันยุติ ดังนั้นในการจะรื้อฟนคดีขึ้นมาพิจารณาใหมจึงทําไมได นอกจากจะมีกฎหมายอนุญาตใหทําได จอมพล ป.พิบูลสงคราม จึงเตรียมจะเสนอกฎหมายตอสภาผูแทนราษฎรใหออกกฎหมายอนุญาตใหรื้อฟนคดีสวรรคตขึ้นมาพิจารณาใหมได รวมทั้งคดีอื่นๆ ที่โจทก-จําเลยไดพบหลักฐานใหม-ผูเขียน)ครั้นแลวก็มีผูยุยงใหจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต กับพวก ทํารัฐประหารเมื่อวันที่ ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ โคนลมรัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงคราม”

- 64 -

นี่ก็เปนอีกเหตุผลหนึ่งของการเกิดรัฐประหาร ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ อันเนื่องมาจากจอมพล ป.พิบูลสงคราม จะรื้อฟนคดีสวรรคตขึ้นมาพิจารณาใหม เพื่อใหความเปนธรรมแกผูบริสุทธิ์ ที่ถูกลงโทษประหารชีวิตไปแลวทั้ง ๓ คน รวมทั้งทานปรีดีฯ และเรือเอกวัชรชัยฯ และก็แนละ เมื่อผูบริสุทธิ์ที่ถูกประหารชีวิตไปทั้ง ๓ คน รวมทั้งทานทานปรีดีฯ และเรือเอกวัชรชัยฯ ที่ถูกกลาวหาวาเปนผูวางแผนและมือปนไดถูกพิสูจนวาเปนผูบริสุทธิ์ แลวใครละเปนผูไมบริสุทธิ์และมือปนตัวจริง ????

ผูไมบริสุทธิ์และมือปนตัวจริงจึงยังคงปดลับอยูจนถึงวันนี้ แตเราทุกคนเชื่อในคําโบราณไมใชหรือที่วา ความลับไมมีในโลก

เมื่อทานปรีดีฯ ถูกถามในประเด็นนี้ในเวลาตอมา ทานตอบวา “...ประวัติศาสตรในอนาคตจะตอบเอง”

ดวยเหตุผลทั้ง ๓ ประการดังกลาวขางตน คือผลประโยชนสวนตัวระหวางสฤษดิ์ กับเผาขัดกันประการหนึ่ง ผลประโยชนของชาติ (คือเปดความสัมพันธกับสาธารณรัฐประชาชนจีน)ระหวางจอมพล ป.พิบูลสงคราม กับสหรัฐอเมริกา(ที่ขัดขวางความสัมพันธของไทยกับสาธารณรัฐประชาชนจีน) ประการหนึ่งกับอีกประการหนึ่งคือสกัดกั้นไมใหนําคดีสวรรคตขึ้นมาพิจารณาใหม

แตก็มีอีกประเด็นหนึ่งแทรกซอนเขามา ซึ่งแลดูผิวเผินก็ดูเหมือนกับไมสําคัญ

แตถาจับเอาโครงสรางของสังคมเปนหลักแลว จะเห็นวาประเด็นนี้เปนหลักการของระบอบประชาธิปไตย นั่นคือประเด็นปฏิรูปที่ดินทํากินของรัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงคราม โดยออกพระราชบัญญัติกําหนดที่ดินทํากินครัวเรือนละไมเกิน ๕๐ ไร ซึ่งสรางความไมพอใจใหพวกเจาที่ดินที่ไมรูจักพอเพียง มีที่ดินนับพันไรหมื่นไร ซึ่งตกทอดกันมาจากระบบทาสศักดินาและระบอบเผด็จการสมบูรณาญาสิทธิราชย จึงสนับสนุนการทํารัฐประหารของสฤษดิ์ฯอยางถึงที่สุดและภายหลังที่สฤษดิ์ฯ ไดอํานาจแลวก็ไดยกเลิกกฎหมายปฏิรูปที่ดินฉบับนั้น ปลอยใหเจาที่ดินมีที่ดินไดอยางเสรีไมจํากัดความพอเพียง ดังที่เปนอยูในเวลานี้ อันเปนผลพวงของรัฐประหารในครั้งนั้น

- 65 -

รัฐประหาร ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ เกิดขึ้นดวยปจจัยหลายๆ ประเด็นดังที่กลาวมา แตก็ไมไดฉีกรัฐธรรมนูญฉบับเดิมทิ้งในทันทีทันใด หากอาศัยรัฐธรรมนูญฉบับนั้นสรางฐานที่มั่นคงมาชั่วระยะหนึ่ง โดยมีเงื่อนไขบางประการดังจะไดกลาวตอไป.

-๖-ดวยความขัดแยงสามประการที่สําคัญ และรวมอีกหนึ่งคือปญหาถือครองที่ดิน ซึ่งถือเสมือนความ

ขัดแยงหลักที่กอใหเกิดรัฐประหาร ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ รวมทั้งการเลือกตั้งที่ไมบริสุทธิ์ยุติธรรม เมื่อ ๒๖ กุมภาพันธ ๒๕๐๐ อันนํามาซึ่งการเคลื่อนไหวของนักศึกษาประชาชน คัดคานการเลือกตั้งในเวลาตอมา และเหตุการณเคลื่อนไหวของนักศึกษาประชาชนในครั้งนี้เองที่ไดสรางชื่อเสียงใหกับจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต ในฐานะขวัญใจประชาชนและโดยเฉพาะสมาชิกพรรคคอมมิวนิสตจํานวนหนึ่ง(ที่ผมใชคําวาสมาชิกพรรคคอมมิวนิสตจํานวนหนึ่งเพราะไมแนใจวาจะเปนมติของพรรค-สุพจน)หวังที่จะสนับสนุนจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชตใหเปนนัสเซอร (ผูนําอียิปต)แหงลุมน้ําเจาพระยา

โดยที่ภายหลังการเลือกตั้งที่เรียกวา เลือกตั้งสกปรกเมื่อ ๒๖ กุมภาพันธ ๒๕๐๐ ไดมีการคัดคานการเลือกตั้งที่นําโดยนักศึกษามหาวิทยาลัยธรรมศาสตรและจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ทางรัฐบาลก็ไดเตรียมการปราบปรามอยางเต็มที่ โดยประกาศสถานการณฉุกเฉิน และแตงตั้งใหพลเอก สฤษดิ์ ธนะรัชต ผูบัญชาการทหารบก เปนผูบัญชาการฝายทหารห มีอํานาจสั่งใชกําลังทหารบก ทหารเรือ ทหารอากาศ และตํารวจ ไดแตผูเดียว

ตอมาในวันที่ ๒ มีนาคม ๒๕๐๐ ขบวนการนักศึกษาทั้งจากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ภายใตการนําของ คุณสุวิช เผดิมชิต ประธานนักศึกษา และจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยไดเดินขบวนไปพบนายกรัฐมนตรีที่ทําเนียบรัฐบาล โดยไดรับไฟเขียวจากจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต จึงไมไดรับการขัดขวางจากทหารและตํารวจ มีทหารบกมีชื่อขึ้นมาในวันนั้นคนหนึ่งมีหนาที่คุมกําลังทหารอยูที่สะพานมัฆวาน เพื่อขัดขวางการบุกทําเนียบของขบวนการนักศึกษา แตเมื่อเผชิญหนากันกับขบวนการนักศึกษา ทานกลับเปดทางใหขบวนการนักศึกษาเดินไปสูเปาหมายโดยปลอดภัย ทหารทานนี้ชื่อ ร.อ.อาทิตย กําลังเอก หรือตอมาก็คือ พลเอก อาทิตย กําลังเอก ผูบัญชาการทหารบก ที่ถูกพลเอกเปรม ติณสูลานนท สั่งปลดกลางอากาศนั้นเอง

- 66 -

การเดินขบวนบุกทําเนียบของรัฐบาลครั้งนั้นจอมพล ป.พิบูลสงคราม เปนรัฐมนตรีวาการกระทรวงมหาดไทยควบคูกับตําแหนงนายกรัฐมนตรี แตขณะนั้น พล.ต.อ.หลวงชาติตระการโกศล รองปลัดกระทรวงมหาดไทย ผูออกมารับคํารองของนักศึกษาอางวาจอมพล ป.พิบูลสงครามอยูที่ทําเนียบนักศึกษาจึงไดเบนเข็มมุงไปที่ทําเนียบรัฐบาล

นักเรียกรองของนักศึกษา จอมพล ป.พิบูลสงครามไมอาจใหคําตอบในทันที โดยอางวาจะตองปรึกษากับฝายตางๆ กอน ซึ่งสรางความไมพอใจใหกับขบวนการนักศึกษาเปนอยางยิ่ง แตเพื่อสยบปฏิกิริยาของนักศึกษา จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต ซึ่งอยู ณ ที่นั้นดวย ไดประกาศขึ้นวา

“ขาพเจาจะเปนตัวแทนของพี่นองกระตุนรัฐบาลในเรื่องนี้ บัดนี้ไดเวลาแลว ขอใหพี่นองแยกยายกันกลับไดแลว รอฟงคําตอบจากรัฐบาลตอไป”

ทันทีที่จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต พูดจบ เสียงโหรอง ก็ดังขึ้น “ไชโย ! ไชโย ! จอมพลสฤษดิ์ จงเจริญ”

-๗-ตอมาในวันที่ ๑๒ มีนาคม ๒๕๐๐ ไดมีการประกาศยกเลิกตําแหนง”ผูบัญชาการฝายทหาร” และวันที่

๑๔ ตอมาไดประกาศยกเลิกสถานการณฉุกเฉิน และตอมาอีก ๕ เดือนหลังจากที่จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต และคณะทหารจํานวนหนึ่ง ไดมีหนังสือขอใหจอมพล ป.พิบูลสงคราม ลาออกจากตําแหนงนายกรัฐมนตรี เมื่อ ๑๒ กันยายน ๒๕๐๐ แตจอมพล ป.พิบูลสงคราม ไมยอมลาออก กลับเขาเฝาเพื่อขอพระราชทานพระบรมราชโองการปลดจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต ออกจากตําแหนงผูบัญชาการทหารบก ในตอนเชาวันที่ ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ แตไมทรงโปรด

ในเชาคืนวันนั้นเอง ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต ในนามของ “คณะทหาร” ไดทําการยึดอํานาจโคนลมรัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงครามและนับแตบัดนั้นอํานาจการปกครองแผนดินอยูในกํามือของ “คณะทหาร” (ดูรายละเอียดไดจาก “พลิกแผนดิน” ของประจวบ อัมพเศวต ของสํานักพิมพสุขภาพใจ)และฐานะของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต ยิ่งมั่นคงยิ่งขึ้นเมื่อไดมีพระบรมราชโองการเปนสวนพระองค ในคืนรัฐประหารนั้นเอง (เพราะไมมีผูลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ) แตงตั้งใหจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชตผูใชกําลังอาวุธลมลางรัฐบาลเยี่ยงอนารยชน เปนผูรักษาพระนครฝายทหาร ดังสําเนาพระบรมราชโองการตอไปนี้

- 67 -

ฉบับพิเศษ หนา ๑เลม ๗๔ ตอนที่ ๗๖ ราชกิจจานุเบกษา ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐

ประกาศพระบรมราชโองการตั้งผูรักษาพระนครฝายทหาร------------ภูมิพลอดุลยเดช ป.ร.

เนื่องดวยปรากฏวา รัฐบาลอันมี จอมพล ป.พิบูลสงครามเปนนายกรัฐมนตรี ไดบริหารราชการแผนดินไมเปนที่ไววางใจของประชาชน ทั้งไมสามารถรักษาความสงบเรียบรอยของบานเมืองได คณะทหารซึ่งมี จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต เปนหัวหนา ไดเขายึดอํานาจการปกครองไวได และทําหนาที่เปนผูรักษาพระนครฝายทหาร ขาพเจาจึงขอตั้งจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต เปนผูรักษาพระนครฝายทหาร ขอใหประชาชนทั้งหลายจงอยูในความสงบ และใหขาราชการทุกฝายฟงคําสั่งจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต ตั้งแตบัดนี้เปนตนไป

ประกาศ ณ วันที่ ๑๖ กันยายน พุทธศักราช ๒๕๐๐

หมายเหตุ ประกาศพระบรมราชโองการฉบับนี้ไมมีผูรับสนองพระบรมราชโองการ ซึ่งหมายความวาพระองคทรงเปนผูรับผิดชอบดวยพระองคเอง เชนเดียวกับกษัตริยในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย กอน ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ ซึ่งถือเปนโมฆะตามมาตรา ๗ ของธรรมนูญการปกครองแผนดินสยาม ชั่วคราว พุทธศักราช ๒๔๗๕ อันเปนเสมือนสัญญาประชาคมระหวางสถาบันกษัตริยกับราษฎรไทย

โดยที่การทํารัฐประหารของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต ครั้งนี้ไมไดประกาศฉีกทิ้งรัฐธรรมนูญ หากใหคงใชตอไป โดยมีเงื่อนไขตามพระบรมราชโองการ ลงวันที่ ๑๘ กันยายน ๒๕๐๐ ดังนี้

“..(ก) ใหสมาชิกภาพแหงสภาผูแทนราษฎรของสมาชิกประเภทที่ ๑ และสมาชิกประเภทที่ ๒ สิ้นสุดลงในวันประกาศพระบรมราชโองการนี้

(ข)ใหดําเนินการเลือกตั้งสมาชิกประเภทที่ ๑ ภายในเกาสิบวัน นับตั้งแตวันประกาศพระบรมราชโองการนี้

- 68 -

(ค)จะไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ แตงตั้งสมาชิกประเภทที่ ๒ จากบุคคลซึ่งทรงเห็นสมควร มีจํานวนไมเกิน ๑๒๓ คน ในวันและภายหลังวันประกาศพระบรมราชโองการนี้

ในระหวางที่สมาชิกประเภทที่ ๑ ยังไมไดรับหนาที่ ใหสภาผูแทนราษฎรประกอบดวยสมาชิกประเภทที่ ๒ ไปพลางกอน

(ง)กอนที่จะไดมีการแตงตั้งคณะรัฐมนตรีเขาบริหารราชการแผนดิน ใหเปนหนาที่ของผูรักษาการพระนครฝายทหาร เปนผูลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ...

พระบรมราชโองการฉบับนี้ จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต ผูรักษาการพระนครฝายทหาร เปนผูลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ และตอมาไดแตงตั้งสมาชิกประเภทที่ ๒ ลงวันที่ ๑๘ กันยายน ๒๕๐๐ จากบุคคลที่เห็นสมควร โดยเปนบุคคลที่พระมหากษัตริยทรงไววางพระทัย จึงทรงเห็นสมควรแตงตั้งใหเปนสมาชิกสภาผูแทนราษฎรประเภทที่ ๒ จํานวน ๑๒๑ นาย ในจํานวนนี้ เปนทหารบก ๗๓ นาย เปนทหารเรือ ๑๕ นาย เปนทหารอากาศ ๑๖ นาย เปนตํารวจ ๓ นาย นอกนั้นเปนขาราชการพลเรือนชั้นผูใหญ และคหบดี ๑๔ นาย และบุคคลที่พระมหากษัตริยทรงไววางพระราชหฤทัยเหลานี้เปนบุคคลชนิดไหน ? อยางไร ? ประวัติศาสตรไดบันทึกไวแลว เชน จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต จอมพล ถนอม กิตติขจร จอมพล ประภาส จารุเสถียร และจอมพลตนตระกูลชุณหะวัณ (ผิน)

หลังจากตั้งผูที่ทรงเห็นสมควรเปนสมาชิกประเภทที่ ๒ จํานวน ๑๒๑ คนแลว ก็เริ่มทําหนาที่ตามเงื่อนไข (ค) คือสภาผูแทนราษฎรและเปดประชุมเพื่อเลือกตั้งประธานและรองประธานสภาผูแทนราษฎรตามพระราชกฤษฎีกาลงวันที่ ๒๐ กันยายน ๒๕๐๐ ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม โดย

พลเอก สุทธิ์ สุทธิสารรณกร เปนประธานสภาผูแทนราษฎร

พลโท ปรุง รังสิยานนท เปนรองประธานคนที่ ๑

นายสัญญา ธรรมศักดิ์ เปนรองประธานคนที่ ๒

และในวันเดียวกันนั้น ประธานสภาฯ ไดเชิญสมาชิกสภาฯ ไปประชุมหารือเปนการภายใน ณ หอประชุมกองทัพบก เพื่อเฟนหาตัวบุคคลที่สมควรจะเปนนายกรัฐมนตรี และที่ประชุมมีมติเปนเอกฉันทตามคําชี้แนะใหนายพจน สารสินเปนนายกรัฐมนตรี และตอมาในวันที่ ๒๑ กันยายน ๒๕๐๐ ไดทรงโปรด

- 69 -

เกลาฯใหนายพจน สารสิน เปนนายกรัฐมนตรีโดย พลเอก สุทธิ์ สุทธิสรรณกร เปนผูลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ และในวันเดียวกันนั้นเองไดโปรดเกลาฯแตงตั้งคณะรัฐมนตรี

-๘-ภายใตรัฐบาลพจน สารสิน ซึ่งมีสมญานามวา ลูกบุญธรรมของจอหน ฟอสเตอรดัลเลส อดีต

รัฐมนตรีตางประเทศของสหรัฐอเมริกา ผูบาคลั่งในการตอตานคอมมิวนิสต และเปนผูบัญญัติหลัก ๑๐ประการในการตอตานรัฐบาลสาธารณรัฐประชาชนจีน ในขณะนั้น ซึ่งยังผลมาถึงประเทศไทยดวย จนถึงปจจุบันนี้ และเพื่อประโยชนแกประเทศชาติ จึงขอนํารายละเอียดมาแฉ ณ ที่นี้ คือ

๑. ใชทุกสิ่งทุกอยางลอลวงและทําลายเยาวชนของพวกเขาอยางสุดความสามารถ ปลุกปนพวกเขาใหดูหมิ่นเหยียดหยาม และกาวไปอีกกาวหนึ่ง ถึงขั้นคัดคานความคิดและการศึกษาที่พวกเขาไดรับมาแตเดิมโดยเฉพาะอยางยิ่งตําราลิทธิคอมมิวนิสม ชวยพวกเขา(หมายถึงเยาวชนจีน-ผูเขียน)สรางอารมณและโอกาสแหงการปลอยตัวปลอยใจทางกามราคะ ยั่วยุพวกเขาใหกาวไปอีกกาวหนึ่ง มีสัมพันธสําสอน ใหพวกเขาไมรูสึกละอายตอความเบาปญญา ฟุงเฟอ จะตองทําลายลางจิตใจ มานะบากบั่นทรหดอดทนที่พวกเขาเคยมีใหสิ้น

๒. จะตองทํางานการโฆษณาทุกอยางเทาที่จะทําไดอยางสุดความสามารถ รวมทั้งภาพยนตร หนังสือ โทรทัศน วิทยุกระจายเสียง และการเผยแพรศาสนาในรูปแบบใหม ขอแตเพียงใหพวกเขาใฝฝนในรูปแบบเสื้อผา อาหาร การอยูอาศัย การสัญจร ความบันเทิงและการศึกษาของเรา (แบบสังคมทุนนิยม-ผูเขียน) ก็ถือวาสําเร็จไปครึ่งหนึ่งแลว

๓. จะตองชักนําความสนใจของเยาวชนของเขา ใหหันเหไปจากการถือรัฐบาลของพวกเขาเปนจุดศูนยรวมที่สืบทอดกันมา (ตามระบบพรรค-ผูเขียน) ใหความคิดความอานของพวกเขาไปรวมศูนยอยูที่การแสดงการกีฬา หนังสือกามตัณหา การแสวงหาความสุข การละเลน ภาพยนตร อาชญากรรม และความเชื่องมงายในศาสนา(แบบไสยศาสตร-ผูเขียน)

๔.จะตองกอใหเกิดกระแสคลื่นกวนน้ําใหขุนอยูเสมอ แมจะไมมีเหตุการณอะไรก็ตาม ใหประชาชนของพวกเขาวิพากษวิจารณกันอยางเปดเผย ดังนี้ ก็จะปลูกฝงพืชแหงความแตกแยกอยูในจิตใตสํานึกของพวก

- 70 -

เขา โดยเฉพาะอยางยิ่งจะตองหาโอกาสดีในชนชาติสวนนอยของพวกเขา สรางความอาฆาตใหม เปาความแคนเกาใหลุกโพลน เรื่องนี้เปนนโยบายที่จะมองขามไปมิไดโดยสิ้นเชิง (เชน ปญหาที่เกิดขึ้นในสามจังหวัดภาคใตของเราในขณะนี้-ผูเขียน)

๕. เราจะตองสรางขาวขึ้นมาไมขาดระยะ สรางความอัปลักษณแกผูนําของพวกเขา ผูสื่อขาวของเราควรจะฉวยโอกาสเขาสัมภาษณพวกเขา หลังจากนั้นก็จัดเรียงถอยคําของพวกเขาไปโจมตีพวกเขาเองในสถานที่นานาชาติ การถายรูปจะตองสนใจเปนพิเศษ มันเปนโอกาสที่ดีที่สุดในการสรางความอัปลักษณใหแกพวกเขา เราจะตองอาศัยความเปนไปไดทุกอยาง ใหประชาชนของพวกเขาคนพบโดยมิไดตั้งใจวา ผูนําของพวกเขามีแตความอัปลักษณ พิกลพิการ ต่ําชาและโสโครก (อยางที่กลุมสนธิ-ประสงค ทํากับอดีตนายกรัฐมนตรี ทักษิณ ชินวัตร-ผูเขียน)

๖.ไมวาจะอยูภายใตสภาวะใด เราจะตองปาวรองประชาธิปไตย เมื่อมีโอกาสก็จะตองรีบปลุกระดมการเคลื่อนไหวประชาธิปไตยในทันที โดยไมตองไปคํานึงวาจะเปนขนาดเล็กหรือขนาดใหญ จะมีรูปแบบหรือไมมีรูปแบบก็ตาม ไมวาจะอยูในกาละเทศะใด ไมวาจะอยูในภาวะใด เราลวนแตจะตองเรียกรองประชาธิปไตยและสิทธิมนุษยชนตอรัฐบาลของพวกเขาไมขาดสาย (อยางที่กลุมสนธ-ิประสงค เรียกรองตออดีตรัฐบาลทักษิณ-ผูเขียน) ขอแตพวกเราทุกคนพูดอยางเดียวกันไมไดขาด ประชาชนของพวกเขาก็จะตองเชื่อวา สิ่งที่เราพูดเปนความจริง(แมจะพูดโกหก-ผูเขียน)อยางแนนอน เราไดมาคนหนึ่ง ก็นับวาไดมาหนึ่ง เราครองพื้นที่ไดมาหนึ่งก็ถือวาครองไดหนึ่งพื้นที่ จะตองทําทุกอยางโดยไมตองเลือกวาจะเปนวิธีการอยางไรองคกรและเจาหนาที่ทางการคาของเรา ลวนตองไมถือการครอบครองตลาดการคาเปนเปาหมายสุดทายเปนอันขาด เพราะตลาดการคาในพริบตาเดียวก็อาจสูญเสียไปได ถาแมวาเรายังไมไดยึดครองตลาดการเมืองเอาไว

๗.เราจะตองยุยงสงเสริมใหรัฐบาลของพวกเขาสิ้นเปลืองคาใชจายมากที่สุดเทาที่จะทําได สงเสริมพวกเขาใหกูหนี้ยืมสินจากพวกเรา ดังนี้เราก็จะมีความมั่นใจเต็มที่ในการทําลายลางเครดิตของพวกเขาได เราใหเงินตราของพวกเขาราคาถูก เกิดภาวะเงินเฟอ ขอแตพวกเขาเสียการควบคุมราคาสินคาไปแลว ในจิตใจของประชาชน พวกเขาก็ตองพังทลายโดยสิ้นเชิง

- 71 -

๘. เราจะตองใชความไดเปรียบทางเศรษฐกิจและทางเทคโนโลยี โจมตีอุตสาหกรรมของพวกเขาทั้งที่มองเห็นและมองไมเห็น เพียงแตอุตสาหกรรมของพวกเขาเปนอัมพาตไปโดยไมรูเนื้อรูตัว เราก็สามารถที่จะปลุกระดมความปนปวนของสังคมขึ้นมาได แตทวาโดยภายนอกแลวเราจะตองแสดงวาไดชวยเหลือเกื้อหนุนพวกเขาดวยความเมตตากรุณาอยางเต็มที่ ดังนี้(รัฐบาล)พวกเขาก็จะออนปวกเปยกอยางเห็นไดชัด รัฐบาลที่ออนปวกเปยกก็จะนํามาซึ่งความปนปวนที่ใหญยิ่งขึ้นและรุนแรงยิ่งขึ้น

๙. เราจะตองใชทรัพยากรบรรดามี แมกระทั่งการยกมือยกเทาพูดจา ยิ้มหัว ก็ลวนแตสามารถจะทําลายคานิยมที่สืบทอดกันมาได เราจะตองใชทุกสิ่งทุกอยางไปทําลายจิตใจแหงศีลธรรมตามวิสัยของพวกเขาใหพินาศ ทําลายหัวกุญแจแหงความภาคภูมิใจและความเชื่อมั่นในตัวเองใหสิ้นไป ซึ่งก็คือโจมตีจิตใจมานะ บากบั่น ทรหดอดทนของพวกเขาอยางสุดความสามารถ

๑๐. สงอาวุธยุทโธปกรณอยางลับๆ ใหกับผูที่เปนศัตรูของพวกเขา และผูที่อาจจะกลายเปนศัตรูของพวกเขาทั้งหมด (อยางที่กําลังกระทําอยูใน ๓ จังหวัดภาคใตขณะนี้-ผูเขียน)

บัญญัติ ๑๐ ประการนี้ นายจอหนฟอสเตอรดัลเลส อดีตรัฐมนตรีตางประเทศของสหรัฐอเมริกา เปนผูกําหนดขึ้นมานานแลว ตั้งแตป ค.ศ.๑๙๕๑ /พ.ศ.๒๔๙๔) และไดเพิ่มเติมปรับปรุงแกไขเรื่อยมา เพื่อใชเปนยุทธศาสตรการแปรเปลี่ยนโดยสันติตอจีน ใหระบบสังคมนิยมของจีนที่เพิ่งเริ่มตนพังพินาศลง เปนการทําสงครามที่ปราศจากควันปนกับจีน ดังเชนที่ไดทําใหสหภาพโซเวียตและยุโรปตะวันออกลมสลายมาแลว (คัดจากหนังสือเผยโฉมหนาฝาหลุนกง ของ บุญศักดิ์ แสงระวี ที่ถายทอดมาจากหนังสือพิมพ เซี่ยงกั่งซางเปา ของฮองกงประจําวันที่ ๑๘ มิถุนายน ๒๐๐๐)

รัฐบาลนายพจน สารสิน ที่สฤษดิ์ฯ สนับสนุนขึ้นมาเปนนายกรัฐมนตรี เพื่อแกการรับรองรัฐบาลสหรัฐอเมริกาและนานาประเทศ หลังจากจัดการใหมีการเลือกตั้งผูแทนราษฎรในวันที่ ๑๕ ธันวาคม ๒๕๐๐หลังจากการเลือกตั้งผานพนไปแลว รัฐบาลนายพจน สารสินก็ไดลาออกไปในวันที่ ๒๖ ธันวาคม ๒๕๐๐ สภาเสียงขางมากซึ่งเปนเสียงของคณะรัฐประหาร ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ มีมติเลือก พลโท ถนอม กิตติขจร ขึ้นเปนนายกรัฐมนตรีและไดมีพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ แตงตั้งใหพลโท ถนอม กิตติขจร ขึ้นเปนนายกรัฐมนตรีและไดมีพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ แตงตั้งให พลโท ถนอม กิตติขจรดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ ๑ มกราคม ๒๕๐๑

- 72 -

พลโท ถนอม กิตติขจร ครองตําแหนงนายกรัฐมนตรีภายใตรัฐธรรมนูญ ๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕ แกไขเพิ่มเติม ๘ มีนาคม ๒๔๙๔ ตั้งแต ๑ มกราคม ถึง ๒๐ ตุลาคม ๒๕๐๑ จึงไดกราบบังคมทูลลาออกจากตําแหนงนายกรัฐมนตรี และในวันที่ ๒๐ ตุลาคม ๒๕๐๑ นั้นเอง เวลาบาย จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต ผูบัญชาการทหารสูงสุด ไดเขาเฝาทูลละอองธุลีพระบาทในโอกาสที่เดินทางกลับจากตางประเทศ แตในค่ําคืนนั้นเองเวลา ๒๑.๐๐ น. เสียงหาวๆ ของจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต ก็ไดออกอากาศประกาศยึดอํานาจปกครองแผนดินอีกครั้งหนึ่งในนามของ “คณะปฏิวัติ” มีสาระสําคัญดังนี้

๑.คณะปฏิวัติไดกระทําการปฏิวัติโดยความยินยอมและสนับสนุนของรัฐบาลชุดที่ลาออกไป

๒.ยกเลิกรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๔๗๕ แกไขเพิ่มเติม ๒๔๙๕

๓.จะดําเนินการปกครองระบอบรัฐธรรมนูญ เทอดทูนพระมหากษัตริยเสมอ และจะแกไขรัฐธรรมนูญเสียใหมใหเหมาะสม

๔.ใหสภาผูแทนราษฎรและคณะรัฐมนตรีสิ้นสุดลง

๕.ศาลทั้งหมดคงมีอํานาจดําเนินการพิจารณาและพิจารณาอรรถคดีใหเปนไปตามบทกฎหมายเชนเดิมทุกประการ

๖.คณะปฏิวัติจะไดรับภาระบริหารประเทศโดยมีกองบัญชาการปฏิวัติซึ่งมีจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต เปนผูบังคับบัญชาสูงสุด รักษาสถานการณทั่วราชอาณาจักรไทย ทั้งนี้จนกวาจะไดตั้งคณะรัฐมนตรีขึ้นใหม

๗.ใหปลัดกระทรวงทุกกระทรวงรักษาการในหนาที่และบรรดาอํานาจที่กฎหมายไดบัญญัติไววา เปนอํานาจของรัฐมนตรีใหเปนอํานาจของปลัดกระทรวง การปฏิบัติงานใหขึ้นตอหัวหนาคณะปฏิวัติ..

๘.ประกาศใชกฎอัยการศึกทั่วราชอาณาจักร และยุบพรรคการเมือง

- 73 -

จึงเปนจุดจบรัฐธรรมนูญ ๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕ แกไขเพิ่มเติม ๘ มีนาคม ๒๔๙๕ เพียงแคนี้ และตอไปดวยรัฐธรรมนูญเผด็จการของ จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต

จอมพล สฤษดิ์ฯ ปกครองประเทศเยี่ยงอนารยชนภายใตคําประกาศ “ขาพเจาขอรับผิดชอบแตผูเดียว” เปนเวลา ๙๙ วัน จนถึงวันที่ ๒๘ มกราคม ๒๕๐๒ จึงมีพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯใหใชรัฐธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักรไทยฉบับใหม ที่คณะปฏิวัติสรางขึ้น เรียกวา “ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร ๒๘ มกราคม ๒๕๐๒

จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต ปกครองประเทศตั้งแตทํารัฐประหาร ๒๐ ตุลาคม ๒๕๐๑ และสืบตอมาตามรัฐธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร ฉบับ ๒๘ มกราคม ๒๕๐๒ จนถึงวันตายเมื่อ วันที่ ๘ ธันวาคม ๒๕๐๖ รวมเวลาหลายป

ในหลายปที่จอมพลสฤษดิ์ฯ ครองเมือง นอกจากคนบริสุทธิ์จํานวนหนึ่ง เชน รวม วงศพันธุ ครอง จันดาวงศ และคนอื่นๆ อีกหลายคนถูกฆาตาย โดยประกาศิตของจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชตแลว ยังมีอีกจํานวนมากมายรวมทั้งพวกที่เคยไชโยโหรองอยากจะใหจอมพลสฤษดิ์ฯ เปนนัสเซอรแหงลุมน้ําเจาพระยา จนพระยามัจจุราชตองเขามาจัดการกับจอมพลสฤษดิ์ฯ สถานการณจึงคอยคลี่คลายขึ้นบาง

รายละเอียดในพฤติกรรมของผูนี้ ไดมีบันทึกไวแลวในเอกสารตางๆ รวมทั้งเอกสารของทางราชการที่เกี่ยวกับการฉอราษฎรบังหลวง และนี่คือคนที่กษัตริยทรงโปรดเกลาฯ แตงตั้งใหเปนผูรักษาพระนครฝายทหาร เมื่อ ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ และโปรดเกลาฯ ใหดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีในเวลาตอมา แตกลับทําความเสื่อมเสียใหกับสถานบันกษัตริย และยิ่งกวานั้นอนุสาวรียของเขาในเครื่องแบบยศจอมพล ยังไดถูกสรางขึ้นที่จังหวัดขอนแกนอยางนาอัปยศยิ่ง.

ที่มา : หนังสือ ประวัติรัฐธรรมนูญ ของ สุพจน ดานตระกูล

- 74 -

สัจจะที่ถูกบิดเบือน

พระที่นั่งอนันตสมาคมวันที่ ๒๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๕ขอเดชะฝาละอองธุลีพระบาทปกเกลาปกกระหมอม

ดวยคณะราษฎร ขาราชการ ทหาร พลเรือน ไดยึดอํานาจการปกครองแผนดินไวไดแลว และไดเชิญสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ มีสมเด็จพระเจาพี่ยาเธอเจาฟากรมพระนครสวรรควรพินิจเปนตน ไวเปนประกัน

ถาหากคณะราษฎรถูกทํารายดวยประการใดๆ ก็จะตองทํารายเจานายที่คุมไวเปนการตอบแทน

คณะราษฎรไมประสงคจะแยงชิงราชสมบัติแตอยางใด ความประสงคอันยิ่งใหญ ก็เพื่อที่จะมีธรรมนูญการปกครองแผนดิน จึงขอเชิญใตฝาละอองธุลีพระบาทกลับคืนสูพระนคร ทรงเปนกษัตริยตอไปโดยอยูใตธรรมนูญการปกครองแผนดิน ซึ่งคณะราษฎรไดสรางขึ้น ถาใตฝาละอองธุลีพระบาทตอบปฏิเสธก็ดี หรือไมตอบภายใน ๑ ชั่วนาฬิกา นับแตไดรับหนังสือนี้ก็ดี คณะราษฎรจะไดประกาศใชธรรมนูญการปกครองแผนดิน โดยเลือกเจานายพระองคอื่นที่เห็นสมควรขขึ้นเปนกษัตริย

ควรมิควรแลวแตจะโปรดเกลาโปรดกระหมอม

พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนาพ.อ.พระยาทรงสุรเดชอ.พ.พระยาฤทธิ์อัคเนย

ดวยคําขอรอง หรือพูดตามภาษาชาวบานวายื่นคําขาดดังกลาวขางตนนี้ พระองคจึงเสด็จเขาสูพระนคร(ขณะนั้นทรงประทับอยูที่พระราชวังไกลกังวลหัวหิน) ในตอนเย็นของวันที่ ๒๕ มิถุนายน ศกเดียวกัน และถึงพระนครในตอนดึกของวันนั้นเอง และในตอนเชาวันที่ ๒๖ มิถุนายน ผูแทนของคณะราษฎรไดเขาเฝา ณ วังสุโขทัย พรอมกฎหมาย ๒ ฉบับ ฉบับหนึ่งคือพระราชกําหนดนิรโทษกรรมแกคณะราษฎรที่กระทําการยึด

- 75 -

อํานาจเปลี่ยนแปลงระบอบการปกครองในวันที่ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ และอีกฉบับหนึ่งคือธรรมนูญการปกครองแผนดินสยาม พุทธศักราช ๒๔๗๕

พระองคทรงลงพระปรมาภิไธยในพระราชกําหนดนิรโทษกรรมในวันนั้นเอง โดยไมมีผูใดตองลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ เพราะขณะนั้นพระองคยังครองสิทธิ์สมบูรณาญาสิทธิราชย สวนธรรมนูญการปกครองแผนดินสยาม พุทธศักราช ๒๔๗๕ พระองคทรงขอไวดูกอนสักหนึ่งคืน รุงขึ้นวันที่ ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๕ พระองคจึงไดลงพระปรมาภิไธย ยอมมอบพระราชอํานาจที่พระองคมีอยูอยางลนพนตามระบอบเผด็จสมบูรณาญาสิทธิราชย กลับคืนใหแกราษฎรเจาของอํานาจโดยธรรม ซึ่งเปนผูออกแรงงาน ไถหวานเก็บเกี่ยวและกอสรางเลี้ยงสังคมมา ที่ถูกปลนอํานาจปกครองไปตั้งแตเผด็จการยุคทาส และสืบตอมาถึงเผด็จการยุคศักดินา นับเปนเวลาหลายพันป

รัฐธรรมฉบับนี้ จึงถือเสมือนสัญญาประชาคมระหวางสถาบันกษัตริยกับราษฎร โดยพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๗ ซึ่งเปนตัวแทนของสถาบันกษัตริยอยูในขณะนั้น เปนผูทรงลงพระปรมาภิไธย ดวยทรงยอมรับสัจจะแหงประวัติศาสตรมนุษยชาติตามที่บัญญัติไวในมาตรา ๑ ของรัฐธรรมนูญฉบับนั้นวา “อํานาจสูงสุดของประเทศนั้นเปนของราษฎรทั้งหลาย” โดยราษฎรทั้งหลายยอมรับใหพระองคทรงเปนพระประมุขตามที่ไดบัญญัติไวในมาตรา ๓ ตอมาวา “กษัตริยเปนประมุขสูงสุดของประเทศพระราชบัญญัติก็ดี คําวินิจฉัยของศาลก็ดี การอื่นๆ ซึ่งจะมีบทกฎหมายระบุไวโดยเฉพาะก็ดี จะตองกระทําในนามของกษัตริย” แตตองอยูภายใตเงื่อนไขที่บัญญัติไวในมาตรา ๗ ที่ระบุไววา “การกระทําใดๆ ของกษัตริยตองมีกรรมการราษฎรผูหนึ่งผูใดลงนามดวย โดยไดรับความยินยอมของคณะกรรมการราษฎรจึงใชไดมิฉะนั้นเปนโมฆะ”

คําดังกลาวนี้ คือขอตกลงหรือสัญญาประชาคมระหวางสถาบันกษัตริยกับราษฎรทั้งหลาย อันมีคณะราษฎรเปนตัวแทนอยูในขณะนั้น และเรียกสัญญาประชาคมนี้วา ธรรมนูญการปกครองแผนดินสยาม พุทธศักราช ๒๔๗๕ แตพระองคทรงขอตอรองใหเติมคําวา “ชั่วคราว” เขาไวดวย ดังที่เรารูจักกันในทุกวันนี้วา “ธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช ๒๔๗๕”

- 76 -

พระองคใหเหตุผลในการเติมคําวา “ชั่วคราว” ไวในเอกสารสละราชสมบัติเมื่อ ๗ มีนาคม ๒๔๗๗ วาดังนี้

“..ครั้นเมื่อขาพเจากลับขึ้นไปกรุงเทพฯ แลว และไดเห็นรัฐธรรมนูญฉบับแรกที่หลวงประดิษฐ (ปรีดีพนมยงค)ไดนํามาใหขาพเจาลงนาม ขาพเจาก็รูสึกทันทีวา หลักการของผูกอการฯ กับหลักการของขาพเจานั้นไมพองกันเสียแลว...”

หลักการของผูกอการฯ (เปลี่ยนแปลงการปกครอง) คืออะไร ? ก็ดังที่ปรากฏชัดเจนอยูแลวในมาตรา ๑ของรัฐธรรมนูญฉบับแรกที่พระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ พูดถึงที่ระบุวา

“อํานาจสูงสุดของประเทศนั้น เปนของราษฎรทั้งหลาย” แตพระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ จําตองทรงยินยอมลงพระปรมาภิไธยตามหนังสือกราบบังคมทูล หรือพูดภาษาชาวบานวาหนังสือยื่นคําขาดของ ๓ พันเอกพระยาดังกลาวขางตน พระองคจึงขอเติมคําวา “ชั่วคราว” ตอทายรัฐธรรมนูญฉบับนั้น ดวยหวังวาในการรางรัฐธรรมนูญฉบับถาวร พระองคจะไดมีสวนดวย และดวยความปรารถนาดีอยางบริสุทธิ์ใจที่มีตอราษฎรทั้งหลายของคณะผูกอการฯ หรือคณะราษฎรในการเปลี่ยนแปลงระบอบการปกครองเมื่อ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ จึงยินยอมใหพระองคเติมคําวา ชั่วคราว ลงไป และพระองคก็ไมผิดหวัง ดังถอยแถลงของประธานกรรมการยกรางรัฐธรรมนูญฉบับถาวร (๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕) พระยามโนปกรณนิติธาดา ที่ไดแถลงตอสภาผูแทนราษฎรสมัยวิสามัญครั้งที่ ๓๔ วันพุธที่ ๑๖ พฤศจิกายน ๒๔๗๕ ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม มีความตอนหนึ่งดังนี้

“..อนึ่ง ขาพเจาขอเสนอดวยวา ในการรางพระธรรมนูญนี้ อนุกรรมการไดทําการติดตอกับพระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ ตลอดเวลา จนถึงอาจจะกลาวไดวา ไดรวมกันทําขอตกลงในรางที่เสนอมานี้ ไดทูลเกลาฯ ถวายและทรงเห็นชอบดวยทุกประการ และที่กลาววาทรงเห็นชอบนั้น ไมใชทางเห็นชอบดวยอยางขอความที่กราบบังคมทูลขึ้นไป ยิ่งกวานั้น เปนที่พอพระราชหฤทัยมาก..”

ดังถอยแถลงของประธานอนุกรรมการยกรางดังกลาวขางตนวา ไดรวมกันทําขอความตลอดในรางที่เสนอมานี้ หลักการสําคัญในมาตรา ๑ ขอรัฐธรรมนูญฉบับแรก ที่ระบุวา “อํานาจสูงสุดของประเทศนั้นเปนของราษฎรทั้งหลาย” ไดเปลี่ยนมาเปนมาตรา ๒ ในรัฐธรรมนูญฉบับใหมวา “อํานาจอธิปไตยยอมมาจากปวง

- 77 -

ชนชาวสยาม พระมหากษัตริยเปนประมุข ทรงใชอํานาจนั้นโดยบทบัญญัติแหงรัฐธรรมนูญ”

โดยเปลี่ยนคําภาษาไทย “อํานาจสูงสุดของประเทศ” เปนภาษาบาลีวา “อํานาจอธิปไตย” และเปลี่ยนหลักการประชาธิปไตยที่ยืนยันอํานาจสูงสุดนั้นวา “เปนของราษฎรทั้งหลาย” มาเปน “อํานาจอธิปไตยยอมมาจากปวงชนชาวสยาม”

ขาวเปนของชาวนา ที่เก็บอยูในยุงฉาง ยอมแตกตางจากขาว “มาจาก” ชาวนา ที่เก็บไวในโกดังของเถาแก ฉันใด อํานาจสูงสุดเปนของราษฎรทั้งหลาย ยอมแตกตางจากอํานาจอธิปไตยยอมมาจากปวงชนชาวสยามฉันนั้น

นี่เปนบาทกาวแรกของพลังเกาที่ลาหลัง ที่อาศัยความเกาเบียดขับพลังใหมที่กาวหนาในเชิงภาษาอยางลุมลึก อันเปนชองทางกาวตอไปในการสถาปนาอํามาตยาธิปไตยในรูปแบบใหมภายใตเสื้อคลุมประชาธิปไตยที่สอดรับกับผลประโยชนของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย โดยอาศัยพระบารมีอางความจงรักภักดีและผูกขาดความจงรักภักดี เปนอาวุธทําลายฝายตรงกันขามอยางนาอัปยศดังที่กําลังเปนอยูในทุกวันนี้ (๒๕๕๐)

บาทกาวที่สําคัญที่สุดในการรุกคืบหนาของอํามาตยาธิปไตย คือ รัฐธรรมนูญ ๙ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ที่มีฉายาเรียกวา “รัฐธรรมนูญใตตุม” หรือ “รัฐธรรมนูญตุมแดง” อันเปนผลผลิตของรัฐประหารปฏิกิริยา ๘ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ (ที่มีหัวหนาชื่อ พลโท ผิน ชุณหะวัณ นายทหารนอกราชการ ผูเปนบิดาของอดีตนายกรัฐมนตรี พลเอกชาติชายฯ ซึ่งมีนายไกรศักดิ์ฯ เปนหลานปู) ที่ไปขุดเอาสวนหนึ่งของระบบบริหารราชการแผนดินของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวรัชกาลที่ ๕ ที่ตั้งสภาขึ้นเปนที่ปรึกษาในพระองค เดิมมีชื่อวา “ปรีวีเคานซิล” คูกับสภาอื่นอีก ๒ สภา คือ เสนาบดีสภา กับ เคานซิลออฟสเตด (รัฐมนตรีสภา)

ตอมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกลาฯ รัชกาลที่ ๖ ทรงเรียกคณะปรีวีเคานซิลวา องคมนตรีสภา และทรงยกเลิกรัฐมนตรีที่รางรามาแลวแตปลายรัชกาลกอน จึงคงเหลืออยู ๒ สภาคือ องคมนตรีสภา กับ เสนาบดีสภา อีกคณะหนึ่ง

- 78 -

มาถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ รัชกาลที่ ๗ ทรงตั้งเพิ่มขึ้นอีกสภาหนึ่งเรียกวา อภิรัฐมนตรีสภารวมเปน ๓ สภา คือ อภิรัฐมนตรีสภา, เสนาบดีสภา, และองคมนตรีสภา ซึ่งมีหนาที่ปรึกษาราชการแผนดินและสวนพระองค

สภาตางๆ ดังที่กลาวมาโดยยนยอนี้ เปนที่ปรึกษาราชการแผนดินและสวนพระองค จึงเปนสัญลักษณของระบอบเผด็จการสมบูรณาญาสิทธิราชยโดยหลักการ หรือระบอบอํามาตยาธิปไตยโดยเนื้อหา ซึ่งมีความจําเปนในยุคสมัยที่อํานาจสูงสุดของประเทศอยูที่พระมหากษัตริย พระองคทานจึงจําเปนตองทรงมีสภาตางๆ ไวแบงเบาพระราชภาระ

แตระบอบดังกลาวไดลงจากเวทีประวัติศาสตรไปแลวตามกฏวิวัฒนการของสังคม(ที่ไมอาจหลีกเลี่ยงได) ตั้งแตวันที่ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ พรอมกับการกาวเขามาแทนที่ของระบอบใหมที่กาวหนากวา นั่นคือระบอบประชาธิปไตยที่มีพระมหากษัตริยเปนประมุข ซึ่งมีสภาผูแทนราษฎร มีคณะรัฐมนตรี เขามารับพระราชภาระในการบริหารราชการแผนดินแทนพระองค พระองคจึงเปนพระมิ่งขวัญของเมือง เปนที่เคารพสักการะของราษฎรทั้งหลาย ไมตองมีพระราชภาระในการบริหารราชการแผนดิน ดังคําในระบอบประชาธิปไตยของอังกฤษวา เดอะคิงแคนดูโนรอง เพราะไมตองพระราชภาระในการบริหารราชการแผนดินนั่นเอง จึง “แคนดูโนรอง” จึงไมมีความจําเปนอะไรเลยที่จะรื้อฟนองคมนตรีขึ้นมาอีกใหเปนมัวหมองแกพระองค ทั้งๆที่พระองคไมทรงเกี่ยวของดวย และเปนอุปสรรคตอการพัฒนาประชาธิปไตยไปสูความสมบูรณ นั่นคือ “สังคมประชาธิปไตย”

ดังกลาวมาแลวขางตนวา อภิรัฐมนตรี ที่รัฐธรรมนูญใตตุมขุดขึ้นมาเปนประเดิม และไดเปลี่ยนเปน องคมนตรี ในรัฐธรรมนูญ ๒๓ มีนาคม ๒๔๙๒ (ที่สืบตอมาจากรัฐธรรมนูญใตตุม) จึงเปนบาทกาวตอมาที่สําคัญในการรุกคืบหนาของระบอบอํามาตยาธิปไตยในการเบียดขับระบอบประชาธิปไตยที่คณะราษฎรไดกอตั้งขึ้น โดยอางความจงรักภักดีเปนโลกําบัง นับแตรัฐธรรมนูญฉบับใตตุมเปนตนมา จนถึงฉบับที่กําลังดําเนินการอยูในขณะนี้ (พ.ศ.๒๕๕๐) ดังปรากฏเปนพยานหลักฐานอยูในคําขึ้นตนหรือพระราชปรารภของรัฐธรรมนูญแตละฉบับที่กลาวนั้น (ฉบับใตตุมถึงฉบับกําลังดําเนินการอยูขณะนี้)ซึ่งตางเหยียบย่ําพระบรมเดชานุภาพขึ้นมาเปนบันได

- 79 -

กลาวโดยสรุป ประวัติรัฐธรรมนูญไทยเทาที่เปนมาแลวจึงมีอยูเพียง ๒ ฉบับเทานั้น โดยเนื้อหา คือ รัฐธรรมนูญประชาธิปไตย โดยหลักการ(ฉบับ ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๕ ฉบับ ๑๐ มีนาคม ๒๔๗๕ ฉบับ ๙ พฤษภาคม ๒๔๘๙)ที่มีเปาหมายสูสังคมประชาธิปไตยโดยสมบูรณ อันเปนสังคมที่ประกันความสุขสมบูรณของประชาชนตั้งแตจากครรภมารดาจนถึงเชิงตะกอน รวมทั้งการมีสิทธิเสรีภาพและความเสมอภาคถวนหนากับอีกฉบับหนึ่ง คือ รัฐธรรมนูญอํามาตยาธิปไตย โดยหลักการที่มีคณะองคมนตรีเปนสัญลักษณ (โดยไมตองพิจารณามาตราตางๆใหเสียเวลา).

เรียบเรียงจาก ประวัติรัฐธรรมนูญ – สุพจน ดานตระกูล

- 80 -

วันชาติที่หายไป

ในการขึ้นครองราชบัลลังกของกษัตริยแหงสยาม การกําจัดพระเจาแผนดินองคนั้นๆเสียแลวขึ้นนั่งเมืองแทน เปนเรื่องธรรมดาที่ดําเนินมาเนิ่นนานจนมาถึงกรุงรัตนโกสินทร ซึ่งนอกจากจะมีตนเหตุมาจากกษัตริยไมตั้งอยูในทศพิธราชธรรม กดขี่ขมเหงประชาราษฎรใหไดรับความเดือดรอนเปนเนืองนิตยแลว ยังมีตนเหตุอันเนื่องมาจากความมักใหญใฝสูงและความอาฆาตแคน หรือที่ทางพุทธศาสนาเรียกวา โลภะ โทสะ โมหะ รวมอยูดวย จึงทําใหกษัตริยถูกปลงพระชนมมาแลวทั้งในระหวางเครือญาติและตางวงศถึง ๑๓พระองคในสมัยอยุธยาและ ๑ พระองคในสมัยกรุงธนบุรี รวมเปน ๑๔ พระองค

สวนพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลที่ สวรรคตเพราะถูกพระแสงปนเมื่อวันที่ ๙ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๘๙ ในสมัยกรุงรัตนโกสินทรเปนพระองคที่ ๑๕ นั้น จะเปนโลภะ โทสะ โมหะ และใครเปนผูทําใหพระแสงปนลั่นจะโดยเจตนาหรืออุปทวเหตุ ในวันนี้ยังไมมีคําตอบ นอกจากเสียงซุบซิบ (ดู ขอเท็จจริงเกี่ยวกับกรณีสวรรคต โดยสุพจน ดานตระกูล) แมศาลจะพิพากษาลงโทษประหารชีวิตผูบริสุทธิ์ไปแลวถึง ๓ คนคือคุณเฉลียว ปทุมรส คุณชิต สิงหเสนี คุณบุศย ปทมศริน และทําให ๒ คนตองมัวหมอง คือ ทานปรีดีพนมยงค และเรือเอก วัชรชัย ชัยสิทธิเวชช

แตก็เปนที่เปดเผยกันทั่วไปแลววา ทั้ง ๕ คนนั้นเปนเหยื่อทางการเมืองที่สกปรกของบางกลุมการเมืองปฏิกิริยาที่ลาหลัง จึงเปนภาระหนาที่ทางประวัติศาสตรในอนาคตที่จะใหคําตอบวากรณีสวรรคตของในหลวงอานันทฯ เกิดขึ้นไดอยางไร ?

คงจะไมนานเกินรอถึงแมวา หลังจากไดรับขอมูลใหม จอมพล ป.พิบูลสงคราม อดีตนายกรัฐมนตรี ก็ไดเคยพยายามหา

หนทางที่จะนํากรณีนี้ขึ้นศาลเพื่อพิจารณาใหมใหความเปนทําแกผูบริสุทธิ์ทั้ง ๕ คน แตไมประสบความสําเร็จ เพราะถูกขัดขวางดวยรัฐประหารที่ปฏิกิริยาของจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต (เมื่อ ๑๖ กันยายน๒๕๐๐)ที่ไดรับการสนับสนุนจากจักรวรรดินิยมอเมริกาและซากเดนศักดินาก็ตาม แตก็ไมมีอํานาจใดที่จะลบลางขอเท็จจริงออกจากหนาประวัติศาสตรไดชั่วนิรันดร ดังเชนหลายๆ เรื่องที่ผานมาในหนาประวัติศาสตรที่ไดถูกเปดเผยความจริงออกมาในวันนี้

- 81 -

การใชพระราชอํานาจสิทธิ์ขาดในการปกครองประเทศแตผูเดียวของกษัตริยที่สืบตอมาจากสุโขทัยจนถึงรัตนโกสินทร นับเปนเวลาหลายรอยป ไดมาสิ้นสุดลงในวันที่ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ โดยระบอบใหมที่เรียกวา “ประชาธิปไตย” คือ อํานาจสูงสุดของประเทศเปนของราษฎรทั้งหลาย มีรัฐธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสุด

วันที่ ๒๔ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๗๕ จึงเปนวันที่สําคัญยิ่งของราษฎรไทยและประวัติศาสตรชาติไทยยุคใหม เพื่อใหสมกับความสําคัญยิ่ง รัฐบาลภายใตระบอบใหมในเวลาตอมาจึงไดประกาศใหวันที่ ๒๔ มิถุนายน เปนวันชาติ แบบเดียวกับนานาอารยประเทศที่ตางก็มีวันสําคัญของชาติหรือวันชาติ

แตตอมาก็ไดถูกยุบเลิกไปโดยระบอบเผด็จการทหารของจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต เมื่อ ๒๑ พฤษภาคม ๒๕๐๓ โดยประกาศสํานักนายกรัฐมนตรี ความวา เรื่องใหยกเลิกวันชาติ ซึ่งเคยถือวาวันที่ ๒๔ มิถุนายน เปนวันชาติเสีย ใหถือวันพระราชสมภพเปนวันเฉลิมฉลองของชาติตอไป

นับเปนความพยายามของซากเดนศักดินาที่จะลบลางการเปลี่ยนแปลงเมื่อ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ ออกจากหนาประวัติศาสตร โดยผานบทบาทของหลวงวิจิตรวาทการ ซึ่งขณะนั้นเปนปลัดบัญชาการสํานักนายกรัฐมนตรี เปนผูเสนอใหจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต นายกรัฐมนตรี ที่มีสมญานามวา “อายมามแตก” เปนผูลงนาม จึงทําใหประเทศไทยกลายเปนประเทศเดียวที่ไมมีวันชาติ ตางจากนานาอารยประเทศที่เขามีกัน.

เรียบเรียงจาก ประวัติรัฐธรรมนูญ- สุพจน ดานตระกูล

- 82 -

การตอสูทางชนชั้น เรียบเรียงจากปทานุกรมการเมือง ฉบับชาวบาน

การตอสูทางชนชั้น“การตอสูการชนชั้น” ไดมีมาในประวัติศาสตรอันยาวนาน นับแตกอกําเนิดชนชั้นขึ้นมา คือนับตั้งแต

มีระบบทาสในชวงยุคสมัยอนารยชนนั้นทีเดียว

การเสื่อมสลายของชุมชนบุพกาล พรอมกับการกอกําเนิดของระบบกรรมสิทธิ์ปจเจกชน จากการผลิตเพื่อความจําเปนในการดํารงชีพกลายเปนการผลิตเพื่อเปนการคา ทุกๆ ดานของการผลิตไดเพิ่มปริมาณขึ้น เชน การเลี้ยงสัตว การกสิกรรม การหัตถกรรม และจากการขยายตัวของการผลิตนี้เอง ทําใหสมาชิกแตละชาติวงศหรือตองเพิ่มปริมาณของงานมากขึ้น จึงเปนการขวนขวายแสวงหาแรงงานมาเพิ่มเติมในการผลิตที่มากขึ้น เพื่อใหปริมาณการผลิตสูงขึ้น เพื่อความมั่งคั่งสมบูรณของเจาของผลิตผล

เราจึงเห็นไดวา โดยการทวีขึ้นของผลิตภาพแหงแรงงาน อันไดแกการทวีโภคทรัพยและการขยายขอบเขตแหงการผลิตใหกวางขวางออกไป จึงทําใหบังเกิดการแบงแยกอันสําคัญของสังคมออกเปนสองชนชั้น คือชนชั้นที่เปนนาย กับชนชั้นที่เปนทาส หรือกลาวอีกนัยหนึ่ง ตราบแตนั้นที่มีการแบงสังคมออกเปนสองฝาย คือฝายเบียดเบียนและฝายถูกเบียดเบียน หรือฝายกดขี่ขูดรีดกับฝายถูกกดขี่ขูดรีด การตอสูทางชนชั้นก็ถือกําเนิดขึ้นมา

เมื่อสังคมเขาสูระบบทาส-นายทาสเพราะเหตุแหงยึดถือในกรรมสิทธิ์ปจเจกชนอันนําไปสูการแสวงหาแรงงานมาผลิตผลิตผลใหมากๆขึ้น เพื่อความมั่งคั่ง แรงงานที่ไดมาอยางแรงคือแรงงานจากพวกทาสที่ไดมาจากฝายชาติวงศที่พายแพแตอีกชาติวงศหนึ่งในการสงครามแยงชิงกรรมสิทธิ์ ในอาณาเขตอยูอาศัย แมวาทาสจะเปนมนุษยที่มีอาการ ๓๒ ประการ มีความรูสึกเย็น รอน เกลียด กลัว รัก และชัง เชนเดียวกับมนุษยที่เรียกตนวาเปนนายทาส แตพวกทาสก็ถูกปฏิบัติเสมือนหนึ่งสัตวเลี้ยง

เมื่อนายทาสเรงปริมาณในการผลิตเพื่อสะสมความมั่งคั่ง พวกทาสจึงถูกตอนไปสูโรงงานและสูทุงนาเปนฝูงๆ เชนเดียวกับฝูงสัตว ติดตามมาดวยการเฆี่ยนตีหรือทรมานอยางทารุณโหดราย ดังนั้นการตอสูทางชนชั้นก็ถือกําเนิดขึ้น

- 83 -

การตอสูทางชนชั้น คือรูปแบบของการดิ้นรนตอสูระหวางชนชั้นหนึ่งกับอีกชนชั้นหนึ่ง และแสดงใหเห็นผลประโยชนของชนชั้นที่อริตอกันอยางไมมีวันจะปรองดองกันได ประวัติศาสตรสังคมก็คือประวัติศาสตรแหงการดิ้นรนตอสูทางชนชั้นนั่นเอง

การตอสูดิ้นรนทางชนชั้นนี้เองไดเปนกําลังผลักดันวิวัฒนการของสังคมอยางสําคัญ เทาที่เราไดมายืน ณ บัดนี้ ก็เพราะแรงของการผลักดันจากผลของการดิ้นรนตอสูทางชนชั้น การตอสูทางชนชั้นแตละยุคสมัย บางก็เปนไปดวยความออนแอและยืดเยื้อ แตบางกาละก็เปนไปดวยความแข็งแกรงและรวดเร็ว แตทวาจนบัดนี้ยังไมมีการหยุดยั้งเลยตราบเทาที่อุบัติชนชั้นขึ้นมาจนกระทั่งบัดนี้ ! และจะมีตอไปจนกวาชนชั้นจะสลายไปจากสังคม และการตอสูทางชนชั้นอาจเปนการตอสูทางสันติ หรือถาวิธีตอสูทางสันติไมอาจเปนไปได ก็อาจมีการตอสูที่รุนแรงไมสันติเกิดขึ้น การตอสูนั้นยอมกระทบถึงทุกๆ คนและประเทศชาติเปนสวนรวม ทุกๆ คนไมอาจหลีกเลี่ยงจากการถูกกระทบกระเทือนจากการตอสูระหวางชนชั้น ถาไมถูกกระทบโดยตรงก็อาจถูกกระทบโดยปริยาย

การตอสูระหวางชนชั้นที่มีผลประโยชนขัดแยงกัน เปนกําลังผลักดันสําคัญในการคลี่คลายขยายตัวของสังคมมนุษย และพรอมกันไปกับการตอสูระหวางชนชั้นนั้น ก็ไดมีการเจริญเติบโตของวิทยาการแขนงตางๆ ติดตามมาดวย ความเติบโตจําเริญแหงอํานาจของมนุษยที่มีเหนือธรรมชาติและอํานาจของมนุษยในอันที่จะผลิตสิ่งของตามที่ตนตองการ

การคนพบเครื่องจักรที่ทํางานไดโดยอาศัยแรงกําลังตางๆ เปนความกาวหนาอยางสําคัญแกผลิตกรรมแตการคนพบเครื่องจักรในยุคแรกนี้มันไมไดนํามาแตความกาวหนาในการผลิตเทานั้น แตมันนํามาซึ่งการทําลายกิจกรรมของผูผลิตที่มีเครื่องปนและเครื่องทอผาของตนเอง ทั้งนี้เพราะเครื่องหัตถกรรมแรงงานธรรมดาๆ ไมอาจจะแขงขันกับเครื่องจักรที่คนงานคนหนึ่งสามารถคุมเครื่องจักรใหผลิตผาไดปริมาณมากวาที่แรงงานของคนหนึ่งคนจะทําไดทั้งสัปดาห

ดังนั้นแลวเจาของเครื่องมือการผลิตดวยแรงงานคนไมมากนัก จึงตองหลีกทางใหแกคนสองจําพวกจําพวกหนึ่งไดแกชนชั้นนายทุนที่มีเครื่องจักรการผลิตแตไมไดใชเครื่องจักรดวยตนเอง และอีกพวกหนึ่งคือพวกชนชั้นคนงานอุตสาหกรรมที่ไมมีเครื่องมือในการผลิต แตทํางานแลกกับคาจางจากเจาของเครื่องจักร คือ

- 84 -

นายทุน เจาสมบัติ

การเปลี่ยนแปลงดังกลาวมานี้บังเกิดขึ้นโดยไมมีผูใดจะไดสํานึก และโดยที่ไมมีผูใดกะการไวลวงหนาเลย การเปลี่ยนแปลงนี้เปนผลโดยตรงของความรูใหมที่คนไมกี่คนไดประสบมา และนํามาใชเพื่อการผลิตเพื่อความมากมูนพูนผลของเขาเอง โดยไมไดคาดถึงผลภายหนาหรือปรารถนาจะไดเห็นผลความเปลี่ยนแปลงทางสังคมอันจะติดตามมาในภายหลัง นี้เปนความจริงแกการเปลี่ยนแปลงทั้งมวลในสังคมมนุษย

กลาวคือ มนุษยไดรับความรูเพิ่มพูนขึ้นเปนลําดับ และไดนําความรูใหมที่ไดออกใชในการผลิต และโดยการกระทําเชนนี้ไดกอใหเกิดความเปลี่ยนแปลงอันใหญหลวงทางสังคม ความเปลี่ยนแปลงทางสังคมเหลานี้ ไดนําไปสูการขัดกันในระหวางชนชั้น ซึ่งไดบังเกิดขึ้นในรูปขัดกันในเรื่องความคิด หรือเรื่องสถาบันไดแกการขัดกันในเรื่องศาสนา ในเรื่องรัฐสภา ในเรื่องความยุติธรรมและเรื่องอื่นๆ การขัดแยงกันแสดงออกมาในเรื่องตางๆ ดังกลาวนั้น ก็เพราะวาความคิดและสถาบันที่ปรากฏในเวลานั้น ไดถือกําเนิดและเติบโตขึ้นมาจากแบบการผลิตและความสัมพันธของชนชั้นที่มีอยูเดิม

บัณฑิตทางประวัติศาสตรอังกฤษไดยกตัวอยางสถาบันเรื่อง “ฐานันดร” และสถาบันที่เรียกวา “ฐานันดร” ในอังกฤษมีอยูสามฐานันดร ไดแก พวกพระ พวกขุนนาง และพวกสามัญชน แมวาสถาบันฐานันดรทั้งสามนี้ยังคงมีอยูตามแบบพิธีแบงสถาบันออกเปนสภาขุนนางและสภาสามัญชนก็ดี แตการกําหนดฐานันดรนี้ก็ไดสูญเสียความสําคัญไปหมดแลว พรอมกับที่ระบบศักดินาไดถูกกวาดลางไป และไดมีการแบงแยกกันใหมเกิดขึ้นในสังคม คือชนชั้นของพวกนายทุนหรือเจาสมบัติกับชนชั้นของพวกคนงาน

ในฝรั่งเศสไมมีการแบงแยกในเรื่อง ฐานันดร เหลือรองรอยอยูเลย และในอเมริกาสิ่งที่เรียกวา ฐานันดร นี้ไมเคยไดยินกันเลย เพราะวาในสมัยที่อเมริกาเติบโตขึ้นมา ระบบศักดินาแทบจะสูญไปหมดแลว

อะไรเลาที่ทําใหเกิดขึ้นและแลวไดสลายไปซึ่งความคิดและสถาบันดังกลาวนั้น บัณฑิตทางวิทยาศาสตรไดชี้ไววา ในที่ทุกหนทุกแหงและทุกกาลสมัย ความคิดและสถาบันตางๆ ยอมจะบังเกิดขึ้นจากความคิดความประพฤติของผูคนนั่นเอง ความประพฤติขอแรกไดแกการผลิตสิ่งที่เปนเครื่องยังชีพ อันไดแก อาหาร เครื่องนุงหม และที่อยูอาศัย ในหมูชนที่รวบรวมกันเปนสังคมที่เปนมาในประวัติศาสตรทุกกาลสมัยนับตั้งแตสังคมชาติกุลในยุคดึกดําบรรพ สังคมทาส สังคมศักดินา และสังคมยุคทุนนิยมสมัยปจจุบัน

- 85 -

ความสัมพันธระหวางสมาชิกและกลุมชนเหลานั้นขึ้นอยูแกแบบหรือรูปแบบของการผลิตในสังคมนั้น สถาบันตางๆ หาไดรับการคิดคนสรางขึ้นไวลวงหนาไม แตไดกําเนิดเติบโตขึ้นมาจากความประพฤติที่เปนขนบธรรมประเพณีของกลุมชนนั้นๆ สถาบันก็ดี, กฎหมายก็ดี หลักแหงศีลธรรมจรรยาก็ดี และความคิดอยางอื่นๆ ก็ดี เพียงแตปรากฎเปนรูปรางออกมาจากขนบธรรมเนียมประเพณีเหลานั้นเทานั้น และประเพณีนั้นเลาก็สัมพันธอยูโดยตรงกับแบบของการผลิตที่เปนอยูในขณะนั้น

พูดใหสั้นก็คือ สถาบันตางๆ เปนผลและเปนสิ่งผูกพันอยูกับแบบการผลิต สถาบันและความคิดตางๆไมไดเกิดขึ้นโดยเปนอิสระแกตนเอง

เพราะฉะนั้น ผลตอไปจึงเปนวา เมื่อแบบการผลิตไดเปลี่ยนแปลงไป เปนตนวา ไดเปลี่ยนแปลงจากแบบการผลิตของระบบเศรษฐกิจศักดินา ไปสูการผลิตของระบบเศรษฐกิจนายทุน สถาบันและความคิดตางๆจึงไดเปลี่ยนแปลงตามไปดวย สิ่งที่เคยนับถือกันวาชอบดวยศีลธรรมจรรยาของยุคหนึ่ง ก็ไดกลายเปนสิ่งที่ฝาฝนศีลธรรมจรรยาของอีกยุคหนึ่ง และในทางกลับกัน สิ่งที่ฝาฝนศีลธรรมจรรยาของยุคหนึ่งก็ไดกลายเปนสิ่งที่ชอบดวยศีลธรรมของอีกยุคหนึ่ง และการณก็เปนไปตามธรรมชาติของมันในขอที่วา เมื่อการเปลี่ยนแปลงทางวัตถุบังเกิดขึ้น การขัดกันในรูปความคิดตางๆ ก็จะเปนผลติดตามมา สถาบันตางๆ ที่มีอยูเดิมก็จะพลันประสบความสั่นสะเทือน

ประวัติศาสตรแหงการตอสูทางชนชั้นเริ่มมาตั้งแตการอุบัติขึ้นของชนชั้นทีเดียว นั่นคือ เริ่มมาตั้งแตยุคทาส กลาวคือ เมื่อพวกทาสไดรับการกดขี่ขมเหงจากนายทาสจนอยูในภาวะที่เรียกวาสุดแสนจะทนทานไดพวกทาสจึงไดลุกขึ้นตอสูกับชนชั้นนายทาสหลายครั้งหลายหน

อยางในกรณีที่มีชื่อเสียงโดงดังของสปาตาคัส ซึ่งไดรวบรวมกองทัพทาสขึ้นตอสูกับพวกนายทาสอยางองอาจกลาหาญแตทวาก็ตองลมเหลวลง เพราะวาพวกเขาไมมีจุดหมายปลายทางอันแนนอนพวกเขาขาดการจัดตั้งอันเขมแข็งเพื่อเปนองคการนําในการตอสูของเขา และประการสุดทายและที่สําคัญยิ่งก็คือ การรวมกลุมของพวกเขาไมเปนเอกภาพ

แตอยางไรก็ดี จากการลุกขึ้นดิ้นรนตอสูของพวกทาสหลายครั้งหลายหนยังผลทําใหระบบสั่นสะเทือน และในที่สุดก็พังทะลายลงพรอมกับที่สังคมศักดินาไดเขามาแทนที่ และในสังคมนี้ก็เชนเดียวกับ

- 86 -

สังคมทาสในขอที่ยังปรากฏชนชั้น ในเมื่อมีชนชั้นมันก็ยอมหลีกหนีการกดขี่ขูดรีดไปไมพน และดังนั้นการดิ้นรนตอสูทางชนชั้นก็ดําเนินตอไป นั่นคือการตอสูของพวกเลก (ซึ่งกลายมาจากทาส) พวกไพรกับพวกเจาศักดินา

ในประวัติศาสตรของแทบทุกประเทศ ไดปรากฏการตอสูทางชนชั้นระหวางพวกเลกหรือไพรกับพวกศักดินา และตลอดยุคศักดินาพวกไพรพวกเลกไดลุกฮือทําการปลดแอกศักดินาหลายครั้งหลายหน และในที่สุด ระบบศักดินาก็ถึงซึ่งกาลอวสานลงไปอีกเชนเดียวกับระบบทาส และพรอมกับการปรากฏตัวออกมาของระบบทุนนิยม และในระบบนี้ก็เชนเดียวกับระบบกอนๆ ที่การณยังคงปรากฏอยูของชนชั้น และก็หลีกเลี่ยงจากการตอสูดิ้นรนไปไมพนเชนเคย นั่นคือการตอสูดิ้นรนของชนชั้นคนงานกับชนชั้นเจาสมบัติ หรือนัยหนึ่งชนชั้นผูถูกกดขี่ขูดรีดกับชนชั้นผูกดขี่ขูดรีด

จะเห็นไดวาการตอสูทางชนชั้นตั้งแตระบบทาสจนกระทั่งถึงระบบทุนนิยม ถึงแมวาจะมีชื่อของชนชั้นแตกตางกันก็ตาม แตทวามันก็มีเนื้อหาและความหมายอยางเดียวกันนั่นเอง นั่นคือ การตอสูของชนชั้นผูถูกกดขี่ขูดรีดกับชนชั้นผูกดขี่ขูดรีด และแมจะมีรูปแบบของการตอสูดิ้นรนแตกตางกันไปก็ตาม แตทวาเนื้อหากของการตอสูดิ้นรนแลวก็เปนอยางเดียวกัน นั่นคือเพื่อแกการปลดเปลื้องภาวะของการถูกกดขี่ขูดรีดออกไป

รูปการตอสูดิ้นรนของชนชั้นขั้นมูลฐานที่สุด คือการดิ้นรนตอสูเพื่ออํานาจทางการเมือง ซึ่งในกรณีแหงการดิ้นรนตอสูของชนชั้นคนงานในทุกวันนี้ เปนการดิ้นรนตอสูเพื่อสถาปนาระบอบประชาธิปไตยของประชาชน นี่คือเงื่อนไขอันจําเปนที่จะใหไดมากอน เพื่อปลดปลอยชนชั้นคนงานและสังคมทั้งหลายใหพนจากการถูกขูดรีด

เมื่อไดสถาปนาระบอบประชาธิปไตยของประชาชนขึ้นแลว การดิ้นรนตอสูของชนชั้นก็หาไดสิ้นสุดลงไม หากเปนการดิ้นรนตอสูในรูปใหม แตทวาจุดมุงหมายปลายทางและทายที่สุดนั้น ก็คือการเลิกลมการดิ้นรนตอสูของชนชั้น โดยการขจัดเสียซึ่งชนชั้น ทั้งนี้เปนการยกระดับสังคมขึ้นไปสูระดับใหมคือระดับที่สูงขึ้นไป นั่นคือ สังคมที่สวนรวมไดรับผลดีและสวนตัวของแตละคนก็ไดรับผลดีดวย และนั่นคือ สังคมคอมมิวนิสตหรือสังคมพระศรีอาริย

- 87 -

การตอสูทางชนชั้นนั้นจะไมสะดุดยุติลง ตราบที่ปรากฏยังมีชนชั้นอยูในสังคม การตอสูวันนี้อาจจะออนแอและยืดเยื้อ แตวันหนาอาจจะแข็งแกรงและรวดเร็วก็ได ในเมื่อพลังการตอสูของประชาชนผูถูกกดขี่ขูดรีดไดหลอมตัวเขาเปนเอกภาพ

อนึ่ง เกี่ยวกับการตอสูทางชนชั้น นักโฆษณาชวนเชื่อของระบบทุนนิยมไดกลาวหาวานักลัทธิมารกซ-ลัทธิเลนินเปนผูปลุกระดมใหมีการตอสูทางชนชั้น หรือนัยหนึ่งการตอสูทางชนชั้นเปนประดิษฐกรรมของนักลัทธิมารกซ ซึ่งเปนขอกลาวหาที่ไรสาระ เพราะดังที่กลาวแลวในตอนตนวาการตอสูทางชนชั้น ไดอุบัติขึ้นครั้งแรกเมื่อมีการแบงคนในสังคมเดียวกันออกเปนชนชั้น ตั้งแตในยุคครองทาสนั้นแลวและสืบตอกันมาจนบัดนี้ และผูที่กอใหเกิดการแบงชนชั้นขึ้นในสังคมก็หาใชใครที่ไหนไม ก็คือ เจาทาสผูกดขี่ขูดรีดขั้นปฐมภูมินั่นเอง และตอมากืคือเจาศักดินาในยุคศักดินา และเจาสมบัติหรือนายทุนในยุคทุนนิยมปจจุบัน

มารกซปฐมาจารยแหงลัทธิคอมมิวนิสม เปนแตเพียงชี้ใหเห็นและชี้แนวทางในการตอสูเพื่อยกเลิกการแบงชนชั้นเทานั้น และนักลัทธิมารกซ-ลัทธิเลนินเพียงแตเดินตามหนทางแหงการตอสูทางชนชั้นที่มารกซชี้แนวไวเทานั้น และจากการตอสูทางชนชั้น พรรคแหงลัทธิมารกซ-ลัทธิเลนินก็จะไดเขากุมอํานาจรัฐและใชอํานาจเผด็จการนําพารัฐ เรียกวาเผด็จการชนชั้นกรรมาชีพ (เผด็จการตอนายทุน)เพื่อนําไปสูการยุติแหงการตอสูทางชนชั้นในที่สุด.

จากหนังสือ ปทานานุกรมการเมือง ฉบับชาวบาน - สุพจน ดานตระกูล

- 88 -

ตองชวงชิงอํานาจทางการเมืองเพื่อเขาสูอํานาจเศรษฐกิจและวัฒนธรรม

การปกครองของรัฐที่เปนระบอบประชาธิปไตย ซึ่งหมายถึงประชาชนมีประชาธิปไตย ทั้งในทางการเมือง เศรษฐกิจ และวัฒนธรรม หรือนัยหนึ่งปวงชนมีอธิปไตยสมบูรณในการที่จะกําหนดวิถีชีวิตของเขาทั้งในทางการเมือง เศรษฐกิจและวัฒนธรรมไดตามความปรารถนาของเขาเองแลว นั่นก็หมายความวาประชาชนสวนใหญเปนผูกุมอํานาจแหงสังคมหรือรัฐนั้นๆ อยางแทจริง

และตามเนื้อหาการปกครองเชนนี้ ประชาชนจึงจะกําหนดผูแทนของเขาเองไดตามความปรารถนาตามวิถีทางของประชาธิปไตย เมื่อเปนเชนนี้ผูแทนหรือคณะผูแทนก็คือผูรักษาผลประโยชนของชนชั้นแหงสังคม ซึ่งถูกกําหนดหรือเลือกตั้งโดยประชาชนของสังคมนั้นๆ นั่นเอง อันหมายถึงเปนการปกครองของประชาชน โดยประชาชนและเพื่อประชาชน

แตในทางตรงกันขาม ถาระบอบการปกครองไมเปนประชาธิปไตย อํานาจในทางการเมือง เศรษฐกิจและวัฒนธรรมไมไดอยูในกํามือของประชาชนสวนใหญ หากแตตกอยูในมือของชนกลุมนอย ดังปรากฏการณที่ผานมาในยุคทาส ยุคศักดินาและยุคทุนนิยมในปจจุบัน ก็เปนธรรมดาที่ชนกลุมนอยนี้จะตองเลือกหรือแตงตั้งผูแทนชนชั้นของเขาขึ้นเปนผูพิทักษรักษาผลประโยชนของชนชั้น และในขณะเดียวกันประชาชนสวนใหญซึ่งตกอยูภายใตอิทธิพลทางการเมืองและเศรษฐกิจ จึงไมมีโอกาสที่จะกําหนดผูแทนและมีคณะผูแทนชนชั้นของตนเองไดตามปรารถนา และดังนั้น คณะผูแทนในสังคมเชนนี้ก็เปนเพียงคณะผูแทนของชนกลุมนอยเทานั้นเอง ดังที่เปนอยูในระบอบเผด็จการธนาธิปไตยในขณะนี้

กลาวแตโดยยอก็คือ ระบอบการปกครองของสังคมที่เปนประชาธิปไตยเทานั้น ประชาชนสวนใหญจึงจะมีโอกาสมีคณะผูแทนดําเนินกิจการทางการเมืองแทนชนชั้นของเขาไดอยางแทจริง และระบอบการปกครองของสังคมที่ไมเปนประชาธิปไตย ประชาชนสวนใหญจะไมมีโอกาสมีคณะผูแทนพิทักษรักษาผลประโยชนของเขาเลย หากคณะผูแทนในสังคมที่ไมเปนประชาธิปไตยเชนนั้น ก็เปนเพียงคณะผูแทนรักษาผลประโยชนของชนกลุมนอยที่กุมอํานาจเศรษฐกิจไวในกํามือเทานั้น ซึ่งอาจจะเปนกลุมศักดินาหรือกลุมนายทุน ตามกาลสมัย หรือนัยหนึ่ง ชนชั้นใดเปนผูกุมอํานาจในทางเศรษฐกิจแหงสังคม ชนชั้นนั้นก็จะมีคณะผูแทนดําเนินกิจการทางการเมือง เพื่อพิทักษรักษาไวและนํามาซึ่งผลประโยชนของเขา

- 89 -

แตอยางไรก็ตาม ไมวาจะเปนคณะผูแทนของประชาชนสวนใหญ หรือคณะผูแทนของชนกลุมนอยตางก็มีเจตจํานงตรงกันอยูประการหนึ่ง คือเจตจํานงที่จะพิทักษรักษาไวและนํามาซึ่งผลประโยชนของกลุมที่ตนเปนผูแทน หรือพิทักษรักษาไวและนํามาซึ่งผลประโยชนแหงชนชั้นของตัว

ดวยประการฉะนี้ กฎหมายที่ถูกตราออกมาโดยคณะผูแทนของชนชั้นใดก็เปนกฎหมายที่มีลักษณะและสาระเพื่อพิทักษรักษาไว และนํามาซึ่งผลประโยชนของชนชั้นนั้น

ดังเชนกฎหมายในยุคทาส ก็พิทักษรักษาไวและนํามาซึ่งผลประโยชนของนายทาส เชน กฎหมายแหงบาบิลอน ซึ่งบัญญัติไววา “บุคคลหนึ่งอาจมีสิทธิเหนือบุคคลหนึ่งได เชนเดียวกับที่เขามีสิทธิ์เหนือโคเหนือกระบือตัวหนึ่งฉะนั้น”

กฎหมายในยุคศักดินา ยุคทุนนิยม ก็เชนเดียวกัน ลวนแตเปนกฎหมายที่พิทักษรักษาไว และนํามาซึ่งผลประโยชนของพวกศักดินาและพวกนายทุนดังเชน กฎหมายรัฐธรรมนูญ กฎหมายพรรคการเมือง กฎหมายเลือกตั้ง กฎหมายปองกันการกระทําอันเปนคอมมิวนิสต และกฎหมายอื่นๆ อีกหลายฉบับและหลายมาตราของไทยในปจจุบันนี้

กฎหมายก็เชนเดียวกับสรรพสิ่งตางๆ ในโลก ในขอที่วาไมเปนสิ่งคงกระพันหากยอมเปลี่ยนแปลงแกไขไดเสมอ ตามเจตจํานงของชนชั้นที่กุมอํานาจในทางเศรษฐกิจ การเมืองและวัฒนธรรมของสังคม

ดังนั้น การที่จะใหไดมาซึ่งกฎหมายเพื่อพิทักษรักษาไวและนํามาซึ่งผลประโยชนแกชนชั้นใดชนชั้นหนึ่ง ชนชั้นนั้นจะตองชวงชิงอํานาจทางการเมืองใหไดเสียกอน เพราะอํานาจทางการเมืองเปนปจจัยประการแรกและประการสุดทายในการเขากุมอํานาจรัฐ และเปนหนทางเขาสูอํานาจทางวัฒนธรรมและเศรษฐกิจซึ่งจะยังผลใหไดมาซึ่งกฎหมายที่จะรักษาผลประโยชนแหงชนชั้นของตน

ในยุคทาส เจาทาสเปนฝายกุมอํานาจรัฐ จึงตรากฎหมายออกมาเพื่อรักษาผลประโยชนของเจาทาส

- 90 -

ในยุคศักดินา เจาศักดินาเปนฝายกุมอํานาจรัฐ จึงตรากฎหมายออกมาเพื่อรักษาผลประโยชนของเจาศักดินา

ในยุคทุนนิยม เจาสมบัติหรือนายทุนเปนฝายกุมอํานาจรัฐ จึงตรากฎหมายออกมาเพื่อรักษาผลประโยชนของเหลาเจาสมบัติหรือนายทุน ดังที่เปนอยูในประเทศไทยขณะนี้

ฉะนั้น หากมหาชนอันเปนชนสวนใหญของสังคม ซึ่งอยูรอนนอนทุกขเพราะถูกกดขี่ขูดรีดตลอดมา นับแตยุคทาส ยุคศักดินา และยุคทุนนิยมในปจจุบัน ดังการมีกฎหมายเพื่อรักษาผลประโยชนแหงชนชั้นของตน มหาชนก็จะตองเจริญรอยตามเจาทาส เจาศักดินาและเจาสมบัติหรือนายทุน นั่นคือ การเขากุมอํานาจรัฐ และเมื่อนั้นมหาชนจึงจะมีกฎหมายเพื่อผลประโยชนของมหาชน และนั่นหมายถึงความอุดมสมบูรณและความผาสุก ที่มหาชนพึงจะไดรับจากสังคมรวมกัน.

จาก ปทานานุกรม การเมือง ฉบับชาวบาน ---สุพจน ดานตระกูล

- 91 -

กาวหนา

ในสังคมทุกยุคทุกสมัย ความรูสึกนึกคิดของชนชั้นปกครองไดแผครอบคลุมอยูเหนือสังคมโดยทั่วไปเพราะมีสถาบันตางๆ เปนเครื่องมือ เชน กฎหมาย ตํารวจ อัยการ ศาล เรือนจํา เปนตน แตในขณะเดียวกันก็มีความรูสึกนึกคิดของฝายผูถูกปกครองหรือฝายปกครองบางคนที่เขาถึงสัจจธรรมที่ดีกวาสูงกวา ควบคูกันไปดวย เชนนี้ตลอดมาทุกยุคทุกสมัย และความรูสึกนึกคิดที่เกิดขึ้นใหมน้ี เราเรียกวา ความรูสึกนึกคิดที่กาวหนา และพวกที่มีความรูสึกนึกคิดเชนนี้เราเรียกวา พวกหัวกาวหนา

ถาหากมนุษยเรา ไมมีความรูสึกนึกคิดที่กาวหนา ปานฉะนี้เราก็คงจะยังมาไมถึงยุคแหงอารยธรรมนี้อยางแนนอน คงจะยังหลับใหลไดปลื้มอยูในยุคอนารยชนนั้นเปนแน ถูกแลว สังคมจะไมหยุดนิ่งและพัฒนาไปสูความเจริญกาวหนาอยูเสมอ แตถาหากความรูสึกนึกคิดของมนุษยไมเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงและไมนํามาพัฒนาสังคม ปลอยใหสังคมพัฒนาไปตามธรรมชาติของมันเองตามยถากรรมแลว เปนการแนนอนเหลือเกินวามนุษยเราจะยังไมรูจักกับคําวา “ศิวิลัย” แตนี่ดวยความเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงของความรูสึกนึกคิดที่กาวหนา สังคมจึงถูกพัฒนา โดยความรูสึกนึกคิดของมนุษยอีกแรงหนึ่งนอกเหนอืจากแรงธรรมชาติที่เปนไปเอง ใหไปสูความเจริญ ไปสูสภาพที่ดีกวา และก็ความรูสึกนึกคิดของมนุษยนั้นถูกกําหนดขึ้นโดยสภาพแวดลอมของสังคมนั่นเอง

และในเมื่อความรูสึกนึกคิดของมนุษยกลับมาพัฒนาสังคมตอไปอีก ดังนั้นมนุษยจึงอยูในสภาพที่หนีจากความลาหลังไปสูความกาวหนาอยูเรื่อยๆ อยางไมหยุดยั้ง (สภาพแวดลอมของสังคมเปนเครื่องกําหนดความรูสึกนึกคิดและความรูสึกนึกคิดที่ไดรับการพิจารณาและกลั่นกรองดีแลวจากจิต ก็จะกลับมาพัฒนาเปลี่ยนแปลงสังคม)

แตอยางไรก็ดี ความเปลี่ยนแปลงทุกสิ่งทุกอยางในโลกนี้ยอมจะตองมีเหตุมากระทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลง ไมใชอยูเฉยๆ มันจะเปลี่ยนแปลงไปเอง และก็การเปลี่ยนแปลงไปสูความกาวหนาของสังคมและความรูสึกนึกคิดของมนุษยก็ยอมจะตองมีเหตุมากระทําหรือเหตุของการเปลี่ยนแปลงเชนกัน

แตอะไรเลาที่มาเปนเหตุใหสภาพของสังคมและความรูสึกนึกคิดเปลี่ยนแปลงไปสูความกาวหนา ถาไมใชเหตุอันเนื่องมาจากเศรษฐกิจเปนมูลฐานอันสําคัญ ดังที่ทานปรัชญาเมธทานหนึ่งไดกลาวเอาไววา “การเศรษฐกิจเปนพื้นฐานอันสําคัญประการแรกของสังคม” และดังนั้นการเปลี่ยนแปลงของสังคมและความรูสึกนึก

- 92 -

คิดของมนุษย ก็ยอมจะเนื่องมาจากพื้นฐานอันนี้อยางเที่ยงแทแนนอน และก็ในทํานองเดียวกัน สภาพของสังคมและความรูสึกนึกคิดของมนุษยจะไปสูความกาวหนาที่ดีกวาได อยูที่การเปลี่ยนแปลงที่พื้นฐาน คือการเศรษฐกิจนั้นเอง

ดังตัวอยางเชนในปลายยุคชุมชนบุพกาล การเศรษฐกิจเริ่มที่จะขยายตัวออกไป จนไดทําใหบังเกิดการแลกเปลี่ยนคาขาย และทําใหบังเกิดกรรมสิทธิ์ในทรัพยสินเปนสวนปจเจกชนขึ้น และพรอมกับที่ผลิตผลขยายตัว พลังการผลิตก็เพิ่มปริมาณขึ้น และเพื่อที่จะใหไดพลังการผลิตมาเพิ่มปริมาณผลิตผลใหมากขึ้น จึงไดมีการกวาดตอนผูคนไปเปนาส และในที่สุดยุคชุมชนบุพกาลก็ถึงแกกาลอวสาน โดยยุคทาสเขามาแทนที นี่จะเห็นไดวาการที่ยุคทาสเขามาแทนที่ยุคชุมชนบุพกาลไดนั้น ก็โดยการคลี่คลายขยายตัวทางเศรษฐกิจเปนมูลเหตุ

และเนื่องจากพวกทาส ไดรับการกดขี่จากบรรดาพวกเจาของทาสอยางทุนโหดราย พวกทาสถูกถือเสมือนหนึ่งเปนสตวเลี้ยง เมื่อนายทาสไมพอใจขึ้นมาจะฆาอยางไรก็ได ผลิตผลตางๆ ในสังคมอันเกิดจากแรงงานและหยาดเหงื่อของพวกทาส พวกทาสหาไดมีสิทธิ์ในผลิตผลเหลานี้แตประการใดไม เมื่อพวกทาสถูกถือเสมือนสัตวเลี้ยง และดังนั้นพวกทาสจึงไดมีการดิ้นรนในอันที่จะปลดแอกภาวะแหงความเปนทาสออกไปครั้งแลวครั้งเลา และในที่สุดจากการสนับสนุนของอิสระชนและพวกทาสที่มีฝมือในการรบ ซึ่งไดรับการปลดเปลื้องใหเปนอิสระชนกอนหนานั้นแลว ระบบทาสก็ถึงซึ่งภินทนาการและระบบศักดินาก็ไดเขามาแทนที่

ภายใตระบบศักดินาก็เชนเดียวกับระบบทาส คือความเจริญกาวหนาทางเศรษฐกิจ ไดกาวหนาไปอยางไมหยุดยั้ง พรอมกับความขัดแยงทางชนชั้น เจาศักดินากับพวกไพรและอิสระชน และความขัดแยงในรูปแบบการผลิตศักดินาที่เปนอุปสรรคตอเศรษฐกิจที่จะกาวหนาตอไป ซึ่งในที่สุดระบบศักดินาก็พังทลายลงไปอีก และระบบทุนนิยมที่กาวหนากวาไดเขามาแทนที่ แตระบบทุนนิยมก็จะประสบชะตากรรมเชนเดียวกับระบบอื่นๆ ที่ผานมาแลว เพราะระบบทุนนิยมโดยตัวของมันเองเมื่อถึงที่สุดแลว ก็จะเปนอุปสรรคตอความกาวหนาของการเศรษฐกิจที่จะตองพัฒนากาวหนาตอไปอยางไมหยุดยั้ง

ดังกลาวนี้คือความหมายของคําวา “กาวหนา” .

จาก ปทานานุกรม การเมือง ฉบับชาวบาน--- สุพจน ดานตระกูล

- 93 -

กาวกระโดด

การเปลี่ยนแปลงทางปริมาณที่กําลังคอยเปนคอยไปในสังคมทุนนิยมขณะนี้ เปนการเตรียมตัวเพื่อการเปลี่ยนแปลงทางคุณภาพอยางขุดรากเงาในโครงสรางของสังคมในกาลตอไป

แตการกาวกระโดดทางธรรมชาติยอมจะแตกตางกับการกาวกระโดดทางสังคมอยางแนนอน เพราะการกาวกระโดดทางธรรมชาตินั้นยอมเปนไปเองอยางชาๆ และโดยไรความสํานึก หากแตการกาวกระโดดทางสังคมนั้นเปนไปดวยความสํานึกอันถูกตองตามกาลสมัย และการกาวกระโดดอาจจะอยูในลักษณะของการกระทําอันรีบดวนก็ได หรืออาจจะเปนระยะเวลาอันยาวนานก็ได แลวแตภาวะแวดลอมชองแตละสังคมและความสํานึกของประชาชน

สังคมเกาคือสังคมทุนนิยมจะถูกทิ้งไวเบื้องหลัง คงเหลือไวแตชื่อในประวัติศาสตร และสังคมใหมคือสังคมแหงสังคมนิยมและสังคมคอมมิวนิสต จะเขามาแทนที่ถัดไปตามลําดับอยางแนนอน เพราะการกาวกระโดดเปนลักษณะอาการหนึ่งหรือกฎอันหนึ่งในการเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติ และสังคมก็คือธรรมชาติอยางหนึ่งจะตองเปลี่ยนแปลงเชนเดียวกัน ดังที่เปนมาแลวในประวัติศาสตร.

จาก ปทานานุกรม การเมือง ฉบับชาวบาน ---สุพจน ดานตระกูล

- 94 -

ขูดรีด

ในวาระแรกที่การขูดรีดอุบัติขึ้น เปนไปในรูปแบบของการขูดรีดแรงงาน โดยนายทาสทําการขูดรีดแรงงานพวกทาส โดยที่ทาสถูกถือเสมือนหนึ่งสัตวเลี้ยงและเปนสมบัติโดยเด็ดขาดของนายทาส ซึ่งนายทาสจะเฆี่ยนตี ทารุณอยางไรก็ได และก็โดยที่นายทาสตองการผลิตผลเพื่อเพิ่มพูนความมั่งคั่งสมบูรณ ดังนั้นนายทาสจึงระดมการใชพลังงานแรงงานขอพวกทาสในการผลิตอยางหามรุงหามค่ํา อยางกรณีของพวกทาสที่ทําหนาที่กรรเชียงเรือพาณิชยทองไปในทะเล ในสมัยที่มนุษยยังไมรูจักกับเครื่องจักรกล พวกทาสที่ทําหนาที่กรรเชียงเรือจะถูกพันธนาการดวยโซตรวนติดอยูกับทองเรือเพื่อปองกันการหลบหนี และก็ตองตีกรรเชียงอยูเชนนั้นตลอดวัน ตลอดคืน จนกวาเรือจะไปถึงจุดหมายปลายทาง

ตอจากการขูดรีดแรงงานพวกทาส ก็เปนการขูดรีดของพวกศักดินาตอพวกไพรพวกเลก ซึ่งการขูดรีดในรูปแบบนี้นับวาเปนการขูดรีดที่ทารุณโหดรายที่อาจจะหนักกวาระบบทาส เพราะการขูดรีดในระบบนี้ พวกไพรพวกเลกมีหวังที่จะอดตาย แตระบบทาสนั้นเจาของทาสไมปลอยใหทาสอดตายเพราะหากตายก็จะเปนการสูญเสียทรัพยสินอยางหนึ่งไป สวนการขูดรีดในรูปแบบศักดินานน พวกศักดินาหรือเจาที่ดินนอกจากจะขูดรีดเอาผลิตผลจากพวกไพรพวกเลกในสังกัดใหมากที่สุดเทาที่จะมากได ไมตองรับผิดชอบในการอดตายของพวกไพรพวกเลกเหลานั้นมากที่สุดก็แลวกัน และผลิตผลเหลานั้นก็เกิดขึ้นจากหยาดเหงื่อของพวกไพรพวกเลกนั้นเอง และพวกนี้ก็ตองจํายอมใหพวกศักดินาซึ่งเปนเจาของที่ดิน หรือเปนเจาของเครื่องมือการผลิตดวย ทําการขูดรีดไปตลอดยุคศักดินาอันยาวนาน เพราะพวกไพรฯ มีแตแรงงานไมมีที่ดินและเครื่องมือการผลิตเปนของตัวเอง และก็การขูดรีดในรูปแบบดังกลาวนี้แหละที่ไดกลายมาเปนการขูดรีดแบบคาเชาที่ดินในปจจุบันนี้ ซึ่งพวกชาวนาทั้งหลายตระหนักดี

ถัดจากการขูดรีดแบบนี้ก็ถึงการขูดรีดแบบใหมอีกรูปแบบหนึ่ง คือ การขูดรีดในรูปแบบของการซื้อขายสินคา กลาวคือผูผลิตสินคาพยายามจะขายสินคาของตนใหไดราคาสูงกวาตนทุนการผลิตใหมากที่สุดเทาที่จะทําได สวนพอคาคนกลางก็พยายามที่จะขายสินคาของตนใหไดราคาสูงกวาราคามที่ตนซื้อมาใหมากที่สุดเทาที่จะมากได มันจึงเปนการขูดรีดกันหลายชั้นหลายตอ และภาระก็ตกอยูแกผูบริโภครวมทั้งผูออกแรงในการผลิตตางๆ ดวย

- 95 -

การขูดรีดในรูปแบบการซื้อขายสินคานี้ไดรวมเอาการขูดรีดแรงงานทาสไวดวย แตทวาเปลี่ยนโฉมใหมแทนที่จะเปนนายทาสกับพวกทาสอยางเกากอน กลายเปนนายทุนกับกรรมกรหรือชนชั้นกรรมาชีพ ที่ถูกนายทุนขูดรีดเอามูลคาสวนเกินและแรงงานสวนเกิน

ตัวอยางการขูดรีดกรณีของชาวนา ซึ่งเปนทีนาสงสัยวาทําไมชาวนายังยากจน ทั้งๆที่ขาวสารซึ่งเปนผลิตผลของชาวนามีราคาสูง ซึ่งถามองดูราคาขาวสารแลว จะไมนาเชื่อเลยวาชาวนาจะยากจน แตความจริงเปนอยางไรเลา ขาวสารนั้นราคาสูงจริง แตทวาชาวนายังยากจนอยูเชนเดิมจริงเชนกัน นี่มันอะไร ก็เพราะวากวาที่ขาวสารจะมาอยูในหมอขาวรานขายอาหารหรือผูบริโภคนั้น มันไดผานเจานายมาแลวมากหนาหลายตา นับแตพอคาปลีก แลวก็โรงสี แลวก็เอเยนตใหญของโรงสีแลวก็รานคายอย และในที่สุดจึงมานอนเรียงเม็ดอยูในหมอของผูบริโภคหรือรานขายอาหาร จากการที่ขาวถูกเปลี่ยนมือแตละครั้ง จากพอคาขาวเปลือกจนกระทั่งถึงผุบริโภคนั้น ไดเพิ่มราคาของมันใหสูงทับทวีขึ้นทุกที ยิ่งเปลี่ยนมือมากเทาไรคาตัวของขาวก็ยิ่งสูงขึ้นมากเทานั้น ทังนี้รวมถึงระยะทางอันยาวไกลที่มันผานมานั้นดวย ที่มีสวนสงเสริมราคาของขาวใหสูงขึ้น นับแตพอคาขาวเปลือกจนถึงรานคาอาหาร และพอคาใหญสงขาวสารออกนอก การขูดรีดในรูปของดอกเบี้ยและคาเชาโดยธนาคารและเจาที่ดิน ไดเปนยาดําผสมการขูดรีดอยูทุกขั้นตอน

สวนตัวผูผลิตเองหรือชาวนานั้น แนนอนเขาไมมีอํานาจที่จะกําหนดราคาขาวของเขาได ทั้งๆที่ขาวนั้นเปนของชาวนา และก็แนนอนที่พอคาขาวเปลือกหรือผูซื้อขาวจากชาวนาพยายามที่จะซื้อใหต่ําที่สุดเทาที่จะต่ําได และในขณะเดียวกันเขาก็เอาไปขายใหแกโรงสีใหสูงที่สุดเทาที่จะสูงได และโรงสีก็เชนเดียวกับพอคาขาวเปลือก คือพยายามซื้อใหต่ําและขายใหสูง ดังนั้นผูเกี่ยวของในเรื่องขาวแตละขั้นตอน (ยกเวนผูบริโภคและชาวนา)พยายามเพิ่มราคาขาวใหสูงขึ้นจากมูลคาจริงของมันเพื่อหวังผลกําไรของฝายที่เกี่ยวของ

ดังนั้น จึงไมแปลกที่ชาวนาจะยังคงอยูในสภาพที่ยากจน และผูบริโภคจะตองซื้อขาวสารในราคาแพงและผูมีอํานาจมากที่สุดในการกําหนดราคาขาวนั้นก็คือผูที่กุมอํานาจเศรษฐกิจไวมากที่สุด ซึ่งอาจจะเปนเจาของโรงสีหรืออาจจะเปนนายทุนคนกลางพอคาสงขาวออกนอก แตอยางไรก็ดีมันก็ยังมีสวนสัมพันธกับสินคาประเภทอื่นๆ ดวย และก็หลีกไมพนที่ตลาดโลกทุนนิยมจะเขามามีบทบาทรวมดวยอยางสําคัญ จากการเพิ่มราคาเกินมูลคาจริงของมัน รวมทั้งมูลคาสวนเกินนี่ละคืออาการของการขูดรีด ซึ่งเปนการขูดรีดทั้งผูบริโภคและผูออกแรงงานผลิตในทุกขั้นตอน คือทั้งชาวนา กรรมกรโรงสี กรรมกรขนสง ฯลฯ

- 96 -

และในกรณีของขาวสารนี้ ยังมีการขูดรีดสลับซับซอนอื่นๆ อีกมากมายนักในตลาดของโลกทุนนิยมปจจุบัน เชน แปะเจี๊ยะ คอรรัปชั่น คาใบอนุญาต คานายหนา และคาอะไรอีกรอยแปด สุดแลวแตจะคนควาหามาเปนเหตุเอาเงินฟรีๆ ได

นอกจากการขูดรีดในรูปแบบดังกลาวมานี้แลว ยังมีการขูดรีดอีกแบบหนึ่ง ซึ่งคนสวนมากรูจักกับมันดีมาแลว นั่นคือ การขูดรีดในรูปแบบดอกเบี้ยและคาเชาซึ่งอาจจะเปนดอกเบี้ยของธนาคาร โรงรับจํานําหรือเจาที่ดิน (ซึ่งขูดรีดทั้งแรงงาน คาเชาที่นา และดอกเบี้ยจากเงินกู) หรือของเอกชนคนใดคนหนึ่งที่หากินทางใหเงินกู

นอกจากนี้ ยังมีการขูดรีดอีกชนิดหนึ่งซึ่งดําเนินการโดยสถาบันอันยิ่งใหญที่สุด นั่นคือการขูดรีดในรูปแบบภาษีอากร ซึ่งดําเนินการโดยรัฐ แตการขูดรีดชนิดนี้มีขอยกเวนอยูวา ถาหากเงินภาษีอากรที่รัฐเก็บไปจากประชาชนนั้นไดกลับมาเปนบริการประชาชนสมกับคาภาษีอากรที่เขาตองเสียไปแลว ก็หาอยูในขายของการขูดรีดไม หากแตเงินภาษีอากรที่รัฐเก็บไปนั้นสวนใหญถูกใชไปเปนเงินเดือน เงินสวัสดิการ อยางไมไดสัดสวนกับรายไดของราษฎรสวนขางมาก รวมทั้งการทุจริตของนักการเมืองชั่วๆ และขาราชการเลวๆ ไมไดกลับมาบริการประชาชนอยางสมน้ําสมเนื้อกับที่เขาตองเสียไปแลว ก็หนีขายของการที่จะถูกเรียกวา ขูดรีดไปไมพน

จากการที่การขูดรีดอุบัติขึ้นดวยการปรากฏของชนชั้น ดังนั้น การขูดรีดจะหมดไปก็ไดดวยการลมเลิกชนชั้นเชนกัน.

จาก ปทานานุกรม การเมือง ฉบับชาวบาน ---สุพจน ดานตระกูล

- 97 -

ขาราชการ

คนไทยมีความเกรงและกลัวตอขาราชการมาแตไหนแตไร สวนหนึ่งเพราะไมรูวา “ขาราชการ” มีกําเนิดมาจากไหนและหมายความวาอยางไร

คําไทยเรียกขาราชการ ในประเทศที่มีพระมหากษัตริยเปนองคประมุข และเรียกขารัฐการในประเทศที่มีประธานาธิบดีเปนประมุข หรือปกครองแบบสาธารณรัฐ แตจะเรียกอยางไรความหมายของมันก็ตรงกันอยูนั่นเอง

ขาราชการ เกิดขึ้นครั้งแรกไมใชในรูปแบบที่เรารูจักกันในปจจุบันนี้ หากในรูปแบบของผูคุมทาส คือ จากการที่นายทาสมีทาสเปนสมบัติเปนจํานวนมากมาย จนไมสามารถจะควบคุมดูแลใหทั่วถึงไดโดยตนเองจึงไดจัดใหมีผูคุมทาสขึ้น ผูคุมทาสนี้อาจจะจางมาจากอิสรชนหรือพวกทาสที่ไดรับการปลดปลอยแลว และการจัดใหมีผูคุมทาสทํางานและดูแลผลประโยชนนี้แหละ เปนสถาบันสําคัญประการแรกของรัฐ และดวยการที่ทาสถูกถือเสมือนหนึ่งสัตวเลี้ยง ดังนั้นจึงเปนการไมแปลกที่พวกทาสจะถูกกดขี่ ทารุณ ขูเข็ญบังคับจากบริวารของนายทาส และนี่เปนการกดขี่ทารุณครั้งแรกที่อุบัติขึ้นระหวางชนชั้นปกครอง (บริวารนายทาส)กับชนชั้นผูถูกปกครอง (พวกทาส) และในระยะเวลาอันยาวนานตอมาสังคมก็ไดวิวัฒนาการมาถึงยุคที่มีรัฐ และพรอมกันนั้นพวกผูคุมทาสและนายทาสสวนหนึ่งก็ดวิวัฒนาการมาในรูปแบบของเจาผูครองนครและขาราชบริพาร

และนี่..เปนครั้งแรกที่ปรากฏในรูปแบบของชนชั้นปกครองอยางเดนชัด ซึ่งเปนที่ยอมรับและรับรูของสังคม และจากการที่นครรัฐไดขยายตัวกวางขวาวออกไปจนกลายมาเปนประเทศดังที่รูจักกันในทุกวันนี้ ไดทําใหชนชั้นปกครองซึ่งรวมขาราชการหรือขารัฐการ ไดลงหลักปกมั่นในสังคม จนกลายเปนสถาบันอันจําเปนซึ่งจะขาดเสียมิไดของสังคม และก็กลายเปนอาชีพชนิดหนึ่งไป คืออาชีพปกครอง และก็โดยอาชีพปกครอง ไมมีการผลิต ดังนั้นเพื่อที่จะใหผูมีอาชีพชนิดนี้ดํารงอยูได จึงไดเกิดการเก็บภาษีอากรขึ้น

และจากการที่ถือกันในยุคกอนๆวา ประชาชนอยูไดเพราะบารมีของหัวหนาชนชั้นปกครอง คือพระราชาธิบดี ดังนั้น ขาราชการหรือชนชั้นปกครองจึงถือตัววาเปนนายของประชาชน และจากการที่ถือวา

- 98 -

เปนนาย จึงไดกดขี่ขมเหงรังแกประชาชน เชนเดียวกับที่บริวารของนายทาสปฏิบัติตอพวกทาสในสมัยกอนโนน มันเปนเรื่องตลกสิ้นดีที่ผูเลี้ยงกลายเปนขี้ขาและผูถูกเขาเลี้ยงกลายเปนนาย มันก็เปนเชนเดียวกับที่มนุษยสราง ”เทวดา” ขึ้นมาแลวก็หมอบกราบคาบแกวอยูแทบเทา “เทวดา”

แตความเท็จก็ยอมจะหลีกหนีไปเมื่อความจริงมาปรากฏตัวขึ้น เชนเดียวกับที่ความมืดสลายไปเมื่อความสวางเขามาแทนที่ ในทํานองเดียวกันเมื่อการคลี่คลายขยายตัวทางประชาธิปไตย ไดแผไปอยางกวางขวาง ไดเปนผลทําใหประชาชนมีความตระหนักในความจริงที่วา ชนชั้นปกครองตางหากที่อยูไดเพราะประชาชน ไมใชประชาชนอยูไดเพราะชนชั้นปกครอง และดวยเหตุดังนี้ประเทศที่เปนประชาธิปไตยที่ประชาธิปไตยไดฝงรากลึกลงไปในจิตใจของประชาชน ความเขาใจวาประชาชนเปนขี้ขา ความเขาใจวาขาราชการหรือขารัฐการเปนนายประชาชนจึงไมมี และในทางตรงกันขาม ชนชั้นปกครองหรือขาราชการหรือขารัฐการกลับสํานึกในความจริงวา ตูขานี้เปนลูกจางของประชาชนหรือเปนผูรับใชประชาชน

ดวยความสํานึกเชนนี้ การปฏิบัติตอประชาชนของพวกทานขาราชการหรือชนชั้นปกครองเหลานั้นจึงเปนไปดวยความลมุนลมอม เปนไปดวยความมีอัธยาศัยไมตรีอันดีงาม ซึ่งจะหาไมพบในประเทศที่ไมมีประชาธิปไตย และเพื่อใหสมกับที่ประชาชนเปนผูเลี้ยงขาราชการหรือชนชั้นปกครอง (โดยการเสียภาษี หรือใหสมกับฐานะที่ประชาชนเปนนายจาง)

ดังนั้น ในประเทศประชาธิปไตยบางประเทศ จึงใหสิทธิแกประชาชนในการที่จะถอดถอนขาราชการหรือขารัฐการ บางตําแหนงที่ประชาชนไมพอใจได เชน นายอําเภอ ผูวาราชการจังหวัด อัยการ ผูพิพากษา เปนตน ก็ทําไมเขาจะไมใหสิทธิเชนนี้เลา ในเมื่อคณะผูบริหารงานหรือรัฐบาลของประเทศประชาธิปไตยเหลานั้นไปจากประชาชน จึงยอมที่จะเห็นใจและเขาใจประชาชนดี และไมกลาที่จะดื้อดานตอความตองการอันชอบธรรมของประชาชนอยางเด็ดขาด

ขาราชการหรือขารัฐการ ซึ่งหมายความถึงขาราชการประจําและการเมืองและกินเงินเดือนของประชาชน (จากภาษีอากร) ดังนั้น ขาราชการตั้งแตหัวหนาแถวจนถึงหางแถวจึงเปนลูกจางของประชาชนขาราชการไมใชนายประชาชน ขาราชการคนใดคณะใดกดขี่ขมเหงประชาชนหรือดื้อดานตอความตองการอัน

- 99 -

ชอบธรรมของประชาชนแลว ก็ถือวาเปนการทรยศตอประชาชนอยางไมควรไดรับอภัยทีเดียว !!!

และเหตุการณเชนนี้จะไมเกิดขึ้นเปนอันขาดในประเทศประชาธิปไตยเลย แตตรงขามในประเทศเผด็จการที่ลาหลังตอความเจริญ ไมวาจะโดยคณะบุคคลหรือ “คนเดียว” เรามักจะพบกับเหตุการณดังกลาวนี้เสมอ.

จาก ปทานานุกรม การเมือง ฉบับชาวบาน ---สุพจน ดานตระกูล

- 100 -

ความคิดทางชนชั้น ตอนที่๑

พรอมกับการเติบโตของการผลิตแบบทุนนิยม การขัดกันในทางสัมพันธแบบศักดินาก็ไดอุบัติขึ้น กลาวคือในการผลิตแบบใหมนั้น ทุนเปนปจจัยสําคัญที่สุดในทางปฏิบัติ ซึ่งในระบบเศรษฐกิจศักดินามิไดถือเชนนั้นตามที่เราไดเห็นมาแลว เมื่อเปนเชนนั้น จึงเกิดปะทะกันระหวางความคิดตางๆ ที่กําเนิดขึ้นมาจากระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม ไมรับนับถือความคิดแบบขลังในเรื่องเทวสิทธิ์ของกษัตริยอีกตอไป แตถือวา“จะเก็บภาษีจากราษฎรโดยราษฎรไมรูไมเห็นไมได” ความคิดแบบใหมตองการสิทธิ์ในการคาขายอยางเสรี และตองการจินตภาพทางศาสนาอันใหม ซึ่งเทิดทูนสิทธิ์ของเอกชนยิ่งขึ้น และลดอํานาจควบคุมของสวนกลางลงมา

อยางไรก็ดีพฤติการณที่แสดงออกประหนึ่งวาพวกอิสระชนไดตอสูอยางยอมพลีชีพ เพื่อสิทธิและแบบทางศาสนาอันเปนเรื่องนามธรรมนั้น แทที่จริงแลวเปนการตอสูของระบบเศรษฐกิจสองรูปแบบ คือระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมที่เติบโตขึ้นมา กับระบบเศรษฐกิจแบบศักดินาที่กําลังวอดวายไป สวนการปะทะกันในทางความคิดนั้นเปนแตเหตุขั้นรองลงมา

ดวยเหตุผลดังประจักษอยูนี้ นักวิทยาศาสตรแหงประวัติศาสตรจึงไมกําหนดหลักการจําพวกที่เปนนามธรรมเพื่อจัดระเบียบสังคม ดุจที่พวกนักเขียนฝายอุดมคิตกระทํากัน วิทยาศาสตรแหงประวัติศาสตรพิจารณาวา บรรดา “หลัก” จําพวกนั้นและดังที่ไดปรากฏขึ้นในความคิดของมนุษยนั้น เพียงแตเปนเงาสะทอนออกมาจากการจัดระเบียบสังคม ที่เปนอยูในสมัยหนึ่งและในสถานที่หนึ่งเทานั้น

และ “หลักการ” เชนกลาวมานั้นจะไมอาจอํานวยผลดีใหเสมอไปและในที่ทั่วไป ยิ่งกวานั้น ความคิดบางอันซึ่งดูเหมือนวาเปนความคิดสากล เชนความคิดในเรื่องความเสมอภาคของมนุษยนั้น ในความเปนจริงแลวก็มิไดหมายความอยางเดียวกัน ในสังคมที่ตางยุคสมัยกัน เชน ในยุคนครรัฐของกรีก ความคิดในเรื่องสิทธิเสมอภาคของมนุษย หาไดคลุมไปถึงพวกทาสไม และคําขวัญ เสรีภาพ สมภาพ และภารดรภาพ ของการอภิวัฒนฝรั่งเศสอันเกรียงไกรนั้น ก็หมายถึงแตเพียงวา เสรีภาพที่จะคาขายไดโดยเสรีของชนชั้นนายทุนที่เติบใหญขึ้นมา หมายถึงความเสมอภาคของชนชั้นนายทุนที่เพิ่งแตกหนอ และหมายถึงภราดรภาพของชนชั้นที่รวมอยูในชั้นนายทุนดวยกัน คือการรวมมือชวยเหลือกันตอตานการกดขี่และการกําจัดสิทธิ ซึ่งชนชั้นเจาขุน

- 101 -

มูลนายศักดินาบีบบังคับพวกเขา

ดวยประการฉะนี้ เราจึงอาจเห็นไดวา ความคิดสวนมาก เฉพาะอยางยิ่งความคิดที่เกี่ยวเนื่องกับการจัดระเบียบสังคมนั้น เปนความคิดทางชนชั้น คือเปนความคิดของชนชั้นที่มีอํานาจครอบงําสังคม ซึ่งชนชั้นที่มีอํานาจไดนําออกใชบังคับแกชนชั้นอื่นๆ ในสังคมนั้น โดยอาศัยเครื่องมือทางโฆษณาที่ชนชั้นนั้นไดครอบครองอยู อาศัยการควบคุมการศึกษา และอาศัยอํานาจที่จะลงทัณฑแกการแสดงความคิดเห็นที่ขัดแยงกับของตนโดยทางศาล โดยการปลดเสียจากตําแหนงและโดยวิธีการอื่นๆ ทํานองเดียวกันนั้น

การปฏิบัติดังกลาวนี้มิไดหมายความวา ชนชั้นที่มีอํานาจครอบงําสังคมอยูนั้น จะรําพันกับตัวเขาเองวา“ความคิดที่เรานําออกใชนี้ แทจริงนั้นหาประกอบดวยสัจจะไม แตเราจะบังคับใหคนทั้งหลายเชื่อถือ หรืออยางนอยก็จะตองไมแสดงปฏิเสธโตแยงออกมาอยางเปดเผย”

ความจริงการณก็จะกลับเปนอีกอยางหนึ่ง เพราะวาความจริงแลวชนชั้นที่มีอํานาจอยูนั้น หาไดเปนผูประดิษฐความคิดเหลานั้นขึ้นมาไม หากความคิดเหลานั้นไดอุบัติขึ้นมาเองตามแบบแผนการปกครองที่เปนอยูในเวลานั้น เชน แบบแผนที่กําหนดอํานาจใหแกนักอุตสาหกรรมผูมั่งคั่ง ซึ่งไดรับสถาปนาขึ้นเปนขุนนาง นั่นแหละเปนมูลฐานใหเกิดความคิดที่วาพวกผูดีแปดสาแหรกยอมมีความยิ่งใหญกวาคนทั้งหลายโดยธรรมชาติ ครั้นความคิดเชนนั้นไดอุบัติขึ้นมาและยืนยงอยูแลว พวกชนชั้นที่มีอํานาจอยูในเวลานั้นก็จะถือเปนกิจสําคัญที่ตนจะตองแนใจวา คนทั้งหลายยอมรับนับถือความคิดดังกลาวนี้

เพราะวาถาคนทั้งหลายไมยอมรับนับถือความคิดดังวานี้ ก็จะหมายถึงวา คนเหลานั้นจะไมปฏิบัติใหสอดคลองกับความคิดที่เปนอยู เปนตนวา ประชาชนก็แสดงอหังการตอเทวสิทธิ์ของกษัตริย ชนชั้นที่มีอํานาจไมวาในยุคสมัยใดและในประเทศใด ยอมกระทําการทุกอยางเทาที่จะกระทําได ในอันที่จะปองกันมิให“ความคิดที่เปนภัย” แพรหลายไปในหมูชน

อาจจะมีผูถามขึ้นวา ถาความคิดเปนแตขอเท็จจริงขั้นรอง และถาขอเท็จจริงขั้นแรกและขั้นสําคัญจะตองเปนการเปลี่ยแปลงทางวัตถุในแบบการผลิตเสมอไปแลว “ความคิดที่เปนภัย” จะอุบัติขึ้นมาไดอยางไร

- 102 -

เลา หรือกลาวอยางสั้นๆ วา ประชาชนจะคิดถึงแบบการผลิตใหมกอนที่มันจะอุบัติขึ้นมาอยางไรเลา

ตอขอสงสัยนี้ มารกซ ปราชญแหงสํานักวิทยาศาสตรสังคมไดชี้แจงวา ประชาชนไมอาจคิดถึงมันกอนหนาที่ภาวการณอันแสดงถึงความเปนอยูของมันจะไดปรากฏเปนรูปเปนรางออกมา แตประชาชนจะถูกปลุกปล้ําใหคิดถึงมันเอง เมื่อภาวการณดังกลาวไดปรากฏโฉมออกมา โดยปะทะกันระหวางภาวการณเกาและกําลังใหมในการผลิตนั่นเอง

จากหนังสือ "ปทานานุกรม การเมืองฉบับ ชาวบาน" ---สุพจน ดานตระกูล

- 103 -

ความคิดทางชนชั้น ตอนที่๒ (จบ)

ปราชญทางประวัติศาสตรอีกทานหนึ่งไดอางตัวอยางอีกวาเมื่อการผลิตไดอาศัยแรงงานรับจางไดเติบโตขึ้นมา และเกิดความจําเปนจะขายผลิตผล เพื่อผลกําไร พวกนายทุนยุคเริ่มแรกจึงตองเผชิญอยางรุนแรงกับขอจํากัดสิทธิตางๆ ในทางการคา ที่ระบบศักดินาไดกําหนดขึ้นไว ดวยประการดังนั้น ความคิดในเรื่องอิสระภาพจากการจํากัดสิทธิ์ ความคิดในเรื่องที่จะมีสิทธิ์มีเสียงในการกําหนดภาษีและในเรื่องอื่นๆ จึงไดอุบัติขึ้น โดยระยะนั้นภาวะของสังคมยังไมไดเปลี่ยนรูปมาเปนสังคมทุนนิยม เปนแตไดมีอาการอันจะนําไปสูสังคมทุนนิยมปรากฏขึ้น และจากการดังกลาวนี้แหละความคิดในเรื่องเศรษฐกิจแบบทุนนิยมจึงไดปรากฏออกมา

ทั้งนี้ก็เปนเชนเดียวกับความคิดในเรื่องเศรษฐกิจแบบสังคมนิยม คือความคิดรูปสังคมนิยมแบบวิทยาศาสตร ซึ่งตรงกันขามกับความคิดรูปสังคมนิยมเพอฝน จะอุบัติขึ้นมาไดก็ตอเมื่ออาการของสังคมนิยมไดคลี่คลายออกไป เวลาที่อาการหรือภาวะการณของรูปแบบสังคมคลี่คลายออกไปนั้น หมายถึง เวลาที่ผลิตกรรมขนาดใหญไดแผกวางออกไป และหมายถึงเวลาที่เห็นกันชัดแจงแลววา ลัทธิเศรษฐกิจแบบทุนนิยมไดกลายเปนเครื่องเหนี่ยวรั้งความกาวหนาของสังคม อาการอันชัดแจงนั้น แสดงออกโดยวิกฤติการณทางผลิตผลที่ทวมทนตลาดและกําลังซื้อตกต่ํา อันเกิดแลวเกิดเลาอยูไมขาด

ถึงมาตรวา ความคิดตางๆ ยอมเกิดขึ้นแตโดยอาศัยภาวะการณทางวัตถุก็ดี แตเมื่อความคิดเหลานั้นไดอุบัติขึ้นแลว มันก็ไดบรรจุอิทธิพลของมันลงไปในการกระทําของมนุษย และดังนั้น ก็เทากับอิทธิพลอยูเหนือกระแสเหตุการณทั่วไปอยางแนนอน ความคิดที่กําเนิดจากระบบการผลิตแบบเกา เปนความคิดที่ยึดเหนี่ยวอยูกับขนบธรรมเนียมประเพณีเดิม เปนความคิดที่จะเหนี่ยวรั้งการกระทําของมนุษย และดวยเหตุเชนนั้น ชนชั้นที่ครองอํานาจในทุกยุคทุกสมัย จึงทําทุกอยางที่อาจทําไดในอันที่จะสั่งสอนความคิดอันคร่ําครึเหลานั้นแกประชาชน

สวนความคิดที่กําเนิดจากภาวะการณใหมในการผลิตเปนความคิดกาวหนา เปนความคิดที่สงเสริมการกระทํา โดยรับเอาภาวะการณใหมๆ นั้นมาพิจารณาดําเนินการไปสูระบบใหม และดวยเหตุเชนนั้นเอง ชนชั้นที่มีอํานาจอยูในสมัยนั้น จึงถือวาความคิดจําพวกกาวหนาเหลานั้นเปน “ความคิดที่เปนภัย” ดังเช

- 104 -

ความคิดที่วาระบบทุนนิยมนั้นเลว เพราะวาระบบทุนนิยมสงเสริมใหมีการกดขี่ ขูดรีดอยางทารุณเหี้ยมโหด เพียงเพื่อความมั่งคั่งสมบูรณของนายทุน สงเสริมใหทําลายจํานวนอาหารที่มีอยูมากมายเสีย เพียงเพื่อจะรักษาระดับราคาอาหารมิใหลดต่ํา ในขณะที่ประชาชนเปนจํานวนมากอยูในสภาพเกือบอดตาย

ความคิดดังกลาวนี้กลับปรากฏในทัศนะของชนชั้นที่มีอํานาจวาเปน “ความคิดที่เปนภัย” และภัยนั้นในความเปนจริง ก็หมายถึงภัยที่ชนชั้นที่มีอํานาจจะไดรับ เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงแบบการผลิตใหมความคิดในรูปกาวหนานั้นอันที่จริงจักนําไปสูความคิดของการตั้งระบบการผลิตใหม คือเปนการผลิตเพื่อใชและมิใชผลิตเพื่อกําไร ดังนั้น จึงเปน “ภัย” อยางมหันตสําหรับกลุมที่หวังกอบโกยเอากําไรเพื่อความมั่งคั่งสวนตัว แตหากหาเปน “ภัย” แตประการใดไมสําหรับมวลชน ผูหวังความสมบูรณพูนสุขรวมกันในฐานะมนุษยชาติ

จินตภาพของนักวิทยาศาสตรแหงประวัติศาสตรตอความคลี่คลายทางสังคม ซึ่งมีชื่อวา “ลัทธิวัตถุนิยมทางประวัติศาสตร” Historical Maerialism จึงไมใชอยางเดียวกับ “ลัทธิ” กําหนดจิตใจของนักวัตถุนิยม Meterailist Determinism ซึ่งมีทฤษฎีวา การกระทําของมนุษยนั้นขึ้นอยูแกภาวะการณทางวัตถุของตัวเขาโดยสิ้นเชิง แตนักวัตถุนิยมทางประวัติศาสตรมีความเห็นไปอีกทางหนึ่ง เขาเห็นวาการกระทําของมนุษยรวมทั้งความเปลี่ยนแปลงทางวัตถุ ที่การกระทําเหลานั้นนํามา เปนผลซึ่งสวนหนึ่งเกิดจากภาวะการณทางวัตถุที่อยูนอกกาย และสวนหนึ่งเกิดจากความสํานึกของเขาเองในขอที่จะควบคุมภาวะการณทางวัตถุไดอยางไร

แตมนุษยจะไดรับความรูเชนนั้นได ก็แตอาศัยความชํานาญจากการสังเกตการศึกษาภาวะการณทางวัตถุนั้นเอง เขาไดความชํานาญจากภาวะการณทางวัตถุมิใชโดยการนั่งคิดอยูบนเกาอี้ แตจะไดโดยการปฏิบัติในทางผลิตเครื่องใชตางๆ ตามความตองการของชีวิต และเมื่อความรูของเขาเพิ่มพูนขึ้น เมื่อเขาคิดประดิษฐวิธีผลิตใหมๆ ขึ้น และนําสิ่งเหลานั้นออกปฏิบัติเขาก็จะประสบวา แบบที่มีอยูเดิมในการจัดระเบียบสังคมไดกลายเปนเครื่องกีดขวางมิใหเขาสามารถใชวิธีการใหมๆ ที่เขาคิดคนขึ้นมาไดอยางเต็มที่ มนุษยตระหนักถึงความเปนจริงขอนี้จากพฤติการณในชีวิตของเขาเอง ดังนั้นในขั้นตนมนุษยจึงตอสูกับความคิดรายและเครื่องกีดขวางที่มีอยูเฉพาะเรื่องเฉพาะราย ซึ่งแบบเกาของการจัดระเบียบสังคมไดกอสรางไว แตในเวลาตอมา เขาก็หลีกเลี่ยงไมพนที่จะถูกดึงเขาไปสูการตอสูทุกทางกับระบบที่มีอยูเดิมทั้งหมด

- 105 -

มีอยูระยะหนึ่งที่กระแสเหตุการณทั้งหมด ที่อํานวยใหกําลังการผลิตใหมไดคลี่คลายขยายออกมาจากระบบเกานั้น ไดเปนไปโดยปราศจากสํานึกและโดยไมมีแผนการ และก็เปนเชนเดียวกันในกรณีการตอสูกับแบบเกาของการจัดระเบียบสังคมอันดํารงระบบเกาไว คือ เปนการตอสูที่ปราศจากสํานึกและแผนการ แตก็มีอยูชั่วระยะหนึ่งเสมอ ที่ความสัมพันธหรือระเบียบที่ชนชั้นเดิมไดกําหนดไว ไดปรากฏออกใหเห็นอยางแจมแจงวาเปนเครื่องกีดขวางสกัดกั้นกําลังผลิตใหมไมใหนําออกใชไดผลอยางเต็มที่ ตรงระยะนี้แหละที่การปฏิบัติของชนชั้นที่กาวหนา ผูซึ่งถืออนาคตไวในกํามือของเขา ไดสําแดงออกมาดวยความรูสึกสํานึก

และตอจากนี้ไป กระแสการคลี่คลายกําลังผลิตใหมๆ นั้นจะไมเปนการแสการคลี่คลายที่ไรสํานึกหรือไรแผนการอีกตอไป มนุษยไดสะสมความชํานาญและความรู ในเรื่องกฎของการเปลี่ยนแปลงทางสังคมไวเพียงพอที่จะผานไปสูระยะขางหนา ในอาการรูสํานึกและพรอมดวยแผนการเพื่อที่จะประดิษฐานสังคม และจํากัดใหการผลิตเปนสิ่งที่ประกอบดวยความสํานึกและแผนการ

บัณฑิตทางประวัติศาสตรไดกลาวไววา

“กําลังภายนอกอันเราไมอาจรูสึก ที่มีอํานาจครอบงําประวัติศาสตรของมนุษยสืบเนื่องกันมาจนถึงบัดนี้นั้น จะไดผานเขามาอยูภายใตการควบคุมของมนุษยเอง จากจุดๆ นี้เทานั้นที่มนุษยจะตบแตงประวัติศาสตรของตนดวยความสํานึกตระหนักอันสมบูรณ” .

จากหนังสือ "ปทานานุกรม การเมือง ฉบับชาวบาน"--- สุพจน ดานตระกูล

- 106 -

ชีวทรรศน

คือ ความเห็นเกี่ยวกับความเปนอยู หรือ ทรรศนะของการมองความเปนอยูหรือมองดูความเคลื่อนไหวของชีวิต ชีวทรรศนอาจจะแตกตางกันตามภาวะความเปนอยูหรือภาวะแวดลอมที่แตกตางกัน

ในทรรศนะของผูกดขี่ขูดรีด เขาจะมีความพอใจตอสภาพความเปนอยูที่เขามีโอกาสไดกดขี่ขูดรีดแตหากในทรรศนะของผูถูกกดขี่ขูดรีดเลา เขาจะไมพอใจตอภาวะที่เขาไดรับ คือถูกกดขี่ขูดรีด และจากชีวทรรศนที่ขัดแยงกันนี้เองไดทําใหเกิดการตอสูระหวางชนชั้น คือ ชนชั้นผูกดขี่ขูดรีดกับชนชั้นผูถูกดขี่ขูดรีด หรือชนชั้นที่เบียดเบียนกับชนชั้นผูถูกเบียดเบียน และความขัดแยงขั้นมูลฐานตอชีวทรรศนของชนชั้นทั้งสองจะไมมีวันตรงกันไดเลย

พวกนายทุนทั้งหลายเขาใจวา ทรัพยสมบัติตางๆ นานาที่พวกเขามีอยูนั้นเกิดดวยผลบุญบารมีและสติปญญาที่พวกเขาไดอบรมสั่งสมมาแตชาติปางกอน พวกนายทุนทั้งหลายจะมองดูคนยากจนดวยสายตาอันชิงชังและดูถูกเหยียดหยามประดุจหนึ่งวา อายคนยากจนทั้งหลายนั้นเปนเสนียดจัญไรตอสังคม เปนพวกที่ไมมีความสามารถและไมมีสมองที่จะสรางความร่ํารวยขึ้นมาไดเลยในชีวิตนี้

สวนพวกคนยากจนทั้งหลายเขาก็จะมีชีวทรรศนไปอีกทางหนึ่ง ซึ่งตรงกันขาม พวกเขาเขาใจวาที่พวกเขาตองยากจนคนแคนนั้น หาใชเพราะผีหาซาตานตนใดดลบันดาลไม ไมใชเพราะวิบากกรรมชาติปางกอน และก็ไมใชเพราะวาพวกเขาไมมีสติปญญาความรูความสามารถ แตหากมันเปนเพราะพวกเขาถูกพวกนายทุนยื้อแยงปจจัยในการผลิตและกองทุนไปเสียนั่นตางหาก ทรัพยสมบัติตางๆ นานาของบรรดานายทุนทั้งหลายนั้น หาใชมันหลนลงมาจากฟาหรือเกิดดวยผลบุญบารมีแตประการใดไม หากมันเกิดขึ้นดวยการกดขี่ขูดรีดหรือกอบโกยเอาแรงงานสวนเกินไปจากคนยากจน ซึ่งอาจจะเปนไปในรูปของมูลคาสวนเกิน ดอกเบี้ย คาเชา กําไร และอื่นๆ สุดแทแตจะเรียก พวกนายทุนทั้งหลายนั้นแหละที่เปนเสนียดจัญไรตอสังคมที่เปนกาฝากตอความสมบูรณพูนสุขของมวลมนุษยชาติและเปนตัวอันตรายตอสันติภาพ

ทําไมจึงเปนเชนนั้นเลา นั่นก็เพราะพวกนายทุนเปนพวกปลนที่รายกาจนั้นเอง และรายยิ่งกวาพวกปลนธรรมดา มากกวามากนัก เพราะนักปลนธรรมดากฎหมายลงโทษได แตนักปลนนายทุนซึ่งทําการปลน

- 107 -

อยางกวางขวาง เชน ปลนแรงงาน ปลนกําไร ปลนดอกเบี้ย ปลนคาเชา กลับไดรับความคุมครองจากกฎหมายและทรัพยสมบัติที่พวกนายทุนปลนเอาไปแลวแอบอางวาเปนของตัวนั้น ที่แทมันเปนทรัพยสมบัติของมวลประชาชนผูทํางานทั้งหลาย ที่ถูกปลนไปโดยรูสึกตัวบางไมรูสึกตัวบาง บรรดาทรัพยสมบัติทั้งหลายซึ่งรวมทั้งปจจัยในการผลิตและกองทุน ที่บรรดามวลพวกนายทุนทั้งหลายในสากล ปลนเอาไปจากประชาชนคนทํางานไปเปนสมบัติสวนตัวนั้น มีจํานวนมากพอที่จะสรางความสมบูรณพูนสุขใหแกมวลมนุษยไดทุกตัวคน

นายทุนเปนภัยตอสันติภาพจริงหรือ มันไมนาเชื่อวาเปนเชนนั้น แตประวัติศาสตรไดบอกเราแลววามันเปนเชนนั้นจริงๆ สงครามที่เกิดขึ้นทุกครั้งเปนเพราะแรงผลักดันของชนชั้นนายทุน ดังเชนสงครามโลกครั้งที่ ๑ และครั้งที่ ๒ สงครามลาเมืองขึ้นในครั้งอดีต หรือดังเชน สงครามที่กําลังดําเนินอยูในประเทศอาณานิคมตางๆ ในขณะนี้ ทําไมจึงเปนเชนนี้เลา นั่นก็เพราะวาพวกนายทุนไปมีผลประโยชนในประเทศอาณานิคมเหลานั้น ถาหากอาณานิคมเหลานั้นหลุดมือไป ผลประโยชนในประเทศอันเกิดจากการกดขี่ขูดรีดที่พวกเขาเคยไดรับอยูก็จะหลุดลอยไปดวย ดังนั้น พวกนายทุนจึงสนับสนุนและผลักดันใหรัฐบาลของเขา ทําสงครามปราบการปลดแอกของประชาชนแหงประเทศอาณานิคม สงครามเกิดขึ้นแตละครั้งไดนําความทุกขเวทนามาสูประชาชนสวนใหญอยางเอนกอนันต ประชาชนสวนใหญตองอดอยากยากแคน พอตองพลัดลูก ลูกตองพลัดแม สับสนอลเวงกันไปหมด

แตทามกลางความทุกขยากอยางแสนสาหัสและทามกลางกองกระดูก เลือดเนื้อ และน้ําเหลืองในสมรภูมิ บรรดาพวกนายทุนขุนคลังทั้งหลาย ตางพากันสุขเกษมเปรมปรีจากความร่ํารวย จากการถือโอกาสยามขาวยากหมากแพงกักตุนและขึ้นราคาสินคา และโดยเฉพาะอยางยิ่งจากการผลิตอาวุธขายใหแกรัฐบาลหรือประเทศที่ทําสงคราม ดังเชน บริษัทเยนเนอรัลอีเล็คทริค บริษัทแหงกลุมมอรแกนแหงสหรัฐอเมริกาเปนตน

และดวยเหตุดังนี้แหละ ที่ทําใหบรรดาพวกนายทุนกระหายสงคราม เพราะสงครามถึงแมวาจะนําความวิบัติฉิบหายมาสูประชาชนสวนใหญก็ตาม แตก็ไดนําความร่ํารวยมาสูพวกเขานายทุนคนสวนนอยของสังคม ดังกลาวแลว

- 108 -

สรุปแลว ชีวทรรศน คือความเห็นเกี่ยวกับความเปนอยูและชีวทรรศนจะเปนไปในรูปใดยอมขึ้นอยูกับภาวะแวดลอม คนที่อยูในคฤหาสนกับคนที่อยูกระตอบ ชนชั้นผูกดขี่ขูดรีดกับชนชั้นผูถูกกดขี่ขูดรีด จะมีชีวทรรศนขัดแยงกันตราบเทาที่ผลประโยชนของพวกเขาขัดแยงกัน และผลประโยชนของพวกเขาจะขัดแยงกันจนกวาชนชั้นจะสลายไปจากสังคม หรือนัยหนึ่งชนชั้นจะสลายหมดสิ้นไปก็ตอเมื่อผลประโยชนทางเศรษฐกิจของคนในสังคมไมขัดแยงกัน และผลประโยชนของพวกเขาจะสิ้นไปก็ตอเมื่อผลประโยชนทางเศรษฐกิจของคนในสังคมไมขัดแยงกัน และผลประโยชนทางเศรษฐกิจของคนในสังคมจะไมขัดแยงกันก็มีแตเศรษฐกิจในระบบสังคมนิยมเทานั้น จึงสรุปไดวามีแตเศรษฐกิจในระบบสังคมนิยมเทานั้น ที่จะนําความอยูดีกินดีมาสูประชาชนและสันติสุขมาสูสังคม.

จากหนังสือ "ปทานานุกรม การเมือง ฉบับชาวบาน"--- สุพจน ดานตระกูล

- 109 -

สังคมศักดินา ตอนที่ ๑

สังคมศักดินา ก็เชนเดียวกันกับสังคมทาสในสวนที่ยังคงเปนสังคมแหงชนชั้น ดังนั้นจึงหลีกเลี่ยงจากการตอสูทางชนชั้นไปไมพน และนั่นคือ เปนการตอสูระหวางชนชั้นศักดินากับพวกเลก (Serfs) ชนชั้นที่กลาวถึงนี้ หมายถึงกลุมชนผูไดมาซึ่งเครื่องยังชีพ โดยวิถีทางอยางเดียวกัน

ในสังคมศักดินา กษัตริยและเจาขุนมูลนายศักดินา (Feudal lord) ไดมาซึ่งเครื่องยังชีพในรูปของบรรณาการ ซึ่งพวกทาสที่ดินหรือพวกเลก เปนผูออกแรงจัดหามาเสนสังเวย พวกเลกเหลานั้นในสวนใหญจัดหาเครื่องสังเวยมามอบใหเจาขุนมูลนายโดยการทํางานในที่ดินที่เจาขุนมูลนายมอบหมาย พวกเจาขุนมูลนายไดประกอบขึ้นเปนชนชั้นหนึ่ง และในกลุมนั้นทั้งหมดยอมถือผลประโยชนของชนชั้นของเขาเปนสําคัญและรวมกัน เจาขุนมูลนายทุกคนตองการที่จะรีดเอามาซึ่งผลประโยชนใหไดมากที่สุดเทาที่จะมากไดจากพวกเลกของพวกเขา

เจาขุนมูลนายทุกคนตองการที่จะแผขยายการครอบครองที่ดินออกไป และตองการไดพวกเลกมาทํางานรับใชเขาใหมากยิ่งขึ้น และนี่แหละที่ทําใหเจาขุนมูลนายทํากคนที่อยูในชนชั้นนั้นมีผลประโยชนชนชั้นรวมกัน สวนพวกเลกก็รวมกันเขาเปนชนชั้นอีกชนชั้นหนึ่ง ซึ่งมีผลประโยชนของชนชั้นรวมกัน พวกเลกทั้งหลายตองการที่จะยึดถือสิ่งที่พวกเขาผลิตขึ้นไวใชสําหรับตัวเขาและครอบครัวของเขาใหมากขึ้น แทนที่จะสงมอบใหแกเจาขุนมูลนายตามความพอใจของพวกนั้น

พวกเขาตองการไดอิสรภาพที่จะทํางาน เพื่อไดโภคผลทั้งหมดไวเปนของเขาเอง โดยไมตองนําผลจากแรงงานของเขาไปเสนสังเวยผูใด พวกเขาตองการไดรับการปลดเปลื้องจากการปฏิบัติอันเกรี้ยวกราดปราศจากความปราณีที่เขาไดรับจากเจาขุนมูลนายของเขา ผูซึ่งยังไดตั้งตนเปนผูออกกฎหมายปกครองพวกเขา และยังเปนผูพิพากษาพวกเขาอีกดวย นักเขียนเชื้อชาติแองโกลแซกซอนไดพรรณนาถึงความรูสึกของเลกคนหนึ่ง ซึ่งตองรับใชไถนาใหแกเจาขุนมูลนายของเขา และไดรําพันไววา

“โอ ทานขอรับ กระผมตองทํางานหนักเหลือเกิน กระผมตองออกไปทํางานตั้งแตเชาตรูตอนวัวไปยังทุงนา และนํานํามันเทียบเขากับคันไถ ถึงแมวาอากาศจะหนาวเย็นปมวารางกายจะแข็งจนกระดิกไมไดก็ดี

- 110 -

กระผมก็ไมกลาที่จะหลบความหนาวอยูกับบาน ดวยความกลัวภัยในพระเดชแหงมูลนายของกระผม กระผมตองกระเสือกกระสนออกไปที่ทองนาทุกวัน และจะตองไถใหไดวันละหนึ่งเอเคอรเปนอยางนอย”

ทานเมธีทางวิทยาศาสตรสังคมทานหนึ่งกลาวไววา

“ระบบศักดินาเปนระบบกดขี่ขูดรีดที่ทารุณเหี้ยมโหดระบบหนึ่งที่มนุษยไดพบมา” ในระบบทาส ถึงแมวาพวกทาสจะไมมีสิทธิ์เสรีภาพแตประการใด ทั้งในทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และรางกาย ถึงแมวาพวกทาสจะถูกถือวาเปนเพียงเครื่องมือที่พูดได และเปนสมบัติของนายทาสเชนเดียวกับเครื่องมือใบ (ธนู ขวานหิน ฯลฯ)และเครื่องมือกึ่งใบ (ปศุสัตว) ซึ่งนายทาสมีอํานาจที่จะเฆี่ยนตีหรือเขนฆาเสียเมื่อใดก็ไดในเมื่อไมพอใจ แตหากพวกทาสไดรับการประกันจากนายทาสอยางหนึ่ง คือไมใหอดตาย ถึงหากวาการประกันดังกลาวนี้ เพื่อผลประโยชนของนายทาสในอันที่จะพิทักษแรงงานของพวกทาสไวใชก็ตาม

สวนในระบบศักดินานั้นพวกเลกจํานวนมหึมา ซึ่งแปรเปลี่ยนสภาพมาจากพวกทาส หาไดรับการประกันในเรื่องอดตายแตประการใดไม พวกเลกเหลานี้ทําไรไถนาในที่ดินอันกวางใหญไพศาลของเจาที่ดินหรือเจาศักดินา แตหากผลิตผลที่เกิดจากแรงงานของพวกเขาเหลานั้นสวนใหญจะถูกเจาที่ดินแบงปนเอาไปเหลือไวแกพวกเขาแตสวนอย และสวนที่เหลือไวนี้ จะพอกินหรือไมพอกิน เจาศักดินาไมรับรูดวย เพราะฉะนี้ จึงกลาวไดวา พวกเลกในระบบศักดินานั้นมีหวังที่จะอดตายมากกวาพวกทาสในยุคทาส

นอกเหนือไปจากพันธะที่พวกเลกจะตองทํางานในที่ดินของเจาขุนมูลนายแลว พวกเลกยังมีพันธะที่จะตองสงบรรณาการใหมูลนายในรูปตางๆ อีก กลาวคือ ไมแตพวกเลกจะตองแบงสวนที่เขาผลิตไดใหแกมูลนายของเขาเทานั้น หากยังจะตองนําผลิตผลจากงานฝมือของเขาและของสมาชิกในครัวเรือนมอบใหแกมูลนายของเขาอีกดวย

ดวยประการดั่งนั้น ในทุกประเทศที่ระบบศักดินาดํารงอยู จึงไดมีการขัดแข็งตอสูกันระหวางพวกเจาขุนมูลนายและพวกเลกสืบมาไมขาด บางคราวก็เปนเรื่องระหวางบุคคลตอบุคคล หรือระหวางพวกเลกกลุมหนึ่งขัดแข็งตอสูมูลนายของเขา บางคราวการขัดแข็งตอสูไดกลายเปนใหญโตทีเดียว คือเปนการขัดแข็งตอสูของพวกเลกที่ไดรวบรวมกันเขาเปนหมูใหญ เพื่อที่จะเรียกรองตอสูใหกับชีวิตของเขาทั้งหลายใหไดรับการปรับปรุงดีขึ้นกวาที่เปนอยู ตัวอยางการขัดแข็งตอสูของพวกเลกครั้งใหญๆ นั้น ไดแกการขัดแข็งตอสูที่

- 111 -

เกิดขึ้นในอังกฤษในป ค.ศ.๑๓๘๑ ภายใตการนําของจอหนบอลลและวัตไทเลอ การดิ้นรนตอสูพวกชาคเกอรี่ในฝรั่งเศสเมื่อป ค.ศ.๑๓๖๘ การดิ้นรนตอสูขัดแข็งของพวกเลกตอพวกศักดินาอยางขนานใหญในทํานองเดียวกันนี้ ไดอุบัติขึ้นในประเทศอื่นๆอีกหลายประเทศ เชนในรัสเซีย ในฮอลแลนด และในขณะเดียวกันนั้น การตอสูขนาดยอมๆ ก็ไดดําเนินอยูในที่ตางๆ ไมขาดสาย.

จากหนังสือ ปทานานุกรม ฉบับชาวบาน ---สุพจน ดานตระกูล

- 112 -

สังคมศักดินา ตอนที่ ๒ (จบ)

ทานบัณฑิตทางวิทยาศาสตรสังคมอีกทานหนึ่งไดกลาวไววา ในยุคศักดินา พวกทาสซึ่งไดกลายเปนพวกเลก และไดเปนแรงงานสําคัญในการประกอบกิจการกสิกรรมนั้น ไดถูกพวกเจาผูครองนครและเจาศักดินากดขี่ขูดรีดอยางแสนสาหัส ที่ดินเกษตรทั้งหมดตกอยูภายใตอํานาจของเจาที่ดินและใชอิทธิพลทางเศรษฐกิจเกณฑเอาพวกเลกมาทํางานใหแกตน เพื่อแลกเปลี่ยนกับสิทธิ์ของพวกเลกในอันที่จะไดที่ดินทํากินและผลิตผลที่เกิดขึ้นในที่ดินที่พวกเลกไดรับแบงใหประกอบการเกษตรนั้น จะตองแบงใหเจาศักดินาไมต่ํากวา ๗๐-๘๐ เปอรเซ็นต ผลิตผลสวนมากที่เจาศักดินาไดรับนี้นอกจากจะใชเลี้ยงครอบครัวตัวเองอยางฟุมเฟอยแลว ยังไดเอาไปใชเลี้ยงดูบริวารและกองทัพอีกดวย

ทั้งนี้ เพราะเจาศักดินาผูยิ่งใหญ จะมีกองทหารเปนของตัวเอง เมื่อเกิดศึกสงคราม เจาผูครองนคร หรือพระราชาธิบดี ก็ไดพึ่งพาอาศัยทหารของเจาศักดินาเหลานั้น สวนผลิตผลที่เหลือกินเหลือใช ก็จะนําไปแลกเปลี่ยนซื้อขายกับอาวุธยุทธภัณฑหรือสินคาโพนทะเลที่ตนพอใจ การซื้อขายแลกเปลี่ยนไดคอยเจริญขึ้นเปนลําดับ และยิ่งการคายิ่งเจริญเทาใด พวกเลกก็ยิ่งถูกกดขี่ขูดรีดหนักมือขึ้นเทานั้น ทั้งนี้เพราะไมเพียงเพื่อไดผลิตผลตางๆ มาเพื่อบริโภคและเลี้ยงดูบริวารเทานั้น หากยังเพื่อที่จะเอาผลิตผลสวนเกินนําไปแลกเปลี่ยนกับสินคาโพนทะเลที่ตนตองการอีกดวย

รัฐบาล ซึ่งในยุคทาสเคยทําหนาที่ปกครองดูแลพวกทาสนั้น ครั้นมาถึงยุคศักดินา ภาระหนาที่ของรัฐบาลไดเปลี่ยนไปเปนดูแลปกครองพวกเลก หรือทาสกสิกร เพื่อใหทํางานใหสอดคลองกับผลประโยชนของพวกศักดินา และยิ่งกวานั้น พวกศักดินาโดยอาศัยระบบขูดรีดและอํานาจของรัฐบาล กดขี่กสิกรอิสระลงเปนทาสกสิกรหรือพวกเลก และตกมาถึงตอนนี้ พวกเลกหรือทาสกสิกรก็มีฐานะเปนแตเพียงสวนประกอบของที่ดินเทานั้น

ตามประวัติศาสตรกลาววา เหตุผลอีกประการหนึ่งที่ทําใหมีชนชั้นพวกเลกขึ้นมาอยางมากมาย คือความระส่ําระสายของสังคมอันเนื่องมาจากชนชั้นปกครอง ไมสามารถจะใหความยุติธรรมแกผูถูกปกครองไดโดยทั่วถึง หรือเพราะวาพระเดชของกษัตริยไม “แผทั่วภูวดล” ดังกาลกอนเสียแลว ดังนั้น จึงทําใหชาวนาอิสระตองแสวงหาที่พึ่ง เพราะขืนอยูโดดเดี่ยวเปนไพรไมมีเจาหรือเปนบาวไมมีนาย ก็จะตองถูกเบียดเบียน

- 113 -

และรังแกจากชนชั้นปกครอง หรือเจาศักดินาที่มีอิทธิพล เชนเดียวกันกับหมาไมมีปลอกคือจะตองถูกรังแกจากเทศบาล

เหตุฉะนี้ พวกชาวนาอิสระจึงจําตองกระเสือกกระสนนานายไวคุมหัว แตในการแสวงหาโพธิสมภารใหมนี้ พวกชาวนาก็จะตองชําระคาพึ่งโพธิสมภารดวยราคาอันแพง กลาวคือ พวกชาวนาจะตองโอนกรรมสิทธิ์ในที่ดินของเขาไปยังผูอุปถัมภของเขา แลวองคอุปภัมภของเขาก็จะจัดการใหพวกเขาไดทําไรไถนาบนที่ดินแหงนั้นในฐานะผูเชา และการปฏิบัติตอชาวนาเจาที่ดินเดิม ซึ่งไดเปลี่ยนฐานะมาเปนผูเชาแลวนั้น ก็มีวิธีแตกตางกันไปหลายรูปแบบ แตทุกรูปแบบก็ตกอยูในเงื่อนไขที่วา พวกชาวนาเหลานั้นจะตองทํางานฉลองพระเดชพระคุณพวกเจานายของเขาขอหนึ่ง และจะตองชําระคาเชาที่ดินใหแกเจานายอีกขอหนึ่ง เมื่อใดที่พวกชาวนาไดนําตัวเขาไปอาศัยอยูภายใตใบบุญของทานเหลานี้ เมื่อนั้นอิสระภาพสวนตัวของเขาก็คอยๆ ถูกเชือดเฉือนไป และเมื่อกาลเวลาลวงไปสักสองสามชั่วอายุคน ฐานะของพวกเขาสวนมากก็จะแปรเปลี่ยนไปเปนพวกเลกหรือพวกทาสที่ดิน

จากพฤติกรรมดังกลาวมานี้แตตน ก็พอจะสรุปไดวา สังคมศักดินา คือ สังคมที่ใชวิธีการกดขี่บังคับประชาราษฎร ดวยวิธีการขูดรีดทางเศรษฐกิจและบีบคั้นโดยอาศัยอํานาจบาทใหญของเจาขุนมูลนายอันเปนชนชั้นปกครอง พวกศักดินาจะดูถูกเหยียดหยามสามัญชนคนธรรมดาที่เลี้ยงชีพดวยการออกแรงทํางานวาเปนพวกไพรสารเลว (ทั้งๆที่พวกไพรสารเลวนี่แหละที่เปนผูผลิตพืชพันธุธัญญาหารเลี้ยงสังคม) และยกตัวเองวาเปนพวกผูดีมีสกุล มีการแบงชั้นวรรณะ สวนอํานาจตางๆ ในทางสาธารณะ เชน อํานาจในทางการเมือง การเศรษฐกิจ และสังคม ลวนแตตกอยูในกํามือของพวกศักดินาทั้งสิ้น

จากการที่พวกศักดินากุมอํานาจในทางเศรษฐกิจและการเมือง พวกเหลานี้จึงมีการกินอยูอยางฟุมเฟอย และจากการที่พวกศักดินายกตัวเองวาเปนผูดีมีสกุลคนละวรรณะกับพวกสามัญชน พวกเหลานี้จึงมีพิธีรีตองผิดแผกแตกตางไปจากสามัญชนคนธรรมดา และพวกนี้มีศรัทธาและหลงงมงายในประเพณีอันหาคุณคาแกสังคมมิได

ชีวิตประจําวันของพวกศักดินาเหลานี้ นอกจากงานกดขี่ขูดรีด นอกจากความฟุงเฟอเหอเหิมในเกียรติยศเกียรติศักดิ์ ซึ่งสรางมาดวยหยาดเหงื่อและน้ําตาของพวกเลก นอกจากพิธีรีตองและการหลงงมงาย

- 114 -

ในประเพณีอันไรสาระแลว ก็คือ “ค่ําเชาเฝาสีซอเขาแตหอลอกามา” หรือดั่งที่ทานนักวิทยาศาสตรสังคมไดกลาวไววา พฤติกรรมของพวกศักดินาที่นับวาเปนภัยอยางรายแรงแกสังคม ก็คือ “ทํานาบนหลังผูชาย-หาความสบายบนอกผูหญิง”

กระจกเงาอยางดีที่ฉายใหเราเห็นถึงสภาพความเปนอยูของพวกศักดินาก็คือจําพวกหนังสือตางๆ ที่พวกชนชั้นปกครองและบริวาร ยกยองขึ้นเปนหนังสือ “วรรณคด”ี ซึ่งบังคับใหเด็กนักเรียนเรียนอยูในปจจุบันนี้.

จากหนังสือ ปทานานุกรม ฉบับ ชาวบาน ของคุณสุพจน ดานตระกูล

- 115 -

ปฏิวัติ ตอนที่ ๑

ปฏิวัติคือการเปลี่ยนแปลงอยางขุดรากเหงาและฉับพลันในวิวัฒนาการของสังคม ทั้งในทางการเมืองและเศรษฐกิจเพื่อไปสูสภาพที่ดีกวา เชนการคนพบเครื่องจักรไอน้ําของเจมส วัตตในป ค.ศ.๑๗๖๙ ซึ่งเรียกวันวา “อุตสาหกรรมปฏิวัต”ิ นั้น นั่นก็เปนการปฏิวัติทางเศรษฐกิจ ซึ่งเปนการเปลี่ยนแปลงระบบการผลิตทั้งในปริมาณและคุณภาพ จากหนามือเปนหลังมือ เปนการเปลี่ยนแปลงอยางขุดรากเหงาและฉับพลัน จากการปฏิวัติอุตสาหกรรมเมื่อป ๑๗๖๙ แลวตอมาไดมีการปฏิวัติอุตสาหกรรมอีกครั้งหนึ่ง นั่นคือเมื่อเครื่องจักรไฟฟาไดมาแทนที่เครื่องจักรไอน้ํา และตอไปในอนาคตการปฏิวัติทางอุตสาหกรรมก็คงเกิดขึ้นอีกเปนแนและจะมโหฬารเสียยิ่งกวาการปฏิวัติโดยเครื่องจักรไอนําและเครื่องจักรไฟฟารวมกัน นั่นคือ เมื่อใดที่มนุษยไดใชความพยายามและอุตสาหะจนบรรลุความสําเร็จในอันที่จะนําเอาพลังงานปรมาณูมาใชในทางสันติวิธีแลวเมื่อนั้นการปฏิวัติทางอุตสาหกรรมหรือเศรษฐกิจอยางขนานใหญก็จะอุบัติขึ้น และในยุคนี้เราอาจจะเรียกไดวาเปนยุคปฏิวัติทางปรมาณู

สวนในทางการเมืองก็เชนกัน เชน การปฏิวัติในอังกฤษเมื่อกลางศตวรรษที่ ๑๗ การปฏิวัติใหญในฝรั่งเศสเมื่อป ค.ศ.๑๗๘๙ การปฏิวัติในอเมริกาเมื่อป ค.ศ.๑๗๗๖ การปฏิวัติในประเทศจีนใน ค.ศ.๑๙๑๑ การปฏิวัติในรัสเซียเมื่อป ๑๙๑๗ เหลานี้ลวนแตเปนการปฏิวัติจากสถานการณเดิมไปสูสภาพที่ดีกวาทั้งในทางการเมืองและเศรษฐกิจ

ปฏิบัติการใดที่ทําเพื่อกลับคืนเขาสูสภาพเดิมที่ลาหลัง เราเรียกวาการ “ปฏิวัติยอน” (Counter Revolutionary)และพวกที่กระทําการเชนนี้เราเรียกวา พวกปฏิกิริยา (Reaction) และในทางตรงขาม การปฏิวัติใดที่นําไปสูสภาพที่ดีกวา เราเรียกวาการปฏิวัติของฝายกาวหนา (Progressive Revolution)

ถึงแมวาเจตจํานงของปฏิวัติ คือการเปลี่ยนแปลงอยางขุดรากเหงาและฉับพลันทันทีก็ตาม แตทวาก็หาไดเปนไปอยางฉับพลันทันทีตอสภาพชีวิตโดยทั่วไปไม กลาวคือ เมื่อการปฏิวัติหรือการเปลี่ยนแปลงจากยุคหนึ่งไปสูอีกยุคหนึ่งนั้น ใชวาสังคมใหมจะมีแตสภาพชีวิตใหมๆ ทั้งหมดก็หาไม ของเกาที่ติดคางมาจากสังคมเกาก็ยอมจะตกคางอยูในสังคมใหมนั้นชั่วระยะหนึ่งจึงจะสูญสิ้นไป เชน ในสังคมทาสก็ยอมจะมีสภาพชีวิตบางสวนของสังคมบุพกาลเหลืออยูชั่วระยะหนึ่ง ในสังคมศักดินาก็ยอมจะมีบางสวนของสังคมทาส

- 116 -

เหลืออยู ในสังคมทุนนิยมก็ยอมมีบางสวนของสังคมศักดินาเหลืออยูเชนกัน

ดังนั้น ในทํานองเดียวกันในสังคม สังคมนิยมที่จะสืบตอจากสังคมทุนนิยม ก็ยอมจะมีบางสวนของสังคมทุนนิยมเหลืออยูบางงชั่วระยะหนึ่ง สภาพบางสวนของสังคมเกาที่เหลืออยูชั่วระยะหนึ่งในสังคมใหมแตละยุคแตละสมัยนั้น เราเรียกวา “ซากเดนของสังคมเกา” (Remnant of old Society)

และทํานองเดียวกัน กอนที่การเปลี่ยนแปลงหรือการปฏิวัติจะเกิดขึ้นแตละยุคแตละสมัยนั้น ไดเกิดมูลธาตุที่จะนําไปสูการเปลี่ยนแปลงขึ้นกอนแลว มูลธาตุที่เกิดขึ้นในตอนปลายของสังคมแตละยุค กอนหนาที่จะกระโดดไปสูสังคมใหมนั้น เราเรียกวา “มูลธาตุที่กาวหนา” (Progressive Element)ระหวางสิ่งที่แตกตางกันสองสิ่ง คือมูลธาตุที่กาวหนากับซากเดนของสังคมเกานี้ ในทางปรัชญาและในทางตรรกถือวามูลธาตุทีกาวหนานี้เปนสิ่งที่ชอบธรรมและเปนกุศล (Rational) สวนซากเดนของสังคมเกานั้นเปนสิ่งที่สิ้นความชอบธรรมเสียแลว เปนอกุศล (Irrational)

ดังนั้น มูลธาตุที่กาวหนาจึงเปนสิ่งที่เราควรสนับสนุนควรสงเสริม สวนซากเดนของสังคมเกาเปนสิ่งที่ไมควรจะสนับสนุนหรือสงเสริมแตประการใด นอกจากจะปลอยใหมีอยูบางชั่วระยะเวลาหนึ่งเพียงเทาที่จําเปนเทานั้น

การปฏิวัติในทางการเมืองนั้น ไมจําเปนที่จะตองใชความรุนแรงเสมอไป หากจะเปนไปโดยสันติวิธีก็ได ทั้งนี้ขึ้นอยูกับรูปแบบเงื่อนไขการปกครองในยุคนั้นๆ กลาวคือในรูปแบบการปกครองที่ประชาชนมีสิทธิ์และเสรีภาพในทางการเมืองอยางกวางขวาง และปราศจากเสียซึ่งอิทธิพลของจักรวรรดินิยมตางประเทศเขาแทรกแซง การปฏิวัตินั้นอาจจะดําเนินไปไดตามวิถีทางของประชาธิปไตย และการปฏิวัติตามวิถีทางประชาธิประไตยเชนนี้ คือหมายถึงการตอสูกันตามวิถีทางของพรรคการเมือง แตหากในรูปแบบการปกครองของเผด็จการ จะโดยราชาธิปไตย คณาธิปไตยหรือ ธนาธิปไตยก็ตาม การปฏิวัตินั้นจะดําเนินไปตามวิถีทางประชาธิปไตยหรือโดยสันติวิธีหาไดไม ทั้งนี้ก็เพราะประชาชนในระบอบดังกลาว นอกจากจะถูกขูดรีดทางเศรษฐกิจอยางแสนสาหัสแลว ยังถูกกดขี่ และประชาชนยิ่งถูกกดเทาใดการปฏิวัติก็จะตองระเบิดตูมออกมาอยางรุนแรง ถึงเลือดถึงเนื้อ อยางเชนการปฏิวัติใหญในฝรั่งเศส เมื่อป ๑๗๘๙ การปฏิวัติในประเทศจีนโดยการนําของ ดร.ซุนยัดเซ็น เมื่อป ๑๙๑๑ และการปฏิวัติใหญในรัสเซียเมื่อป ๑๙๑๗ หรือที่เรียกกันวา Great October ภายใตการนําของ เลนิน เปนตน

- 117 -

แตอยางไรก็ตาม การปฏิวัติทางการเมืองโดยสันติวิธีตามวิถีทางประชาธิปไตยนั้น เรายังไมมีตัวอยางใหเห็นอยางเดนชัด (กรณีเชคโกสโลวาเกียก็ไมชัดพอ เพราะถึงแมวาจะเปนการเปลี่ยนแปลงที่เกือบจะเรียกวาไมเสียเลือดเสียเนื้อเลยก็ตาม แตก็ไมไดเปนไปอยางสันติตามวิถีทางประชาธิปไตย ทั้งนี้เพราะความจําเปนในเงื่อนไขบางประการขณะนั้น) ไมเหมือนการปฏิวัติที่ใชความรุนแรง ซึ่งมีตัวอยางอยูมากมาย ทั้งนี้ก็เพราะความตื่นตัวในทางการเมืองของประชาชนยังไมสูงพอและประกอบกับเงื่อนไขของการปฏิวัติโดยสันติวิธีก็มีไมพอ ดังนั้นกวาเงื่อนไขของการปฏิวัติโดยสันติจะมีพอ การปฏิวัติโดยความรุนแรงก็มักจะระเบิดออกมาเสียกอน แตอยางไรก็ดี ขอใหเราตั้งความหวังไวกอนวาการปฏิวัติทางการเมืองนั้นอาจจะเปนไปไดโดยสันติวิธี

จากหนังสือ ปทานานุกรม ฉบับ ชาวบาน ของคุณสุพจน ดานตระกูล

- 118 -

ปฏิวัติ ตอนที่ ๒ (จบ)

การปฏิวัตินั้นเปรียบเหมือนกับการคลอดบุตร คือเมื่อถึงกําหนดคลอด ไมมีใครที่จะยับยั้งเอาไวได นักปฏิวัติเปรียบเหมือนกับผดุงครรภ คือพยายามกลอมครรภไวใหดี และเมื่อถึงเวลาทําการคลอดก็พยายามใหเสียเลือดนอยที่สุด แตก็เปนธรรมดาของการคลอดที่จะตองตกเลือดบาง และโดยเฉพาะเลือดรายจะตองขับออกไปใหหมดฉันใด การปฏิวัติก็ฉันนั้น

วาทะที่วา การปฏิวัติไมมีอํานาจใดมายับยั้งไวไดเชนเดียวกับการคลอดบุตรนั้นเปนความจริงแททีเดียว ทั้งนี้โดยนัยการปฏิวัติคือการเปลี่ยนแปลง เราไดศึกษามาแลววาทุกสิ่งในโลกนี้อยูในอาการเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงอยูเสมอและพระพุทธองคก็ไดทรงตรัสถึงความไมเที่ยงของสรรพสิ่งทั้งหลาย นี่ก็หมายถึงความเปลี่ยนแปลงนั่นเอง และการเปลี่ยนแปลงหรือความเปนอนิจจังนั้นไมมีใครที่จะไปยับยั้งมันไวได ดังนั้นโดยนัยดังกลาว การปฏิวัติมันก็ไมมีใครสามารถจะไปยับยั้งไวไดเชนกัน ก็เชนเดียวกับการฟกไขเมื่อถึงกําหนดเวลาแลวเปลือกที่เปนกําแพงหอหุมก็จะถูกลูกไกเจาะเปลือกออกมาจนได หรือทุเรียน เมื่อถึงกําหนดเวลาแลวเปลือกที่เปนกําแพงหอหุมเม็ดในไวอยางแข็งขันก็จะปริแตกออกไดอยางงายดาย

ทานนักวิทยาศาสตรสังคมไดกลาววา “การปฏิวัติไมใชสินคาที่จะสงออกหรือสั่งเขา คือ หมายความวา การปฏิวัติของประเทศหนึ่งประเทศใดนั้น เปนภาระหนาที่ของประชาชนภายในประเทศนั้นๆ เปนสําคัญและดังนั้นการปฏิวัติจึงไมใชสินคาผูกขาดของพรรคการเมืองฝายกาวหนาพรรคใดพรรคหนึ่งโดยเฉพาะ แมพฤติกรรมของเจาสมบัติหรือกฏมพีที่โคนลมระบบศักดินาที่ลาหลังเปนลําดับตอมา แลวสถาปนาระบบทุนนิยมที่กาวหนากวา ก็ถือวาเปนการปฏิวัต”ิ

สตาลินพูดถึงลักษณะปฏิวัติวา “ลักษณะการปฏิวัติของขบวนการกูชาติภายใตสภาพการกดขี่จากจักรวรรดินิยมนั้น ไมจําเปนตองถือไวกอนวาจะตองมีสวนประกอบที่เปนชนชั้นกรรมาชีพในขบวนการนั้นหรือมีแผนนโยบายปฏิวัติหรือสาธารณรัฐในขบวนการนั้น หรือมีรากฐานประชาธิปไตยในขบวนการนั้น การตอสูของกษัตริยอาฟกานิสถาน ที่ดําเนินไปเพื่อความเปนเอกราชของอาฟกานิสถานนั้น เปนการตอสูที่เปนปฏิวัต ิ(Revolutionary Struggle) ทางภาววิสัย แมวากษัตริยและพวกรวมงานจะมีทัศนะทางราชาธิปไตยเพราะการ(ตอสู)นั้นทําใหจักรวรรดินิยมออนสลายและเสื่อม -- โดยเหตุอยางเดียวกับการตอสูของพอคาชาว

- 119 -

อียิปตที่ดําเนินไปเพื่อความเปนเอกราชของอียิปตนั้น เปนการตอสูที่เปนปฏิวัติในดานภาววิสัย แมวา หัวหนาขบวนการแหงชาติอียิปตจะมีกําเนิดและบรรดาศักดิ์เจาสมบัติ และแมเขาเหลานั้นจะคัดคานลัทธิสังคมนิยม”

สตาลินกลาวไววา การตอสูของประเทศเมืองขึ้นและประเทศอาณานิคมทั้งหลาย ทุกๆ กาวในวิถีทางกูอิสรภาพแหงชาติเปนการตอสูทางปฏิวัติ เปนการกาวไปขางหนากาวหนึ่ง ( A Step forward)

ดังนั้นจึงเปนความเขาใจผิดของฝายกาวหนาบางคน ที่ถือวาการเปลี่ยนแปลงที่เปนการปฏิวัติจะตองกระทําโดยพรรคที่กาวหนาเทานั้น (ซึ่งหมาบถึงพรรคคอมมิวนิสต) เหตุของความเขาใจผิดเชนนี้ก็เนื่องมาจากซากทัศนะผูกขาดของระบบทุนนิยมนั้นเอง จึงเปนความจําเปนที่พรรคคอมมิวนิสตที่ไดอํานาจรัฐแลว จะตองใชอํานาจเผด็จการชนชั้นกรรมาชีพในชั่วระยะเวลาหนึ่งเพื่อจัดการกับซากทัศนะทุนนิยม หรือความคิดทางชนชั้นที่ยังตกคางอยูใหหมดสิ้นไป

อนึ่ง คําวาปฏิวัติประกอบขึ้นดวยคํา ๒ คํา คือ “ปฏ”ิ แปลวาตอบ ทวนกลับ กับ” วัต”ิ แปลวาการหมุน การเปลี่ยนแปลง เมื่อรวม ๒ คํานี้จึงมีความหมายวา การหมุนกลับ จึงไมตรงกับความหมายของคํา Revolution ในภาษาอังกฤษที่ใหความหมายในทางการเมืองวา “การเปลี่ยนแปลงหลักมูลของระบบการเมืองที่มีลักษณะเปนการกาวหนา” ทานปรีดี พนมยงค จึงเสนอคํา “อภิวัฒน” เขามาใชแทนคําปฏิวัติ

โดยใหเหตุผลวา อภิ แปลวา ยิ่ง วิเศษ เหนือ, วัตน แปลวาคามเจริญ งอกงาม เมื่อรวมกันเขาเปนอภิวัฒน แปลวาการเปลี่ยนแปลงในทางเจริญงอกงามที่ยิ่ง

แตอยางไรก็ดี ตามหลักภาษาศาสตร ใหถือวาคําใดแมรูวาผิด ไมตรงกับความหมายความเขาใจ แตในเมื่อใช (ผิดๆ) กันมานานจนประชาชนชินกับคํานั้น ก็ใหใชคํานั้นไดตอไป

ดังนั้น ในที่นี้จึงใชคําวา “ปฏิวัติ” ในความหมายของคํา อภิวัฒน หรือในบางแหงอาจจะใชทั้งสองคําในรูปของ ปฏิวัติหรืออภิวัฒน.

จากหนังสือ ปทานานุกรม ฉบับ ชาวบาน ของคุณสุพจน ดานตระกูล

- 120 -

ประวัติศาสตร ตอนที่ ๑

ประวัติศาสตรของแตละชาติโดยเนื้อแทแลวก็คือประวัติศาสตรเหตุการณการเคลื่อนไหวของมวลมหาชนนั้นเอง แตเรื่องราวที่ถูกจารึกไวในประวัติศาสตรแหงชาตินั้นๆ ไดกลายเปนเรื่องราวของกษัตริยไปเสีย โดยเฉพาะมวลมหาชนไดถูกกลาวขวัญถึงไม

ประวัติศาสตรของชาติหรือของมหาชนไดถูกแปรเปลี่ยนไปเปนประวัติศาสตรของกษัตริยของราชันผูพิชิต แทนที่จะเปนของมหาชนผูรังสรรคสังคม

ดังนั้น ประวัติศาสตรสวนใหญจึงเต็มไปดวยการสรรเสริญเยินยอบุญบารมีของกษัตริยแทบทั้งนั้นมวลมหาประชาชนผูเคลื่อนไหวอยูในเหตุการณ และเปนผูสรางสรรคสังคมอยางแทจริงไมไดรับการเชิดชูแตประการใด ทั้งนี้ ก็เพราะผูบันทึกประวัติศาสตรลวนแตเปนชนชั้นปกครองอันเปนบริวารของกษัตริย จึงเปนธรรมดาที่ผูบันทึกประวัติศาสตรเหลานั้น จะตองสรรเสริญเยินยอและผูกขาดชมบุญบารมีของกษัตริยเจาเหนือหัวของตัวเองแตดานเดียว นอกจากสรรเสริญเยินยอและชมบารมีแลว ผูบันทึกประวัติศาสตรยังบังอาจบิดเบือนความจริงใหผิดแผกไป เพื่อผลประโยชนของกษัตริยเจาเหนือหัวของตนอีกดวย

อยางเชนในกรณีของสมเด็จพระเจาตากสินมหาราช ถาหากวาผูบันทึกประวัติศาสตรเปนบริวารของพระเจาตากสินมหาราชแลว พวกเราที่ศึกษาประวัติศาสตรก็คงจะพบกับประวัติศาสตรที่ใหความจริงอีกอยางหนึ่ง ซึ่งคงจะผิดแผกไปจากความจริงที่เราไดรับจากประวัติศาสตรปจจุบันนี้อยางแนนอน

ประวัติศาสตรที่สมบูรณจะตองเปนประวัติศาสตรการเคลื่อนไหวของมวลชน เพราะมวลชนไดเปนตัวจักรสําคัญที่เคลื่อนไหวอยูในเหตุการณอยางแทจริง อยางเชนกําแพงเมืองจีน ปรามิดในอียิปต นครวัดในเขมร ทัชมาฮัลในอินเดีย หาใชสําเร็จขึ้นดวยบุญบารมีหรืออภินิหารของกษัตริยพระองคหนึ่งพระองคใดไมหากมันสําเร็จขึ้นดวยหยาดเหงื่อ หยดเลือดและชีวิตของมวลมหาประชาชนนับจํานวนลานๆ คน แตนักบันทึกประวัติศาสตรกลับไปบันทึกเชิดชูบารมีอภินิหารของกษัตริย ซึ่งมันเปนการไมชอบธรรมที่การเคลื่อนไหวของมวลมหาประชาชนเหลานั้น ไมไดรับการเชิดชูยกยองจากนักประวัติศาสตรแตประการใด

- 121 -

สมเด็จพระนเรศวรมหาราชกูชาติไดสําเร็จ ก็ไมใชเพราะบุญบารมีของพระองคทานแตพระองคเดียวหากเพราะบุญบารมีของมวลมหาชนทุกคน นับตั้งแตประชาชนผูอยูแนวหลังและคนตะพุนหญาชางไปจนถึงแมทัพนายกอง หากสมเด็จพระนเรศวรมหาราชไมมีบรรดาทานเหลานั้น การกูชาติครั้งนั้นก็จะสําเร็จไปไมไดเปนอันขาด แตกลับกัน ถาไมมีพระองคการกูชาติครั้งนั้นจะเปนไปในรูปแบบใดเราก็ไมอาจจะทราบไดแตเราทราบไดอยางเดียววา

“กําลังของมหาชนที่ผนึกเขาเปนเอกภาพแลวนั้น ไมมีกําลังอื่นใดจะมาสูได” แตอยางไรก็ดีประวัติศาสตรก็หาไดเชิดชูการเคลื่อนไหวของมวลมหาประชาชนเหลานั้นไม

จากหนังสือ ปทานานุกรม ฉบับ ชาวบาน ของคุณสุพจน ดานตระกูล

- 122 -

ประวัติศาสตร ตอนที่ ๒ (จบ)

ทั้งนี้ทั้งนั้น ก็ดังไดกลาวมาแลววา ในเมื่อชนชั้นปกครองอันเปนบริวารของกษัตริยเปนผูบันทึกประวัติศาสตร เขาผูบันทึกประวัติศาสตรเหลานั้นก็ตองเชิดชูพระเกียรติ ชมบุญบารมีของเจาเหนือหัวของพวกเขา ดังนั้น พวกเรานักศึกษาประวัติศาสตรจึงไดศึกษาแตประวัติศาสตรของบรรดากษัตริยทั้งหลายเทานั้น สวนเรื่องราวการเคลื่อนไหวของมวลมหาชน ประวัติศาสตรหาไดบันทึกไวใหเราไดศึกษาไม

ประวัติศาสตรที่ถูกตองเที่ยงธรรมจะเปนประวัติศาสตรที่เกี่ยวกับการเคลื่อนไหวของประชาชน และจะเปนเรื่องที่เกี่ยวกับเอกชนได ก็ตอเมื่อพฤติการณของเอกชนเหลานั้นเปนพฤติการณแสดงออกแทนสิ่งหนึง่ สิ่งใดซึ่งแผไพศาลออกไปจากตัวเขา กลาวคือเปนการแสดงความเคลื่อนไหวของประชาชน

ตอกรณีนี้ อีมิลเบิรนส บัณฑิตทางประวัติศาสตรชาวอังกฤษ ไดยกตัวอยางครอมเวลลขึ้นมาตีแผใหเห็นวา ความสําคัญของครอมเวลลจนถึงกับประวัติศาสตรอังกฤษตองจารึกเอาไวนั้น หาไดเกิดจากการกระทําและทรรศนะของเขาไม หากแตความสําคัญของครอมเวลลอยูที่วา เขาไดมีบทบาทสําคัญในความเคลื่อนไหวของประชาชนอังกฤษกลุมหนึ่ง ซึ่งเมื่อเปนปฏิปกษตอระบบเกา ตัวเขาและขบวนการของเขาไดโจมตีทําลายระบบศักดินาจนพังทลาย และไดเบิกทางใหแกความขยายตัวอยางไพศาลของลัทธิทุนนิยมในอังกฤษ

ขอที่พึงสนใจในพฤติการณของครอมเวลลมิไดอยูที่ประวัติแหงการรบพุงของเขาและกลอุบายตางๆ ของเขา หากแตอยูที่การศึกษาของครอมเวลลในฐานะที่ไดเบิกทางใหแกความคลี่คลายขยายตัวของผลิตกรรมและวิภาคกรรมของอังกฤษ อยูที่ทําความเขาใจวาเหตุใดจึงไดเกิดการโรมรันกันกับกระบบกษัตริยศักดินาขึ้นในระยะกาลนั้น และเหตุใดจึงไดเกิดขึ้นในอังกฤษกอนประเทศอื่นๆ การศึกษาถึงความเปลี่ยนแปลงนานาประการตามความเปนจริง ที่ไดเกิดขึ้นในกาลสมัยนั้น นั่นแหละ ที่เปนกิจอันควรสนใจและเปนความสําคัญ สิ่งเหลานั้นนั่นแหละคือมูลฐานของวิทยาการแหงประวัติศาสตร

โดยอาศัยความรูที่ไดมาจากการศึกษาดังกลาวนั้น รวมทั้งการศึกษาพฤติการณในสมัยอื่นและชนชาติอื่นในทํานองเดียวกัน ยอมเปนสิ่งอันอยูในวิสัยที่จะกําหนดทฤษฎีทั่วๆ ไปขึ้นได นั่นคือเปนสิ่งอยูในวิสัยที่จะกําหนดทฤษฎีทั่วไป หรือนัยหนึ่งกฎแหงพัฒนาการของสังคมขึ้นได และกฎเหลานั้นก็จะเปนกฎที่แทจริง

- 123 -

เชนเดียวกับกฎตางๆ

เมื่อใดที่เราไดรูกฎตางๆ ในเรื่องความคลีคลายของสังคม เราก็อาจนํากฎเหลานั้นมาใชประโยชนไดดุจเดียวกับที่เราอาจใชกฎวิทยการอื่นๆ ใหเปนประโยชนไดเหมือนกัน เราไมเพียงแตอาจคาดคะเนไดวาอะไรจะเกิดขึ้นเทานั้น แตเราอาจปฏิบัติในอาการที่แนใจวา เหตุการณเชนนี้ยอมจะเกิดหรือเขาจัดการอยางใดอยางหนึ่งมิใหมันเกิดขึ้นไดดวย

บัณฑิต เนหรู (ยวาหระลาล เนหรู)ปรารภไวในหนังสือประวัติศาสตรของโลกที่ทานนิพนธขึ้น วา

“ประวัติศาสตรนั้นจะวาไปก็คือบันทึกบรรดาการเปลี่ยนแปลงที่เปนไปในโลกตั้งแตตนมานั้นเองการศึกษาประวัติศาสตรนั้น ถามันไดนําเราใหไดพินิจเห็นการเปลี่ยนแปลง ไดพินิจเห็นเหตุและผลของมัน ตลอดจนความขัดแยงของกลุมชนที่มีผลประโยชนแตกตางกัน และไดนําผูศึกษาไปสูการพิจารณาแกไขปรับปรุงชีวิตทางดานวัตถุของมนุษย จนอํานวยผลใหสามารถบั่นทอนความชั่วรายทางจิตใจที่ถูกครอบงําไวดวยอํานาจแหงวัตถุ และคลี่คลายจิตใจของมนุษยไปสูระดับที่สูงขึ้น ไปสูธรรมเมตตา ไปสูการอยูรวมกันโดยสันติ เพราะไดขจัดเหตุแหงความขัดแยงกันใหบรรเทาลงไปไดมากที่สุด นั่นก็จะเปนการศึกษาและนําผลของการศึกษาประวัติศาสตร ไปใชในทางที่ถูกตองและเปนคุณประโยชนแกมวลมนุษยชาต”ิ

ทานเมธีทางวิทยาศาสตรสังคมอีกทานหนึ่งกลาวไววา

“มันไมใชวีรบุรุษดอกที่สรางประวัติศาสตรขึ้นมา แตทวาประวัติศาสตรตางหากที่สรางวีรบุรุษ เพราะฉะนนมันจึงไมใชวีรบุรุษเปนผูสรางประชาชน แตประชาชนเปนผูสรางวีรบุรุษขึ้นมาและผลักดันประวัติศาสตรใหกาวไปขางหนา”

อยางไรก็ดี การศึกษาประวัติศาสตรที่สมบูรณนั้น จะตองเปนการศึกษาถึงประวัติศาสตรแหงการเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงของมวลชน อันรวมไวซึ่งการเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงในทางการเมือง, การเศรษฐกิจ สังคม และตลอดจนความคิด ทั้งที่เปนมาแลวในอดีต กําลังเปนอยูในปจจุบัน และที่จะเปนไปในอนาคต และแลวก็นําผลของการศึกษาประวัติศาสตรดังกลาวนี้ ไปใชในทางที่ถูกตอง นั่นก็คือในทางเพื่อการสรางสรรคสังคมและความสมบูรณพูนสุขของมวลมนุษยชาติรวมกัน.

- 124 -

กฎมพี ตอนที่๑

กฎมพี ตามความหมายของคํา แปลวาชนชั้นกลางที่มีอาชีพเปนพอคา หรือเปนชางฝมือที่เปนเจาของโรงงานหัตถกรรมเล็กๆในสมัยศักดินา และเปนเจาของโรงงานใหญๆในสมัยทุนนิยม พวกนี้เปนที่ดูถูกของพวกชนชั้นสูงหรือพวกศักดินาในยุคศักดินา และตอมาพวกนี้ก็กลายเปนที่เกลียดชังของคนชั้นต่ําในยุคทุนนิยมกฎมพี หรือ พวกกฎมพี อุบัติขึ้นครั้งแรกในตอนปลายของยุคศักดินา ตามประวัติศาสตรมนุษยชาติกลาววา ในยุคศักดินานอกจากมีชนชั้นศักดินากับพวกเลกหรือทาสกสิกรแลว ยังปรากฏมีอิสรชนอยูอีกพวกหนึ่ง แตทวาเปนสวนนอย พวกอิสรชนนี้สวนมากมีอาชีพเปนชางฝมือที่มีโรงงานหตัถกรรมเล็กๆ เปนของตัวเอง และบางทีก็มีพวกทาสอยูชวยเหลือดวย แตทวาไมใชอยูในฐานะทาส หากแตอยูในฐานะลูกมือ และพวกทาสลูกมือเหลานี้แหละภายหลังก็ไดกลายมาเปนกรรมกร นอกจากชางฝมือแลวก็ยังมีการคาอีกดวยที่อยูในความสนใจของพวกอิสรชน จากอาชีพดังกลาวทําใหพวกอิสรชนมีฐานะความเปนอยูดีกวาพวกเลกหรือทาสกสิกร แตก็ยังเลวกวาพวกศักดินาอยูนั่นเอง ดังนั้นพวกนี้จึงไดชื่อพวกชั้นกลางหรือ กฎมพี

และจากการที่พวกเลกหรือทาสกสิกร ไดลุกขึ้นทําการโคนลมระบบศักดินาหลายครั้งหลายหน และถึงหากวาจะไมเปนผลสําเร็จก็ตาม แตทวาก็ทําใหระบบศักดินาลั่นสะเทือนถึงโคนราก พรอมกันนั้นก็เปนโอกาสใหพวกกฎมพีไดเติบโตและเขมแข็งขึ้น และในที่สุดพวกกฎมพีไดเขานําการโคนลมระบบศักดินาจนประสบผลสําเร็จ พรอมกับกาลอวสานของระบบศักดินานั้น ระบบทุนนิยมเยาววัยภายใตการนําของกฎมพีก็ปรากฏตัวออกมาและคอยๆ เติบโตเขมแข็งขึ้นตามพัฒนาการของสังคม คือเกิดขึ้น ตั้งอยู เจริญเติบโตและจะดับไปในที่สุด

ในขณะเดียวกับกับที่ระบบทุนนิยมอันเยาววัยของพวกกฎมพี ไดลงหลักปกมั่นในสมรภูมิแหงการตอสูทางชนชั้นอยูนั้น การเศรษฐกิจก็ไดคลี่คลายขยายตัวกวางขวางออกไปอีก โรงงานหัตถกรรมซึ่งเคยใชลูกมือไมกี่คน ก็ไดกลายเปนโรงงานอุตสาหกรรม มีคนงานจํานวนหลายรอยคน และโดยที่พวกเลกหรือทาสกสิกรไมไดเปนเจาของเครื่องมือและปจจัยในการผลิต ดังนั้น,ถึงหากวาพวกเลกและพวกทาสจะไดรับการปลดปลอยจากระบบศักดินาแลวก็ตาม แตพวกนี้ก็หนีจากการถูกกดขี่ขูดรีดไปไมพนอยูนั่นเอง นั่นคือ พวกนี้ไดกลายมาเปนกรรมกรหรือชาวนารับจางหรือชาวนายากจน สวนพวกกฎมพีหรือพวกชนชั้นกลางเกากอนนั้น ก็กลายมาเปนเจาของโรงงานอุตสาหกรรมหรือพอคาที่ร่ํารวย และกลายเปนปฏิปกษกับชนชั้นที่ถูกกดขี่ขูดรีดหรือชนชั้นกรรมาชีพจนกระทั่งบัดนี้

- 125 -

จากการที่พวกกฏมพีมีความคิดเห็นในทางเศรษฐกิจไปในแนวเสรีนิยม ดังนั้นในดานอุตสาหรรมจึงไดมีการแขงขันการผลิตกันอยางขนานใหญ และจากการแขงขันการผลิตกันนี้เองไดกอใหเกิดลัทธินายทุนขึ้นอยางแทจริง พวกกฎมพีบางสวนไดกลายเปนนายทุนใหญ บางสวนก็เปนนายทุนนอยและบางสวนก็ตองลมละลายเปนคนหาเชากินค่ํา

แตพวกนี้แมจะอยูในฐานะต่ําตอยหาเชากินค่ําก็ตาม เขาก็ยังหวังไมวายที่จะมีความคิดเห็นในแนวทางเสรีนิยมอยูนั่นเอง เขายังหวังวาวันหนึ่งโชคคงจะนําใหเขาไดพบกับความร่ํารวย และดังนั้นพวกนี้จึงกลัวการปฏิวัติ แตศรัทธาในลัทธิปฏิรูป และพวกนี้ก็นิยมในสิ่งลึกลับและสิ่งศักดิสิทธิ์เกี่ยวกับลัทธิทุนนิยม พวกนี้พยายามพิสูจนวา “จะคงอยูชั่วนิรันดรในฐานะรูปแบบการผลิตแบบสุดทาย” และก็พรอมกับที่พยายามปฏิเสธความขัดแยงระหวางชนชั้น พวกนี้มีทัศนะตอการพัฒนาการสังคมวา

“มีความเจริญอยางสงบสุขจากระบบทุนนิยมไปสูระบบสังคมนิยม โดยไมตองผานการปฏิวัติของชนชั้นกรรมาชีพ และการกาวกระโดด หากแตจะเปนโดยคอยเปนคอยไป (ตามยถากรรม)”

ซึ่งนั่นเปนสิ่งที่เปนไปไมได เพราะตราบใดที่ยังไมมีการปฏิวัติของชนชั้นกรรมาชีพ ตราบนั้นระบบสังคมนิยมจะไมอาจสถาปนาขึ้นได มารกซ ไดกลาวเกี่ยวแกพวกกฎมพีไววา

“ชนชั้นกฎมพีไดเคยมีบทบาทปฏิวัติสําคัญยิ่งในประวัติศาสตร แตเมื่อชนชั้นกฎมพีไดครองอํานาจแลวไดพัฒนาระบบทุนนิยม โดยรวบรวมการผลิตทางสังคมทั้งหมดไวในกํามือของพวกตน ซึ่งเปนคนสวนขางนอยของสังคม ทําการขูดรีดเบียดเบียนชนชั้นผูไรสมบัติ อันเปนคนสวนใหญของสังคม และเมื่อระบบทุนนิยมสมัยใหมไดพัฒนายิ่งขึ้นเทาใด ก็ทําใหชนชั้นกลาง ชนชั้นนายทุนนอยตองถูกแขงขันยิ่งขึ้น และถูกเบียดขับไปเปนชนชั้นผูไรสมบัติในที่สุด ชาวนาซึ่งมีลักษณะเปนชนชั้นนายทุนนอยก็จะประสบชะตากรรมเชนนั้นดวย คนสวนใหญของสังคมก็จะไดรับความอัตคัดขัดสน”

แตในที่สุดสังคมทุนนิยมของชนชั้นกฎมพีก็จะตั้งอยูไมได เพราะเปนสังคมที่ยังความเดือดรอนและอัตคัดขัดสนใหกับคนสวนใหญ หรือนัยหนึ่ง เพราะสังคมทุนนิยมไมอาจรับใชผลประโยชนของคนสวนใหญในสังคมได จึงหมดภาระหนาที่ทางประวัติศาสตรและจึงตองลงจากเวทีประวัติศาสตรไปเชนเดียวกับสังคมทาส

- 126 -

สังคมศักดินา ที่จากลงเวทีประวัติศาสตรไปลวงหนาแลว

และแลวสังคมใหมที่กาวหนากวาจะเขามารับภาระหนาที่ทางประวัติศาสตรสืบตอไป เชนเดียวกับที่สังคมทุนนิยมของกฎมพีซึ่งเขามารับภาระหนาที่ทางประวัติศาสตรสืบตอจากสังคมศักดินา สังคมใหมที่กาวหนากวาที่จะเขามารับภาระหนาที่ทางประวัติศาสตรสืบตอจากสังคมทุนนยิม คือ “สังคมนิยม” และนี่คือกฎวิวัฒนาการของสังคมอันเปนกฎธรรมชาติที่ไมอาจหลีกเลี่ยงได และไมมีใครสามารถจะหลีกเลี่ยงหรือยับยั้งได เชนเดียวกับการเกิด แก เจ็บ ตาย ของสรรพสัตวทั้งหลาย

จากหนังสือ ปทานานุกรม ฉบับ ชาวบาน ของคุณสุพจน ดานตระกูล

- 127 -

กฎมพี ตอนที่๒ (จบ)

ทานปรีดี พนมยงค ไดเขียนถึงความเปนมาของคําวา “กฎมพี” มีความตอนหนึ่งวาดังนี้

“ตอมาในปลายสมัยยุคกลางของยุโรปตะวันตก คือเมื่อประวัติคริสตศตวรรษที่ ๑๓ ไดมีบุคคลจําพวกที่ออกสําเนียงตามภาษาฝรั่งเศสวา “บูรชัวส” เขียนเปนอักษรฝรั่งเศสวา “Bourgeois” คือพอคาและผูประกอบหัตถกรรมที่อยูในยานตลาดการคา ซึ่งเรียกวา “บรูก” เขียนเปนภาษาฝรั่งเศสวา “Bourg” คํานี้เทียบไดคําไทยวา “บุร”ี

ฉะนั้น “บูรชัวส” เทียบไดกับคําไทยวา “บุรี” ซึ่งไดเปนผูเริ่มแรกในการจัดตั้งเปนขบวนการตอตานเผด็จการศักดินาที่ปกครองทองที่ ชาวบุรีไดรวมกําลังกันเปนองคการรวมที่เรียกเปนภาษาฝรั่งเศสวา คอมมิน (Commune) ซึ่งแผลงมาจากคําลาติน Commuis อันเปนองคกรที่ชาวบุรีผนึกกําลังกันเพื่อปองกันผลประโยชนของตนและตอสูเจาศักดินาทองที่ เพื่อมีอิสระในการปกครองทองที่ของตนเองออกตางหากจากเผด็จการของเจาศักดินาทองที่ แตยังยอมขึ้นตรงตอพระราชาธิบดีซึ่งเปนประมุขสูงสุดของรัฐ

การตอสูไดใชเวลายาวนาน ชาวบุรีจึงไดรับสัมปทานจากพระราชาธิบดีใหมีสิทธิปกครองทองถิ่นของตนเองอันเปนประวัติของระบบเทศบาลในฝรั่งเศสและในหลายประเทศของยุโรปตะวันตก

ชาวบุรีก็หมดสภาพเปนขาไพรของเจาศักดินาแหงทองที่ โดยพระราชาธิบดีรับรองใหมีฐานนันดรที่ ๓ ของสังคม คือเปนฐานันดรถัดลงมาจากขุนนางบรรพชิต-ขุนนางฆราวาส คือมีสภาพเปนชนชั้นกลางระหวางฐานันดรสูงกับผูไรสมบัติ (Proletariat) ซึ่งยังคงฐานะเปนขาไพรของศักดินาทองถิ่น

กลาวอีกอยางหนึ่งก็คือ ชาวบุรีมีฐานะเปนนายทุนชั้นกลาง ตอมาชาวบุรีไดพัฒนาเครื่องมือหัตถกรรมใหมีสมรรถภาพดีขึ้นตามลําดับ ไดขยายการคากวางขวางขึ้นตามลําดับ และสะสมสมบัติเปนทุนไดมากขึ้น และเมื่อไดเกิดมีผูประดิษฐเครื่องมือใชพลังงานไอน้ําในปลายคริสตศตวรรษที่ ๑๘ ชาวบุรีก็อาศัยทุนอันไดสะสมไวนั้นเปนเจาของอุตสาหกรรมและวิสาหกิจสมัยใหม สภาพของชาวบุรีซึ่งเดิมเปนเพียงนายทุนชั้นกลาง จึงไดพัฒนาเปลี่ยนแปลงเปนนายทุนใหญสมัยใหม

- 128 -

ผมถือวาสาระสําคัญที่นายทุนสมัยใหมเปนเจาของปจจัยการผลิตของสังคม จึงไดถายทอดคําที่เรียกชนชั้นนี้วา บูรชัวส นั้นเปนภาษาไทยวา ชนชั้นเจาสมบัต”ิ

ดังนั้น ในภาษาไทยเราปจจุบันจึงมีคําอยู ๒ คําที่ถายทอดคําภาษาอังกฤษ Bourgeois ในความหมายเดียวกัน คือ คํา กฎมพี และคําวา เจาสมบัติ ซึ่งเปนคําที่ทานปรีดี พนมยงคเปนผูบัญญัติขึ้นใหม โดยทานใหเหตุผลในการบัญญัติศัพท เจาสมบัติ หมายถึง Bourgeois ในภาษาอังกฤษดังนี้

“เดิมผมไดคิดวาจะใชคําวา ธนสารบดี โดยถือวาปจจัยการผลิตนั้นเปนทรัพยสมบัติที่เปนแกนสาร ตอมาผมไดเปลี่ยนใหม โดยเห็นวา สมบัตินั้น ภาษาไทยแผลงมาจากมูลศัพทบาลี สันสกฤต สมฺปตฺติ แปลวาเงินทองของมีคา เมื่อเติมคําวา “เจา” ไวขางหนาเปน เจาสมบัติ แลว ก็พอจะแสดงวา นายทุนชนิด (Species) นี้มีลักษณะเฉพาะซึ่งแสดงวาเปน “เจา” ชนิดหนึ่ง คือ เจาสมบัติ ซึ่งเมื่อไดทําลายเจาศักดินาแลว ก็เปนเจาของสังคมทุนนิยม โดยใชสมบัติกดขี่เบียดเบียนกรรมกรสมัยใหม

สวนคําวา กฎมพี นั้น เคยใหขอสังเกตไวกอนแลววา สามัญชนคนทั่วไป ใชควบกับคําวา ไพร เปนไพรกฎมพีคือ เปนผูมีทุนอันดับต่ํากวาคหบดีและเศรษฐ”ี

จากหนังสือ ปทานานุกรม ฉบับ ชาวบาน ของคุณสุพจน ดานตระกูล

- 129 -

ผูกุมอํานาจเศรษฐกิจคือผูกุมอํานาจอยางแทจริง

เจตนาดีของนักปราชญแหงระบบทุนนิยม ที่ตองการรวบรวมเจตจํานงของประชาชนมาทําการปกครอง หรือ นัยหนึ่งทําการปกครองตามเจตจํานง หรือความตองการของประชาชน โดยวิธีการใหประชาชนเลือกผูแทนเขาสูรัฐสภา อันเปนที่สําแดงเจตจํานงของประชาชนทั่วทั้งสังคม ซึ่งเปนหลักการทั่วไปของระบอบประชาธิปไตยในระบบรัฐสภานั้น หาไดบรรลุความสําเร็จสูงสุดตามเจตนาดีนั้นไม คือยังไมอาจที่จะรวบรวมเจตจํานง หรือความตองการที่แทจริงของประชาชนมาทําการปกครองได ยังเปนการปกครองตามเจตจํานง หรือความตองการของบางฝายในสังคมเทานั้น เชนเดียวกับยุคทาสและยุคศักดินาที่สังคมนั้นปกครองตามเจตจํานงของชนชั้นนายทาสและชนชั้นเจาศักดินา

ทั้งนี้เพราะวาระบบทุนนิยม ไดเปดโอกาสใหมีการแขงขันกันอยางเสรีในทางเศรษฐกิจ อยางที่เรียกวา“มือใครยาวสาวไดสาวเอา” และจากการแขงขันอยางเสรีเชนนี้ คนที่เขมแข็งกวา คนที่ฉลาดกวาคนที่มือยาวกวา ยอมไดเปรียบคนที่ออนแอกวา คนที่โงกวา คนที่มีมือสั้นกวา

จนในที่สุดทําใหคนที่เขมแข็งกวา คนที่ฉลาดกวา คนที่มือยาวกวา กลายเปนฝายกุมอํานาจทางเศรษฐกิจ เปนฝายบงการทางเศรษฐกิจในลักษณะปลาใหญกินปลาเล็ก

โดยที่โครงสรางของสังคมประกอบขึ้นดวยเศรษฐกิจ การเมืองและวัฒนธรรม ในโครงสราง ๓ สวนนี้ เศรษฐกิจเปนโครงสรางเบื้องลางหรือโครงสรางพื้นฐาน สวนการเมืองและวัฒนธรรมเปนโครงสรางเบื้องบนและฝายใดกุมโครงสรางเบื้องลาง ฝายนั้นจะกุมโครงสรางเบื้องบนไวไดดวย หรือฝายใดกุมอํานาจทางเศรษฐกิจ ฝายนั้นจะกุมอํานาจทางการเมืองและวัฒนธรรมดวย นี่เปนสัจธรรมเปนกฎเกณฑที่แนนอน

ในยุคทาส ชนชั้นนายทาสเปนฝายกุมอํานาจทางเศรษฐกิจ จึงไดกุมอํานาจทางการเมือง และวัฒนธรรมดวย

ในยุคศักดินา ชนชั้นเจาศักดินาเปนฝายกุมอํานาจเศรษฐกิจ จึงไดกุมอํานาจทางการเมืองและวัฒนธรรมดวย

- 130 -

ในยุคทุนนิยม ชนชั้นนายทุนเปนฝายกุมอํานาจเศรษฐกิจ จึงไดกุมอํานาจทางการเมืองและวัฒนธรรมดวย ดังที่ปรากฏอยูในทุกวันนี้

คําวาเขากุมอํานาจทางการเมืองนั้น ไมไดหมายความวานายทาสทุกตัวคน เจาศักดินาทุกตัวคน และนายทุนทุกตัวคน จะเขาไปมีบทบาทกุมอํานาจทางการเมือง แตหากหมายความวา ตัวแทนผลประโยชนแหงชนชั้นนั้นๆ ไดเขาไปเปนรัฐบาลปกครองรัฐหรือประเทศแลวปกครองรัฐหรือประเทศตามเจตจํานงหรือความตองการของชนชั้นที่กุมอํานาจทางเศรษฐกิจในยุคนั้นๆ

รัฐบาลยุคทาสปกครองตามเจตจํานง หรือความตองการของชนชั้นนายทาส เพื่อผลประโยชนของชนชั้นนายทาส

รัฐบาลยุคศักดินา ปกครองตามเจตจํานง หรือความตองการชนชั้นเจาศักดินา เพื่อผลประโยชนของชนชั้นศักดินา

รัฐบาลยุคทุนนิยม ปกครองตามเจตจํานง หรือความตองการชนชั้นนายทุน เพื่อผลประโยชนของชนชั้นนายทุน

ดังนั้นภายใตระบบทุนนิยม ซึ่งมีการแขงขันทางเศรษฐกิจกันอยางเสรีในเบื้องตน แตโดยกลไกของระบบทุนนิยมเอง ไดพัฒนาจากการแขงขันกันโดยเสรีไปสูการผูกขาดในลําดับตอมา เศรษฐกิจจึงตกอยูในกํามือของนายทุนผูกขาดเพียงไมกี่ตระกูล เชนที่ปรากฏอยูในบานเมืองของเราในเวลานี้

และดังนั้น การเลือกตั้งผูแทนราษฎร ภายใตเงื่อนไขของระบบเศรษฐกิจทุนนิยมผูกขาดเชนนี้ถึงแมวาจะไมมีการจํากัดสิทธิ์ทางการเมืองอยางกวดขันตรงไปตรงมาเชนประชาธิปไตยแบบกรีกก็ตาม แตการเลือกตั้งภายใตระบบทุนนิยมผูกขาด อํานาจมืดและอิทธิพลทางเศรษฐกิจไดเขาไปมีบทบาทเปนตัวชี้ขาดซึ่งเปนผลสงใหฝายที่กุมอํานาจทางเศรษฐกิจไดรับชัยชนะ และไดเขากุมอํานาจทางการเมือง

การเลือกตั้งเชนนี้ จึงเปนแตเพียงความชอบธรรมโดยพิธีการ หรือโดยรูปแบบเทานั้น ไมใชเปนความชอบธรรมโดยเนื้อหา อันเปนความชอบธรรมที่แทจริง จึงไมสามารถจะแกไขปญหาของชาติ หรื

- 131 -

ปญหาของประชาชนสวนใหญของสังคม คือปญหาความอยูดีกินดี เพราะวาโดยเนื้อหาแลว ระบอบประชาธิปไตยชนิดนี้ก็ไมตางอะไรกับประชาธิปไตยแบบกรีกในยุคทาส หรือประชาธิปไตยนายทาส เราจึงเรียกประชาธิปไตยชนิดนี้วาประชาธิปไตยนายทุน (Bourgeois Democracy) ไมใชประชาธิปไตยของประชาชน (People’s Democracy)

ดังนั้นสิ่งที่เรียกวา “รัฐบาล” ก็คือผูจัดการดูแลผลประโยชนของชนชั้นผูกุมอํานาจทางเศรษฐกิจในสังคม

รัฐบาลในยุคทาส ก็คือผูจัดการดูแลผลประโยชนของเจาทาส

รัฐบาลในศักดินา ก็คือผูจัดการดูแลผลประโยชนของเจาศักดินา

รัฐบาลในทุนนิยม ก็คือผูจัดการดูแลผลประโยชนของนายทุน.

จากหนังสือ "ปฏิวัติประชาธิปไตย" ของคุณสุพจน ดานตระกูล

- 132 -

การจะเปลี่ยนแปลงอํานาจมิอาจปราศจากอํานาจ

ถึงแมวาการเปลี่ยนแปลงของสังคมแตละยุค เชนจากยุคชุมชนบุพกาลมาสูยุคทาส สูยุคศักดินา และสูยุคทุนนิยม ตามที่เปนมา อันเนื่องมาจากการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจเปนมูลเหตุประการแรกก็จริง แตตัวที่กุมการเปลี่ยนแปลง หรือนําการเปลี่ยนแปลงจากระบอบเกาที่ลาหลัง แลวสถาปนาระบอบใหมที่กาวหนากวาขึ้นแทนที่นั้น คือตัว “อํานาจ” ถาปราศจากเสียซึ่ง “อํานาจ” แลว ไมมีทางที่จะลมระบอบเกาและสถาปนาระบอบใหมขึ้นมาไดเลย

แตอยางไรก็ดีตัว “อํานาจ” ก็ไมอาจจะมีขึ้นโดดๆ หากจะตองมีตัว “กําลัง” เปนเครื่องสนับสนุนปราศจากเสียซึ่ง “กําลัง” แลว จะไมอาจมี “อํานาจ” ไดอยางแนนอน

กําลังจึงเปนที่มาแหงอํานาจ

ในปลายยุคชุมชนบุพกาล คนกลุมนอยสวนสวนหนึ่งที่มีความผูกพันกันในฐานะเครือญาติทางสายโลหิต ไดเริ่มสะสมกําลัง อันเปนฐานแหงอํานาจ ทั้งกําลังทางเศรษฐกิจและกําลังคน และครั้นแลวคนกลุมนอยสวนนี้ ก็ไดทําลายระบอบประชาธิปไตยอันสงางามแหงยุคชุมชนบุพกาลลงเสีย แลวสถาปนาระบบทาสขึ้นมาแทนที่

ภายใตระบอบทาส การทําสงครามลาทาสเกิดขึ้นบอยๆ ปริมาณทาสจึงถูกแยงชิงและรวมกลุมกันมากขึ้น แรงงานของพวกทาสไมเพียงแตถูกใชในงานผลิตอยางเดียว หากถูกใชไปในการทําสงครามดวยประวัติศาสตรของยุคทาส จึงเปนประวัติศาสตรแหงการตอสูดิ้นรนอยางนองเลือด ทั้งระหวางนายทาสตอนายทาสที่แยงชิงทาสกัน และระหวางนายทาสผูกดขี่กับพวกทาสผูถูกกดขี่ที่ปรารถนาจะปลดเปลื้องเครื่องพันธนาการ

จากการลุกฮือของพวกทาสบอยครั้ง และถึงแมวาจะถูกปราบปรามและพายแพก็ตาม แตก็ทําใหสังคมทาสสั่นสะเทือนลงไปถึงรากฐาน และไดทําใหมีนักรบทาสผูมีฝมือเกิดขึ้นเปนจํานวนมาก จึงเปนการเสริมสรางเงื่อนไขทางสังคม อันกอใหเกิดการเปลี่ยนแปลงในเวลาตอมา

- 133 -

แตในที่สุด จากการพยายามทําการกบฏหลายครั้งหลายหนของพวกทาส และอิสรชนที่ไดรับการปลดปลอยจากความเปนทาสแลว ความพยายามของพวกเขาก็ไดถึงซึ่งความสําเร็จ นั่นคือสังคมทาสไดถึงซึ่งความพินาศฉิบหาย และสังคมศักดินาไดเขามาแทนที่ แตก็ยังเปนสังคมที่แบงคนในสังคมเดียวกันออกเปนชนชั้นอยูเชนเดิม ยังคมมีการกดขี่ขูดรีดกันอยูเชนเดิม เพียงแตเปลี่ยนรูปแบบของการกดขี่ขูดรีดเทานั้น จากการกดขี่ขูดรีดในรูปแบบของระบบทาสมาเปนการกดขี่ขูดรีดของระบบศักดินา

แตระบบศักดินาก็ตองประสบชะตากรรมเชนเดียวกับระบบทาสในที่สุด เมื่ออิสรชนโดยการรวมมือสนับสนุนของพวกไพร ไดตอสูขัดขืนกับระบบศักดินาที่จํากัดสิทธิ์ตางๆ อันเปนการขัดขวางเหนี่ยวรั้งการขยายตัวของการผลิตแบบทุนนิยมที่เพิ่งแตกหนอออน

ในชั้นตน พวกอิสรชนตอสูโดยวิถีทางสันติ มีการถวายคํารองทุกขตอพระราชาธิบดี แตไมเปนผล พวกเขาจึงจําตองตอสูโดยวิธีการทางทหาร อยางเชน นายพลครอมเวล นํากองทัพของฝายสภา ตอสูกับระบบกษัตริยในอังกฤษในกลางคริสตศตวรรษที่ ๑๗ อันเปนการเบิกโรงการปฏิวัติประชาธิปไตยกฎมพีครั้งแรก นายพลจอรช วอชิงตัน นําการตอสูกับระบอบอาณานิคมของอังกฤษในอเมริกา เมื่อคริสตศตวรรษ ๑๗๗๖ การอภิวัฒนใหญในฝรั่งเศสในอีก ๑๓ ปตอมาคือในป ๑๗๘๙ และอีกหลายประเทศในยุโรป และนับแตบัดนั้น ระบอบประชาธิปไตยกฎมพีหรือประชาธิปไตยนายทุน ก็ไดถูกสถาปนาขึ้นแทนที่ระบอบเผด็จการศักดินา

ดังที่กลาวมานี้จะเห็นไดวา ในการเปลี่ยนแปลงของสังคมจากระบอบหนึ่งไปสูอีกระบอบหนึ่งนั้น นับแตการสถาปนาระบบทาส ระบบศักดินา และระบอบประชาธิปไตยกฎมพีหรือประชาธิปไตยนายทุน ทั้งในยุโรปและอเมริกา ลวนแตเปนการเปลี่ยนแปลงโดยการใชกําลังบังคับหรือใชกําลังทางการทหารเปนหลักนําและกําลังทางการเมืองหรือประชาชนเปนเครื่องสนับสนุน

สวนการผลัดเปลี่ยนอํานาจปกครองภายในระบอบนั้นๆ ในเวลาตอมา มีการผลัดเปลี่ยนทั้งโดยอาศัยกําลังทางการทหารและโดยสันติตามวิถีทางแหงประเพณีของระบอบการปกครองนั้นๆ

จากหนังสือ "การปฏิวัติประชาธิปไตย" ของคุณสุพจน ดานตระกูล)

- 134 -

อธิปไตยพระราชทาน

ประมวล รุจนเสรี ไดพยายามอธิบายใหเห็นวา พระมหากษัตริยแหงราชวงศจักรี ไดมีพระราชดําริที่จะพระราชทานอํานาจอธิปไตยใหแกปวงชนชาวไทย ที่เห็นเปนรูปเปนรางเกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕ สืบตอจากการวางรากฐานที่รัชกาลที่ ๔ ไดทรงดําเนินการไวบางแลว

ประมวลฯ ไดพูดถึงสภาการแผนดินและสภาองคมนตรี ที่ตั้งขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕ จนถึงสมัยรัชกาลที่ ๖ และรัชกาลที่ ๗ แลวไดมีการพระราชทานรัฐธรรมนูญฉบับแรก ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๕ และฉบับตอมาจนถึงฉบับที่ ๑๖ ในป ๒๕๔๘ แลวประมวลฯ ไดลงทายหัวขอ อธิปไตยพระราชทาน ดวยบทสรุปวา

“อํานาจอธิปไตยที่เปนของประชาชนชาวไทยในปจจุบัน เปนมรดกตกทอดมาจากอํานาจสมบูรณาญาสิทธิ์ที่พระมหากษัตริยมีมาอยางสมบูรณตอเนื่องยาวนาน และเปนสิ่งที่พระมหากษัตริยของไทยไดวางแนวทางการพระราชทานอํานาจนี้ใหแกปวงชนชาวไทยไวอยางเปนระบบ ที่ทรงใชเวลาเตรียมการถึง ๒-๓ รัชกาล แตในที่สุด คณะราษฎรไดฉกฉวยโอกาสและราชปณิธานในการพระราชทานอธิปไตยของพระมหากษัตริยทําการยึดอํานาจเสียกอน..”

ในบทนี้มีขอเท็จจริงที่สับสนและฝาฝนสัจจะหลายตอน อันเปนที่เสียหายทางประวัติศาสตร ดังที่ผมจะไดชี้แจงใหเห็นตอไปนี้

ขอ ๑. การแตงตั้งสภาที่ปรึกษาตางๆ ขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕ นั้น ไมเกี่ยวกับแผนการเตรียมพระราชทานอธิปไตยแกประชาชนชาวไทยแตประการใด แตเปนแผนการยึดพระราชอํานาจเบ็ดเสร็จของพระมหากษัตริยกลับคืนมาจากผูสําเร็จราชการแทนพระองค ซึ่งขณะนั้นก็คือ สมเด็จเจาพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ

ดังคําอธิบายธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามเปรียบเทียบกับประเทศตางๆ ซึ่ง หลวงจักรปาณีศรีศิลวิสุทธิ์(วิสุทธิ์ ไกรฤกษ)ผูพิพากษาในกระทรวงยุติธรรม เนติบัณฑิตสยามและอังกฤษ บี.เอ.มหาวิทยาลัยออกซฟอรด เปนผูเขียน พิมพครั้งแรกที่โรงพิมพสยามบรรณกิจ พ.ศ.๒๔๗๕ พิมพครั้งที่ ๒

- 135 -

พฤศจิกายน ๒๔๔๗ โดยสถาบันพระปกเกลา มีขอความวาดังนี ้(อักขระตามตนฉบับ)

“ดังไดกลาวมาแลวแตตน กรุงสยามของเรานี้นับแตพระรวงเจาไดปลดแอกของเขมรออก และตั้งกรุงศุโขทัยเปนราชธานีสืบอิสสระภาพมาจนบัดนี้ พระเจาแผนดินทุกพระองคยอมทรงใชพระราชอํานาจสิทธิ์ขาดในการปกครองประเทศแตผูเดียว แตอํานาจนี้โดยปกติประเพณีของไทย พระเจาแผนดินยอมทรงเลือกใชโดยความระมัดระวัง ไมใหเกิดความเดือดรอนขึ้นแกพลเมืองของทานได นัยหนึ่งกษัตริยของเราไดทรงใชวิธีการปกครองราษฎรอยางละมุมละมอมฉันทบิดาปกครองบุตรเสมอมา แตก็เคยพระเจาแผนดินบางพระองคซึ่งไมประพฤติตนอยูในทศพิธราชธรรม กดขี่ขมเหงประชาราษฎร ใหไดรับความเดือดรอนเปนเนืองนิตย หรือมิฉะนั้นก็มีพระเจาแผนดินที่ไรความสามารถขาดกําลังจะยึดบังเหียนแหงการปกครองประเทศไวได เมื่อเปนเชนนี้ผูที่สามารถกวาก็ยอมฉวยโอกาสกําจัดพระเจาแผนดินพระองคนั้นๆ เสีย แลวขึ้นนั่งเมืองแทนเปนธรรมดาจนถึงกรุงรัตนโกสินทรนี้

แตสวนประเพณีการปกครองนั้นก็คงใชของเกาไปตามเดิม มิไดมีใครคิดหรือพยายามเปลี่ยนแปลงลักษณะการปกครองใหดีขึ้น ดวยถือเปนธรรมเนียมเสียวาเมื่อเจาไมดีก็หาเจาใหมที่ดีมาแทนได ดังนี้

ครั้นมาในสมัยรัชชกาลที่ ๕ แหงกรุงเทพพระมหานครนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงกูอํานาจของกษัตริยซึ่งตกไปอยูในเงื้อมมือผูสําเร็จราชการแผนดินตั้งแตตนรัชชกาลนั้นกลับคืนมาไดโดยใชวิธีเอาขุนนางอื่นๆ เขาเปนกําลังชวยพระเจาแผนดิน

ในที่สุดจึงไดทรงตั้งสภารัฐมนตรีเรียกตามภาษาอังกฤษวา เคานซิลออฟสเตต (Council of State) ขึ้นสําหรับเปนที่ปรึกษาราชการแผนดินในปจุลศักราช ๑๒๓๖ (พ.ศ.๒๔๑๗)และตอมาก็ประกาศตั้งอีกสภาหนึ่ง เรียกวา ปรีวีเคานซิล (Privy Council) คือองคมนตรีสภา สําหรับเปนที่ปรึกษาราชการในพระองคบาง ราชการแผนดินบางและชวยวินิจฉัยฎีกาตางๆ ทํานององคมนตรีอังกฤษ

เมื่อจะทรงตั้งสภาองคมนตรีขึ้นนั้น ไดมีประกาศแสดงพระราชประสงคจะทรงจัดการบานเมืองใหเจริญดีขึ้นโดยยกเลิกการกดขี่อันมีอยูในบานเมืองไทยใหนอยลง

- 136 -

สวนเหตุที่ตั้งสภารัฐมนตรีขึ้น ก็โดยทรงตระหนักในพระราชหฤทัยวา ถาจะทรงจัดการบานเมืองแตลําพังพระองคเดียว การคงจะไมสําเร็จลุลวงไปไดดวยดี ตองมีผูชวยกันคิดหลายปญญา ความเจริญจึงจะมีแกบานเมือง

ทรงพระราชดําริดั่งนี้ จึงไดเลือกสรรขาราชการที่มีสติปญญาเขาเปนคณะ เพื่อโตเถียงปญหาตางๆกอนออกพระราชบัญญัติ เมื่อตกลงกันเปนอยางหนึ่งอยางใดแลว จึงใหเอาขอตกลงนั้นไปรางเปนกฎหมายขึ้น แลวใหนําเขาถวายในที่ประชุมคราวหนา เมื่อที่ประชุมตกลงเห็นชอบพรอมกันแลว ถาเปนการใหญตองเอาไปปรึกษาเสนาบดีอีกชั้นหนึ่ง ตอเสนาบดีเห็นชอบดวยจึงลงพระนามประกาศใชเปนพระราชบัญญัติตอไป แตถาเปนการเล็กนอยก็ประกาศใชทีเดียวโดยไมตองปรึกษาเสนาบดี

ตําแหนงรัฐมนตรีนั้น แตแรกมีขุนนางชั้นพระยา ๑๓ คน ตอมาภายหลังจึงไดเพิ่มจํานวนขึ้น แตความลําบากครั้งนั้นอยูที่หาคนพูดยาก (เพราะเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นถูกจําจัดโดยระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย-สุพจน) อันเปนการตรงกันขามกับความลําบากสมัยนี้ ซึ่งมักมีคนชอบพูดมากเกินไปในที่ประชุม เพราะในสมัยนั้นผูที่เขาใจการปกครองแบบปาเลียเมนตแทบวาจะไมมีเลย ใครเสนออะไรขึ้นมา มนตรีอื่นๆ ก็มักยอมตามโดยไมออกความเห็น

จนในที่สุด ทรงเห็นวาการที่จะประชุมตอไปไมมีประโยชน จึงปลอยใหรัฐมนตรีสภานั้นดับศูนยไปเอง พระเจาแผนดินคงมีแตเสนาบดีสภาและองคมนตรีเปนที่ปรึกษาตลอดมาจนถึงปลายรัชกาลที่ ๖”

ดังที่ผมกลาวแลวขางตนวา การแตงตั้งสภาที่ปรึกษาตางๆ ขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕ ไมเกี่ยวกับการเตรียมพระราชทานอธิปไตยใหแกปวงชนชาวไทย ดังที่ประมวลฯ พยายามอธิบายใหเขาใจเชนนั้น แตเปนแผนการยึดอํานาจของพระองคคืนจากผูสําเร็จราชการแทนพระองค ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทานไดทรงเปดเผยความจริงดังกลาวนี้ใหปรากฏอยูในพระบรมราโชวาท ฉบับที่ ๒ ที่ทรงพระราชทานแดสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิรุณหิศสยามมงกุฎราชกุมาร พระองคแรก ลงวันที่ ๘ กรกฎาคม รัตนโกสินทรศก ๑๑๒ (พ.ศ.๒๔๓๖) มีความตอนหนึ่งวาดังนี้

- 137 -

“..ในเวลานั้นอายุพอเพียง ๑๕ ปกับ ๑๐ วัน ไมมีมารดา มีญาติฝายมารดาก็ลวนแตโลเลเหลวไหลหรือไมโลเลเหลวไหลก็มิไดตั้งอยูในตําแหนงราชการอันใดเปนหลักฐาน ฝายญาติขางพอคือเจานายทั้งปวงก็ตกอยูในอํานาจของสมเด็จเจาพระยา (สมเด็จเจาพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ ผูสําเร็จราชการแทนพระองค-สุพจน) และจะตองรักษาตัวรักษาชีวิตอยูดวยกันทุกองค ที่ไมเอื้อเฟอตอการอันใดเสียก็มีโดยมาก ฝายขาราชการถึงวามีผูใดไดรักใครสนิทสนมอยูบางก็เปนแตผูนอยโดยมาก ที่เปนผูใหญก็ไมมีกําลังสามารถอันอาจจะหนุนอันใด ฝายพี่นองที่รวมบิดาหรือรวมทั้งมารดาก็เปนเด็กมีแตอายุต่ํากวาพอลงไป ไมสามารถจะทําอะไรไดทั้งสิ้น สวนตัวพอเองยังเปนเด็กอายุเพียงเทานั้น ไมมีความสามารถรอบรูในราชการอันใดที่จะทําการตามหนาที่..”

ขอ ๒. เปนการยืนยันอีกครั้งหนึ่งที่พระองคทรงตั้งพระทัยจะรักษาอธิปไตยของพระองคไวใหมั่นคงดวยการปฏิรูปหรือที่พระองคเรียกวา รีฟอม ดังพระราชหัตถเลขาตอบหนังสือกราบบังคมทูล ลงวันพฤหัสบดี แรม ๘ ค่ํา เดือน ๒ ปวอก ฉศก ศักราช ๑๒๔๖ ตรงกับวันที่ ๘ เดือนมกราคมคริสตศักราช ๑๘๘๕ ของเจานายและขาราชการสถานทูตไทยประจํากรุงลอนดอน ประกอบดวย๑.พระเจาบรมวงศเธอกรมพระนเรศวรวรฤทธิ์๒.พระองคเจาโสณบัณฑิต(ตอมาเปนกรมขุนพิทยลาภพฤติธาดา)๓. พระองคเจาสวัสดิโสภณ (ตอมาเปนสมเด็จกรมพระสวัสดิ์รัตนวิศิษฏ)๔. พระองคเจาปฤษฎางค๕. พระยาดํารงราชพลขันธ (นกแกว คชเสนี)๖. หลวงนายเวร (สุน สาตราภัย)๗. หลวงวิศิษสาลี (นาค ณ ปอมเพ็ชร ตอมาเปนพระยาไชยวิชิตสิทธิศาสตรา ผูรักษากรุงเกา)๘. บุศย เพ็ญกุล๙. ขุนปฏิภาณพิจิตร (หรุน)๑๐. สับเลฟทเทอแนนท สะอาด สิงหเสนี๑๑. นายเปลี่ยน

หนังสือกราบบังคมทูลขึ้นตนดวยขอความวา

- 138 -

“ขาพระพุทธเจา ผูมีชื่อในทายหนังสือเลมนี้ ขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาสกราบบังคมทูลพระกรุณาทรงทราบใตฝาละอองธุลีพระบาท..

ความซึ่งขาพระพุทธเจาจะไดกราบบังคมทูลพระกรุณาตอไปนี้ มีอยูสามขอเปนประธาน

๑.คือภัยอันตรายซึ่งจะมีมาถึงกรุงสยามไดดวยความปกครองของกรุงสยามอยางเชนมีอยูในปจจุบันนี้(สมบูรณาญาสิทธิราชย-สุพจน) จะเปนไปดวยเหตุตางๆ ดังเชนมีตัวอยางของชาติที่มีอํานาจใหญโตไดประพฤติตอชาติซึ่งหาอํานาจปองกันปกครองมิได

๒. คือการที่จะตองรักษาบานเมืองใหพนอันตราย ที่จะเกิดขึ้นไดดวย การปกครองของบานเมืองอยางมีอยูในปจจุบันนี ้(สมบูรณาญาสิทธิราชย-สุพจน)โดยทางยุติธรรมฤาอยุติธรรมของศัตรูก็ดี ตองอาศัยความเปลี่ยนแปลงในทางทะนุบํารุงรักษาบานเมือง ตามทางญี่ปุนที่ไดเดินทางยุโรปมาแลวแล ซึ่งประเทศทั้งปวงที่มีศิวิไลซ นับกันวาเปนทางอันเดียวที่จะรักษาบานเมืองได

๓. ที่จะจัดการตามขอสองใหสําเร็จไดจริงนั้น อาจเปนไปไดอยางเดียว แตจะตั้งพระราชหฤทัย วาสรรพสิ่งทั้งปวงจะตองจัดใหเปนไปโดยจริงอยางอุกฤษฎ (ปฏิวัติ-สุพจน)ทุกสิ่งทุกประการไมเวนวาง”

ครั้นแลวหนังสือกราบบังคมทูลดังกลาวไดบรรยายถึงรายละเอียดในอันตรายที่จะไดรับจากการปกครองในระบอบเกาคือ สมบูรณาญาสิทธิราชย) ไวอยางยืดยาวหลายหนากระดาษรวมทั้งหนทางที่จะแกไขอันตรายเหลานั้น คือ เดินตามทางญี่ปุนที่ไดเดินทางยุโรปมาแลว (คือราชาธิปไตยภายใตรัฐธรรมนูญ) ดังมีความตอนหนึ่ง ดังนี้

“ดวย ขาพระพุทธเจาทั้งปวงมีความเชื่อถืออันแนวแนวาใตฝาละอองธุลีพระบาทมีพระราชหฤทัยทรงพระอุตสาหะ ดังที่ไดมีมาเปนพยานอยูแตกอนแลว ที่จะทรงพระราชวินิจฉัยในราชกิจทํานุบํารุงพระราชอาณาเขต และไพรฟาประชาราษฎรใหมีความสุขความเจริญตอไป แลทั้งโดยความกตัูสวามิภักดิ์ ของขาพระพุทธเจาทั้งปวงโดยเฉพาะใตฝาละอองธุลีพระบาท จึงนําใหขาพระพุทธเจามีความประสงคอันแรงกลาที่จะไดเห็นรัชกาลของใตฝาละอองธุลีพระบาทรุงเรืองยิ่งขึ้นไปดวยความดี ความเจริญ

- 139 -

เพราะฉะนั้นขาพระพุทธเจาทั้งปวงจึงสามารถขอรับพระราชทานพระบรมราชานุญาต กราบบังคมทูลพระกรุณา ใตฝาละอองธุลีพระบาทควรทรงพระราชดําริถึงรัชกาลปจจุบันนี้ ซึ่งตั้งอยูในสมัยอันประเสริฐคือ“ศิวิไลเซชัน” นี้ ไมควรจะใหมีความดีความเจริญเพียงเสมอรัชกาลของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวแตโบราณมา ดวยราชกิจแหงพระบาทสมเด็จพระเจาแผนดินนั้น ใชแตจะทรงทํานุบํารุงรักษาพระราชอาณาเขตใหพนจากภัยอันตรายตลอดไปชั่วรัชกาลหนึ่งมิได ตองใหความดีความเจริญที่ใตฝาฝาละอองธุลีพระบาท ไดทรงพระราชอุตสาหะประพฤติมาในรัชกาลปจจุบันนี้ เปนการปองกันรักษาอันแนนอนของกรุงสยามและเปนรากของความเจริญที่จะเจริญตอไป

และเมื่อรัชกาลในใตฝาละอองธุลีพระบาทสุดสิ้นไปแลว ใหผูที่จะมารักษาพระราชประเพณีสืบไปแลทั้งขาราชการ ราษฎรนั้นไดระลึกถึงรัชกาลของใตฝาละอองธุลีพระบาทดวยความเคารพนับถือ วาเอกราชของกรุงสยามและกําเนิดของความสุขความสบายที่ตั้งอยูเจริญรุงเรืองมาจนวันนี้นั้น เพราะใตฝาละอองธุลีพระบาทพระองคเดียวไดทรงทํานุบํารุงในทางอันประเสริฐมา และจะไดเปนแบบอยางของรัชกาลขางหนาสืบไป”

ตอหนังสือกราบบังคมทูลอยากลาหาญของทานผูรักชาติและปรารถนาดีตอชาติดังกลาวนี้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงเห็นดวยในความปรารถนาดีของทานเหลานั้น แตพระองคทานไมทรงเห็นดวยที่จะทรงเปลี่ยนแปลงการปกครองอยางญี่ปุน คือปฏิวัติประชาธิปไตย ไมเห็นดวยที่จะทรงสูญเสียพระราชอํานาจตามระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย พระองคทรงรับไดแคการปฏิรูประบบราชการ ดังปรากฏในพระราชหัตถเลขาตอบคํากราบบังคมทูลโดยสรุปดังนี้

“..เพราะฉะนั้น การตองการในเมืองเราเวลานี้ที่เปนตองการสําคัญคือ คอเวินเมนตฟอม จําเปนที่จะใหพนักงานของราชการแผนดินทุกๆ กรมทําการใหไดเนื้อเต็มหนาที่ และใหประชุมปรึกษาหารือกันทําการเดินใหถึงกันโดยงาย โดยเร็ว ทําการรับผิดชอบในหนาที่ของตัว หลีกลี้ไมได นี่เปนความตองการหนึ่ง...

รวมความก็อยางเดียว คือ คอเวินเมนตฟอม นี่แลเปนตนเหตุที่จะจัดการทั้งปวงไดสําเร็จตลอด..”

- 140 -

ตอมาไดมีนักคิดนักเขียน และนักหนังสือพิมพที่มีความคิดกาวหนา และยืนหยัดอยูกับผลประโยชนของประชาชน ๒ ทาน ทานแรกคือ ทานเทียนวรรณ ซึ่งมีฉายาวา “วรรณาโภ” ทานผูนี้มีคติประชาธิปไตย ไดออกนิตยสารชื่อวา “ตุลวิภาคพจนกิจ” เรียกรองใหรัฐบาลสมบูรณาญาสิทธิราชยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว จัดใหมีการปกครองโดยรัฐสภาตามแบบอยางอารยประเทศ ดังที่ทานไดเขียนเรียกรองไวในหนังสือตุลวิภาคพจนกิจ เลม ๗ วันที่ ๘ กันยายน ร.ศ.๑๒๕ (พ.ศ. ๒๔๕๐) มีความวาดังนี้ไพรเปนพื้นยืนรองทํานองชอบ ตามระบอบปาลิเมนตประเด็นขํา

แมนิ่งชาลาหลังยังไมทํา จะตกต่ํานอยหนาเวลาสายขอใหเห็นเชนเราผูเฒาทัก บํารุงรักษาชาติสะอาดศรี

ทั้งเจานายฝายพหลและมนตรี จะเปนศิวิไลซจริงอยางนิ่งนานใหรีบหาปาลิเมนตขึ้นเปนหลัก จะไดชักนอมใจไพรสมาน

เรงเปนฟรีปรีดาอยาชากาล รักษาบานเมืองเราชวยเจานาย”นักหนังสือพิมพรวมสมัยกับเทียนวรรณอีกทานหนึ่งคือ ก.ส.ร.กุหลาบ ไดออกหนังสือชื่อ “สยาม

ประเภท” แคะไคระบอบการปกครองสมบูรณาญาสิทธิราชย ซึ่งฝายปกครองขณะนั้นเห็นวาการแคะไคเชนนี้เปนอันตรายตอระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย จึงหาทางกําจัดและทําลายความเชื่อถือของราษฎรที่มีตอความคิดเห็นของ ก.ส.ร.กุหลาบโดยใสความโฆษณาแพรหลายวา ก.ส.ร.กุหลาบ มีจิตฟุงซานเสียสติ

ดังกลาวแลววาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงเห็นดวยกับเหตุผลในการเรียกรองใหเปลี่ยนแปลงการปกครองเปนประชาธิปไตยแบบญี่ปุน แตพระองคก็ไมทรงเปลี่ยนแปลงการปกครองใหเปนประชาธิปไตยอยางกษัตริยญี่ปุน พระองคทรงกระทําไดอยางมาก็แคการปฏิรูประบบราชการ ซึ่งโดยเนื้อแทแลวก็เปนการกระชับระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยใหมั่นคง เพราะการปฏิรูปภายในระบอบไหนก็เปนการกระทําใหระบอบนั้นมั่นคงยิ่งขึ้น และก็ยังเปนระบอบนั้นอยูนั่นเอง ดั่งที่พระองคไดทรงอธิบายไวในการปฏิรูประบบราชการแผนดิน มีความตอนหนึ่งวา ดังนี้

“อนึ่ง พระบรมราชานุภาพของพระเจาแผนดินกรุงสยามนี้ ไมไดมีปรากฏในกฏหมายอันหนึ่งอันใด ดวยเหตุนี้ถือวาเปนที่ลนพน ไมมีขอใดสิ่งอันใด หรือผูใดจะบังคับขัดขวางได แตเมื่อวาตามความที่เปนจริง

- 141 -

แลว พระเจาแผนดินจะทรงประพฤติการอันใด ก็ตองเปนไปตามที่สมควรและที่เปนยุติธรรม

เพราะเหตุฉะนั้น ขาพเจาไมมีความรังเกียจอันใดเลย ซึ่งจะมีกฎหมายกําหนดพระบรมราชานุภาพของพระเจาแผนดิน เชน ประเทศทั้งปวงมีกําหนดตางๆ กัน เมื่อจะกระทํากฎหมายสําหรับแผนดินใหเปนหลักฐานทั่วถึง ก็ควรจะตองวาดวยพระบรมราชานุภาพของพระเจาแผนดินใหเปนหลักฐานไว แตการซึ่งควรจะกําหนดอยางไรนั้น ขาพเจาตองขอชี้แจงความเห็นอันมิใชความเห็นที่เขากับตัวไวโดยยอวา

พระเจาแผนดินตางประเทศ หมายเอาประเทศยุโรปซึ่งปกครองบานเมืองมีกําหนดพระบรมราชานุภาพตางๆ กันดวยอาศัยเหตุการณซึ่งเกิดขึ้นในบานเมืองโดยความไมพอใจของราษฎร จึงไดมีขอบังคับสกัดกั้นเปนชั้นๆ ตามลําดับเหตุการณ ซึ่งมีขึ้นในบานเมืองนั้นๆ เหตุการณทั้งปวงนั้นก็ยังไมมี ไมเปนไดทั่วถึงกันเพราะฉะนั้นแบบอยางจึงยังไมคงเปนแบบเดียวกันทั่วไปไดทุกประเทศ

สวนที่กรุงสยามนี้ยังไมมีเหตุการณอันใดซึ่งเปนการจําเปนแลวจึงไมเปนขึ้นเหมือนประเทศอื่นๆประเทศอื่นๆ ราษฎรเปนผูขอใหทํา เจาแผนดินจําใจทํา ในเมืองเรานี้เปนแตพระเจาแผนดินคิดเห็นวาควรจะทํา เพราะจะเปนการเจริญแกบานเมืองและเปนความเปนสุขแกราษฎรทั่วไปจึงไดคิดทํา เปนการผิดกันตรงกันขาม และการที่จะปกครองบานเมืองเชนประเทศสยามนี้ตามอํานาจ อยางเชนพระเจาแผนดินประเทศอื่นๆ คือประเทศยุโรป ก็จะไมสามารถปกครองบานเมืองไดและจะไมเปนที่ชอบใจของราษฎรทั่วหนาดวย

เหมือนอยางถามีปาลีเมนต จะไมมีผูใดสามารถเปนสมาชิกไดสักกี่คน และโดยวาจะมีสมาชิกเหลานั้นเจรจาการได ก็ไมเขาใจในราชการทั้งปวงทั่วถึง เพราะไมมีความรูและการฝกหัดอันใดแตเดิมมาเลย ก็คงจะทําใหการทั้งปวงไมมีอันใดสําเร็จไปได และจะซ้ําเปนที่หวาดหวั่นของราษฎรผูซึ่งยังไมเขาใจเรื่องราวอันใดเพราะไมไดนึกไมไดตองการเกิดขึ้นในใจเลย

ราษฎรคงจะเชื่อพระเจาแผนดินมากกวาผูซึ่งจะมาเปนแมมเบอรออฟปาลีเมนต เพราะปกติทุกวันนี้ราษฎรยอมเชื่อถือพระเจาแผนดินวาเปนผูอยูในยุติธรรม และเปนผูรักใครคิดจะทํานุบํารุงใหราษฎรอยูเย็นเปนสุขยิ่งกวาผูอื่นทั้งสิ้นทั่วหนากันเปนความจริง

- 142 -

เพราะเหตุฉะนั้น ขาพเจาเห็นสมควรวาราชานุภาพของพระเจาแผนดินควรจะกําหนดตามแบบเดิมแตในขอนี้เปนขอจริงอยางไร คือ เหมือนหนึ่งไมกําหนดตามคําพูดอันนอกๆ แบบ เชน เรียกพระนามวา เจาชีวิต ซึ่งเปนที่หมายวา มีอํานาจอันจะฆาคนใหตายโดยไมมีความผิดอยางหนึ่งอยางใดก็ได ซึ่งความจริงสามารถจะทําได แตไมเคยทําเลยนั้น ก็จะเปนการสมควรแกบานเมืองในเวลานี้อยูแลว”

จากพระบรมราชาธิบายดังกลาวมานี้ พระองคทรงยอมรับในหลักการทั่วไปในการจํากัดพระราชอํานาจของพระเจาแผนดินในประเทศยุโรป ยกเวนพระเจาแผนดินแหงกรุงสยาม พระองคจึงทรงกลาววา

“เพราะเหตุฉะนั้น ขาพเจาจึงเห็นสมควรวาราชานุภาพของพระเจาแผนดิน (สยาม) ควรจะกําหนดตามแบบเดิม”

กําหนดตามแบบเดิม คือ

“พระบรมราชานุภาพองพระเจาแผนดินกรุงสยามนี้ ไมไดมีปรากฏในกฎหมายอันหนึ่งอันใด ดวยเหตุถือวาเปนที่ลนพน ไมมีขอใดสิ่งใด หรือผูใดจะเปนผูบังคับขัดขวางได”

ซึ่งก็หมายถึง ระบบสมบูรณาญาสิทธิราชยนั้นเอง การจัดใหมีกระทรวง ทบวง กรม การจัดใหมีสภาตางๆ ซึ่งมีลักษณะกาวหนา แตก็เปนการกาวหนาภายใตระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย ที่มีพระบรมราชานุภาพหรือพระราชอํานาจอยางลนพน ไมมีขอใดสิ่งใดหรือผูใดจะเปนผูบังคับขัดขวางได

ขอ ๓ รัชกาลที่ ๕ เสด็จสวรรคตไปแลว แตกระบวนการเรียกรองใหเปลี่ยนแปลงการปกครองแผนดินจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยที่อํานาจกษัตริยไมมีจํากัด มาเปนการจํากัดหรือระบอบราชาธิปไตยภายใตกฎหมายหาไดลมหายตายจากไปไม หากแตไดขยายกวางขวางออกไปทั้งในดานปริมาณและคุณภาพ จนกระทั่งไดมีการรวมตัวกันขึ้นของคณะนายทหารชั้นผูนอยจํานวนหนึ่งในสมัยรัชกาลที่ ๖ ที่รูจักกันในเวลาตอมาวา“คณะ ร.ศ.๑๓๐” วัตถุประสงคในการรวมตัวกันก็เพื่อทําการเปลี่ยนแปลงการปกครองแผนดินที่เรียกกันในเวลานั้นวา “เก็กเหม็ง” หรือ “ปฏิวัติ” ตามแบบอยางของ ดร.ซุนยัดเซ็น ที่ทําการเกกเหม็งในเมืองจีน

- 143 -

ร.ต.เหรียญ ศรีจันทร และ ร.ต.เนตร พูนวิวัฒน ผูเปนบุคคลสําคัญในคณะนายทหารหนุม ไดบันทึกไวในหนังสือ “หมอเหล็งรําลึก” (ร.อ.ขุนทวยหาญพิทักษ – เหล็งศรีจันทร หัวหนาคณะนายทหารหนุม ร.ศ.๑๓๐) มีความตอนหนึ่ง ดังนี้

“สาเหตุสวนสําคัญยิ่งของความคิดปฏิวัติอยูที่ความรักชาติยิ่งกวาชีวิต และมีความปรารถนาอยางมุงมั่นที่จะใหชาติของตนเขาถึงสมัยแหงความเจริญกาวหนาของโลกทุกดาน จึงจําตองเปนหนาที่ของคนไทยเทานั้นที่จะคิดชําระสะสางความเสื่อมสลายของสังคมชาติ ผดุงความมั่งคั่งสมบูรณพูนสุขของปวงชนชาวไทย และแกไขการปกครองใหเกิดแตตราชูสมองของผูที่เปนเจาของชาติรวมกัน โดยเฉพาะสิ่งที่เห็นไดชัดก็คือเรื่องเศรษฐกิจของชาติ ซึ่งในสมัยนั้นเรียกแยกกันวาการกสิกรรม การอุตสาหกรรม และการพาณิชยกรรมยังหาไดดําเนินไปเยี่ยงอารยประเทศทั้งหลายไม อยางนอยก็เยี่ยงประเทศเพื่อนบานใกลเคียง เชน ประเทศญี่ปุน เปนตน ซึ่งเคยเดินคูกันมาแทๆ กับประเทศไทยสมัยปดเมืองทา

แตครั้นญี่ปุนเปลี่ยนระบอบการปกครองจากสมบูรณาญาสิทธิราชย มาเปนระบอบปรมิตตาญาสิทธิราชยหรือระบอบราชาธิปไตยใตกฎหมายแลว มิชามินานเทาใดนัก ความเจริญกาวหนาก็วิ่งเขาหาประชาชาติของเขาอยางรวดเร็ว จนเกินหนาประเทศไทยไปอยางไกลลิบ

ทั้งนี้ก็เนื่องจากเขาปลุกระดมพลเมืองของเขาใหรักชาติ ฉลาดหลักแหลมและมั่นคงในวัฒนธรรมอันดีงาม ดวยโครงการศึกษาอันแนนอนตามเงื่อนเวลา ทั้งภายในและภายนอกประเทศ มาเปนกําลังการปกครองและแกเศรษฐกิจแหงชาติ โดยวางโครงการขึ้นเปนขั้นตอน พรอมกันนั้นก็จัดระบบสหกรณอยางทะมัดทะแมงจากกําลังแรง กําลังทรัพยของพลเมือง สวนกําลังเงินงบประมาณของชาติที่เคยฟุมเฟอยก็รวบรวมสะสมดวยความสุจริตเที่ยงธรรมและดวยความประหยัด

จากการเปลี่ยนแปลงระบอบประเพณีการปกครองนั้นชั่วไมกี่ป ญี่ปุนก็มีการคาไปทั่วโลกจากผลิตผลแหงโรงงานอุตสาหกรรมของตนเอง...

แตสวนไทยเราสิ ยังลาหลังอยางนาเวทนาสงสารยากที่จะหยิบยกภาวะใดอันเปนความเจริญกาวหนาแหงสังคมชาติมาเทียบเคียงใหชื่นอกชื่นใจได มิหนําซ้ํายังมีเหตุการณภายในบานเมืองคอนขางยุงเหยิงไมเปนล่ําเปนสัน ถึงกับขาดความพึงพอใจจากพลเมืองผูเปนเจาของประเทศเสียอีกดวย เพราะอํานาจการปกครอง

- 144 -

ประเทศชาติไดตกไปอยูในอุงมือของคนๆ เดียว คือ กษัตริย ผิดสุภาษิตที่วา “สองหัวดีกวาหัวเดียว”

ขอคิดควรคํานึงถึงความลาหลังของชาติดังกลาวนั้นเอง ไดปลุกนายทหารหนุมผูมีมันสมองปฏิวัติใหลุกขึ้นคิดปฏิวัติชาติไทย”

ดังกลาวนี้คือความมุงหมายหรือจุดประสงคในความคิดกอการกบฏของชาวคณะ ร.ศ.๑๓๐ และจากความคิดดังกลาวนี้ก็เปนการสะทอนใหเห็นถึงระบอบการปกครองและสังคมขณะนั้นวาเปนประการใด

“ในสมัยรัชกาลที่ ๖ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ก็ไดทรงสืบสานพระราชปณิธานของรัชกาลที่ ๕ ทรงสรางเมือง “ดุสิตธานี” ขึ้นมาเปนตัวอยางในการปกครองแบบประชาธิปไตย

ในรัชสมัยนี้เกิดกบฏ ๑ มีนาคม ๒๔๕๕ แตถูกปราบปรามลงได กบฏครั้งนี้เกิดจากความไมพอใจในความเหลื่อมล้ําในสถานะของขาราชการดวยกันเทานั้น มิไดกระทําไปเพื่อประชาชนโดยรวมแตอยางใด”

คําอธิบายของประมวลฯ ดังกลาวนี้เปนการบิดเบือนขอเท็จจริงอยางขาวเปนดําทีเดียว ดังขอเขียนของร.ต.เนตร พูนวิวัฒน และ ร.ต.เหรียญ ศรีจันทร ที่ผมยกมาอางขางตนและดังที่ผมจะยกทัศนะของนายทหารหนุมคณะ ร.ศ.๑๓๐ บางคนที่เขามามีบทบาททางการเมืองในภายหลัง ซึ่งผมจะกลาวถึงตอไปขางหนา และผมขอยืนยันอีกครั้งหนึ่งในความตื่นตัวทางการเมืองของคณะ ร.ศ.๑๓๐ ดวยถอยคําของ พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา หัวหนาคณะราษฎร และหลวงประดิษฐมนูธรรม หรือทานปรีดี พนมยงค บุคคลสําคัญคนหนึ่งในคณะราษฎร

กลาวคือภายหลังที่คณะราษฎรไดยึดอํานาจเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ เปนที่เรียบรอยแลวในเชาวันนั้นเอง พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา ไดเชิญ ร.อ.ขุนทวยหาญพิทักษ(หรือหมอเหล็ง ศรีจันทร) หัวหนาคณะ ร.ศ.๑๓๐ กับคณะมาพบที่พระที่นั่งอนันตสมาคม ในตอนหนึ่งของการสนทนา พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา ไดกลาววา

“ถาไมมีคณะคุณ ก็เห็นจะไมมีคณะผม” และทานปรีดีฯ ไดกลาวสนับสนุนในโอกาสเดียวกันนั้นวา

- 145 -

“พวกผมถือวา การปฏิวัติครั้งนี้เปนการกระทําตอเนื่องกันมาจากการกระทําเมื่อ ร.ศ.๑๓๐ จึงขอเรียกคณะ ร.ศ.๑๓๐ วาพวกพี่ๆ ตอไป”

สวนเรื่อง “ดุสิตธาน”ี ที่ประมวล รุจนเสรี อุตสาหยกขึ้นมาอางนั้น ผมจะไมขอพูดถึง เพราะวามีนักวิชาการมากทานไดพูดถึงกันมากมายแลววาเปนเพียงของเลนสวนพระองคเทานั้นเอง

แตเรื่องที่ผมจะพูดถึงตอไปอีก เรื่องที่ประมวลไดสรางความคลาดเคลื่อนและสับสนเอาไว ตั้งแตหนา ๓๖ ถึงหนา ๕๐ แตผมจะไมขอชี้แจงตามลําดับหนา เพราะจะทําใหผูอานพลอยสับสนไปดวย หากผมจะชี้แจงโดยรวมในขอ ๔ ตอไปนี้ นับแตสภาตางๆ ของพระปกเกลาฯ ที่ประมวลฯ อางถึง ไปจนถึงการพระราชทานธรรมนูญการปกครอง ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๕ ซึ่งเปนรัฐธรรมนูญฉบับแรก และจนกระทั่งสละราชสมบัติ ๒ มีนาคม ๒๔๗๗ แตผมจะขอทําโดยยนยอพอเขาใจเทานั้น หากตองการรายละเอียดก็หาอานจากหนังสือที่ผมอางถึงก็แลวกัน

ขอ ๔ สภาตางๆ ในสมัยพระปกเกลาฯ มีดวยกัน ๓ สภา (จากคําอธิบายกฎหมายปกครอง โดยหลวงประดิษฐมนูธรรม) คือ

๑. อภิรัฐมนตรีสภา สภานี้ไดทรงตั้งขึ้นเมื่อวันที่ ๒๘ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๔๖๘ (ดูราชกิจจานุเบกษา เลม ๔๒ หนา ๒๑๖๘ ๒๘ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๔๖๘)หนาที่ของสภา สําหรับพระเจาแผนดินทรงปรึกษาราชการทั้งปวงเปนนิตย เพื่อจะไดเปนกําลังแกการที่ทรงพระราชวินิจฉัยราชการทั้งปวง

สมาชิกขอสภานี้มี ๕ คน และมีคุณสมบัติตามที่ปรากฏในพระราชดํารัสวา “ผูซึ่งสมควรจะเปนสมาชิกจําตองเปนผูซึ่งมีความคุนเคยและชํานิชํานาญราชการมาแตกอนและประกอบดวยเกียรติคุณ ทั้งความปรีชาสามารถ สมควรเปนที่ทรงไววางพระราชหฤทัยของพระเจาแผนดิน ตลอดจนมหาชนทั้งหลาย

๒.เสนาบดีสภา เสนาบดีสภาไดมีมาตั้งแตสมัยรัชกาลที่ ๕ แลว เสนาบดีมิใชมีหนาที่แตเพียงจะกระทํากิจในทางบริหารหรือทางธุรกิจอยางเดียว คือยังถวายคําปรึกษาในราชการแผนดินดวย แมราชการใด

- 146 -

จะเปนหนาที่ของกระทรวงใดโดยเฉพาะก็ดี แตไดทรงปรึกษาในเสนาบดีสภา

๓.สภากรรมการองคมนตรี สภานี้ตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติองคมนตรี พ.ศ.๒๔๗๐ ภายหลังที่ไดทรงยกเลิกพระราชบัญญัติปรีวีเคานซิล ค.ศ.๑๒๓๖ ซึ่งมีมาแตสมัยรัชกาลที่ ๕

กรรมการองคมนตรีทรงแตงตั้งจากจํานวนองคมนตร ี(มาตรา ๑๒) ผูซึ่งองคพระมหากษัตริยมีพระราชดําริเห็นวา เปนผูทรงคุณวุฒิและทรงคุณธรรม สมควรเปนที่ไววางพระราชหฤทัย

หนาที่ของสภาเพื่อประชุมปรึกษาหารือขอราชการตามแตจะโปรดเกลาฯ พระราชทานลงมาใหปรึกษา(มาตรา ๑๑) การพระราชทานลงมาใหปรึกษาหารือนี้ อาจจะเปนโดยทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ โดยพระองคเอง (มาตรา ๑๓ วรรค ๑) หรือโดยกรรมการพรอมกันหาคนเขาชื่อทําหนังสือยื่นตอนายก (ประธานสภา) วามีขอความเกี่ยวกับสวัสดิภาพแหงบานเมืองและประชาชน อันสมควรจะไดประชุมปรึกษาถวายความเห็นเมื่อสภานายกกราบบังคมทูลของพระราชทานพระบรมราชานุญาตใหปรึกษากันไดแลว สภาก็อาจปรึกษาขอความนั้นได (มาตรา ๑๓ วรรค ๒)

จํานวนกรรมการสภามี ๔๐ คน กรรมการเลือกกันองเปนสภานายกฯ อุปนายกฯ เมื่อไดรับพระบรมราชานุมัติผูรับเลือกเขารับตําแหนงได (มาตรา ๑๒) แตสภาอาจเชิญผูหนึ่งผูใดมาชี้แจงหรือแสดงความเห็นตอที่ประชุมเพื่อประกอบขอปรึกษาได (มาตรา ๑๓ วรรค ๓) ผูรับเชิญไมใชกรรมการไมมีสิทธิ์ออกเสียง

คําปรึกษาหรือมติของสภากรรมการองคมนตรีนั้น สภานายกมีหนาที่นําขึ้นทูลเกลาฯ ถวาย สุดแตทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ คือจะปฏิบัติหรือไมปฏิบัติตามนั้นก็ได”

รัฐธรรมนูญฉบับ ๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕ มีที่แตกตางอยางสําคัญกับธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช ๒๔๗๕ ในหลักการของระบอบประชาธิปไตยที่บัญญัติเปนถอยคําภาษาไทยวา“อํานาจสูงสุดของประเทศนั้นเปนของราษฎรทั้งหลาย” มาเปนคําบาลีวา “อํานาจอธิปไตยมาจากปวงชนชาวสยาม”

- 147 -

จากถอยคําและความหมายที่บอกไวอยางชัดเจนวา อํานาจสูงสุดของประเทศ(หรืออํานาจอธิปไตย) “เปนของ” ราษฎรทั้งหลายมากลายเปนอํานาจอธิปไตย (หรืออํานาจสูงสุด) “มาจาก” ปวงชนชาวสยาม จึงทําใหเกิดความเขาใจผิดนับแตบัดนั้นจนถึงบัดนี้ การเลือกตั้งคือหัวใจของระบอบประชาธิปไตย

ความจริงการเลือกตั้งเปนแตเพียงวิธีการอยางหนึ่งของระบอบประชาธิปไตย เชนเดียวกับการฟงเสียงขางมากที่เปนวิธีการของระบอบประชาธิปไตย ซึ่งระบอบเผด็จการก็ใชวิธีการเลือกตั้งและฟงเสียงขางมากเชนกัน

ความแตกตางระหวางระบอบประชาธิปไตยกับระบอบเผด็จการจึงอยูที่อํานาจอธิปไตยหรืออํานาจสูงสุดของประเทศวาเปนของใคร

ในระบอบประชาธิปไตย อํานาจอธิปไตยหรืออํานาจสูงสุดของประเทศเปนของปวงชนหรือราษฎรทั้งหลาย แตในระบอบเผด็จการไมวาจะเปนเผด็จการทาส เผด็จการศักดินาหรือเผด็จการทุนนิยม อํานาจอธิปไตยหรืออํานาจสูงสุดของแผนดินเปนของคนกลุมหนึ่ง คือเปนของกลุมเจาทาสในยุคทาส เปนของกลุมเจาศักดินาในยุคศักดินา ดังปรากกการณที่เปนอยูในเวลานี้

ดวยเหตุนี้ทานปรีดี พนมยงค จึงไดเสนอรางเคาโครงการเศรษฐกิจ ทําใหอํานาจสูงสุดของประเทศหรืออํานาจอธิปไตยเปนของราษฎรทั้งหลายหรือปวงชน เพื่อบํารุงความสุขสมบูรณของราษฎร ดังที่ทานกลาวไวในหมวดที่ ๑ ของรางเคาโครงการนั้นตอนหนึ่งวา “ในการทําการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ขาพเจามิไดปรารถนาที่จะเปลี่ยนพระเจาแผนดินองคเดียวมาเปนหลายองค ซึ่งเปนการปกครองแบบประชาธิปไตยแตเปลือกนอกเทานั้น ขาพเจามุงตอสาระสําคัญ (ของระบอบประชาธิปไตย-สุพจน) คือบํารุงความสุขสมบูรณของราษฎร"

แตความตั้งใจของทานไมบรรลุความสําเร็จ เพราะถูกขัดขวางจากอํานาจดวยวิธีการตางๆ ทั้งดวยวิธีการอยางซึ่งหนาและอยางแยบยล ซึ่งเริ่มตนดวยการเปลี่ยนถอยคําในรัฐธรรมนูญฉบับถาวร ๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕ อันนําไปสูความแตกตางในความหมาย ดังที่กลาวมาแลวขางตน

- 148 -

(ความแยบคายของอํานาจเกาในการทําลายคณะราษฎรเพื่อชวงชิงอํานาจคืน โปรดอานในหัวขอ บทความเนื่องในวาระ ๗๕ ปการอภิวัฒนการปกครอง แผนลิดลอนปรีดี พนมยงค)

คําพิพากษาศาลพิเศษ พุทธศักราช ๒๔๘๒ คดีกบฏ คดีแดงที่ ๑-๑๔/๒๔๘๒ เรื่องกบฏภายในพระราชอาณาจักร มีความตอนหนึ่งวาดังนี้

“กอนเกิดกบฏ ๒๔๗๖ (กบฏบวรเดช) พระปกเกลาฯใหหมอมเจาวิบูลยสวัสดิ์วงศ มาพูดทาบทามพระยาพหลฯ วาจะพระราชทานเงินใหพระยาพหลฯ ๒๐๐,๐๐๐ บาทแตพระยาพหลฯมาคิดวา การที่จะพระราชทานคงตองแลกเปลี่ยนอะไรสักอยางหนึ่งในเรื่องการเมือง จึงไมยอมรับ”

ขอความอีกตอนหนึ่งคําพิพากษากลาววา

“สวนพระปกเกลาฯ กอนเกิดกบฏ พ.ศ.๒๔๗๖ (กบฏบวรเดช) เล็กนอย ไดความตามคําของพระยาอิสราธิราชเสวี นายพันตรีหมื่นรณภพพิชิต เจากาวิละวงศ ณ เชียงใหม และพระนรราชจํานง พยานโจทกประกอบดวยเอกสารวา ไดไปประทับอยู ณ พระที่นั่งไกลกังวล พรอมดวยพระบรมวงศานุวงศ และขาราชการสําคัญๆ หลายคนอยูที่หัวหินในระหวางนั้น พระปกเกลาฯ ไดสั่งใหพระยาอิศราธิราชเสวี จายเงินใหแกเจากาวิละวงศ ๒ ครั้งเปนเงิน ๖,๐๐๐ บาท เพื่อใชซื้อเสบียงและสิ่งของตางๆไวสําหรับใชเมื่อคราวที่มีเหตุการณฉุกเฉิน เจากาวิละวงศไดจัดซื้อขาวและเครื่องกระปองไว นอกจากนี้พระปกเกลาฯ ไดใชใหเจากาวิละวงศตัดถนนจากหัวหินถึงปากทวารชายแดนพมา เจากาวิละวงศยังไดเขาเฝาพระปกเกลาฯอยูเสมอ ตลอดจนเกิดกบฏขึ้น แสดงวาพระปกเกลาฯ รูเห็นในเหตุการณกบฏจึงเตรียมรับสถานการณไวลวงหนา” อีกตอนหนึ่งคําพิพากษาระบุวา

“..นอกจากนี้ปรากฏหลักฐานทางทรัพยสินฝายพระมหากษัตริย พระปกเกลาฯ ไดจายเงิน ๒๐๐,๐๐๐ บาทใหแกพระองคเจาบวรเดช ซึ่งเขาใจวาเปนคาใชจายในการกบฏครั้งนั้น..”

จากคําพิพากษาดังกลาวนี้ แสดงใหเห็นอยางชัดแจงถึงความพยายามของอํานาจเกาที่จะหมุนกงลอประวัติศาสตรใหทวนกระแสกลับไปสูยุคสมัยแหงสมบูรณาญาสิทธิราชยที่ลงหลุมฝงศพไปแลวอีกครั้งหนึ่ง

- 149 -

นับแตความพยายามของพระยามโนฯ กับพวก จนถึงกบฏบวรเดช และความพยายามเหลานั้น คําพิพากษาระบุวาพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวไดมีสวนรวมอยูดวย

ในหนังสือ “พระราชอํานาจ” ของประมวล หนา ๔๐-๔๑ ประมวลฯ ไดยกขึ้นมาอางวาเปนพระราชดําริของพระปกเกลาฯ แตความจริงคือ ขอเรียกรองของพระองคตอรัฐบาลในขณะนั้น ซึ่งในเวลานั้นพระองคประทับอยูในอังกฤษ พระองคอางวาเสด็จไปรักษาพระเนตร การเสด็จออกนอกประเทศของพระองคในครั้งนั้น ในทางเปดเผยเปนที่รูกันทั่วไปก็คือ เสด็จไปรักษาพระเนตรซึ่งก็เปนขอเท็จจริง แตเปนขอเท็จจริงรอง ขอเท็จจริงหลักก็คือทรงออกไปตั้งปอมตอสูทางการเมืองกับรัฐบาลพระยาพหลฯ การตั้งปอมนอกประเทศตอสูกับรัฐบาลครั้งนั้นพระองคทรงมีทางเลือกอยู ๒ ทาง ซึ่งพระองคทรงกําหนดขึ้นมาดวยขัตติยะมานะของพระองคเอง

ทางหนึ่งคือถารัฐบาลยอมคลอยตามความประสงคของพระองคในทางการเมือง ในทุกกรณีที่พระองคทรงตั้งเงื่อนไข พระองคก็จะเสด็จกลับประเทศและทรงเปนพระประมุขตอไป แตถารัฐบาลไมยอมตามพระประสงคของพระองค พระองคจะทรงสละราชสมบัติ และพระองคก็ไดทรงใชกลยุทธสละราชสมบัติเปนเครื่องมือตอสูกับรัฐบาลตั้งแตวาระแรกจนถึงวาระสุดทาย ดังพระราชโทรเลขของพระองคถึงผูสําเร็จราชการแทนพระองค(กรมพระนริศฯ) เพื่อแจงใหรัฐบาลทราบ (หนังสือ ที่ ๖/๕๘ กรมเลขานุการในพระองค ลงวันที่ ๑๔ ตุลาคม ๒๔๗๗) มีความตอนหนึ่งวาดังนี้

“ฉันไดรับพระราชโทรเลขทรงปรารภถึงการงานอันไดทรงปฏิบัติติดตอกับรัฐบาลและสภาผูแทนราษฎรตามเวลาที่ลวงมาแลว สังเกตเห็นปรากฏแนในพระราชหฤทัยวา รัฐบาลและสมาชิกสภาผูแทนราษฎรโดยมากรูสึกแนใจวา ไมจําเปนจะตองประนีประนอมตอพระองคไมวาในเรื่องใดๆ ดูที่จะขัดพระราชดําริเสียทุกอยาง...”

“ทรงพระราชดําริเห็นวาพระองคไมควรจะดํารงราชสมบัติอยูสืบไป เพราะไมเปนประโยชนที่จะปกปกรักษาผูหนึ่งผูใดไดเลยแลว จึงสมัครพระราชหฤทัย จะทรงสละราชสมบัติ..”

- 150 -

หลังจากที่รัฐบาลไดรับแจงพระราชดําริเชนนั้นแลว จึงไดมีหนังสือ สํานักนายกรัฐมนตรี วังปารุสวัน ที่ ก.๗๐๑๗/๒๔๗๗ ลงวันที่ ๕ พฤศจิกายน ๒๔๗๗ กราบบังคมทูลมีความตอนหนึ่งดังนี้

“...โดยที่ยังไมทราบเกลาฯ ในพระราชประสงคเปนขอๆ ประการหนึ่ง กับอีกประการหนึ่ง ถาหากจะมีโทรเลขหรือหนังสือไปมาเพื่อทําการชี้แจงและตกลงในขอราชการที่กลาวนั้น ก็เกรงดวยเกลาฯ วาจะกราบบังคมทูลชี้แจงขอเท็จจริง และความคิดเห็นของคณะรัฐมนตรีและสมาชิกสภาผูแทนราษฎรโดยละเอียดละออใหเปนที่พอพระราชหฤทัยไมไดดีกวากับที่จะไดกราบบังคมทูลพระกรุณาดวยวาจา จึงตกลงเชิญเจาพระยาศรีธรรมาธิเบศ ประธานสภาผูแทนราษฎร และใหนายนาวาตรีหลวงธํารงนาวาสวัสดิ์ รัฐมนตรี ไปเฝาใตฝาละอองธุลีพระบาท เพื่อกราบบังคมทูล ชี้แจงขอเท็จจริงและความคิดเห็นของคณะรัฐมนตรีและสมาชิกสภาผูแทนราษฎร ในขอราชการตางๆ”

พระราชดําริประการตอมา ประมวล รุจนเสรี ไดเขียนไวดังนี้

“ประการที่สอง ทรงมีพระราชดําริเห็นวาสภาผูแทนราษฎรในขณะนั้น ยังมิไดเปนผูแทนของราษฎรอยางแทจริง กรณีที่พระมหากษัตริยทรงยับยั้งรางกฎหมายซึ่งจะตองเปนเรื่องสําคัญและเกี่ยวของกับประชาชน ควรจะไดสอบถามประชาชนหรือตองใชเสียงขางมากถึง ๒ ใน ๓ หรือ ๓ ใน ๔ ของจํานวนสมาชิกสภาทั้งหมด หรือตองยุบสภา”

ในประเด็นนี้ ตามคําขอครั้งหลังสุดระบุวา เมื่อพระมหากษัตริยทรงทักทวงพระราชบัญญัติฉบับใดลงมา (มาตรา ๓๙) ใหสภาผูแทนราษฎรตองยุบไปเองโดย อัตโนมัติ หมายถึงยุบตัวเองโดยไมตองมีพระบรมราชโองการและผูรับสนองพระบรมราชโองการ

พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา นายกรัฐมนตรี ไดชี้แจงตอสภาผูแทนราษฎรในวันประชุมที่อางถึงขางตนวา “การที่จะใหสภาผูแทนราษฎรตองยุบไปเองโดยเหตุที่พระมหากษัตริยทรงทักทวงพระราชบัญญัติฉบับใดลงมานั้น เห็นวาตามระบอบรัฐธรรมนูญทําเชนนั้นไมได” (เพราะอํานาจอธิปไตยเปนของราษฎร ตามบทบัญญัติแหงรัฐธรรมนูญ ดังที่บัญญัติไวในมาตรา ๖ วา พระมหากษัตริยทรงใชอํานาจนิติบัญญัติโดยคําแนะนําและยินยอมของสภาผูแทนราษฎร)

- 151 -

ประมวลฯ ไดเสนอพระราชดําริประการที่สามวา “ทรงมีพระราชดําริวาการพระราชทานอภัยโทษควรใหสิทธิถวายฎีกาถึงพระองคโดยตรง” และประมวลฯ ไดสรุปวา

“พระราชดําริทั้ง ๓ ประการนี้ รัฐบาลไมเห็นดวย ไมไดรับการตอบกลับมาจากรัฐบาล จนในที่สุดพระองคทรงประกาศสละราชสมบัติ”

ซึ่งความจริง พระราชดําริหรือขอเรียกรองของพระองคนั้นมีมากกวาสามประการ แตมีถึงสิบประการและรัฐบาลไดทําความกระจางกับพระองคทุกประการแลว โดยมีเจาพระยาศรีธรรมาธิเบศ และนายนาวาตรีหลวงธํารงนาวาสวัสดิ์ ซึ่งไปเขาเฝาพระองคตามหนังสือกราบบังคมทูลที่กลาวถึงขางตน เปนสื่อกลางระหวางพระองคกับรัฐบาลและสภาผูแทนราษฎร

ในประเด็นเรื่องพระราชทานอภัยโทษ ประมวล รุจนเสรี ยกมาเขียนเสมือนวารัฐบาลกีดกันไมใหสิทธิถวายฎีกาถึงพระองค ก็ไมทราบวาทําไมจึงเขียนเชนนั้น หรือวาจะใหสอดรับกับชื่อหนังสือพระราชอํานาจโดยขาดสติยั้งคิด ทั้งๆ ที่โดยขอเท็จจริงแลว ความขัดแยงในประเด็นนี้เกี่ยวกับ เงื่อนไขเวลา ดังคําชี้แจงของ พ.อ.พระยาพหลฯ นายกรัฐมนตรี ตอสภาผูแทนราษฎร ที่อางแลวขางตน ตอนหนึ่งวาดังนี้

“..มีขอแตกตางอันสําคัญอยูก็คือ ตามพระราชประสงคนั้น เมื่อทูลเกลาฯ ถวายฎีกาขึ้นไปแลวจะปฏิบัติตามคําพิพากษาไมไดเลย ไมวาเวลาจะลวงพนไปนานสักเทาใด แตตามรางมาตรานี้ ไดกําหนดเวลาไววาถาไมพระราชทานวินิจฉัยในฎีกา เมื่อลวงพนกําหนดก็ถือเสมือนไดทรงปฏิเสธไมพระราชทานอภัยโทษและปฏิบัติตามคําพิพากษาไดดังนี้ ปญหาอยูที่วาจะควรกําหนดเวลาหรือไมกําหนดเทานั้น รัฐบาลเห็นควรกําหนดเวลา (แตพระปกเกลาฯไมตองการใหกําหนดเวลา-สุพจน) ถาเวลาในรางประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาไมพอ จะขยายใหยาวออกไปอีกก็ได..”

แตอยางไรก็ดี คําขอของพระองคหรือที่ประมวลฯ เรียกวาพระราชดํารินั้น โดยรวมแลวก็เปนดังคําอภิปรายของ ร.ต.สอน วงษโต ผูแทนราษฎรจังหวัดชัยนาท อดีตชาวคณะ ร.ศ.๑๓๐ ไดกลาวในที่ประชุมสภาฯ ที่อางแลวขางตน ตอนหนึ่งดังนี้

- 152 -

“..สําหรับความเห็นของขาพเจา เห็นวาตามที่พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ที่ทรงทักทวงมาโดยคําขอนั้น โดยสวนมากถาจะพูดอางโดยความจริงแลว พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวไมตองการจะกลับประเทศสยาม นี่ขาพเจาพูดโดยความจริงใจ คําขอชนิดนี้ขอชนิดที่ทรงไมตองการที่จะกลับประเทศสยาม เพราะเหตุที่ขอนี้ ถาหากวาคณะรัฐมนตรีและผูแทนราษฎรไดใหไปแลว ไดใหโดยคําขอทุกขอทุกกระทงแลว ขาพเจาเชื่อวาการเปลี่ยนแปลงการปกครองนั้นที่เปลี่ยนมา คณะราษฎรที่เปลี่ยนแปลงมานั้น แปลวาไมสมประสงคเลย”

ร.ท.ทองคํา คลายโอกาส ผูแทนราษฎรจังหวัดปราจีนบุรีอดีตชาวคณะ ร.ศ.๑๓๐ กลาวในที่ประชุมสภาฯ ในคราวเดียวกันนั้น มีความตอนหนึ่งดังนี้

“ในประเทศที่เขามีกษัตริยอยูใตรัฐธรรมนูญ พลเมืองของเขาทุกคนมักจะรูจักวา เดอะคิงแคนดูนัทธิงอะไรทุกอยางที่พระองคตองการ เขาปฏิบัติถวายพระองคเอง พระองคไมตองเดือดรอน ทีนี้พระราชบันทึกของพระองคเอง พระองคตองการใหประเทศเรามีการปกครองอยางประชาธิปไตยอยางประเทศอังกฤษแทๆแตพระองคก็บอกไวในนั้นเองบอกแยงในนั้นเองวา จะใหฉันทําอยางพระเจาแผนดินอังกฤษไมได ทีการปกครองละกอจะเอาอยางอังกฤษ แตไมอยากจะเปนอยางพระเจาแผนดินอังกฤษ เพราะฉะนั้นก็เหลือที่จะทนทานเหมือนกัน”

ในหนังสือ “พระราชอํานาจ” ของประมวล รุจนเสรี หนา ๔๔ ในหัวขอรัฐธรรมนูญ ๑๖ ฉบับมีความวาดังนี้

“ผูคนโดยทั่วๆ ไป ถูกชี้นําใหเขาใจวา การปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข คือการปกครองที่พระมหากษัตริยอยูใตรัฐธรรมนูญ ก็เลยยกฐานะของรัฐธรรมนูญเหนือกวาฐานะของพระมหากษัตริย”

ประมวลฯ อธิบายตอไปอีกวา

“ความเขาใจเชนนี้เกิดจากรัฐธรรมนูญกําหนดวา พระมหากษัตริยผูเปนประมุขทรงใชอํานาจอธิปไตยตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ และการใชถอยคําภาษาอังกฤษที่วา Constitutional Monarchy”

- 153 -

แลวประมวลฯ ก็ใหคําอธิบายตอไปวา

“ที่จริงแลวพระมหากษัตริยทรงเปนประมุขของประเทศ”

ก็ใช ! ไมมีใครเถียง พระองคทรงเปนพระประมุขแหงรัฐ แลวประมวลฯก็อธิบายตอไป

“ผูใดจะลวงละเมิดมิได” นี่ก็ใชเชนกัน ดังที่มีบทบัญญัติไวในรัฐธรรมนูญมาตรา ๘ ชัดเจนแลววาองคพระมหากษัตริยทรงดํารงอยูในฐานะอันเปนที่เคารพสักการะ ผูใดจะลวงละเมิดมิได” ประมวลฯ ยังใหคําอธิบายตอไป

“อยูในฐานะที่สูงกวารัฐธรรมนูญ”

ก็ไมรูวาประมวล รุจนเสรี คิดอยางไร จึงเอาฐานะขององคพระมหากษัตริยไปเปรียบเทียบกับฐานะของรัฐธรรมนูญ ซึ่งเปนกฏกติกาของการปกครองประเทศ (ที่ใครตอใครเหยียบย่ําและฉีกทิ้งกันมาแลวหลายฉบับ นับแตคณะรัฐประหาร ๑๐ พฤศจิกายน ๒๔๙๐ ของจอมพล ผิน ชุณหะวัณ) ดังที่บัญญัติไวในรัฐธรรมนูญฉบับปจจุบัน (รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช ๒๕๔๐) มาตรา ๓ วา “อํานาจอธิปไตยเปนของปวงชนชาวไทย พระมหากษัตริยผูทรงเปนประมุขทรงใชอํานาจนั้นทางรัฐสภา คณะรัฐมนตรี และศาล ตามบทบัญญัติแหงรัฐธรรมนูญนี”้ ซึ่งประมวลฯ เองก็ยอมรับในขอความถัดไปจากขอความที่ผมยกมาขางตนวา

“เพียงแตวาจะทรงใชพระราชอํานาจใดๆ ทางนิติบัญญัติ ทางบริหาร ทางตุลาการ ก็ใหเปนไปตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ” ซึ่งก็สอดคลองกับมาตรา ๘ ของรัฐธรรมนูญฉบับปจจุบันที่ผมยกมาขางตนนั้นแลว แตประมวลฯ ยังแสดงความเปน Ultra Royalist ดวยขอความวา

“สวนพระราชอํานาจอื่นๆ ที่กฎหมายรัฐธรรมนูญมิไดบัญญัติไวก็ยังมีอีก โดยเฉพาะ พระราชประเพณี ที่จะไดนํามากลาวตอไป”

- 154 -

นี่ประมวลฯ ตั้งใจหรือไมตั้งใจก็แลวแต ที่ทําความสับสนใหกับผูอานในคําวา “พระราชอํานาจ” กับ “พระราชประเพณี” เชนเดียวกับคําวา “พระราชอัธยาศัย” ใหผูอานสับสนมาแลว

พระราชอํานาจหมายถึง อํานาจอธิปไตย หรือ อํานาจสูงสุดในแผนดิน ที่พระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ ทรงดํารงสืบมาแตพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช องคพระปฐมบรมราชจักรีวงศ ซึ่งปราบดาภิเษกขึ้นครองราชยเมื่อ ๖ เมษายน ๒๓๒๕

พระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ ทรงเปนรัชทายาทพระองคที่ ๗ ขึ้นเสวยราชยสืบพระราชอํานาจและราชสมบัติตอมา ตั้งแตวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน ๒๔๖๘ และทรงดํารงพระราชอํานาจตามระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย จนถึงวันที่ ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๕ จึงไดมีพระบรมราชโองการดํารัสเหนือเกลาฯ สั่งวา

“โดยที่คณะราษฎรไดขอใหอยูใตรัฐธรรมนูญการปกครองแผนดินสยาม เพื่อบานเมืองจะไดเจริญขึ้น และ โดยที่ไดทรงยอมรับตามคําขอรองของคณะราษฎร จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบัญญัติไวโดยมาตราตอไปนี้” และมาตราตอไปนี้มาตรา ๑ ระบุไวอยางชัดเจนวา

“อํานาจสูงสุดของประเทศนั้นเปนของราษฎรทั้งหลาย”

พระบรมราชโองการที่ผมยกมาขางบนนี้ เพื่อยืนยันวาองคพระมหากษัตริยแหงพระราชวงศจักรีที่สืบพระราชอํานาจสมบูรณาญาสิทธิราชย เหนือกฎหมายมาเปนเวลา ๑๕๐ ปนับแต ๖ เมษายน ๒๓๒๕ จนถึง ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๕ โดยพระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ ทรงยอมรับตามคําขอรองของคณะราษฎรใหอยูใตรัฐธรรมนูญการปกครองแผนดินสยาม นับแตบัดนั้นจนบัดนี้ แตประมวลฯ มาเขียนไปอีกทางหนึ่ง ซึ่งผูที่มีความจงรักภักดีที่แทจริงลองพิจารณาเอาเองก็แลวกัน

ประมวลฯ พูดถึงรัฐธรรมนูญ ๑๖ ฉบับ โดยไมนับธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว (ฉบับ ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๕) อันเปนแมแบบของรัฐธรรมนูญฉบับ ๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕ และฉบับ ๙ พฤษภาคม๒๔๘๙ ก็ไมทราบวาเพราะเหตุใดจึงไมนับรวมเขาไปดวย แตแนๆ คือทําใหประวัติศาสตรรัฐธรรมนูญขาด

- 155 -

ตอนไปชวงหนึ่ง และเปนชวงสําคัญที่สุดในระบอบราชาธิปไตยภายใตรัฐธรรมนูญ

รัฐธรรมนูญฉบับแรกมีชื่อเต็มวา “พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช ๒๔๗๕” ซึ่งเปนรัฐธรรมนูญที่เปรียบเสมือนพินัยกรรมที่พระมหากษัตริยผูทรงอํานาจอธิปไตยในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยไดมอบอํานาจที่พระองคทรงอยูใหกับปวงชนชาวสยาม ดังปรากฏอยูในมาตรา ๑ ของรัฐธรรมนูญฉบับนั้นวา “อํานาจสูงสุดของประเทศนั้นเปนของราษฎรทั้งหลาย”

จากหนังสือ “สุพจน ดานตระกูล โต ประมวล รุจนเสรี เรื่องพระราชอํานาจ”

- 156 -

บทความเนื่องในวาระ ๗๕ ปการอภิวัฒนการปกครอง แผนลิดลอนปรีดี พนมยงค

ตอนที่ ๑ ความผิดพลาดครั้งแรกหลังการอภิวัฒน

การที่คณะราษฎร หรือ คณะผูกอการเปลี่ยนแปลงการปกครอง เลือกพระยามโนปกรณนิติธาดา เปนประธานคณะกรรมการราษฎร (นายกรัฐมนตรี) นั้นมีผูวิเคราะหวาเพื่อเปนการประนีประนอมกับกลุมพระราชวงศหรือกลุมเจามากขึ้น เพราะพระยามโนเปนผูใกลชิดกับพระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ และภรรยาของพระยามโนยังเปนนางสนองพระโอษฐของพระนางเจารําไพพรรณี ทั้งนี้เพื่อจะใหมีการประสานกันระหวางคณะผูกอการฯ กับพระปกเกลาฯ จะไดบริหารราชการไปโดยราบรื่น

ในตอนแรก พระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน พหลโยธิน)หัวหนาคณะผูกอการเปลี่ยนแปลงการปกครอง เสนอพระองคเจาบวรเดช เปนอัครมหาเสนาบดี คือ ประธานคณะกรรมการราษฎร (นายกรัฐมนตรี)แตที่ประชุมไมเห็นชอบเพราะเห็นวาพระองคเจาบวรเดชจะบริหารไปแบบเผด็จการ ที่ประชุมสวนใหญจึงเลือกพระยามโนปกรณนิติธาดา ตามที่หลวงประดิษฐมนูธรรม (ปรีดี พนมยงค)เปนผูเสนอ ซึ่งในที่สุดก็กลายเปนการหนีเสือ ปะจระเข ซึ่งภายหลังตอมาทานปรีดีฯเองก็ยอมรับวาเปนความผิดพลาดของทานวา

“ขาพเจายอมรับวา ขาพเจาผูเดียวที่ทําผิดในการเสนอคณะราษฎรใหเชิญพระยามโนปกรณนิติธาดาเปนหัวหนารัฐบาล เพระสมาชิกคณะราษฎรอื่นๆ มิไดคุนเคยกับพระยามโนปกรณฯ มากอนเทากับขาพเจาที่ไดเคยรวมงานกับทานผูนี้ในการรางกฎหมาย และในการรวมเปนกรรมการสอบไลนักเรียนกฎหมายหลายครั้ง จึงไดมีการสนทนากับทานผูนี้ที่แสดงวาทานนิยมประชาธิปไตย และการปฏิบัติของทานในระหวางเปนอธิบดีศาลอุธรณนั้นแสดงวา ทานกลาตัดสินคดีโดยมิไดเกรงกลัวอํานาจสมบูรณาฯ ซึ่งนักเรียนกฎหมายหลายคนในเวลานั้นไดนิยมชมชอบทาน

ขาพเจาเห็นวาทานมีลักษณะตางกับหยวนซีไข ที่เคยทรยศพระเจาจักรพรรดิกวงสูของจีน ขาพเจามีความผิดที่มิไดวิจารณลึกซึ้งวา พระยามโนปกรณฯ เปนบุคคลที่มีซากความคิดแหงระบอบเกาเหลืออยูมากแตขาพเจาขอใหความเปนธรรมแกพระยามโนปกรณฯ วา ถาโดยลําพังทานผูเดียวแลว ก็ไมสามารถที่จะกระทําการโตรัฐธรรมนูญประชาธิปไตยได หากทานไดรับความสนับสนุนจากบางสวนของคณะราษฎรเองที่

- 157 -

มีทรรศนะอันเปนซากตกคางมาจากระบอบเกาและบุคคลอื่น ๆ ที่เปนขุนนางเกาที่ไดรับเชิญใหเขามารวมรัฐบาล

ความผิดพลาดของขาพเจาดังกลาวยอมเปนบทเรียนของศูนยนิสิตนักศึกษาและนักเรียนและชนรุนใหมในปจจุบันที่จะไมทําผิดซ้ําอีก”

ตอนที่ ๒ สจฺ จํ

หลังจากที่เปลี่ยนแปลงการปกครองแลว ความสัมพันธระหวางราษฎรกับกลุมเจาก็เริ่มไมราบรื่น และไมเปนไมตรีตอกันเปนเวลานาน ตางฝายตางระแวงซึ่งกันและกัน มีการสงสายลับเฝาดูความเคลื่อนไหว และสดับตรับฟงขาวคราวของกันและกันโดยตลอด ทั้งยังปรากฏการณความไมพอใจในหมูพระราชวงศที่มีตอคณะราษฎร มีการกลาวรายและโจมตีการอภิวัฒนของคณะราษฎรบอยครั้ง ฝายคณะราษฎร สืบทราบวา ไดมีพระราชวงศบางองคสองสุมชุมนุมวิพากษวิจารณ ติเตียน บอนทําลายคณะราษฎรดวยประการตาง ๆ จนพระยาพหลพลพยุหเสนา หัวหนาคณะราษฎรอดรนทนไมได จึงไดมีหนังสือกราบทูลพระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ ใหทรงทราบวา

“บัดนี้ความปรากฏขึ้นวา ไดมีปากเสียงอันเปนเสี้ยนหนามแกความสงบสุขเกิดขึ้นในหมูพระราชวงศซึ่งถาจะเพิกเฉยเสีย ก็เกรงวาจะเปนเชื้อฝอยใหลุกลามตอไป และครั้นคณะราษฎรจะจัดการปราบปรามเสียเอง ก็เกรงจะเปนที่ขุนเคืองพระราชหฤทัย”

พระบาทสมเด็จพระปกเกลาฯ จึงรับสั่งใหเจาพระยาวรพงษพิพัฒน ผูวาราชการพระราชวัง ใหตักเตือนพระราชวงศ“อยากระทําการใดๆ ซึ่งไมสงบราบคาบ”(รัฐสภาไทย-ประเสริฐ ปทมะสุคนธ)

นอกจากนี้ในวันที่ ๒๗ มิถุนายน คณะราษฎรไดออกแถลงการณอีกฉบับหนึ่งวา

“วามีบางสิ่งบางอยางไมสําแดงใหเดนชัดวา เปนการปลอดภัยโดยแท ถาหากมีการตระหนักตกใจ หรือเสียหายอะไรบาง ก็ขอใหประชาราษฎรตระหนักในความมุงหมายอันแทจริงของคณะราษฎรวาสรรพ

- 158 -

กรณีที่จะพึงเกิดขึ้นลวนเปนสิ่งที่มุงความปลอดภัยแหงประชาราษฎรทั้งสิ้น และถามีผูใดแฝงอันธพาล คณะราษฎรกระทําทุรกรรมใด ๆ ก็ขอใหเขาใจวา มิใชกรรมที่คณะราษฎรประกอบขึ้นเปนอันขาด”

ดังนั้นการสืบสวนเพื่อความมั่นคงนั้น ทางกรมตํารวจก็ไดสงสายออกตระเวนฟงขาวคราวอยูตลอดเวลา เพราะยอมเปนธรรมดาที่เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองเกิดขึ้นเชนนี้ ความขัดแยงระหวางอํานาจเกากับอํานาจใหมยอมจะตองเกิดขึ้น

และนอกจากการไดขอมูลความขัดแยงดังกลาวแลว การแสดงออกทางดานความคิดเห็น การวิพากษวิจารณคณะราษฎรอยางเปดเผย

ทางดานหนังสือพิมพที่แสดงออกนอกจากฉบับที่นําหนังสืออื่น ๆ ก็มีเดลิเมลรายวัน และหนังสือพิมพรายวันอีกบาง ซึ่งคณะราษฎรเห็นวาควรจะชี้แจงความเปนจริงใหหนังสือพิมพไปแกไขใหถูกตองตรงกับขอเท็จจริง

อยางไรก็ดีสมาชิกคณะราษฎรคือนายซิม วีระไวทยะรวมกันกับนายสงวน ตุลารักษ เห็นวาการเสนอแกขาว เพื่อใหหนังสือพิมพนั้นแกไขขอความที่ผิดพลาดนั้นไมเพียงพอ เพราะบางครั้งก็แกขาวให แตบางครั้งกลับวิพากษวิจารณซ้ําเติมใหอีก จึงไดออกหนังสือพิมพรายวันฉบับหนึ่งชื่อ “สจฺ จ”ํ ทําหนาที่ตอบบทความหรือขอความ ซึ่งคณะบุคคลคณะการเมืองอื่น ไดเขียนตําหนิคณะราษฎรและเขียนบทความคิดความเห็นในทางเศรษฐกิจตาง ๆ ใหความรูความเขาใจแกบุคคลทั่วไปที่มีความหวาดสะดุงในเรื่องภัยคอมมิวนิสต แตก็ปรากฏวาความคิดเห็นในหนังสือ “สจฺ จ”ํ ตลอดจนขอความที่ตอบโตตอคณะการเมืองอื่น ทําใหหนังสือพิมพ สจฺจํ ถูกปายสีตั้งแตเรื่อๆ จนแดงจัดขึ้นทุกวัน ในที่สุดก็กลาวหาวาเปนคอมมิวนิสตไปโดยผสมผเสเหตุผลหลายอยางจนกระทั่งเทียบหนังสือ สจฺ จํ วาตรงกับหนังสือพิมพ Pravda ของโซเวียตรัสเซีย

ความจริงเรื่องหนังสือพิมพ สจฺจํ นี้เมื่อนายซิม วีระไวทยะตั้งใจจะออกหนังสือพิมพเพื่อวัตถุประสงคดังกลาว จึงไดขอใหนายปรีดี พนมยงค ตั้งชื่อให นายปรีดีฯ กลาววา ตนนึกไดวามีพระพุทธภาษิตหนึ่งที่วา “สจฺ จํ เว อมตวาจา” (ความสัจแลเปนวาจาไมตาย) จึงใหชื่อหนังสือพิมพของนายซิมวา “สจฺ จ”ํ ดวยหวังวาเปนสําเนียงที่เราใจและเหมาะสมกับพุทธภาษิต หาใชจําแลงหรือแผลงมาจากหนังสือพิมพ Pravda ของโซเวีย

- 159 -

ตรัสเซียไม

นอกจากนั้นนายซิม วีระไวทยะ ผูนี้เปนผูเลื่อมใสในพุทธศาสนา และมีความเห็นในทางที่จะชวยเผยแพรพระพุทธศาสนาใหมหาชนเขาใจหลักธรรมที่ถูกตองจึงไดปรึกษาหามิตรสหายและสมณะบางรูปและพรอมใจกันจัดตั้ง “พุทธมามะกะสมาคมขึ้น

ปรากฏวาทั้งหนังสือพิมพ สจฺ จํ และพุทธมามะกะสมาคม ซึ่งนายซิมมีสวนเกี่ยวของอยูนี้ ทําใหเกิดความเขาใจผิด สงสัยไปในทํานองที่จะเปนบอเกิดชวยเผยแพรลัทธิคอมมิวนิสต พระยามโนปกรณฯนายกรัฐมนตรีไดใชโอกาสนี้ขอใหเลิกหนังสือพิมพ สจฺ จํ เสีย นายซิม จึงตกลงใจเลิก และตอมานายซิมไดลาออกจากสมาชิกสภาผูแทนราษฎร ไปประกอบอาชีพอื่น

จึงเห็นไดวาการใสรายปายสีและปลุกผีคอมมิวนิสต มีมากวา ๖๐ ปแลว ไมใชเพียงเกิดขึ้นในยุคนี้เทานั้น

ตอนที่ ๓. แผนใสรายวาเปนคอมมูนนิสต

สวนเปาหมายที่จะทําลายคณะราษฎรนั้น ฝายอํานาจเกาเห็นวา นายปรีดี พนมยงค (หลวงประดิษฐมนูธรรม) ซึ่งเปนมันสมองของคณะราษฎรเปนเปาหมายหลักที่จะองทําลายลงกอน

การที่พระยามโนฯ มอบหมายนายปรีดี พนมยงคทําโครงการเศรษฐกิจแหงชาติ จึงมีผูวิเคราะหวา เปนแผนเพื่อทําลายคณะราษฎร

“พระยามโนปกรณนิติธาดา จึงไดมอบหมายใหหลวงประดิษฐมนูธรรม (ปรีดี พนมยงค)เปนผูรางเคาโครงเศรษฐกิจแหงชาติ ในการที่จะยกรางโครงการเศรษฐกิจนั้น พระยามโนฯ พระยาราชวังสัน พระยาศรีวิสารวาจา หลวงประดิษฐฯ ไดปรึกษาหากรือกันหลายครั้ง โดยหลวงประดิษฐฯ เสนอวา ในการที่จะบริหารราชการแผนดินนั้น จะตองชวยราษฎรในทางเครษฐกิจกอน แตราษฎรของเราตองการใหรัฐบาลเปนผูนํา

- 160 -

พระยามโนฯ พระยาศรีวิสารวาจาและพระราชวังสัน ไมไดโตแยง แสดงความพอใจในหลักการของหลวงประดิษฐที่เสนอใหทราบนั้น”

“ตอมา พระยามโนฯ ไดบอกหลวงประดิษฐฯวา พระปกเกลาฯ ใหเขาเฝาพรอมดวยพระยาพหลฯ พระปกเกลาฯ ไดรับสั่งถึงเครษฐกิจของบานเมือง และถามถึงความเห็นของหลวงประดิษฐ หลวงประดิษฐฯไดกราบทูลวาตามแนวที่ไดเคยปรึกษากับพระยามโนฯ พระยาราชวังสัน พระยาศรีวิสารวาจากอน พระปกเกลาฯจึงรับสั่งชมเชยเห็นชอบดวยและรับสั่งตอไปวา พระองคชอบแบบโซชะลิสต จึงรับสั่งใหหลวงประดิษฐฯ ไปจัดการเขียนโครงการเศรษฐกิจขึ้น ครั้งแรกหลวงประดิษฐฯ ยังมิไดเขียนโครงการเศรษฐกิจ ตอมาพระยามโนฯไดเรงเราใหหลวงประดิษฐฯ เขียนโดยอางวาพระปกเกลาฯ พอพระทัยหลวง ประดิษฐฯจึงไดเขียนเคาโครงเศรษฐกิจขึ้น”

“เมื่อรางเคาโครงเศรษฐกิจเสร็จแลว หลวงประดิษฐฯ ก็ไดแจกจายในหมูผูกอการฯ และคณะกรรมการราษฎร (คณะรัฐมนตรี)เพื่อใหอานกันกอน จะพิจารณาเห็นชอบหรือไม ถาไมเห็นชอบหรือมีเหตุผลที่ดีกวา ก็ยอมตามความเห็นสวนมากและขอแกไขได แตเมื่อไดรับแจกไปแลว พระยามโนฯไมเห็นดวย” (คําพิพากษาคีดกบฏ พ.ศ.๒๔๘๒)

คณะรัฐมนตรีไดตั้งคณะกรรมการพิจารณาโครงการเศราฐกิจแหงชาติขึ้น เรียกวา “คณะกรรมานุการพิจารณารางเคาโครงเศรษฐกิจแหงชาต”ิ มีจํานวน ๑๔ นาย พระยามโนฯเปนประธาน มีพระยาศรีวิสารวาจา พระยาราชวังสัน นายปรีดี พนมยงค เปนตน และพรายมโนฯ ยังไดขอให ม.จ. สกลวรรณากร วรวรรณ ทรงรวมเปนกรรมมานุการดวย

ในที่ประชุมคณะกรรมานุการ มีความเห็นแบงเปน ๒ ฝาย ฝายขางมากซึ่งรวมทั้ง ม.จ. สกลวรรณากร สนับสนุนเคาโครงเศรษฐกิจฯ ของนายปรีดี พนมยงค อีกฝายหนึ่งซึ่งเปนเสียงขางนอย โดยมีพระยามโนฯเปนหัวหนามีความเห็นคัดคาน

- 161 -

แตพระยามโนฯ นําเคาโครงเศรษฐกิจไปใหคณะรัฐมนตรีลงมติไมยอมรับโครงการเศรษฐกิจแหงชาติที่ผานคณะกรรมานุการมาแลว

ในเวลาตอมาก็ปรากฏวา โครงการเศรษฐกิจฯ ที่นายปรีดี พนมยงค ไดรางขึ้น โดยการสนับสนุนของพระยามโนฯกับพวก รวมทั้งพระปกเกลาฯ ที่เรงเราให นายปรีดี พนมยงค รางขึ้นนั้น ไดถูกโจมตีอยางหนัก มีการปลุกขาวทางหนังสือพิมพ ใหประชาชนเห็นวาเคาโครงการเศรษฐกิจฯนั้นเปนคอมมิวนิสตจะชักจูงประเทศไปสูหายนะ

ตอนที่ ๔.ถูกบังคับใหออกนอกประเทศ

ในที่สุด พระปกเกลาฯ ก็ทรงคัดคานและทรงพระราชวิจารณเคาโครงการเศรษฐกิจแหงชาติวาเปนคอมมิวนิสตและพระยามโนฯ ไดพิมพพระราชวิจารณแจกจายไปทั่วรวมทั้งหนังสือพิมพรายวันลงขอความพระราชวิจารณติดตอกันเปนเวลาหลายวัน ภายหลังที่ผลักดันนายปรีดี พนมยงคออกไปยังตางประเทศแลว

ความตอนหนึ่งในพระราชวิจารณวา“แตมีขอความอันหนึ่งที่เห็นไดชัดเจนไมตองสงสัยวา โครงการนี้เปนโครงการอันเดียวกันอยางแนนอน

กับที่ประเทศรัสเซียใชอยู สวนใครจะเอาอยางใครนั้นขาพเจาไมทราบ สตาลินจะเอาอยางหลวงประดิษฐฯ หรือหลวงประดิษฐฯ จะเอาอยางสตาลิน ก็ตอบไมได ตอบไดขอเดียววา โครงการเศรษฐกิจทั้งสองนี้เหมือนกันหมด เหมือนกันจนรายละเอียด เชนที่ใชและรูปแบบวิธีการกระทํา จะผิดกันก็แตรัสเซียนั้น แกเสียเปนไทย หรือไทยแกเสียเปนรัสเซีย ถาสตาลินเอาอยางหลวงประดิษฐฯ ขาวสาลีแกเปนขาวสาร หรือขาวสารแกเปนขาวสาลี รัสเซียเขากลัวอะไร ไทยก็กลัวอยางนั้นบาง รัสเซียเขาหาวิธีตบตาคนอยางไรไทยก็เดินวิธีตบตาคนอยางนั้น”

การที่พระยามโนฯ กับพวกไดโจมตีเคาโครงเศรษฐกิจของ นายปรีดี พนมยงคตลอดจนนําเอาพระราชวิจารณเคาโครงเศรษฐกิจฯ ออกเผยแพร เปนการปลุกผีคอมมิวนิสตขึ้นเลนงาน นายปรีดีฯ ไดทําใหความขัดแยงระหวางอํานาจเกาหรืออนุรักษนิยม เปนเหตุหนึ่งที่ทําให พระยามโนฯตองการขับนายปรีดี พนมยงค ใหพนจากวงการเมือง และการที่พระยามโนฯ สามารถเขาใกลพระยาทรงสุรเดช ผูนําฝายทหารที่สําคัญของคณะราษฎรได หรือจะกลาววาทําการสลายคณะราษฎรไดระดับหนึ่ง

- 162 -

แผนการใชโครงการเศรษฐกิจฯ เปนเครื่องมือในการโคนนายปรีดีฯ จึงไดเกิดขึ้น จนสามารถขับนายปรีดีฯ ใหออกไปตางประเทศไดสําเร็จในเวลาตอมา

สวน นายปรีดี พนมยงค นั้นไดแถลงในที่ประชุมคณะรัฐมนตรีวา เมื่อตนเองเปนฝายขางนอยในคณะรัฐมนตรี ก็ขอลาออกจากคณะรัฐมนตรีตามวิถีทางประชาธิปไตย โดยจะนําเคาโครงเศรษฐกิจฯ นั้นเสนอตอราษฎรในการเลือกตั้ง ส.ส.ซึ่งปรายปรีดี หวังจะสมัครรับเลือกตั้งในการเลือกตั้งที่จะมีขึ้น

ในระยะนั้นสถานการณทางการเมืองทวีความตึงเครียดยิ่งขึ้น เนื่องจากความขัดแยงในปญหาโครงการเศรษฐกิจฯ ของนายปรีดี พนมยงค จนกระทั่งขาวการเนรเทศนายปรีดีไปตางประเทศ นอกจากนั้นยังมีความขัดแยงที่ตามมาอีกหลายปญหา ประกอบกับทาทีของรัฐบาลที่แสดงออก เปนเหตุใหความขัดแยงขยายตัวออกไปมากยิ่งขึ้น ทั้งระหวางสมาชิกสภากับรัฐบาล ระหวางสมาชิกดวยกัน แมแตภายในรัฐบาลก็แตกเปน ๒ ฝาย โดยเฉพาะตัวนายกรัฐมนตรีนั้น สมาชิกสภาสวนมากไมพอใจ แตทั้ง ๆ ที่ความปนปวนมาถึงขึ้นนี้แลว ก็ยังไมเปนที่พอใจของพระยามโนฯ

พอวันที่ ๓๐ มีนาคม ๒๔๗๕ สมาชิกสภาที่เดินทางมาสภาเพื่อเขาประชุมก็ถูกพระยามโนฯ ใชอํานาจทางการทหารของพระยาทรงสุรเดช ทําการคนอาวุธทุกคน ไมเวนแมแต พล.ร.ต.พระยาศรยุทธเสนี รองประธานสภาผูแทนราษฎร

แตคราวนี้สมาชิกสภาผูแทนฯ ฝายพลเรือนไดลุกขึ้นซักไซไลเลียงรัฐบาลอยางเกรี้ยวกราดในวันตอมา

หลังจากนั้นในการประชุมสภา ในวันศุกรที่ ๓๑ มีนาคม หลวงเดชาติวงศวราวัฒนสมาชิกสภาผูแทนฯ ไดยื่นญัตติดวน เรื่องอํานาจในการตรวจคนอาวุธสภาผูแทนฯ ซึ่งพระยามโนฯ รับวาตนเปนผูสั่งไปเอง เพื่อรักษาความปลอดภัยของทุกฝาย

จึงถูกสมาชิกสภาผูแทนฯ อภิปรายปญหานี้กันอยางรุนแรง จนตองยอมถอนทหารออกไปจากสภาผูแทนราษฎร

- 163 -

ตอนที่ ๕. ตนแบบเผด็จการ

นายจรูญ สืบแสง ลุกขึ้นอภิปราย กรณีที่พระยามโนฯ ใหทหารมาตรวจคนอาวุธสมาชิกสภาผูแทนฯวา“แรกเริ่มเริ่มก็พกอาวุธปนกันได แตการพกมิไดหาเรื่องจะยิงกัน เปนการพกเพื่อปองกันตัวและแต

กอนก็มิไดมีการตรวจคน ทําไมเพิ่งจะมารูสึกเกรงกลัวกันในเวลานี้เอง และไดทราบวาเวลานี้ นายกรัฐมนตรีไดอพยพไปอยูในวังปารุสกวัน เพราะเหตุใด เพราะกลัวจะถูกยิงหรือ ?

ทหารที่เอามารักษาการตามความที่ตกลงกันไวแตดั้งเดิมมีวาจะปองกันอันตรายแกสมาชิกของสภาไมใหคนขางนอกมาทําอันตรายแกสมาชิก มาบัดนี้เอาทหารมารักษาปองกันมิใหสมาชิกทําอันตรายซึ่งกันและกัน ตัวขาพเจาเองก็รูสึกวาถูกหมายหนาไววาจะเปนผูกระทําการรุนแรงนี้ ความจริงสําหรับการชนิดนี้ ขาพเจาในเกียรติยศของลูกผูชายจะให Assuranace วาจะไมกระทําการรุนแรง ถาจําเปนแลวก็เลนอยางที่เรียกวา Frairplay เชนกับวาตองการยิงหรือทํารายพระยามโนฯ พระยาศรีฯ หรือนายประยูร เปนตน ก็จะบอกใหรูตัววาจะยิ่งเลนอยางยุติธรรมไมทําอยางที่วา “ลอบกัด”

อีกประการหนึ่ง การที่จะยิงกันในสภานั้นไมใชของดี ซึ่งขาพเจาเองก็รูดี ก็เชนนั้นจะทําใหเปนที่เสื่อมทรามขายหนาทําไม เพราะนอกจากจะกระทําความระส่ําระสายภายในแลว ตางประเทศเขารูก็จะดูถูกไดทหารที่เอามานี้ดูเหมือนวาไมไดเอามาเพื่อรักษาการณ แตเอามาเพื่อทาทายใหรบ ซึ่งใครจะรูสึกอยางไร อํานาจที่บังคับบัญชาทหารเชนนี้เปนอํานาจอยางติตเตเตอร ผิดกับการปกครองอยางที่มีรัฐธรรมนูญเมื่อคราวกอนี้ก็ครั้งหนึ่ง คือ เมื่อวันพุธมีประชุมพิเศษ คณะรัฐมนตรีนึกวาจะมีโหวตคอนฟเดนซ

สังเกตดูทหารเขามาอยูมาก ตามบริเวณขางนอก และดูเหมือนเอาลูกบอมสมาดวยสําหรับคอยระวังเวลาโหวต การที่ทําเชนนี้เพราะอะไร เพื่อเอาอํานาจที่ไดขาววาจะมีโหวตคอนฟเดนซนั้น นําทหารเขามาเพื่อจะลมสภาหรือ ? ทําเชนนี้ถูกอยูหรือ ขาพเจาเห็นวาที่รัฐมนตรีทํานั้นไมถูกกับรัฐธรรมนูญ เปนการผิดเพราะการหามสมาชิกสภาผูแทนราษฎรนั้น ยอมทําไดดวยอํานาจของสภาทําไมคณะรัฐมนตรีจึงไดใชอํานาจโดยไมชอบธรรมเชนนี้ ม ีReason อยางใด”

- 164 -

นายควง อภัยวงศ (หลวงโกวิทอภัยวงศ) อภิปรายวา การกระทําครั้งนี้ผิดมาก รูสึกวาคณะรัฐมนตรีจะกลับกลายเปนดิตเตเตอรไปเสียแลว อํานาจสภายอมอยูเหนือคณะรัฐมนตรี ซึ่งทราบกันดีอยูทุกคนแลว การกระทําครั้งนี้ทําใหเกิดความระส่ําระสาย อับอายขายหนาเพราะไหนหนังสือพิมพจะนําไปลงเปนการรัฐมนตรีใชอํานาจไมชอบดวยทางทหาร จึงอยากใหนายกรัฐมนตรีแถลงในเรื่องนี้วา เหตุใดจึงไมไววางใจเรา หรือจะเดินแบบดิตเตเตอรชิปก็ใหรูกันไป (รายงานการประชุมสภาผูแทนราษฎร พ.ศ.๒๔๗๕)

ยังมีสมาชิกสภาอีกหลายคน ติเตียนการกระทําของรัฐบาลวาไมสมควรอยางยิ่ง ในที่สุดที่ประชุมสภาไดลงมติวา ในสภานั้น ประธานสภาเปนผูมีอํานาจสูงสุด ผูใดจะมาสั่งการอยางหนึ่งอยางใด เชน การตรวจคนอาวุธสมาชิกสภาเชนนี้ ยอมทําไมได

ในวันนั้น เจาพระยาพิชัยญาติ ประธานสภาไมไดมาประชุม พล.ร.ต.พระยาศรยุทธเสนี ทําการแทนไดยอมรับตอที่ประชุมสภาวา ตอไปจะไมใหผูอื่นมาใชอํานาจในสภาเชนนี้อีก

การเอาทหารมาควบคุมสภาผูแทน ฯ และยังใหทหารคนอาวุธสมาชิกสภาผูแทนราษฎรอีกดวย ทั้ง ๆ ที่มีตํารวจสภาอยูแลว นับวาเปนพฤติการณของเผด็จการโดยแท

สถานการณไดกาวเขาสูขั้นวิกฤติเชนนี้ แทนการดําเนินการตามระบอบประชาธิปไตย พระยามโนปกรณฯ กลับแกปญหาดวยการทํารัฐประหาร ยึดอํานาจ ประกาศปดสภา งดใชรัฐธรรมนูญพรอมกับยุบคณะรัฐมนตรีเสีย

ไดมีผูวิจารณกันมากวา การกระทําของพระยามโนปกรณนิติธาดานี้เปนการถอยหลังเขาคลอง และเปนตนแบบใหแกนักเผด็จการทั้งหลายตอมา อาทิ จอมพล ป.พิบูลสงคราม, จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต, จอมพลถนอม กิตติขจร, ผิน ชุณหะวัน ลวนตางก็ใชการกระทํารัฐประหารแกปญหาบานเมืองทั้งสิ้น

- 165 -

ตอนที่ ๖. พ.ร.บ.วาดวยคอมมิวนิสตวันที่ ๑ เมษายน ๒๔๗๖ พระยามโนปกรณนิติธาดา ก็ประกาศกฤษฎีกาโดยพระบาทสมเด็จ

พระปกเกลาฯ ไดลงพระปรมาภิไธย ปดสภาผูแทนฯ และงดใชรัฐธรรมนูญบางมาตรา ใหยุบคณะรัฐมนตรีปจจุบันเสีย และใหจัดตั้งรัฐบาลใหม โดยใหพระยามโนปกรณนิติธาดาเปนนายกรัฐมนตรี กับใหรัฐมนตรีซึ่งวาการกระทรวงตาง ๆ อยูในเวลานั้น เปนคณะรัฐมนตรีโดยตําแหนง

กลาวใหชัดเจนก็คือ ใหรัฐมนตรีที่เปนคณะราษฎรบางคนที่ขัดแยงกับพระยามโนฯและพวก พนตําแหนงรัฐมนตรี เอาไวแตพวกขุนนางเกา

นับไดวา การทํารัฐประหาร ๑ เมษายน ๒๔๗๖ ของพระยามโนฯ ครั้งนี้เปนรัฐประหารครั้งแรกของการปกครองระบอบประชาธิปไตย การประกาศกฤษฎีกาปดสภา เปนการขัดตอรัฐธรรมนูญเพราะไมมีบทบัญญัติใหทําได

ภายหลังประกาศกฤษฎีกาปดสภาและงดใชรัฐธรรมนูญบางมาตราแลว พระยามโนปกรณนิติธาดาไดจัดตั้งรัฐบาลชุดใหมขึ้นทันที บุคคลสําคัญที่รวมรัฐบาลก็ไดแกขุนนางเกาทั้งสิ้น อาทิพระยามโนปกรณนิติธาดา นายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีวาการกระทรวงการคลัง ๒.พลเรือโทพระยาราชวังสัน เปนรัฐมนตรีวาการกระทรวงกลาโหม ๓.พระยาศรีวิสารวาจา เปนรัฐมนตรีวาการกระทรวงตางประเทศ ๔.เจาพระยาวงศานุประพันธ เปนรัฐมนตรีวาการกระทรวงเกษตราธิการ ๕.เจาพระยาธรรมศักดิ์มนตรี เปนรัฐมนตรีกระทรวงธรรมการ ๖.พระยาแสนยมดีศรีบริบาล เปนรัฐมนตรีวาการกระทรวงมหาดไทย ๗. พระยาเทพวิฑูรพหุลศรุตาบดี เปนรัฐมนตรีวาการกระทรวงยุติธรรม

รัฐมนตรีวาการชุดใหมนี้เปนขุนนางเกาทั้งสิ้น เปนเจาพระยาและพระยา สวนสมาชิกของคณะราษฎรเปนรัฐมนตรีลอยทั้งหมด

รัฐบาลไดแถลงการณวามีความจําเปนที่ตองปดสภา ตั้งคณะรัฐมนตรีใหมและรอการใชรัฐธรรมนูญบางมาตราก็เพราะ

- 166 -

“ในคณะรัฐมนตรี ณ บัดนี้เกิดแตกกันเปนสองพวกมีความเห็นแตกตางกัน และไมสามารถที่คลอยตามกันได ความเห็นขางนอยนั้น ปรารถนาที่จะวางนโยบายเศรษฐกิจไปในทางอันมีลักษณะเปนคอมมิวนิสตความเห็นสวนมากนี้เห็นวานโยบายเชนนั้นเปนการตรงกันขามกับขนบธรรมเนียมประเพณีของชาวสยามและเปนที่เห็นกันไดแนนอนทีเดียววา นโยบายเชนนั้นอาจนํามาซึ่งความหายนะแกประชาราษฎรและเปนมหันตภัยแกความมั่นคงของประเทศ

ฐานะแหงความเปนอยูเชนนี้ จะปลอยใหคงเปนอีกตอไปไมไดแลว ความปลอดภัยของประชาชนเปนกฎหมายอันสูงสุด รัฐบาลจึงตองปดสภา และตั้งคณะรัฐมนตรีใหม”

งานชิ้นแรกของรัฐบาลรัฐประหาร ก็คือ ประกาศใชพระราชบัญญัติวาดวยคอมมิวนิสตในวันที่ ๒ เมษายน ๒๔๗๖ รุงขึ้นจากวันรัฐประหาร ๑ วัน จึงเชื่อกันวาไดมีการตระเตรียมรางกฎหมายนี้ไวกอนวันยุบสภาแล

พ.ร.บ.วาดวยคอมมิวนิสตนี้ พระปกเกลาฯ ลงพระนามใหโดยไมไดผานสภาผูแทนราษฎร ซึ่งเปนการขัดตอรัฐธรรมนูญ จึงมีฐานะเชนเดียวกับประกาศคณะปฏิวัติของจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต

แตประกาศของจอมพลสฤษดิ์ ประกาศตรง ๆ วา เปนประกาศของคณะปฏิวัติ ไมไดเขียนคลุมเครือวาเปนพระราชบัญญัติ

แตแมกระนั้น กฎหมายฉบับนี้ก็ยังใชบังคับมาไดถึง ๑๔ ป เพิ่งมายกเลิกเมื่อป ๒๔๘๙

เมื่อจัดตั้งรัฐบาลใหมภายหลังปดสภาของพระยามโนปกรณนิติธาดาแลว รัฐบาลไดถือโอกาสปดหนังสือพิมพหลายฉบับ ทั้งระยะสั้นและระยะยาว แมแตหนังสือพิมพประชาชนของ หมอมเจาวรรณ ไวทยากร ซึ่งมี กุหลาบ สายประดิษฐเปนบรรณาธิการ เนื่องจากรัฐบาลมองหนังสือพิมพเหลานั้นวาสนับสนุนคณะราษฎร เปนเสี้ยนหนามตอแผนดิน และบางฉบับสนับสนุนเคาโครงเศรษฐกิจของนายปรีดี พนมยงคบางฉบับเปนคอมมิวนิสต

งานชิ้นโบวดําชิ้นหนึ่งของพระยามโนฯ ภายหลังรัฐประหาร ไดแก การเนรเทศนายปรีดี พนมยงคไปประเทศฝรั่งเศส

- 167 -

ตอนที่ ๗. ทานปรีดี เดินทางออกไปนอกประเทศ

พระยามโนปกรณนิติธาดา ไดใหนายปรีดี พนมยงคไปพบทีวังปารุสกวัน และขอรองแกมบังคับใหนายปรีดีฯ เดินทางออกไปนอกประเทศ โดยอางวาเพื่อความปลอดภัยโดยรัฐบาลจะออกคาใชจายระหวางอยูในตางประเทศใหปละ ๑,๐๐๐ ปอนด ซึ่งนายปรีดีฯ ไมมีทางเลือก จึงตองยอมเดินทางไปประเทศฝรั่งเศส

ครั้นถึงวันที่นายปรีดีฯ จะตองเดินทางออกแผนดินไทย ในวันที่ ๑๒ เมษายน ๒๔๗๖ วันนั้นที่ทาเรือบีไอ ฝูงชนไดพากันชุลมุนกันอยางคับคั่งโดยไมตองมีใครไปกะเกณฑมีทั้งนักการเมืองระดับรัฐมนตรีสมาชิกสภาผูแทนราษฎร ขาราชการ พอคาประชาชนและแมกระทั่งภิกษุสามเณรและลูกเสือ

รายงานขาวหนังสือพิมพหลักเมือง ฉบับวันที่ ๑๓ เมษายน รายงานวา

“ความที่ประชาชนไปชุมนุมกันอยางมากมาย ณ ทาเรือแหงนั้น ทําเอาบริษัทตกใจกลัววาทรัพยสินจะเสียหายอันเนื่องมาจากการเบียดเสียดของฝูงชน จึงใหคนยามปดประตูเสีย จนเกิดตอลอตอเถียงกันขึ้นระหวางประชาชนกับเจาหนาที่บริษัทถึงกับจะใชกําลังปะทะกันทีเดียว แตเรื่องก็เรียบรอยลงไดเมื่อพระยาพหลพลพยุหเสนา ขอรองใหบริษัทเปดประตูใหประชาชนเขาไปสงนายปรีดีฯ ไดถึงทาเรือโดยทานรับรองจะใชคาเสียหายใหบริษัทถาหากมีความเสียหายเกิดขึ้น”

หนังสือพิมพหลักเมืองยังไดรายงานวา ประชาชนที่หลั่งไหลไปสงหลวงประดิษฐมนูธรรมที่ทาเรือ บีไอวันนี้ไมต่ํากวา ๓-๔ พันคน ในจํานวนนี้มีบุคคลขั้นรัฐมนตรีหลายทาน เชน พระยาพลพลพยุหเสนา พระยามานวราชเสวี หลวงศุภชลาศัย หลวงพิบูลสงคราม นายแนบ พหลโยธิน นายตั้ว ลพานุกรม หลวงเดชสหกรณ พระยาฤทธิ์อัคเนย พระประศาสนพิทยายุทธ

สวนสมาชิกสภาผูแทนราษฎรก็มีหลายสิบคน เชน

หลวงแสงนิติศาสตร,พระวุฒิศาสตรเนติญาณ,พระยานิติศาสตรไพศาล,นายมานิต วสุวัต,นายดิเรก ชัยนาม,นายจรูญ สืบแสง,นายจรูญ ณ บางชาง,หลวงชํานาญนิติเกษตร, นายทวี บุญเกตุ,นายชุน ปณฑานนท, นาย

- 168 -

สงวน ตุลารักษ, นายซิม วีระไวทยะ,นายหงวน ทองประเสริฐ,นายวิเชียร สุวรรณทัต, หลวงธํารงนาวาสวัสดิ,์หมอมหลวงอุดม สนิทวงศ,นายวิลาศ โอสถานนท,นายบรรจง ศรีจรูญ,หลวงอรรถกิตติกําจร,หลวงอรรถสารประสิทธิ,์หลวงทัศนัยนิยมศึก เปนตน

หนังสือพิมพไดรายงานตอไปวา เมื่อจวนจะถึงเวลาเรือออก เจาคุณพหลฯ ก็ไดนําพวงมาลัยไปสวมใหแกนายปรีดีฯ ซึ่งเปนภาพที่ประทับใจมากสําหรับคนที่รักและเคารพนายปรีดีฯ ตอจากนั้นผูที่เปนเพื่อนฝูงและลูกศิษยลูกหาทั้งทหารบก ทหารเรือและพลเรือน ตางก็เขาสัมผัสมือกับนายปรีดี พนมยงค เมื่อหมดพิธีแลวนายปรีดีฯ จึงเดินขึ้นบันไดเรือและครั้นแลวเสียงไชโยก็ดังขึ้นอยางกึกกองเมื่อเรือไดเคลื่อนที่ออกจากทามุงออกสูทะเลลึกตรงไปยังสิงคโปร

หนังสือพิมพอีกฉบับหนึ่งคือ ศรีกรุง ฉบับวันที่ ๑๓ เมษายน รายงานในเนื้อขาววา

“รัฐมนตรีเปนอันมาก สมาชิกสภาผูแทนราษฎร ขาราชการ ทหารบก ทหารเรือ ตํารวจ พลเรือน พอคาคหบดี นักเรียน ลูกเสือไทย ลูกเสือแขก พระภิกษุ สามเณร นักบวชฝรั่ง ประชาชนทุกชั้นทุกภาษา ทั้งหญิงชาย ผูใหญและเด็ก ประมาณ ๓,๐๐๐ คนไปสงหลวงประดิษฐมนูธรรม (ปรีดี พนมยงค)ดวยน้ําตาอาบไหลพรากไปตาม ๆ กันเปนสวนมาก เสียงไชโยกึกกองกังสดาลนับครั้งไมถวน จนกระทั่งเรือโกลาเคลื่อนออกลับตาไป

การสงหลวงประดิษฐมนูธรรมออกจากกรุงเทพฯ ไปประเทศฝรั่งเศส ณ วันที่ ๒ เมษายน พุทธศักราช ๒๔๗๖ นั้น เปนประวัติการณแหงการสงไดครั้งหนึ่งตั้งแตไดมีการสงอําลาซึ่งกันและกันมา การสงเขายอมวาถึงแมจะมีการรองไหก็เฉพาะในวงศาคณาญาติและมิตรที่สนิทสนมกันเทานั้น แตการสงคราวนี้มองดูหนาใคร ๆ เกือบเห็นน้ําตาไหลหรือหลอหนวยหรือดวงตาแดงกร่ําไปเกือบทุกคน บางคนถึงกับสะอึกสะอื้น ฟูมฟายก็มี แมพระยาพหลฯ ผูเปนประธานในที่นั้นและตัวหลวงประดิษฐ เองก็กล้ํากลืนน้ําตาไวไมอยู ผูที่ไปสงถึงสิงคโปรรวมสามคน คือ หลวงทัศนัยนิยมศึก ร.ท.ทวน วิชัยขัทคะ และนายจรูญ สืบแสง

พระยาพหลฯ ไดสวมพวงมาลัยอันรอยกรองอยางวิจิตรใหแกหลวงประดิษฐฯ แลวทั้งสองก็กอดร่ําลากลมไปกลมมาราว ๕ นาที เสียงไชโยก็ระเบิดออกมาอยางสนั่น เสียงรองไหของสตรีเขาแทรกประดุจฆองไชย เสียงสะอึกสะอื้นของหลายคนประดุจดนตรีบรรเลง พรอมกันนั้นตางชูหมวกและผาเช็ดหนากวัดแกวง

- 169 -

ประดุจธงสะบัด กลองถายรูปรอบขางไดกระทําหนาที่กันจาละหวั่น ครั้นแลวพวกกอการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ซึ่งรวมตายกันมากับหลวงประดิษฐ ทั้งทหารบก ทหารเรือและพลเรือน ก็เขากอดและจับมือดวยความอาลัยทั้ง ๆ ที่มีน้ําตาบางไมมีบาง

ตอไปนี้หลววประดิษฐฯ ก็เดินขึ้นสะพานเรือจับมือสําแดงความอาลัยกับผูไปสงตลอดทางเสียไชโยไมขาดสายจนกระทั่งเขาไปหองอาหาร ซึ่งมิตรสหายไดจัดของวางไวรับ ตอนนี้ก็ไดกอดร่ําลากันพักใหญอีกบางคนไดสวมกอดหลวงประดิษฐฯ เชนหลวงวิจิตรวาทการ พระสารศาสนประพันธ เปนอาทิ บางคนขอจับมือดวยความศรัทธา

เมื่อหลวงประดิษฐฯ ไดกราบลามารดาของทานอีกแลวก็ออกจากหองอาหารขึ้นไปบนหองโถงบนเรือไดมีการลากันกับคณะราษฎรผูกอการทั่วหนา และพอพระยาพหลฯ ตามขึ้นไปจูบสั่งลาเปนครั้งสุดทายก็พอดีอาณัติสัญญาณเรือออก

ตอไปนี้ มหาชนก็ยืนรอกันที่สะพานชานชาลา เพื่อรอสงเวลาเรือกลับลําแลนผานทาอีกครั้ง เวลา๑๖.๓๐ น.เศษ เรือโกลาแลนผานทาเรือบีไอหลวงประดิษฐ และคณะก็แกวงโบกผาเช็ดหนา พูดขอลากอน ฝายผูสงก็โบกตอบและเปลงเสียงไชโย กึกกองจนกระทั่งเรือลับตาหายไป

ตอนที่ ๘. ยึดอํานาจคืนสูสภา

พระยาพหลฯ ไดเดินทางไปราชการตางจังหวัดกอนที่จะมีการสั่งปดสภา และเมื่อกลับมาแลวไดขอรองใหพระยามโนฯ เปดสภาหลายครั้งแตไมสําเร็จ เห็นวาจะอยูรวมคณะตอไปก็เสื่อมเสีย จึงลาปวย

ตอมาราว ๒ อาทิตย พระยาทรงสุรเดช พระยาฤทธิ์อัคเนย พระประศาสนพิทยายุทธ ไดปรึกษาหารือกับพระยาพหลฯ ใหลาออกจากราชการทหารและกรรมการราษฎร (รัฐมนตรี)ดวยกัน

การลาออกครั้งนี้ พระยาพหลฯ ประสงคจะลองพระทัยพระปกเกลาฯ วาถาไมเห็นดวยก็จะรับสั่งและเรียกไปสอบถาม แตปรากฏวาทรงอนุญาตใหลาออกเลยทีเดียว แลวทรงโปรดเกลาแตงตั้งพระยาพิชัย

- 170 -

สงคราม เปนรัฐมนตรีและรักษาการณผูบัญชาการทหารบก ใหพระยาศรีสิทธิสงครามเปนรัฐมนตรีและรักษาการเจากรมยุทธการทหารบก

นับจากที่พระยามโนฯ ทําการยึดอํานาจแลว ไดมีตํารวจมาลอมอยูรอบ ๆ บานทําใหพระยาพหลรูสึกวาจะตองมีภัยแน จะหนีไปก็ไมได เพราะมีเงินติดตัวแค ๒๗ บาท พระยาพหลไดเชิญหลวงชํานาญยุทธศิลปกับหลวงอํานวยสงครามมาที่บาน เลาเรื่องใหฟงและตอมาไดตาม หลวงพิบูลสงคราม(แปลก พิบูลสงคราม)มาเลาเรื่องใหฟง หลวงพิบูลสงครามบอกวารูเรื่องหมดแลว และจะตองยึดอํานาจการปกครองคืน เปนการปราบปรามการตอตานการปฏิวัติ แตพระยาพหลฯ จะตองยอมรับเปนผูนําทําการยึดอํานาจ

เชาตรูวันที่ ๒๐ เมษายน ๒๔๗๖ คณะนายทหารภายใตการนําของพระยาพหลฯ หลวงพิบูลสงคราม และหลวงศุภชลาศัย ก็ไดเขายึดอํานาจการปกครอง ซึ่งไดเตรียมการไวตั้งแตคืนวันที่ ๑๙ เมษายน

ประกาศแถลงการณในนามของพระยาพหลพลพยุหเสนา หลวงพิบูลสงคราม เลขานุการฝายทหารบก และหลวงศุภชลาศัย เลขานุการฝายทหารเรือ เปนการยึดอํานาจคืนจากฝายตอตานการปฏิวัติเพื่อใหคืนสูสภาพเดิมกอนวันที่ ๑ เมษายน ๒๔๗๖ รวมเปนเวลา ๘๐ วัน ที่อธิปไตยของไทยตองตกไปอยูในระบอบเผด็จการจึงไดกลับคืนสูประชาธิปไตยอีกครั้งหนึ่ง

พอ ๗ โมงเชาเศษ น.อ.พระยาศราภัยพิพัฒน โดดลงจากรถอยางรีบดวน กระหืดกระหอบเรียนเจาคุณมโนฯ ใหหนีเขาไปอยูในความคุมกันของสถานทูตอเมริกันซึ่งอยูเบื้องหนา โดยไดติดตอโทรศัพทไวแลวทางสถานทูตเขาไมขัดของใหรีบไปเสียเดี๋ยวนี้ขือรอชาไปพวกกอการจะมารวบตัวไป

ในตอนเชาเวลา ๐๙.๐๐ น. ขบวนการรถรบ และรถบรรทุกในความควบคุมของหลวงกาจสงคราม หลวงสังวรยุทธกิจ และ ร.อ.ทวน วิชัยขัตคะ ก็เขาไปที่บานพระยามโนปกรณนิติธาดา โดยมี ร.ท.ประยูร ภมรมนตรี ซึ่งเปนเลขานุการนายกรัฐมนตรี ออกมาคอยตอนรับเชิญขึ้นบาน พระยามโนฯ คอยอยูในหองรับแขกพรอมดวยพระยาศรีวิสารวาจา และพระยาราชวังสัน นายทหารทั้งสามทําความเคารพแลวนั่งลง

- 171 -

หลวงกาจสงครามไดกลาวอยางนอบนอมวา คณะนายทหารมีความประสงคจะเปดสภาผูแทนราษฎรและมีความจําเปนที่จะขอรองใหใตเทาและคณะรัฐบาลลาออก”

พรอมกับยื่นหนังสือพระยาพหลฯให ซึ่งมีขอความตอนทายวา “ฉะนั้นเพื่อเห็นแกอิสรภาพและความสงบเรียบรอยของบานเมือง คณะทหารบก ทหารเรือและพลเรือน จึงใครใหใตเทาซึ่งเปนนายกรัฐมนตรี นําความกราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวเพื่อทรงเปดสภาผูแทนราษฎร และเลือกตั้งคณะรัฐมนตรีใหมตอไป แตถาหากการนี้ขัดของ ไมสามารถดําเนินไปในทันทีดังที่กราบเรียนคณะทหารบก ทหารเรือ และพลเรือนจะไดเชิญกระผม นายพันเอกพระพาพหลพลพยุหเสนามาเปนผูรักษาการพระนคร บริหารราชการแผนดินสืบไป”

พระยามโนฯตอบวา “ไดทําใบลาออกไวตั้งแตเมื่อคืนนี้แลวโปรดรับใบลาออกไปเสนอคุณหลวงพิบูลสงครามดวย”

ขอความหนังสือพระยามโนฯ มีวา

“ผมและคณะรัฐมนตรีไดรับหนังสือของเจาคุณลุงวันนี้ ขอใหผมลาออกจากนายกรัฐมนตรีนั้น ไดทราบแลวผมและคณะรัฐมนตรีขอลาออกจากตําแหนงและจะโทรเลขกราบบังคมทูลวันนี”้

แลวแตจะโปรดพระยามโนปกรณนิติธาดา

เหตุการณคลี่คลายลง เมื่อผูแทนราษฎรจํานวน ๒๖ คน ยื่นคํารองตอเจาพระยาพิชัยญาติ ประธานสภาผูแทนราษฎร เพื่อขอใหนําความกราบบังคมทูลใหประชุมวิสามัญสภาผูแทนราษฎร ซึ่งไดโปรดเกลาฯ ใหเปดสภาในวันที่ ๒๑ เมษายน ๒๔๗๖

นอกจากนี้คณะทหารยังไดมีหนังสือกราบบังคมทูล พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เพื่อใหทรงทราบสถานการณ พระปกเกลาฯไดสั่งแตงตั้งใหพระยาพหลพลพยุหเสนา เปนนายกรัฐมนตรีแทนพระยามโนฯ ที่

- 172 -

ลาออกไป พระยาพหลฯ เมื่อไดรับแตงตั้งใหเปนนายกรัฐมนตรี ก็รีบเชิญ นายปรีดี พนมยงค กลับสูประเทศไทย พรอมกลับแตงตั้งใหเปนรัฐมนตรีในคณะของตน

แตนายปรีดีฯ ไมยอมรับตําแหนง จนกวาจะไดสอบสวนวาตนมีความผิดหรือไมมีความผิดในขอหาคอมมิวนิสต และไดรับพระบรมราชโองการแตงตั้งใหเปนรัฐมนตรี

ในที่สุดสภาผูแทนราษฎรก็ไดเปดอีกครั้งหนึ่ง เพื่อความถูกตองในทางนิติศาสตรและรัฐศาสตร ก็ไดมีพระราชบัญญัติใหยกเลิกกฤษฎีกาที่ใหปดสภาผูแทนราษฎร ลงวันที่ ๑ เมษายน ๒๔๗๖ ประกาศใชตอไปอีก เมื่อวันที่ ๒๗ มิถุนายน ๒๔๗๖

ตอนที่ ๙. สัตบุรษคืนแผนดิน (จบ)

"ขาพเจารูสึกวาความยุติธรรมหนีความยุติธรรมไมพน ความยุติธรรม ตองเปนความยุติธรรมเพราะฉะนั้นจะตองกระจางแจงออกมา ใหแลเห็นชัดในวันหนึ่ง"พระยาพหลพลพยุหเสนา

ในคําปรารภของ พ.ร.บ. ใหยกเลิกกฤษฎีกาที่ใหปดสภาผูแทนราษฎรกลาววา “โดยที่สภาผูแทนราษฎรถวายคําปรึกษาวา โดยที่คณะรัฐมนตรีมีพระยามโนปกรณนิติธาดาเปนายกรัฐมนตรี ไดทูลเกลาถวายคําปรึกษาใหประกาศพระราชกฤษฎีกา ลงวันที่ ๑ เมษายน ๒๔๗๖ และรับสนองพระบรมราชโองการปดสภาผูแทนราษฎร และงดใชรัฐธรรมนูญบางมาตรา โดยมิตองอาศัยอํานาจในรัฐธรรมนูญประการใด ซึ่งทําใหเสื่อมทรามความศักดิ์สิทธิ์แหงรัฐธรรมนูญ พระยาพหลพลพยุหเสนา นายกรัฐมนตรีใหม พรอมดวยทหารบก ทหารเรือ และพลเรือน จึงตองจัดการใหคณะรัฐมนตรีชุดเกาลาออกไป เพื่อเปนทางที่จะไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาใหเปดสภาผูแทนราษฎร”

นายฟก ณ สงขลา ส.ส.จังหวัดอุตรดิตถ ไดเสนอใหคณะกรรมการสอบสวน นายปรีดี พนมยงค ตามขอกลาวหาของพระยามโนปกรณนิติธาดา วาเปนคอมมิวนิสต สภาฯ ไดตั้งคณะกรรมาธิการวิสามัญ ประกอบดวย หมอมเจาวรรณ ไวทยากร วรวรรณ พระยานลราชสุวัจน พระยาศรีสังกร และที่ประชุมสภายังไดอนุมัติใหเซอร

- 173 -

โรเบิต ฮอลแลนด กับมองซิเออรกียอง มาเปนผูชํานาญสําหรับกรรมาธิการสามัญคณะน้ีจะไดซักถาม

เมื่อคณะกรรมาธิการไดพิจารณาเสร็จแลวไดรายงานใหสภาทราบวาคณะกรรมาธิการสามัญไดลงมติเปนเอกฉันทวา นายปรีดี พนมยงค ไมมีมลทินเปนคอมมิวนิสต ดังที่ถูกกลาวหาเลย สภาจึงไดลงมติเห็นชอบตามที่กรรมาธิการเสนอ

ตอจากนั้น พระยาพหลพลพยุหาเสนา นายกรัฐมนตรีไดแถลงตอที่ประชุมสภาวา

“เรื่องที่หลวงประดิษฐฯ ตองหานี้ ที่จริงขาพเจารักษาเปนความกลางไว ขาพเจารูดีในเรื่องเหลานี้ แตขาพเจาไมอยากจะแสดงออกไปใหมหาชนเห็นวาขาพเจาเขาขางหลวงประดิษฐฯ หรือขาพเจามีใจโอนเอียงไปในทางนั้น ขาพเจาจึงปกปดความเอาไวในใจใหเปนไปในทางที่บริสุทธิ์

ดีที่ขาพเจารูสึกวาความยุติธรรมหนีความยุติธรรมไมพน ความยุติธรรม ตองเปนความยุติธรรมเพราะฉะนั้นจะตองกระจางแจงออกมา ใหแลเห็นชัดในวันหนึ่ง ถึงขาพเจาจะรูเต็มใจ ขาพเจาก็ไมขยายใหแลเห็นไรฟน ที่ทานจะแลเห็นวันที่หลวงประดิษฐฯ ไปจากพระนครในเวลาที่ลงเรือ ขาพเจาไปสง ขาพเจาไดแสดงกิริยาอะไร หนังสือพิมพลงแลว ทําไมขาพเจาจึงแสดงกิริยาอยางนั้น เพราะขาพเจารูเต็มใจวาไมเปนไปดังนั้นเพราะฉะนั้นขาพเจาจึงกลาทําตัววาจะมีใครมาฆาขาพเจาตาย ขาพเจาก็ยอมตายเพื่อแสดงใหแลเห็นจริงใจวาคนดี ๆ แลว ก็เปนไปเสียอยางนั้น...แตเพราะเหตุวาคนไมผิดและคนดี ๆ แท ๆ แตทวาพูดไมออกถูกเอาดินหมอทาหนาเพราะฉะนั้นขาพเจานิ่งไวจนใหมหาชนแลเห็นใหขาว ฯลฯ”

หลังจากการประชุมสภาแลววันนั้นสมาชิกทั้งประเภทที่ ๑ และประเภทที่ ๒ ไดรวมกันจัดใหมีการเลี้ยงแสดงความยินดีตอนายปรีดี พนมยงค ที่สภาไดลงมติเห็นชอบกับความเห็นของคณะกรรมาธิการ ที่วาหลวงประดิษฐ มนูธรรม (ปรีดี พนมยงค)ไมมีมลทินมัวหมอง ที่ถูกกลาวหาวาเปนคอมมิวนิสต

เรียบเรียงจาก “แผนลิดลอนปรีดีฯ” ประจวบ อัมพะเศวต ธ.บ.ศิษย ต.ม.ธ.ก รุน ๒ อดีตประธานนักศึกษา มธก.เคยรับราชการที่กระทรวงการคลัง และ รพช.เปนนักเขียนอิสระ

- 174 -

จดหมายจากคุณสุพจน ดานตระกูล โตขอเขียนของคุณระพี สาคริก

คุณสุพจน ดานตระกูลเมื่อไดอานหนังสือ “พระราชอํานาจ”ที่เขียนโดยประมวล รุจนเสรี ทําใหทานนึกถึงขอเขียนของคุณระพี สาคริกที่เขียนไปลงหนังสือพิมพไทยโพสตฉบับวันอังคารที่ ๙ พ.ย. ๒๕๔๗ คุณสุพจนเห็นวาขอเขียนของคุณระพี สาคริก ฝาฝนตอสัจจะแหงประวัติศาสตรหลายประการ ทานจึงไดเขียนบทความเปนขอ ๆ สื่อถึงคุณระพี สาคริกโดยสงผานไปยังผูควบคุมคอลัมนหนังสือพิมพนั้น แตก็ไมไดรับการพิจารณา บทความของคุณสุพจนมีดังนี้

เรียน คุณใบตองแหงผานไปถึงทานระพี สาคริก

มีพรรคพวกตัดคอลัมน วายทวนน้ํา ของ นสพ.ไทยโพสต ฉบับวันอังคารที่ ๙ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๔๗ สงไปใหผมพิจารณา ผมพิจารณาแลวจึงไดเขียนจดหมายฉบับนี้มาเพื่อการพิจารณาของคุณใบตองแหงตอไปและเพื่อความงายตอการพิจารณา ผมขอแจงประเด็นเปนขอ ๆ ดังนี้

ขอหนึ่ง ทานระพี สาคริก ตําหนิการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ วา “เพราะเราไปเอาเปลือกประชาธิปไตยของฝรั่งเขามาใช ในขณะที่คนเหลานั้นยังมองเห็นไดไมลึกซึ้งถึงรากเหงาของเขา เพราะความอยากไดอํานาจจึงทําลงไป”

ในหัวขอนี้มีอยู ๒ ประเด็นที่จะตองทําความเขาใจ ประเด็นแรกที่วา เราเอาเปลือกประชาธิปไตยของฝรั่งเขามาใช และประเด็นที่สองคือ เพราะความอยากไดอํานาจจึงทําลงไป

ลําพังประเด็นแรก ถาจะทําความเขาใจกันอยางถึงที่สุดก็จะเปนหนังสือเลมโต ๆ ไดเลมหนึ่ง ซึ่งก็เปนไปไมไดที่จะทําความเขาใจอยางถึงที่สุด ณ ที่นี้ ผมจึงขอทําความเขาใจโดยสรุปเพียงเพื่อดอกบัวปริ่มน้ําจะพอเขาใจได ดังนี้

คําวา ประชาธิปไตย มีเปนอยางนอยก็ ๒ นัย

- 175 -

นัยหนึ่ง คือ รูปแบบ เชน มีการเลือกตั้ง มีการประชุมปรึกษาหารือ มีการฟงเสียงขางมาก เหลานี้เปนตน

อีกนัยหนึ่ง คือ เนื้อหา มีอยู ๓ ดานตามโครงสรางของสังคม คือ เศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรมหรือทรรศนะสังคม ซึ่งรวมเรียกวา อํานาจสูงสุดเปนของราษฎรทั้งหลาย

และใน ๓ ดาน หรือ ๓ สวนนี้ เศรษฐกิจเปนโครงสรางพื้นฐาน สวนการเมืองและวัฒนธรรม หรือทรรศนะสังคมเปนโครงสรางชั้นบน

และโดยกฎธรรมชาติ โครงสรางชั้นบนขึ้นตอโครงสรางพื้นฐาน ในทางสังคมกเ็ชนเดียวกัน ชนชั้นใดกุมอํานาจทางเศรษฐกิจอันใดเปนโครงสรางพื้นฐาน ชนชั้นนั้นก็จะมีโอกาสกุมอํานาจทางการเมืองและวัฒนธรรมหรือทรรศนะสังคม อันเปนโครงสรางชั้นบนรวมดวย

ในยุคทาส เจาทาส เปนผูกุมอํานาจทางเศรษฐกิจอันเปนโครงสรางพื้นฐาน การเมืองและวัฒนธรรมหรือทรรศนะสังคมจึงเปนของเจาของทาส

ในยุคศักดินา เจาศักดินาเปนผูกุมอํานาจทางเศรษฐกิจอันเปนโครงสรางพื้นฐาน การเมืองและวัฒนธรรมหรือทรรศนะสังคมจึงเปนของเจาศักดินา

ในยุคทุนนิยม เจาสมบัติ (นายทุน)เปนผูกุมอํานาจทางเศรษฐกิจอันเปนโครงสรางพื้นฐาน การเมืองและวัฒนธรรมหรือทรรศนะสังคมจึงเปนของเจาสมบัต ิ(ดังที่กําลังเปนอยูในขณะนี้)

แตคําวาประชาธิปไตยในบานเรา โดยความเปนจริงในขณะนี้เปนแตเพียงรูปแบบเทานั้น สวนเนื้อหาเปนเผด็จการ คือ อํานาจสูงสุดของประเทศเปนของเจาสมบัติ หรือ ประชาธิปไตยเจาสมบัติ

ในประเด็นที่สองที่วา “..เพราะอยากไดอํานาจจึงทําลงไป (หมายถึงคณะราษฎรเปลี่ยนแปลงการปกครองเพราะตองการอํานาจ) ในประเด็นนี้มีขอเท็จจริงมากมายที่จะชี้ใหเห็นวา คณะราษฎรไมไดทําลงไปเพราะตองการอํานาจ แตมีขอจํากัดดวยเนื้อที่ของคอลัมนผมจึงขอสรุปโดยยนยอดังนี้

- 176 -

กลาวคือการเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ นั้น ไมไดขึ้นกับความอยากไดอํานาจหรือไมอยากไดอํานาจของใคร แตขึ้นอยูกับเงื่อนไขทางประวัติศาสตรและความเรียกรองทางประวัติศาสตร ดังแถลงการณเปลี่ยนแปลงการปกครองระบุไวตอนหนึ่ง ดังนี้

“...เมื่อกษัตริยองคนี้ไดครองราชสมบัติสืบตอจากพระเชษฐานั้น ในชั้นตนราษฎรบางคนไดหวังกันวากษัตริยองคใหมนี้คงจะปกครองราษฎรไดรมเย็น แตก็หาไดเปนไปตามที่คิดหวังกันไม กษัตริยคงครองอํานาจเหนือกฎหมายตามเดิม ทรงแตงตั้งญาติวงศและคนสอพลอไรคุณความรูใหดํารงตําแหนงสําคัญ ๆ ไมทรงฟงเสียงราษฎร ปลอยใหขาราชการใชอํานาจในทางทุจริต..ยกพวกเจาขึ้นใหสิทธิพิเศษมากกวาราษฎร กดขี่ขมเหงราษฎร...”

แถลงการณเปลี่ยนแปลงการปกครองดังกลาวนี้ไมเกินเลยไปจากความจริงที่ดํารงอยูในเวลานั้น ดังหนังสือทูลเกลาฯ ถวายฎีกาของนายทองเจือ จารุสาธร ลงวันที่ ๑๔ มีนาคม ๒๔๗๔ (กอนเปลี่ยนแปลงการปกครอง)มีความตอนหนึ่ง ดังนี้

“เวลานี้ไปที่ใด แมแตชาวนาชนบทก็กลาวถึงเศรษฐกิจ การเมือง ไดยินขอครหาอยางธรรมดาและเลือดรอน บางวารัฐบาลปกครองราษฎรอยางทาส อยางหลอกลวง อยางสูบเลือดสูบเนื้อกันทุกหนทุกแหง การนินทาวารายนั้นไมถึงกับเปนภัยในเร็ววันนี้ก็ตาม แตก็เปนชนวนใหเกิดความเสียหายในอนาคตทีละเล็กละนอย..” (หจช. ร.๗ รล. ๒๐/๑๙๔ นายทองเจือ จารุสาธร ถวายฎีกา ๑๔ มีนาคม ๒๔๗๔)

โดยสถานการณเปนเชนนี้ จึงเปนความเรียกรองทางประวัติศาสตรที่จะตองมีการเปลี่ยนแปลง ไมวาจะมีคณะราษฎรหรือไมมีก็ตาม การเปลี่ยนแปลงนั้นก็จะตองเกิดขึ้นอยางแนนอน ไมขึ้นกับความอยากไดอํานาจของใครคนใดคนหนึ่ง

ขอสอง ทานระพีสาคริก ระบุวา “การเลือกตั้งที่คิดแกปญหาใชเงินซื้อเสียง ผมเห็นวามันเปนปญหามานานแลว แตก็แกไมสําเร็จ”

ใชครับ เปนปญหามานานแลว แตก็แกไมสําเร็จและจะแกไมสําเร็จตราบใดที่ยังคงอยูในระบอบประชาธิปไตยเจาสมบัติ ตอเมื่อเปลี่ยนระบอบประชาธิปไตยเจาสมบัติที่ดํารงอยูในขณะนี้ ไปสูระบอบประชาธิปไตยของประชาชน ซึ่งหมายถึง อํานาจสูงสุดในแผนดิน (เศรษฐกิจ การเมือง วัฒนธรรม หรือทรรศนะ

- 177 -

สังคม) เปนของราษฎรทั้งหลายเทานั้น การเลือกตั้งจึงจะเปนไปดวยความบริสุทธิ์ยุติธรรม โดยที่ไมตองตั้งกรรมการอะไรตออะไรขึ้นมาควบคุมการเลือกตั้งใหเสียเงินแผนดินโดยใชที่

ขอสาม ทานระพี สาคริก เขียนวา “ผมเองอายุยางเขา ๘๓ ปแลว ยังจไดดีวาเมื่อเดือนมิถุนายน ป ๒๔๗๕ ซึ่งผมมีอายุ ๑๐ ขวบ ไดมีโอกาสเห็นการปฏิวัติโดยกําลังทหาร เพื่อยึดอํานาจราชบัลลังกของพระมหากษัตริย”

ผมเองขณะนี้ก็มีอายุยางเขา ๘๒ ปแลว ระดับการศึกษาพออานออกเขียนไดและคิดเปน แตคิดไมเปนวาคนขนาดดอกเตอรจะมีอคติและฝาฝนสัจจะถึงกับกลาวหาคณะราษฎรวา ...เพื่อยึดอํานาจราชบัลลังกของพระมหากษัตริย

ขอเท็จจริงและเอกสารตาง ๆ ก็ระบุไวอยางชัดแจงอยูแลววา ไดมีการยึดอํานาจเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อ ๒๔มิถุนายน ๒๔๗๕ ก็เทานั้นเอง สวนราชบัลลังก คณะราษฎรไมไดแตะตองเลย ยังคงเปนราชบัลลังกของพระราชวงศจักรีอยูก็เทานั้นเอง

และแมเมื่อพระปกเกลาฯ ทรงสละราชบัลลังกเมื่อวันที่ ๒ มีนาคม ๒๔๗๗ เวลา ๑๓.๔๕ น. รัฐบาลคณะราษฎรก็ยังไดอัญเชิญพระองคเจาอานันทมหิดล พระราชนัดดาของพระปกเกลาฯ (ที่ถูกขามไปแลว) ขึ้นครองราชสมบัติสืบบัลลังกตอมา และเมื่อพระองคทรงสวรรคตดวยถูกพระแสงปน เมื่อ ๙ มิถุนายน ๒๔๘๙ รัฐบาลขณะนั้น(ปรีดี พนมยงค) ก็ไดอัญเชิญพระราชอนุชาของพระองค ขึ้นครองราชบัลลังกสืบตอมาจนกระทั่งบัดนี้ คํากลาวของทานระพีจึงไรซี่งสัจจะ

ขอสี่ ทานระพี สาคริก ระบุวา รัชกาลที่ ๖ สงทหารไปรวมสัมพันธมิตรในสงครามโลกครั้งที่ ๑ นั้นทรงมีแผนวาจะปลอดปลอยกฎหมายไทยใหสามารถคุมครองคนไดทั้งประเทศ แทนที่จะปลอยใหคนตางชาติเขามาอยูในเมืองไทยโดยไมตองขึ้นศาลไทย “และก็ทรงทําไดสําเร็จ”

ก็ไมทราบวาทานระพีตองการโฆษณาชวนเชื่อเพื่ออะไร ที่บิดเบือนประวัติศาสตรวา ก็ทรงทําไดสําเร็จ(หมายถึงการแกไขสัญญาใหคนตางชาติที่ทําผิดกฎหมายไทยขึ้นศาลไทย) ทั้ง ๆ ที่ขอเท็จจริงปรากฏเปนลายลักษณอักษรและภาพถายอยูที่กระทรวงการตางประเทศขณะนี้ บอกใหเรารูวา การแกไขสัญญาที่ไมเปนธรรม

- 178 -

หรือที่เรียกกันวา การยกเลิกสัญญาสภาพนอกอาณาเขตและภาษีรอยชักสามนั้น กระทําสําเร็จในรัฐบาล พันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา (เมื่อป พ.ศ. ๒๔๘๐)

ดังคํากลาวสุนทรพจน ของ พ.อ.หลวงพิบูลสงคราม (จอมพล ป.พิบูลสงคราม) นายกรัฐมนตรีที่สืบตอจากพระยาพหลฯ เนื่องในวันชาติ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๘๒ มีความตอนหนึ่ง ดังนี้

“...สนธิสัญญากับนานาประเทศซึ่งไดผูกมัดมิใหชาติของเราสรางความเจริญขึ้นไดตามใจเรามานานหนักหนานั้น ไดเปนผลสําเร็จดวยความไมตรีจิตอันดีของนานาชาติ เราไดรับเอกราชทางศาล สามารถที่จะตัดสินคดีไดโดยมิตองใหนานาชาติเขามาเกี่ยวของแทรกแซง เราสามารถที่จะขึ้นพิกัดอัตราภาษีขาเขาไดตามควรแกความพอใจของเรา เราสามารถที่จะออกกฎหมายทุกชนิดเพื่อใหพี่นองชาวไทยมีอาชีพสมกับที่เปนชาติเอกราชนัน้ได...”

ขอหา ทานระพี สาคริก ตอกย้ํากลาวหาคณะราษฎรวาปลอยใหตางชาติเขามายึดครองเมืองไทยวา

“...ใครครองเมืองไทยจนแทบจะไมเหลือแผนดินสําหรับคนไทยอยูโดยสิทธิอันชอบธรรมอีกแลว แมจะมีพระมหากษัตริยที่ทรงพระปรีชาสามารถ แตก็ถูกกันออกไปอยูนอกพื้นฐานการตัดสินใจระดับชาติ เพราะยึดอํานาจราชบัลลังกไปแลว ตั้งแตป ๒๔๗๕..”

ก็ไมรูวาทําไมทานระพีฯ จึงกลายเปนคนแกตัญหากลับอยางนี้ไปได ก็ขอย้ําอีกทีวา การเปลี่ยนแปลงระบอบจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยที่กษัตริยมีอํานาจอยางลนพน มาเปนราชาธิปไตย (อานวา ราชาธิปไตย) ภายใตรัฐธรรมนูญประชาธิปไตย ที่กษัตริยถูกจํากัดอํานาจโดยกฎหมาย คือจาก Absolute Monarchy มาเปน Limited Monarchy สวนราชบัลลังกนั้น คณะราษฎรไมไดแตะตอง จึงยังคงมีสถาบันกษัตริยใหพวกเราไดแสดงความจงรักภักดีมาจนถึงทุกวันนี้

แตบางคนแสดงความจงรักภักดีอยางที่เรียกวา “Ultra Royalist” หรือผูเกินกวาพระราชา ซึ่งแทนที่จะเปนผลดีตอพระราชากลับจะเปนการทําลายพระราชาเสียดวยซ้ํา ตรงกันขามการกระทําของคณะราษฎรที่เชิดชูพระมหากษัตริยใหทรงอยูเหนือการเมือง นั่นคือเปนการรักษาสถาบันกษัตริย เพราะการเมืองมีทั้งพระเดชและพระคุณ มีทั้งคนรัก และคนชัง พระมหากษัตริยทรงอยูเหนือการเมืองมีแตพระคุณ จึงมีแตคนรักบูชาดานเดียว

- 179 -

ดังที่พระองคทรงไดรับอยูในขณะนี้

ตรงกันขามกับ พ.ต.ท.ทักษิณ นายกรัฐมนตรี ที่มีคนรักเทาผืนหนัง คนชังเทาผืนเสื่อ ทานระพีฯตองการใหพระมหากษัตริยของเราเปนเชนนั้นหรือ นี่หรือคือความจงรักภักดี

ขอหก ทานระพี สาคริก ระบุลงไปวา “ป ๒๔๗๕ หาใชการเปลื่ยนแปลงการปกครองตามที่คนกลุมหนึ่งนํามาอาง แทจริงแลวก็คือการปฏิวัติยึดอํานาจมาเปนของพวกตน เพราะรูเทาไมถึงการณ โดยไมรูวานั่นคือการเปดประตูบานใหญของชาติใหคนตางชาติ ซึ่งมีอํานาจลนฟาไหลเขามาถือครองแผนดินไทยไดทั้งระบบ”

ความจริงประเด็นนี้มีขอที่จะตองทําความเขาใจกันมาก มีเปนตนวา อะไรคือ “ปฏิวัติ” อะไรคือ “ยึดอํานาจ” แตผลเกรงใจเจาของคอลัมนที่มีหนากระดาษจํากัด จึงขอตอบโดยสรุปวาการเปดประตูบานใหญของชาติใหคนตางชาติซึ่งมีอํานาจลนฟาไหลเขามาถือครองแผนดินไทยไดทั้งระบบนั้น หาใชใครที่ไหนไม ก็คนจําพวกที่เรียกวา Ultra Royalist นั้นเอง ที่ถือเอาผลประโยชนสวนตนเหนือผลประโยชนของสวนรวม จึงรวมกันขัดขวางรางเคาโครงเศรษฐกิจของทานปรีดี พนมยงคดวยขอกลาวหาวาเปนคอมมิวนิสต และกําจัดทานออกนอกประเทศ

ทั้ง ๆ ที่เคาโครงดังกลาว เปนเคาโครงเศรษฐกิจสหกรณครบรูป อันยังผลประโยชนใหกับสวนรวม ตามอุดมคติที่วา แตละคนเพื่อทุก ๆ คน และทุก ๆ คนเพื่อแตละคน

ขอจบเทานี้กอนนะครับสุพจน ดานตระกูล๑๘ – ๑ – ๔๘

ผมเขียนไวในขอหาขางตน ตอนหนึ่งที่วา “แตบางคนแสดงความจงรักภักดีอยางที่เรียกวา Ultra Royalist หรือผูที่เกินกวาพระราชา ซึ่งแทนที่จะเปนผลดีตอพระราชากลับจะเปนการทําลายพระราชาเสียดวยซ้ํา..”

- 180 -

ที่ผมเขียนเชนนี้ ก็เพราะมีตัวอยางในประวัติศาสตรฝรั่งเศสซึ่งทานปรีดีฯ ไดเขียนตําหนิพวกที่ทําตัวเปนราชาธิปไตยยิ่งกวาองคพระราชาธิบดี โดยยกเรื่องราวของพวกนี้ที่ปรากฏอยูในหนาประวัติศาสตรฝรั่งเศส ดังนี้

“ประวัติศาสตรฝรั่งเศสปรากฏวาระหวางเวลา ๘๐ ปนับแตการอภิวัฒนใหญฝรั่งเศสเมื่อ ค.ศ.๑๗๘๙ ถึง ค.ศ. ๑๘๗๐ ราชวงศบูรบองไดกลับมาปกครองราชยหลายครั้ง ตอมาเมื่อ ค.ศ. ๑๘๗๐ นโปเลียนที่ ๓ แหงราชวงศโบนาปารตไดสละราชสมบัติเนื่องจากแพเยอรมัน ฝายเจาสมบัติเมื่อไดปราบปรามขบวนการสหการปารีส (ปารีสคอมมูน-สุพจน) สําเร็จแลว ก็ไดจัดใหมีระบบรัฐสภาเพื่อลงมติวาฝรั่งเศสจะปกครองโดยระบบสาธารณรัฐหรือราชาธิปไตย โดยอัญเชิญรัชทายาทแหงราชวงศบูรบองขึ้นครองราชย เสียงราษฎรสวนมากที่พนจากการปราบปรามขณะนั้นปรารถนาตามวิถีหลังนี้ แตพวกที่ทําตนเปนราชาธิปไตยยิ่งกวาองคพระราชาธิบดีนั้น ไดอางพระราชหฤทัยรัชทายาทที่จะไดรับอัญเชิญขึ้นครองราชยและเรียกรองเกินเลยไปแมเรื่องธงชาติก็จะใหเปลี่ยนจากธงสามสีมาใชธงสีขาว ประกอบดวยรูปดอกไมสามแฉก (คลายดอกบัวดิน) ที่เรียกเปนภาษาฝรั่งเศสวา “Fleurs De Lis” ซึ่งเปนสัญลักษณเฉพาะพระราชวงศบูรบอง

กอนที่รัฐสภาฝรั่งเศสจะลงมติดังกลาวแลว สมเด็จเจาแหงมาจองตา (Due De Magenta) ไดมีรับสั่งเตือนผูที่ทําตนเปนราชาธิปไตยยิ่งกวาองคพระราชาธิบดี และอางวารูพระราชหฤทัยตาง ๆ นั้นวา ถาพวกนั้นตองการจะเอาธงมีรูปดอกไมชนิดนั้นมาใชแทนธงสามสีแลว ทหารปนยาวก็จะเดินแถวไปตามลําพังโดยปราศจากธงประจํากอง แตพวกนั้นก็หัวรั้นไมยอมฟงคําเตือนของสมเด็จเจา จึงเปนเหตุใหเสียงในรัฐสภาที่เดิมสวนมากปรารถนาสถาปนาราชวงศบูรบองขึ้นมาอีกนั้น ตองลดนอยลงไป แมกระนั้นเมื่อถึงเวลาลงมติ ฝายที่นิยมสาธารณรัฐชนะเพียง ๑ เสียงเทานั้น

ถาหากผูทําตนเปนราชาธิปไตยยิ่งกวาองคพระราชาธิบดีไมอวดอางเอาเดนของตนแลว ราชวงศบูรบองก็จะไดกลับขึ้นครองราชยอีก ดังนั้น พวกที่เปนราชาธิปไตยยิ่งกวาพระราชาธิบดี จึงมิเพียงแตเปนพวกที่ทําใหราชบัลลังกฝรั่งเศสตองสะเทือนเทานั้น หากยังทําใหราชวงศบูรบองสลายไปตั้งแตครั้งนั้นจนถึงบัดนี้”

ผมเห็นวา คําเตือนสติของทานปรีดีฯ ตอพวกที่ทําตนเปนราชาธิปไตยยิ่งกวาองคพระราชาธิบดีเหมาะสมเปนอยางยิ่งกับสถานการณในบานเมืองของเราเวลานี้ โดยเฉพาะเหมาะสมกับคําขึ้นตนของหนังสือ

- 181 -

ที่ชื่อวา “โตประมวล รุจนเสรี เรื่องพระราชอํานาจ” และดวยความจงรักภักดีเปนอยางยิ่งตอสถาบันพระมหากษัตริย ผมจึงนําขอตําหนิมาบอกกลาวเปนการเตือนสติประมวลฯ กับพวก Ultra Royalist เพื่อสังวร.ดวยความจริงใจ

(สุพจน ดานตระกูล)๑๐ พ.ย. ๒๕๔๘

เรียบเรียงจากหนังสือ “โตประมวล รุจนเสรี เรื่อง พระราชอํานาจ” ของสุพจน ดานตระกูล

- 182 -

ทานปรีดี พนมยงคกับจดหมายแนะนําคุณสุพจน ดานตระกูลในประเด็นขอเท็จจริง

สุพจน ดานตระกูล นักเขียนเจาของรางวัลเสฐียรโกเศศ-นาคะประทีป จากการเขียนหนังสือเกี่ยวกับอาจารยปรีดี พนมยงค มาตลอดชีวิต เฉพาะอยางยิ่งเรื่องการหาหลักฐานขอเท็จจริงเกี่ยวกับกรณีสวรรคตของรัชกาลที่ ๘ นําเสนอขอมูลอยางรอบดาน เพื่ออธิบายวาไมไดเกี่ยวของกับอาจารยปรีดี ฯ แตอยางใด ซึ่งเปนเรื่องที่ตองมีความรับผิดชอบสูงอยางยิ่งและมีจิตใจที่มั่นคงกลาหาญ

สุพจนเปนนักเขียนคนหนึ่งที่เขียนหนังสืออยูในขายตองหามหลายเลม กลาวถึงหนังสือตองหามที่ชื่อวา THE DEVIL ‘S DISCUS เขียนโดย RAYNE KRUGER หรือในภาคไทยชื่อวา กงจักรปศาจ แปลโดย เรือเอก ชลิต ชัยสิทธิเวช ไวดังนี้

“ครั้งหนึ่งเคยคิดจะอางอิงขอมูลจากหนังสือเลมนี้ แตหลังจากที่ไดเขียนจดหมายไปปรึกษาอาจารยปรีดี พนมยงค ทานไมเห็นดวยกับการที่จะอางอิงจากหนังสือดังกลาว เพราะขอมูลคลาดเคลื่อนหลายตอน” (ดังขอความในจดหมายของทานปรีดี ที่จะกลาวถึงตอไป)

สุพจนเลาถึงการเดินทางเขามาในประเทศไทยของหนังสือเลมดังกลาว จนถึงการจากไปวา รานหนังสือนิพนธ ซึ่งเปนรานจัดจําหนายหนังสือยานเฉลิมกรุงที่มีชื่อเสียงในสมัยเมื่อหลายสิบปกอน เปนผูนําเขามาเพียงไมกี่เลม แลวถูกสันติบาลสั่งเก็บหนังสือจนหมด และกลายเปนหนังสือที่ถูกหามนําเขามาภายในราชอาณาจักร

แตในราวป ๒๕๑๓ ขณะนั้นมีคดีความซึ่งอาจารยปรีดีฯ เปนโจทกฟองหนังสือพิมพสยามรัฐกับพวกอันมี ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ปราโมช นายสําเนียง ขันธชวนะ นายประจวบ ทองอุไร และนายประหยัด ศ. นาคะนาท เปนจําเลย ในขอหาหมิ่นประมาทใสความ กลาวหาวาอาจารยปรีดีฯ ไปอยูเมืองจีนเพราะหลบหนีคดีสวรรคตซึ่งเปนการกลาวเท็จ

จริงๆแลวที่อาจารยปรีดีฯ ตองหนีออกจากประเทศไทย ครั้งนั้นเปนการลี้ภัยรัฐประหาร ๘ พ.ย. ๒๔๙๐ ที่สงรถถังบุกโจมตีทําเนียบทาชาง อันเปนที่พักอาศัยของทานเพื่อหวังทําลายชีวิตทาน

- 183 -

ระหวางการตอสูคดี ทางฝายโจทกไดอางเอกสารจํานวนหนึ่ง เพื่อชี้ใหศาลเห็นวาโจทกไมไดมีสวนเกี่ยวของกับกรณีสวรรคต จึงไมมีความจําเปนจะตองหลบหนี เกี่ยวกับกรณีนั้น ที่หลบหนีก็คือภัยของคณะรัฐประหาร ๘ พ.ย. ๒๔๙๐ ที่มุงจะเอาชีวิตทาน

ในจํานวนเอกสารจํานวนหนึ่งที่โจทกสงอางตอศาลนั้น มี THE DEVIL’S DISCUS ที่เขียนโดย RAYNE KRUGER รวมอยูดวย คณะทนายของโจทกไดมอบหมายใหเรือเอก ชลิต ชัยสิทธิเวชช เปนผูแปลจากภาษาอังกฤษเปนภาษาไทย แลวไดสงอางเปนพยานเอกสารของโจทก

หลังจากคดีสิ้นสุดแลว โดยจําเลยยอมรับผิดและไดประกาศขอขมาในหนาหนังสือพิมพสยามรัฐ มีความวาดังนี้

ประกาศ

ตามที่นายปรีดี พนมยงค ไดเปนโจทยฟองบริษัทสยามรัฐ จํากัด ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ปราโมช นายสําเนียง ขันธชวนะ นายประจวบ ทองอุไร นายประหยัด ศ.นาคะนาท เปนจําเลยตอศาลแพงในขอหาละเมิดโจทก ตามคดีดําหมายเลขที่ ๗๒๓๖/๒๕๑๓ เนื่องจากหนังสือพิมพสยามรัฐ ฉบับลงวันที่ ๑ สิงหาคม ๒๕๑๓ และหนังสือพิมพสยามรัฐสัปดาหวิจารณ ฉบับลงวันที่ ๓๐ สิงหาคม ๒๕๑๓ ลงขอเขียนซึ่งเขียนโดยนายสําเนียง ขันธชวนะ ในนามปากกาวา ส.ธ.น. ซึ่งมีใจความวาโจทกพัวพันในคดีสวรรคตนั้นจําเลยขอแถลงความจริงวา โจทกไมเคยเปนจําเลยในคดีสวรรคตเลย และไมเคยถูกศาลพิพากษาวากระทําผิดเมื่อโจทกไมเคยถูกศาลพิพากษาลงโทษ จึงถือวาโจทกยังบริสุทธิ์สวนการที่โจทกหลบหนีออกจากประเทศไทยนั้น เปนเพราะหลบหนีการรัฐประหาร จึงขอใหผูอานทราบความจริงและขออภัยในความคลาดเคลื่อนนี้ดวย

บริษัทสยามรัฐ จํากัดม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ปราโมชนายสําเนียง ขันธชวนะนายประจวบ ทองอุไรนายประหยัด ศ. นาคะนาท

- 184 -

ตอมามีคนกลุมหนึ่งไดนําเอกสารแปลเรื่องนี้จากศาลไปตีพิมพเปนเลม แตยังไมทันไดวางตลาด สันติบาลก็ไดมากวาดไปจากโรงพิมพเสียกอน หนังสือเลมนี้จึงไมมีจําหนายในเมืองไทยไมไดและอยูในรายชื่อหนังสือตองหามในยุคนั้น เพราะสันติบาลเก็บเงียบเสียกอน กอนที่หนังสือจะออกสูตลาด

จดหมายที่อาจารยปรีดีฯ มีถึงสุพจน ดานตระกูล บอกไมเห็นดวยกับการที่จะอางอิงหนังสือของ RAYNE KRUGER มีรายละเอียด ดังนี้

อองโตนี๑๕ ม.ค. ๒๕๑๖คุณสุพจน ดานตระกูล ที่รัก

ไดรับจดหมายพรอมทั้งหนังสือเรื่อง รัฐบุรุษอาวุโสลี้ภัยรัฐประหาร แลว ขอบใจมากในความปรารถนาดีของคุณ เพื่อที่หนังสือที่คุณจะแตงเรื่องตอไป ผมมีขอสังเกตที่ขอใหคุณรับไวดังตอไปนี้

๑) ผมปรารถนาที่จะใครใหหนังสือที่คุณแตงเปนหนังสือที่เยาวชนรุนนี้และรุนตอไปอางเปนหลักฐานที่เขาจะคนควาตอไป สมดังที่ผมไดกลาวชมเชยตอนักเรียนในยุโรปหลายคนวา พวกหัวนอกปริญญาสูงๆ หลายคนที่เขียนลงในนิตยสารนั้น สูคุณซึ่งมิไดปริญญาไมได อาทิคุณไดทักทวงสังคมศาสตรปริทัศนที่ผูเขียนบางคนมิไดดูหลักฐานจากราชกิจจานุเษกษา ขอใหคุณรักษาหลักการนี้ไว และปฏิบัติตอไปตามที่ผมไดชมเชยไว ดังนี้ก. ขอใหคุณถือเอาหลักฐานทางการที่ไมอาจมีผูใดปฏิเสธได เปนหลักสําคัญข. เรื่องที่มีคนอื่นเขียนก็ดี เลาใหคุณฟงก็ดี ขอใหคุณสอบสวนใหแนนอนเสียกอน รวมทั้งใชเหตุผลอยางคอมมอนเซนสวา ขอเขียนและคําบอกเลาเหลานั้นจะเปนจริงและจะเสียหายในดานมุมกลับอยางไรค. ขอวิจารณของคุณจากหลักฐานเอกสารแนนอนและคําบอกเลา ซึ่งคุณจะแสดงความเห็นอยางไรก็ยอมได อยาปนกับขอเท็จจริง

๒) เรื่องผมลี้ภัยรัฐประหารนั้น มีคําบอกเลาที่คลาดเคลื่อนสําคัญที่ขอใหคุณรับทราบไวคือก. พระองคเฉลิมพล มิไดไปติดตามผมที่บานเดนิสและมิไดเอาเครื่องบินไลติดตามเลย

ถาผูนี้จะคัดคานจะทําใหหนังสือนั้นเสื่อมเสียไป อนึ่ง ถามองในดานมุมกลับ แสดงวาการลี้ภัย

- 185 -

ของผมกอนถึงสิงคโปรนั้นรั่ว ความเสียหายตกอยูแกผูชวยเหลือที่เขารักษาความลับเปนอยางดี

พระองคเฉลิมพลเปนคนจับกุมคุณเฉลียวที่สนามมา เจาที่ไปบานเดนิสคือ ม.จ.นิทัศนที่เรียกกันวา “ทานบู” เขามิไดไปเพื่อจับผม แตบังเอิญผมไปบานเดนิส เขาก็มีมีธุระที่พิบูลใชใหมาหาเดนิส ซึ่งขณะนั้นเปนทูตทหารเรือ เพราะเดนิสเปนผูที่สถานทูตของเขาใชใหไปพบพิบูลตั้งแตวันแรกมี ร.ป.

ข. ผูจัดการบริษัทน้ํามันนั้นไมใช “อาดัม” ดูเหมือนชื่อ อีเวนส ขอใหคุณสอบสวนอีกครั้ง ไมควรเขียนหรือแปลจากหนังสืออื่นจะทําใหหนังสือที่คุณแตงเสียหลักฐานไป พวกจัดการบริษัทน้ํามันนี้รูจักผมดี เพราะผมเคยชวยใหความเปนธรรมเมื่อกอนสงครามที่จอมพลฯจะเอาน้ํามันญี่ปุนเขามาแขง และระหวางสงคราม พวกนี้ถูกญี่ปุนจับไปเปนเชลยทําทางรถไฟสายมรณะ พวกเขาอัตคัดเงินพวกเราเคยชวยรับเช็คที่พวกเขาแอบเขียนไว เสร็จสงครามเขามาหาผมแสดงความขอบใจ ฉะนั้นจึงมิใชวาเขาไมรูจักหรือไมเคยไดรับความชวยเหลือจากผม

ขอใหคุณเขาใจวาฝรั่งนายทุนนั้นไมใจดีถึงขนาดที่จะชวยเหลือคนที่ไมรูจัก และเขาจะชวยเพียงที่ไมนานนัก แลวเขาก็ทําอุบายใหเราออกจากสิงคโปรโดยการจับคุณเฉียบ เปนการตีวัวกระทบคราด ดั่งนั้นกอนการวิจารณคําบอกเลา จึงขอใหคุณคิดใหรอบคอบ ทั้งดานตรงและดานมุมกลับ

๓) เลมตอไป “จากกรุงเทพฯถึงปกกิ่ง“นั้น มีผูชวยเหลือผมหนีหลายคนที่เขายังสงวนความลับอยู ถาคุณงดไวชั่วคราวไดจะขอบใจมาก เพราะถาคุณเขียนจากคําบอกเลาและคําสันนิษฐานผิดพลาดไปแมแตเล็กนอย ผูชวยเหลือผมก็จะเขาใจผิดวาผมบอกใหคุณเขียนเชนนั้น โดยลืมผูมีบุญคุณชวยชีวิตไว เรื่องนี้ยังเปนความลับอีกมาก ผมขอรองคุณใหเห็นใจโดยยับยั้งไวอยางเด็ดขาด

อนึ่งขอแจงใหคุณทราบวา หนังสือที่ผมแตงเกี่ยวกับชีวิตและไปเมืองจีน เปนภาษาฝรั่งหลายภาษา จะพิมพออกในไมชานี้ ถาคุณเขียนอยางหนึ่งและผมเขียนอีกอยางหนึ่ง ก็จะทําใหหนังสือที่คุณแตงหมดคุณคาไป และจะเกิดเสียหายแกผมมาก จึงขอใหคุณรอไววาผมไดเขียนเพียงแคไหนอยางไร แลวจึงปรึกษากันวาภาษาไทยจะพิมพแคไหน

- 186 -

นอกจากนี้ตองขอบอกวาอเมริกันในไทยบางคน ไดสงตนฉบับที่เขาเขียนตามคําบอกเลาและอางหนังสือของคุณที่แตงมาแลวดวยนั้น สงไปยังสํานักพิมพที่อเมริกาเพื่อพิมพ

๔) เลมตอไปที่คุณปรึกษาคือ “ทานปรีดีกับราชบัลลังกและกรณีสวรรคต” นั้น คุณเขียนไดโดยเงื่อนไขวา

ก. เอาหลักฐานทางการและรายงานการพิจารณาของศาลตลอดจนคําฟอง คําขอขมาของจําเลยเปนหลัก แลวพิจารณาโดยมิใหศาลถือวาละเมิดอํานาจศาล ที่ยังมีตุลาการใหความเปนธรรมแกผมอยูและอยาใหพวกปฏิปกษกอความยาวสาวความยืดที่ผมจะตองตามไปแกอีก

ข. ที่คุณจะอางหนังสือครูเกอรนั้น ตองปรึกษาคุณอิสสระและทนายของเรา คือคุณชิต เวชประสิทธิ์ ชวยกันวิจารณและชวยคุณอยางละเอียด เพราะเรื่องลอแหลมมาก

อนึ่งครูเกอรเขียนตามคําบอกเลาที่คลาดเคลื่อนหลายตอน ผมไดแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกับครูเกอรแลว เพื่อเขาพิมพใหมในภาษาตางๆ ขอใหคุณนึกวาหนังสือของคุณนั้น มิใชคนในเมืองไทยที่ไมรูภาษาฝรั่งเทานั้นเปนผูอาน นักเรียนนอกที่รูภาษาฝรั่งก็อาน ซึ่งเวลานี้จํานวนกวา ๒ หมื่นคน ถาเขาอานครูเกอรฉบับใหมกับของคุณที่อางครูเกอรฉบับเกา เรื่องก็จะไปกันใหญ

ค. ทางที่ดีผมเห็นวา คุณเอาเรื่องจากหนังสือแจกวันคลายวันเกิดของผม สํานวนที่มหาเปรื่องพิมพ ก็จะพบแกการทําเลมใหมนี้ของคุณได

ขอขอบใจอีกครั้งดวยความรักและคิดถึง

ป.พ.

จากหนังสือ “๘๐ ปสุพจน ดานตระกูล” พิมพครั้งที่ ๑ ตุลาคม ๒๕๔๖

- 187 -

รบทําไมและรบเพื่อใคร?

สงครามในยุคครองทาส เปนสงครามแยงทาสเพื่อเอาแรงงานมาใชในการผลิตเปนกรรมสิทธิสวนตัวของนายทาส การผลิตและผลิตผลทั้งหมดจึงเปนของนายทาส การสงครามในยุคนี้ จึงเปนสงครามเพื่อผลประโยชนของนายทาสโดยเฉพาะเทานั้น คนสวนใหญของสังคม อันไดแกบรรดาทาสทั้งหลาย หาไดรับผลประโยชนรวมดวยไม และดังนั้น ผูที่เปนตนเหตุกอสงครามขึ้นในยุคนี้ ก็คือบรรดานายทาสทั้งหลายนั้นเอง

ในยุคศักดินาก็เชนเดียวกับยุคทาส คือสงครามที่เกิดขึ้นแตละครั้ง(หมายถึงสงครามรุกราน,ตรงกันขามกับสงครามปองกันตัว) ก็เพื่อผลประโยชนและรับใชผลประโยชนของบรรดาพวกเจาศักดินาและบริวารเทานั้น ไมวาจะเปนสงครามเพื่อขยายอิทธิพลอํานาจทางเศรษฐกิจและการเมืองหรือสงครามเพื่อสนองตัณหาความยิ่งใหญของเจาศักดินาเองโดยตรงก็ตาม ประชาชนสวนใหญของสังคมที่มีฐานะเปนไพรหาไดรับผลประโยชนอะไรจากสงครามแมแตนอยไม

ตรงกันขาม พวกเขานอกจากจะถูกบังคับใหเปนทหารออกไปทําสงครามแลว พอแมลูกเมียและญาติพี่นองของเขาที่บางคนไมถูกเกณฑไปเปนทหาร ก็ตองถูกเกณฑแรงงานหรือถูกกดขี่ขูดรีดหนักยิ่งขึ้น เพื่อเพิ่มผลผลิตไปเลี้ยงกองทัพ และเพื่อจัดซื้อหาเครื่องศาสตราวุธตางๆ กองทัพใหญโตมากขึ้นเทาใด ยิ่งจัดซื้อจัดหาเครื่องศาสตราวุธมากเทาใด นั่น,ก็หมายความถึงการกดขี่ขูดรีดยิ่งทารุณมากขึ้นเทานั้น และนั่นก็หมายความถึงความแรนแคนแสนเข็ญของพวกไพร อันเปนประชาชนสวนใหญของสังคมมากยิ่งขึ้นเทานั้น

แนนอน,ในการยกทัพโยธาไปตีบานชิงเมืองหรืออาณาจักรศักดินาอื่นๆ พวกไพรทั้งหลายจะถูกปลุกระดมดวยคําวา “รบเพื่อชาติเพื่อแผนดิน” และ “ตายเพื่อชาติ” ซึ่งเปนหนาที่อันศักดิ์สิทธิ์ของคนในชาติทุกคน และพวกไพรเองก็ยอมรับหนาที่อันศักดิ์สิทธิ์นี้อยางเหนียวแนนเชนกัน โดยที่พวกเขาไมเคยเฉียวใจและตั้งคําถามวา ชาติคืออะไร? และแผนดินที่วานั้นพวกเขามีกันคนละกี่ไร

แนนอน, ถาพวกไพรทั้งหลายอันเปนประชาชนสวนใหญของสังคม รูความจริงวา ชาติคือเผาชนที่มีภาษาขนบธรรมเนียมประเพณี หรือรวมเรียกวา “วัฒนธรรม” อยางเดียวกัน (แมวาจะไมมีประเทศอยางเชน

- 188 -

ชาติยิวในอดีต) พวกไพรทั้งหลายก็จะไดรูทันทีวาพวกเขาถูกหลอกลวงเสียแลว เพราะพวกเขาทั้งหลายนั้นเองที่มีภาษาขนบธรรมเนียมประเพณีอยางเดียวกัน ซึ่งเปนคนสวนใหญของสังคม(หรือนัยหนึ่งคือชาติ)หาไดรับผลประโยชนแตประการใดจากการสงครามแมแตนอยไม แตพวกศักดินาและบริวารผูกระหายสงคราม กลับมาบอกวารบเพื่อชาติ รบเพื่อชาติจึงเปนการโกหกหลอกลวงกันชัด ๆ

สงครามรุกรานในยุคศักดินานั้น ลวนแตเปนสงครามเพื่อสนองตัณหาหรือความทะยานอยากของกษัตริยและเจาศักดินาทั้งหลาย ไมวาจะเปนสงครามปลนสดมภลาเมืองขึ้น หรือสงครามเผยแพรลัทธิศาสนา และไมวาจะเปนสงครามชิงนางหรือสงครามชิงชางก็ตาม พวกไพรทั้งหลายหาไดรับประโยชนแตประการใดไม

แตอยางไรก็ตาม ในทามกลางสงครามสนองตัณหาของกษัตริยหรือขัตติยนี้ ซึ่งเปนสงครามรุกรานและเปนสงครามที่ไมชอบธรรมนั้น ก็มีสงครามที่ชอบธรรมเปนฝาแฝดอยูดวย คือ สงครามปองกันตัวเองของกษัตริยหรือขัตติยอีกฝายหนึ่ง ก็ไดชื่อวาเปนการรบเพื่อชาติที่แทจริง อยางเชนที่บรรพบุรุษของพวกเราชาวไทยรบกับขาศึกผูรุกรานเพื่อปองกันเอกราชของชาติมาแลวมากครั้งหลายหนในอดีต หรืออยางเชนที่บรรพบุรุษของเราเคยทําสงครามปลดปลอยชาติ ใหพนจากการเปนเมืองขึ้นของตางชาติ ไมวาจะเปนสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราชหรือสมัยสมเด็จพระเจาตากสินมหาราช หรือสมัยขบวนการเสรีไทยในสงครามโลกครั้งที่สอง ก็ลวนแตเปนสงครามที่ชอบธรรม และสงครามที่ชอบธรรมก็คือสงครามที่เปนไปเพื่อรักษาไวซึ่งสันติภาพและผลประโยชนของชาติ (คือคนทั้งชาติ)ที่แทจริง

สังคมไมหยุดนิ่ง ยอมเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา ซึ่งก็เปนไปตามกฎของธรรมชาติที่เรียกตามภาษาพุทธปรัชญาวา อนิจจัง ทุกขัง และ อนัตตา หรือเรียกตามภาษาปรัชญามารกซิสมแหงวิทยาศาสตรสังคมวา สสารธรรมประติการ (Dialectic)

ดังนั้น การคลี่คลายขยายตัวทางเศรษฐกิจของยุคนี้จึงไดเปนไปอยางกวางขวาง ทั้งดานกสิกรรม หัตถกรรม อุตสาหกรรม และพาณิชยกรรม และตอมาเมื่ออังกฤษไดนําเครื่องจักรไอน้ําเขามาใชในงานอุตสาหกรรม ก็ไดทําใหงานอุตสาหกรรมเจริญกาวหนาขึ้นอยางชนิดที่เรียกวากาวกระโดด นักประวัติศาสตรเรียกสถานการณของความกาวหนาทางอุตสาหกรรมครั้งนั้นวา “อุตสาหกรรมอภิวัฒน” และพรอมกับความเจริญกาวหนาของการเศรษฐกิจทุกๆ สาขาดังกลาวนี้ การลาเมืองขึ้นของเจาศักดินาตะวันตก ซึ่งบัดนี้ไดกลายมาเปนจักรวรรดิ์ศักดินาก็ไดเปนไปอยางกวางขวางเชนกัน วัตถุโบราณทางประวัติศาสตรอันล้ําคา ที่ตั้งแสดง

- 189 -

อยูในพิพิธภัณฑสถานของอังกฤษและของฝรั่งเศสในเวลานี้ สวนหนึ่งก็คือที่จักรวรรดิ์ศักดินาอังกฤษและฝรั่งเศส ตีชิงปลนสะดมเอาไปจากประเทศอาณานิคมในแถบเอเชียและอาฟริกา

สงครามในยุคของศักดินา เปนการรบเพื่อชาติ (คือประชาชนสวนใหญของสังคม)หรือรบเพื่อเจาศักดินาและบริวาร? พระราชนิพนธของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวเรื่อง พระราชพิธี ๑๒ เดือน (ตอนวาดวยพระราชพิธีสัจจปานกาล คือ ถือน้ําพิพัฒสัจจา)ไดใหคําตอบไวอยางแจมชัดดังนี้

“เมื่อจะคิดหาตนเหตุการถือน้ําใหไดความวา เหตุใดเมื่อใหคนอานคําสาบานทําสัตยแลว จึงตองใหดื่มน้ําชําระพระแสงอีกดวยเลา ก็เห็นวาลัทธิที่ใชน้ําลางอาวุธเปนน้ําสาบานนี้ ตนแรกที่จะเกิดขึ้นดวยการทหารเปนวิธีขัตติยฤากระษัตริย ที่นับวาเปนชาติทหารในจําพวกที่หนึ่งของชาติ ซึ่งแบงกันอยูในประเทศอินเดียคลายกันกับไนตของอังกฤษ ฤาสุมุไรของญี่ปุนชาติขัตติยเปนชาติที่ไมไดหากินดวยการคาขาย ไถ หวาน ปลูกเพาะ ฤารับไทยทานผูหนึ่งผูใดให ยอมหาเลี้ยงชีวิตดวยคมอาวุธ แตมิใชผูรายเที่ยวลอบลักทําโจรกรรม ใชปราบปรามโดยตรงซึ่งหนา ใหตกอยูในอํานาจแลวแลไดทรัพยสมบัติโดยผูซึ่งกลัวเกรงอํานาจยกยอให แตการที่ประพฤติเชนนี้เมื่อวาโดยอยางยิ่งแลวก็อยูในเปนผูรายนั่นเอง แตเปนผูรายที่มีความสัตย แลคิดแบงการที่ตัวประพฤติ (ถึงแมวาไมเปนธรรมแทของโลกย) ออกเปน ๒ ภาค ภาคหนึ่งถือวาการซึ่งตนจะกระทําเชนนั้นไมเปนการผิดธรรม ภาคหนึ่งถาตนจะกระทําเชนนั้นเปนการผิดธรรม คําวาธรรมในที่นี้เปนธรรมของขัตติย มิใชธรรมของโลกย เมื่อวาเทานี้ยังจะเขาใจยาก จะตองยกตัวอยางใหเห็นหนอยหนึ่ง

วาตามลัทธิความประพฤติของชาติขัตติยโบราณ คือเหมือนหนึ่งวาผูมีอํานาจเปนชาติขัตติยไดปกครองแผนดิน ทราบวาลูกสาวของขัตติยเมืองอื่นมีอยูสมควรแกตนๆ ตนยังมีคูซึ่งจะไดอภิเศก เมื่อไปสูขอ บิดามารดาของหญิงนั้นไมยอมให ขัตติยผูที่ไปสูขอถือวาการที่ตัวคิดนั้นเปนการชอบธรรม ดวยใชวาจะเอามาทําอันตรายอยางหนึ่งอยางใด ประสงคมายกยองใหเปนใหญเปนโต บิดามารดาของหญิงที่ไมยอมใหนั้นหมิ่นประมาทผูซึ่งไปขอ เปนการประพฤติผิดธรรมประเพณี เพราะไมรักษากิริยาอันดีตอกัน ผูซึ่งไปสูขอสามารถที่จะประกาศแกทหารของตัว วาการซึ่งตัวประพฤตินั้นเปนการชอบธรรม แตบิดามารดาของหญิงประพฤติไมชอบธรรม จะตองยกไปรบชิงเอานางใหจงได แลวก็ยกกองทัพไปทําลายบานเมืองนั้นเสียได โดยมิไดถือเปนการผิดธรรม

- 190 -

ฤาเมื่ออยูดีๆ เชื่อวาตัวมีวิชาความรูกําลังวังชาแข็งแรง ยกไปชวนพระราชาที่เปนชาติขัตติยอื่นซี่งเสมอๆกัน ใหมาลองฝมือ เมื่อผูใดแพบานเมืองก็เปนสินพนัน ก็ถือวาการซึ่งขัตติยผูไปชวนนั้นไมไดประพฤติผิดธรรมเหมือนกัน

ถาขัตติยนั้นไปพบลูกสาวชาวบาน ซึ่งมีชาติต่ํากําลังนอยไมสามารถจะตอสู ฉุดชิงมาดวยกําลังพวกมากฤาเห็นคนยากไรเดินอยูตามถนน เอาศาสตราวุธประหารใหถึงแกความตาย ฤาปวยลําบาก ขัตติยผูซึ่งประพฤติการทั้งสองอยางนี้ เปนประพฤติผิดธรรม การยุติธรรมและไมยุติธรรมฤาตองดวยธรรมและไมตองดวยของพวกขัตติยนั้นเปนดังนี้ จึงกลาววามิใชยุติธรรมของโลกีย”

- 191 -

'องคมนตร'ี สัญลักษณแหงเผด็จการสมบูรณาญาสิทธิฯ ที่อาจกลับมาใน 'รัฐธรรมนูญ’50'

ประชาไท- 10 ก.พ. 50 เครือขาย 19 กันยาตานรัฐประหาร จัดเสวนาหัวขอ 'องคมนตรี : อํานาจเหนือการเมืองในระบอบประชาธิปไตยแบบไทยๆ' ณ หองทับทิม โรงแรมรอยัลรัตนโกสินทร

นายสุพจน ดานตระกูล ผูเขียนเรื่องขอเท็จจริงเกี่ยวกับทานปรีดีฯและกรณีสวรรคต กลาววา องคมนตรี หมายถึง ที่ปรึกษาหรือผูใหคําแนะนําพระมหากษัตริย เกิดในสมัยรัชกาลที่ 5 เปนครั้งแรกอันเนื่องมาจากทรงเสวยราชยตั้งแตยังทรงพระเยาว อํานาจทั้งปวงจึงตกอยูในสมเด็จเจาพระยามหาศรีสุริยวงศ(ชวง บุนนาค) ผูสําเร็จราชการแทนพระองค

อยางไรก็ตาม จากการยืนยันของหลวงจักรปราณีฯ (วิสุทธิ์ ไกรฤกษ) ผานขอเขียนใน พ.ศ.2475 ระบุถึงเหตุการณในสมัยรัชกาลที่ 5 วา ทรงกูอํานาจจากสมเด็จเจาพระยามหาศรีสุริยวงศกลับมาไดโดยใชขุนนางอื่นๆ เขามาเปนกําลังดวยพระเจาแผนดิน มีการตั้งองคมนตรีสภา สภารัฐมนตรี ใน พ.ศ. 2417 และตั้งสภาเสนาบดีเพื่อเปนหัวหนาของแตละกระทรวงที่เรียกวาปฏิรูปราชการแผนดินทําใหอํานาจมาอยูที่สวนกลาง สภาเหลานี้บางสภาสืบทอดมาจนถึงในสมัยรัชกาลที่ 7 แตถูกลมลางไปจากเวทีประวัติศาสตรโดยคณะราษฎรในวันที่ 24 มิ.ย. 2475 เพราะสภาเหลานี้คือสัญลักษณของระบอบเผด็จการสมบูรณาญาสิทธิราชยที่พระมหากษัตริยมีอํานาจเปนลนพน อํานาจนี้ถูกจํากัดในธรรมนูญการปกครองชั่วคราว 27 มิ.ย. 2475 มาตรา 1 ที่บัญญัติวา อํานาจสูงสุดของประเทศนั้น 'เปนของ' ราษฎรทั้งหลาย ซึ่งก็คือความเปนประชาธิปไตย ดังนั้นองคมนตรีจึงหมดความจําเปนที่จะมี

นอกจากนี้ เมื่อมีการพระราชทานรัฐธรรมนูญฉบับถาวร 10 ธ.ค. 2475 ก็ไมมีการบัญญัติถึงองคมนตรีไวในนั้นเชนกัน แตมีการบิดเบือนความหมายของประชาธิปไตยเปนครั้งแรก เนื่องจากคนรางรัฐธรรมนูญนี้มาจากกลุมอํานาจเกาถึง 8 คน มีนายปรีดี พนมยงค เปนตัวแทนจากคณะราษฎรเพียงคนเดียวทําใหรัฐธรรมนูญถาวรฉบับแรกใชคําวาอํานาจอธิปไตยยอม 'มาจาก' ปวงชนชาวไทยทั้งหลายแทนคําวา 'เปนของ'

นายสุพจน ชี้แจงวา คําวา 'เปนของ' ราษฎรชาวไทยมีความหมายตางจากคําวา 'มาจาก' มาก คลายๆ กับชาวนาเปนเจาของขาวแตเมื่อไปอยูในมือเจาของโรงสีขาว ชาวนาก็ไมมีสิทธิอะไรเลย

- 192 -

อํานาจองคมนตรีฟนกลับมาอีกครั้งในวันที่ 8 พ.ย. พ.ศ. 2490 เมื่อมีการรัฐประหารครั้งแรกโดยจอมพลผิน ชุณหะวัณ และนํารัฐธรรมนูญฉบับใตตุมที่เขียนไวกอนและเก็บรักษาไวใตตุมแดงโดยหลวงกาจสงครามมาใช ชวงเวลานั้นพระมหากษัตริยไมทรงอยูในประเทศ มีผูสําเร็จราชการแทน 2 คน คือ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจารังสิตประยูรศักดิ์ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร และพระยามานวราชเสวี(ปลอด ณ สงขลา) ตามขอตกลงคณะผูสําเร็จราชการในการลงนามในหนังสือราชการตองมีการลงนามทั้ง 2 คนจึงจะสมบูรณ แตในรัฐธรรมนูญนี้มีการลงนามเพียงคนเดียวโดยกรมขุนชัยนาทฯ แตใชคําวา 'คณะ' ผูสําเร็จราชการแทนพระองคในการลงนาม เปนการหลอกลวง รัฐธรรมนูญฉบับนี้ควรเปนโมฆะตั้งแตตน อยางไรก็ตาม รัฐธรรมนูญฉบับใตตุมนี้บัญญัติในมาตรา 9 วาพระมหากษัตริยมีอํานาจแตงตั้งอภิรัฐมนตรีสําหรับถวายคําปรึกษาพระมหากษัตริย อภิรัฐมนตรีที่เหนือกวารัฐมนตรีจึงเกิดขึ้นเปนครั้งแรก

จนกระทั่ง 21 มิ.ย. 2492 มีรัฐธรรมนูญเกิดขึ้นอีกฉบับโดยผูรางรัฐธรรมนูญคือผูมีอํานาจเกา จึงบัญญัติเนื้อหาที่สืบเนื่องจากรัฐธรรมนูญใตตุม แตเปลี่ยนคําวาอภิรัฐมนตรีเปนองคมนตรีแทนในมาตรา 13 ระบุใหพระมหากษัตริยทรงเลือกและแตงตั้งผูทรงคุณวุฒิเปนประธานองคมนตรีและคณะอีก 8 คน จากนั้นรัฐธรรมนูญฉบับตอๆมาจึงเขียนฉบับนี้ตามๆ กันมา

“24 มิ.ย. 2475 องคมนตรีถูกกวาดไปเพราะเปนสัญลักษณสมบูรณาญาสิทธิราชย ตองจับตาดูวารัฐธรรมนูญฉบับนี้จะเดินตามฉบับกอนหรือไม” นายสุพจนกลาว

ทั้งนี้ นายสุพจน กลาวเพิ่มเติมวา คุณูปการของคณะราษฎรคือ การเปลี่ยนจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยมาเปนระบอบประชาธิปไตยดวยความจงรักภักดีเปนอยางสูง เพราะปรารถนาใหพระมหากษัตริยทรงอยูเหนือการเมือง เพราะการเมืองมีแตความแกงแยงชิงดีกันอันจะทําใหเสื่อมเสีย แตก็ทําไมสําเร็จจึงทําใหมีการแตงตั้งองคมนตรีซึ่งเปนเนื้อหนอของเผด็จการสมบูรณาญาสิทธิราชยขึ้นมาทําใหไมทรงอยูเหนือการเมืองอยางแทจริงและสรางผลกระทบตอสถาบันพระมหากษัตริยไปดวย

นายปราการ กลิ่นฟุง กลาวเสริมในประเด็นดังกลาววา การเคลื่อนไหวตางๆ ของ พล.อ.เปรม ติณสูลานนท ประธานองคมนตรี ในชวงเวลานี้และกอนการรัฐประหาร 19 ก.ย. 49 นั้น มีผลกระทบตอพระมหากษัตริยแนนอน หลังการรัฐประหารใหมๆ สื่อตางประเทศจะมองขามองคมนตรีไป แตจะวิเคราะหไปถึงสถาบันพระมหากษัตริยวาเกี่ยวของแนนอน

- 193 -

นายปราการยังไดอางคําพูดของ รศ.ดร.สุธาชัย ยิ้มประเสริฐ ภาควิชาประวัติศาสตร คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยวา การปกครองในระบอบประชาธิปไตยนั้นมีเพียงรัฐสภาและรัฐมนตรีก็พอ ไมจําเปนตองมีองคมนตรี เพราะองคกรทั้ง 2 ตองรับผิดชอบตอประชาชนและถวายคําปรึกษาไดตามหลักการปกครองของระบอบประชาธิปไตย

นายปราการกลาวอีกวา การสรางองคความรูเกี่ยวกับองคกรประเภทศาลหรือองคมนตรีเปนสิ่งสําคัญไมใชปลอยใหลึกลับอยางที่เปนในปจจุบันเพราะไมเปนผลดีตอประชาธิปไตย และเปนเรื่องที่สามารถทําไดโดยไมขัดตอกฎหมาย เพราะในกฎหมายหมิ่นพระบรมเดชานุภาพไมไดระบุรวมไปถึงการหามวิจารณองคมนตรี ดังนั้นควรตองตรวจสอบได

ทั้งนี้ นายปราการไดอภิปรายกอนหนานั้นวา การใชอํานาจองคมนตรีมีลักษณะไมตรงกับการใชอํานาจในระบอบประชาธิปไตย ประเด็นแรกคือเรื่องที่มาขององคมนตรี จากเอกสารรายงานการประชุมรัฐสภาในการประชุมพิจารณารางรัฐธรรมนูญของสภารางรัฐธรรมนูญ เฉพาะที่วาดวยเรื่ององคมนตรีจะอยูในหมวดของพระมหากษัตริย ของรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2492 เปนครั้งแรก เนื้อหาในรัฐธรรมนูญนี้เหมือนกับการถวายพระราชอํานาจคืนพระมหากษัตริย ไมวาจะเปนการเลือกและแตงตั้งวุฒิสภา พระราชอํานาจในการยับยั้งกฎหมายที่มากขึ้น การกําหนดใหพระมหากษัตริยบรรลุนิติภาวะเมื่อพระชนมายุครบ 18 ป การขอประชามติจากประชาชนเพื่อแกไขรัฐธรรมนูญ การแตงตั้งและปลดองคมนตรีไดตามพระราชอัธยาศัย การสถาปนาฐานันดรศักดิ์และพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ

นอกจากนั้น ผูดํารงตําแหนงองคมนตรี นายกรัฐมนตรี รัฐมนตรี และสมาชิกทั้ง 2 สภา ตองเขาปฏิญาณตัวตอพระมหากษัตริยกอนเขารับตําแหนง ในชวงเวลารางรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2492 มีการอภิปรายเกี่ยวกับเรื่ององคมนตรีจะผูกรวมไปกับเรื่องพระราชอํานาจที่เพิ่มมากขึ้นดวย หลักฐานรายงานที่กลาวมาเปนหลักฐานสําคัญที่บงบอกวาการกําเนิดองคมนตรีนั้นคอนขางซับซอน เชนการอภิปรายของ พ.ท.โพยม จุลานนท อดีต ส.ส.จังหวัดเพชรบุรี ตั้งคําถามเกี่ยวกับการถวายพระราชอํานาจที่มากกวาในรัฐธรรมนูญฉบับกอนๆ และการใหอํานาจพระมหากษัตริยเลือกตั้งผูมีคุณวุฒิเปนองคมนตรีซึ่งเปนขอสําคัญที่สุดที่จะทําใหเกิดสับสนเพราะใชตามพระราชอัธยาศัย พล.ท.โพยมมีขอสงสัยไปถึงกรณีเด็กหนุมอายุ 18 ป ใชอัธยาศัยในการตั้งที่ปรึกษาบริหารบานเมืองดวย

- 194 -

ในรายงานเดียวกันยังมีคําถามของ นายเศวต เปลี่ยนพงศา อดีตรัฐมนตรี ถามเรื่องอํานาจแตงตั้งวุฒิสภาในบทที่วาดวยการเลือกตั้งหรือแตงตั้งวุฒิสภาใหเปนอํานาจของพระมหากษัตริย ซึ่งไมตรงตามที่บัญญัติในมาตรา 3 ของรัฐธรรมนูญที่วาอํานาจอธิปไตยมาจากประชาชนชาวไทย “เห็นวายังไมถูกตอง ถาจะใหตองถูกตามรัฐธรรมนูญนี้ตองเขียนวาอํานาจอธิปไตยมาจากปวงชนชาวไทยและพระมหากษัตริย” หรือมิฉะนั้นถาเขียนไวเชนนี้และใหเปนไปตามรัฐธรรมนูญการเลือกวุฒิสภาตองใหประชาชนไดมีสิทธิมีเสียงในการนั้น

ประการตอมา อํานาจขององคมนตรีที่ระบุวาใหเปนที่ปรึกษาขององคพระมหากษัตริยเทานั้น แตในรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2492 ไมเปนจริงตามนั้นและใหอํานาจไวเกินกวาการเปนที่ปรึกษาสวนพระองค คือใหเปนผูสนองพระบรมราชโองการแตงตั้งวุฒิสภา รับสนองพระบรมราชโองการแตงตั้งองคมนตรีอื่นๆ คณะองคมนตรีมีอํานาจเสนอชื่อผูสําเร็จราชการแทนพระองคตอรัฐสภาในกรณีที่พระมหากษัตริยไมสามารถแตงตั้งไดเอง และรับสนองพระบรมราชโองการแตงตั้งและถอดถอนขาราชการในพระองคและสมุหราชองครักษในระหวางที่ไมมีผูสําเร็จราชการหรือผูสําเร็จราชการที่ไดรับแตงตั้งไมสามารถปฏิบัติหนาที่ได คือชวงที่ราชบัลลังกวางลงหรือไมมีผูสําเร็จราชการใหองคมนตรีเปนผูสําเร็จราชการชั่วคราว

“รัฐธรรมนูญกําหนดอํานาจองคมนตรีไวมากขนาดเปนผูสําเร็จราชการแทนไดคงจะไมไดเปนแคที่ปรึกษาสวนพระองค” นายปราการกลาว

จากนั้นไดกลาวตอวา ถายึดหลักการใชอํานาจแบบประชาธิปไตย สถาบันที่ใชอํานาจตองรับผิดชอบตอประชาชนแตในกรณีองคมนตรีนั้นไมตองรับผิดชอบตอประชาชน สภาผูแทน และอภิปรายใดๆ ไมได เพราะเปนอํานาจของพระมหากษัตริยในการแตงตั้งและถอดถอนทั้งสิ้น

นอกจากนี้รัฐธรรมนูญ พ.ศ.2492 ระบุใหผูรับสนองพระบรมราชโองการคือ ประธานองคมนตรีและประธานรัฐสภา(สมัยนั้นมาจากการเลือกของวุฒิสภา สวนวุฒิสภาก็มาจากการแตงตั้งโดยพระมหากษัตริย) ซึ่งในชวงเวลานั้น บุคคลทั้งสองลวนมาจากการแตงตั้งไมมีสวนในการรับผิดชอบตอเจาของอํานาจอธิปไตยเพราะราษฎรไมไดเลือกบุคคลเหลานี้ ทั้งที่ประธานองคมนตรี สมาชิกวุฒิสภา องคมนตรี ผูสําเร็จราชการแทนพระองค ประธานรัฐสภา เหลานี้ลวนแตมีอํานาจยิ่งใหญในการใชอํานาจอธิปไตย แตผูใชอํานาจเหลานี้ไมไดรับมอบจากผูใชอํานาจเลย

- 195 -

ขอสังเกตคือ รัฐธรรมนูญ พ.ศ.2492องคมนตรีมาจากการแตงตั้งของพระมหากษัตริย ในสมัยหลังประธานรัฐสภาถูกกําหนดใหมาจากสภาผูแทนราษฎรเลยกําหนดใหประธานรัฐสภาเปนผูรับสนองพระบรมราชโองการในการแตงตั้งประธานองคมนตรี ดังรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2540 ซึ่งอาจเปนเรื่องการขัดแยงกันเองของกฎหมาย เพราะแงหนึ่งยังใหเปนอํานาจตามพระราชอัธยาศัยของพระมหากษัตริย แตอีกแงหนึ่งสภานิติบัญญัติซึ่งมาจากการเลือกตั้งของประชาชนเปนผูรับสนองพระบรมราชโองการนาจะตีความไดวาฝายนิติบัญญัติสามารถตรวจสอบกรใชอํานาจของประธานองคมนตรี ตรงนี้อาจจะตองอธิบาย

ดังนั้น คงตองจับตาดูวารัฐธรรมนูญที่กําลังรางจะใหวุฒิสภามาจากการเลือกตั้งหรือแตงตั้งและประธานสภามาจากวุฒิสภาหรือสภาผูแทนราษฎรถาวุฒิสภามาจากการแตงตั้งและประธานวุฒิสภาเปนประธานรัฐสภาก็จะเขาประเด็นที่เกี่ยวกับองคมนตรี มันก็จะยอนกลับไป พ.ศ.2492

http://www.prachatai.com/05web/th/home/page2.php?mod=mod_ptcms&ID=6912&Key=HilightNews

- 196 -

โปรดฟงอีกครั้งในรอบ 75 ป เมื่อ ‘ลูกพระยาพหลฯ’ อานประกาศคณะราษฎร ฉบับที่ 1

ประชาไท – 25 มิ.ย. 50 เมื่อวันที่ 24 มิ.ย. คณะมนุษยศาสตรและสังคม มหาวิทยาลัยราชภัฎพระนคร, สโมสร 19 และบริษัท ชนนิยม จํากัด จัดงานเสวนาประวัติศาสตรรําลึก 75 ป ประชาธิปไตย ‘เบื้องหลังการอภิวัฒน 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475’ ณ มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนคร โดยกอนจะเริ่มการเสวนาไดกลาวไวอาลัยและสงบนิ่งถึงการจากไปของทานผูหญิงพูนสุข พนมยงค ภรรยานายปรีดี พนมยงค แกนนําคณะราษฎรคนสําคัญ

นอกจากนี้ เนื่องในโอกาสที่การอภิวัฒน พ.ศ. 2475 ครบรอบ 75 ป พ.ต.พุทธินาถ พหลพลพยุหเสนา ไดอานแถลงการณคณะราษฎร ฉบับที่ 1 (ตามลอมกรอบ) ยอนรอยเสนทางที่ พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนาบิดาซึ่งเปนผูนําคณะราษฎรที่เคยประกาศไวตอหนาบรรดาทหารและผูรวมอุดมการณเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 ณ ลานพระบรมรูปทรงมา เนื้อหาสําคัญของประกาศดังกลาว คือ หลัก 6 ประการ ที่แสดงถึงความเปนประชาธิปไตยที่กาวพนจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย

เมื่อการเสวนาเริ่มตน นายศุขปรีดา พนมยงค ทายาทนายปรีดี พนมยงค เลาถึงที่มาของการอภิวัฒนใน พ.ศ. 2475 วา แรงบันดาลใจของคณะราษฎรมาจากเหตุการณ ร.ศ. 130 ซึ่งมีทหารหนุมกลุมหนึ่งตองการประชาธิปไตย แตบังเอิญเกิดมีผูกลับใจไปเขาขางผูมีอํานาจจึงไมสําเร็จ อยางไรก็ตาม ทางคณะราษฎรก็มีความรูสึกถึงผูกอการใน ร.ศ. 130 วาเปนรุนพี่

ขณะนั้น นายปรีดี ศึกษาอยูในประเทศฝรั่งเศสเห็นวาคนยังไดรับความทุกขยาก ตองเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ตอมา พ.ศ.2468 – 69 จึงคิดเริ่มตนกันที่เมืองปารีสโดยเริ่มแรกมี 7 คน (ประกอบดวย ร.ท. ประยูร ภมรมนตรี นายทหารกองหนุน อดีตผูบังคับหมวดทหารมหาดเล็กรักษาพระองครัชกาลที่ 6 ร.ท. แปลก ขีตตะสังคะ นักศึกษาในโรงเรียนนายทหารปนใหญฝรั่งเศส ร.ต. ทัศนัย มิตรภักดี นักศึกษาในโรงเรียนนายทหารมาฝรั่งเศส นายตั้ว ลพานุกรม นักศึกษาวิทยาศาสตรในสวิตเซอรแลนด หลวงสิริราชไมตรี ผูชวยสถานทูตสยามประจํากรุงปารีส นายแนบ พหลโยธิน เนติบัณฑิตอังกฤษ นายปรีดี พนมยงค ดุษฎีบัณฑิตกฏหมายฝายนิติศาสตร ฝรั่งเศส)

- 197 -

จากนั้นเมื่อกลับสูประเทศไทยจึงขยายวงดวยการไปเชิญ พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา ซึ่งเปนรองจเรทหารบกซึ่งเห็นความเหลื่อมล้ําไมเปนธรรมอยูแลวมารวมดวย โดยกอนนี้ พ.อ.พระยาพหลฯ ไดเคยเสนอใหปรับปรุงกองทัพ แตก็ถูกปฏิเสธดวยเหตุผลเรื่องความออนอาวุโสกวา

ในเวลาตอมา ทางคณะราษฎร มี พ.อ.พระยาทรงสุรเดช พ.ท. พระประศาสนพิทยายุทธ พ.อ.พระยาฤทธิ์อัคเณยมารวมเพิ่ม เมื่อรวมกับ พ.อ. พระยาพหลฯ แลวเรียกวา 4 ทหารเสือ นอกจากนี้ ยังมีฝายทหารเรือมารวมอีกกลุมหนึ่ง

ที่สําคัญการกอการ พ.ศ. 2475 ยังมีชาวไทยมุสลิม ไดแก นายบรรจง ศรีจรูญ นักศึกษาไทยที่เมืองไคโร ประเทศอียิปต และนายแชม พรหมยงค อดีตจุฬาราชมนตรี ดวย สวนชาวคาธอลิกก็มาชวยในดานงานพิมพแถลงการณฉบับที่ 1 ที่โรงพิมพนิติสาสน หลังพิมพเสร็จก็สั่งรื้อแทนพิมพทันที

นายศุขปรีดา บรรยายเบื้องหลังของแผนการวา แผนการแรกคิดวาจะลงมือตอนรัชกาลที่ 7 แปรพระราชฐานไปที่หัวหิน ซึ่งตองไปขึ้นรถไฟที่สถานีบางกอกนอยและตองผานบริเวณตลิ่งชัน จะใชกองเรือกลเขาลอมและถวายอารักขา อยางไรก็ตาม เกิดการเกรงวาหากมีการปะทะจะยุง จึงวางแผนกันใหมกําหนดเวลาที่แนนอนคือ ชวงที่รัชกาลที่ 7 จะแปรพระราชฐานไปพระราชวังไกลกังวล ในวันที่ 24 มิ.ย. 2475 โดยนัดหมายเวลากันตอนย่ํารุงตามศัพทเรียกโบราณ

เมื่อถึงเวลาเชามืดตามนัดจึงไปกันที่พระที่นั่งอนันตสมาคม เชานั้นนอกจากทหารผูกอการแลว มีทหารอื่นที่ไมทราบเรื่องประมาณหนึ่งกองพันใชลานพระรูปฝกทหาร แตเมื่อไปถึง พ.อ.พระยาพหลฯ กลาวคําเดียววา “พรอมตายกับทุกคน” จากนั้นจึงสั่งจัดแถวทหารใหมแบบใหทุกหนวยปนกันหมด เพื่อไมใหใครสั่งการได

สวนทหารอื่นหนึ่งกองพันก็ไดถามผูคุมวาจะเอาดวยหรือไม เขาก็เอาดวย พ.อ.พระยาพหลฯ จึงไปอานแถลงการณคณะราษฎร ฉบับที่ 1 ขางบรมรูปทรงมา หลังอานจบจึงเดินไปยังพระที่นั่งอนันตสมาคม ใช 2มือ ถือคีมตัดโซที่คลองประตูออก แลวใชพระที่อนันตสมาคมเปนที่บัญชาการ หลังจากนั้นจึงเชิญสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาบริพัตรสุขุมพันธุ กรมพระนครสวรรควรพินิต พระบรมวงศานุวงศชั้นผูใหญคนสําคัญ รวมทั้งพระบรมวงศานุวงศคนอื่นๆ มาควบคุมไว จึงไมมีการเสียเลือดเนื้อ

- 198 -

หลังกอการจึงไดสงเจาหนาที่ไปเชิญรัชกาลที่ 7 กลับ พระองคทรงตกลงแลวเสด็จกลับโดยทางรถไฟ เมื่อมาถึงทางคณะราษฎรก็เขาไปในลักษณะเชิงขอขมาลาโทษ นายปรีดีเลาใหฟงวา ตอนนั้นทานรับสั่งกับพระยาศรีวิศาลวาจา วา “ฉันบอกแกแลวใชหรือไม ใหมีการปกครองแบบใหมขึ้น” ซึ่งคณะราษฎรก็ไมทราบมากอนวาจะทรงพระราชทานรัฐธรรมนูญ แตอยางไรก็ตาม รัฐธรรมนูญที่พระราชทานโดยพระเจาแผนดินหลายอยางนั้นจะสงวนไวสําหรับพระมหากษัตริยอยูดี ปจจุบันจึงถูกพูดวาเปนคุณหลวงหามๆ รีบทํากันเพราะในหลวงทานพรอมพระราชทานอยูแลว แลวมีความยายามลบความทรงจําตรงนี้ออกไป

ตอมาพระองคเจาบวรเดช ซึ่งเปนกลุมที่สูญเสียอํานาจไป ไดยกทัพมาแตก็ไมไดรับความสําเร็จกลายเปนกบฎบวรเดชไป บริเวณที่พูดอยูตอนนี้คือทุงบางเขนเปนจุดที่ยกทัพมาตรึงแนวกันไว แลวก็ลมตายกันไปที่นี่ คนที่ตายก็ไมใชเจานายแตเปนทหารที่ถูกเกณฑมา ตอมาจึงมีการสรางวัดพระศรีมหาธาตุ บางเขน หรือวัดประชาธิปไตยขึ้น เหตุผลหนึ่งของการสรางวัดนี้ก็คือการขออหสิกรรมใน พ.ศ. 2476 อีกประการหนึ่งคืออยากใหสงฆธรรมยุตินิกายและมหานิกายรวมกันได สวนพระภิกษุที่บวชรูปแรกของวัดก็คือ พ.อ.พระยาพหลฯ และแพทยประจําตัว

ดาน พ.ต.พุทธินาถ พหลพลพยุหเสนา กลาววา พอไมคอยเลาเรื่องเหลานี้ใหฟงแตจะรูจากแมหรือคนรอบขางบาง ที่รูคือจมื่นสุรฤทธิไกรหรืออาเคยมาชวนพอ เมื่อครั้ง ร.ศ. 130 จากนั้นอาก็ถูกปลดจากทหารเพราะกรณีดังกลาว พอเคยบอกวา ถาไมมี ร.ศ. 130 ก็ไมมี 24 มิ.ย. 2475 พวกนี้เปนรุนพี่ที่ทําใหนองรุนหลังเห็นตามดวย ในวันที่กอการนั้น พอสั่งเสียกับแมกอนวาจะไปทําอะไร ถาไมสําเร็จใหอพยพอยางไร เพราะถาไมสําเร็จคงถูกประหาร 7 ชั่วโคตร

พ.ต.พุทธินาถ ยังกลาวถึงประสบการณของการเปนทหารวา เริ่มตนจากการไปสมัครเปนนายสิบ และเคยเปนกําลังในกรณีกบฎเมษาฮาวาย ที่ พ.อ.มนูญ รูปขจร เปนผูกอการ ขอบอกวาสิ่งที่ พ.อ.มนูญ ทํากับ กรณี 24 มิ.ย. 2475 ผิดกันมาก

“ตอนพอทํา พอไมมีอะไรในกํามือ มีแตความตั้งใจที่จะนําประชาธิปไตยมาใหคนในชาติ ถาไมสําเร็จก็ 7 ชั่วโคตร ดังนั้นทุกครั้งที่มีรัฐประหารขอบอกวา เปนการเปลี่ยนฝูงเหลือบที่จะมาสูบเลือดของชาติ แตเจตนาบริสุทธิ์มีครั้งเดียวเทานั้น คือ 24 มิ.ย. 2475” พ.ท. พุทธินาถ กลาว

- 199 -

สวนในชวงทาย ทายาทของ พ.อ.พระยาพหลฯ ไดพูดสรุปอีกครั้งวา ระบอบประชาธิปไตยไมใชการนํามาแตตองไดรับการศึกษาดวย สิ่งที่พอและนายปรีดีไดทําก็คือการตั้งมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตรและการเมืองซึ่งเวลานี้สูญหายไปจากประเทศไทยแลว ชื่อที่มีอยูนั้นไมใช เพราะเขาไมไดสอนใหคนไทยรูจักประชาธิปไตยอีกแลว

เขาเลาวา เคยไดคุยกับนักศึกษาที่บอกวาตอนเรียนมีอุดมการณตางๆ มากมาย แตพอไปเปนขาราชการแลวก็ตองทิ้งหมด เพราะถาถืออุดมการณไวก็ไมสามารถกาวหนาในราชการได อยากบอกวาอุดมการณเปนสิ่งสูงสงของวัยรุน ถาไมใชหรือใชไมไดก็ควรเก็บใสกระเปาไว แตอยาขวางอุดมการณทิ้ง เมื่อมีโอกาสก็เอามาดู ควักมันออกจากกระเปามาดูวาตรงไหนใชได ถาทุกคนที่จบมหาวิทยาลัยเก็บไวในกระเปา แลวนํามาใชเมื่อมีเวลาตามภาระหนาที่ ประเทศไทยก็ไปขางหนาไมรูถึงไหนแลว แตตอนนี้เลนขวางทิ้งกันตั้งแตวัยรุนก็มีสวนทําใหบานเมืองแย อุดมคติเปนสิ่งบริสุทธิ์ เปนความคิดบริสุทธิ์ที่วัยรุนมี อยาทิ้ง เมื่อถึงวัยอันสมควรอาจจะไดใช และปานนี้ชาติคงไปไกลกวานี้

พ.ต.พุทธินาถ กลาวตอวา ปจจุบันนี้ไมไดรบกับชาติอื่นดวยอาวุธแตรบดวยปญญาและศีลธรรมจึงจะสูกับชาติอื่นได ระบอบประชาธิปไตยก็เปนสวนหนึ่งที่จะทําใหคนมีปญญานําไปใชใหแผนดินนี้อยูรอดได

ดานนายชุมพล พรหมยงค ทายาทของนายแชม พรหมยงค คณะราษฎรสายมุสลิม กลาววา ไมใชเรื่องแปลกที่แขกกับเจกจะรวมกอการในวันที่ 24 มิ.ย. 2475 เพราะทั้งแขกและเจกก็มีสวนรวมในกระบวนการปกครองของสยามมานาน

สมัยกอน แขกจะสงลูกไปเรียนนอกไดก็ที่เดียวคือประเทศอียิปต นายบรรจงเปนลูกคนมีเงิน แตพอไปเรียนคงก็ไมมีเงินติดกระเปากลับบานก็คงไปอาศัยยืมเงินพรรคพวกคนไทยดวยกันในปารีส อีกทั้งเปนลูกเจาของรานปน เพื่อนๆ กันก็อยากชวยกัน แลวก็ไปชวนเพื่อนแขกคนอื่นมารวมทั้งพอดวย จึงจะฝากใหคิดวา วีรบุรุษกับผูกลาหาญนั้นมักจะเปนเรื่องบังเอิญ

“พอผมเปน 10 เปอรเซ็นตทายที่มารวมตัวกันสมบูรณพอดี เพราะมีหัวก็ตองมีทาย พอปฏิวัติ 24 มิ.ย. 2475 ก็ทําดวยความรูสึกที่ตองการรวมดวย มาจากความรูสึกที่ดีและอยากจะทํางานมากกวาอยางอื่น คนในบานเมืองเราก็มีคนแบบนี้อยูมาก เพียงแตตองหาโอกาสใหเขา”

- 200 -

สุดทาย นายสุพจน ดานตระกูล นักเขียนและนักประวัติศาสตร กลาววา ตั้งแตสมัยรัชการที่ 5 มาแลว อัครราชทูตไทยคนหนึ่งเคยมีหนังสือกราบเรียนใหเปลี่ยนการปกครองเพื่อตอสูกับอาณานิคมฝรั่ง ซึ่งรัชกาลที่ 5 มีหนังสือตอบไปวาเห็นดวยในหลักการแตตองสําหรับประเทศอื่น สวนสยามควรปกครองกันแบบเดิม คือพระมหากษัตริยมีอํานาจลนพนไมจํากัด

จากการที่กําลังศึกษาเรื่องประวัติรัฐธรรมนูญพบวา หลัง 24 มิ.ย. 2545 กลุมพลังเกาพยายามลบลาง ประวัติศาสตร 24 มิ.ย. 2475 ออกไป ที่ชัดเจนคือการยกเลิกการใหวันที่ 24 มิ.ย. ของทุกปเปนวันชาติ ใน พ.ศ. 2503 ไทยจึงกลายเปนประเทศเดียวในโลกที่ไมมีวันชาติ และผูพยายามยกเลิกก็คือ ตระกูล ‘ชุณหะวัณ’ หลังการทํารัฐประหาร พ.ศ. 2490 ทั้งนี้ รัฐธรรมนูญหลังจากนั้นมา ก็พยายามยกเลิกรัฐธรรมนูญฉบับ 27 มิ.ย. 2475 ทั้งที่รัฐธรรมนูญฉบับนี้ถือวาเปนการทําสัญญาประชาคม หลังการยื่นคําขาดตอในหลวง

รัชกาลที่ 7 กลับมาในวันที่ 25 มิ.ย. หลังรับคําขาดวันที่ 24 มิ.ย. และถึงกรุงเทพฯ วันที่ 26 มิ.ย.โดยไดสาสน 2 ฉบับ คือ การขอออกกฎหมายนิรโทษกรรมคณะราษฎรกับรัฐธรรมนูญ ในสวนที่ขอนิรโทษกรรมนั้นทรงอนุญาต แตสวนรัฐธรรมนูญนั้นทรงขอพิจารณาหนึ่งคืนโดยไมลงพระนามในวันนั้น จากนั้นจึงเติมคําวา ‘ชั่วคราว’ ลงไป

นายสุพจน กลาววา รัฐธรรมนูญนี้ มาตราที่ 1 บอกวา ‘อํานาจสูงสุดของประเทศนั้นเปนของราษฎรทั้งหลาย’ และตอกย้ําดวยมาตรา 7 วา การกระทําใดๆ ของกษัตริยตองมีกรรมการราษฎรผูหนึ่งผูใดลงนามดวย โดยไดรับความยินยอมของกรรมการราษฎรจึ่งจะใชได มิฉะนั้นเปนโมฆะ

เหลานี้ลวนมีเพื่อตอกย้ําอํานาจที่เปนโครงสรางใหญ ถือวาเปนสัญญาประชาคมที่ รัชกาลที่ 7 ทรงลงนามในฐานะกษัตริย ดังนั้นใครที่กระทํารัฐประหารตอมาจึงไมมีสิทธิออกนิรโทษกรรมทั้งสิ้น

ที่มา : http://www.prachatai.com/05web/th/home/page2.php?mod=mod_ptcms&ID=8610&Key=HilightNews

- 201 -

ประกาศคณะราษฎร ฉบับที่ ๑

ราษฎรทั้งหลาย

เมื่อกษัตริยองคนี้ไดครองราชสมบัติสืบตอพระเชษฐานั้น ในชั้นตนราษฎรไดหวังกันวากษัตริยองคใหมนี้จะปกครองราษฎรใหรมเย็น แตการณหาเปนไปตามหวังที่คิดไม กษัตริยคงทรงอํานาจอยูเหนือกฎหมายตามเดิม ทรงแตงตั้งญาติวงศและคนสอพลอไรคุณงามความรูใหดํารงตําแหนงที่สําคัญๆ ไมทรงฟงเสียงราษฎร ปลอยใหขาราชการใชอํานาจหนาที่ในทางทุจริต มีการรับสินบนในการกอสรางซื้อของใชในราชการ หากําไรในการเปลี่ยนราคาเงิน ผลาญเงินทองของประเทศ ยกพวกเจาขึ้นใหสิทธิพิเศษมากกวาราษฎร ปกครองโดยขาดหลักวิชา ปลอยใหบานเมืองเปนไปตามยถากรรม ดังที่จะเห็นไดในการตกต่ําในการเศรษฐกิจและความฝดเคืองทํามาหากิน ซึ่งราษฎรไดรูกันอยูทั่วไปแลว รัฐบาลของกษัตริยเหนือกฎหมายมิสามารถแกไขใหฟนขึ้นได การที่แกไขไมไดก็เพราะรัฐบาลของกษัตริยเหนือกฎหมายมิไดปกครองประเทศเพื่อราษฎรตามที่รัฐบาลอื่นๆ ไดกระทํากัน รัฐบาลของกษัตริยไดถือเอาราษฎรเปนทาส (ซึ่งเรียกวาไพรบาง ขาบาง) เปนสัตวเดียรัจฉาน ไมนึกวาเปนมนุษย เพราะฉะนั้น แทนที่จะชวยราษฎร กลับพากันทํานาบนหลังราษฎร จะเห็นไดวาภาษีอากรที่บีบคั้นเอาจากราษฎรนั้น กษัตริยไดหักเอาไวใชสวนตัวปหนึ่งเปนจํานวนหลายลาน สวนราษฎรสิ กวาจะหาไดแตเล็กนอย เลือดตาแทบกระเด็น ถึงคราวเสียภาษีราชการหรือภาษีสวนตัว ถาไมมีเงินรัฐบาลก็ใชยึดทรัพยหรือใชงานโยธา แตพวกเจากลับนอนกินกันเปนสุข ไมมีประเทศใดในโลกจะใหเงินเจามากเชนนี้ นอกจากพระเจาซารและพระเจาไกเซอรเยอรมัน ซึ่งชนชาตินั้นไดโคนราชบัลลังกเสียแลว

รัฐบาลของกษัตริยไดปกครองอยางหลอกลวงไมซื่อตรงตอราษฎร มีเปนตนวาจะบํารุงการทํามาหากินอยางโนนอยางนี้ แตครั้นคอยๆ ก็เหลวไป หาไดทําจริงจังไม มิหนําซ้ํากลาวหมิ่นประมาทราษฎรผูมีบุญคุณเสียภาษีอากรใหพวกเจาไดกิน วาราษฎรรูเทาไมถึงเจานั้นไมใชเพราะโง เปนเพราะขาดการศึกษาที่พวกเจาปกปดไวไมใหเรียนเต็มที่ เพราะเกรงวาราษฎรไดมีการศึกษาก็จะรูความชั่วรายที่ทําไวและคงจะไมยอมใหทํานาบนหลังคน

ราษฎรทั้งหลายพึงรูเถิดวาประเทศเรานี้เปนของราษฎร ไมใชของกษัตริยตามที่เขาหลอกลวง บรรพบุรุษของราษฎรเปนผูกูใหประเทศเปนอิสรภาพพนมือจากขาศึก พวกเจามีแตชุบมือเปบและกวาดทรัพยสมบัติเขาไวตั้งหลายรอยลาน เงินเหลานี้เอามาจากไหน? ก็เอามาจากราษฎรเพราะวิธีทํานาบนหลังคนนั่นเอง ! บานเมืองกําลังอัตคัตฝดเคือง ชาวนาและพอแมทหารตองทิ้งนา เพราะทําไมไดผล รัฐบาลไมบํารุง รัฐบาลไลคนงานออกอยางเกลื่อนกลาด นักเรียนที่เรียนสําเร็จแลวและทหารที่ปลดกองหนุนไมมีงานทํา จะตองอดอยากไปตามยถากรรม เหลานี้เปนผลของรัฐบาลของกษัตริยเหนือกฎหมาย บีบคั้นขาราชการชั้นผูนอย นายสิบ และเสมียน เมื่อใหออกจากงานแลวไมใหเบี้ยบํานาญ ความจริงควรเอาเงินที่กวาดรวบรวมไวมาจัดบานเมืองใหมีงานทําจึงจะสมควรที่สนองคุณราษฎรซึ่งไดเสียภาษีอากรใหพวกเจาไดร่ํารวยมานาน แตพวกเจาก็หาไดทําอยางใดไม คงสูบเลือดกันเรื่อยไป เงินมีเทาไหรก็เอาฝากตางประเทศคอยเตรียมหนีเมื่อบานเมืองทรุดโทรม ปลอยใหราษฎรอดอยาก การเหลานี้ยอมชั่วราย

เหตุฉะนั้น ราษฎร ขาราชการ ทหาร และพลเรือน ที่รูเทาถึงการกระทําอันชั่วรายของรัฐบาลดังกลาวแลว จึงรวมกําลังตั้งเปนคณะราษฎรขึ้น และไดยึดอํานาจของรัฐบาลของกษัตริยไวแลว คณะราษฎรเห็นวาการที่จะแกความชั่วรายก็โดยที่จะตองจัดการปกครองโดยมีสภา จะไดชวยกันปรึกษาหารือหลายๆ ความคิดดีกวาความคิดเดียว สวนผูเปนประมุขของประเทศนั้น คณะราษฎรไมมีประสงคทําการชิงราชสมบัติ ฉะนั้น จึงขอเชิญใหกษัตริยองคนี้ดํารงตําแหนงกษัตริยตอไป แตจะตองอยูใตกฎหมายธรรมนูญการปกครองของแผนดิน จะทําอะไรโดยลําพังไมได นอกจากความเห็นชอบของสภาผูแทนราษฎร คณะราษฎรไดแจงความเห็นนี้ใหกษัตริยทราบแลว เวลานี้ยังอยูในความรับตอบ ถากษัตริยตอบปฏิเสธหรือไมตอบภายในกําหนดโดยเห็นแกสวนตนวาจะถูกลดอํานาจลงมาก็จะชื่อวาทรยศตอชาติ และก็เปนการจําเปนที่ประเทศจะตองมีการปกครองอยางประชาธิปไตย กลาวคือ ประมุขของประเทศจะเปนบุคคลสามัญซึ่งสภาผูแทนราษฎรไดตั้งขึ้น อยูในตําแหนงตามกําหนดเวลา ตามวิธีนี้ราษฎรพึงหวังเถิดวาราษฎรจะไดรับความบํารุงอยางดีที่สุด ทุกๆ คนจะมีงานทํา เพราะประเทศของเราเปนประเทศที่อุดมอยูแลวตามสภาพ เมื่อเราไดยึดเงินที่พวกเจารวบรวมไวจากการทํานาบนหลังคนตั้งหลายรอยลานมาบํารุงประเทศขึ้นแลว ประเทศจะตองเฟองฟูขึ้นเปนแมนมั่น การปกครองซึ่งคณะราษฎรจะพึงกระทําก็คือ จําตองวางโครงการอาศัยหลักวิชา ไมทําไปเหมือนคนตาบอด เชนรัฐบาลที่มีกษัตริยเหนือกฏหมายทํามาแลว เปนหลักใหญๆ ที่คณะราษฎรวางไว มีอยูวา

๑.จะตองรักษาความเปนเอกราชทั้งหลาย เชนเอกราชในทางการเมือง การศาล ในทางเศรษฐกิจ ฯลฯ ของประเทศไวใหมั่นคง๒.จะตองรักษาความปลอดภัยภายในประเทศ ใหการประทุษรายตอกันลดนอยลงใหมาก๓.ตองบํารุงความสุขสมบูรณของราษฎรในทางเศรษฐกิจ โดยรัฐบาลใหมจะจัดหางานใหราษฎรทุกคนทํา จะวางโครงการเศรษฐกิจแหงชาติ ไมปลอยใหราษฎร อดอยาก๔.จะตองใหราษฎรมีสิทธิเสมอภาคกัน (ไมใชพวกเจามีสิทธิยิ่งกวาราษฎร เชนที่เปนอยู)๕.จะตองใหราษฎรไดมีเสรีภาพ มีความเปนอิสระ เมื่อเสรีภาพนี้ไมขัดตอหลัก ๕ ประการดังกลาวขางตน๖.จะตองใหการศึกษาอยางเต็มที่แกราษฎร

ราษฎรทั้งหลายจงพรอมกันชวยคณะราษฎรใหทํากิจอันคงจะอยูชั่วดินฟานี้ใหสําเร็จ คณะราษฎรขอใหทุกคนที่มิไดรวมมือเขายึดอํานาจจากรัฐบาลกษัตริยเหนือกฎหมายพึงตั้งอยูในความสงบและตั้งหนาหากิน อยาทําการใดๆ อันเปนการขัดขวางตอคณะราษฎรนี้ เทากับราษฎรชวยประเทศและชวยตัวราษฎร บุตร หลาน เหลน ของตนเอง ประเทศจะมีความเปนเอกราชอยางพรอมบริบูรณ ราษฎรจะไดรับความปลอดภัย ทุกคนจะตองมีงานทําไมตองอดตาย ทุกคนจะมีสิทธิเสมอกัน และมีเสรีภาพจากการเปนไพร เปนขา เปนทาสพวกเจา หมดสมัยที่เจาจะทํานาบนหลังราษฎร สิ่งที่ทุกคนพึงปรารถนาคือ ความสุขความเจริญอยางประเสริฐซึ่งเรียกเปนศัพทวา “ศรีอาริย” นั้น ก็จะพึงบังเกิดขึ้นแกราษฎรถวนหนา

คณะราษฎร๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕

- 202 -

สุพจน ดานตระกูล สงตอคบเพลิงการอภิวัฒนที่สมบูรณสูชนรุนหลังกอนสิ้นบุญสงบ

การทํารัฐประหาร19กันยายน2549นั้น นับวาแตกตางไปจากการทํารัฐประหารยึดอํานาจหลายครั้งที่ผานๆมา เพราะหลายครั้งที่ผานมานั้นอาจเรียกไดวาเปน"ความขัดแยงรอง" ซึ่งก็คือบรรดาชนชั้นปกครองหรือผูมีอํานาจในโครงสรางสวนบนสุดของสังคมยื้อแยงอํานาจกันไปมา ประชาชนแทบไมมีสวนเกี่ยวของ แตครั้งหลังสุดนี้ถือเปน"ความขัดแยงหลัก" กลาวคือเปนการขัดแยงระหวางชนชั้นปกครองที่อยูบนสวนยอดสุดของโครงสรางทางสังคม แยงชิงอํานาจไปจากตัวแทนอันชอบธรรมที่ประชาชนไดพากันเลือกตั้งและสนับสนุน จึงเปนการขัดแยงหลักระหวางชนชั้นปกครองกับประชาชนผูถูกกดขี่

คราวนี้ประชาชนผูถูกกดขี่คงไมยินยอม เพราะประชาชนตระหนักในพลังอํานาจของตนเอง จึงตองคาดการณวาความขัดแยงหลักในครั้งนี้จะนําไปสูการอภิวัฒนที่สมบูรณที่ลงทายดวยชัยชนะของฝายประชาชนผูถูกกดขี่ในที่สุด เนื่องจากบรรดาชนชั้นปกครองผูกดขี่ไมอาจจะฝนตอสัจจะทางประวัติศาสตรไดแนนอน

มีรายงานขาวจากเวบไซตของฝายประชาไตย ทั้งนิวสกายไทยแลนด และประชาไท รวมทั้งฟาเดียวกันระบุวานายสุพจน ดานตระกูล นักคิดนักเขียนที่มีบทบาทสําคัญในการพิทักษการอภิวัฒนการ

- 203 -

ปกครอง24มิถุนายน2475 และตอบโตบรรดาพวกปฏิกริยาตอการอภิวัตนครั้งนั้น และบรรดาผูใหรายตอรัฐบุรุษอาวุโสนายปรีดี พนมยงค ไดถึงแกกรรมลงแลวอยางสงบ ดวยวัย86 ป เมื่อคืนวันที่12ก.พ.ที่ผานมา โดยจะมีพิธีรดน้ําศพแบบเรียบงายในเวลา 16.30 น.วันที่14ก.พ.นี้ ที่วัดชลประทานรังสฤษฎิ์ฯ จ. นนทบุรี กรุณางดพวงหรีด และแตงกายสุภาพ จากนั้นจะมีพิธีสวดพระอภิธรรมเปนเวลา5วัน ในเวลา 19.00 น.

ปจฉิมวาจารัฐประหาร19กันยาจะนําไปสูอภิวัฒนสมบูรณ

นายสุพจนหรือที่บรรดานักกิจกรรมรุนหลังเรียกวา"ลุงสุพจน"นอกจากจะทําหนาที่ในการเขียนหนังสือจํานวนมากเพื่อปกปองการอภิวัฒน2475 และตอบโตบรรดาปฏิกริยาขวาจัดที่มุงรายโจมตีรัฐบุรุษอาวุโสปรีดีวาพัวพันกับคดีสวรรคตของรัชกาลที่8 อยางสืบเนื่องเอาการเอางานอยางนายกยองในความมุงมั่นแลว ในบั้นปลายชีวิตยังกระฉับกระเฉงในการเขารวมกิจกรรมการเสวนาตางๆ รวมทั้งถายทอดประสบการณแกบรรดานักวิชาการ นักคิด นักกิจกรรมรุนหลังผูใฝหาสัจธรรมอยางไมขาดตอน

หลังการรัฐประหาร19กันยายน2549ไมนานนัก กลุมประชาชนผูตอตานการทํารัฐประหารไดจัดกิจกรรมสัมมนาขึ้นที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ทาพระจันทร "ลุงสุพจน"ในบั้นปลายไดรับเชิญขึ้นเวทีอภิปราย โดยยังมีรางกายที่กระฉับกระเฉงและน้ําเสียงแจมใส และยังเต็มไปดวยคามหวัง

ลุงสุพจนกลาวตอนหนึ่งในกิจกรรมสัมมนานัดนั้นวา การทํารัฐประหาร19กันยายน2549นั้น นับวาแตกตางไปจากการทํารัฐประหารยึดอํานาจหลายครั้งที่ผานๆมา เพราะหลายครั้งที่ผานมานั้นอาจเรียกไดวาเปน"ความขัดแยงรอง" ซึ่งก็คือบรรดาชนชั้นปกครอง หรือผูมีอํานาจในโครงสรางสวนบนสุดของสังคมยื้อแยงอํานาจกันไปมา ประชาชนแทบไมมีสวนเกี่ยวของ แตครั้งหลังสุดนี้ถือเปน"ความขัดแยงหลัก" กลาวคือเปนการขัดแยงระหวางชนชั้นปกครองที่อยูบนสวนยอดสุดของโครงสรางทางสังคม แยงชิงอํานาจไปจากตัวแทนอันชอบธรรมที่ประชาชนไดพากันเลือกตั้งและสนับสนุน จึงเปนการขัดแยงหลักระหวางชนชั้นปกครองกับประชาชนผูถูกกดขี่

ซึ่งความขัดแยงหลักดังกลาวในประวัติศาสตรการเมืองไทยมีนอยครั้ง คือกรณีอภิวัฒนเปลี่ยนแปลงการปกครอง2475ที่ไดเปลี่ยนแปลงการปกครองจากบรรดาศักดินามาสูประชาชนชั้นไพร และตอมาในกรณี14ตุลาคม2516ที่ประชาชนชวงชิงอํานาจมาจากบรรดาขุนศึกผูกดขี่ สวนการรัฐประหาร19กันยานั้น เมื่อชน

- 204 -

ชั้นผูปกครองที่กดขี่แยงชิงอํานาจไปจากประชาชน คราวนี้ประชาชนผูถูกกดขี่คงไมยินยอม เพราะประชาชนตระหนักในพลังอํานาจของตนเอง จึงตองคาดการณวาความขัดแยงหลักในครั้งนี้จะนําไปสูการอภิวัฒนที่สมบูรณที่ลงทายดวยชัยชนะของฝายประชาชนผูถูกกดขี่ในที่สุด เนื่องจากบรรดาชนชั้นปกครองผูกดขี่ไมอาจจะฝนตอสัจจะทางประวัติศาสตรไดแนนอน

มุงมั่นสืบสานภารกิจ-ลุงสุพจนในบั้นปลายยังเขารวมกิจกรรมของประชาชนฝายประชาธิปไตยอยางไมเห็นแกเหน็ดเหนื่อย นักกิจกรรมที่ไปเยี่ยมลุงสุพจนขณะปวยเลาวา คําถามแรกที่ลุงทักพวกที่ไปเยี่ยมเยียนคือ"การชุมนุมเมื่อวานเปนอยางไรบาง"พรอมกับเตือนวาใหเคลื่อนไหวโดยคํานึงถึงภววิสัยไมตองรีบรอนบุมบาม

นายปยะบุตร แสงกนกกุล นักวิชาการคณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ซึ่งอยูในกลุม"5นักวิชาการนิติศาสตร ธรรมศาสตร"ที่มีนายวรเจตน ภาคีรัตน เปนสมาชิกอยูดวย กลาวถึงลุงสุพจนวา ในชวงบั้นปลายชีวิตนั้น ลุงสุพจน กับลุงศุขปรีดา พนมยงค(บุตรชายนายปรีดี) และมิตรสหาย จะนัดเจอกันเพื่อกิน ดื่ม สนทนา เปนประจําทุกวันเสารตนเดือน รานยานอนุสาวรียชัยสมรภูมิ

"พักหลังๆนี้ กลุมคุณลุงไดใหเกียรติพวกผมกลุม ๕ คนไปรวมโตะดวย หากใครไมติดธุระ ก็จะไปกัน

ครั้งหลังสุดที่ผมไปนี้ ผมเตรียมจะเดินทางกลับมาฝรั่งเศสในอีกไมกี่วัน โทรไปถามพรรคพวกแลวติดธุระบรรยายกันหมด บางคนก็อยูตางประเทศ ผมเลยไปคนเดียว เพราะ คิดวา กวาผมจะกลับมาอีก กวาจะ

- 205 -

ไดมีโอกาสเจอคุณลุงเหลานี้ คงอีกนาน และดวยความสัตยจริง ตามกฎเกณฑของธรรมชาติ ที่ไมมีใครหนาไหนหนีพน กวาผมจะกลับมา ก็ไมทราบวาจะมีโอกาสไดพบคุณลุงครบทุกทานหรือไม

ผมไดปรินทบทความ "ปรีดี พนมยงค กับกฎหมายมหาชนไทย" เพื่อมอบใหกับคุณลุงศุขปรีดา และคุณลุงสุพจน พรอมกับนําหนังสือรวมเลมแรกของผมไปมอบใหทานดวย

ทานเองก็มีไมตรีจิต มอบหนังสือ กรณีสวรรคตรัชกาลที่ ๘ ที่นํามาพิมพใหม ใหผมดวย ซึ่งนับเปนเกียรติตอผมอยางยิ่ง

พวกเราสนทนากัน จนไดเวลาแยกวง

ผมรอเดินไปสงคุณลุงศุขปรีดา และคุณลุงสุพจน

คุณลุงศุขปรีดา อวยพรผมใหโชคดี

สวนคุณลุงสุพจน บอกกับผมวา "อาจารย อาจารยยังเปนคนหนุม อาจารยมีโอกาสไดเห็นเหตุการณหัวเลี้ยวหัวตอนี้แนนอน อยาลืมที่จะบันทึกเหตุการณเหลานี้ไว เพื่อมิใหใครมาบิดเบือนประวัติศาสตรนี้ในวันขางหนา"

และปดทายดวยประโยควา "ผมเห็นกลุมอาจารยเปนคนหนุม และมีความคิดแบบนี้ ผมก็วางใจ และคงนอนตายตาหลับ"

แรงกาย แรงใจ แรงสมอง ที่คุณลุงสุพจน ทํามาตลอด ตามความคิด ความเชื่อของคุณลุงนั้น ไมเสียเปลาแนนอน

พิธีรดน้ําศพขอมูลจากคุณ tidadheva เว็บชมรมฟาใหม*แจงเปลี่ยนกําหนดการงานศพวา จะมีพิธีรดน้ําศพแบบเรียบงายในเวลา 16.30 น.วันที1่4ก.พ.นี้ ที่วัดชลประทานรังสฤษฎิ์ฯ จ. นนทบุรี กรุณางดพวงหรีด และแตงกายสุภาพ จากนั้นจะมีพิธีสวดพระอภิธรรมเปนเวลา5วัน ในเวลา 19.00 น.