؛ سرمشق سبک زندگی والیی.....علیها السالم روز اول: کریمة اهل بیت .................................................................................................5

5...................................................موضوعات مربوط به حضرت معصومه )سالم الله علیها(

5............................................ حضرت فاطمه معصومه، مظهر تبعیت تمام عیار از ولی زمان خود..1

6..................................................... مقام علمی و معنوی واالی حضرت فاطمه معصومه )س(......2

6.................................................. پیوند والیی حضرت فاطمه معصومه با امام رضا )علیه السالم(..3

7....................................... حضرت فاطمه معصومه، ترویج کننده والیت اهل بیت در زمان خود......4

8..................................همدلی با ولی زمان و والیت پذیری علت شهادت حضرت فاطمه معصومه. .5

9................................................ اگر حریم والیت در خطر باشد، پرده نشینی برای زن جایز نیست!6

10................................................................................ تبعیت از ولی زمان تا آخرین لحظه زندگی7

11............. برخی علما و بزرگان( از نظربازخوانی مقام و منزلت حضرت معصومه )سالم الله علیه. 8

13....................معصومه )سالم الله علیها( در بیانات رهبر معظم انقالب )مدظله(ی . حضرت فاطمه9

ایی زیبا از ایمان و مجاهدتروز دوم: قم؛ جلوه..........................................................................................................................

............1515................................................................. منزلت قم در نگاه اهل بیت )علیهم السالم(/1

15.............................................................................................................. دوری بال از شهر1-1

16................مروری بر برخی از بیانات امام خمینی )ره( در مورد الگو بودن شهر قم..2

16........................................................................قمی بودن خود . افتخار امام خمینی )ره( به1-2

2-2S16.................................................................................قم، احیاگر اسالم ناب محمدی . حوزۀ

3-2Sدیرینه بر ضد حوزۀ S17...........................................قم جهت نابودی اسالم ناب محمدی . توطئۀ

.العالی( در مورد شهر قم. مروری بر برخی از بیانات رهبر معظم انقالب )مدظله3 . .17

17..................................................................................... قم خاستگاه انقالب اسالمی ایران1-3

18............................................ جوانان قمی در صف اول دفاع از انقالب و اسالم ناب محمدی2-3

. واليت مداري مردم قم و پیشگامی آنان در عینیت بخشی به والیت در قالب نهضت اسالمی و3-319..........................................................................................................................حاکمیت دینی

20.................................................................................... نقش شهر قم در آخر الزمان.....4

روز سوم: ائمة هدی علیهم السالم ؛ الگوی عدم تبعیت از مستکبران............................................................................................22

22......................................................................................الف( تعریف استکبار و مصادیق آن

23.....................................................................................ها و خصوصیات مستکبران. ویژگی1

23.................................................................... پیمان شکنی )بی اعتنایی به تعهدات و قراردادها(1-1

23........................................................................................ هدایت مستکبران از سوی شیطان2-1

23................................................................................................................. رویگردانی از حق3-1

24.................................................................ها و تحقیر ارزشهای الهی. زورگویی، استضعاف ملت4-1

24............................................................ جهان خواری )داعيهى تسلط بر جهان( و استعمارگری5-1

24....................................................................................... ارعاب مخالفان، خشونت و سفاکی6-1

24........................................................................................... دنیاپرستی و ترویج فرهنگ مادی7-1

25................................................................................................................... حماقت و نادانی8-1

25............................................................................ دروغ گویی، شایعه پراکنی و اختالف افکنی9-1

25.................................................................................. خدعه و نیرنگ، افساد با شعار اصالح10-1

26..........................................................ب: اصول مواجهه با نظام سلطه و استکبار جهانی

26..................................................................................... اصل هوشیاری و دشمن شناسی1

26...................................................................................... شیطان؛ سرسلسله دشمنان انسان1-1

26............................................................................. استکبار جهانی؛ از مصادیق اولیای شیطان2-1

27........................................................... لزوم هوشیاری و عدم غفلت یا تغافل نسبت به دشمن3-1

27............................................................................... اصل مرعوب نشدن و فریب نخوردن2

27.......................................................... لزوم هوشیاری در برابر نیرنگ و نرمش تاکتیکی دشمن1-2

28.................................................................................... اصل ضدیت و مقاومت در مبارزه3

28............................................................................... هدف نهایی؛ نابودی همه مستکبران عالم1-3

28................................................................................ قاعده قرآنی برائت و نفرت از مشرکین2-3

روز چهارم: گفتمانسازی در رسانههای والیی ؛ راه ترویج والیت ائمه علیهم29..........................................................................السالم

زادگان؛ علمداران فرهنگ ایمان و شهادت در سراسر کشور.روز پنجم: امام....................................................................................3232....................................................نقش امامزادگان در گسترش مذهب شیعه در ایران .1

35............................................................. امام زادگان، مظهر ایستادگی و والیتمداری...2

35............................................. ضرورت تبدیل بقاع متبرکه به قطبهای فرهنگی کشور .3

35................................................................... ارتباط امامزادگان با عترت طاهرین)ع(... .4

36............................................... وجود بقاع متبرکه و امامزادگان، عامل نزدیکی به خدا .5

36.............................................................................. اهمیت زیارت مشاهد امامزادگان... .6

37....................................................................................... امامزادگان، منشأ خیر و برکت .7

موسیعلیهما السالم ؛ مظهر قیام لله و والیتمداریروز ششم: حضرت احمدبن....................................................................................39

39....................... جایگاه حضرت احمد بن موسی نزد امام کاظم )علیه السالم(..........1

39.... معرفت واقعی به امام زمان، سبب عدم تردید در افشای حقیقتی بزرگ..........2

..احمد بن موسی )علیه السالم( مظهر قیام در راه امام و ماجرای شهادت ایشان .3 .40

41...................چراغ«. پیدا شدن مزار حضرت احمد بن موسی و ارتباط آن با نام »شاه4

گزیده ای از تجلیل برخی از علما و بزرگان از شخصیت واالی احمد بن موسی )علیه .543السالم(

..بیانات مقام معظم رهبری )مدظله( درباره حضرت احمد بن موسی)علیهما السالم( .644

روز هفتم: خاندان موسی بن جعفرعلیهم السالم ؛ نمونة عملی سبک زندگی45...........................................................................قرآنی

45.............................الف. موضوعات مرتبط با خاندان موسی بن جعفر )علیهما السالم(:

45...............................ها و فرزندان اهل بیت )علیهم السالم(علت ترک وطن امامزاده .1

45.....................................فرزندان امام موسی بن جعفر؛ طالیه داران بیداری اسالمی .2

حضرت چرا فرزندان امام موسی کاظم که برجسته ترین آنها امام رضا و .3..معصومه)علیهماالسالم( هستند بیشتر به سمت ایران آمدند؟

46

46...................................................................برکات و کرامات آشکار شده از امامزادگان .4

های تربیتی اسالم وگیریآثار تربیت دینی فرزندان موسی بن جعفر در تبیین جهت .5...........................................................................آشنایی ایرانیان با سبک زندگی اسالمی

47

فردی. 5-1 47...................................................................................................................تاثیرات

اجتماعی. 5-2 48.............................................................................................................تاثیرات

سياسي. 5-3 49................................................................................................................تاثیرات

اقتصادي. 5-4 50..............................................................................................................تاثیرات

روز هشتم: زندگی اسوههای دین علیهم السالم ؛ سرمشق ابتكار و تکیه بر توان51.............خودی..................................

51...............................................................................................مفهوم ابتکار و نوآوری.... .1

51...........................................................................................ابداع و ابتکار از صفات الهی .2

51...................................پیامبر اکرم و دین اسالم نمونه ای از نوآوری در هدایت انسانها3

52.......................................................................................................... ابتکار در علم و دانش3-1

53............................................................................................ ابتکار و ابداع در حوزه اقتصادی3-2

53.......................................... اتکال به نفس و تکیه بر توان خودی در آیات و روایات.....4

54..................................... سیره معصومان )علیهم السالم( در تکیه بر توان خودی.......5

56..................................................... منافات نداشتن »تکیه بر توان خود« و »توکل«......6

علیهم السالمروز نهم: اصالح الگوی مصرف؛ جلوة پیروی از سیرة امامان

.............................................................................................5757......................................الف. موضوعات مرتبط با الگوی صحیح مصرف از منظر اسالم

57..................................................................دگاه اسالم در مورد آنهای و دیم اساسیف مفاهی. تعر1

57...................................................................................................................................اسراف

58..................................................................................................................قناعت و صرفه جویی

58................................................................................................. ویژگیهای الگوی صحیح مصرف2

58.................................................................ات در مکتب اسالمیالف. ارزش نبودن تجمالت و ماد

59.....................................................................................................ب. برنامه ريزي در مصرف.

59.............................................................................................................ج. اعتدال و ميانه روي

60...................................................................................................د. رعايت اولويت در مصرف.

60.................................................................................................ه. مساوات و همدردي با مردم

61.......................................................................................................................و. ساده زيستي

61....................................................................................گاه زهد در جامعه مطلوب اسالم.یز. جا

روز دهم: آستان قدس رضوی؛ بستر نشر دین و امداد به مستضعفین.............................................................................................63

63..............................................................................................اقتضائات و الزامات خدمت .1

64......................................................................................................لزوم هدفمندی خدمت .2

64......................................................................................سیره ائمه در توجه به محرومان .3

64....................................................................................احداث زائر سراهای ارزان قیمت .4

65..........................................................................................افزایش بهره وری در اقتصاد .5

65................................................................................................استیفای حقوق موقوفات .6

65.....................................................................................تنوع بخشی به تولیدات فرهنگی .7

66............................................................................گفتمان غالب؛ انقالب، امام و رهبری .8

روز یازدهم: عالم آل محمد علیه السالم ؛ الگوی رأفت در زندگی و مدیریت67..........................................................................جهادی

67.............................................................تجلی رأفت در زندگی امام رضا )علیه السالم( .1

69...................................های زندگی و مدیریت جهادی در سیره و کالم حضرت. شاخصه2

69....................................................................................... همراه با تالش و مجاهدت است.2-1

69................................................................................................. در مقابله با دشمن است.2-2

69.... با همت بزرگ، ایمان عمیق )به خداوند، پاداش الهی و کار( و همراه با قصد خالص است.2-3

70.......................................................................................هاست.. هدفمند و متوجه به آرمان2-4

71..................................بینانه و در چهارچوب قانون است.. هوشمندانه، بابصیرت و تدبیر، واقع2-5

. متکی به عشق و شوق و بدون انتظار فراهم آمدن همهى جزئياتى است كه براى آدمهاى2-671......................................................................................................معمولى الزم و مؤثر است.

؛ سرمش|ق س|بک زن|دگیعلیه||ا الس||الم روز اول: کریمة اه|ل بیت والیی

موضوعات مربوط به حضرت معصومه )سالم الله علیها(حضرت فاطمه معصومه، مظهر تبعیت تمام عیار از ولی زمان خود.1

حضرت فاطمه معصومه )سالم الله علیها( حق والیت مداری را در دوران خ��ود ادا کرد و همانگونه که حضرت زهرا )سالم الله علیها( با استدالل های م��تین و اس��توار، حقانیت والیت حضرت علی )سالم الله علی��ه( را تب��یین می ک��رد، حض��رت معص��ومه )سالم الله علیها( نیز همانند ایشان بود و روایاتی که از آن حضرت نقل شده اغلب درباره امامت و والیت علی ابن ابی طالب)سالم الله علیه( است ک��ه ب��ا اثب��ات این والیت، والیت دیگر امامان معصوم)صلوات الله علیهم( نیز ث��ابت می ش��ود.آنج��ا ک��ه حضرت معصومه)س( از زبان خانم فاطمه زهرا)س( نقل نموده است ک��ه فرم��ود:

�ه ی�وم غ��دیر خم من کنت م��واله فعلی م�واله؛ آی��ا س��خن1»أنسیتم قول رس�ول الل رسول خدا در روز غدیر را فراموش کردید که فرمود: هر ک��ه من م��والی اویم علی

موالی اوست.« در اسالم به بحث امامت و والیت توجه ای اساسی شده است و از آن ب��ه عن��وان

منزلت ه��ر موج��ودی و قب��ولی کلی��ه اعم��ال ف��رد یکی از اصول دین یاد می شود که والیت م��داری و بص��یرت دو مقول��ه مسلمان در گرو میزان والیت پ��ذیری او اس��ت.

مهم در مجم��وعه ی رون��د تک��املی انس��ان اس��ت و اقتض��ای بص��یرت والیت م��داری والیت ب��ذات از آن خداون��د ک��ریم اس��ت ام��ا ب��ه اذن الهی معص��ومین)علی��ه.است

��وا59السالم( نیز از این والیت برخوردارند. در آی��ه ذين آمن ه��ا ال س��وره نس��ا »ي��ا أيسول و أولي األمر منكم فإن تنازعتم في شيء ف��ردوه إلى ه و أطيعوا الر أطيعوا الله و اليوم اآلخر ذلك خير و أحسن تأويال؛ خداون��د سول إن كنتم تؤمنون بالل ه و الر الل

به اطاعت از اولی االمر دستور داده است«. والیت مداری نیز همچون دیگر مباحث اعتقادی از مباحث مهمی اس��ت ک��ه زن��ان نیز در طول ت��اریخ همپ��ای م��ردان در آن نقش آف��رین بوده ان��د ک��ه ب��ه ط��ور نمون��ه

که به تاس��ی از می توان به شخصیت والیت مدارحضرت معصومه )س( اشاره نمود جده گرامیشان حضرت فاطمه)سالم الل��ه علیه��ا( و حض��رت زینب)س( در دف��اع از والیت با هجرتی آگاهانه و از روی بصیرت توانستند در این زمینه نقش آفرینی کرده

برجس��تگی ها وب��ه عن��وان الگ��ویی شایس��ته ب��رای زن��ان ش��یعه مط��رح گردن��د. ویژگی های حضرت معصومه)س( دو مح��ور اس��ت ک��ه آن همس��نگری ب��ا والیت و و

والیت مداری ایشان به معنای واقعی بوده است.در زمان خالفت ه��ارون و م��أمون، که ترجمه آثار علمی بیگانگان به اوج خ��ود رس��ید؛ و م�أمون می خواس��ت دک��انی در برابر مکتب علمی اهل بیت)علیه السالم( که در میدان علم و دانش در اوج شهرت بودند � باز کند و بدین وسیله، مشتریان آن مکتب را کم کن��د و از ف��روغ آن بکاه��د. امام رضا)علیه السالم( در این شرایط، انقالب فکری عمیقی ایجاد کرد و جامع�ه را از سقوط در گرداب خطرناک انحراف و التق��اط ره��ایی بخش��ید. همچ��نین پ��رده از روی احادیث جعلی � که به منظور لکه دار نمودن شخصیت ائم��ه)علی��ه الس��الم( در

578 ؛ اعالم النساء المؤمنات، ص 197، ص 1 الغدیر، ج .1

جامعه رواج یافته بود برداشت و فضایل و مناقب اهل بیت)علیه الس�الم( را آش�کارکرد.

حض��رت معص�ومه)س( ن�یز ام�ام رض�ا)علی�ه الس�الم( را هم�راهی می نم�ود و ب�ا برقراری جلسات علمی که سلسله سند و محتوای احادیث آن حضرت گویای چ��نین مجالسی است، از حریم امامت و والیت دفاع می کرد. حضرت رضا)علی��ه الس��الم( به دعوت مأمون عباسی، از مدینه عازم خراس��ان ش��د. ی��ک س��ال از هج��رت ام��ام رضا)علیه السالم( می گذشت. حضرت معصومه)س( در فراق برادر، بی ت��اب ب��ود. امام رضا)علیه السالم( ن�امه ای ب�ه خ�واهر خ�ویش نوش��ت و از او خواس��ت ن��زد او بیاید. از این رو، آن بزرگوار آماده س��فر گردی��د. زم��ان آن رس��یده ب��ود ک��ه فاطم��ه معصومه)س( فریاد غ��ربت و حق��انیت علی بن موس��ی الرض��ا)علی��ه الس��الم( را در فضایی بین سرزمین حجاز تا طوس طنین انداز کند و خود را برای ج��ان س��پاری در راه دفاع از والیت آماده نماید. آن حضرت مش��تاقانه رنج س��فر را ب��ه ج�ان خری��د و قدم در این راه طوالنی نهاد. در این سفر، بیش از هزار علوی در ال��تزام آن ب��انوی

حضرت معصومه)س( عالمانه به حم��ایت از والیت پ��رداخت و بزرگ اسالمی بودند. حیات و زندگی خود و دفاع از والیت را در این دید که در کنار امامت و والیت ق��رار گیرد؛ بنابراین از مدینه به قصد مرو حرکت کرد و در مسیر حرکت توطئ��ه دش��منان

این بانوی بزرگوار با بصیرت توانست امام زمان خود را بشناسد و به را برمال کرد. حض��رت معص�ومه)س( ب�ا منظور حمایت از والیت هجرت و جان خود را نث�ار ک�رد.

این حرکت فقط از امام رضا)علیه السالم( دفاع نکرد بلکه از مقام والیت که تجلی بخش نماد خ��دا پرس��تی و دین اس��ت دف��اع کردن��د و درس والیت م��داری را ب��ه م��ا

2آموزش دادند.

مقام علمی و معنوی واالی حضرت فاطمه معصومه )س(.2 حضرت معصومه)س( ماه تابانى بود ك��ه لحظ��ه اى از خورش��يد ف��روزان ام��امت جدا نشد و از درياى بيكران علوم پدرش، امام كاظم )علیه السالم( و برارش ام��ام رضا)علیه السالم( كسب فيض نمود. حضرت معص��ومه )س( در س��نين ك��ودكى ب��ه مقامى رسيد كه به راح��تى مى توانس��ت ب��ه پرس��ش ه��اى فقهى و عقي��دتى م��ردم مدينه پاسخ بگويد و پاس��خ ه��ايش م��ورد پ��ذيرش و ش��گفتى پ��در بزرگ��وارش ق��رار بگيرد. طبق نقل برخى از ثقات، مرحوم حاج سيد نصرالله مستنبط )داماد مرح��وم آيت الله خوئى( از كتاب نفيس و بى نظ��ير »كش��ف الث��انى« نق��ل ك��رده ك��ه روزى جمعى از شيعيان وارد مدينه شدند و تعدادى پرسش در نامه اى نوشته، نزد خاندان امامت بردند. درآن هنگام حضرت موسى بن جعفر)علیه السالم( در س��فر بودن��د و امام رضا)علیه الس��الم( ن��يز در مدين��ه تش��ريف نداش��تند. آن گ��روه از مدين��ه قص��د عزيمت كردند و از اين كه خدمت امام)علیه السالم( نرسيده بودند و با دست خالى به وطن خود بر مى گشتند، بسيار اندوهگين بودند. حضرت معصومه)س( كه در آن ايام هنوز به سن بلوغ نرسيده بود; از مشاهده غم و اندوه آنان متأثر شد، لذا پاسخ پرسش هاى آنان را نوشت و به آن ه�ا عن��ايت ك��رد. ش��يعيان، مدين�ه را ب�ا س�رور و شادى ترك كردند. آنان در بيرون مدينه با امام كاظم)علیه السالم( مواج��ه ش��دند و داستان خود را گفتند و دستخط حضرت معص��ومه)س( را ارائ��ه دادن��د، ام��ام)علی��ه

velayat30.persianblog.ir. سایت والیت و بصیرت 2

السالم( بسيار مسرور گشتند و شادى و ابتهاج خود را با اين جمل��ه بي��ان فرمودن��د:3»فداها ابوها« ; پدرش به فدايش باد!

پیوند والیی حضرت فاطمه معصومه با امام رضا )علیه السالم(.3 از آنجا که حضرت فاطم��ه معص��ومه )س��الم الل��ه علیه��ا( ک��ه از دودم��ان نب��وت و ٴوالیت است به جایی می رسد که امام هشتم و امام نهم)سالم الله علیهما( درب��اره زیارت او هم توصیه و سفارش و هم دس��تور و برنام��ه دارن��د، ل��ذا از وج��ود مب��ارک امام هشتم علی بن موسی الرضا )سالم الله علیهما( رس��یده اس��ت ک��ه، خ��واهر م��ا

معصومه در قم مدفون است ]و[ ه��ر کس این ب��انو را زی��ارت کن��د بهش��تٴفاطمه و از وجود مبارک امام نهم امام محمد تقی)سالم الله علی��ه( روایت4برای او است،

معصومه)س( در قم م��دفون اس��ت و ه��ر کس آنٴ من فاطمهٴشده است که عمه5حضرت را زیارت کند بهشت برای او است.

... اعمالی که باعث ورود در بهشت است یکسان نیست؛ بعضی از عمل های خیر باعث می شود انسان به بهشت راه پیدا کند، بعضی از اعم��ال خ��یر س��بب می ش��ود که بهشت در اختیار او قرار بگ��یرد، ن��ه او در اختی��ار بهش��ت، ل��ذا س��ر اینک��ه وج��ود

اهل بیتٴمبارک امام هشتم و امام نهم)سالم الله علیهما( فرمودند، هر کس کریمه معصومه )سالم الله علیها( را زیارت کند بهشت برای او است، بدین خاطرٴفاطمه

است که او اهل والیت است، اگر کسی پیوند والیی ب��ا دودم��ان عص��مت و طه��ارت والیت و طعم والیت در هستی او پدید آی��د و خ��ودٴداشته باشد، می کوشد که رایحه

جزء اولیای الهی بشود، اگر کس��ی ج��زء اولی��ای خ��دا ش��د، »ولی الل��ه« ش��د، در آنصورت بهشت مشتاق او است.

... اینکه همه بزرگان در پیشگاه این کریمه عرض می کنند »..إشفعی لی فی الجن��ة معلوم می شود که وجود مب��ارک این کریم��ه از6فإن لک عند الله شأنا من الشأن«،

والیت الهی برخوردار است و با قرآن همراه است و از قرآن جدا نمی ش��ود، چ��نین مقامی را اگر کسی بشناسد و آن حضرت را با این مع��رفت زی��ارت کن��د اس��تحقاق

بهشت را خواهد داشت. همۀS این امور نشان می دهد که حضرت فاطم��ه معص��ومه)س( ب��ه چ��ه جایگ��اهی رسیده است که امام هشتم و امام نهم)سالم الله علیهما( هم ت��رغیب کرده ان��د ک��ه آن حضرت را زیارت کنید به نحوی که وجود مبارک امام رضا امام هشتم)سالم الله علیه( زیارتنامه خاصی مقرر کرده است، و هم در این زیارتنامه جمله هایی را تعبی��ه

مقام و منزلت واالی حضرت فاطمه معصومه )سالم الل��ه علیه��ا(ٴنمودند که نشانه7است.

حضرت فاطمه معصومه، ترویج کننده والیت اهل بیت در زمان خود.4 قابل ذکر است تاريخ اسالم ب�انوان محدث��ه متع�ددي را در ص��فحات خ�ويش ج�اي

نفر و در عصر اميرمؤمنان علي45داده است که اين محدثات در عصر رسالت به tebyan.netسایت موسسه فرهنگی و اطالع رسانی تبیان . 34 ؛ »فاطمه بنت موسی بن جعفر )ع( بقم فقال من زارها فله الجنة« 576، ص14وسائل الشیعه، ج. 45 ؛ »من زار قبر عمتی بقم فله الجنة« 576، ص14وسائل الشیعه، ج. 56 معصومه )سالم الله علیها(ٴ. مفاتیج الجنان، زیارت حضرت فاطمه67 بهمن ۱۱ شاخصه های وجودی مقام و منزلت حضرت معصومه)س( از منظر آیت الله العظمی جوادی آملی، . 78

۱۳۹۳

عليه السالم به سيزده نفر و همچ��نين راوي��ان زن از فاطم��ه زه��را عليهاالس��الم ب��ه هفت نفر، از امام حسن عليه السالم به چهار نفر، راويان زن از امام حسين به سه نفر، از امام سجاد عليه السالم به سه نفر، امام باقر عليه السالم چه��ار نف��ر، ام��ام

نفر، امام کاظم علي��ه الس��الم ب��ه پنج نف��ر، ام��ام رض��ا علي��ه33السالم صادق عليه السالم به هشت نفر، و از امام جواد عليه السالم به پنج نفر و از ام��ام ه��ادي علي��ه

8السالم به يک نفر مي رسند.السالم به سه نفر، و از امام حسن عسکري عليه

در بين اين محدثه ها نام فاطمه معصومه سالم الله عليها در بين راويان پدرش ام��ام هفتم عليه السالم و برادرش حضرت رضا عليه السالم مي درخشد. که ب��ه نمون��ه از

9.روايات آن بانو اشاره مي شود

الف | حديث منزلت حضرت فاطمه معصومه از فاطمه دختر امام صادق عليه السالم از فاطمه دخ��تر امام باقر عليه السالم، از فاطمه دختر امام سجاد عليه السالم، از فاطمه و سکينه

کلثوم دخ��تر حض��رت فاطم��ه از ايش��ان نق��لدختران امام حسين عليه السالم از ام: من کنت م��واله فعلي مي کند که فرمود: »انسيتم قول رسول الل��ه ي��وم غ��دير خم

؛ آيا س��خن رس��ول در روز غ��دير10مواله و قوله: انت مني بمنزلة هارون من موسي را فراموش کرديد که فرم�ود: ه�ر کس من م�والي اويم علي م�والي اوس�ت )و آي�ا فراموش کرديد که( جايگاه تو )علي( نسبت به من مانند )جايگاه( هارون )در برابر(

موسي است.«

ب | حب اهل بيت عليهم السالم حضرت فاطمه معصومه عليهاالسالم با سند فوق تا مي رسد ب��ه زينب دخ��تر علي و او از مادرش فاطمه زهرا عليهماالسالم نقل نموده که فرمود: »اال من مات علي

؛ همانا هر کس ب��ا محبت آل محم��د)ص��لي الل��ه علي��ه و11حب آل محمد مات شهيداآله( بميرد؛ شهيد مرده است.«

ج | پاکيزگي امام حسين عليه السالم فاطمه معصومه عليهاالسالم با سندش تا مي رسد به صفيه عمه پيامبر اکرم نقل نموده که وقتي امام حسين متولد ش��د من پرس��تارش ب��ودم. پي��امبر اک�رم فرم��ود: عمه جان فرزندم را نزد من آور. »فقلت: يا رسول الله انالم ننظف��ه لل��ه فق��ال: ي��ا عمه انت تنظفه؟ ان الله تبارک و تعالي قد نظفه مطهرة؛ عرض ک�ردم، اي رس��ول خدا! من او را پاکيزه نکرده ام )و نشسته ام( فرمود: عمه! تو مي خ��واهي او را پ��اک

12کني؟ خداوند او را پاکيزه و مطهر کرده است.«

2، حديث 353، ص 1/ عوالم، ج 353، ص 36/ بحاراالنوار، ج 197، ص 1. الغدير، عالمه اميني، ج 89rasekhoon.net. مقام علمي حضرت معصومه عليهاالسالم، نويسنده: سيد جواد حسيني، سایت راسخون 910

9 � 8، ص 1/ آثار الجنة، ج 3، حديث 354، ص 21 عوالم، ج.1011 ، المسلسالت، شيخ ابوجعفر بن257، ينابيع الموده، ص 325، ص 21، عوالم، ج 77، ص 68 بحاراالنوار، ج . 1112

108احمد قمي، ص 243، ص 43. بحاراالنوار، ج 1213

همدلی با ولی زمان و والیت پذیری علت شهادت حضرت فاطمه معصومه.5 حضرت معصومه)س( یکی از بانوانی است ک��ه هم��واره م��ورد توج��ه وی��ژه ائم��ه اطهار )علیه السالم( بوده است و شاید توجهات و روایاتی ک��ه در خص��وص مق��ام و منزلت این بانو نقل شده است تنها درباره دو نفر از بانوان دیگر اس��الم مش��ابه آن را بب��نیم ک��ه یکی در م��ورد حض��رت فاطم��ه زه��را)س( و دیگ��ری زینب ک��بری)س( است... تقوای فوق العاده، اشتغال به عبادت، توجه به خدا، علم و فضیلت و دانش در پاسخگویی به سئواالت شیعیان و مسلمانان در زم��انی ک��ه پ��در بزرگوارش��ان در زندان به سر می بردند، اهتمام بلی��غ و ش��دید وی ب��ه نش��ر اح��ادیث اه��ل بیت)علی��ه السالم(، والیت پذیری و مقام جایگزینی امام معصوم)علیه السالم( زمانی که ام��ام در اسارت یا سفر به سر می ب��رد و... از جمل��ه دالی��ل عظمت و ب��زرگی این ب��انوی

13نمونه است.

. اگر حریم والیت در خطر باشد، پرده نشینی برای زن جایز نیست!6 یكی از بانوان اهل بیت علیهم السالم كه ب��ه نق��ل و تعلیم و تعلم ح��دیث مع��روف است جناب فاطمه معصومه سالم الله علیها می باشد. گرچه جن��اب مجلل��ه ص��دیقه كبری سالم الله علیها ناقل احادیث پیامبر صلی الله علیه و آل��ه و همچ��نین حض��رت زینب سالم الله علیها نیز ناقل كلمات مادر بزرگوار خود می باش��ند و خطب��ه فدكی��ه

را از ایشان نقل كرده اند. حتی در بعضی از نقلهاست كه حضرت موسی بن جعفر علیهماالس��الم بعض��ی از سواالتی را كه از جناب ایشان پرسیده می شد به فاطمه معصومه سالم الله علیه��ا ارجاع می دادند كه این مسأله عالوه بر این كه بر جاللت ش��أن این ب�انو داللت دارد، تعمد امام موسی بن جعفر علیهماالسالم برای معرفی ایشان را نیز می رساند و به احتمال قوی آن حض��رت س��واالتی را ارج��اع می دادن��د ك��ه از ج��انب ب��انوان مط��رح می شده است و این جدای از این ك��ه ب��ه ن��وعی ت��رویج عفت می باش��د ت��رویج علم آموزی بانوان نیز می باشد چ�را ك�ه در مكتب پی�امبر اس�الم ص�لی الل�ه علی�ه و آل�ه برخالف آن برداشت تحجرآم��یزی ك��ه بعض��ی از ف��رق دارن��د، علم آم��وزی زن��ان در عرض علم آموزی مردان مورد تأكید واق��ع ش��ده اس��ت: »طلب العلم فریض��ة علی

14كل مسلم و مسلمة«

اهل بیت علیهم السالم هیچ گاه از نقل حدیث زنان نهی ننموده اند و تع��داد زن��انی كه در طول تاریخ اسالم محدث بوده اند و در واقع در این زمینه پیرو فاطمه زه��را و

فاطمه معصومه سالم الله علیهما بوده اند خارج از شماره است. مرحوم عالمه محم�د تقی شوش�تری در خاتم�ه كت��اب رج�ال مفص�ل و گرانس�نگ خود، بخشی را به بانوان محدث و ذكر شرح حال آنان اختص��اص داده ان��د ك��ه تع��داد

ایشان در همین كتاب وقتی كه ب��ه فاطم��ه دخ��تر ام��ام15 نفر می رسد.201آنها به رض��ا علی��ه الس��الم می رس��ند، ح��دیث ج��البی را ك��ه راوی��ان آن همگی زن و همگی "فاطمه" نام بوده اند را نقل می نماید كه فاطمه معصومه س��الم الل��ه علیه��ا ن��یز در

. سخنان آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی در چهارمین جشنواره ملی، فرهنگی، هنری کریمه اهل بیت )ع(13 1389/7/17در شبستان امام خمینی)ره( حرم مطهر حضرت معصومه)س(،

236. مشكاة األنوار ص14181 ص12. قاموس الرجال ج15

این سلس��له طالیی ن��ام مب��اركش موج�ود می باش��د و م��ا از ب��اب ت��برك و تیمن این حدیث را در این ج��ا ب��ا س��ند آن ذك��ر می نم��اییم ت��ا اینك��ه وق��تی می گ��وییم فاطم��ه معصومه سالم الله علیها »محدثه« بوده است الأقل یك ح��دیث هم ك��ه ش��ده از آن

بانو خوانده باشیم. اگرچه در دین اسالم تأكید شده است كه زن��ان ح��تی اإلمك��ان در پس پ��رده عف��اف حجاب باشند و حضور در درون سنگر خانه و جبهه جهاد تربیت انسان، برای آنه��ا از هر چیز دیگری بهتر است اما این مادامی است كه این جهاد با واجب بزرگ��تری ك��ه

دفاع از حریم والیت است تزاحم نداشته باشد. »عن فاطم��ة بنت الرض��ا عن فاطم��ة بنت الك��اظم عن فاطم��ة بنت الص��ادق عن فاطمة بنت الباقر عن فاطمة بنت السجاد عن فاطم��ة بنت الحس��ین عن أم كلث��وم

عن أمها فاطمة بنت الرسول صلی الله علیه و آله قالت: أنسیتم قول النبی ص��لی الل��ه علی��ه و آل��ه ی��وم غ��دیر خم: "من كنت م��واله فعلی م��واله" و ق��ول الن��بی ص��لی الل��ه علی��ه و آل��ه ل��ه: "أنت م��نی بمنزل��ة ه��ارون من

16موسی"؟«

از این ابحاث می توان این گونه نتیجه گیری نمود ك��ه اگرچ��ه در دین اس��الم تأكی��د شده است كه زنان ح�تی اإلمك��ان در پس پ��رده عف��اف حج��اب باش��ند و حض��ور در درون سنگر خانه و جبهه جهاد تربیت انسان، برای آنها از هر چیز دیگری بهتر است اما این مادامی است كه این جهاد با واجب بزرگتری كه دفاع از حریم والیت اس��ت تزاحم نداشته باشد. آن وقت طبق قاعده "تقدیم اهم بر مهم" ح��تی فاطم��ه زه��را سالم الله علیها نیز كه عفیف ت��رین ب��انوی جه��ان ب��وده اس��ت ب��ه مس��جد می رود و

17 خطبه می خواند اما نه در حالت عادی بلكه فقط هنگام ضرورت!

تبعیت از ولی زمان تا آخرین لحظه زندگی. 7 هجری قمری در پی اصرار و تهدید مأمون عباسی سفر تبعید گون��ه200در سال

حضرت رضا)علیه السالم( به مرو انج��ام ش��د و آن حض��رت ب��دون این ک�ه کس��ی از بستگان و اهل بیت خ��ود را هم��راه ببرن��د راهی خراس��ان ش��دند. ی��ک س��ال بع��د از هجرت برادر، حضرت معصومه)س( به شوق دی��دار ب��رادر و ادای رس��الت زین��بی و پیام والیت به همراه عده ای از برادران و برادرزادگ��ان ب��ه ط��رف خراس��ان ح��رکت

کرد و در هر شهر و محلی مورد استقبال مردم واقع می شدند. اینجا بود که آن حضرت نیز همچ��ون عم��ه بزرگوارش��ان حض��رت زینب)س( پی��ام مظلومیت و غربت برادر گرامیشان را ب��ه م��ردم م��ؤمن و مس��لمان می رس��اندند و مخ��الفت خ��ود و اهل بیت)علی��ه الس��الم( را ب��ا حک��ومت حیله گ�ر بنی عب��اس اظه��ار می کرد. بدین جهت تا کاروان حضرت به شهر ساوه رسید، عده ای از مخالفان اهل بیت ک��ه از پش��تیبانی م��أموران حک��ومت برخ��وردار بودن��د، س��ر راه را گرفتن��د و ب��ا همراهان حضرت وارد جنگ شدند و در نتیجه تقریبا همه مردان کاروان ب��ه ش��هادت

رسیدند، حتی بنابر نقلی حضرت)س( معصومه را نیز مسموم کردند. به هر حال، یا بر اثر اندوه و غم زیاد از این ماتم و یا ب��ر اث��ر مس��مومیت از زه��ر جفا، حضرت فاطمه معصومه)س( بیمار ش��دند و چ��ون دیگ��ر امک��ان ادام��ه راه ب��ه

334ص12. قاموس الرجال ج16tebyan.net. حمید حاج علی، مدرس حوزه علمیه، سایت موسسه فرهنگی و اطالع رسانی تبیان 17

طرف خراسان نبود قصد شهر قم را کرد. حض��رت فاطم��ه معص��ومه)س( فرم��ود: »مرا به شهر قم ببرید، زیرا از پدرم شنیدم که می فرمود ش��هر قم مرک��ز ش��یعیان

ما است.« بزرگ��ان ش��هر قم وق��تی از این خ��بر مس��رت بخش مطل��ع ش��دند ب��ه اس��تقبال آن حضرت شتافتند و در حالی که موسی بن خزرج بزرگ خاندان اشعری زم��ام ناق��ه آن حضرت را ب��ه دوش می کش��ید و ع��ده ف��راوانی از م��ردم پی��اده و س��واره گرداگ��رد

هج�ری201ربی��ع االول س��ال 23کج��اوه حض��رت در ح�رکت بودن�د، ح�دودا در روز قمری حضرت وارد شهر مقدس قم شدند.

سپس، در محلی که امروز میدان »میر« نامیده می شود شتر آن حضرت در جل��و در منزل موسی بن خزرج زانو زد و افتخار میزبانی حضرت نصیب او شد. حض��رت

روز در این ش��هر زن�دگی ک��رد و در این م��دت17فاطم�ه معص��ومه)س( ب��ه م��دت مشغول عبادت و راز و نیاز ب��ا پروردگ��ار متع��ال ب��ود، مح��ل عب��ادت آن حض��رت در

مدرسه ستیه به نام بیت النور هم اکنون محل زیارت ارادتمندان آن حضرت است. 201سرانجام در روز دهم ربیع الثانی و بنا ب��ر ق��ولی دوازدهم رب��ع الث��انی س��ال

هجری پیش از آن که دیدگان مبارکش به دیدار برادر روشن شود، در دیار غ��ربت و با اندوه فراوان دیده از جهان فرو بست و شیعیان را در ماتم خود به سوگ نش��اند. مردم قم با تجلیل فراوان پیکر پاکش را به سوی محل فعلی ک��ه در آن روز ب��یرون

18شهر و به نام باغ بابالن معروف بود تشییع کردند.

فاطمه زهرا و فاطمه معصومه علیهما السالم شیداترین پروانه های شمع ام��امت بودند؛ پروانه های عاشقی كه سوختند و به همگان آموختند كه امام ب��ر ح��ق چون��ان كعبه است؛ كعبه ای كه مردم بایستی بر گردش طواف نمایند، نه او بر گ��رد م��ردم:

19»مثل االمام مثل الكعبه اذ توتی و ال تاتی.«

برخی علم��ا( از نظربازخوانی مقام و منزلت حضرت معصومه )سالم الله علیه.�� 8و بزرگان

آیت الله العظمی بروجردی آیت الله العظمی بروج��ردی ب��ه خ��اطر حض��رت معص��ومه )س��الم الل��ه علیه��ا( ش��اه عربستان را نپذیرفت وقتی در عص��ر م��رجعیت عام��ه آیت الل��ه العظمی بروج��ردی، پادشاه عربستان به ایران آم��د و توس��ط س��فیر خ��ود مالق��ات ب��ا این مرج��ع ب��زرگ شیعی را تقاضا کرد. آقا اجازه نفرمودند! اطرافیان گفتند مصلحت اس��ت ک��ه ش��ما اجازه مالقات بدهید. ایشان فرمودند: او وهابی است اگ��ر ب��ه قم بیای��د، ب��ه زی��ارت حضرت معصومه)سالم الله علیها( نمی رود و این � هر چند غیر مستقیم � توهینی به

ساحت ملکوتی ایشان است.

عالمه طباطبایی

iqna.ir. خبرگزاری بین المللی قرآن 18 6، صفحه 7/7/90 به تاريخ 20035. نویسنده: حمید شریف زاده، روزنامه كيهان، شماره 191

مرحوم عالمه سید محمدحسین طباطبایی غروب های ماه رمض��ان ب��ا پ��ای پی��اده ب��ا کهولت سن به حرم حضرت فاطمه معصومه)سالم الله علیها( می آمد و با بوسه برضریح آن حضرت روزه خود را افطار می کرد، سپس به خانه رفته و غذا می خورد.

آیت الله حسن زاده � آیت الله حسن رمضانی از شاگردان عالمه حسن زاده آملی می گوید: چندین سال پیش، دانشگاه قم ب�رای تجلی��ل از مق��ام حض��رت فاطم�ه معص��ومه س��الم الله علیها قصد برگزاری یک همایش را داشت و از من خواستند که واس��طه ش��وم و حض��رت استاد دعوت کنم. معموال حضرت استاد به خاطر کس��الت و اش��تغاالت فراوانش��ان این دعوت ها را قبول نمی کردند، اما وقتی این مسأله را مطرح کردم با کمال ص��فا و صمیمیت و تمام وجود، سریعا قبول کردند. ایشان در آنجا جمله ای بیان کردند که همه را منقلب ک�رد و آن این ب�ود: »اگ�ر ب�رای من ممکن ب�ود و مواج�ه ب�ا مش�کل نمی شدم، برای تجلیل از شخص��یتی مانن��د فاطم��ه معص��ومه س��الم الل��ه علیه��ا این

مسیر را سینه خیز می آمدم!«

شیخ محمد تقی تستری شيخ محمد تقي تستري، در قاموس الرجال، حض��رت معص��ومه )س( را ب��ه عن��وان بانوي اسوه معرفي کرد و فضيلت وي را در ميان دختران و پسران حضرت موسي بن جعفر )علیه السالم(، غير از امام رضا )علی��ه الس��الم( بي نظ��ير دانس��ته اس��ت.

»در مي��ان فرزن��دان ام��ام ک��اظم )علی��ه ايش��ان در اين زمين��ه چ��نين مي نويس��ند: السالم( ب��ا آن هم��ه کثرتش��ان، بع��د از ام��ام رض��ا )علی��ه الس��الم( کس��ي هم ش��أن

بي گم��ان اين گون��ه اظه��ار نظره��ا و نگ��رش ب��ه حضرت معص��ومه )س( نيس��ت«. شخصيت فاطمه دختر موسي بن جعفر )علیه الس��الم( ب��ر برداش��ت ه��ايي اس��توار است که از متن و روايات وارده از ائمه اطهار )علیه السالم( به دست آمده اس��ت. اين روايت ها، مقام هايي را براي فاطمه معصومه )س( برشمرده اند؛ مق��امي ک��ه نظير آن، براي ديگر برادران و خواهران وي ذک��ر نک��رده ان��د و ب��ه اين ت��رتيب، ن��ام

فاطمه معصومه )س( درشمار زنان برتر جهان قرار گرفته است.

آیت الله مرعشی نجفی س��الی ک��ه�60 مرحوم آیت الله العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی در مدت

در شهر قم اقامت داشت، سحرها اولین زائ��ر ح��رم حض��رت معص��ومه)س��الم الل��ه علیها( بود. ایشان در طول سال � چه شب های سرد زمستان و چ��ه ش��ب های گ��رم تابستان قم � قبل از اذان صبح پشت درهای حرم به انتظار می ایستاد تا پس از ب��از

20شدن درها اولین زائر حضرت باشد.

20 .Shia-news.comشیعه نیوز -

آقای شیخ عبدالله موس��یانی )از ش��اگردان آی��ه الل��ه مرعش��ی( نق��ل می کنن��د ک��ه: حضرت آیه الله مرعشی نجفی ب��ه طالب می فرمودن��د:علت آم��دن من ب��ه قم این بود که پدرم )که از زهاد و عباد معروف بود( چهل شب در حرم حضرت علی )علیه السالم( بیتوته نمود که آن حضرت را ببیند، شبی در حالت مکاشفه حضرت را دیده بود که به ایشان می فرمایند: س��ید محم��ود چ�ه می خ�واهی؟ ع�رض می کن��د: می خواهم بدانم قبر حضرت فاطمه زهرا)علی��ه الس��الم( کج��ا اس��ت؟ ت��ا آن را زی��ارت

حضرت فرمود : من که نمی ت�وانم )ب�ر خالف وص�یت آن حض�رت( ق�بر او را کنم. عرض کرد: پس من هنگام زیارت چه کنم؟ حضرت فرم��ود: خ��دا جالل معلوم کنم.

و جبروت حضرت فاطمه زهرا)علیه الس��الم( را ب��ه فاطم��ه معص��ومه )س( عن��ایت فرموده است، پس هر کس بخواه��د حض��رت زه��را)علی��ه الس��الم( را درک کن��د ب��ه زی��ارت فاطم��ه معص��ومه)س( ب��رود. آی��ه الل��ه مرعش��ی می فرمودن��د: پ��درم م��را سفارش می کرد که من قادر به زیارت ایشان نیستم اما تو ی��ه زی��ارت آن حض��رت برو. لذا من به خاطر همین سفارش، ب��رای زی��ارت فاطم��ه معص��ومه)س( و ث��امن االئمه)علیه السالم( آمدم و به اصرار موسس حوزه علمیه قم )آیه الله ح��ائری( در

21قم ماندگار شدم.

آیت الله العظمی فاضل لنکرانی   روزی به حرم مطهر حضرت فاطمه ی معصومه )س( مشرف شدم و پس از اینکه زیارت را خواندم، خ�دمت آن حض��رت ع�رض ک��ردم ک��ه من ام��روز آم��ده ام و هیچ ح��اجت دنی��وی ن��دارم. فق��ط ی��ک ح��اجت دارم و آن این اس��ت ک��ه درفهم آی��ه ی »تطهیر« مورد عنایت شما واق��ع ش��وم و این آی��ه را درس��ت بفهمم و مش��کالتم در این زمینه حل گردد. پس به خانه آمدم و مشغول نوشتن مطالبی پ��یرامون این آی��ه ی شریفه شدم؛ پس مسائل و مطالبی به برکت حضرت فاطمه ی معص��ومه )س( برای من روشن شد که شاید اگر پنج��اه س��ال دیگ��ر درس می خوان��دم آن مط��الب

22برای ما روشن نمی شد!«

مالصدرا مرحوم صدر المتألهین شیرازی )مالصدرا(، فیلسوف بزرگ جه�ان اس��الم و ص��احب کت��اب گرانس��نگ »اس��فار اربع��ه« ک��ه یکی از ش��اهکارهای مهم در زمین��ه ی علم فلسفه به شمار می رود - در سالهای اواخر عمر پ��ر ب��رکت خ��ود، ب��ه قم آم��د و در روستای کهک - از توابع این شهر - مقیم گشته و در آنجا به تحریر مب��احث فلس��فی

:مشغول شده بود. ایشان نقل کرده است هرگاه در زمینه ی فلسفه، مش��کلی ب��رایم پیش می آم��د ک��ه از ح��ل آن ع��اجز می مان��دم، ب��ا پ��ای پی��اده از که��ک ب��ه قم می رفتم و ب��ه کن��ار ق��بر حض��رت فاطم��ه ی

Shia-online.irپایگاه خبری شیعه آنالین . 21120بارگاه فاطمه معصومه )س( تجلیگاه فاطمه ی زهرا)س(، ص . 22

معصومه - سالم الله علیها - رفته، از آن حضرت اس��تمداد می نم��ودم. ب��ا این ک��ار،23مسأله و مشکل من حل می شد و سپس به روستای کهک باز می گشتم.

معص��ومه )س��الم الل��ه علیه��ا( در بیان��ات ره��بر معظم انقالبی. حض��رت ف��اطمه9)مدظله(

آستان مقدس حضرت فاطمه ى معصومه )سالم الله عليها وعلى آبائها المعصومينالمظلومين( ... قبةاالسالم و محور حوزه ى علميه ى عظمى است.

ما باید از این حضرت )حضرت معصومه سالم الله علیه�ا( بیش��تر اس��تفاده ک��نیم... ایشان امامزاده ى بالفصل است، دختر امام، خواهر امام، عمه ى امام اس��ت، خیلی

عظمت دارد، در همین زیارتنامه ى ایشان آمده است:أن« : ای فاطم�ة أنا من الش� ه، فان لک عند الل��ه ش�� »یا فاطمه اشفعی لی فی الجن معصومه، تو برای ورود من به بهش��ت ش��فاعت کن، چ��ون ن��زد خ��دا دارای ش��أن و

مقام بزرگی هستی. بن��ابراین بای��د خیلی مغتنم بش��ماریم، ب��ه خص��وص م��ردم قم... همه ى مس��لمانان و پیروان اهل بیت عصمت به خصوص مردم قم، و باالخص طالب و علما باید زی��ارت

او را مغتنم بدانند، و از آن حضرت استمداد بنمایند. امیدوارم خداوند به همه ى ما توفیق عنایت فرمای��د ت��ا بت��وانیم از این نعمت ب��زرگ،

24بیشتر بهره بگیریم.

اینجا قطب زیارتى و معنوى است؛ اینجا حرم حضرت معصومه، این بارگ��اه باش��كوه قرار دارد. مسجد جمكران در اینجا بنا شده است.ح��رم ام��امزاده ه��اى گون��اگون در

ه�اى قماین شهر واقع شده اس��ت؛ ك�ه ه�ر ی�ك از این ام�امزاده ه�ائى ك�ه در خیابان گرفتند. اینه��امدفون هستند، اگر در هر شهرى بودند، مركز و محور آن شهر قرار می25همه ظرفیتهاى ملى و بین المللى و كاركردهاى این شهر مقدس است.

بدون تردید نقش حضرت معصومه در قم شدن قم و عظمت یافتن این شهر عری��قمذهبى تاریخى، یك نقش »ما ال كالم فیه« است. ی دامان اهل بیت پیغمبر، با ح��ركتاین بانوى بزرگوار، این دختر جوان تربیت شده

خود در جمع یاران و اصحاب و دوستان ائمه و عبور از شهرهاى مختل��ف و پاش��یدن 185، ص 4جهاد با نفس، ج . 2328/04/1371بيانات رهبر معظم انقالب )مدظله العالی( . 2427/07/1389بیانات در مراسم استقبال از رهبر معظم انقالب )مدظله( - . 25

بذر معرفت و والیت در طول مسیر در میان مردم و بعد رس��یدن ب��ه این منطق��ه و فرود آمدن در قم، موجب شده است كه این شهر به عنوان پایگ��اه اص��لى مع��ارف

ی ظلمانى و تاریك حكومت جباران بدرخشد و پایگ��اهى بش��وداهل بیت در آن دوره كه انوار علم و انوار معارف اهل بیت را به سراسر دنیاى اس��الم از ش��رق و غ��رب

منتقل كند. امروز هم مركز معرفتى دنیاى اسالم، شهر قم است. امروز هم مثل هم�ان دوران،

بای��د خ��ون مع��رفت و بص��یرت وقم قلب فع��ال و متح��ركى اس��ت ك��ه میتوان��د و می26بیدارى و آگاهى را در سرتاسر پیكر امت اسالمى پمپاژ كند.

29/07/1389بيانات در ديدار طالب، فضال و اساتيد حوزه علميه قم - . 26

ایی زیبا از ایمان و مجاهدتروز دوم: قم؛ جلوهمنزلت قم در نگاه اهل بیت )علیهم السالم(.1

امام صادق)علیه الس��الم( ازرس��ول اک��رم)ص��لی الل��ه علی��ه و آل��ه( نق��ل مي کندک��ه فرمود: »سرزميني سبز و نوراني را در دش��ت کن��ارکوه ک��ه در به��ترين رن��گ جل��وه مي ک��رد، مش��اهده ک��ردم، از جبرئي��ل پرس��يدم، گفت: از آن ش��يعيان وص��يت و اميرالمؤمنين)علیه السالم( است. سپس ر سول اکرم)ص��لی الل��ه علی��ه و آل��ه( ب��ه شيطان که درکنارآن سرزمين نشسته بود نهيب زد: "برخيز اي ملع��ون و در م��ال و زنان کساني که ازدين خدا برگشتن شرکت ک��و ش��هر قم راره�ا کن ک��ه اه�ل قم از

27پيروان من وعلي)علیه السالم( هستند.«

. دوری بال از شهر1-1

برخي روايات داللت دارد که، بال و گرفتاري از اهل قم دور است و خداون��د س��بحان کساني را که بدخواه اين شهر باشند، نابود مي گردان��د. از اب��ان بن عثم��ان و حم��اد بن ناب روايت شده که گفتند: »خدمت امام صادق )عليه السالم( بودم ک��ه عم��ران پسر عبدالله قمي وارد شد، خدمت امام رسيد و از او س��وال ک��رد. حض��رت ب��ا وي بسيار با مالطفت برخورد کرد، پس از رفتن آن مرد از امام )عليه الس��الم( س��ئوال کردم؛ اين شخص که با او اين همه خوشرفتاري فرمودي که بود؟ حض��رت فرم��ود: او از خانواده بزرگواران، يعني اه��ل قم ب��ود هيچ س��تمگري درب��اره آن��ان نيت س��وء

. در روايت ديگري آمده اس��ت28نمي کند، مگر اينکه خداوند او را درهم مي شکند«��ة قم. در جاي ديگ��ر نق��ل ش��ده اس��ت ک��ه: 29که »بالء از قم دفع شده است« »ترب

هم انص��ار �ه... ام�ا ان �ار اال عجلت عقوبت مقدسة و اهلها منا و نحن منهم اليريدهم جب ؛ خاک قم مقدس است؛ اهل قم از ما و ما از آنان هس��تم، ه��رقائمنا و دعاة حقنا«

ستمگري که درباره آنان اراده سوء داشته باشد مرگ او فرا مي رسد... آنان )اه��ل قم( ياران قائم و بازگو کنندگان مظلوميت ما و رعايت کنندگان حق��وق م��ا هس��تند، آنگاه رو به آسمان کرد و گفت: خداوندا آنان را از شر هر فتنه اي نگه��دار و از ه��ر

30گزندي نجات ببخش.

��دة قم وأهله��ااز امام صادق )عليه السالم( روايت شده است که فرمود: ��ون بل »تك بزودي زم��اني خواه��د رس��يد، ک��ه قم و اه��ل آن حجت ب��ر31حجة على الخاليق...«؛

مردم خواهند بود و اين در زمان غيبت قائم، م�ا و ظه�ور وي مي باش�د، اگ�ر چ�نين نباشد زمين اهل خودش را فرو مي برد، فرش��ته ه��اي الهي باله��ا را از اين ش��هر و

.44 - 49؛ خالصة البلدان، ص 207 صفحه60 . بحار االنوار جلد27.211 ص 60بحار ج 28.211 ص 60بحار ج 29.211 ص 60بحار ج 30.213 ص 60بحار ج  31

اهل آن دفع مي کنند هر ستمگري که در حق آنان اراده بد داشته باشد، خداون��د در هم کوبنده ستم پيش��گان، او را درهم مي ش��کند و ي��ا ب��ه گرفت��اري و مص��يبت و ي��ا دش��مني، مبتال مي گردان��د، خداون��د س��بحان، قم و اهلش را در زم��ان فرم��انروائي

ستمگران از ياد آنان مي برد آنگونه که ظالمان ياد خدا را فراموش کردند.

البته، اين بدين معنا نيست که به اهل قم اصال ب��دي نمي رس��د، بلک��ه ممکن اس��ت برخي مشکالت بر آنان وارد شود، ولي خداي بزرگ، آنان دش��واري و بال را از آن��ان دور نگه داشته و با الطاف گوناگون خويش آنها را ياري مي فرمايد، که از بارزترين آنها، نابود کردن سرکشان و متجاوزين و مشغول نمودن آنان به گرفتاريهايي اس��ت

که، به اهل قم نپرداخته و بطور کلي از آنها ياد هم نمي کنند.

مروری بر برخی از بیانات امام خمینی )ره( در م|ورد الگ||و ب|ودن.2شهر قم

قمی بودن خود . افتخار امام خمینی )ره( به1-2 قم حرم اهل بیت است. قم مرکز علم است. قم مرکز تقواست. قم مرک�ز ش��هادت و شهامت است. از قم، علم به همه جهان صادر شده است و به همه جا صادر می شود. قم شهری است که در آن ایمان و علم و تقوا پرورش یافته. از آن وقتی ک��ه قم ب��وده، قم از زمان ائمه اطهار مورد توجه اس��الم ب��وده اس��ت. از قم تق��وا، ش��جاعت، ش��هامت و هم��ه فضایل به همه جا صادر می شود و صادر خواهد ش�د. علم��ایی ک�ه در قم من ادراک ک��رده ام کسانی بودند که در دنیا نمونه بودند، در علم و در تقوا. من امیدوارم که ادامه پیدا کن��د این علم و تقوا در شهر شما تا زمان ظهور ام�ام زم�ان �� س�الم الل�ه علی�ه �� من ه�ر ج��ا باشم، قمی هستم و به قم افتخ��ار می کنم. دل من پیش قم اس��ت و قمی و دل من پیش

همه اهل تقوا و همه کسانی [است] که به اسالم خدمت می کنند. من اگر چه از قم مع األسف، تا یک مقداری دور هستم، لکن به حسب قلب، ن��زدیکم. از شما جوان های عزیز تشکر می کنم که آمده ای��د و در این ج��ای تن��گ و تاری�ک و پ��ر زحمت نشستید و من هم از بیش از این نمی ت��وانم تص��دیع ب��دهم و از ش��ما ملتمس دع��ا هس��تم، چنانچه خودم دعاگوی هم��ه هس��تم و س��المت و س��عادت هم��ه مس��لمین جه��ان را و ش��ما برادران عزیز را از خدای تبارک و تعالی خواستارم. سالم من را به اه��ل قم برس��انید و از همه شما امیدوارم که این نهضت را به آخر برسانید و ان شاءالله، اسالم را به هم��ه معن��ا

32در همه جا پیاده کنید.

2-2Sقم، احیاگر اسالم ناب محمدی . حوزۀ ��� و اآلن33همان طوری که اهل بیت فرموده ان��د علم نش��ر می ش��ود ب��ه هم��ۀS بالد قم از

دارد نشر می ش�ود، ن�ه علم، علم و عم�ل؛ علم قم قماست و از می بینیم که علم مرکزش نشر می شود � مرک��ز فع��الیت اس��المی اس��ت، مرک��ز قم تنها نه، علم و عمل اآلن دارد از

قم، از قم، از علم���ای قم، از طالب قم، از خ���ود اس���المی اس���ت. تح���رک از تح���رک . سخنرانی امام خمینی )ره( با موضوع "قم، مرکز علم، تقوا، شهادت و شهامت"، تهران، حسینیه جماران،321

۱۳۵۹/۰۶/۰۶ . امام صادق ع فرمود: »بزودی کوفه از مؤمنان خالی و علم از آن برچیده می شود، آنچنان که مار در النۀS خود33

پنهان گردد؛ سپس علم در سرزمینی آشکار می گردد که »قم« نام دارد. قم مرکز علم و فضل خواهد شد تا اینکه مستضعفی در دین � حتی در بین زنان خانه � باقی نماند. این )واقعه( در نزدیکی ظهور قائم ما تحقق پیدا می کند«.

۲۱۳، ص ۵۷بحاراالنوار، ج

هس��تند، از آنج��ا اس��الم ک��ه س��ربازهای وف��ادار به قم � حفظهم الله ��� از ت��ودۀS قم مدرسینتحرک دارد سرایت می کند به همه جا.

Sقم ... حوزۀ Sکرده است که تا صدها س��ال اسالم خدمتی به قم زنده کرد ایران را. حوزۀ Sقم؛ و دع��ا کنی��د دیگر این خدمت باقی است. کم نشمرید آقایان این را. دعا کنید به حوزۀ

Sدر تواریخ هست، و ما مرده ه��ا قم ما هم این جور بشویم. صدها سال دیگر هم اسم حوزۀ و تبلیغ�ات قم را. ح��وزۀS علمی��ۀS اس�الم زن�ده ک�رد قم  ح��وزۀS علمی��ۀ34Sرا دفن کرده اس��ت.

قم، دانشگاه ها را که ما را ج�زء افی�ون ملت می دانس�تند، م�ا را دس�ت قم، علمای مراجع نشاندۀS انگلیس ها و مستعمرین می دانستند، بیدارشان کردند که نه؛ اینه��ا تبلیغ��ات اس��ت، تبلیغات خود آنها است، خود انگلیس ها و آلمانها و شوروی و اینه��ا تبلی��غ می کنن��د ک��ه خ��یر حوزه های دین، حوزه های علمیه، علمای دین، اینها افیونند. خ��ود آنه��ا تبلی��غ می کنن��د ب��رای

چ��ه دین متح��رکی اسالم اینکه آنها می دانند که اینها چه فعالیتها دارند و چه تحرکها دارند و35است. اینها می دانند اینها را. می خواستند که از خاصیت بیندازند پیش ملت، تبلیغ کردند.

3-2Sدیرینه بر ضد حوزۀ Sقم جهت نابودی اسالم ناب محمدی . توطئۀ من ]آنچه[ به ش�ما ع�رض کنم مطل�بی نیس�ت ک�ه م�ال این چن�د ماه�ه باش�د؛ این ی�ک مطلب ریشه دار است، مطلبی است که مال چندین س��ال پیش از این اس��ت، اگ��ر نگ��ویم چهل و چند سال پیش از این، الاقل بیست سال پیش از این است که اینها نقشه شان این

نباشد. در زمان حیات مرحوم آقای بروجردی � رضوان الله علیه � هم نقشه این قم بود که لش��کر قم را برای من��افع خودش��ان مض��ر می دانن��د. قم نباشد. قم بود که ایشان نباشند و

حق است؛ جنود ابلیس،جنود حق را با مقاصد خودشان مخالف می دانن��د. در هم��ان زم��ان ایشان هم، نسبت به ایشان تعبیراتی می شده است که من نمی توانم در این من��بر ع��رض

نباشد ت��ا م��ا ه��ر ک��اری قم کنم. همان وقت بوده است که، نقشۀS خارج این بوده است که می خواهیم انجام بدهیم و یک نفس کش در مقابل ما صحبت نکند، حرف نزند، بحث نکن��د،

ایراد نکند، اعتراض نکند. اینها از همان زمان مرحوم آقای بروجردی، اگر نگویم از چهل و چند س��ال پیش از این، از زمان مرحوم آقای بروجردی این نقشه را داشته اند، منتها با بودن ایشان می دیدن��د ک��ه مفسده دارد اگر بخواهند کارهایی را انجام بدهند. بعد از اینک��ه ایش��ان تش��ریف بردن��د ب��ه جوار رحمت حق تع��الی؛ از هم��ان اول، اینه��ا ش��روع کردن��د ب��ه اس��م اح��ترام از مرک��زی، کوبیدن این مرکز را؛ نه از باب اینکه حبی به آن مرکز داشته اند؛ به هیچ مرکزی از مراک��ز دی��انت اینه��ا احس��اس حب نمی کنن��د؛ ن��ه از ب��اب اینک��ه ب��ه نج��ف عالق��ه داش��تند، از ب��اب

موی دم�اغ ب�ود، نزدی�ک ب�ود ب�ه اینه�ا، مفاس�د را زود ادراک قم را نمی خواستند. قم اینکه را نمی خواس��تند منته��ا قم می ک��رد و کاره��ای اینه��ا زود ب��رش منکش��ف می ش��د. اینها

ن��ه، می گفتن��د: نج��ف آره، مش��هد آره؛ قم نمی توانس��تند ب��ه ص��راحت لهج��ه بگوین��د: فهمیدند که چیزهایی به نظر می خ��ورد، چیزه��ایی ب��ه36چیزی به نظر نمی خورد!« قم »در

چشم می خورد، چیزهایی به دهان می خورد، ب��ه گ��وش می خ��ورد؛ فهمیدن��د ک��ه ن��ه آنط��ور ن����ابودی روح����انیت و نب����وده اس����ت. اینه����ا از آن وقت نقش����ه کش����یدند ب����رای

37و دنبالش نفع رساندن به اسرائیل و عمال اسرائیل. اسالم نابودی دنبالش

. اشاره به جو سکوت در حوزۀS نجف34 سخنرانی امام خمینی )ره( با موضوع "جنایات شاه و مدعیان حقوق بشر"، نجف، مسجد شیخ انصاری،. 351

۱۳۵۶/۱۱/۲۹. اشاره به سخن شاه که گفته بود:»در قم کسی که در حد مرجعیت باشد به چشم نمی خورد«!361 "،42 و اوایل سال 41سخنرانی امام خمینی )ره( با موضوع "ارزیابی قیام ملت، و حوادث تلخ و شیرین سال . 372

۱۳۴۲/۰۲/۱۲قم، مسجد اعظم،

العالی( درمروری بر برخی از بیانات رهبر معظم انقالب )مدظله.3مورد شهر قم

. قم خاستگاه انقالب اسالمی ایران1-3 یکی قم شهر علم است، شهر جهاد است، شهر بصیرت اس�ت. بص�یرت م�ردم قم شهر

از آن نکات بسیار مهمی است که در طول این س�ی و چن�د س�ال هم�واره خ�ود را نش�ان هم ناشی بود از یک حرکت جهادی و ت��وأم ب��ا قم جالب است که پیدایش شهر داده است.

بصیرت. یعنی خاندان اشعریون ک��ه آمدن��د این منطق��ه را مح��ل س��کونت خودش��ان ق��رارالم(؛ ی�ک دادند، در واقع اینج��ا را پایگ�اهی کردن�د ب�رای نش�ر مع�ارف اهل بیت )علیهم الس�

بیاین��د، جه��اد در قم مجاهدت فرهنگی را در اینجا شروع کردند. اشعریون قب��ل از آنک��ه به میدان نبرد هم انجام داده بودند؛ جهاد نظامی هم کرده بودند؛ ب��زرگ اش��عریون در رک��اب

زیدبن علی )علیهماالسالم( مبارزه ک�رده ب�ود؛ ل�ذا ب�ود ک�ه حجاج بن یوس�ف ب�ر اینه�ا جناب خشم گرفت و اینها مجبور شدند بیایند و این منطقه را با تالش خود، ب��ا بص��یرت خ��ود، ب��ا دانش خود، منطقه ی علم قرار بدهند. همین هم موجب شد که حضرت فاطمه ی معصومه

ه علیها( وقتی به این ناحیه رسیدند، اظهار تمایل کردند که به بیایند؛ به خاطر قم )سالم الل بودن همین بزرگان اشعریون. آنها رفتن��د از حض��رت اس��تقبال کردن��د، حض��رت را ب��ه این شهر آوردند و این بارگ��اه ن��ورانی از آن روز و از بع��د از وف��ات این بزرگ��وار در این ش��هر

که پدید آورنده ی این حرکت عظیم فرهنگی بودن��د، از آن روز قم نورافشانی میکند. مردم پایگاه معارف اهل بیت را در این شهر تشکیل دادند و صدها عالم، محدث، مفس��ر و م��بین

قم، علم ب��ه اقص��ای فرستادند. از اسالم اسالمی و قرآنی را به شرق و غرب دنیای احکام اس��ت؛ ک��ه قم خراس��ان و اقص��ای ع��راق و ش��امات رفت. این، بص��یرت آن روز م��ردم

بر اساس جهاد و بصیرت شد. قم پیدایش پایگ��اه برت��رین قم در دوران معاص��ر م��ا هم عین��ا همین مس��ئله اتف��اق افت��اد؛ یع��نی 

اس��المی و الهی ش��د و ب��ه ب��رکت مجاه��دت و بص��یرت و حض��ور علم��ای ب��زرگ، مع��ارفاز آن بهره مند شده اند. اسالم سرچشمه ای در این نقطه جوشید که شرق و غرب دنیای

قمیها حقیقتا نقش ایفاء من دو مقطع مهم را یادآوری میکنم، که در این دو مقطع مهم  در این دو مقط��ع ب��ه وج��ود آوردن��د: یکی کردند؛ نقش��های م��ؤثر و مان��دگاری را م��ردم قم

و پانزده خرداد که دو روز بع�د از عاش�ورا ب�ود. روز عاش�ورا در۴۲مقطع عاشورای سال جمع شدند، فریاد و غری��و ام��ام را ش��نیدند، جانهاش��ان را قم همین مدرسه ی فیضیه مردم

لبریز کردند و دو روز بعد ک�ه خ�بر دس�تگیری ام�ام بزرگ�وار را ش�نیدند، در ص��حن مطه�ر اجتماع کردند. این حرکت عظیم آنه�ا م�وجب ش�د ک�ه نهض��ت روح��انیت ب��ه ره��بری ام�ام بزرگوارمان در حصار حوزه محبوس و محصور نماند؛ بیاید وارد جامع��ه ش��ود. پیش��رو این

قمیها بودند و این کار بزرگ را انجام دادند. کار، اس�ت ک�ه عم�ق ت�وطئه ی دش�من را در اه�انت ب�ه ام�ام۵۶مقطع دیگ�ر، مقط�ع س�ال

بزرگوار درک کردند؛ فهمیدند مسئله چیس��ت؛ ص��رفا این نیس��ت ک��ه خواس��ته اند ب��ه ام��ام قم، اولین تظ��اهرات م��ردمى گس��ترده علی��ه آن ح��رکت بزرگ��وار اه��انتی بکنن��د. در ش��هر

قمی در این خیابانه��ا، در همین خیاب��ان ارم، در خیاب��ان خائنانه به وجود آمد. خون جوان��ان چهارمردان بر روی زمین ریخته شد؛ جان دادند؛ با خون خودشان صدق سخن خودشان را اثبات کردند. در ط��ول این س��ی س��ال بع��د از پ��یروزی انقالب، ب��از در همه ی مق��اطع، این مردم مردمی هستند که با اخالص، با ص��دق و ص��فا و ب��ا بص��یرت مث��ال زدنی وارد می��دان

بی��دار نبودن��د، بابص��یرت قم برنامه داشت، طرح داشت؛ اگر مردم قم شدند. دشمن برای

قم، طرحهای خطرن��اکی ب��ود. بی��داری م��ردم و حض��ور نبودند، طرحهای دشمنان درباره ی38حوزه ی علمیه در این شهر موجب شده است که این شهر پایگاه بصیرت باشد.

. جوانان قمی در صف اول دفاع از انقالب و اسالم ناب محمدی2-3 قم، هم خاطرات دارم، هم اطالعات متعدد و ف��راوانی دارم.... من در خصوص جوانهای

و قم  اوج بگیرد، اینج�ا م�ا نش��انه ی زی��رکی جوان�ان۴۲ و ۴۱قبل از آنکه مبارزات در سال هوشمندی آنها را مشاهده کردیم. من فراموش نمیکنم؛ در همین جلوی ک��وچه ی ح��رم ی��ا آن طرف خیابان، ک�وچه ی ارگ، کیوس�ک روزنامه فروش�ی ب�ود؛ خبره�ای روزنامه ه�ا را در آنجا میزدند. ماها از درس که برمیگشتیم، میایستادیم تیتر این روزنامه ها را نگاه میکردیم. وقتی در مسئله ی انجمنهای ایالتی و والیتی، دولت طاغوت مجبور ب��ه عقب نش��ینی ش��د و آن تصویب نامه را باطل کرد، من دیدم این جوانهائی که حول و حوش همین کوچه ی ح��رم و توی خیابان ارم بودند � که این جوانها را غالبا میدیدیم و هیچ تصور نمیکردیم که اینه��ا ب��ا اندیشه ی سیاسی و مسائل سیاسی سر و کاری داش��ته باش��ند ��� آمدن��د ب��ه م��ا گفتن��د م��ا

قمی موفقیت روحانیت را در مقابل دولت طاغوت به شما تبریک ع��رض میک��نیم. جوان��ان که به حسب ظاهر برکنار بودند، به ما طلبه ها، که هیچ آشنائی هم با هم نداشتیم، میآمدند

تبریک میگفتند. قمی است � دانشجو که من از همان وقت به ذهنم رسید که این چه روحیه ای در جوان 

نبود؛ جوان دانش آموز یا حتی غیر دانش آموز؛ جوان بیکار �� ک�ه نس�بت ب�ه قم آن وقت در مسئله ی مبارزه و نهضت و پنجه درافکن��دن روح��انیت ب��ا دولت ط��اغوت، اینج��ور حس��اس

است. خودش را نشان داد. حقیقتا به معنای واقعی قم  پیش آمد، آنجا۵۶بعد که مسائل سال  

کلمه، رهبری حرکت مردم در خیابانها و حضور در میدانها و ایستادگی در مقابل پنجه ه��ای قمی آمدن��د ت��وی خیابانه��ا، ش��روع ک��رد. همین جوانه��ای قم چ��دنی و خش��ن دس��تگاه را

خونهاشان بر زمین ریخته شد؛ البته مأمورین نظ�ام ط��اغوت را حس�ابی هم اذیت کردن�د!و شیطنت آنها، مأمورین را حسابی سردرگم هم میکرد. قم آن زیرکی جوانهای

در ص��فوف مق��دم ب��ود. این لش��کر علی بن قم بعد مسئله ی انقالب پیش آمد. هم��ه جا  ابی ط��الب ج��زو لش��کرهای موف��ق در دف��اع مق��دس و در خط��وط مق��دم ب��ود. در همه ی

قمیها از عهده ی امتحان، خوب برآمدن�د؛ ص��ف مق�دم هم جوانه��ا بودن��د. امتحانهای بزرگ، من میخواهم شما جوان امروز که احساس دارید، اندیشه دارید، شور و شعور داری��د، این شناسنامه ی پر افتخار نسل جوانقمی را از چند دهه پیش به این ط��رف، در مقاب��ل چش��م

داشته باشید. قمیها در انقالب نقش آفرینی کردند. در دفاع مقدس نقش آفری��نی کردن��د؛ بع��د از تم��ام 

شدن جنگ � بخصوص بعد از رحلت امام بزرگوار که سایه ی ایشان از سر ما کوت��اه ش��د �39قمی بارزتر هم بوده است؛ این نکته ی مهمی است. نقش آفرینی جوانهای

۱۳۸۹/۰۷/۲۷. بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع بزرگ مردم قم، 381قم،. 391 استان جوانان و دانشجویان دیدار در رهبری معظم مقام /بیانات /۱۳۸۹ ۰۸ ۰۴

. واليت مداري مردم قم و پیشگامی آنان در عینیت بخش��ی ب��ه والیت در3-3قالب نهضت اسالمی و حاکمیت دینی

عيد ميالد مبارك و باسعادت و سرشار از اميد و انتظار امام غ��ايب و حجت الهى در زمين، مهدى موعود )عجل الله تعالى فرجه الشريف و س��الم الله علي��ه و على ابائ��ه األطيبين األطهرين( را به ش��ما ب�رادران و خ�واهران عزي��ز قمى ص��ميمانه ته�نيت و

تبريك مى گويم.

اين يك فرصت بسيار مغتنم و با ارزش براى اينجانب اس��ت ك��ه ش��هر قم و م��ردم  قم و اين آستان مقدس را - كه حرم اهل بيت است - در روزى زيارت كنم ك��ه روز عيد و جشن همه ى منتظران عالم و همه ى كسانى است كه در اعم��اق ج��ان خ��ود، انتظ��ار آزادگى و ع��دالت و ره��ايى از ظلم و تع��دى و طغي��ان را دارن��د ... از اولين لحظ��ات پي��دايش اين نهض��ت مب��ارك ك��ه تحت الط��اف حض��رت ولى الله االعظم )ارواحنافداه وعجل الله تعالى فرجه( روزبه روز به پيش رفته اس��ت، ش��ما م��ردم قم، زن و مردت�ان، پ�ير و جوانت��ان، ب�ا آن ارتب�اط پي�دا كردي�د؛ ب�ه آن كم�ك كردي�د و در صحنه هاى گوناگون، با همه ى وجود از آن دفاع نموديد. خوشحالم از اين ك��ه خداون��د متعال اين توفيق را به اين جانب داده است كه باز بت��وانم ش��ما عزي��زان قمى را در اين مكان مقدس و شريف و در اين ش��هر پرخ��اطره، آن هم در چ��نين روز عزي��ز و

40 شريفى زيارت كنم.

... من در اين شهر قم كه خاستگاه مبارزه و انقالب است، و در اين ساحت مقدس كه شاهد مجاهدتها و تالشهاى مخلص��انه ى دي��رين ط��والنى دوران نهض��ت در قب��ل و بعد از پيروزى انقالب بوده است، بايد اين مطلب را عرض كنم كه اولين قدم ب��راى حاكميت اسالم و براى نزديك شدن ملتهاى مسلمان ب��ه عه�د ظه�ور مه�دى موع�ود )ارواحنافداه و عجل الله فرجه(، به وسيله ى ملت ايران برداش��ته ش��ده اس��ت؛ و آن، ايجاد حاكميت قرآن است؛ اين، آن چيزى است كه دنياى م��ادى نمى خواس��ت آن را باور بكند. بعد از قرنها تالشى كه كرده بودند تا دين - و بخصوص دين مقدس اسالم - را از صحنه خارج كنند، نمى خواستند ببينند كه ح�اال اين دين ب�ا ي�ك ح�اكميت و ب��ر سرير قدرت يك حكومت، در صحنه ى عالم ظ��اهر ش��ده اس��ت و ملته��ا را ب��ه خ��ود جلب و جذب مى كند؛ لذا مبارزات اس�تكبار و دش��منان دين و جبهه ى كف�ر و عن�اد و

استكبار با جمهورى اسالمى شروع شد.

... خداوند ان شاءالله همة شما مردم عزيز را، شما ب�رادران و خ�واهران ف�داكار و شجاع و با اخالص اهل قم را مشمول رحمت و بركات خ�ود ق�رار بده�د و تفض�ل و

تعالی . ) 40 الله عج مهدى حضرت ميالد سالروز در قم، مردم بزرگ اجتماع در اسالمی انقالب معظم رهبر بيانات) الشریف 30/11/1370فرجه

لطف ولى عصر )ارواحنافداه( را درباره ى شما مس��تدام ب��دارد و روح مق��دس ام��ام41عزيز را از شما راضى كند.

نقش شهر قم در آخر الزمان.4 آنگاه ک��ه جامع��ه بش��ري ب��ه س��وي انحط��اط و تب��اهي پيش مي رود، روزن��ه امي��دي نمايان مي گردد و مردمي پرچمدار نور در دل آن تاريکي ها مي گردند؛ شهر قم در

آخر الزمان اين نقش را به عهده دارد. ک�ه وج�ود–روايات بسياري وجود داردکه اين شهر مقدس وانسانهاي وارس�ته آن�را

خود را از چشمه زالل مکتب اهل بيت سيراب کرده ورسالت ابالغ پيام رابه عه��دهگرفته اند - ميستايد.

امامان معصوم )عليهم السالم( سخنان گون��اگوني درب��اره قم و نقش آن درنهض��ت فرهنگي زمان غيبت امام زمان )عجل الله فرجه( دارندکه ب��ه ب��رخي ازآنه��ا اش��اره

ميکنيم.تأييد خط فکري قم

از ب��رخي رواي��ات فهمي��ده مي ش��ود ک��ه، ائم��ه معص��ومين )عليهم الس��الم(، ش��يوهعالمان قم را مورد تأييد قرار داده اند.

امام صادق )عليه السالم( در اين باره مي فرمايد: »ان لعلي قم ملكا رفرف عليه��ا اذابه الله كذوب الملح في الم��اء! ار بسوء اال ب��ر ف��راز قم 42«؛بجناحيه، ال يريدها جب

فرشته اي است که دو بال خود را بر آن به حرکت در مي آورد و هيچ س��تمگري ب��ه آن قص��د س��وئي نمي کن��د؛ مگ��ر آنک��ه خداون��د، او را همانن��د نم��ک در آب ذوب مي

کند.«الم الل��ه علي حضرت آنگاه به عيسي بن عبد الله قمي اشاره ک��رد و فرم��ود: » س��ئاتهم ي ؛ يسقي الله بالد هم الغيث و ينزل الله عليهم البركات و يبدل الل��ه س�� اهل قمجود و قي��ام و قع��ود؛ هم الفقه��اء؛ الفهم��اء، هم اه��ل ��وع و س�� حسنات؛ هم اه��ل رك

ن العب��ادة«؛ ��ة و حس�� واي ��ة والر درود خداون��د ب��ر قم! پروردگ��ار جه��ان،43الدراي سرزمينشان را از باران سيراب و برکاتش را بر آنان نازل مي گرداند و گناهانش��ان را به حسنات مبدل مي سازد. آنان اهل رکوع، سجود، قيام و قعودند؛ چنان که آنان فقيه، دانشمند و اهل درک و فهم هستند. آنان اهل درايت و روايت و بينش عب��ادت

کنندگان نيکي هستند.

. بيانات رهبر معظم انقالب اسالمی در اجتماع بزرگ مردم قم، در سالروز ميالد حضرت مهدى )عج الله تعالی41 30/11/1370فرجه الشریف(

99؛ تاريخ قم، ص 207، ص 60 . بحاراالنوار، مجلسي، ج 42217، ص 60بحاراالنوار، مجلسي، ج . 43

همچنين آن امام در پاسخ شخص��ي ک��ه گفت: مي خ��واهم از ت��و چ��يزي بپرس��م ک��ه کسي پيش از من نپرسيده باش��د و پس از من نخواه��د پرس��يد، مي فرماي��د: ش��ايد

مي خواهي از حشر و نشر سؤال کني؟ گفت: آري، سوگند به آنکه محمد )صلى الله علي��ه و آل��ه و س��لم( را بش��ارت گ��ر و

هشدار دهنده، مبعوث کرد.��ل ��ارض الجب بقع��ة ب هم الي بيت المق��دس اال اس كل ر الن حضرت فرمود: »... محش��ة؛ ثم رون من حف��رهم الي الجن بون في حف��رهم و يحش�� هم يحاس�� يقال له��ا: قم ف��ان

حشر همه مردمان به سوي بيت المقدس است؛ مگ��ر44قال: أهل قم مغفور لهم«؛ بقعه اي در سرزمين جبل که آن را قم مي نامند و آمرزش الهي شامل ح��ال ش��ان

مي گردد. آن مرد، در حالي که نيم خيز شد، گفت: اي فرزند رسول خدا! آيا اين اختصاص ب��ه

مردم قم دارد؟ امام پاسخ داد: »آري؛ آنان و هر کس که هم عقي�ده ايش�ان باش�د و س��خن آن�ان را

بگويد.«

.438، ص 10؛ وسائل الشيعه، ج 92؛ تاريخ قم، ص 218همان، ص . 44

روز سوم: ائم||ة ه||دی علیهم الس||الم ؛ الگ||وی ع||دم تبعیت ازمستکبران

الف( تعریف استکبار و مصادیق آن استکبار و مشتقاتش از مف�رداتی هس�تند ک�ه در آی�ات ش�ریفۀS ق�رآن ک�ریم بس�یار استعمال شده است. میتوان گفت این کلمه یکی از کلیدواژههای ادبیات وحی، هنگ��ام نقل داستانها و وقایعی است که در آن متمردین و گ��ردن کش�ان، نقش اول را داش��ته اند. از محوری ترین آیات قرآنی در رابطه با شرح نافرمانی شیطان از ام��ر الهی، این

آیه است: تكبر و ك||ان من إبليس أبى و اس|| جدوا إال جدوا آلدم فس|| »و إذ قلنا للمالئك||ة اس||

و چون به مالئكه گفتيم براى آدم سجده كنيد پس هم��ه س��جده كردن��د45الكافرين«؛بجز ابليس كه از اين كار امتناع كرد و كبر ورزيد و او از كافران بود.

»کبر«، »تکبر« و »استکبار« از نظر مفهوم لغوی هم خانواده و به هم نزدیکند. ک��ه همۀS اینها ریشه در قلب معیوب دارد. »ک��بر« ح��الت خاص��ی اس��ت ک��ه در انس��ان ب��ه واسطۀS خودشگفتی و اعجاب از خویش، حاصل میشود. در این حالت انس��ان خ��ود را از دیگران برتر میبیند. بزرگ ترین کبرها نیز خود بزرگ بینی در برابر خداوند است ک��ه

لغت »تکبر« نیز دارای هم�ان مفه�وم برت�ری ن�احق46نتیجۀS امتناع از قبول حق است. است. البته غیر از این معنای مذموم، دارای معن��ای پس��ندیدهای اس��ت ک��ه از ص��فات

حضرت حق است و جز برای او استفاده نمیشود. به بیان دیگر »استكبار، يعنى گردن كلفتى و قلدرى و آدمكشى و ش�رم نك�ردن و اب�ا

که ض��د آن47نكردن و تجاوز توأم با وقاحت و سر را باال گرفتن و سينه را سپر كردن.«48انقیاد و تسلیم پذیری نسبت به حق است.

استکبار و مستکبرین از ابتدای تاریخ بشریت خ��ط مقابل��ۀS ب��ا ح��ق و اص��حاب آن را تشکیل داده اند و در مقاطع مختلف دورانهای تاریخی ماهیت و هویتش��ان را در ق��الب

مصادیق گوناگون حفظ نموده اند: »أبى و»اولين مس��تكبر در ت��اريخى ك��ه ق��رآن ب��راى م��ا ترس��يم مىكن��د، ابليس اس��ت:

. او، اولين مستكبر است. ممكن نيست فرض كنيم كه يك مسلمان ي��ا م��ؤمن ي��ااستكبر« موحد، حتى يك روز يا يك لحظه، از دشمنى با ابليس و شيطان منصرف بشود. اصال خ��ط اسالم، يعنى خط ضد ابليس و شيطان. در طول دعوت انبيا، مستكبران كسانى بودند ك��ه

دعوت الهى و توحيد را قبول نكردند و با آن به مقابله برخاستند و زور گفتند: »ق||ال المأل پيامبر سخن حق مىگويد و م��ردم وقتى الذين استكبروا من قومه لنخرجنك يا شعيب«

را به حق دعوت مىكند، مستكبران مىگويند: اگر زياد حرف بزنى، تو را اخراج مىكنيم! اين لحن زورگويانه، در مقاب��ل داعى ب��ه ح��ق اس��ت. اين، معن��ا و تص��ويرى روش��ن از

45 S34. بقره، آیۀ. جلد، دارالفكر، بيروت، چاپ اول،20. بنگرید به: محمد مرتضى حسيني زبيدي، تاج العروس من جواهر القاموس، 46

.432 و 431ق، ص 1414.6/10/1368. بیانات مقام معظم رهبری 47 جلد، مؤسسه مطالعات و4. بنگرید به: شرح أصول الكافي )صدرا(، محمد بن ابراهيم صدر الدين شيرازى، 48

تحقيقات فرهنگى، تهران، چاپ اول.

49استكبار است كه در دنياى امروز، همان نظام سلطه مىباشد.«

ها و خصوصیات مستکبران. ویژگی1. پیمان شکنی )بی اعتنایی به تعهدات و قراردادها(1-1

مستکبران هر عصر، همان پیشوایان جبهۀS کفر و باط��ل ان��د ک��ه در بس��یج تم��ام نیروه��ا و استعدادهای شیطانی علیه حق از هیچ کوششی فرو گذار نیستند. در ق��رآن ک��ریم یکی از ویژگیهای بنیادی آنها، پیمانشکنی و ع�دم وف�ای ب�ه قرارداده�ا و عهودش�ان ب�ا مس�لمانان معرفی شده است. باور به این که مستکبران و سردمداران کفر به هر نوع تعهد دوجانب��ه و هر پیماننامه ای متعهد باقی خواهند ماند و آن را محترم میشمرند، سرابی بیش نیست. چرا که تنها ابزاری که شاید آنها را نسبت به پیمانها متعهد نماید، جنگ و ن��برد علی��ه آنه��ا و

خ��ود را ب��ه آن50نه خوش گمانی و اعتماد به قول و قرارهایی است که غدارهای مس��تکبروفادار نشان میدهند:

ر إنهم ال ة الكف|| »و إن نكثوا أيمانهم من بعد عهدهم و طعن||وا في دينكم فق||اتلوا أئم و اگر پيمانهايشان را پس از تعهدش��ان شكس��تند و در دين51؛«أيمان لهم لعلهم ينتهون

شما زبان به طعنه و عيب جويى گشودند، در اين صورت با پيشوايان كفر بجنگيد كه آن��ان را ]نسبت به پيمانهايشان[ هيچ تعهدى نيست، باشد كه ]از طعنه زدن و پيمان شكنى[ ب��از

ايستند.

. هدایت مستکبران از سوی شیطان2-1 ابلیس که خود سرحلقۀS مستکبرین و گردنکشان عالم است؛ وظیفۀS هدایت، دس��ت گ��یری و خط دهی به دیگر مستکبران را بر عهده دارد و بنا ب��ر محت��وای آی��ات ش��ریفۀS ق��رآن، او یاران و دوستان خویش را با القای رهنمودهای پنهانی و یا آشکار، به س��وی انج��ام ج��رم و

جنایت علیه رهبران حق و رهروان آنها یاری میرساند:ياطين ليوح||ون إلى ق و إن الش|| م الله علي||ه و إنه لفس|| ا لم ي||ذكر اس|| »و ال ت||أكلوا مم

و از آنچ��ه ن��ام خ��دا ب��ر آن ب��رده52أوليائهم ليجادلوكم و إن أطعتموهم إنكم لمشركون؛« نشده، نخوريد! اين كار گناه است و شياطين به دوستان خود مطالبى مخفيانه القا مىكنند، تا با

شما به مجادله برخيزند اگر از آنها اطاعت كنيد، شما هم مشرك خواهيد بود.

. رویگردانی از حق3-1 شیوۀS رفتاری مستکبران تاریخ از همان ابتدا که در براب��ر آی��ات الهی و نش��انههای ه��دایت خدایی قرار میگرفتند؛ تک��ذیب و انک��ار ب��وده اس��ت. خداون��د تک��ذیب و مق��اومت در براب��ر

حقایق و نشانهای خویش را عادت فرعونیان معرفی مینماید: ديد »كدأب آل فرعون و الذين من قبلهم كذبوا بآياتنا فأخذهم الله بذنوبهم و الله ش||

.10/8/1368. بيانات مقام معظم رهبری 49 امریكایی ها به شدت غدار و پیمان شكن هستند به گونه ای كه حتی با هم پیمانان نزدیك خود در منطقه،. »50

« )بیانات رهبر معظم انقالبدوستی حقیقی ندارند بنابراین به هیچ یك از وعده های آنان نمی توان و نباید اعتماد كرد(.15/10/1387اسالمی در دیدار با نخست وزیر عراق

.12. توبه، آیة 51.121. األنعام، آیة 52

)عادت آنان در انكار و تحريف حقايق،( همچون ع��ادت آل فرع��ون و كس��انى53العقاب؛« اس��ت ك��ه پيش از آنه��ا بودن��د. آي��ات م��ا را تك��ذيب كردن��د، و خداون��د آنه��ا را ب��ه )كيف��ر(

گناهانشان گرفت و خداوند، شديد العقاب است.

ها و تحقیر ارزشهای الهی. زورگویی، استضعاف ملت4-1 یکی دیگ��ر از خص��ایص و عالئم ذاتی قدرتمن��دان و مس��تبدان ت��اریخ، زورگ��ویی و حق��یر ش��مردن دیگ��ران اس��ت. آنه��ا هم در بی��ان، م��ردمی را ک��ه ب��ر آنه��ا تس��لط دارن��د حق��یر

ش��مارند، هم از هیچ اق��دامی ب��رای اس��تخفاف و خ��وار ک��ردن ملته��ا و انس��انها غفلتمی نمیکنند. رمز حیات آنها در به ذلت کشاندن کسانی است که در برابر آنها مقاومت میکنن��د و برای این که برای همیشه بر منابع و اس��تعدادها و امکان��ات ملت تحت س��یطرۀS خ��ویش

مسلط باقی بمانند، باید نسل و حرث آنها را اینگونه خوار نمایند: »إن فرعون عال في األرض و جعل أهلها شيعا يستضعف طائفة منهم يذبح أبناءهم و

فرع��ون در آن س��رزمين برت��رى جس��ت و54؛«يستحيي نساءهم إنه كان من المفسدين مردمش را فرق��ه فرق��ه س��اخت. فرقهاى را زب��ون مىداش��ت و پسرانش��ان را مىكش��ت و

زنانشان را زنده مىگذاشت كه او از تبهكاران بود. . جهان خواری )داعيهى تسلط بر جهان( و استعمارگری5-1

ادعای تسلط بر تمام جهان و استعمار و استثمار سرمایههای جوامع بش��ری ن��یز ریش��ه در همان خودبرتربینی و استعالی منفی مستکبران دارد. مستکبران همواره قلمروی حاکمیت خ��ویش را نامح��دود دانس��ته و ب��ا استض��عاف کش��یدن ص��احبان اص��لی ممال��ک، ثروته��ای

نماین��د و دس��ت رنج تالش و کوش��ش ملته��ا را اس��تثمار میکنن��د وخدادادی آن را چپاول میزمین را جوالنگاه اعمال مستکبرانۀS خود قرار میدهند.

تكبروا في األرض و »و قارون و فرعون و هامان و لقد جاءهم موسى بالبينات فاس|| و فرعون و هامان و قارون هم با آنكه موسى ب�ا معج�زات ب�اهره و55ما كانوا سابقين«؛

روش�ن ب�راى هدايتش�ان آم�ده ب�ود سركش�ى و طغي�ان نم�وده و در روى زمين ب�ه فس�ادپرداخته، نتوانستند بر قهر خداوندى سبقت گرفته و راه نجاتى بدست نياوردند.

. ارعاب مخالفان، خشونت و سفاکی6-1 قلدر مآبی، تهدید و ارعاب، یکی از حربههای حکام مستبد و جبهۀS باطل علیه طرفداران و حامیان جبهه حق و خارج ساختن ایشان از میدان مبارزه و مق��اومت دربراب��ر س��تمگری و

فرعون قبل از هر کاری با تهدی��د ب��ه ش��کنجه و م��رگ زج��رآور56جنایات مستکبران است.السالم( جدا نماید:قصد داشت ساحران نو ایمان درگاهش را با ترس از موسی)علیه

حر فألقطعن أي||ديكم و »قال آمنتم له قبل أن آذن لكم إنه لكبيركم الذي علمكم الس||د ع||ذابا و أبقى«؛ 57أرجلكم من خالف و ألصلبنكم في جذوع النخل و لتعلمن أين||ا أش||

)فرعون( گفت: »آيا پيش از آنكه به شما اذن دهم به او ايمان آورديد؟! مس��لما او ب��زرگ شماست كه به شما سحر آموخته اس�ت! ب��ه يقين دس�تها و پاهايت��ان را ب�ه ط��ور مخ��الف

.11. آلعمران، آیة 53.4. قصص، آیة 5455 S39. عنکبوت، آیۀ. ، با تهديد و با ترساندن، از ميدانكنند ملت ها را با ارعابها خصوصيت شان همين است كه سعى مى.»ابرقدرت56

شود كشتى گرفت.« )بيانات رهبر معظم انقالب اسالمی در ديدار اقشار مختلفدانند كه با ملت ها نمىخارج كنند؛ مى(.26/4/1387السالم مردم به مناسبت ميالد حضرت على عليه

57 S71. طه، آیۀ.

قطع مىكنم و شما را از تنههاى نخل به دار مىآويزم و خواهيد دانست مجازات كدام يك ازما دردناكتر و پايدارتر است.

. دنیاپرستی و ترویج فرهنگ مادی7-1 اتراف و ثروتاندوزی نامشروع که از شاخصههای قرآن برای معرفی حاکمیتهای س��تمگر و ناحق است، در تمام کنشهای نظامات اقتصادی، فرهنگی و سیاس��ی دولته��ا و حکومته��ای جهنمی و استکباری ریشه دوانده است. تمدن و فرهنگ مادیای که نظام سلطهگر جه��انی بنیانگذار آن در دو سدۀS اخیر بوده است، به تمام معن��ا ب��ر مح��وریت حی��ات م��ادی اس��توارSشریفه ویژگیهای مح�وری تم�دن ش�رکآلود و دنی�ا پرس�تانۀ Sگشته است. میتوان در این آیۀ

استکباری را یافت: »اعلموا أنم|ا الحي|اة ال|دنيا لعب و له|و و زين|ة و تف|اخر بينكم و تك|اثر في األم|وال و

بدانيد كه زندگى پست )دنيا( ب��ازى و س��رگرمى و زي��ور و فخ�ر فروش�ى در مي��ان58األوالد«؛شما و افزون طلبى در اموال و فرزندان است.

. حماقت و نادانی8-1 قرآن کریم حماقت و سفاهت را از ویژگیهای اصلی مشرکینی میدان��د ک��ه از پ��ذیرش دین حضرت ابراهیم)علیهالسالم( س��ر ب��از میزنن��د و متکبران��ه و لجوجان��ه در براب��ر موح��دان و

مؤمنان صف آرایی میکنند:طفيناه في ال||دنيا و إنه د اص|| ه و لق|| من سفه نفس|| »و من يرغب عن ملة إبراهيم إال

الحين«؛ و چه كس از آيين پاك ابراهيم روى گرداند ب��ه ج��ز م��ردم 59في اآلخرة لمن الص بي خرد؟! زيرا ما ابراهيم را در دنيا )به شرف رسالت( برگزيديم و البته در آخ��رت هم از

شايستگان است.

. دروغ گویی، شایعه پراکنی و اختالف افکنی9-1 غیر از ویژگی »تکذیب« حقانیت موحدان و اتهام دروغگویی به مؤمنان، ک��افران مس��تکبر خود دروغ گو و کذاب هستند. خداون��د در ق��رآن ک��ریم مش��رکان و مس��تکبران را مطی��ع و پیرو خیاالت و اوهام میداند و به همین جهت بر زب��ان آنه��ا ج��ز دروغ و گزافهگ��ویی ج��اری

نمیشود: تخرصون«؛ الظن و إن أنتم إال همانا ش��ما )مش��رکان( ج��ز از خي��االت60»إن تتبعون إال

باطل پيروى نمىكنيد و جز به گزافه و دروغ سخن نمىگوييد.

. خدعه و نیرنگ، افساد با شعار اصالح10-1 کار جبهۀS باطل و کافر � اگر سد مقاومی از ایمان و ایستادگی جبه��ۀS ح��ق در مقاب��ل خ��ود

نبیند � فتنه انگیزی و فساد در زمین است: 58 S20. حدید، آیۀ.59 S130. بقره، آیۀ.60 S148. انعام، آیۀ.

تفعلوه تكن فتنة في األرض و فساد كبير«؛ 61»و الذين كفروا بعضهم أولياء بعض إال و آنان كه كافر شدند نيز بعضى دوستدار و مددكار يكديگرند، و شما مسلمانان اگ��ر آن را كه خدا دستور داده است كار نبنديد، همانا فتن��ه و فس��اد ب��زرگ روى زمين را ف��را خواه�د

گرفت.

اصول مواجهه با نظام سلطه و استکبار جهانی ب:. اصل هوشیاری و دشمن شناسی1

. شیطان؛ سرسلسله دشمنان انسان1-1 هر قدر که مقصد و منتهای یک ح��رکت، متع��الی و ارزش��مندتر باش��د، موان��ع و گردنهه��ای مسیر رسیدن به آن مقصد واال، سختتر و سهمگینتر خواهد بود. در مس��یر ح��رکت انس��ان موحد و جامعۀS توحیدی ب��ه س��وی آرمانه��ا و مقاص��د الهی، موان��ع آن ��� یع��نی دش�منانش �Sشرورتر و دشمنیهای آنها سختتر خواه��د ب��ود. منط��ق وحی، ش��یطان رجیم را سرسلس��لۀ

دشمنان انسان در راه حرکت به سوی خداوند متعال و رضایت او، معرفی مینماید: حاب ا إنم||ا ي||دعوا حزب||ه ليكون||وا من أص|| يطان لكم ع||دو فاتخ||ذوه ع||دو »إن الش||

عير«؛ در حقيقت، ش��يطان دش�من شماس��ت، ش�ما ]ن��يز[ او را دش�من گيري�د. ]او[62السفقط دار و دسته خود را مىخواند تا آنها از ياران آتش باشند.

. استکبار جهانی؛ از مصادیق اولیای شیطان2-1 با مقدمه ای که گذشت، باید گفت اولیای شیطان � کفار، مشرکین و مستکبرین ��� هم ک��ه فرمانبردار و جزء حزب او هستند و مانند ولی خودشان اهل جهنم اند، در دش��منی ب��ا دین خدا و انسانیت تفاوتی ب��ا فرمان��دۀS خ��ود ندارن��د. ب��ر این اس��اس، بایس��تی خ��وب ب��دانیم و بفهمیم کفر و شرکی ک��ه هم اکن��ون جه��انی ش��ده اس��ت، در اج��رای توطئهه��ا و حیلهه��ای ابلیس علی��ه ح��ق م��داران لحظ��ه ای درن��گ نمیکن��د و ب��ه وحی الهی یقین پی��دا ک��نیم ک��ه

صهیونیسم و شرک بین المللی در عداوت با اهل ایمان اهل مسامحه نیست! که: ركوا«؛» همان��ا دش��منترين63لتجدن أشد الناس عداوة للذين آمن||وا اليه||ود و الذين أش||

مردم نسبت به مسلمانان را يهود و مشركان خواهى يافت. مقصد رفیع انقالب اس��المی م��ا از ابت��دای تک��ون و ش��کل گ��یری در عص��ر مب��ارزات علی��هSتثبیت و استمرار، همان مقصد مبارک انبیای عظام که اقام��ۀ Sطاغوت پهلوی و در سه دهۀ قسط و عدل در زمین ب��ود، معین گردی��د. این ه��دف ع��الی در تش��کیل حک��ومت اس��المی تبلور مییافت و با توضیحاتی که گذشت، چون چشمانداز نه��ایی مجاه��دتها و ایثارگریه��ا در

ش��د، ل��ذا از هم��ان طلیع��ۀS انقالب»کلم||ة الل||ه«انقالب اس��المی منحص��ر در احی��ای دشمنانش شیطانیتر و دشمنی آنها سرسختانهتر بود. به بیان روشنتر:

»براى ما و دشمنان مان، مسئله، اسالم است. ما بهخاطر اسالم با استكبار م��واجهيم. اس��تكبار جه��انى، ك��ه در رأس آن امريك��ا و در ذيلش هم��ۀS دس��تگاههاى ش��يطانى مس��لط ع��الم ي��ا حتى دستگاههاى غير مسلط � كه براى منافع استكبار كار مىكنند �� ق�رار دارد، ه�دفش از مواجه�ۀS ب�ا

61 S73. انفال، آیۀ..6. فاطر، آیة 6263 S82. مائده، آیۀ.

64ايران اسالمى، فقط اسالم است و بس. هيچ مسألهى ديگرى در ميان نيست.« ما با دشمنی روبرو هستیم ک��ه ب��ر اس��اس مف��اهیم و مع��ارف ق��رآنی پ��یرو، ولی و ح��زب شیطان است. آنها جبهۀS متراکمی از صفوف پی در پی کفار و مش��رکین و صهیونیس��تهای عنود علیه موجودیت انقالب اسالمی تشکیل دادهاند و اصل هوش��یاری و دش��من شناس��ی اقتضا میکند بدانیم، فقط در صورتی که مقصدمان � اسالم � را تغی��یر و ی��ا ت��نزل دهیم، از

تراکم صفوف مقابل کم میشود و از شدت لجاجتها و عنادورزی هایشان کاسته میشود.. لزوم هوشیاری و عدم غفلت یا تغافل نسبت به دشمن3-1

قرآن و روایات، تاکتیک مواجهه با چنین دشمنی را مراعات اصل هوش��یاری و ع��دم غفلتو یا تغافل نسبت به او میداند:

ه أنبهته المكايد«؛السالم()علیه»قال علی هر که نسبت ب��ه دش��منش در65 من نام عن عدوخواب باشد با مکر و حیلۀS او بیدار میشود.

در واقع، رویارویی جبهة حق و باطل یک مبارزة تمام عی��ار اس��ت ک��ه ه��ر گ��روهی در ایننبرد به خواب رود شکست خواهد خورد؛ چرا که فرمود:

همان��ا ب��رادر جن��گ، بي��دارى و هوش��يارى66»إن أخا الحرب األرق و من ن||ام لم ينم عن||ه«؛است، هر آن كس كه به خواب رود، دشمن او نخواهد خوابيد.

از همین رو دشمن، منشأ و مبدأ دشمن شناسی، یعنی باور ب��ه دش��منی دش��من را ه��دف میگیرد، لذا »اولين كار دشمن اين است كه تبليغ مىكند هيچ دشمنى وج��ود ن��دارد! چط��ور نظام اسالمى دشمن ندارد؟! جهانخواران را از اين سفرۀS به يغما رفتۀS س��الهاى متم��ادى، محروم كرده است؛ معلوم است كه دشمن اند، مىبينيم كه دشمنى مىكنند در تبليغ��ات، در محاصرهى اقتصادى هر كارى كه مىتوانند در تقويت دشمن عليه نظام، مىكنند؛ ص��ريح هم

67«مىگويند!

. اصل مرعوب نشدن و فریب نخوردن2 همیشه سردمداران کفر و شرک زمانه در اوهام خود اینگونه سیر میکنن��د ک��ه میتوانن��د ب��ا تهدید و ارعاب، قلبهای مطمئن � که شالودۀS مقاومت در برابر آنه��ا را ش��کل داده اس��ت � را متزلزل کنند و چون خود را مالکان مطلق همه چیز میدانند، میپندارند محدودیت سازی و تهدیدهایش��ان علی��ه دیگ��ران، زن��دگی آنه��ا را ن��ابود میکن��د. حض��رت ام��ام)قدسس��ره(

میفرمود: »اداره كنندگان كاخ سفيد بايد بدانند كه دنيا ع��وض ش��ده اس��ت، و ق��درتهاى ش��يطانى از حربههاى استعمارى كهنه و نو خلع سالح شدهاند. ك��ارگزاران سياس��ت امريك��ا باي��د ط��رز تفكر و سياستهاى خود را تغيير دهند. و گمان نكنند اداره كل جه��ان در دس��ت آنهاس��ت، و همه كشورها چشم و گوش بسته در اختيار آنان هستند. بايد توجه كنند كه قط��ع رابط��ه و

68تحريم اقتصادى و ليستهاى دروغين آنها دنيا را بر كشورى تنگ نخواهد كرد.«

.1368/ 11/ 12. بیانات رهبر معظم انقالب 64 جلد، دفتر تبليغات، ايران، قم، چاپ اول،1. تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، 65

.334ش، ص1366.62. نهج البالغه دشتی، نامة 66.14/3/1378. بیانات رهبر معظم انقالب اسالمی 67.330، ص 18. صحيفه امام، ج68

. لزوم هوشیاری در برابر نیرنگ و نرمش تاکتیکی دشمن1-2 هر وقت که سالح ارعاب و تهدید و قلدری مستکبران بر اراده و مق��اومت ملته��ای مقاب��ل

آنها کارگر نیفتاده است، اسلحۀS نیرنگ و خدعه را به کار انداختهاند: »او ]امریکا[ كه گاهى با اشغال نظامى و پياده كردن چتربازان در النه جاسوسى و گ��اهى با محاصره اقتصادى و منزوى ك��ردن كش��ور، م��ا را تهدي��د مىك��رد و از آن نتيج��ه نگ��رفت، اكنون دست به يك نقشه سياسى و يك نيرنگ شيطانى زده است و با نرمش و چاپلوس��ى مىخواهد ما را اغفال كند و قمار سياس��ى خ��ود را از رقيب��ان خ��ود ب��ا نيرن��گ ب��ه ملت م��ا،

69ببرد.«

نرمش و چاپلوسی مستکبر، مخصوصا در میدان نبرد دیپلماس��ی نبای��د م��ردم و مس��ئولین نظام اسالمی را از ماهیت اص��لی او ک��ه هم��ان دش��منی سرس��ختانه ب��ا اس��الم و ق��رآن و انسانیت است غافل نمای��د. ف��ریب نخ��وردن از تاکتی��ک نیرن��گ مداران��ۀS دش��من در نیکی و مهرب����انی چن����د روزه، قاع����ده ای اس����ت ک����ه میت����وان از این کالم امیرالمؤم����نین

السالم( در مواجهه با دشمن استفاده نمود: علی)علیهن بمجاملة العدو فإنه كالماء و إن أطيل إسخانه بالنار ال يمتنع ]لم يمن||ع[ من »ال تغتر

با نرمش و نیکی دشمن فریب مخور! چون او مانند آب میماند، هر چن��د ک��ه70إطفائها«؛با آتش گرم میشود، اما این مانعی نیست برای این که آتش را خاموش نماید.

. اصل ضدیت و مقاومت در مبارزه3. هدف نهایی؛ نابودی همه مستکبران عالم1-3

بر اساس مع��ارف ق��رآنی و مب��انی دی��نی م��ا، جهتگ��یری کلی حی��ات سیاس��ی ��� اجتم��اعی مسلمانان باید به سوی ریشه ک�نی س�ردمداران کف�ر و ش�رک، پ�یروان و مظ�اهر آنه�ا در

سنگ بن��ا و بنی��اد ه��ر فتنهای در ت��اریخ حی��ات انس��انی را طاغوته��ا و جباره��ا 71جهان باشد. نهادهاند و تحقق مقصود انبیا و اولیای الهی �� ک�ه ح��اکمیت فراگ�یر ح�ق در ع�الم اس�ت � همیشه با فتنه انگیزی، فساد، طغیان و سرکشی آنها روبرو ب��وده اس��ت. ب��ه همین خ��اطر قرآن کریم به پیروانش دستور میدهد هدف نهایی، ن��ابودی هم��ۀS مس��تکبران و گردنکش��ان

عالم است: و با كفار جهاد كنيد تا فتنه و فس��اد 72»و قاتلوهم حتى ال تكون فتنة و يكون الدين لله«؛

از روى زمين برطرف شود و دين خدا حاكم باشد و بس.

. قاعده قرآنی برائت و نفرت از مشرکین2-3 پس وقوع مذاکره نیاز به بسترسازی و زمینه چینی مناسبی دارد تا بتوان به ح��داقل نت��ایج پیش بینی شدۀS مذاکره دست یافت. یکی از آن زمینهها، ایجاد نوعی تس��اهل و تس��امح در نگاه به رفتار و عملکرد طرف مقابلی است که با او اختالف داریم. در حالی که نوع نگ��اه ما به س��ردمداران کف��ر و ش��رک و جری��ان ش��یطانی اس��تکبار، ب��ر اس��اس قاع��دۀS ق��رآنی

.220، ص 12. صحيفه امام، ج69.334. تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص70(2/4/۱۳۸۹. »ما داعيه ى محو نظام سلطه را داريم.« )بيانات در ديدار اعضاى بسيجى هيئت علمى دانشگاه ها 7172 S193. بقره، آیۀ.

»برائت و نفرت از مشرکین« پایه گذاری شده است و اجازه نداریم حتی برای لحظ��ه ایاز این آتش نفرت و کینه نسبت به دشمنان خدا و کافران کم کنیم:

»قد كانت لكم أسوة حسنة في إبراهيم و الذين معه إذ قالوا لقومهم إنا ب||رآؤا منكم وا تعبدون من دون الله كفرن|ا بكم و ب|دا بينن|ا و بينكم الع|داوة و البغض|اء أب|دا حتى مم

براى شما سرمشق خوبى در زندگى ابراهيم و كسانى كه ب��ا او بودن��د 73تؤمنوا بالله وحده«؛ وجود داشت، در آن هنگامى كه به قوم )مشرك( خود گفتند: »ما از ش��ما و آنچ��ه غ��ير از خ��دا مىپرستيد بيزاريم. ما نسبت به شما ك�افريم و مي�ان م�ا و ش�ما ع�داوت و دش�منى هميش�گى

آشكار شده است تا آن زمان كه به خداى يگانه ايمان بياوريد.«

.4. ممتحنه، آیة 73

روز چه||ارم: گفتمانس||ازی در رس||انههای والیی ؛ راه ت||رویجوالیت ائمه علیهم السالم

،88ره��بر معظم انقالب در دی��دار جمعی از طالب و روح��انیون در آذرم��اه س��ال گفتمان را این گونه توضیح می دهند:

»تبلیغ باید جریان ساز باشد. تبلیغ باید گفتمان ساز باشد. تبلیغ بای��د فض��ا ایج��اد کن��د، گفتمان ایجاد کند. گفتمان یعنى یک مفهوم و یک معرفت همه گیر بشود، در برهه اى از زم��ان در ی��ک جامع��ه. آن وقت، این می ش��ود گفتم��ان جامع��ه. این ب��ا کاره��اى جداجداى برنامه ریزى نشده حاصل نخواهد شد. این کار احتیاج دارد ب��ه برن��امه ریزى و کار فعال و مثل دمی��دن پیوس��ته در وس��یله ى فش��ارى اس��ت ک��ه می توان��د آب ی��ا مایه ى حیات یا هوا را به نقاط مختلفى که مورد نظر است برساند. باید دائم ب��ا این دم دمید تا این اشتعاله میش�ه ب�اقى بمان�د. این ک�ار هیچ نبای�د متوق�ف بش�ود و ب�ه

برنامه ریزى احتیاج دارد.« البته بدیهی ا ست که گفتمان سازی، مث��ل ه��ر ام��ر دیگ��ری، مختص��اتی دارد. یکی از مهم ترین مختص��ات آن، دوری از رفتاره��ای دس��توری و کنش ه��ای مبت��نی ب��ر اجب��ار است. همان طور که در دیدار اخیر رهبر انقالب نیز تأکید شد، نباید تصور کرد که با صدور چند بخشنامه می توان گفتمان سازی کرد. به عبارت دیگر، در انجام این مهم، باید مبتنی بر »اقناع فطری افراد« عمل کنیم و از اعمال نظر پره�یز نم��اییم. وج��ود روش ها و برخوردهای مدیریتی و سیاسی، به جای روش ه�ای ف�رهنگی در این ام�ر،

نشان دهنده ی عدم درک فعاالن این حوزه از مقوله ای است که پیش رو دارند. یکی دیگر از مختصات گفتمان سازی، رعایت اصل »مأمور به تکلیف« بودن به جای اص��ل »م��أمور ب��ه نتیج��ه« ب��ودن اس��ت. یع��نی اگ��ر تص��ور ش��ود ک��ه در فرآین��د گفتمان س��ازی می ت��وان هم��واره ب��ا پیش بی��نی جل��و رفت و توق�ع داش��ت ک��ه همه ی برنامه ها، به اهداف از پیش تعیین شده برسند، سرآخر به دام پراگماتیسم، دوری از کیفیت گفتمان س���ازی و تب���دیل ش���دن این ط���رح ب���ه ی���ک کلیش���ه ی از پیش شکس��ت خورده خ��واهیم افت��اد. »بیالن س��االری« و »توج��ه ص��رف ب��ه آم��ار« در فعالیت های ف�رهنگی �� به عن�وان هس�ته ی اص�لی گفتمان سازی �� یکی از نش�انه های نتیجه گرا بودن محسوب می شود که در دیدار هیئت دولت ب��ا ره��بر انقالب در س��ال

، مورد انتقاد ایشان هم قرار گرفته بود.90 اصل دیگری که در این بین مهم است، »پروسه محور« دانستن یا »فرآیندی ب��ودن« امر گفتمان سازی است؛ به این مراد که نباید تصور شود گفتمان سازی مثل ساخت یک بناست و هر چه تعداد کارگران و مقدار مصالح ساختمانی بیشتر باشد، پروژه ی مد نظر ما سریع تر جلو می رود و ما نتیجه ی کار را در بازه ی زمانی اندکی مشاهده خواهیم کرد. خیر، گفتمان سازی این گونه نیس�ت. هم�ان ط��ور ک�ه در بیان�ات ره�بر انقالب نیز مشهود است، فعاالن طرح الگوی پیشرفت اس��المی ایرانی، نبای��د تص��ور

کنند که گفتمان مد نظر در یک مقطع کوتاه و مشخص ب��ه اه��دافش خواه��د رس��ید؛ زیرا این امر مثل هر پدیده ی گفتمانی دیگری، زمان بر است و باید نگاه ت��اریخی ب��ه

آن داشت. هرچند می توان شاخص های دیگری را در این زمینه بیان کرد، ام��ا الزم اس��ت ت��ا ب��ه این سؤال پاس��خ دهیم ک�ه در گفتمان س��ازی چ�ه نکته ای نهفت��ه اس��ت ک�ه در س��ایر

روش ها وجود ندارد؟ و علت تأکید رهبر انقالب بر این مقوله چیست؟ برای پاسخ به سؤال فوق، باید گفت در هر جامعه ای، می توان سه بخش م��دیریتی، نخبگانی و ت��وده ای را از هم تفکی��ک ک��رد. هرچن��د این س��ه بخش دارای اش��تراکاتی هس��تند، ام��ا تفاوت ه��ایی هم دارن��د ک��ه همین تفاوت ه��ا ب��اعث تم��ایز ایش��ان از هم می شود. از مهم ترین تم��ایزات موج��ود در بین این س��ه قش��ر، تم��ایز در روش درک واقعیت ها و رفتار مبتنی بر آن هاست. با این توضیح ک��ه در بخش م��دیریتی جامع��ه، مجموعه ای از سلس��له مراتب و دس��تورالعمل ها وج��ود دارد و ه��ر س��طح م��دیریتی، مبتنی بر قانون باالدستی )قانون باالدستی به مثابه ی الگ��وی رفت��ار منتج از واقعیت درک شده( عمل می کند؛ یعنی منطق درک واقعیت و رفت��ار مبت��نی ب��ر آن در نظ��ام

سیاسی و مدیریتی جامعه، مبتنی بر قوانین و دستورالعمل هاست. از سوی دیگ��ر، در بخش نخبگ��انی جامع��ه، ش��ما ب��ا منط��ق دیگ��ری روبه رو هس��تید؛ منطقی که مبتنی بر اقناع منطقی و استداللی فرد نخبه است. به عب��ارت دیگ��ر، در بخش نخبگ��انی جامع��ه، ف��رد نخب��ه ب��ا ی��ک سلس��له فعالیت ه��ای اس��تداللی و عقلی محض، دست به درک واقعیت های موج��ود می زن��د و مبت��نی ب��ر همین ن��وع از درک، رفتار می کند؛ یعنی بر خالف منطق موجود در حوزه ی سیاس��ی و م��دیریتی جامع��ه، شما با یک مسیر یک طرفه و عمودی انتقال اطالعات و ارزش ها روبه رو نیس��تید. در اینجا فرد نخبه، خودش دست به درک واقعیت می زند، اما بر اساس استدالل عقلی

و نتایج منطقی. اما اوضاع در بدنه ی جامعه که مخاطب اصلی گفتمان سازی است کامال ف��رق دارد. البته عدم درک تمایز موجود است که برخی از فعالیت ه��ای این چ��نین را ب��ه بیراه��ه می کشاند و خطر بالقوه ی طرح پیشرفت اسالمی ایرانی محس��وب می ش��ود. همین عدم درک تم��ایز موج��ود اس��ت ک��ه ب��اعث ش��ده اس��ت ب��رخی م��دیران کش��ور، ب��ه خصوص برخی مدیران فرهنگی، فکر کنند که با یک سری دستورالعمل و بخش��نامه می توانند در بازه ی زمانی کوتاه مدت دست ب��ه خل��ق و فراگ��یر ک��ردن ی��ک گفتم��ان بزنند و یا بعضی از نخبگان کشور توقع داشته باش��ند ک��ه ب��ا روش ه��ای اس��تداللی و

فکری محض، رویکرد جامعه به سبک زندگی تغییر کند. فرقی که منطق درک واقعیت و رفتار مبتنی بر آن، در حوزه ی عمومی جامعه با دو ح��وزه ی دیگ��ر دارد این اس��ت ک��ه ب��ر خالف ح��وزه ی م��دیریتی، ن��ه مبت��نی ب��ر دستورالعمل و بخشنامه و اعم��ال نظر اس��ت و ب��ر خالف ح��وزه ی نخبگ��انی، ن��ه ب��ر اساس اقناع فکری و استداللی است؛ بلکه منطق موجود در این ح��وزه، مبت��نی ب��ر

»اقن���اع فط���ری« انسان هاس���ت؛ اقن���اعی ک���ه چن���دان وابس���ته ب���ه اس���تدالل و سلسله مراتب عقلی نیست )البته در زیربنای خود کامال به آن وابسته اس��ت(، بلک��ه مبتنی بر برانگیختن حساسیت های فطری جامع��ه اس��ت و ش��دیدا ب��ه مق��وله ی ه��نر

پهلو می زند. به طور مثال، اگر نگاهی به گفتمان سازی اسالم نوپا توسط پیامبر اکرم )صلی الله علیه و آل��ه( داش��ته باش��یم، متوج��ه می ش��ویم ک��ه ایش��ان ب��رای ت��رویج و فراگ��یری معارف اسالمی، مانند نوع رفتار در حوزه ی سیاسی و مدیریتی، قائل به اعمال نظر و قبوالندن ارزش های جدید بر اساس قدرت سیاسی نبودن��د و مانن��د ن��وع رفت��ار در حوزه ی نخبگانی، شروع به استدالل عقلی وجود خدا و مع�اد و س��ایر مع�ارف دی�نی برای تک تک مخاطبانشان نکردند؛ بلکه با گسترش رفتارهای جدید و روی کار آوردن اخالق ن��و در ح��وزه ی عم��ل و ش��یوه ی زن��دگی و برخورده��ای ب��الینی مبت��نی ب��ر ارزش ه��ای وحی��انی، محرک ه��ای فط��ری انس��ان های پیش روی ش��ان را حس��اس می کردن���د و آن ه���ا را حاض���ر ب���ه پ���ذیرش خودخواس���ته و عمی���ق دین جدی���د در

ناخودآگاهشان می نمودند. حال، گفتمان سازی با تعاریفی که موج��ود اس��ت و طب��ق آنچ��ه در ب��اال آم��د، ت��ا ح��د بسیاری با نوع منطق موجود در حوزه ی عمومی جامع��ه هم پوش��انی دارد. ب��ه م��راد دیگر، تنها راه فراگیر کردن ارزش ها و اهداف دینی و انقالبی مد نظ��ر، اس��تفاده از روشی است که با منط��ق موج�ود در ح�وزه ی عم�ومی تناس��ب داش��ته باش��د و این

روش، چیزی جز گفتمان سازی نیست. همان طور که در ب��اال هم اش��اره ش��د، هس��ته ی اص��لی گفتمان س��ازی، فعالیت ه��ای ف��رهنگی بلندم��دت و متن��وع اس��ت. در ق��الب فعالیت ه��ای ف��رهنگی، ب��ه وی��ژه فعالیت های هنری، می توان با حجم انبوهی از مخاطب در ارتب��اط ب��ود و روی آن ه��ا تأثیرات تربیتی عمیقی گذاشت. به همین دلیل است که جایگ��اه فع��االن ف��رهنگی و هنرمندان انقالب اسالمی در تحقق گفتمان، جایگاه ویژه و ممتازی است و صدالبته از همین منظ�ر اس��ت ک�ه می ت��وان توج�ه وی��ژه ی ره�بر انقالب ب�ه مق�وله ی ه��نر و

دیدارهای مکررشان را با هنرمندان و نیروهای فرهنگی تحلیل نمود. اما در این بین، باید توجه داشت که هنر مدرن غربی، ب��ه علت دوری از ارزش ه��ای فطری و با سوءاس��تفاده از »محرک ه��ای حس��ی و جنس��ی« ب��ه ج��ای »ارزش ه��ای فطری«، در تالش است تا روش اقناعی موجود در گفتمان س��ازی را قلب کن��د و ب��ا تأثیرات ناخواس��ته ب��ر روی ناخودآگ��اه مخاطب��ان، ایش��ان را ب��ه س��مت اه��داف م��د نظرش سوق دهد. در نتیجه الزم اس��ت ت��ا هنرمن��دان و نیروه��ای ف��رهنگی انقالبی، غیریت سازی الزم را انجام دهند و به این نکته توجه کنند ک��ه ب��رای تحق��ق گفتم��ان، مجاز به سوءاستفاده ای از جنس سوءاستفاده ی هنر مدرن غربی نیستند؛ زیرا طبق

74ارزش های اسالمی، هدف وسیله را توجیه نمی کند.

سید مجتبی نعیمی/ دانشجوی ارشد علوم سیاسی. 74

زادگان؛ علمداران فرهنگ ایمان و ش||هادت درروز پنجم: امامسراسر کشور

نقش امامزادگان در گسترش مذهب شیعه در ایران.1 از زمان خالفت امیر مومنان علی )ع( که ایران پایگاه تشیع شده ب��ود ش��یعیان، این دیار را مامنی برای قیام علیه حاکمان غاصب یافتند و شهرهایی نظ��یر قم، کاش��ان، خراسان، شیراز و مازندران به صورت کانونی برای فراگيري و نشر آموزه های فقه شیعی تبديل شد. در واقع فرزندان و نوادگان خاندان پاک و نورانی ائمه معص��ومین علیهم السالم، وجود پربرکت خود را فدای تحقق ارزشهای الهی و بش��ری كردن��د و در این مسیر بیشترین مشقت ها و محدودیت ها را از ناحیه دشمنان اس��الم )اموی��ان و عباسیان( تحمل کرده، نهایتا در دفاع از اسالم شهادت را به عنوان پیام حقیقت و

نور هدایت بشریت برگزیدند. بی تردید نقش امام زادگان در کنار رس��الت ت��اریخی و دی��نی ائم��ه معص��وم )ع( در

گسترش مذهب شیعه در ایران زمین بی بدیل بوده است. اجتم��اعی و ح��تی انج��ام کاره��ای–مه��اجرت علوی��ان ب��ه ای��ران از لح��اظ سیاس��ی

عمرانی و اتحاد مردم منطقه تاثیری مهمی داشت، زیرا با حضور در می��ان م��ردم و حسن معاشرت در رفتار و جلب نظ��ر و افک��ار عم��ومی و خل��ق و خ��وی عل��وی، در فاصله زمانی کمی، از پایگاه مادی و معنوی در میان مردم برخوردار می شدند و ب��ا کسب اعتم��اد و اطمین��ان م��ردم ب��ه ت��دریج ره��بری م��ردم را در من��اطق ب��ه دس��ت

اجتماعی و بهره ب��رداری از نف��وذ خ��ود–می گرفتند و با شرکت در مسایل سیاسی در ایجاد تحوالت منطقه ای، نقش موثری پی��دا می کردن��د. ب��رای مث��ال هنگ��امی ک��ه یحیی بن عبدالله از همراهان حسین بن علی پس از شکس��ت قی��ام و کش��ته ش��دن یارانش به ایران مهاجرت کرد، پس از توقف در دیلم و معاش��رت ب��ا م��ردم، م��ردم معتقد شدند که وی استحقاق پیشوایی دارد. سپس ب��ا او بیعت کردن��د و گ��روهی از مردم شهرها گرد وی جمع شدند و رفته رفت��ه ک��ارش ب��اال گ��رفت. مه��اجرت س��ایر علویان به نقاط گوناگون ایران از جمله ری، کاشان، قم، گرگان و طبرس��تان، هم��ه گویای حضور قوی و تاثیرگذار آن ها در منطقه بوده است. آن ه��ا در ام��ور سیاس��ی، اجتماع یا عمرانی به صورت فعال وارد صحنه می شدند. برای مثال، ورود اشعری ها

هجری به قم و تالش و کوشش در عمران و آب��ادانی این ش��هر ت��ا زم��ان9در سال حضور حضرت معصومه )س( گویای تاثیر مثبت آن است.

یکی از دالیل قرب و قیام امامزادگان در ایران این بود که مردم این دی��ار ب��ا توج��ه به س��ابقه ط��والنی در فرهن��گ و تم��دن، ب��ه روح اس��الم توج��ه وی��ژه ای داش��ته اند و ارادتشان نسبت به خاندان رسالت بسیار پایدار بوده است. به همین دلیل تش��یع ب��ا فرهنگ ایرانی پیوند خورد، چرا که خاندان پیامبر، مجری عدالت و مس��اوات بودن��د. نفوذ شیعه آن چنان قوی ب��ود ک��ه ش��اخص های مق��دس آن )بق��اع متبرک��ه( ح��تی از جانب حاکمان اهل سنت نیز محترم شمرده می شد. با توجه ب��ه عالق��ه ش��یعیان ب��ه

دفن شدن در کنار این مزارها، روز به روز بر اهمیت و توسعه آن ها افزوده گش��ت. به زودی این اماکن متبرکه به عنوان نماد تمایالت سیاسی و مذهبی شیعیان کاربرد یافت. بن��ابراین ه��دایای ف��راوانی ب��ه ش��کل ن��ذورات نق��دی، امالک و موقوف��ات ب��ه متولیات این بقاع واگذار شد و افزایش جمعیت نیز منجر به افزایش تعداد زوار این امام زاده ها شد. این فزونی تاثیر مستقیمی بر زیارتگاه داشت و نقش عم��ده ای در

زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه ایفا کرد.:این اماکن مذهبی از دو سو مورد احترام و توجه مردم ایران بوده اند

از یک سو اعتقاد و ایمان به خان��دان نب��وت و ام��امت و گ��رایش آن��ان ب��ه ع��دالت و فضایل انسانی و از سوی دیگر فضیلت وجود امام زاده های مدفون در این بقاع، به عنوان نمادی از اعتقادات مذهبی مردم ایران. اما جدا از آن، ویژگی ه��ای س��اخت و

شکل معماری هر یک از امامزاده ها در نوع خود قابل توجه است. امام زاده محلی است که فرهن��گ عام��ه در آن پ��رورش مي ياب��د و ش��کل می گ��یرد. زمینه مساعدی است ب��رای زن��ده نگ��ه داش��تن باوره��ای عام��ه م��ردم ک��ه دیرت��ر از مکان ه��ای دیگ��ر دس��تخوش فراموش��ی و تح��ول می ش��ود. ب��رای بقع��ه عالوه ب��ر ارزش های مذهبی ارزش فرهنگی نیز باید قائ��ل ش��د. نگه��داری و آب��ادانی ب��ه همت اهالی بستگی دارد. چون بسیاری از آمال و آرزوهای خود را در آن می جویند. بق��اع، پناهگاه بی پناهان و نم��اد پ��اکی، زه�د و تق��وا ب�ه حس��اب می آی��د و از این رو ب��ه آن عشق ورزید، برای آن نذر می کنند و معجزات و کرامات آن را ده��ان ب��ه ده��ان ب��از

می گویند. امام زاده ها در سراسر ایران، از جمله کانون های معنوی اسالم به ش��مار می رون��د. اغلب این امام زاده ها از سادات شیعه علوی بودند که در پی اقتدار خالفت اموی تا پایان خالفت عباسی، در نبرد با دستگاه خالفت، برای برپایی ع��دالت اه��ل بيت )ع(

به شهادت رسیدند. امروزه هزاران زن و مرد مس��لمان در لحظه ه��ای بیم و امی��د و در اوق��ات ف��راغت خود به این زیارتگاه ها و اماکن متبرکه می روند و به امید گ��ره گش��ایی از مش��کالت

خود یا بستگان به آن ها توسل می جویند. این مزارهای متبرک در ایران نمودی از آرمانه�ای راس�تین تش�یع ب�ود ک��ه از اس��الم ریشه گرفت��ه ب��ود و در حقیقت پش��توانه عظیمی ب��رای معیاره�ا و ارزش ه��ای واالی مکتب تشیع محسوب می گردید. این مکان ه�ا اف�زون ب�ر اینک�ه محلی ب�رای زی�ارت مشتاقان خاندان اهل بیت )ع( بود، مدرسه بزرگی نیز برای زائران تلقی می گردی��د که از مع��رفت امامزادگ��ان و فض��ایل اخالقی آن بزرگ��واران به��ره من��د گردن��د و از سویی به مظلومیت و حقانیت آنان پی برند که این خود در گسترش م��ذهب ش��یعه نیز موثر بود. به بیان دیگر، این آرامگاه ها هر کدام به کانونی برای گسترش فرهنگ

تشیع تبدیل گردید.

جامعه شیعه و فرهنگ تشیع، گرد امامزاده ها شکل گ�رفت این هم��ان چ��یزی اس��ت که برخی در بحث جامعه شناسی، هنگام مطالعه جامعه شیعی اذع��ان می کنن��د ک��ه جوامع شیعی جوامعی هستند که گرد امامزاده هایشان شکل گرفته ان��د و فرهن��گ و

هویت آن ها متاثر از امامزاده هاست. در دورت��رین روس��تاهای ای��ران ام��ام زاده ه��ایی وج��ود دارد ک��ه اص��ال دین م��ردم آن روستانها به آن امامزاده بستگی دارد و اگر این امامزاده ها نبودن��د ت��اریخ دین داری مردم عوض می شد. در واقع محور حفظ تشیع همین امامزاده ه�ا هس�تند و فرهن��گ شیعی چه در گذشته و چه در ح��ال ب��ه وس��یله آن ه��ا حف��ظ می ش��ود. اگ��ر آدمی در دوره کهنسالی و میان سالی هم باشد چنانچه رگه هایی از محبت این امامزاده ها در

روحش نقش بسته باشد. نمی تواند از آن ها جدا شود. از دیگر سو آموزه های علويان توانست بذر تشیع را در قلب ایرانیان بکارد و س��یره عدالت گستر علوی، آنان را شیفته مکتب تش��یع کن��د. نق��ل اس��ت روزی گ��روهی از ايرانيان به حضور امیر مومنان علی )ع( آمدند و از اعراب شکایت کردن��د و گفتن��د: رسول خدا )ص( هیچ گونه تبعیضی میان عرب و غیرعرب در تقسیم بیت الم��ال ی��ا در ازدواج قائل نبود. بیت المال را براب��ر تقس��یم می ک��رد، مس��لمانانی چ��ون بالل و صهیب در عهد رسول الله )ص( با زنان عرب ازدواج کردند ولی امروز اعراب میان ما و خودشان تفاوت قائلند. امام علی )ع( با اعراب در این زمینه صحبت کرد. ولی اثر نداشت و آنان فریاد کردند: ممکن نیست، ممکن نیست. علی )ع( در ح��الی ک��ه از این جریان خشمناک بود میان ايرانيان آمد و گفت: با کمال افسوس اینها حاض��ر نیستند، با شما روش برابری در پیش گیرند و مانند یک مس�لمان ب�ا حق�وق یکس�ان رفتار کنند. من توصیه می کنم که بازرگانی پیشه کنید، خ��دا ب��ه ش��ما ب��رکت خواه��د

داد. اوالد حضرت علی )ع( نیز همین مشی و سلوک وی را در برخورد با مس��ایل ن��ژادی و قومیت ها پیگیری ظلم هایی كه خلفا اموی و عباسیان ب��ر علی��ه م��ردم غ��یر ع��رب انجام می دادند، موجب شد علویان مردم دور دست را به قیام و براندازی حک��ومت

ظالمانه می خوانند. نکته دیگر اینکه احترام به علویان در ایران پس از حضور مب��ارک ام��ام رض��ا )ع( در طوس دوچندان شد و اعوان و انصار امام در نشر آثار اسالم و تب��دیل خراس��ان ب��ه مرکز شیعه نقش بی بدیل ایفا کردند. با حضور امام رضا )ع( در ایران به ویژه پس از والیت عهدی، حضرت حب والیت امام و ائمه گسترش یافت و سادات و علوی��ان ک�ه س�الها طعم تلخ حک��ومت ب�نی امی�ه و ب��نی عب�اس را چش�یده بودن�د، احس�اس

آرامش نمودند و مورد تجلیل و تکریم قرار گرفتند. با آمدن امام رضا )ع( به ایران و مهاجرت علویان و سادات و علما، مرک��ز تجم��ع و تبلیغات شیعیان اثنی عشری از کوفه و نجف به قم و خراسان سرایت کرد و ب��دین

ترتیب مراکز شیعه از فشار متمادی و البه الی قرنهای ممتد خفقانی نجات ی��افت وسرانجام توانست پیروزمندانه در سراسر ایران انتشار یابد.

در هر صورت، محبوبیت علویان و اه��ل بیت می��ان مس��لمانان ب��ه وی��ژه ایرانی��ان از دالیل گسترش تشیع در مناطق مختلف جهان به ویژه ایران است اهل بی��تی ک��ه در

ادوار تاریخ با عنوان »علویان« و لقب »شریف« شناخته شده اند. این محبوبیت در درجه نخست برگرفته از اعتنای قرآن به ذوی القربی و آیه تطه��یر است و عالوه بر قرآن روایات ف��راوانی هم در فض��ایل اه��ل بیت ب��ه خص��وص علی )ع( توسط صحابه و تا بعين در نقاط مختلف جهان اس��الم ب��ه خص��وص ع�راق نق��ل

می شد و زمینه را برای دوستی بیشتر آنان نسبت به اهل بیت فراهم می کرد. نکته آخر که باید به آن اشاره نمود این است از دوران امام صادق )ع( در شهرهای قم، ری، خراسان و مازندران کانون های علویان به صورت منس��جم در ح��ال ش��کل گرفتن بودند. حضور هر یک از امامزادگان و سادات در میان شیعیان موجب تقویت و انسجام بیشتر کانون ها می شد و قدرت بالقوه ای برای شروع قیام و خط��ر ب��رای حکومت عباسیان به شمار می آمد. از این رو، حاکمان عباسی با دقت و حساس��یت شدید، این مراکز را تحت نظر داش�تند و س��عی می کردن��د از ایج��اد ه�ر ع�املی ک��ه باعث انسجام و اتحاد آنها می شود، ممانعت کنند. از سوی دیگر، علوی��ان و خان��دان اه��ل بیت علیهم الس��الم از وج��ود چ��نین مراک��زي آگ��اهی داش��تند و هنگ��ام هج��رت بهترین مکان ها و امن ترین پایگاه را شهرهای یاد شده می دانس��تند ک��ه محبت اه��ل

75بیت )ع( در میان آنها واقعی بود.

امام زادگان، مظهر ایستادگی و والیتمداری.2 والیت در اسالم یک مفهوم عالی اس��ت. این را بای��د بفهمن��د. ش��یعه بای��د ب��ه والیت افتخار کند و غیر شیعه هم سعی کند آن را بشناسد.... ایستادگی در مقاب�ل دش��من هم، از خصوصیات والیت است. چون ائمه ما، الگ��وی این ایس��تادگی ان��د؛ از نمون��ه کربال بگیرید تا امامزاده هایی که در سخت ترین شرایط مقاومت کردند و به شهادت

76رسیدند.

امامزادگان و بقاع متبرکه باید به قطب فرهنگی تبدیل شوند.

emamzadegan.ir. نویسندگان: دکتر مومن بالله - داود احمدزاده، سایت جامع امامزادگان و بقاع متبرکه ایران اسالمی 75

۱۳۷۴/۰۲/۲۸. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران نظام، 76

ضرورت تبدیل بقاع متبرکه به قطبهای فرهنگی کشور.3 بقاع متبرک��ه امامزادگ��ان بای��د هم ب��ه لح��اظ ظ��اهری و هم ب��ه لح��اظ معن��وی احی��ا

باید برنامه هاي فرهنگی مناسبی در بقاع متبرکه و امامزادگان اجرا شود ت��ا…شوند77این اماکن تبدیل به قطب و کانون هاي فرهنگی شوند.

ارتباط امامزادگان با عترت طاهرین)ع(.4 مهم ترین بحثی که درباره امامزادگان مطرح است این اس��ت ک��ه این ه��ا ب��ه ع��ترت طاهرین )علیهم السالم و الصالة( مرتبط هستند و عترت عدل قرآن ک��ریم اس��ت و

قرآن کریم مبین، مفسر و شارح می خواهد که همان عترت اند. آن علوم اساسی که به وسیله ذات اقدس الله و خاندان عصمت و طه��ارت )علیهم السالم و الصالة( رسید به این امامزادگ��ان هم منتق��ل ش��د. این ه��ا ممکن اس��ت از علم الدراسه خیلی استفاده نکرده باشند ولی مهم ترین علم، علم الوراث��ه اس��ت ک��ه

امامزادگان سهم وافری بردند. علم الدراسه بدون علم الوراثه تعیین کننده نیست. این امامزاده ها از علم الوراثه طرفی بستند و با همان علم الوراثه از حجاز به ای��ران آمدند و اسالم را به عنوان ق�رآن و ع�ترت ب�ه ای�ران آوردن�د هرج�ا این امامزاده ه�ا نزول اجالل کردند آن جا مرام اهل بیت)ع(، مکتب اهل بیت)ع(، علوی بودن، فاطمی

بودن، حسنی و حسینی )علیهم السالم و الصالة( بودن، رواج پیدا کرده است. این امامزاده ها نسبت به ما حق حیات دارند یعنی ما تشیع مان را، والیت مداری مان را، پیروی اهل بیت)ع( را از این امامزاده ها داریم. آن روز که اسالم به ای��ران آم��ده است اسالم تنها با قرآن نیامده و وس��یله ع��ترت هم آم��ده و این ع��ترت آمیخت��ه ب��ا قرآن و قرآن هماهن��گ ب��ا ع��ترت ب��ه وس��یله این امامزاده ه��ا منتش��ر ش��ده، این ک��ه می بینید بزرگان وقتی وارد حرم امامزادگان شدند نهایت خضوع را دارن��د ب��رای این

است که این ها حق حیات نسبت به ما دارند. اگر کسی بخواهد دین داشته باشد، اساسش والیت است، اگر کس��ی بخواه��د یقین پیدا کند ستون یقین سخنان نورانی اهل بیت)ع( است، دودمان طه و یاسین اس��اس دین و همتای قرآن کریم هستند. ب�ه فرم��وده ام�ام علی )ع( خان�دان نب��وت اس��اس یقین و عماد دین هستند. اگرگفت��ه ش��د م��زار امامزادگ��ان و بقع�ه آن ه��ا بای��د قطب فرهنگی بشود برای آن است که وجود مبارک پیامبر )ص( فرمود: »انی تارک فیکم

الثقلین«. امیدواریم نظام اسالمی ما توفیق آنرا داشته باشد از بقاع متبرکه به��ره ف��رهنگی و

78دینی ببرد به طوری که اساس دین و عماد یقین از این بقعه ها نصیب اسالم شود.

، به نقل از ایرنا14/8/91. سخنان آیت الله مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم، 77 پیام آیت الله العظمی جوادی آملی به مناسبت برگزاری نخستین کنگره بین المللی امامزادگان در اصفهان،.78

، خبرگزاری دانشجویان ایران )ایسنا(19/6/92

شناخت بقاع متبرک و قبور پربرکت، تفسیر عملی سوره کوثر است. آنان مص��داق روشن کوثر و حافظان شجره طیبه و ناش��ران اه�ل والیت و مبلغ�ان آث�ار هس�تند و قبور آنها هم منشا برکات است. مکتب تشیع ب��ه ب��رکت ورود فرزن��دان اهل��بیت )ع( نصیب مردم ایران شد. لذا بقاع متبرکه همانگونه که مقام معظم رهبری فرمودن��د،

باید به قطب فرهنگی تبدیل شود

وجود بقاع متبرکه و امامزادگان، عامل نزدیکی به خدا.5 دلیل این امر که معن��ویت خاص��ی در می��ان م��ردمی ک��ه گ��رد بق��اع متبرک��ه زن��دگی می کنند وجود دارد، آن است که مردم برای چنین مکان هایی احترام خاصی قائلند و در آن آب��ادی، گن��اه کم ت��ر اس��ت..هرج��ا بقع��ه مت��برکه ای وج��ود دارد و ام��امزاده ای مدفون شده، ترس از خدا بیشتر اس��ت بن��ابراین حف��ظ این آث��ار ب��ر م��ا الزم اس��ت

چون بر دیانت مردم موثر هستند. مردم ما همواره احترام بقاع متبرکه را داشته اند و در عمران و آبادانی این امک��ان 

کوشا بوده ان��د.. اندیش��ه وه��ابی ب��ه دنب��ال ن��ابودی تم��ام آث��ار اس��المی و معن��وی در سراس��ر جه��ان اس��ت و دس��ت های پش��ت پ��رده آنه��ا و همچ��نین دولت انگلیس در بسیاری از تخریب هایی که اخیرا ص��ورت گرفت��ه دی��ده می ش��ود. آنه��ا ب��ه دنب��ال این هستند که تمام آثار را از بین ببرند و هیچ اثری از اسالم نماند مگر قرآن و حتی اگر بتوانند قبر پیامبر)ص( را نیز محو می کنند زی��را آنه�ا ع�داوت و خص��ومتی دیرین��ه ب��ا

79اسالم ناب و پیامبر دارند.

اهمیت زیارت مشاهد امامزادگان.6 توسل ب�ه امامزاده ه��ا ب�رای ب�رآورده ش��دن ح�وایج، مش�هور و مج��رب اس��ت، ولی عده ای در توسل به حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم بر ما ایراد می گیرن��د و � نعوذبالله � می گویند:»عصای خیر من محمد!؛ عص��ای من از محم��د برت��ر اس��ت!«. حتم��ا ب��رای اینک��ه ب��ا عص��ا ح��داقل می ت��وان گ��رگ را از گوس��فند دور ک��رد، ولی �

!نعوذبالله � او مرده و خاک شده است »و من لم یجعل الله له نورا فما له من نور؛ ه�رکس ک�ه خ�دا ب�رای او ن��وری ق�رار

80نداده باشد، نور نخواهد داشت.«

این امامزاده ها و مشاهد مشرفه و عتبات عالیات را که ما شیعیان در اختیار داریم، دیگران از این گونه فیوضات محرومند. اگر کسی بتواند کرام��ات و معج��زاتی را ک��ه

، به نقل ازروابط عمومی اداره کل اوقاف و28/12/93 سخنان آیت الله سبحانی در دیدار مدیرکل اوقاف قم، .79امورخیریه قم

۲۵۵، ص۲ در محضر بهجت، ج.80

از ضرایح آنه��ا ص��ادر ش��ده جمع آوری کن��د، کتاب ه��ایی از ک��رامت و معج��زه ت��ألیف81خواهد شد.

گفته می شود هر کس در سفر اول زیارت حضرت امام رضا علیه الس��الم: پرسش ح�اجتی داش��ته باش�د، آن حض��رت آن ح�اجت را ب�رمی آورد، آی�ا این ح�رف درس�ت

است؟ چنین معروف است، ولی در هر سفر بلکه در همه جا و همیش��ه آن حض��رت: پاسخ

ح��وائج را ب��ر آورده می کن��د، بلک��ه امامزاده ه��ای آنه��ا س��فره های رحمتن��د و چه بس��ا نسخه ی دردهای ظاهری و باطنی ما به دست یکی از آنها باش��د. خ��ود را از زی��ارت

82مشاهد آنها محروم نکنیم.

امامزادگان، منشأ خیر و برکت.7 امامزادگان در عالم برزخ و هم در ع��الم م��اده نظ��ارت دارن��د و در ه��ر مک��انی ک��ه هستند سبب دفع بال و قضا و نزول خیر و برکت هستند. این بزرگواران تمام دعاه��ا و حاجات ما را می ش��نوند و آنه��ا را ب��ه حض��ور حض��رت مه��دی )ع( جهت وس��اطت

83می برند.

راهکارهای عملی تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی مراکز دینی از صدر اسالم مورد توجه ره��بران و مت��دینان این دین ب��وده اس��ت. این مراکز که نمونه عینی اش در مساجد بروز یافته، به مثابه پایگاه اص��لی رس��یدگی ب��ه همه امور مردم بوده و امور مهمی چون جهاد، قرآن آموزی، نماز جمعه و غ��یره در این مکان های شریف صورت می گرفت. در دورهای بعدی مخصوصا بعد از ش��هادت ائمه»ع« و بوج��ود آم��دن اعت��اب مقدس��ه، این مکان ه��ا عالوه ب��ر ک��ارکرد مس��اجد، به عنوان کانون ش��کل گیری جنبش ه��ای ع��دالت خواه و ض��د ح��اکمیت ناص��الح م��ورد توجه قرار گرفت؛ فشارهای گوناگون در ادوار مختلف برای منص��رف ک��ردن م��ردم از روآوری به این اماکن که در قالب منع زیارت صورت می گ��رفت حک��ایت از نقش

ک��ه بس��یاری از ایش��ان خ��ود ی��ک–پررنگ این مراکز دینی دارد. قبور ام��ام زادگ��ان رهبر دینی بوده و در جهاد با حاکمیت ه��ای ج��ور ب��ه ش��هادت رس��یده اند ��� ک��ارکردی مشابه با کارکرد اعتاب مقدس ائمه»ع« اما در مقیاس��ی کوچک��تر و گ��اه منطقه ای داشته اند. در این میان نقش این بقاع متبرک��ه در ش��کل گیری ف��رهنگ دی��نی درخ��ور توجه است؛ چ��را ک��ه درس آموزه ه��ای ف��راوان این بزرگ��ان در می��دان جه��اد علمی، عملی و دف��اعی بس��تر ط��رح ارزش ه��ای دی��نی و ب��ه تب��ع آن ارائه ی منظ��ومه ای از شاخصه های فرهنگ ساز را فراهم نموده است. از اینرو بر مسؤالن امر الزم اس��ت

۳۰۷، ص۲ در محضر بهجت، ج.81۲۷۷، ص۲ در محضر بهجت، ج.82 سخنان آیت الله محمدعلی ناصری دولت آبادی به مناسبت هفته وقف در گفت و گو با خبرنگار فارس در اصفهان،.83

، به گزارش روابط عمومی سازمان اوقاف و امور خیریه4/10/93

تا با بازخوانی تراث علمی و عملی برجای مانده از این بزرگان به طرح نقشه راهی برای احیاء و تقویت ارزش های دینی با محوریت این بقاع متبرک اقدام نماین��د؛ چ��را که به لحاظ علقه ی معنوی مردم با این مراک��ز م��ذهبی زمین��ه مناس�بی ب�رای ق�رار گرفتن بقاع متبرک در ک��انون توجه��ات م��ردمی و تب��دیل آنه��ا ب��ه قطب ه��ای اص��لی

فرهنگ دینی وجود دارد. برای تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی عالوه بر تقویت و تعمیق ش��ناخت م��ردم نسبت به امام زادگان بای��د ب��ه ی��ک س��ری اق��دام های عملی دس��ت زد ک��ه می ت��وان

عمده ترین آنها را با رعایت اختصار بصورت زیر دسته بندی نمود: � زیباسازی ظاهری و معن��وی بق��اع متبرک��ه ب��ا بهره گ��یری از معم��اری اس��المی و1

دستورالعمل های روایی نقش بس��زایی در راس��تای ج��ذب م��ردم و تب��دیل این بق��اعشریف به مراکز اصیل فرهنگی دارد.

� بهره گیری درست و هدفمند از رسانه با توجه به ظرفیت تأثیرگ��ذاری ب��االی آن،2 شیوه ای کارآمد در شناساندن جایگاه امام زادگان و عمق بخشی ب��ه مع�ارف عم�وم مردم در این زمینه و نهایتا تب��دیل این بق��اع ب��ه کانون ه��ای اص��لی دی��نی ��� ف��رهنگی

است.مت3 ��� برخ��ورداری از نیروه��ای توانمن��د در ح��وزه اخالق و دانش دی��نی در س��

دست اندرکاران بقاع متبرکه و نیز تالش برای ایجاد نوعی پیوند ماندگار بین مردم وامام زادگان از راهکاری تبدیل این بقاع به مراکز پیشرو در امر فرهنگ است.

� سه حوزه اصلی دیانت، سالمت و امور فرهنگی از ظرفیت های بالقوه ای اند ک��ه4 می توان با فعال سازی هوشمندانه و مدبرانه آنها بستر جلب و ج��ذب م��ردم ب��ه این

مراکز دینی و تبدیل آنها به قطب های فرهنگی را فراهم ساخت. � فرصت منابع انسانی بومی و فعال سازی شایسته ی این استعداد ها، می تواند ب��ه5

عنوان یک عامل مهم در روآوی مردم به بقاع متبرکه در راس��تای تب��دیل این ام��اکنمقدس به قطب های فرهنگی باشد.

� احساس فایده مندی هرچه بیشتر ام��اکن مت��برک از س��وی م��ردم ع��املی تع��یین6 کنن��ده در روی آوری م��ردم ب��ه این مکان ه��ای مطه��ر اس��ت. در همین راس��تا از راهکارهای عمده در برانگیختن این احساس مثبت، می توان ب��ه برگ�زاری دوره ه��ای

مختلف با موضوع مهارت های زندگی بویژه برای بانوان اشاره نمود. ��� ال��تزام عملی بزرگ��ان و مس��ؤالن ب��ه ارتب��اط ب��ا این مراک��ز دی��نی ب��ا ک��ارکرد7

الگوبخشی که این هنج��ار رفت��اری دارد زمین��ه گ��رایش و روی آوری م��ردم ب��ه بق��اعمتبرک و تبدیل آنها به مراکز اصلی فرهنگی را فراهم می سازد.

� فرهنگ اطعام و نیز دست گیری های اقتصادی به عن��وان دو عام��ل مهم در ج��ذب8 توده مردم بویژه اقشار کم برخوردار ب��ه بق��اع مت��برک و ف��راهم ش��دن زمینه ی ک��ار

84فرهنگی و نهایتا تبدیل این اماکن مقدس به اقطاب فرهنگی خواهد بود.

نویسنده: مرتضی حبیبی سی سرا، دانشجوی دکتری و پژوهشگر پژوهشگاه علوم اسالمی امام صادق»ع«، قم،.84منبع: راسخون

موسیعلیهما السالم ؛ مظه||ر قی||امروز ششم: حضرت احمدبنلله و والیتمداری

احمد بن موسی نزد امام کاظم )علیه السالم(جایگاه حضرت .1 امام كاظم عليهالسالم عنايت ويژهاي به احمد بن موسي عليهالسالم داشت و او

را بر برخي ديگر از فرزندانش مقدم ميداشت. شيخ مفيد � از علماي قرن چهارم � درباره شخصيت احمد بن موسي و عالقه امام

كاظم عليهالسالم به او ميگويد: »احمد بن موسي مردي كريم و پرهيزكار بود و حضرت موسي بن جعفر او را دوست ميداشت و آباديي كه به »يسيره« شهرت

داشت به او هبه نمود. گفته ميشود يك هزار بنده در راه خدا آزاد نمود. احمد بن موسي عليهالسالم يكي از پنج نفري است كه امام موسي كاظم

1عليهالسالم او را در اجراي وصيتش با امام رضا عليهالسالم شريك دانسته است.

معرفت واقعی به امام زمان، سبب عدم تردید در افشای.2 حقیقتی بزرگ

چون خبر شهادت حضرت موسی کاظم علیه السالم امام هفتم شیعیان در مدینه شایع شد، مردم به در خانه ام احمد، مادر حضرت شاه چ��راغ »احم��د بن موس��ی« گرد آمده و حضرت سید میر احمد را با خود به مسجد بردند، زی��را از جاللت ق��در و شخصیت بارز و اطالع بر عبادات و طاعات و نشر شرایع و احکام و ظهور کرامات و بروز خوارق عادات که در آن جناب سراغ داشتند، گمان کردند ک��ه پس از وف��ات پدرش امام موسی بن جعفر علیه السالم امام بحق و خلیف�ه آن حض��رت فرزن�دش

»احمد« است. به همیت جهت در امر امامت با حض��رتش بیعت کردن��د و او ن��یز از م��ردم مدین��ه بیعت بگرفت، سپس بر منبر باال رفت، خطبه ای در کمال فصاحت و بالغت انشاء و قرائت فرمود، آنگاه تمامی حاضرین را مخاطب ساخته و خواست که غائبین را ن��یز آگاه سازند و فرمود: همچنان که اکنون تمامی ش��ما در بیعت من هس��تید، من خ��ود در بیعت برادرم علی بن موسی علیه السالم می باشم، بدانید بع��د از پ��درم ب��رادرم »علی« امام و خلیفه ی بحق و ولی خداست. و از ج��انب خ��دا و رس��ول ص��لی الل��ه علیه و آله و سلم او، ب��ر من و ش��ما ف��رض و واجب اس��ت ک��ه ام��ر آن بزرگ��وار را

اطاعت کنیم و به هر چه امر فرماید گردن نهیم. پس از آن ش�مه ای از فض��ایل و جاللت ق�در ب�رادرش علی علی�ه الس�الم را بی�ان فرمود، تا آنجا که هم��ه حاض��ران گفته ه��ای آن بزرگ�وار را اط��اعت کردن��د، ابت��دا او بیعت را از م��ردم برداش��ت، س��پس گ��روه حاض��ران در خ��دمت احم��د ب��ه در خان��ه حضرت امام علی بن موسی علی��ه الس��الم آم��ده همگی ب��ا آن جن��اب ب��ر ام��امت و وصایت و جانشینی امام موسی بن جعفر علیه السالم بیعت نمودند. و حضرت امام رضا علیه السالم درباره برادرش احمد دعا کرد و فرمود: همچنان که حق را پنه��ان

85و ضایع نگذاشتی، خداوند در دنیا و آخرت تو را ضایع نگذارد.

hawzah.net پایگاه اطالع رسانی حوزه، .85

و ماجرایاحمد بن موسی )علیه السالم( مظهر قیام در راه امام.3شهادت ایشان

در زمان خالفت مامون عباسی لعنة الله علیه که قیام و نهضت سادات هاشمی و علوی به اوج خود رسیده بود و با زعامت و هدایت حضرت امام رضا )علیه الس��الم( اسالم راستین و حاکمیت الهی ترویج می شد و حقیقت چهره کریه خلفای عباسی و حکومت غاصبین روشن می گشت، مامون به منظور فرو نش��اندن مب��ارزات انقالبی

والیتعه�دی خ��ود را ب��ه حض��رت ام��ام رض��اشیعیان و تحکیم خالفت متزلزل عباسی )علیه الس�الم( واگ�ذار می کن��د و عل�یرغم می�ل ب�اطنی ام�ام )علیه الس�الم(، م�امون حضرتش را از مدینه ب��ه ط��وس انتق��ال می ده��د و والیتعه��دی را ب��ه ایش��ان تحمی��ل

می نماید. حضور با برکت امام هشتم )علیه السالم( در خراسان باعث می شود که شیعیان و محبان اهل بیت رسالت ب��ا اش��تیاق زی��ارت چه��ره تابن��اک ام��امت و والیت از نق��اط

مختلف بسوی ایران حرکت کنند. ه.ق(203 تا 198حضرت احمد بن موسی )علیهما السالم( نیز در همین سنوات)

ب��ه هم��راه دو تن از ب��رادرانش ب��ه نامه��ای محم��د و حس��ین و گ��روه زی��ادی از برادرزادگان، خویشان و شیعیان، بالغ بر دو یا سه هزار نفر از طری��ق بص��ره ع��ازم خراسان شدند و از هر شهر و دیاری که می گذشتند، بر تعداد همراهانش��ان اف��زوده می شد، ب��ه ط��وری ک��ه ب��رخی از مورخ��ان تع��داد ی��اران احم��د بن موس��ی )علیهم��ا

السالم( را نزدیک به پانزده هزار نفر ذکر کرده اند. در همین احوال، علیرغم خدعه و نیرنگ های مامون عباسی برای مخدوش ساختن مق��ام والیت و چه��ره علمی حض��رت رض��ا )علیه الس��الم(، برت��ری حجت خ��دا و

ه.ق202پیروزی های حضرتش کینه ی مامون عباسی را بیشتر و سرانجام در سال امام معصوم را مسموم و به ش��هادت می رس��اند. س��پس در س��وگ ایش��ان، ب��ا ری��ا کاری به عزاداری می پردازد و جسد مطهر حضرت رضا )علیه السالم( را ب��ا اح��ترامدر کنار مدفن هارون الرشید قاتل امام موسی الکاظم )علیه السالم( دفن می نماید. مامون ملعون که از جنایات خویش بسیار متوحش، و خبث س��ریره و دش��منی آل ابیطالب را از اسالف خویش کمال و تم��ام ب��ه ارث ب��رده ب��ود، ب��ا اطالع از ح��رکت حضرت احمد بن موسی )علیهما الس��الم( ب��رادر بزرگ��وار ام��ام رض��ا و ی��ارانش ب��ه قصد خراسان، به جمیع حکام و عمال خود دستور داد هر کجا از بنی فاطمه و اوالد پیغمبر بیایند مقتول سازند. و پیروان سادات بنی هاشم را با آزار و شکنجه مرعوب

و مقهور حکومت غاصب نمایند. خبر ح��رکت احم��د بن موس��ی )علیهم��ا الس��الم( توس��ط ک��ارگزاران حکوم��تی ب��ه مامون رسید. مامون که ورود ب��رادران ام��ام را ب��ه مرک��ز حک��ومت، تهدی��دی ج��دی برای موقعیت حساس خود می دید و از هم داستان شدن برادران و شیعیان امام ب��ا وی هراسناک بود، به همه حکمرانان خ�ود، دس��تور داد ک��ه: در ه��ر کج��ا قافل��ه ب��نی هاشم را یافتند، مانع از حرکت آنها شوند و آنه��ا را ب��ه مدین��ه بازگردانن��د ی��ا مقت��ول

کنند.

این دستور به هر شهری که می رسید، کاروان از انجا گذشته بود، مگ��ر در ش��یراز که پیش از رسیدن کاروان احمد بن موسی )علیهم��ا الس��الم(، حکم ب��ه ح��اکم وقت رسید. حاکم فارس ))قتلغ خان(( مردی سفاک و خونریز بود. وی ب�ا لش�کری انب��وه

از شهر خارج شد و در برابر کاروان احمد بن موسی )علیهما السالم( اردو زد. سپاه قتلغ خان در برابر یاران احمد بن موسی )علیهما السالم( صف های خ��ود را 

آراستند، و جنگ نابرابری آغاز شد. در نتیجه ی رش��ادت و ف��داکاری ی��اران احم��د بن موسی )علیهما السالم( دشمن شکس��ت خ��ورد و عقب نش��ینی ک��رد. این ج��دال در سه نوبت و ب��ه م��دت چن��د روز ادام��ه ی��افت. در پیک��ار س��وم، س��پاهیان قتل��غ خ��ان شکست خوردند و ناچار از محل درگیری، قریه کشن تا نزدیک ب��رج و ب��اروی ش��هر شیراز به مسافت سه فرسخ عقب نشستند و از ت��رس ب��ه درون حص��ار ش��هر پن��اه بردند و دروازه ه��ای ش��هر را محکم بس��تند. احم��د بن موس��ی )علیهم��ا الس��الم( ب��ه اردوگاه خویش، در قریه کشن، نزدیک یاران خویش بازگشت. در این ن�برد، ع�ده ای از امامزادگان و اصحاب احمد بن موسی )علیهما السالم( زخمی و تع��دادی نزدی��ک

به سیصد نفر به شهادت رسیدند. روز دیگر، احمد بن موسی )علیهما السالم( یاران خود را ب��ه پش��ت دروازه ش��هر 

شیراز منتقل کرد و همان جا خیمه زد. قتلغ خان که دریافت قادر به پیکار ب��ا احم��د بن موسی )علیهما السالم( نیست و با وجود عشق و فداکاری که در سپاه احمد بن موسی )علیهما السالم( موج می زند، توان مقابله مردانه با آنها را ندارد، ب��ا ع��ده ای از فرماندهان سپاه خود، طرح نیرنگی را ریخت تا بلکه با این روش ب��ر آن ه��ا ف��ایق آیند. بر اساس نیرنگ و توطئه طراحی شده، جمعی از سپاهیان جنگ آزموده ی خود را با شیوه جنگ و گریز به صفوف یاران احمد بن موس��ی )علیهم��ا الس��الم( گس��یل داشت و به آن ها دستور داد در اولین درگ��یری وانم��ود ب��ه عقب نش��ینی و شکس��ت کنند و به سوی دروازه های شهر بازگردند. یاران و برادران احمد بن موسی )علیهما

ش��هر ش��دند، دش��من مک��ار، دروازه ه��ای ش��هر را بس��ت. السالم( با این خدعه وارد سپاهیان قتلغ خان که از پیش در گذرگاههای شهر کمین کرده بودند، یاران احمد بن

موسی )علیهما السالم( را هر کدام به وضعی و در موضعی به شهادت رساندند. در نتیجه توطئه دشمن بس��یاری از ی��اران احم��د بن موس��ی )علیهم��ا الس��الم( ب��ه شهادت رسیدند و عده ای ن��یز ک��ه از نیرن��گ دش��من ب��ه س��المت گریخت��ه بودن��د، در اطراف پراکنده شدند. مورخان اتفاق نظر دارند که غالب امامزادگ��ان در ف��ارس و

دیگر شهرهای ایران، از پراکنده شدگان این نهضت هستند. حضرت احمد بن موسی )علیهما السالم( نیز مورد تعقیب دش��من ق��رار گ��رفت و قتلغ خان با ش��مار زی��ادی از س��پاهیان خ��ود ب��ه آنه��ا هج��وم ب��رد. احم��د بن موس��ی )علیهم��ا الس��الم( ش��جاعانه در مقاب��ل دش��من پای��داری ک��رد و ب��ه دف��اع از خ��ود

هنگامی که »قتلغ« دانست که از طریق ستیز مسلحانه، قدرت از می��ان86پرداخت. بردن آنان را ندارد؛ از طریق خانه همسایه او شدند و از طریق شکافی که در خانه همسایه درست کردند وارد خانه ای ک��ه س��ید أحم��د در آن پن��اه ب��رده ب��ود، ش��دند و زمانی که او برای استراحت و تجدید قوا، پس از نبردی طوالنی به خانه رفت��ه ب��ود،

shahecheragh.ir پایگاه اطالع رسانی آستان مقدس شاه چراغ .86

هنگام خروج، با شمشیری بر سر او ضربه ای وارد کردند. س��پس ب��ه دس��تور »قتل��غ87خان« خانه را بر روی آن بدن شریف خراب کردند و زیر آوار باقی گذاردند.

پیدا شدن مزار حضرت احمد بن موسی و ارتباط آن با نام.4 چراغ« »شاه

بیشترین و معتبرترین منابع متقدم و متاخر که به شرح حال و زندگانی احمد بن پرداخته اند، آشکار شدن مدفن احمد بن موسی)علیهما موسی)علیهما السالم(

(623-658السالم( را در عهد امیر مقرب الدین مسعود بن بدر بین سال های )می دانند.

ه.ق( از قدیمی ترین ماخذهایی764شیراز نامه زرکوب شیرازی)تالیف به سال است که پیدایش قبر احمد بن موسی)علیهما السالم( را در عهد امیر مقرب الدین

مسعود بن بدر ثبت کرده است. در اوایل قرن هفتم، شیراز تحت سلطه »أبوبکر بن سعد مظفر الدین« قرار گرفت. وی انسانی مؤمن بود که به نشر دین اسالم عالقه داشت و به علما و مومنان احترام می گذاشت و سادات را دوست می داشت. وزراء و مأموران

دولتی او نیز اینجنین بودند که از جمله آنان می توان »امیر مسعود بن بدرالدین« را نام برد که انسان بخشنده ای بود، آبادانی سرزمین ها و بهبود وضع مردم از اهداف او بود، به زیبایی و تنظیف شهر شیراز که پایتخت حکومت به شمار می

رفت، همت گمارد و بنایای ویران و خرابه های آن را آباد نمود. او عالوه بر دستور آبادانی شهر شیراز، دستور داد محلی که سید احمد در آن به

شهادت رسیده بود را آباد کنند. در هنگام جستجو، کارگران به بدن تازه جوانی بلند قامت با سیمایی زیبا روبرو شدند که به علت ضربه شمشیری در سرش کشته

شده بود. کارگران او را از خاک خارج نموند و امیر مسعود را مطلع ساختند که او به همراه برخی از مسئولین تحقیق به آن محل آمد که پس از تحقیقاتی بسیار، وجود دالئلی نظیر انگشتری که روی آن نوشته شده بود » العزة لله، أحمد بن

موسی« با توجه به وقایع تاریخی که نقل شده بود، ثابت شد که این بدن أحمد بن موسی است و هنگامی که مردم شیراز بدن شریف را دیدند که پس از چهل سال

از شهادت ایشان، از زیر آوار خارج شد در حالی که هنوز تازه و دست نخورده بود، دانستند که صاحب این بدن که أحمد بن موسی فرزند امام موسی کاظم از اولیاء الله است و به حقانیت تشیع ایمان آورده و بسیاری از مردم شیراز به تشیع روی

آوردند. سپس مسعود بن بدر الدین دستور داد در همان جا که بدن ایشان را یافته بودند بر

بدن شریف نماز بخوانند و همان جا با احترام و تجلیل در حضور علماء و بزرگان شیراز به خاک بسپارند و بر روی آن بنایی وسیع و زیبا بسازند تا زائران و عابران

hawzah.net پایگاه اطالع رسانی حوزه، .87

ه ق فوت ملک مظفر الدین پا بر جا658آن مزار را زیارت نمایند. این بنا تا سال ماند.

چرا "شاهچراغ" ؟ درباره پیدا شدن مدفن حضرت احمد بن موسی )س( حکایت دیگری نیز نقل شده است که توجه به آن دلیل نامیده شدن آن حضرت به "شاهچراغ" را نیز روشن می

کند: تا زمان »امیر عضدالدوله دیلمی« کسی از مدفن حضرت احمد ابن موسی )ع( اطالعی نداشت و آنچه روی قبر را پوشانده بود تل گلی بیش به نظر نمی رسید که در اطراف آن، خانه های متعدد ساخته شده بود. از جمله پیرزنی در پایین آن تل، خانه ای گلی داشت و در هر شب جمعه، ثلث آخر شب می دید چراغی در

نهایت روشنایی در باالی تل خاک می درخشد و تا طلوع صبح روشن است، چند شب جمعه مراقب می بود، روشنایی چراغ به همین کیفیت ادامه داشت با خود

اندیشید شاید در این مکان، مقبره یکی از امامزادگان یا اولیاء الله باشد، بهتر آن است که امیر عضدالدوله را بر این امر آگاه نمایم. هنگام روز پیرزن به همین قصد به سرای امیر عضدالدوله دیلمی رفت و کیفیت آنچه را دیده بود به عرض رسانید.

امیر و حاضرین از بیانش در تعجب شدند. درباریان که این موضوع را باور نکرده بودند، هر کدام به سلیقه خود چیزی بیان کردند. اما امیر که مردی روشن ضمیر

بود گفت: »اولین شب جمعه شخصا به خانه پیرزن می روم تا از موضوع آگاهشوم«.

چون شب جمعه فرا رسید شاه به خانه پیرزن آمده و دور از خدم و حشم آنجا خوابید و پیرزن را فرمود هر وقت چراغ روشن گردید مرا بیدار کن .چون ثلث آخر

شب شد پیرزن بر حسب معمول روشنایی پرنوری قوی تر از دیگر شب های جمعه مشاهده کرد و از شدت شعفی که به وی دست داده بود بر بالین امیر عضدالدوله

آمده و بی اختیار سه مرتبه فریاد زد: » شاه! چراغ«. امیر بیدار شد و ناگهانی از خواب پریده و چشمش را متوجه سمتی نمود که پیرزن

چراغ را به او نشان می داد و چون علنا و آشکارا چشمش نور چراغ را دید در شگفتی عجیب بماند و چون رو به سمت چراغ بر باالی تل برآمد اثری از چراغ

ندید و چون به پایین آمد باز نور چراغ با روشنایی زیاد خود نمایی می کرد،خالصه اینکه امیر شخصی را جهت کاوش در آن منطقه مامور می کند و..... مقبره فرزند

ارشد موسی بن جعفر)ع( حضرت شاهچراغ پیدا می گردد و به دستور امیر بر باالی آن جایگاهی ساخته می شود که تا امروز زیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت

و طهارت است.

گزیده ای از تجلیل برخی از علما و بزرگان از شخصیت واالی.5 احمد بن موسی )علیه السالم(

آیت الله العظمی مکارم شیرازی عالقه و ارادت خاص مردم باایمان این خطه از کشور ]شیراز[ سبب شده ک��ه از قدیم االیام پذیرای منسوبین به خان��دان نب��وی و عل��وی باش��ند و آنه��ا را چ��ون ج��ان ش��یرین خ��ود در ب��ر گیرن��د ب��ه همین دلی��ل ش��یراز و ف��ارس مرق��دهای مطه��ر شخصیت های فراوانی را در خود جای داده و در هر گوشه و کنار م��زار و قب��ور آنه��ا جلب توجه می کند و مورد اح��ترام همگ��ان اس��ت. در این می��ان حض��رت ش��اهچراغ احمد بن موسی علیه السالم فرزند هفتمین امام و برادر هشتمین امام ش��یعه بیش از همه مورد توجه ق��رار دارد و بارگ�اه ملک��وتی و مقدس��ش هم��واره م�ورد زی��ارته و ارباب حاجات بوده و هس�ت و دلی�ل آن هم جاللت مق�ام علم و زه�د و اولیاء الل

تقوای آن حضرت است. محدث قمی در شرح حال آن حضرت از صاحب روضات الجنات نقل می کن��د ک��ه آن حضرت که سید السادات نامیده می ش��د و در این زم��ان مش��هور ب��ه ش��اهچراغ است. کرامات باهره از مرق��د ط��اهرش ظ��اهر گش��ته و این ام��ر ب��ه ت��واتر رس��یده است. به همین دلیل سزاوار است هم��ه فارس��یان و ب��ه وی��ژه ش��یرازیان ب��ه وج��ود

مرقد شریف آن بزرگوار در این منطقه افتخار کنند و آن را گرامی دارند. وجود این مرقد مطهر در شیراز به ضمیمه سایر مراقد مطه��ره از دودم��ان اه��ل بیت علیهم السالم و به اضافه ایمان و عالقه مندی مردم این مرز و بوم ب��ه مب��ادی دینی و مذهبی سبب شد که رهبر بزرگوار انقالب در سفر اخیرشان آن را به عنوان سومین شهر مذهبی این کشور بعد از »مشهد مقدس« و »قم« بنامند. این نام هم افتخار بزرگی برای م��ردم این م��رز و ب��وم اس��ت و هم مس��ئولیت های س��نگینی ب��ر

88دوش آنها می نهد.

شیخ مفید شیخ مفید علی��ه الرحم��ه در کت��اب خ��ود بن��ام »ارش��اد« در ش��رح ح�ال حض��رتش

می فرماید: حضرت احمد بن موسی )علیهما الس��الم( جلی��ل الق��در، ک��ریم و پرهیزگ��ار ب��ود و حضرت موسی بن جعفر )علیهما السالم( او را دوست و مقدم می داش��ت و مزرع��ه خود که معروف بود به »بسیره«، به او بخش��ید و گوین��د حض��رت احم��د بن موس��ی رضی الله عنه هزار بنده خرید و در راه خدا آزاد نم��ود. حس��ن بن محم��د بن یح��یی برای من حدیث کرد از جدش که گفت: شنیدم از اسماعیل فرزند حض��رت موس��ی بن جعفر )علیهما السالم( که می گفت: پدرم با فرزندان خود از شهر مدین��ه بس��وی برخی از اموال خود بیرون رفت و با احمد بن موسی )علیهما السالم( بیس��ت م��رد از خدمتگزاران و خادمین پدرم همراه بودند و چنان مراسم احترام و ادب نسبت به آنجناب بجای می آوردند که هرگاه احمد بن موسی )علیهما الس��الم( می نشس��ت آن بیست تن می نشستند و چ��ون ب��رمی خاس��ت بپ��ا می ایس��تادند. در چ��نین ش��رایطی پدرم احمد را قلبا چنان دوست می داشت و باطنا ب��ه وی مه��ر می ورزی��د ک��ه چ��ون

پیام آیت الله مکارم شیرازی به مناسبت برگزاری مجلس تجلیل از مقام شامخ حضرت احمد بن موسی)ع(،.88hawzah.net، پایگاه اطالع رسانی حوزه 1388/8/3

احمد از پدر غافل می گردید پدرم مخفیان��ه ب��ا گوش��ه چش��م ب��ر او نگاهه��ای گ��رم و محبت آمیز می نمود و چشم از وی برنمی داشت و ما متف��رق نمی ش��دیم ت��ا اینک��ه

89احمد از جمع ما خارج نمی گشت.

محمد کشی محمد کشی در کتاب خود، احمد بن موس��ی )علیهم��ا الس��الم( را یکی از فض��الی عصر خود نام می ب��رد و او را از مح��دثانی می ش��مارد ک��ه اح��ادیث زی��ادی از پ��در و اجداد بزرگوارش نقل کرده و می نویسد که: احمد بن موس��ی )علیهم��ا الس��الم( ب��ه

90دست مبارک خویش، قرآن کریم را نوشته است.

سید محسن امین س��ید محس��ن امین، در اعی��ان الش��یعه ب��ه نق��ل از محم��د بن ه��ارون موس��ی نیشابوری)محدث نیشابوری( در کتاب لب االنساب، ض��من ش��رح فض��ایل احم��د بن موسی )علیهما الس��الم( می نویس��د: گفت��ه می ش��ود ک��ه احم��د بن موس��ی )علیهم��ا السالم( س��ه ه��زار بن��ده داش��ت و ه��زار بن��ده را آزاد ک�رد و ه�زار ق��رآن ب��ا دس��ت مب��ارکش نوش��ت و او ب��ا ع��زت و بزرگ��وار و دارای منزل��تی ب��زرگ ب��ود. و اح��ادیث

91بسیاری از پدر و اجدادش حکایت کرده است.

بیانات مقام معظم رهبری )مدظله( درباره حضرت احمد بن.6 موسی)علیهما السالم(

شخصیت برجسته ی جناب احمدبن موسی. در میان امامزادگان شناخته شده ی خاندان پیغمبر، جزو برجستگان محسوب میشود. درباره ی او این جور نوشته اند که:

کریما جلیال ورعا و کان ابوالحسن... )علیه السالم( یحبه و احمدبن موسی »و کان یقدمه«؛ مردی بخشنده و کریم و باورع و دارای جاللت مقام و منزلت بود و پدرش

موسیبن جعفر � این بزرگوار را بر فرزندان و خویشاوندان دیگر خود مقدم � حضرت میداشت و به او محبت ویژه ای داشت. شیراز هدف توجه این امامزاده ی عزیز و دیگر امامزادگان قرار گرفت؛ آمدند و از سوی این مردم هم پشتیبانی شدند! تا

امروز هم برکات این بزرگوار بر سرتاسر استان و بر بخش مهمی از این کشور،92جاری و ساری است.

shahecheragh.ir پایگاه اطالع رسانی آستان مقدس شاه چراغ، .89 همان.90 همان.91۱۳۸۷/۰۲/۱۱ بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مردم شیراز، .92

روز هفتم: خان||دان موس||ی بن جعف||رعلیهم الس||الم ؛ نمون||ةعملی سبک زندگی قرآنی

الف. موضوعات مرتبط با خاندان موسی بن جعفر )علیهماالسالم(:

ه|||ا و فرزن|||دان اه|||ل بیت )علیهمعلت ت|||رک وطن امامزاده.1السالم(

بنی امی��ه و بنی عب��اس، این س��تمگران ت��اریخ ب��ا ارتک��اب بزرگ ت��رین ظلم و جن��ایت حضرات ائم��ه را ک��ه خداون��د، ه��دایت و حک��ومت را تنه��ا در ش��ان آن ه��ا ق��رار داده است، کنار زدند و مشکالت ف��راوانی را ب��رای آن ه��ا و فرزن��دان و پ��یروان آن ه��ا در زن��دگی ب��ه وج��ود آوردن��د و ب��االخره ب��ا شمش��یر رس��اندند ک��ه عالم��ه مجلس��ی در بح��اراالنوار فص��ل مخصوص��ی ب��ه عن��وان ب��اب "انهم علیهم الس��الم ال یموت��ون اال بالشهادة" منعقد ساخته و جری��ان ش��هادت معص��ومین را ذک��ر ک��رده اس��ت، )البت��ه آخرین معصوم امام عصر، که درود خدا بر او باد هن�وز زن�ده اس��ت و ب�ا قی�ام خ�ود جهان را از عدل و داد پر خواهد کرد.( در این رابطه، اص��حاب و ش��یعیان اهل بیت و فرزندان آن ها نیز که برای حفظ مکتب با این ستمگران به مب�ارزه ب�ر می خواس��تند هیچ وقت در امنیت به س��ر نمی بردن��د. تع��داد زی��ادی از آن ه��ا در زم��ان بنی امی��ه ب��ه دست امثال حجاج بن یوسف که خوراکش قطع�ات ن�انی ب�ود ک�ه ب�ا خ�ون س��ادات عجین شده بود، کشته شدند که قنبر و کمیل نیز ج��زء ش��یعیانی هس��تند ک��ه در این

عصر به دست حجاج به شهادت رسیده اند. پس از جریان کربال و عاشورا این صفحات غم بار تاریخ هم چنان ادامه یافته است و در دوره بنی عب��اس، منص��ور دوانیقی، س��اخت ش��هر بغ��داد را ب��ا ق��رار دادن پیک��ر سادات و شیعیان زیر پی دیوارها و در داخل ستون ها به پایان رسانده است. جریان

نف��ر از س��ادات بنی هاش��م در ی��ک ش��ب توس��ط ه��ارون الرش��ید،75کش��ته ش��دن نمونه ای از این صفحات غم انگیز است که کتاب مقانل الطالبین نمونه های ف��راوانی را ذکر می کند و در زمان متوک��ل عباس��ی ح��تی زن��ان بنی هاش��م از جهت لب��اس در حدی در مضیقه بودند که برای خواندن نمازشان چند نفر از آن ه��ا ب��ه ن��وبت ب��ا ی��ک

لباس که تنها در دسترس آن ها بود نماز خود را ادا می کردند. در این دوره ها تعداد بسیاری از سادات وطن و خانه خود را ترک کرده و به مملکت ای��ران مه��اجرت کردن��د. ص��احب بن عب��اد در رس��اله ای ک��ه در اح��وال حض��رت عبدالعظیم نوشته است می گوید: خاف من السلطان فطاف البل��دان علی ان��ه فیح، یعنی او از ترس سلطان وقت خود که قصد دستگیری او را داشت ناشناس شهر به شهر به عنوان »پیک« می رفت تا باالخره به شهر ری آمد و در آن جا از دنی��ا رفت و پس از مرگ خود با خواندن قطعه ای که در جیب خود پنهان کرده بود او را شناختند

و به عظمت مقام و موقعیت او پی بردند.

فرزندان امام موسی بن جعفر؛ طالیه داران بیداری اسالمی.2 حرکتهای خان�دان حض��رت موس�ی بن جعف�ر )ع( در جغرافی�ای جه�ان اس�الم ب�رای بیداری اسالمی با هجرت فرزندان او آغاز ش��د و ه��ر ج��ایی این فرزن��دان ق��رار می گرفتن��د خورش��یدی ف��روزان بودن��د ب��رای بی��داری اس��الم و حرکته��ای ض��د حک��ومت

عباسیان وهمچنین گسترش فرهنگ اهل بیت. حضرت موسی بن جعفر)ع( و فرزندانش تدارک ک��ار ب��زرگی را دیدن��د. اب��راهیم بن موسی به یمن رفتند که در یمن یک جنگ به پا کرد ک�ه از آث�ار آن جن�گ اب�راهیم بن موسی همین قیام کنونی است که کفار را هدایت ک��رد و از دس��ت عباس��یان خ��ارج کرد به مکتب اهل بیت هدایت کرد. در عراق زید بن موس��ی در بص��ره قی��ام ک�رد و بصره را گرفت. در مدینه اس��حاق بن موس�ی موض�ع گ�یری گس�ترش داد در مص��ر اسماعیل بن موسی حرکتهای جنگ گونه را آغاز کرد اما اوج این حرکت این هجرت حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا)ع( بود که یک قیام فرهنگی جه��انی ب��ود

93در عقب قیام باستانی حضرت اباعبدالله الحسین.

چرا فرزندان امام موس|ی ک||اظم ک||ه برجس||ته ترین آنه||ا ام|ام.3 حضرت معصومه)علیهماالسالم( هستند بیشتر به س||مت رضا و

ایران آمدند؟ توجه به این موضوع الزم است که توضیح داده شود که چرا امامزادگان مح��ترم در میان ممالک برای مهاجرت و مسافرت خود بیشتر ای��ران را اختی��ار می کردن��د علت این موضوع این است که ایرانیان با هوش و درایت خود از آغاز به حقانیت اهل بیت عصمت )ع( پی بردند و از والیت به عنوان یک فضیلت و افتخ��ار اس��تقبال کردن��د و در این راه در طول تاریخ جان و خون دادند و باره��ا در براب��ر بنی امی��ه و بنی عب��اس قی��ام کردن��د و اس��تقالل و عظمت ای��ران و فرهن��گ اهل بیت )ع( را حف��ظ کردن��د و امامزادگان در تاریخ ک��ه ش��رح داده ش��د ب��ه ای��ران آمدن��د و ب��ا اس��تقبال و پ��ذیرش ایرانیان مواجه می شدند و مردم از برکات فرهنگ آن ه��ا بهره من��د می گش��تند و پس از درگذشت آنان نیز قبرهای آن ها را به عنوان مرکز غروب یک ستاره مورد تک��ریم قرار می دادند و برایشان مق��بره و گنب��د و بارگ��اه می س��اختند. ب��رای بی��ان فض��یلت ایرانیان به اسالم عزیز در کتاب آیت الله شهید مطهری )ره( به نام خدمات متقاب��ل

94اسالم و ایران مطالب فراوانی ذکر شده است.

و ری ش��اخص ب��ود در ایران شهرهای شیعه نشینی مثل قم، کاشان، سبزوار، توس اما مناطق دیگر ایران هم که س��نی م��ذهب بودن��د ��� ب��رخالف عرب ه��ای س��نی ک��ه

ب��رای آنه��ا ح��رمت قای��ل نسبت به ائمه بی معرفت بودند، به آنه��ا ظلم می کردن��د ونبودند � برای اوالد پیغمبر احترام خاصی قائل بودند.

. حجت االسالم و المسلمین صفائی بوشهری9317/6/1392. پیام آیت الله نوری همدانی به همایش امامزادگان. 94

برکات و کرامات آشکار شده از امامزادگان.4 مرقد مطهر فرزندان پیامبر در این سرزمین والیی، از همان آغ��از پن��اه م��ردم ش��د. مردم ب��ه واس��طه قداس��ت و اح��ترامی ک��ه ب��رای فرزن��دان پی��امبر قائ��ل بودن��د، آن مدفن ها را معنوی شمرده و واسطه فیض خدا بعد از ائمه می دانستند. لذا به مرقد شریف آنها تبرک جسته و حاجات خود را از خدا درخواست می نمودن��د. اگ��ر کس��ی قصد توبه داشت به آنجا می رفت و به احترام امامزاده از خدا می خواست که عف��و کند. همینطور اموات خود را برای بیشتر شدن لطف الهی در جوار امامزاده ها دفن می کردند و سهم خود را در اظهار ارادت به خاندان پیامبر و نوادگ��ان امیرالموم��نین

به این صورت ابراز می کردند. مسلمانان، اهل بیت عصمت و طهارت را واسطه فیض خدا می دانند و ب��ه آن��ان ب��ه عنوان کسانی که پیش خدا آبرومند هستند و دعای آنان هرگز رد نخواه��د ش��د نگ��اه می کنند و شفاعت آنها را قطعا مورد قبول خدا می دانند. مس��لمانان ب��ه خ��دا توک��ل می کنند و تعیین مصلحت یا عدم مصلحت رسیدن به خواسته خ��ود را ب��ه خ��ود خ��دا

می سپارند و امامزادگان را واسطه فیض قرار می دهند. این اعتقاد شیعه است و حتی اعتقاد بسیاری از اهل تسنن. حساب وه��ابیون از این مقوله جداست. برای مثال در مصر که بعد از غلبه صالح الدین ایوبی، شیعه را نابود کردند و در این کشور شیعه ای باقی نماند، می بینیم که مرق��دی وج��ود دارد ب��ه ن��ام زینبیه که اعتقاد دارند مدفن عقیله بنی هاشم خانم زینب کبری است و ی��ا مس��جدی معروف به رأس الحسین که نقل ش��ده س��ر ام��ام حس��ین علیه الس��الم در آنج��ا دفن

است. مردم مصر به این ها متوسل می شوند و دست کمی از ش��یعه ندارن��د و ح��تی اخ��یرا شنیده و دیده ش�ده نیم�ه ش�عبان را در این مراک�ز در مص�ر س�ه ش�بانه روز جش�ن

می گیرند. پیامبران و اولیای الهی و فرزندان پیغمبران در پیش��گاه الهی دارای ق��رب هس��تند و خدا به آنان عنایت دارد و اگ��ر کس��ی ب��ه آن��ان متوس��ل ش��ود در واق��ع خ��دا ح��اجت بندگان را به حرمت آبروی نزدیکان پیامبران و ائم��ه می ده��د. اص��ل ح��اجت از خ��دا خواسته شده و این عزیزان فقط واس��طه فیض الهی و س��رریز ش��دن رحمت الهی

95به سمت بندگان هستند.

دکتر محمدحسین رجبی دوانی. 95

آث|||ار ت|||ربیت دی|||نی فرزن|||دان موس|||ی بن جعف|||ر در تب|||یین.5 های تربیتی اسالم و آشنایی ایرانیان با س||بک زن||دگیگیریجهت

اسالمیفردی. 5-1 تاثیرات

دنياي امروز با وجود پيشرفت و تحولي كه بر حسب ظ��اهر پي��دا ك��رده اس��ت، در واقع پر از نگراني ها، اضطراب ها و ترس ها و دلواپسي هاي شخصي است كه ايجاد عق��ده هاي رواني مي كن��د. همين عق��ده ها هم منش��أ بس��ياري از ب��دبختي هاي نس��ل ماست و اين فاجعه اي است كه جامعه غرب را در لجنزار خود ف��رو ب��رده، و دردي است بي درمان كه روان شناسان شرق و غرب به آن اعتراف مي كنن��د. اين درده��ا را درماني نيست جز توجه به معن��ويت، دين و اخالق و تق��ويت آن در وج��ود انس��ان

ها. امروزه، نقش مذهب و عقايد مذهبي در بهداشت رواني و س��المت روحي بس��يار مورد توجه محققان و دانش��مندان ق��رار گرفت��ه اس��ت و منج��ر ب��ه انج��ام تحقيق��ات بسيار متعدد و متنوع شده است و در نهايت همه اين تحقيقات، نقش مثبت و م��ؤثر

مسايل ديني و مذهبي را در بهداشت رواني تأييد مي کند. بنابراين زيارت و دعا كه در آيين نوراني اس��الم از جايگ��اه بس��يار رفي��ع برخ��وردار است، مي تواند در برطرف نمودن نيازهاي معنوي و روحي انسان نقش س��ازنده ای

داشته باشد.می توان تاثیر روحی _ روانی زیارت را چنین برشمرد:

گناه زدايي گناه اثري تاريك بر دل آدمي مي گ��ذارد و مي��ل و رغبت ب��ه انج��ام كاره��اي ني��ك و خدايي را كاهش مي دهد. در عوض زیارت، بندگي و ي��اد خ��دا، وج��دان خ��دايي را در دل انسان پرورش مي دهد و عالق��ه ب��ه انج��ام ك��ار ني��ك را در وج��ود انس��ان بيش��تر ك��رده، م��وجب تق��رب ب��ه پروردگ��ار و دوري از فس��اد و ش��ر و گن��اه مي گ��ردد. )إن

96الصلوة تنهي عن الفحشآء والمنكر(

درمان رذايل اخالقي در نهج البالغه پس از اشاره به پاره اي از صفات رذيله در رفتار انساني، از جمله سركشي، ظلم و تكبر آم��ده اس��ت: چ��ون بش��ر در مع��رض آف��ات متع��دد اخالقي و بيماري هاي رواني قرار دارد، خداوند متعال به وسيله نماز و دعا بندگان مؤمن خ��ود

زی��ارت ن��یز97را از گرفتاري در دامان اين صفات شيطاني حفظ و حراست مي كند.از این تاثیر بی بهره نیست.

� نورانيت و بصيرت دل، زهد و وارستگي از لذات مادي � جلب توجه و نظر الهي به خود

ه تطم�لـن القلوب« 98 � آرامش قلبي و قدرت روحي »أال بذكر الل

45 عنکبوت/ .96234 نهج البالغه/ خطبه.9728 رعد/ .98

در99اهل ايمان به بركت وجود ارتباط سازنده ب��ا پروردگ��ار، طب��ق تص��ريح ق��رآن آرامش و امنيت رواني كامل ب��ه س��ر مي برن��د. از آنج��ا ك��ه نابهنجاري ه��اي رواني و رفتاري در انسان هنگامي شروع مي شود كه احساس ن��اامني در انس��ان ب��ه ش��دت حاكم گردد، لذا مي توان با الهام گرفتن از آموزه هاي ديني و انجام مناسكي همچون زيارت و دعا و برقراري پيوندي قوي با خ��الق متع��ال، ب��ر اين ن��اامني غلب��ه نم��ود و

سرانجام به سالمت روحي و بهداشت رواني فرد كمك كرد . دكتر احمد بيان معمار روانپزشك ايراني، مي گوي��د: »حض��ور در ام��اكن مق��دس و زيارتگاههاي شخصيتهاي معنوي و الهي، موجب تخليه هيجاني در انس��ان مي ش��ود و اين تخليه هيج��اني ب��ا آرامش دروني در آدمي هم��راه اس��ت. مراس��مي نظ��ير ن��ذر، اطعام نيازمندان، عبادات دسته جمعي و شركت در فعاليت هاي م��ذهبي در ام��اكني

مانند مسجد، اكثرا مي توانند كاركردهاي روان درماني داشته باشند«. حضور در اماكن مقدس و زيارتگاهها و يا شركت در مراسم مذهبي جمعي، سبب مي شود ك��ه ف��رد در هم��اهنگي ب��ا محيطي ك��ه در آن ق��رار گرفت��ه ب��راي دق��ايق ي��ا ساعاتي كشمكش هاي دروني و تض��ادهاي رواني خ��ويش را ب��ه فراموش��ي بس��پارد.

نف��ر400"نيس" و "وينتراب" دو پژوهشگر غربي طي بررسي جامعي كه در مورد انجام دادند، به اين نتيجه رسيدند كه شركت افراد در مراسم ديني از قبي��ل زي��ارت و عبادت، با كاهش اختالالت رواني آن ها همراه است. همچ��نين آن ه��ا ب��ه اين نتيج��ه رس��يدند ك��ه ش��ركت در مناس��ك دي��ني و حض��ور در ام��اكن زي��ارتي، ب��اعث ك��اهش

اضطراب و عصبانيت و اختالالت رواني مي شود.اجتماعی . 5-2 تاثیرات

حفظ هویت اسالمی مسائل مختلفی در حفظ هويت و ايجاد همبستگی عاطفی اجتماعی جامعه م��وثر اس��ت. از اين مي��ان می ت��وان ب��ه نقش عم��ده بناه��ای م��ذهبی ب��ه عن��وان يكی از

مكان های هويت بخش و ارتقای دهنده فرهنگ اسالمی اشاره نمود. بناهای مذهبی در بسياری از ش��هرهای كش��ور اس��المی اي��ران ب��ه عن��وان ع��املی شاخص هويت شهری شناخته می ش��ود در اين راس��تا می ت��وان نقش امامزاده ه��ا را در تثبيت ه��ويت و فرهن��گ اس��المی بي��ان نم��ود امام زاده ه��ا از ديرب��از س��بب ج��ذب جمعيت و تالقی افكار و فرهن�گ م�ردمی اس��ت ك�ه بخش�ی از باوره�ای اعتق�ادی و مذهبی شان در آن تجلی پيدا می كند. اهميت و ضرورت حفظ آثار كهن نه به عن��وان پديده های نمادين، بلكه به دليل ش��ناخت س��ير تح��ول و تكام��ل ت��اريخ شهرس��ازی و تمدن شهرنشينی، حفظ هويت و اصالت ش��هری و تب��يين حي��ات ش��هری ب��ر اس��اس شواهد و مدارك علمی همواره مورد توجه بوده است. بناهای امام زادگ��ان ب��ا توج��ه به اعتقادات مسلمانان و احترام ویژه آن��ان، مكان ه��ايی هس��تند ك�ه از ديرب��از نقش ارتقای هويت شهری و اسالمی شهروندان را بر عهده داشته اند. هويت شهری وجه تمايز شهری از شهر ديگر است كه این امر موجب می ش��ود حس تعل��ق مک��انی در شهروندان به وجود آید و در س�اخت و توس��عه ش��هر خ�ود و به�ره گ��یری از اقس�ام

نمادهای مذهبی مشارکت کنند.

4 فتح/ .99

همبستگي اسالمي اسالم عالوه بر كنگره سراسري ساالنه در مكه معظم��ه توانس��ته اس��ت هم��واره گردهمايي هاي مذهبي، فرهنگي و اقتص��ادي خ��ود را برگ��زار کن��د؛ همچ��نين از نظ��ر سياسي توانسته در صورت بروز اختالف ميان برخي كشورهاي اسالمي، در رفع آن از فكر و انديشه يكي از اعضا و يا از وجدان عمومي امت اسالمي اس��تمداد بطلب��د و از نقش، تأثير فرهنگي و بار احساسي اوقات و اماكن اسالمي، مثل ماه رمض��ان و ي��ا ش��هر مك��ه، پيوس��ته در اين زمين��ه اس��تفاده كن��د. از آن ج��ا مكان ه��ا ش��امل ارزش هاي ويژه و خاص خود هستند، مي توانند بار احساسي فراواني براي انسان ها همراه داشته باشند. مكان هاي زي��ارتي جه�ان اس��الم از ارزش ه��اي واالي م��ذهبي و فرهنگي در بين مسلمانان برخ��وردار هس��تند و ب��ه عن��وان ت��داعي كنن��ده چ��نين ب��ار احساسي براي مسلمانان، مي توان با استفاده و تقويت اين ب��ار احساس��ي اتح��اد و

انسجام را بين مسلمانان و كشورهاي اسالمي تقويت كرد.سياسي . 5-3 تاثیرات

از جمله نتایج زیارت می توان به آموزش تس��ليم ناپ��ذيري، دالوري و غ��يرت ورزي نسبت به اسالم، دفاع از فضيلت و كرامت انساني، نشانگر اعتراض سیاسی ب��ودن

و جزآن اشاره کرد. زيارت دين را به مردم يادآور مي گردد و به يادشان مي آورد كه بايد از سنت نبوي و آيين محمدي، كه اهل بيت نبوت و خاندان رسالت آن را پاس داش��ته ان��د، پ��يروي

كرد . زيارت درس عزت طلبي، تسليم ناپذيري، دالوري و غيرت ورزي نسبت به اس��الم و دفاع از فض��يلت و ك��رامت انس��اني و همچ��نين ح��رمت انس��ان ها را ب��ه انس��ان ها مي آموزد. نمونه آن مي توان پس از شهادت امام حس��ين )علي��ه الس��الم( ب��ه گ��روه توابين اشاره كرد. چون توابين به شمار نزديك ب��ه چه��ار ه��زار تن و ب��ه فرمان��دهي سليمان بن صرد خزاعي، با ش��عار خونخ��واهي حس��ين بن علي )عليهم��ا الس��الم( و

ق. ب��ه زي��ارت آرامگ��اه ام��ام65كشتن قاتالن او قيام كردن��د، در ربي��ع األول س��ال رفتند و در پيرامون اين آرامگاه گرد آمدن��د. آنه��ا ي��ك ش��بانه روز در ك��ربال ماندن��د و

100سپس به عين الورده كوچيدند.

زيارت نشان دهنده ترس حاكمان ظ��الم از رفت و آم�د م�ردم ب�ه امك��ان زي�ارتي است كه تاريخ از اين نمونه ها فراوان به ياد دارد: ابرهه ب��راي انه��دام كعب��ه ح��ركت كرد تا آن جا را ويران كند و صنعا معبد عمومي عرب و مركز ش��رق گ��ردد. زم��اني نیز كه مردم براي زيارت آرامگاه ام��ام حس��ين )علي��ه الس��الم( مي رفتن��د. اين ام��ر خشم هارون را برانگيخت و او را ب��ر آن داش��ت ك��ه از آن آرامگاه ه��اي پ��اك انتق��ام ستاند. هارون مشتي از مردمي را كه خداون��د ب��ر دل هايش��ان مه��ر نه��اده و خ��وف خويش را از آنان ستانده بود، روانه ساخت تا مرقد آن امام را كه چراغ هدايت راه نجات امت بود ويران سازند. فرستادگان هارون دو مسجدي را كه بر مرقد ام��ام و بر مرقد حضرت ابوالفض��ل )علي��ه الس��الم( برپ��ا ش��ده ب��ود وي��ران س��اختند و بن��ا و نشاني كه از ميراث فرهنگي امت در آن جا بود از ميان بردن��د. ه��ارون همچ��نين از آنان خواسته بود درخت سدري را كه در كنار مرقد امام )عليه السالم( رويي��ده ب��ود

23 صدر، بی تا: .100

قطع كنند و جاي قبر را ن�يز ب�ا خ�اك يكس�ان س�ازند. اين هم، ب�دان ه�دف ب�ود ك�ه زايران آن حضرت به بارگاه او راه نيابند و آهن��گ زي��ارت او نكنن��د. ه�ارون همچ��نين

101مرداني مسلح گماشت تا مانع رسيدن مردم بدان مرقد نوراني شوند.

زيارت مي تواند انگ��يزه مهمي ب��راي آزادي يكي از مق��دس ت��رين ام��اكن م��ذهبي،بیت المقدس، كه ساليان درازي زير سلطه و اشغال است، باشد.

زيارت مي تواند نشانگر اعتراض سياسي باشد. در ش�روع ح�ركت مش�روطه پس از ايستادگي عين الدوله در برابر خواسته هاي مردم و روحانيت، آيت الل��ه بهبه��اني، آيت الله طباطب��ايي و آيت الل��ه ش��يخ فض��ل الل��ه ن��وري ي��ك م��اه در ح�رم حض��رت عب��دالعظيم متحص��ن ش��دند. در نه��ايت عالء الدول��ه ح��اكم ته��ران ع��زل و بن��ا ش��د

ه.ق ح��دود ه��زار نف��ر ك��ه در1324 جم��ادي االول 25عدالتخانه تأس��يس گ��ردد. در رأس آنها آيت الله بهبهاني و آيت الله طباطبايي بودند به سوي قم حركت كردن��د و مه��اجرت كب��ير را ش��روع نمودن��د ك��ه م��وجب ش��د مظفرال��دين ش��اه، عين الدول��ه

صدراعظم را بركنار كند و فرمان مشروطيت را هم صادر نماید. زيارت مي تواند سرآغاز مب��ارزات سياس�ي م�ردم ي�ك كش�ور باش��د. اع�تراض ب�ه ماجراي كشف حجاب در مسجد گوهر ش��اد مش��هد ك��ه در بين ش��هرهاي اي��ران ب��ه دليل وجود حرم مطه��ر حض��رت علي بن موس��ي الرض��ا )علي��ه الس��الم( از تق��دس خاصي برخوردار است و همه ساله ميليون ها نفر براي زيارت مي آيند از این دس��ت

است. زيارت مي تواند مبناي ادعاي كشوري براي رهبري جهان اسالم باشد. وج��ود مك��ه و مدينه در كشور عربستان موجب شده است كه اين كشور م��دعي ره��بري جه��ان

اسالم باشد .اقتصادي . 5-4 تاثیرات

زیارت در بعد اقتصادي موجب منافع متعددی از جمله اشتغال زايي، ايج��اد درآم��د ارزي براي كشور، توسعه شبكه هاي ارتباطي، حمل و نقل و غیره مي شود )ک��ه م��ا

در اینجا وارد مباحث گسترده آن نمی شویم(.نتيجه

هدف تعاليم اسالم ارتقا و رشد معنوي انس��ان و س��وق دادن او ب��ه پيش��رفت هاي مادي و معنوي جامعه است. از اين رو، اسالم از هر زمينه، مناسبت، زمان، مقام و مكان در اين مسير استفاده مي كند. يكي از اين راه ه��ا زي��ارت اس��ت ك��ه عالوه ب��ر آثار معنوي، داراي نتايج ديگري از جمل��ه سياس��ي و اقتص��ادي ن��يز هس��ت. از نت��ايج سياسي مي توان ب�ه ارائ�ه چه�ره واقعي از كش�ورهاي مس�لمان در جه�ان، نم�ايش قدرت امت واح��ده اس��المي، نم��اد اع��تراض سياس��ي، مب��دأ ش��روع ح��ركت انقالبي مردم يك جامعه، ايجاد انگيزه جهت ب��از پس گ��يري م��واريث اس��المي اش��اره ک��رد. نقش امامزادگان در توسعه سیاسی و اقتصادی و هویت بخشی به جامع��ه و تم��دن اسالمی نقش�ی بی ب�دیل اس�ت و فرهن�گ ف�اخر اکن�ون ش�یعیان مره�ون این بق�اع

102متبرکه است.

28 صدر، بی تا: .101emamzadegan.ir اثر منیره ناصح ستوده، سایت جامع امامزادگان و بقاع متبرکه ایران اسالمی .102

روز هشتم: زندگی اس||وههای دین علیهم الس||الم ؛ سرمش||قابتكار و تکیه بر توان خودی

مفهوم ابتکار و نوآوری.1

نوآوري به مع��ني ابتك��ار، اب��داع و در م��واردي ن��يز ب��ه مع��ني ب��دعت گ��ذاري اس��ت. نوآوري ريشه در ادراك دارد و در اثر ديدن اشيا و پديده ها از زاويه هاي نو و گاهي نيز محصول خالقيت در انسان اس��ت؛ و از اين رو پيون��د عمي��ق و ارتب��اط وثيقي ب��ا خالقيت دارد. نوانديشي وصفي براي فرد يا جامعه اي است كه داراي انديشه ه��اي

نوين است. ش��كوفايي ن��يز از ش��كفتن، بازش��دن غنچ��ه، پدي��دار ش��دن و آش��كار ش��دن اس��ت. شكوفايي نيز نوعي خالقيت است. نوآوري همچ��ون »دانش« و ش��كوفايي همچ��ون »فناوري« است؛ يعني شكوفايي، كاربرد ن��وآوري و ب��ه ص��حنه زن��دگي كش��اندن آن است. ص�رف نظ��ر از تع�اريف اص��طالحي ك��ه ب��راي اين دو واژه در عل��وم مختل��ف ب��ويژه م��ديريت وج��ود دارد، در آي��ات ق��رآن و رواي��ات اه��ل بيت)ع( نس��بت ب��ه اين مفهوم، خصوصيات و ويژگيها، ريشه ها و عوامل، آثار و نتايج، ضرورتها و الزامه��ا و

مصاديق و نمونه هاي آن، تصريحات و اشارات فراواني وجود دارد. ابداع و ابتکار از صفات الهی.2

بعضي از اسماء و صفات الهي دربردارنده مفهوم نوآوري بوده و ش��كوفا نم��ودن رامي رساند. از جمله:

( 49الخالق: ا... خالق كل شيئ )زمر( 24الباري: هو البارئ المصور له االسماءالحسني )حشر /

بارئ همان خالق است كه با نوآوري و بدون مواد قبلي چيزي را آفريده است. ( 110 و انعام /117البديع: بديع السموات و االرض )بقره /

بديع به معني مبدع و ابداع كننده است و خداوند كه موجودات را نو و بدون س��ابقهو پيشينه قبلي و بدون نقشه و مثال آفريده، بديع است.

همچنين، اسماء ديگر پروردگار عالم همچون مصور، فاطر، مبدي، كاش��ف، باس��ط، منشئ، قابض، ب��اعث، معلن، م��بين، م��بين، و اس��ع، موس��ع، مفص��ل، فت��اح، ف��الق، فارق، فارج و فاتح همگي متضمن معنا و مفهوم ن��وآوري، ايج��اد و ش��كوفايي، پدي��د آورن���دگي، گش���ايش دهن���دگي، ك���ار گش���ايي، برط���رف كنن���دگي، ب���از كنن���دگي، پيونددهندگي، آشكاركنندگي، نخس��تين آفري��ني، نوآفري��ني و امث��ال آن اس��ت ك��ه در

آيات و روايات آورده شده است. البته، جامع ترين نام كه در بردارن��ده هم��ه مض��امين ف��وق اس��ت هم��ان رب در رب العالمين است كه همه هس��تي را و ك�ل هس�تي و اج�زاي آن را از ع�دم و ب�ا اب��داع

آفريده و پرورش داده و شكوفا نموده است. سوره الرحمن)يسئله من في السموات و االرض كل ي��وم ه��و في ش��أن(29از آيه

استفاده مي شود كه خداوند پيوسته ما را ب��ه تفك��ر در آف��رينش و ن��وآوري مس��تمرالهي رهنمون مي سازد.

پی||امبر اک||رم و دین اس||الم نم||ونه ای از ن||وآوری در ه||دایت.3انسانها

پيامبر)ص( و امت او در قرآن پدي��ده اي ن��و و داراي وي��ژگي نوش��وندگي، زاين��دگي، بالندگي، فزاين��دگي و گس��تردگي و مانن��د آن هس��تند. اص��وال ظه��ور ادي��ان الهي ب��ه

منظور شكوفايي و نوآوري در هدايت انسانها بوده است. ����ل ك����زرع« مث����ل پ����يروان ص����ادق و مخلص ب����ر اس����اس »و مثلهم في االنجي پيامبراكرم)ص(، در كتاب آسماني مسيحيان؛ مسلمانان ب�راي دس�تيابي ب�ه ن�وآوري

بايد داراي ويژگيهاي پنجگانه زير باشند: تنها و محدود نباشند، بلكه جوانه زننده و زاينده اس��ت؛ ب��ه عب��ارت ديگ��ر، عقيم و1

نازا نيست؛ بلكه همواره در حال توليد و تكثير است. در راه »تقويت« دين تالش كند و موانع رشد را از سر راهش بردارد. 2 در سايه اين حمايت و تقويت »استحكام« مي يابند. 3 به »استقالل« دست مي يابد. 4 »يعجب الزراع ليغي��ظ بهم الكف��ار« رش��د و نم��و و تولي��د و تكث��ير اين مزرع��ه ب��ا5

بركت، به قدري زياد و چشمگير است كه زراعت كاران و كشاورزان را در حيرت و شگفتي فرو مي برد، به گونه اي ك��ه آنه��ا از تعجب انگش��ت ب��ر ده��ان مي گذارن��د، زيرا برخي از اين درختان و گياهان در مدت كوتاهي سراسر باغ را مي پوشاند ولي در مقابل، كافران در خشم فرو مي رون��د. خالص��ه اين ك��ه، طب��ق اين آي��ه ش��ريفه، برخي از اصحاب پيامبر به مزرعه اي زاينده و بالن��ده تش�بيه ش��ده ان�د و ب��ه خ�اطر ايم��ان و عم��ل ص��الح ش��ان، بش��ارت »مغف��رت« و »اج��ر عظيم« داده ش��ده ان��د.

( 218)مكارم شيرازي، مثالهاي زيباي قرآني ص همچنين، شأن نزول آيات فوق يعني داستان صلح حديبي��ه و ن��وآوري پي��امبر)ص( در برخورد با مشركان و حركت جهل و بدون سالح و با لباس احرام ب��ه س��مت مك��ه و در هم شكستن همه تصورات مش��ركان مص��داق ب��ارزي از ن��وآوري اس��ت ك��ه آث��ار بسيار ف��راوان از خ��ود داش��ته و اين هم��ان فتح الم��بين م��ذكور در آغ��از س��وره فتح

است. سنت پروردگار در اين است كه بدون پويايي و تغي��ير و ن��وآوري ب��ه دس��ت انس��انها، سرنوشت دنيا و آخرت آنها دگرگون نخواهد شد. و اين انسانها هستند ك��ه ب��ا ايج��اد تغيير در درون جان خود و در جامعه و پيرامون خود، امداد و عنايتهاي الهي را براي

خود جلب مي نمايند. . ابتکار در علم و دانش3-1

چون به آنان گفته شود از آنچه خدا نازل كرده است پيروي كنيد، مي گويند نه بلك��ه از چيزي كه پدران خود را بر آن يافته ايم پيروي مي ك��نيم، آي��ا ه��ر چن��د پدرانش��ان چ��يزي را درك نمي ك��رده و ب��ه راه ص��واب نمي رفت��ه ان��د، ب��از هم درخ��ور پ��يروي

هستند. از نظر قرآن نوانديشي و نوآوري در انديشه براي اصالح گذشته يك اص��ل مس��لم و ضروري است زيرا قرآن تقليد از باورهاي باط��ل و كهن��ه پ��دران را بس��يار نك��وهش كرده و به خردورزي و راهيابي دعوت مي كند. قرآن انس��انها را ب��ه ن��و انديش��ي در مسير هدايت دعوت كرده تا هم خردهاي آنان را بيدار نمايد و هم راه هاي ت��ازه اي

را فراروي انسانها بگشايد و آنها را به ه��دايت برس��اند. ب��ه همين دلي��ل، دع��وت ب��ه فكر، علم، عقل، ت�دبر، حكمت، ن�ور و امث��ال آن در آي�ات زي�ادي م�ورد تأكي�د ق�رار گرفته است و انسانهاي هدايت يافته را مردگاني كه زنده شده ان��د دانس��ته و ب��راي

آنان نور هدايتگر قرار داده است. (؛ ماندن در ظلم�ات و جه�ل و نداش��تن122)يخرجهم من الظلمات الي النور انعام/

نوانديشي و پويايي در عرصه فكر و انديشه، باعث محروميت از ه��دايت و نك��وهشپروردگار است.

)و چون به آنان گفته شود به سوي آنچه خدا نازل كرده و به سو ي پيامبرش بياييد، مي گويند آنچه پدران خود را بر آن يافته ايم، ما را بس است. آيا هر چند پدرانشان

( 104چيزي نمي دانستند و هدايت نيافته بودند؟ مائده / بن��ابراين، نوانديش��ي و پوي��ايي فك��ري ج��وهره تفك��ر دي��ني اس��ت و ايس��تايي ت��أثير

نپذيرفتن از شرايط حق، كفر است. )در حقيقت، كساني را كه كفر ورزيده اند چه بيمشان ب�دهي و چ�ه بيمش�ان ن�دهي برايشان يكسان است و ايمان نخواهن��د آورد(. اگ��ر كس��ي هش��دار پي��امبران را ك��ه رساترين و مؤثرترين هشدارهاست، نشنود به دلي��ل اين اس��ت ك��ه حس بوي��ايي در آنها مرده است و همچون سنگ سخت شده اند و ديگر هيچ اميدي به خير و تكام��ل

آنها نيست.

. ابتکار و ابداع در حوزه اقتصادی3-2 وظیفه نخست آدمی اقتضای آن را دارد که او به کشف قوانین هستی و آفری��ده ه��ا اقدام کند ت��ا بتوان��د ب��ه عن��وان خلیف��ه مس��ئولیت خ��ود را انج��ام ده��د و ب��ه آب��ادانی

وتوسعه زمین بپردازد بی آنکه فساد و تباهی را موجب شود. افزون بر این، شناخت قوانین و کشف آنها به آدمی کمک می کند تا زن��دگی خ��ود را نیز بهتر کند؛ زیرا رفاه و رشد و پیشرفت اقتصادی جامعه نیازمند شناخت قوانین و بهره گیری از آنهاست. اینکه انس��ان بدان��د ک��ه چگون��ه آبره��ا ب��ارور می ش��وند و ی��ا

( این علم و دانش می توان��د او22گیاهان با بادها چگونه بارور می شوند)حجر، آیه را در اختراع و ابتکار ابزارهای ب��اروری جدی��د و ن��وآوری در آنه��ا ی��اری رس��اند و ب��ه

بهبود تولید کمک کند. در قرآن گزارش شده که حضرت داود)ع( با بافتن زره توانس��ت از حمالت دش��من در امان ماند، یا اینکه ساخت شیشه موجب شد تا کاخ های شیشه ای و آبگینه ها و

(44ظروف ابتکاری جدید پدید آید و زندگی انسان بهبود چشمگیری یابد.)نمل، آیه همچنین سد سازی و درک ق��وانین آب و م��دیریت آن م��وجب ش��د ت��ا کش��اورزی در

میان ملت سبا رشد و پیشرفت چشمگیری داشته و تمدن بزرگی را سبب شود. ابتکار حض��رت یوس��ف )ع( در ذخ�یره س��ازی غالت از طری��ق حف��ظ آن در ش��لتوک موجب افزایش ماندگاری و تامین امنیت غ��ذایی ش��د ک��ه از طری��ق کش��ف ق��وانینعمومی و خصوصی درباره هوا و غالت و شیوه نگه داری آن به دست آم��ده اس��ت.

(47)یوسف، آیه شناخت قوانین حاکم بر سنگ ها و جمادات موجب شد تا ق��وم ع��اد بتوانن��د ص��نعت معماری پیشرفته ای داش��ته باش��ند و تم��دنی ب��زرگ را پدی��د آورن��د، ب��ه ط��وری ک��ه

شهرهای ساخته شده به دست آنان از شهرهای ابتکاری با نوآوری های بسیار ب��دیعو جدید و شگفت انگیز و خارق العاده ای بود که خداون��د ب��ه س��تایش آن می پ��ردازد.

(8 تا 6)فجر، آیات شناخت قوانین خاک و آتش موجب کشف آجر شد که خود معماری بش��ر و اقتص��اد

( بس��یاری از ابتک��ارات و اختراع��ات38عمومی جهان را دگرگون کرد.)قصص، آی��ه کنونی در جهان با کشف ق��وانین هس��تی و آفری��ده ه��ای الهی انج��ام گرفت��ه اس��ت. بنابراین الزم اس��ت ک�ه ب��رای کش��ف ق��وانین دیگ��ر تالش ک��رد و از آن ب��رای بهب��ود

معیشت مردم و رشد و پیشرفت و شکوفایی اقتصادی بهره برد. به هر حال، درک قوانین هستی و آفریده و دانش های بنیانی برای کش��ف و اخ��تراع و ابتک��ار و ن��وآوری الزم اس��ت ت��ا اقتص��اد کش��ور رش��د و پیش��رفت کن��د و اقتص��اد

مقاومتی در برابر فشارها و تحریم ها پدید آید.

اتکال به نفس و تکیه بر توان خودی در آیات و روایات.4

اگر آدمی بخواهد استعدادها و ظرفیت هایش شکوفا گردد و پرورش یاب��د تنه��ا ی��ک راه پیش روی اوست و آن اینکه از مرحله آرزو و تخیل عبور کند و به وادی اقدام و عمل گام نهد. تنها عاملی که می تواند نیروهای نهفته انسان را به فعلیت برس��اند و اهدافی را برای انسان به منصه ظهور رساند تکیه بر سعی و تالش خ��ویش اس��ت. مراجعه به متون دینی به ما نشان می دهد که عمل و س��عی اهمیت خاص��ی داش��ته

سرنوشت مثبت یا منفی را برای انسان به ارمغان می آورد.

در متون دینی به این حقیقت اشاره شده است ک��ه انس��ان در گ��رو اعم��ال خ��ویش اس�ت و شخص�یت آدمی ب�ر اس�اس س�عی او س�اخته می ش�ود. اساس��ا شخص�یت انسان، برایند مجموعه رفتارها و کنش های اوست. آدمی فقط مالک تالش خ��ویش

است و آنچه برای او باقی خواهد ماند، عمل اوست:

ما سعى. )نجم /  و أ ن لیس لإل نسان (39إ ال

و اینکه برای انسان جز کوشش او نیست.

(38بـما کسبت رهینه. )مدثر /  کل نفس

هر شخصی در گرو دستاورد )خویش( است.

هرکس رهین عمل خویش است، آدمی گروگان کرده های خود است و انس��ان تنه��ا با عمل می تواند به نتایج دلخواه دست یابد. از سوی دیگر عمل؛ یع��نی اس��تفاده از نیروها و توانمندی های درونی. انسان سرنوشت خود را ب��ر اس��اس اعم��ال خ��ویش

می سازد و اعمال انسان تنها با تکیه بر نیروه��ا و توانمن��دی ه��ای درونی ش��کل میگیرد. بنابراین با تکیه بر استعدادها و قابلیت ها می توان سرنوشت را ساخت.

سیره معصومان )علیهم السالم( در تکیه بر توان خودی.5

یی شک پیامبر گرامی اسالم| از عالی ترین درجات توکل برخوردار بود اما در تم��ام زندگانی خود نشان داد که به صورت عادی زندگی کرد و تدبیر نمود. ایشان زم��انی که گرسنه می شد، غذا می خورد و اگر تشنگی بر آن وجود شریف غ��الب می آم��د از آب استفاده می کرد. آن بزرگوار به هنگام بروز جنگ امکان��ات خ��ویش را خ��وب

می شناخت و برای پیروزی نقشه می کشید و با مشورت جنگ را اداره می کرد.

این امور همگی به ما نشان می دهد که می توان امکانات و ظ��رفیت ه��ای خ��ود رال تکیه گاه قرار داد و ضمن بی نیازی از دیگران می توان به داشته ه��ای خ�ود توس�� جست و با اعتماد به آنها از خود فرد مفید و مؤثر ساخت. داستان ذیل به ما نش��ان می دهد که چگونه سیره عملی پیامبر| انسان ها را وادار می کرد به نیروه��ای خ�ود

توجه و تکیه کنند.

یکی از صحابی رسول خدا| روزگار سختی را می گذراند. او حتی قادر نب��ود ک��ه زن و کودک خویش را تأمین کند. با خود بارها فکر کرد که چه عملی انجام دهد تا اینکه به این نتیجه رسید حال و روز خود را نزد پیامبر| شرح دهد. روزی نزد رسول خ��دا| رفت اما قبل از آنکه سخنی بگوید شنید ک��ه رس��ول خ��دا| فرم��ود: »ه��رکس از م��ا کمکی بخواهد ما به او کمک می کنیم اما اگر کسی بی نیازی ورزد و دس��ت ح�اجت دراز نکن�د، خداون�د او را بی نی�از می کن�د.« آن م�رد این س�خن را ش�نید، ب�ه خان�ه برگشت اما چیزی نگفت. فضای مهیب فقر که بر خانه اش سایه افکن��ده ب��ود او را

برای بار دوم و سوم محضر پیامبر| کشاند و همان سخن را شنید.

آن صحابی بعد از شنیدن های مکرر، در قلب خود احساس کرد ک��ه کلی��د مش��کلش در همین جمله نهفته است. با خود اندیشید که چه کنم؟ تصمیم گرفت که به صحرا برود، هیزم جمع کن��د و بفروش��د. تیش��ه ای عاری��ه ک��رد، ه��یزم ه��ا را جم��ع نم��ود و فروخت و از دسترنج خویش غذایی تهیه کرد. روزهای دیگر به این کار ادام��ه داد ت��ا اینکه تیشه و لوازم دیگر را خرید. ب��ه ت��دریج توانس��ت چن��دین غالم بخ��رد و ص��احب

سرمایه شود. استاد مطهری می گوید:

وقتی آن مرد از محضر پیامبر| خارج شد با قدم های مطمئن تری راه می رفت. ب��ا خود فکر می کرد که دیگر هرگز به دنبال کمک و مساعدت بندگان نخواهم رفت، از

نیرو و استعدادی که خداوند در وجود خودم به ودیعت گذاشته استفاده می کنم و از او می خواهم که مرا در کاری که پیش می گیرم موفق گرداند و مرا بی نیاز سازد.

(196 / 18: 1384)مطهری،

شاید زیباترین نمونه، داستان بستن پای شتر باشد. روزی مردی ن��زد پی��امبر اک��رم| آمد و پرسید زانوی شترم را ببندم یا توکل کنم؟ از این پرسش به دست می آید که سؤالی که در ذهن بسیاری از بزرگ��ان و دانش��مندان وج��ود دارد، در ذهن آن ع��رب بیابان نشین هم وجود داشت و آن اینکه آیا می شود هم توکل کرد و هم به اس��باب توسل جست؟ پیامبر گرامی اسالم| با تعبیری زیبا راه حل را چنین بی��ان فرم��ود: از اسباب ظاهری کمک بخواه و نیز توکل کن. این پاسخ بدین معنا است که توسل ب��ه��ل قاب��ل جم��ع ب��وده و اسباب از جمله توسل به نیروها و توانمندی های درون با توک

سازگار است:

��و ل أو أ عقله��ا و جاء رجل الی رسول الله فقال: یا رسول الله أ رسل ن��اقتی و أت کل؟ قال: إعقلها و تو ل. )طبرسی،  أتوک (319: 1385ک

مردی خدمت رسول خدا رسید و عرض کرد: ای رسول خدا، زانوی اشترم را ببندم��ل زان��وی اش��تر را و به خدا توکل کنم یا رهایش بگذارم و توکل کنم؟ فرمود: با توک

ببند.

به گفته مولوی:

گفت پیغمبر ب���ه آواز بلند

ب�ا توک���ل زانوی اشتر ببند

رمز الکاسب حبیب الله شنو

از توکل در سبب کاهل مشو

(44: دفتر اول، 1378)مولوی،

منافات نداشتن »تکیه بر توان خود« و »توکل«.6 اگر اعتماد به نفس را به معناي خود باوري و بهره گيري از قوا و استعدادهاي خ��ود بدانيم، توكل به معني اتكاء به قوا و استعداد خود است در طول قدرت خدا و نه در

عرض آن؛ اين چنين اعتماد به نفسي چ�ون تكي��ه ب��ه ق��درت الي��زال پروردگ��ار دارد، سطح آن هرگز كاهش نمي يابد. توضيح اينكه : برخي ب��ه اش��تباه اعتم��اد ب��ه نفس و توكل بر خداوند را معارض هم مي دانند؛ يعني مي گويند اگر قرار است به خدا تكيه نماييم پس تكيه به نفس چه معنايي دارد و اگر قرار است به نفس تكيه نماييم پس جايگاه تكيه بر خدا چه مي ش��ود، و ب��رخي بخ��اطر ع��دم آش��نايي ك��افي ب��ا من��ابع و معارف اسالمي برداشت سوئي از واژه توكل دارن��د و ب��ه غل��ط فك��ر مي كنن��د ك��ه توكل برخدا به معني اينست كه خود را بدون هيچ سعي و تالشي ب��ه خ�دا بس��پاريم. در حاليكه كه اعتماد به نفسي كه در اسالم مورد توجه است تكيه كردن بر داشته ها و استعداد هاي خود است در طول توكل بر خدا و نه در عرض آن؛ ام��ا اگ��ر اعتم��اد به نفس بدون در نظر گرفتن اتكاء به قدرت الهي در نظ��ر گرفت��ه ش��ود، ناپاي��دار و شكننده خواهد بود و احتمال دچار شدن انسان به برخي از اختالالت روحي و رواني از جمله افسردگي و يا اضطراب هنگ�ام ب�روز شكس�تها را اف�زايش مي ده�د؛ و در مورد محكوميت آن برداشت ناصوابي كه توكل را به معني بي تحركي شخص تلقي مي كند همين آيه از قرآن كريم كافي است كه مي فرمايد: »و ان ليس لالنسان اال

س��وره39ما سعي« يعني هركس به اندازه تالش خود به��ره مي ب��رد )آي��ه ش��ریفه مباركه نجم(.

روز نهم: اصالح الگوی مصرف؛ جلوة پیروی از سیرة امامانعلیهم السالم

الف. موضوعات مرتبط با الگوی صحیح مصرف از منظر اسالم دگاه اسالم در مورد آنهای و دیم اساسیف مفاهی. تعر1

اسراف اسراف به معنای تجاوز از حد و زیاده روی است و آن ی��ا از جهت کمیت اس��ت ک��ه صرف کردن مال است در موردی که سزاوار نیست »ش��رعا ی�ا عقال« ه�ر چن�د ب�ه مقدار درهمی باش��د و ی��ا از جهت کیفیت اس��ت و آن ص��رف ک��ردن م��ال اس��ت در موردی که سزاوار است لیکن بیشتر از آنچه شایسته است. مانند اینک��ه لباس��ی ب��ه قیمت پانصد تومان بخرد و آن را بپوشد در حالی که لباسی که الیق به حال و ش��أن

او است باید معادل صد تومان باشد. و بعضی صرف مال را در موردی که سزاوار نیست تبذیر گفته اند و صرف م��ال را

در زیادتر از آنچه سزاوار است اسراف دانسته اند. اسراف و تبذیر از گناهانی است که بر کبیره بودنش تصریح شده است. چنانچ��ه در صحیحه فضل بن شاذان از حضرت رضا)ع( و همچنین در روایت اعمش از حض��رت صادق)ع( ضمن شماره کبائر، اسراف و تب��ذیر را ذک�ر فرم�وده ان�د. ب�رای دانس�تن بزرگی این گن��اه بعض��ی از آی��ات و اخب��ار رس��یده ی��ادآوری می ش��ود و بع��د معن��ا و

اقسام آن ذکر می گردد. اینک با هم مطلب را از نظر می گذرانیم: خداوند در سوره اعراف می فرماید: »بخوری��د و بیاش��امید )از آنچ��ه ب��ر ش��ما حالل شده( ولی از حد نگذرانید به درستی که خداوند دوست نمی دارد تجاوزکنندگان را«

یعنی خدا مس��رفین را دش��من می دارد. بعض��ی از مفس��رین فرم��وده( ۲۹)اعراف اند: هر که را خدا دوست ندارد اهل عذاب است زیرا محبت خدا به مع�نی رس��اندن

ثواب است. و در سوره انعام می فرمای��د: »از می��وه ه��ر ی��ک از این درخت��ان وق��تی می��وه ک��رد بخورید و حق آن را )که خ�دا معین فرم�وده از زک�ات و غ��یره( بدهی�د روز بری�دن و درویدن آن، و از حد نگذرانید. زیرا خداوند دوست نمی دارد )و نمی پسندد اعم��ال(

(۱۴اسراف کنندگان را.« )انعام و در سوره مؤمن می فرماید: »این چنین هدایت نمی فرماید و عقوبت می کند هر

و ن��یز در همین س��وره می فرمای��د:( ۳اسراف کننده و شک آورن��ده ای را.«)غ��افر در س��وره ط��ه می( ۴۳»به درس��تی ک��ه اس��راف کنن��دگان اص��حاب آتش��ند.«)غ��افر

فرماید: »همچنین جزا می دهیم کسی را که اس��راف کن��د و ب��ه آی��ات پروردگ��ارش(۱۲۶ایمان نیاورد و عذاب آخرت سخت تر و باقی تر است«)طه

در سوره بنی اسرائیل می فرماید: »اسراف مکن و مال خ��ودت را پراکن��ده نس��از، به درستی که اسراف کنندگان برادران شیاطینند )و در دوزخ با ایشان قرین ان��د( و شیطان به پروردگارش )و نعمت های بی پایان او( س��خت )منک��ر و( کف��ران کنن��ده

(۲۷است.«)اسرا حضرت صادق)ع( می فرماید: »جز این نیست ک��ه خداون��د اقتص��اد )میان��ه روی( را دوست و اسراف را دشمن می دارد حتی دور انداختن هسته خرم��ا را. زی��را آن هم

به کار می آی��د )چنانچ��ه در عربس��تان ب��ذر نخ��ل و خ��وراک ش��تر اس��ت( و همچ��نین(۱ریختن تتمه آبی که خورده ای )زیرا آن هم در پاره ای از مواقع به کار می آید(.)

حض��رت امیرالمؤم��نین)ع( می فرمای��د: »هرگ��اه خداون��د اراده خ��یری ب��ه بن��ده ای بفرمای��د، او را ملهم می فرمای��د ب��ه میان��ه روی و حس��ن اداره زن��دگی و او را از

(۳اسراف و بدی تدبیر دور می فرماید.«) حضرت صادق)ع( می فرماید: »آیا گمان می کنی خ�دا ب��ه کس�ی ک�ه م��ال داده ب��ه سبب احترام او است، یا به کسی که نداده ب��ه واس��طه پس��تی او اس��ت. ن��ه چ��نین است بلکه مال، مال خدا است آن را به عنوان امانت نزد ش��خص ق��رار می ده��د و اذن داده که به طور میانه روی از آن بخورد و بیاشامد و لباس بپوشد و ازدواج کن��د و بر مرکب سوار شود و زیادتی آن مال را به فقرا برساند و رفع احتیاجش��ان کن��د. پس هرکس به این دستور رفتار کند، آنچه را خورده و آش��امیده و پوش��یده و س��وار شده و نکاح نموده تمام بر او حالل است و اگر چنین نکرده تمام بر او حرام اس��ت پس آیه شریفه را خواند که »اسراف نکنید زیرا خداوند اسراف کنندگان را دوس��ت نمی دارد« سپس )برای زیادتی توضیح( فرمود: آی��ا گم��ان می ک��نی خ��دا م��الی ب��ه عنوان امانت به کسی داد پس او اسبی بخرد برای سواری ب��ه مبل��غ ده ه��زار درهم در حالی که می توانست اسبی به مبلغ بیست درهم بخ��رد و ک��امال کف��ایتش را می کرد و کنیزی را به هزار دینار بخرد در حالی که می توانست کنیزی به بیس��ت دین��ار بگیرد و او را ک��افی ب��ود در ح��الی ک��ه خداون��د فرم��وده اس��راف نکنی��د )پس چ��نین

(۴شخصی به امانت خدا که مال است خیانت کرده است.(«)قناعت و صرفه جویی

حد مطلوب بهره مندی و استفاده از نعمت های الهی آن است که همراه با رع��ایت اعتدال و به قدر کفاف باش��د. اعت��دال و قن��اعت در مص��رف م��وجب بق��ای نعمت و

پدید آورنده زمینه مناسبی برای رشد صفات و کماالت معنوی در انسان است. از جمله آموزه های سیره معصومین)ع( این اس��ت ک��ه انس��ان تولی��د و انف��اق زی��اد داشته باشد ولی در مصرف شخصی به حداقل قناعت نمای�د. روحی�ه تولی�د و تالش در سیره آن بزرگواران چنان است که تولید را برای ارتقای س��طح معیش��ت م��ردم

می خواستند. آنان با تولید بیش تر کم ترین استفاده شخصی را می نمودند. امام کاظم)ع( در مورد اعتدال در مصرف می فرماید: »من اقتصد وقنع بقیت علیه

( ه��ر کس میان��ه روی و اعت��دال را20النعمة و من بذر و اسرف زالت عنه النعمة؛) رعایت کند و قانع باشد، نعمت برای او باقی خواه�د مان�د و ه�ر کس اس��راف کن�د،

نعمت از دستش خواهد رفت.« حضرت ص�ادق)ع( می فرمای�د: »کس�ی ک�ه در معیش�ت خ�ود میان�ه روی کن�د، من

(۷ضمانت می کنم که هرگز تهی دست نشود.«) و در تفسیر آیه شریفه »فلنحیینه حیوه طیبه« یعنی عط��ا می ک��نیم ب��ه او زن��دگانی

(۸خوش را، امام)ع(می فرماید: »حیات طیبه )زندگی خوش( قناعت است.«)

. ویژگیهای الگوی صحیح مصرف2 ات در مکتب اسالمیالف. ارزش نبودن تجمالت و ماد

اشکاالت زیادی در زندگی های ما وجود دارد که ما را از مسیر صحیح سبک زن��دگی اسالمی خارج کرده است. تجمل گرایی و تمایل به زندگی های تشریفاتی و پر زرق و ب��رق، از این جمل��ه اس��ت ک��ه آث��ار ن��اگواری را ب��رای زن��دگی ف��ردی و اجتم��اعی

شهروندان ما رقم زده است. تجمل گرایی چیست؟ بد است یا خوب است؟ چقدرش ب��د اس��ت؟ چق��درش خ��وب

است؟ چرا در بین بسیاری از مردم ما تجمل گرایی و مصرف گرایی رواج دارد؟ تجمل گرایی آن است که فرد به مادیات و زر و زیوره��ای دنی��ا دل می بن��دد، ب��دون این که توان مالی کافی داشته باشد و در تهیه مواردی همچون؛ لباس، وسیله نقلیه و لوازم منزل به صورت افراطی برخورد می کند و فقط به منظور عقب نماندن از

دیگران دست به این اقدام می زند. تجمل گرایی در زب��ان بزرگ��ان دی��نی م��ورد م��ذمت و نک��وهش ق��رار گرفت��ه اس��ت. روایتی از امیر الموم��نین علی علی��ه الس��الم هس��ت ک��ه فرمودن��د: »زخ��ارف ال��دنیا تفس��د العق��ول الض��عیفة؛ زرق و ب��رق ه��ای دنی��ا عق��ل ه��ای ض��عیف را فاس��د می

(65کند.«)غرر الحکم، ص ب. برنامه ريزي در مصرف.

برنامه ريزي در کارها نشانه ي کمال عق�ل، و بي برن��امگي نش�انه ي نقص�ان عق�ل است. اميرالمومنين )ع( در کلماتي کوتاه مي فرمايد: » کار اندک همراه ب��ا برنام��ه ريزي، ماندگارتر است از کار بسيار همراه ب��ا ريخت و پ��اش. برنام��ه ري��زي قب��ل از انجام کار، انسان را از لغزش نگه مي دارد. بي برنامگي سبب فروپاشي و ن��ابودي است. برنامه ريزي نيک، مال اندک را رشد مي دهد، و برنامه ريزي غلط، مال زياد

را نابود مي کند «. برنامه ريزي درست در مصرف، و ايجاد تعادل در دخل و خرج، به انس��ان، آرامش، شور و اشتياق، و قدرت تصميم گيري و تصميم س�ازي مي ده�د. و بي برن�امگي در مصرف و عدم رعايت تعادل در دخ��ل و خ��رج، م��وجب تش��ويش خ��اطر، ه��در رفت

سرمايه، و ندامت و پشماني مي شود.ج. اعتدال و ميانه روي

بر اس��اس آم��وزه ه�اي دي��ني و ن��يز ب��ر پاي��ه ي حکم عق��ل و تجرب��ه، ميان��ه روي در مصرف، ت��اثير ف��راواني در س��امان دهي ام��ور اقتص��ادي و ک��اهش هزين��ه ه��ا، و در نتيجه: پيشگيري از فقر و عقب ماندگي فرد و جامعه، دارد. قرآن ک��ريم ميان��ه روي را يکي از ويژگي ه��اي بن��دگان واقعي خ��دا مي دان��د و مي فرماي��د: » عب��ادالرحمن کساني هستند که هرگاه انفاق مي کنند ن��ه اه��ل اس��رافند، و ن��ه اه��ل س��ختگيري و فشار، بلکه اهل ميانه روي و اعتدال مي باشند«. اميرالموم��نين )ع( کس��اني را ک��ه از مسير اعتدال خارج شده و به سوي افراط و تفري��ط کش��انده مي ش��وند، جاه��ل خوانده است. همچنين فرموده است: » ميانه روي در مصرف، مال ان��دک را رش��د مي دهد«. امام صادق )ع(فرمود: » به کسي که اهل ميانه روي اس��ت تض��مين مي

دهم که هيچ وقت فقير نخواهد شد«.

همانگونه که اعتدال و ميانه روي در مصرف، ستايش شده است، اف��راط و تفري��ط در مصرف مورد نکوهش اسالم قرار گرفته است. افراط و زي��اده روي در مص��رفت ب��ه يعني اسراف و تبذير، و تفريط و کوتاهي در مصرف يع��ني س��ختگيري و خس��

خرج دادن. بار در ق��رآن ک��ريم ب��ه ک�ار ب��رده ش��ده23واژه ي اسراف و مشتقات آن که جمعا

است يکي از رذائل اخالقي است که به ش��دت م��ورد نک��وهش ق��رار گرفت��ه اس��ت. اسراف در لغت به معناي تج��اوز از ح��د و زي��اده روي اس��ت. بن��ابر اين اس��تفاده ي نابجا از فرصت ها، موقعيت ه��ا و ام��وال، از مص��اديق اس��راف ش��مرده مي ش��ود. اسراف نه تنها موجب تباهي و فساد شخص مي شود، بلکه ديگران را نيز به فس��اد و تب��اهي مي کش��اند. ق��رآن ک��ريم اين ن��وع مص��رف را م��وجب فروپاش��ي جامع��ه، خسران آدمي و عذاب الهي مي داند: » اسراف نکنيد که خداوند اس��راف کنن��دگان را دش��من مي دارد«. » خداون��د، ه��دايت خ��ود را از اس��راف کنن��دگان تردي��د افکن برمي دارد« ، » بخوريد و بياشاميد، ولي اسراف نکنيد که خداوند اس��راف کنن�دگان را دشمن مي دارد« ، » چون زراعت ها به ثمر نشستند از آنها بخوريد، و در هنگ�ام برداشت، حق محرومان را ادا کنيد، اسراف نکني��د ک�ه خداون�د اس��راف کنن�دگان را دش��من مي دارد«. ، » براس��تي ک��ه اس��راف ک��اران، همنش��ين آتش ان��د« ، » از اسراف کاران، اطاعت و پيروي نکنيد هماناني که در روي زمين فساد مي کنند و به

دنبال اصالح نيستند« . امام صادق )ع( مي فرمايد: » اسراف باعث فقر و ناداري، و ميان��ه روي س��بب بي نيازي است«. و فرمود: » اسرافکار س��ه نش��انه دارد: آنچ��ه در ش��أنش نيس��ت مي خرد، آنچه در شأنش نيست مي پوشد، و آنچه در شأنش نيست مي خ��ورد«. روزي امام صادق )ع( ديد فردي سيب نيم خورده اي را از خانه اش به بيرون پ��رت ک��رد، حضرت از اين کار خشمگين ش��د و فرم��ود: » اگ��ر ش��ما س��ير هس��تيد، بس��ياري از

مردم گرسنه اند، اضافه ي مواد غذايي خود را به نيازمندان بدهيد«. امام علي بن موسي الرضا )ع( مي فرمايد: » سزاوار است م��رد، زن��دگي خ��انواده اش را توسعه دهد ت��ا آنه��ا ) بواس��طه ي بخ��ل و خسيس��ي اش ( آرزوي م��رگش را نکنند«. امام سجاد )ع( مي فرمايد: » از جمله گناه��اني ک��ه م��وجب پ��رده دري مي شود، سختگيري و خسيسي در خرج کردن ب��راي همس��ر و فرزن��دان اس��ت«. ام��ام صادق از رسول گرامي اسالم نقل کرده است که فرمود: » هرکس که به خ��انواده اش نرسد و آنها را به جهت سختگيري ضايع کند، ملع��ون اس��ت«. ام��ام س��جاد )ع( فرمود: » اينکه بروم به بازار و مقداري گوشت براي خانواده ام که مي��ل ش��ديد ب��ه گوشت خوردن دارند، تهيه کنم، براي من محبوب تر از اين اس��ت ک��ه بخ��واهم ي��ک

برده اي را در راه خدا آزاد کنم«. امام صادق )ع( مي فرمايد: » همين گناه براي مرد بس اس��ت ک��ه خ��انواده اش را به خاطر سختگيري و رسيدگي نکردن، ضايع نمايد«. امام رض��ا )ع( مي فرماي��د: » کسي که خداون��د ب��ه او م��ال و نعمت داده اس��ت، واجب اس��ت ب��راي خ��انواده اش گش��ايش ايج��اد نماي��د ) و ب��راي آنه��ا پ��ول بيش��تري خ��رج کن��د («. و ب��االخره از اميرالمؤمنين )ع( نقل شده است ک��ه فرم��ود: » هرگ��اه خداون��د ب��ا بن��ده اي ک��اري

نداشته باشد، او را گرفتار بخل و خسيسي مي کند«.

د. رعايت اولويت در مصرف. يکي ديگر از معيار هاي صحيح مصرف، توجه به اولويت ه��ا اس��ت، زي��را ب��ا رع��ايت اين اص��ل مي ت��وان از ه��در رفت س��رمايه جلوگ��يري ک��رد. اميرالموم��نين )ع( مي فرمايد: » هر کس به کاري که اهميت ندارد مشغول شود، از کارهاي با اهميت ب��از

مي ماند«. بنابراين در مصرف درآمدها بايد دقت کنيم که صرف کاره��اي بي اهمبت نش��ود، ت��ا در زمان انجام کارهاي مهم دستمان خالي نباشد. طبرسي از رسول گرامي اس��الم نقل مي کند که فرمود: » هرکس مالش را نابجا خرج کند اس��راف ک��رده اس��ت، و

هرکس مالش را بجا خرج نکند خست ورزيده است«. به اين نکته هم باي��د توج��ه داش��ت ک��ه در ش��رايط ع��ادي، مص��رف ام��وال در جهت مخارج خود و خانواده، اولويت دارد، و شايسته نيست انسان اموالش را به ديگ��ران ببخش�د و خ�ود و خ�انواده اش گرس�نه بمانن�د. البت��ه بحث ايث�ار ک�ه يکي از فض��ايل

اخالقي است، در جاي خودش مطلوب و پسنديده است. جابر بن عبدالله انصاري از رسول گ��رامي اس��الم نق��ل ک��رده اس��ت ک��ه فرم��ود: » هرگاه مالي براي خرج کردن داشتيد، اگر خودتان نياز داشتيد براي مخ��ارج خودت��ان استفاده کنيد، و مازاد آن را براي خانواده خرج کنيد، و اگر چيزي ب��اقي مان��د ب��راي خويشاوندان هزينه کنيد، و اگر چ��يزي اض��افه آم��د ب��راي ديگ��ران مي تواني��د هزين��ه

کنيد«.ه. مساوات و همدردي با مردم

يکي از دستورالعمل هاي مهم اخالقي اسالم، مواسات مالي داش��تن و هم��دردي ب��ا توده ي مردم مخصوصا در تنگناهاي اقتصادي است. اميرالمومنين )ع( مي فرماي��د: » شيعيان مرا با دو خصلت آزمايش کنيد، اگ��ر اين دو خص��لت در آنه��ا ب��ود ش��يعيان من هستند، و اال دروغ مي گويند، و تا مي تواني از آنها فاصله بگ��ير، آن دو خص��لتعبارت اند از: مواظب وقت نمازها بودن، و ياري رساندن مالي به برادران مؤمن«. شخصي به نام » معيب « که ظاهرا مأمور خريد خان�ه ي ام�ام ص�ادق )ع( ب�ود مي گويد: » زماني که قيمت مواد غذايي در مدينه رو به افزايش بود، ام��ام ص��ادق )ع( به من فرمود: چه قدر گن��دم در خان��ه داريم؟ ع��رض ک��ردم: آنق��در گن��دم داريم ک��ه چندين ماه براي ما کافي است. فرمود: هم�ه را ب�ه ب�ازار ب�بر و بف�روش. گفتم: در مدينه گندم ناياب شده است! فرمود: همان ک��ه گفتم، گن��دم ه��ا را ب��بر و بف��روش. پس از آنکه گندم ها را فروختم، ام��ام ب��ه من فرم��ود: اکن��ون همانن��د س��اير م��ردم، گندم مورد نياز خانه ي م��را روزان��ه تهي��ه کن. آنگ��اه ب��ه من فرم��ود: » از اين پس، غذاي خانواده ي مرا نيمي از گندم و نيمي از جو قرار بده. خداوند خودش مي داند که با وجود کمبود گندم، من اين توانايي را دارم که به خانواده ام ن��ان گن��دم ب��دهم، ولي دوست دارم خداون��د ببين��د ک��ه من اعت��دال و ميان��ه روي در مخ��ارج زن��دگي را

رعايت مي کنم«.و. ساده زيستي

ترويج فرهنگ ساده زيستي در جامعه، يکي از راهکارهاي مهم ب��راي اص��الح الگ��وي مصرف در کشور است. ساده زيستي يع��ني زن��دگي س��اده و ع��اري از پيراي��ه ه��اي زندگي تجمالتي. ساده زيستي به معناي زندگي فقيرانه نيست، چون اسالم هيچگ��اه

ما را به فقر و تنگدستي سفارش ننموده است. همچنين ساده زيستي به معناي بي نظمي، بي انضباطي و بي مسئوليتي در زندگي نيست، زيرا رسول اک��رم )ص( ک��ه برترين الگو و اسوه ي مومنان است، در عين س��اده زيس��تي، منظم ت��رين، نظي��ف

ترين و مسئوليت پذير ترين انسان در زندگي شخصي، خانوادگي و اجتماعي بود. اميرالمومنين)ع( در وصف اهل تقوي مي فرمايد: » لباس پوشيدن آنه��ا، متع��ادل و ميانه است «. يعني در لباس پوشيدن اهل تکلف نيستند، نه ژنده پوش هستند و ن��ه تجمل گرا.امام صادق )ع( مي فرمايد: » مومن بهترين کمک کار ديگ��ران، کم خ��رج و کم هزينه است، و برنامه ريزي خوبي براي زن�دگي اش دارد«. و در توص�ف اه�ل تق��وي مي فرماي��د: » تق��وا پيش��گان کم هزين��ه ت��رين م��ردم و خ��دمتگزارترين آن��ان

هستند «. البته به اين نکته بايد توجه داشت که نمي توان براي ساده زيس��تي، قب��ايي ب��ه ي��ک قالب و قواره دوخت و آن را ب�ر تن هم�ه پوش�اند، بلک�ه س��اده زيس�تي ب�ه تناس�ب زمان و مکان و شرايط، متفاوت مي باشد. معي��ار س��اده زيس��تي، رع��ايت اعت��دال، داشتن روحيه ي قناعت، و دوري از تجمل پرستي و اش��رافي گ��ري اس��ت. از ام��ام رضا )ع( نقل شده است ک��ه فرم��ود: » طرف��داران سس��ت عقي��ده ي من، دوس��ت دارند که من بر روي نمد بنشينم و لباس زبر و سخت بپوش��م، در ح��الي ک��ه زمان��ه گنجايش چنين کاري را ندارد«. همچنين نقل مي کنند صوفي معروف، سفيان ثوري وقتي که لباس زيبايي را بر تن امام صادق )ع( ديد، به ايشان اعتراض کرد و گفت: رسول خدا )ص( چنين لباس ه��ايي را نمي پوش��يدند، چ��را ش��ما از اين لب��اس ه��اي گران قيمت استفاده مي کنيد؟ حضرت فرمود: » رسول خدا )ص( در زمان فق��ر و تنگدستي زندگي مي کردند، اما امروز وضع مردم خوب ش��ده اس��ت، و گش��ايش و وسعت مالي در جامعه ايجاد شده است، لذا در چنين زمانه اي، مردان نيک بيش از

هر کس، سزاوار بهره مندي از اين نعمت ها هستند«.گاه زهد در جامعه مطلوب اسالم.یز. جا

در اسالم، هر عنصر دارای ارزش، مبتنی بر پایهها و اص�ولی اس�ت ک�ه این پایهه�ا و اصول، ارکان آن عنصر را تشکیل میدهند. استاد مطهری، اصول و پایهه��ای زه��د را

سه چیز میداند: � بهرهگیریهای مادی از جهان و تمتع��ات ط��بیعی و جس��مانی، تنه��ا، عام��ل ت��أمین1

کنندهی خوشی و بهجت و سعادت انسان نیس��ت. ب��رای انس��ان، ب��ه حکم سرش��ت خاص، یک سلسله ارزشهای معنوی مطرح است که با فقدان آنه��ا، تمتع��ات م��ادی،

قادر به تأمین بهجت و سعادت نیست. � سرنوشت سعادت فرد، از سعادت جامعه جدا نیس��ت. انس��ان، از آن جهت ک��ه2

انسان است، یک سلسله وابستگیهای ع��اطفی و احس��اس مس��ئولیتهای انس��انی در بارهی جامعه دارد که نمیتواند ف��ارغ از آس��ایش دیگ��ران، آس��ایش و آرامش داش��ته

باشد. � روح، در عین نوعی اتحاد و یگانگی با بدن، در مقابل بدن اص��الت دارد، ک��انونی3

است در برابر کانون جسم، منبع مستقلی است برای لذات و آالم. روح نیز به نوب��ه خود، بلکه بیش از بدن، نیازمند به تغذیه و تهذیب و تقویت و تکمیل اس��ت. روح، از بدن و س��المت آن و نیرومن��دی آن، بینی�از نیس��ت، ام�ا ب�دون ش�ک غرق�ه ش��دن در

تنعم��ات م��ادی و اقب��ال تم��ام ب��ه ل��ذتگرایی جس��مانی، مج��ال و فراغ��تی ب��رای بهرهبرداری از کانون روح و منبع بیپایان ضمیر، ب��اقی نمیگ��ذارد. در حقیقت، ن��وعی تضاد میان تمتعات روحی و تمتعات مادی � اگر به صورت غرقه شدن و محو ش��دن

و فانی شدن در آنها باشد � وجود دارد. مسئله ی روح و بدن، مسئلهی رنج و لذت نیست؛ چنین نیست که ه��ر چ��ه مرب��وط به روح است رنج است، و هر چه مربوط به بدن اس��ت، ل��ذت. ل��ذات روحی بس��ی صافتر، عمیقتر و بادوامتر از لذات بدنی است. روآوری یک جانبه به تمتعات مادی و لذات جس��مانی، از خوش��ی و ل��ذت و آس��ایش واقعی بش��ر میکاه��د. ل��ذا آنگ��اه ک��ه میخواهیم به زندگی رو آوریم و از آن بهره بگیریم و بدان رون��ق و ص��فا و ش��کوه و جالل ببخشیم و آن را دل پسند و زیبا سازیم، نمیتوانیم از جنبههای روحی ص��رفنظر

کنیم. با توجه به این سه اصل است که مفهوم زهد اسالمی روشن میشود، و با توج��ه ب��ه این سه اصل است که روشن میگردد چهگونه اسالم، رهب��انیت را ط��رد میکن��د، ام��ا زه��دگرایی را در عین ج��امعهگرایی و در متن زن��دگی و در بطن رواب��ط اجتم��اعی

16میپذیرد.

روز دهم: آستان قدس رضوی؛ بستر نشر دین و امداد بهمستضعفین

حجت االسالم والمسلمین سید ابراهیم رئیسی در اجالس مدیران و سرکشیک ه��ای خدام آستان قدس رضوی که همزمان با س��الروز میالد حض��رت فاطم��ه زه��را)س( برگزار شد، با بیان اینکه رسول اکرم)ص( از حضرت زهرا)س( و امام رض��ا)ع( ب��ه عنوان »بضعه« یاد کرده اند، گفت: این واژه در لغت عربی به معنای سرمایه است و وجه مشترک حضرت زهرا)س( و امام رضا)ع( که باعث شده حض��رت رس�ول از ایشان به عنوان سرمایه های خود یاد کنند، نقش آن ها در دفاع از ح��ریم ام��امت و

والیت است. وی در ادام��ه ب��ر اهمیت کس��ب مع��رفت تاکی��د و عن��وان ک��رد: م��یزانی از مع��رفت اکتسابی است و ما مکلفیم آن را کسب کنیم. اما در نهایت، معرفت مدال افتخاری است که باید خود اهل بیت اطه��ار)ع( عن��ایت کنن��د و یکی از جایگ��اه ه��ایی ک��ه می توان این نشان را دری��افت ک��رد، در کن��ار مض��جع ن��ورانی حض��رت ث��امن الحجج)ع(

است. عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری از آستان قدس رضوی به عن��وان جایگ��اه انسان سازی و معرفت یابی یاد و عنوان کرد: ماموریت آستان قدس رضوی نسبت به افرادی که در کنار این مضجع نورانی حاضر می شوند، این است که همه زمین��ه

ها و تسهیالت الزم برای ارتقای معرفتی آن ها را فراهم کند. وی با بیان اینکه آستان قدس رضوی رسالت ف��رهنگی مهمی را در راس��تای رش��د، کمال و هدایت نوع بشر برعهده دارد، اظهار کرد: اینجا دستگاه و سازوکاری اس��ت که باید امر زیارت را تسهیل کند، برای نشر معارف ق�رآن ک�ریم و مکتب اه�ل بیت عصمت و طه��ارت)ع( همت بگم��ارد و در جهت توج��ه ب��ه مستض��عفان و محروم��ان

عنایت داشته باشد.اقتضائات و الزامات خدمت.1

حجت االسالم والمسلمین رئیسی با بیان اینکه خادم��ان و دس��ت ان��درکاران آس��تان قدس رضوی باید در اندیشه، انگیزه و عمل، الگو باشند، افزود: هر کاری ک��ه ب��رای دیگران حسن و ارزش به حساب می آید، برای خادمان این مجموعه احس��ن اس��ت و هر امری که برای دیگران ضد ارزش قلمداد می شود، برای افراد شاغل و خ��ادم

در این دستگاه به صورت مضاعف ضد ارزش محسوب می شود. وی با تاکید بر اینکه مسئول، کارمند، کارگر و خدمت گذار آستان قدس رضوی بای��د رن��گ و ب��وی رض��وی داش��ته باش��ند، گفت: انتس��اب ب��ه ائم��ه اطه��ار)ع( و ب��ه ط��ور مشخص حضرت امام رضا)ع( اقتضائات و الزاماتی دارد که همه م��ا در بخش ه��ای گوناگون و در رده های مختلف تصمیم سازی، تصمیم گیری و فرایندهای کاری بای��د

به آن ها ملتزم باشیم. تولیت آستان قدس رضوی تص��ریح ک��رد: هرچن��د م��ا در ی��ک س��اختار اداری و دارای ضابطه مشغول به کار هستیم و هر کس در این ساختار وظایفی بر عهده دارد، ام��ا همه باید نسبت به هدف اصلی و کالن هدایت، کم��ال و رش��د دل��دادگان این آس��تان

ملکوتی احساس مسئولیت کنند.

حجت االسالم والمسلمین رئیسی سپس با اش�اره ب�ه راهبرده�ای هفت گان�ه مق�ام معظم رهبری در حکم انتصاب تولیت آستان قدس رضوی، گفت: همه خدمتگزاران آستان قدس رضوی مخاطب رهبر معظم انقالب هستند و باید برای تحقق آنچ��ه در

این حکم آمده اعتقاد قلبی و اهتمام عملی داشته باشند. وی تحقق فرامین مقام معظم رهبری را نیازمند تدوین سند راهبردی در بخش های برنامه ریزی و اندیشه ای دانست و گفت: عالوه بر این در بخش تعیین اول��ویت ه��ا

نیز باید به گونه ای برنامه ریزی کنیم که تحقق این اهداف و منویات تسریع شود.

لزوم هدفمندی خدمت.2 حجت االسالم والمسلمین رئیسی در بخش دیگری با تاکید بر اینکه خ��دمات آس��تان قدس رضوی در حوزه های مختلف باید هدفمند باشد، گفت: محصول ما در آس��تان قدس رضوی چه در حوزه های ف��رهنگی و چ��ه در بخش ه��ای خ��دماتی و اقتص��ادی

باید متفاوت باشد. وی با بیان اینکه همه خدمات و تولیدات ما باید سبقه رضوی داش��ته باش��د، اف��زود: ورود ما به بخش هایی هم چون تعلیم و تربیت، تربیت بدنی، تولید، خ��دمت رس��انی به مردم و ... به تنهایی اقدامات شایسته ای است ک��ه برک��اتی ن��یز دارد، ام��ا آنچ��ه نباید کم رنگ و فراموش شود و همه کارها باید در راستای تحقق آن صورت پ��ذیرد،

اهداف و رویکردهای اصلی آستان قدس رضوی است.

سیره ائمه در توجه به محرومان.3 حجت االسالم والمسلمین رئیسی در ادامه به تب��یین مهم ت��رین رویکرده��ای آس��تان قدس رضوی متناسب با فرامین مقام معظم رهبری پرداخت و با اشاره به مس��ئله حمایت از محرومان و مستضعفان، خاطر نشان ک��رد: این موض��وعی اس��ت ک��ه در سیره همه ائمه اطهار)ع( و به طور ویژه حضرت رضا)ع( وجود داشته و در آس��تان قدس رضوی نیز تا کن��ون نگ��اه خ��وبی در ارتب��اط ب��ا اف��راد نیازمن��د درون س��ازمان مطرح بوده است. اما امروز سخن ما فراتر از س��ازمان آس��تان ق��دس و در س��طح مجاوران و همسایه های امام رضا)ع( در مشهد مقدس، استان خراس��ان رض��وی و

ورای آن است. وی با اشاره به اینکه فقر و مح��رومیت مس��ئله ای کالن ب��ه حس��اب می آی��د، تاکی��د کرد: بر این اساس ما بنا داریم در حد توانایی خودمان نسبت به مسئله محروم��ان، فقرا و مستضعفان اقداماتی را انجام دهیم و در این راستا به طور حتم هر کاری را

که بر اساس نظر کارشناسی قابلیت اجرا داشته باشد، پیگیری می کنیم. تولیت آستان ق��دس رض��وی ب��ا بی��ان اینک��ه رس��یدگی ب��ه محروم��ان و مستض��عفان محدود به مشهد و استان نمی شود، گفت: البته مسئولیت و ماموریت ما نسبت به

مجاوران بارگاه منور رضوی بیشتر است.

احداث زائر سراهای ارزان قیمت.4 حجت االسالم والمسلمین رئیسی در ادامه از زائر محوری به عنوان اول��ویت ک��اری در آستان قدس رضوی نام برد و توض��یح داد: ت��ا کن��ون ن��یز در تص��میم گ��یری ه��ای آستان قدس رضوی اولویت با زائران بوده است. اما مسئله م��د نظ��ر م��ا در نق��اط اختالف و تالقی رفاه و آسایش زائر با سایر مسائل اقتصادی، اجتماعی و ... اس��ت

که در همه این شرایط نیز باید زائران در اولویت قرار گیرند. وی با اشاره به توسعه کالبدی حرم مطهر رضوی، گفت: توسعه وسیعی در بارگ��اه منور حضرت رضا)ع( به وجود آمده که این بنای با شکوه حاصل آن است و نس��بت به حفظ آن نیز مسئولیم و باید اهتمام داشته باشیم. اما در راس��تای رف��اه زائ��ران، به ویژه افرادی که از نظر اقتصادی متوسط و ضعیف هستند نیز باید نگاه وی��ژه ای

ایجاد شود. تولیت آستان قدس رضوی با طرح این سوال که جایگاه زائران متوس��ط و ض��عیف در مشهد مقدس کجاست؟ اظهار کرد: این افراد باید در حسینیه ها، مساجد، خان��ه های شخصی و ... ساکن شوند. البته برخی از مردم عزیز مشهد ن��یز دره��ای خان��ه های خود را به روی این بزرگواران گشوده اند که جای تشکر نیز دارد. اما آنچ��ه م��ا امروز باید پیگیری کنیم احداث زائرسراهایی به نام مقدس امام رضا)ع( اس��ت ک��ه افراد کم در آمد با حداقل هزینه بتوانند در آن ها ساکن و به زیارت حضرت رضا)ع(

مشرف شوند. وی با اش��اره ب��ه اق��داماتی ک��ه پیش از این در ح��وزه اح��داث زائ��ر س��راهای ارزان قیمت در مشهد انجام شده است، گفت: ما باید با استفاده از همه ظرفیت ها و ب��امحوریت آستان قدس بتوانیم در راستای ارائه خدمات بهتر به زائران گام برداریم.

حجت االسالم والمسلمین رئیس��ی، از اف��رادی ک��ه ت��ا کن��ون ب��ه هیچ عن��وان امک��ان تشرف به زیارت حضرت رضا)ع( را نداشته ان��د، ی��اد و تص��ریح ک��رد: بای��د ب��ا به��ره گیری از توانمندی تشکل های خود جوش و انقالبی در راستای فراهم کردن امک��ان

زیارت برای این گروه نیز گام های جدی برداریم.

افزایش بهره وری در اقتصاد.5 تولیت آستان قدس رضوی در ادامه به تب��یین اول��ویت ه��ای ح��وزه ه��ای عم��رانی و اقتصادی پرداخت و تاکید کرد: پروژه های نیمه تمام در برابر ام��وری ک��ه بای��د آغ��از

شود، اولویت دارد. وی هم چنین افزایش بهره وری را به عنوان مهم ترین مولفه مورد نظر در فعالیت های اقتصادی مطرح و عنوان کرد: بای�د ب�ازنگری نس�بت ب�ه فع�الیت ش�رکت ه�ای

اقتصادی صورت پذیرد و وضعیت شرکت های زیان ده نیز تعیین تکلیف شود.

استیفای حقوق موقوفات.6 حجت االسالم والمسلمین رئیسی درباره مسئله موقوفات نیز تص��ریح ک��رد: نس��بت به وقف و استیفای حقوق موقوفات هیچ گونه اغماضی نخواهیم داشت و به وظیفه شرعی خودمان عمل می کنیم. البت��ه در بخش ه��ایی ک��ه مح��دودیت ه��ایی از نظ��ر

دریافت حقوق شرعی موقوفه از محرومان و مستضعفان وجود دارد، بای��د ام��ور رامدیریت کنیم.

تولیت آستان قدس رضوی هم چنین بر مسئله عمل دقیق به نیات واقفان و توسعه وقف تاکید و عنوان کرد: در این راستا می توانیم زمینه وقف های مشارکتی را ن��یز

فراهم کنیم و از سرمایه های اندک در راستای وقف های بزرگ بهره ببریم.

تنوع بخشی به تولیدات فرهنگی.7 حجت االسالم والمسلمین رئیسی در بخش دیگ��ری از احک��ام و اه��داف)غای��ات( ب��ه عنوان دو وجه شریعت یاد و عنوان کرد: در آم��وزه ه��ای دی��نی م��ا در کن��ار احک��ام، مسائلی هم چون تزکیه و تعلیم و تربیت به عنوان اه��داف نه��ایی دین مط��رح ش��ده است که ما به عنوان کارگزاران و خدمتگزاران این آستان ن��ورانی بای��د در راس��تای

تحقق آن ها تالش مضاعف داشته باشیم. وی سپس به مسئله فعالیت های فرهنگی اش��اره و عن��وان ک��رد: هم��ه کاره��ای م��ا برای این است که زائران بتوانند با آسایش به بارگاه منور رضوی مش��رف ش��وند و در جوار مضجع نورانی حضرت، برنامه آینده زندگی خ��ود را رقم بزنن��د. تحق��ق این امر نیز نیازمند آن است که از ظرفیت فعالیت های فرهنگی بیش از پیش اس��تفاده

کنیم. تولیت آستان قدس رضوی نقش نخبگانی که توفیق خدمت در بارگاه منور حض��رت رضا)ع( دارن��د را در این زمین��ه مهم قلم��داد ک��رد و گفت: این اف��راد س��رمایه ه��ای عظیمی هستند که می توانیم در کنار خدمتشان به بارگاه منور رض��وی، از ظ��رفیت

فکری آن ها نیز بهره ببریم. حجت االسالم والمسلمین رئیسی هم چنین بر ض��رورت تن��وع بخش��ی ب��ه تولی��دات، محصوالت و فعالیت های فرهنگی تاکید و عنوان کرد: م��ا بای��د بت��وانیم متناس��ب ب��ا

تنوع مخاطبان در سطح جهان، محصوالت متنوعی را تولید و عرضه کنیم.

گفتمان غالب؛ انقالب، امام و رهبری.8 وی با اشاره به اینکه یکی از ثمرات انقالب اس��المی ای��ران ش��کوفایی موقوف��ات و توسعه آستان قدس رضوی بوده است، افزود: گفتمان غالب در ح��وزه ه��ای تبلیغی و فرهنگی آستان قدس رض��وی ن��یز بای��د گفتم��ان انقالبی ام��ام راح��ل)ره( و مق��ام

معظم رهبری باشد. تولیت آستان قدس رضوی هم چنین بر نقش آفرینی این نهاد در مسائلی هم چ��ون اقتصاد مقاومتی که از سوی مقام معظم رهبری مط��رح می ش��ود، تاکی��د و عن��وان کرد: مبلغان حرم مطهر رضوی می توانند در کنار کالم ارزشمندشان در حوزه های مختلف، مسائلی هم چون جلوگیری از اسراف، قناعت، خری��د کااله��ای داخلی و ... را نیز مطرح کنند که همه این ها منجر به ترویج فرهنگ اقتصاد مقاومتی در جامع��ه

می شود. وی اف��زود: اف��زون ب��ر این بخش ه��ای اقتص��ادی ن��یز بای��د نس��بت ب��ه این موض��وع

احساس وظیفه کنند و اقداماتی محسوس و متمایز را رقم بزنند.

روز یازدهم: عالم آل محمد علیه السالم ؛ الگوی رأفت درزندگی و مدیریت جهادی

تجلی رأفت در زندگی امام رضا )علیه السالم(.1ه رؤف بالعب��اد « 103خداوند متعال در قرآن کریم دو بار از خودش با نام رئوف »والل

و هشت بار با نام رئوف رحیم یاد کرده است؛ مانند این ف��راز ک��ه می فرمای��د:»إناس لرؤف رحیم« ه بالن 104الل

هر چند دو واژه رأفت و رحمت، نزدیک به هم و گاهی در یک معنا به کار می رون��د؛ اما در بررسی دقیق لغوی این دو به یک معنا نبوده و ف�رقی ظری��ف بینش��ان وج�ود

دارد. عالمه طباطبایی )ره( بعد از اذعان ب��ه اش��تراک معن��ایی این دو واژه، درب��اره ف��رق

بین رأفت و رحمت می نویسد: فرق میان رأفت و رحمت بعد از آنكه هر دو در اصل معنا مشتركند، این اس��ت ك��ه رأفت مختص به اشخاص مبتال و بیچاره است؛ ولی رحمت در اعم از آن )بیچ��اره و

105غیر بیچاره( استعمال می شود.

مرحوم مص��طفوی در کت��اب »التحقی��ق« خ�ود ف�رق بین رأفت و رحمت را اینگون��ه بیان می کند: رأفت، عطوفت، لطف و رحمت خالص و شدید اس��ت یع��نی لط��ف و رحمتی است که وقوع درد و ناراحتی را برنمی تابد ه��ر چن��د آن درد و ن��اراحتی ب��ه مصلحت فرد باشد؛ اما رحمت، صرف عط��وفت و مهرب��انی ک��ردن اس��ت مهرب��انی کردنی که گاهی با درد و ناراحتی فرد ن��یز هم��راه اس��ت مانن��د لط�ف و رحمت ی��ک

جراح به یک بیمار عالقه مند به بهبودی. بنابراین رأفت نوعی لطف و مهربانی است که در آن به هیچ وجه کام فرد تلخ نمی شود؛ هر چند که آن تلخ کامی به مصلحت او باشد و این یع��نی عن��ایتی ک��ه ص��د در

صد گواراست. گذشته از آنکه »رئوف« یکی از اوصاف الهی است خداوند متعال، آخرین فرس��تاده

خود را نیز به این وصف ستوده است:��المؤمنین رؤف م ح��ریص علیكم ب »لقد جاءكم رسول من أنفسكم عزیز علیه ما عنت

106رحیم«

یقینا پیامبرى از جنس خودتان به سویتان آمد كه ب��ه رنج و مش��قت افتادنت��ان ب��ر او دشوار است، اشتیاق شدیدى به ]هدایت[ شما دارد و نس��بت ب��ه مؤمن��ان، رئ��وف و

مهربان است. از دیگر بزرگان و پیشوایان الهی که به این ص��فت س��توده ش��ده ؛ ام��ام رض��ا علی��ه

السالم است. عالمه مجلسی در بحاراالنوار زیارتی را از امام جواد علیه السالم نق��ل می کن��د ک��ه

در آن خطاب به امام رضا علیه السالم آمده است:ءوف الم على اإلمام الر الس

سوره آل عمران30 سوره بقره و 207آیات . 103 سوره بقره143آیه . 104325، ص 1المیزان فی تفسیر القرآن، ج. 105 سوره توبه128آیه . 106

س��الم ب��ر ام��امی ک��ه ب��ر مبتالی��ان و بیچارگ��ان عن��ایت و لط��ف وی��ژه دارد و در اینمهربانیش کوچکترین نامالیمتی دامن گیر آنها نمی شود.

همانگونه که در معنای رأفت گذشت؛ رئوف به کسی گفته می شود ک��ه ب��ر دیگ��ری لطف و رحمت می کند و این مهرورزی او؛ هیچ طعم تلخ و ناخوشایندی بر ک��ام آن دیگری نمی گذارد. برای مثال به پزشک جراحی که با تی��غ و ج��راحت مریض��ی را از

مرگ نجات می دهد رحیم گفته می شود ولی به او رئوف نمی گویند. بر اساس آن زیارتی که نقل شد از ویژگی های امام رضا علیه السالم این است که مهر و عنایت او بی درد و ناراحتی، درمانگری می کن��د و ش��فا می ده��د و ب��ا لطفی

خاص از افتادگان و درماندگان، دستگیری می کند. مرحوم حاج شیخ عباس قمی در کتاب »منازل اآلخرة« حکایتهایی را نق��ل می کن��د که بی شک، هر کدام از آنها، جلوه های رأفت و رحمت ویژه امام رضا علیه السالم

است. او چنین می نویسد: از كتاب »حبل المتین« نقل است كه میر معینالدین اشرف كهة( ب�ود نق��ل حی الم و الت یكى از صلحاء خدام روض��ه رض�ویه )على س��اكنها آالف الس�

كرده كه: در خواب دیدم كه در »دار الحفاظ« یا »كشیك خانه« مباركه هستم و ب��یرون آم��دمفه ام��یر على ش��یر، از روضه متبركه به جهت تجدید وضو. پس چون رس��یدم ب��ه ص�� دیدم جماعت بسیارى را ك��ه داخ��ل در ص��حن مطه��ر ش��دند و در جل��و آنه��ا ش��خص

نورانى، خوش صورت عظیم الشأنى بود. در دست جماعتى از آن اشخاص كه پشت سر او بودند كلنگه��ا ب��ود. پس همین ك��ه به وسط صحن مقدس رسیدند آن شخص بزرگوار ك��ه در جل��و آن جم��اعت ب��ود ب��ه آنها فرمود: كه بشكافید این قبر را و بیرون بیاورید این خ��بیث را و اش��اره ك��رد ب��ه قبر مخصوصى. پس چون شروع كردند به كندن قبرش؛ از شخصى پرسیدم كه این شخص بزرگوار كه امر مىفرماید كیست؟ گفت: حضرت امیرالمؤمنین علیه الس��الم است. پس در این حال دیدم كه امام ثامن ضامن، حضرت امام رض��ا علی��ه الس��الم عرض كرد كه اى جداه، از شما مسئلت و خواهش مىكنم ك��ه عف��و بفرمائی��د از این شخص كه مدفون است در اینجا و ببخشید به من تقصیر او را. فرم��ود: ك��ه مىدانى این فاسق فاجر، شرب خمر مىك��رد؟ ع��رض ك��رد: بلى؛ لكن وص��یت ك��رد در وقت مرگ خویش كه او را در ج��وار من دفن كنن��د. پس م��ا امی��دواریم از ش��ما ك�ه عف��و

بفرمائید از او.فرمود: »به تو بخشیدم تقصیرات او را«.

پس تشریف برد آن حضرت و من از وحشت بیدار شدم و بی��دار ك��ردم بعض خ��دام آستانه مباركه را و آمدیم به همان موضع كه در خواب دی��دم. دی��دم ك��ه ق��بر تازهاى اس��ت و ب��یرون ریخت��ه ش��ده ق��درى از خ��اك آن پس پرس��یدم ك��ه ص��احب این ق��بركیس��ت؟ گفتن��د: م��ردى از ات��راك اس��ت ك��ه دی��روز در اینج��ا دفن ش��ده اس��ت.

107(268-1/267)»دارالسالم« محدث نورى،

مرحوم حاج شیخ عباس قمی پس از نقل این جریان چنین می نویسد:

44-43منازل اآلخرة ص . 107

در حك��ایت تش��رف ح��اج على بغ��دادى ب��ه خ��دمت ام��ام عص��ر - ارواحن��ا ف��داه - و نقل شده كه گفت: گفتم به آن حضرت: سیدنا! ص�حیح108سؤاالت او از آن حضرت؛

است كه مىگویند هركس زیارت كند حضرت حسین علیه السالم را در ش��ب جمع��هپس براى او امان است؟

ه و اشك از چشمان مباركش جارى شد و گریست. فرمود: آرى والل ه��. ق حض�رت ام�ام رض�ا1269گفتم: سیدنا! مسألة. فرمود: بپرس. گفتم: س�نه

علی��ه الس��الم را زی��ارت ك��ردیم و در ورود، یكى از عربه��اى ش���روقیه را ك��ه از بادیهنشینان طرف شرقى نجف اشرف بود مالقات كردیم و او را ضیافت نمودیم و از او پرسیدیم كه چگونه است والیت رضا علیه السالم؟ گفت: بهشت است؛ امروز پانزده روز است كه من از مال موالى خود حضرت رضا علیه الس��الم خوردهام چ��ه حق دارد منكر و نكیر كه در قبر نزد من بیایند؛ گوشت و خون من از طعام حضرت روییده در مهمانخانه آن جناب. آیا این صحیح است؟ على بن موسى الرضا مىآید اوه؛ جد من ضامن آن اس�ت.) »نجم را از منكر و نكیر خالص مىكند؟ فرمود: آرى والل

(.31، باب هفتم، حكایت 497-484الثاقب« محدث نورى، ص

های زندگی و مدیریت جهادی در سیره و کالم حضرتشاخصه.2. همراه با تالش و مجاهدت است.2-1

الم فرم��ود: م��ؤمن، م��ؤمن حارث بن دلهاث می گوید: خ��ادم ام��ام رض��ا علی��ه الس�� نیست مگر اینکه سه خصلت در او باشد: سنتی از پروردگارش، سنتی از پی��امبرش و سنتی از موالیش. س�نت پروردگ��ارش، حفض اس��رار خ�ویش اس��ت؛ خداون��د می فرماید: )خداوند از غیب آگاهی دارد و هیچ کس را از غیب آگاه نمی کند مگر کسی

و27را که از او راضی باشد، که همان پیامبران هستند(. )سورۀS مبارکۀS جن، آی��ات ( و اما سنت پیامبر، مدارا کردن با مردم است، خداوند به پیامبرش امر می کند26

که با مردم مدارا کند و می فرماید: )گذشت داشته باش و مردم را به نیکی دعوت Sاعراف، آیۀ Sمبارکۀ Sو اما سنت م��والیش،199کن و از جاهالن دوری کن(. )سورۀ )

صبر در سختی ها و مش�کالت اس��ت، خداون�د می فرمای�د: )در س�ختی و مش�کالت Sبقره، آیۀ Sمبارکۀ S177109صبر می کنند( . )سورۀ

. در مقابله با دشمن است.2-2الم ش�نیدم ک�ه می عبدالسالم بن ص�الح ه�روی می گوی�د: از ام�ام رض�ا علی�ه الس� فرمود: اولی کسی که در اسالم برای او شراب ساختند، یزید- لعن��ه الل��ه علی��ه- در شام بود، برایش آوردند در حالی که سر سفرۀS غذا بود، و در کنار سر امام حس��ین علیه السالم آن را گسترده بودند، و شروع به نوشیدن شراب کرد و به ی��ارانش هم شراب می داد، و ب��ه آن ه��ا می گفت: بنوش��ید ک��ه این ش��راب مب��ارک اس��ت و م��ا

این داستان را مرحوم حاج شیخ عباس در مفاتیح الجنان نقل کرده است.108

228، ص: 1. عيون أخبار الرضا عليه السالم، ج 109

اولین کسانی هستیم که آن را می نوشیم در حالی که س��ر دش��من در مقاب��ل م��ا و زیر میز غذای ماست و ما با کمال آرامش فکر و قلب مطمئن، مش��غول خ��وردن و نوشیدن آن هستیم، همین مطلب برای مبارک بودن آن کافی است. بعد ام��ام رض��االم فرم��ود: پس ه��ر کس از ش��یعیان م��ا اس��ت، بای��د از خ��وردن ش��راب علی��ه الس�� بپرهیزد، زیرا آن از نوشابه های ساختۀS دشمن ما است، و اگر کسی از آن نپرهیزد، از پیروان مکتب ما نخواهد بود، چرا که پ�درم از پ�درش از پ�درانش از امیرمؤمن�ان علیهم السالم برای من حدیث کرد که رسول خدا صلی الل��ه علی��ه و آل��ه فرمودن��د: لباس دشمنان مرا نپوشید، و غذای دشمنان مرا نخورید، و راه دش��منان م��را ادام��ه ندهید، زیرا اگر این گونه باشید جزء دشمنان من هستید، چنان که آنان دشمنان من

110هستند

. ب��ا همت ب��زرگ، ایم��ان عمی��ق )ب��ه خداون��د، پ��اداش الهی و ک��ار( و2-3همراه با قصد خالص است.

الم ش��نیدم ک�ه می فرم��ود: فضل بن شاذان می گوی��د: از حض��رت رض�ا علی��ه الس�� وقتی که خداوند تبارک و تعالی به حضرت ابراهیم علیه السالم دستور داد ب��ه ج��ای فرزندش اسماعیل، گوسفندی را ک��ه خداون��د فرس��تاده ب��ود قرب��انی کن��د، حض��رت ابراهیم علیه السالم در دل آرزو کرد که ای کاش فرزندش اسماعیل علیهما السالم را به دست خود قربانی می کرد و دستور ذبح گوسفند به جای فرزندش ب��ه او داده نشده بود، تا با این کار، احساس پدری را که عزیزترین فرزندش را به دس��ت خ��ود قربانی می کند، داشته باشد و شایستۀS باالترین درجات ثواب صبر بر مصائب شود. خداوند عزوجل به او وحی فرمود که: ای ابراهیم! محبوب ت��رین خل��ق من، ن��زد ت��و کیست؟ ابراهیم علیه السالم گفت: خدایا! مخلوقی خلق نکرده ای که از ح��بیب ت��و محمد صلی الله علیه و آله نزد من محبوبتر باشد. خداوند به او وحی فرمود که: ای ابراهیم! آیا او را بیشتر دوست داری یا خودت را؟ او گفت: البته که او را بیش��تر از خودم دوست دارم. خداوند فرمود: آی��ا فرزن��د او را بیش��تر دوس��ت داری ی��ا فرزن��د خودت را؟ ابراهیم علیه السالم گفت: بلکه فرزند او را بیشتر دوست دارم. خداون��د فرمود: آیا قربانی کردن فرزند او از روی ظلم، به دست دشمنانش دل تو را بیشتر به درد می آورد یا قربانی کردن فرزندت به دست خودت ب��رای اط��اعت از فرم��ان من؟ ابراهیم علیه السالم گفت: پروردگارا! بلکه قربانی ک�ردن فرزن�د او ب�ه دس��ت دشمنانش دل مرا بیشتر به درد می آورد. خداوند فرمود: ای اب��راهیم! گ��روهی ک��ه خود را از امت محمد صلی الله علیه و آل��ه می دانن��د، فرزن��دش حس��ین را از روی ظلم و دش��منی، مانن��د گوس��فند س��ر می برن��د و ب��ا این ک��ار مس��توجب خش��م من خواهند شد. ابراهیم علیه السالم به خاطر این مطلب جزع و ف��زع ک��رد و دلش ب��ه درد آمد و گریه کرد. خداوند عزوجل هم به او چ��نین وحی فرم��ود: ای اب��راهیم! ب��ه خاطر این ناراحتی تو برای کشته شدن حسین، ن��اراحتی و ان��دوه ت��و را در ص��ورتی ک��ه اس��ماعیل را قرب��انی می ک��ردی، پ��ذیرفتم، و ب��االترین درج��ات ث��واب ص��بر در مصائب را به تو خواهم داد. و خداوند می فرمای��د: )قرب��انی ب��زرگی را ج��ایگزین او

Sصافات، آیۀ Sمبارکۀ Sو ال حول و ال قوه إال بالله العلی العظیم107کردیم(. )سورۀ )ج . 110 السالم، عليه الرضا أخبار : 1عيون ص 32و 301،

الم از پ�دران بزرگوارش�ان ب. ریان بن ص�لت نق�ل می کن�د: ام�ام رض�ا علی��ه الس�الم روایت فرمودن��د ک��ه امیرمؤمن��ان علی��ه علیهم السالم از امام حس��ین علی��ه الس�� السالم مردی از شیعیان خود را بعد از مدت ها دیدند که پیر شده بود و ب��ه س��ختی راه می رفت حضرت به او فرمودند: سن ت��و زی��اد ش��ده اس��ت! آن م��رد گفت: ای امیرالمؤمنین! در طاعت تو)این طور پیر شده ام(. حضرت فرمودند: می��بینم هن��وز

111توانی در تو هست. گفت: ای امیرالمؤمنین! آن نیز برای شماست

هاست.. هدفمند و متوجه به آرمان2-4 ابن ابی عبدون از پدرش چنین نقل می کند: زمانی که زید بن موس��ی بن جعف��ر را که در بصره خروج کرد، و خانه های بنی عباس را آتش زده بود، نزد مأمون بردن��د، مأمون جرم او را به احترام برادرش علی بن موسی الرضا علیهما السالم بخشید و به حضرت رضا علیه السالم گفت: ای ابا الحسن! اگر برادرت قیام کرده و چ��نین و چنان کرده، در گذشته نیز زید بن علی قیام کرد و کشته شد، و اگر م��وقعیت فعلی را نداشتید، او را می کشتم، زیرا کارهای او کوچک نبوده است. حضرت رض��ا علی��ه السالم فرمود: ای امیرالمؤمنین! برادرم زید را با زید بن علی مقایسه نکن، زیرا او از علمای آل محمد بود، ب��ه خ��اطر خداون��د عزوج��ل غض��ب نم��ود، و ب��ا دش��منان اوالم ب��رایم نق��ل جنگید تا در راه خدا کشته شد، و پدرم موسی بن جعفر علیهما الس�� کرد که از پدرش جعفر بن محمد بن علی علیهم السالم چنین شنید: خداوند عمویم زید را رحمت کند، زیرا او مردم را به رضا از آل محمد دعوت می کرد و اگر پ��یروزSمی شد، به آنچه م�ردم را ب�ه آن دع�وت می ک�رد، وف�ا می نم�ود. و ب�ا من درب�ارۀ قیامش مشورت نمود و من ب��ه او گفتم: عموج��ان! اگ��ر راض��ی هس��تی ک��ه کش��ته شوی و در کناسه )جایی در کوفه است ( جسدت را به دار آویزان کنند، این ک��ار را انجام بده. و وقتی زید برگشت، حضرت صادق علیه السالم فرم��ود: وای ب��ر کس��ی که فریاد او را بشنود و او را یاری نکند. مأمون گفت: ای ابا الحسن! آیا روای��اتی در مذمت افرادی که به ناحق ادعای امامت می کنند، وارد نشده است؟ حضرت رض��ا علیه السالم فرمود: زیدبن علی ادعای ن��احق نمی ک��رد او متقی ت��ر از این ب��ود ک��ه چنین کند، او می گفت: شما را به رضا از آل محمد ص��لی الل��ه علی��ه و آل��ه دع��وت می کنم، آن روایاتی که وارد شده در مورد افرادی است که ادعا می کنن��د خداون��د آنان را به امامت تعیین کرده است و مردم را به غیر دین خدا دعوت کرده و آن ه��ا را از راه خدا منحرف می سازند. قسم به خدا که زید از مخاطبین این آیه ب��ود: )در راه خدا، آن طور که شایستۀS جهاد در راه خداست، جه�اد کنی�د او ش��ما را برگزی�ده

Sحج، آیۀ Sمبارکۀ S78112است(. )سورۀ

الم از ق�ول پ�دران بزرگ�وار خ�ود ابو الصلت هروی می گوید: ام�ام رض�ا علی�ه الس� علیهم السالم، از علی بن ابی طالب علیه السالم نقل فرمودند که حض��رت رس��ول

ج . 111 السالم، عليه الرضا أخبار : 1عيون ص ،185

201، ص: 1 . عيون أخبار الرضا عليه السالم، ج112

صلی الله علیه و آله فرمود: ایمان عبارت است از شناخت قلبی، اق��رار ب��ا زب��ان و113عمل با اعضاء.

بینان��ه و در چه��ارچوب ق��انون. هوش��مندانه، بابص��یرت و ت��دبیر، واقع2-5است.

از امام رضا علیه السالم از پدرش موسی بن جعفر علیهما السالم روایت کرده ک��ه فرمود: امام صادق علیه السالم مردی را دید که به خاطر مرگ فرزندش بسیار بی تابی می کرد، به او فرمود: ای مرد! در این مصیبت کوچ��ک بی ت��ابی می ک��نی و از مصیبت بزرگتر غافل هستی! و اگر خود را برای مصیبت فرزندت آم��اده می ک��ردی هرگز این چنین بی صبر نبودی، پس مصیبت آمادگی نداش��تن ب��زرگ ت��ر از مص��یبت

114فرزند است

ب. حمدان دیوانی می گوید: امام رضا علیه السالم فرمود: دوست انس��ان عق��ل اوالم ب��رایم نق��ل ک��رد ک��ه از دشمنش جهل او استپدرم موسی بن جعفر علیهم��ا الس��الم چ�نین ش��نید: خداون��د عم�ویم زی��د را پدرش جعفر بن محمد بن علی علیهم الس�� رحمت کند، زیرا او مردم را به رضا از آل محمد دع��وت می ک��رد و اگ��ر پ��یروز می شد، به آنچه مردم را به آن دعوت می کرد، وفا می نمود. و با من درب��ارۀS قی��امش مشورت نمود و من به او گفتم: عموجان! اگر راضی هستی ک��ه کش��ته ش��وی و در کناسه )جایی در کوف��ه اس��ت ( جس��دت را ب��ه دار آوی��زان کنن��د، این ک��ار را انج��ام

115.بده

. متکی به عشق و شوق و بدون انتظار فراهم آم��دن همهى جزئي��اتى2-6است كه براى آدمهاى معمولى الزم و مؤثر است.

بیهقی از حماد بن عیسی از حضرت رضا علیه السالم از پدرش از جدش جعف��ر بن محمد علیهم الس��الم روایت ک��رده ک��ه می فرم��ود: »ف��ردی ک��ه از من ح��اجتی می طلبد، من برای رفع نی��از و انج��ام ک��ار او ب��ه س��رعت اق��دام می کنم؛ چ��را ک��ه می ترسم نیاز او بر طرف شود و من دیر برسم، و حاجتش از طریق دیگ��ری روا ش��ده

116باشد.

201، ص: 1 . عيون أخبار الرضا عليه السالم، ج113284، ص: 1 . عيون أخبار الرضا عليه السالم، ج114

ج . 115 السالم، عليه الرضا أخبار : 1عيون ص ،201

ج . 116 السالم، عليه الرضا أخبار : 2عيون ص ،195