စာတမးျပစသ

Elliot Bulmer

@ ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႕ (International IDEA) ၂၀၁၉ ခႏစမပငျဖစသည။

International IDEA အဖြ႕မ ထတေဝေသာ စာအပစာတမးမားသည ႏငငမား၏ အကးစးပြား သ႔မဟတ ႏငငေရးအကးစးပြားတ႔မ သးျခားလြတလပမႈ ရပါသည။ ဤစာအပတြင ေဖာျပထားေသာ ရႈျမငပမားမာ International IDEA အဖြ႕၊ ယငးအဖြ႕၏ ဘတအဖြ႕ သ႔မဟတ ေကာငစဝငမား၏ ရႈျမငပမားက ကယစားျပ သညဟ ယတျပတမဆႏငပါ။

ဤစာအပက Creative Commons Attribute-NonCommercialShareAlike ၃.၀ (CC BY-NC-SA 3.0) လငစင ခြငျပခကအရ အလကထေရာနစဖငအေနျဖင ရယႏငပါသည။ စးပြားေရးအကးအျမတအတြက မဟတပါက လြတလပစြာ ကးယျခငး၊ ျဖန႔ေဝျခငး၊ ပ႔လႊတျခငး၊ ေရာေႏာသးစြျခငး သ႔မဟတ လကေလာညေထြ ျဖစေစရန ျပနလညစစဥျပစျခငးမား လပေဆာငႏငပါသည။ မရငးေရးသားျပစသအား ေလာကနစြာ အသ အမတျပရညညႊနးခကေဖာျပေပးၿပး အလားတတရားဝငလငစင ခြငျပခကျဖင ေဆာငရြကရမည ျဖစသည။

ဤလငစငႏင စပလဥး၍ ဆကလကသရလပါက Creative Commons ဝဘဆဒတြင အငတာနကလပစာ http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/ တြင သြားေရာကၾကညရႈႏငသည။

အငတာေနရငနယ အငဒယာစတြနးစေဘာဂSE- ၁၀၃၃၄၊ စေတာဟမးၿမ႕ဆြဒငႏငငဖနးနပါတ - +၄၆၈ ၆၉၈၃၇၀၀အးေမးလ - info@idea.int ဝဘဆဒ - www.idea.int

Cover design: International IDEAျမနမာဒဇငး - ျမငစးဥး

ISBN : 978-91-7671-290-0 (print)ISBN : 978-91-7671-291-7 (pdf)

၁။ နဒါနး ........................................................................................................ ၅

အားသာခကမားႏင ျဖစလာႏငေခရေသာ ဆးကးမား ......................................... ၅

၂။ မညသညက စဥးစားရမည ကစၥရပ ျဖစသနညး။ ................................................. ၈

ဒမကေရစစနစဆနေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဝါဒတြင အေရးေပၚအေျခအေန ......... ၈

သတမတခကပစ

ဥပေဒျပေရးမ ခဥးကပျခငး ႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမ ခဥးကပျခငး ..................... ၁၁

၃။ ႏငငေတာအေရးေပၚကာလမားကေၾကညာျခငး၊ ဖကသမးျခငးႏင ကာလတးျမႇင ........ ၁၃

သတမတျခငး

အေထြေထြထညသြငးစဥးစားခကမား .............................................................. ၁၃

အပခပေရးမ႑ငမ အစပးေဆာငရြကမႈ .......................................................... ၁၅

ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ သေဘာတခြငျပခက ........................................................ ၁၆

မညသညအေျခအေနမားတြင အေရးေပၚအေျခအေနမားဟ ေၾကညာႏငသနညး။ ....... ၁၇

အေရးေပၚအေျခအေန ပစအမးမး ................................................................. ၁၉

နယနမတအကန႔အသတမား ........................................................................ ၂၁

အေရးေပၚအေျခအေနကာလ သတမတျခငးႏင ရပစျခငး ...................................... ၂၂

ႏငငေတာအေရးေပၚကာလ သကတမးတးျမႇငသတမတျခငး .................................. ၂၂

၄။ အေရးေပၚကာလမားတြင အခြငအေရးမားအား ကန႔သတျခငး ................................ ၂၄

အခြငအေရးမားက မညကသ႔ ကန႔သတႏငသနညး ............................................. ၂၄

မညသညအခြငအေရးမားက ကန႔သတႏငသနညး။ ............................................. ၂၄

အျပညျပညဆငရာ လ႔အခြငအေရး ဥပေဒ ......................................................... ၂၇

၅။ အေရးေပၚအေျခအေနတစခ၏ ေနာကဆကတြ သကေရာကမႈမား .......................... ၂၉

အပခပေရး မ႑ငကသာ အာဏာ၏ဗဟခကမ ျဖစလာျခငး ................................. ၂၉

ဗဟအဆငတြင အာဏာစစညးမႈ ..................................................................... ၃၀

ေရြးေကာကပြမားက ေရြ႕ဆငးျခငး ................................................................... ၃၂

၆။ မ႑ငသးရပအၾကား အျပနအလနထနးေကာငး ေစာငၾကပျခငး ............................. ၃၅

ဥပေဒျပေရးမ႑င၏ ႀကးၾကပမႈက ခငမာအားေကာငးေစျခငး ................................ ၃၅

တရားစရငေရးမ႑င .................................................................................. ၃၆

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငေရးႏငစပလဥးသည တားျမစကန႔သတခကမား ......... ၃၇

၇။ ေရခေျမခအေျခအေနမားႏငစပလဥးေသာ ထညသြငးစဥးစားခကမား ..................... ၃၉

လနညးစအခြငအေရးမားက အကာအကြယေပးျခငး၊ သေဘာထားကြေသာ လ႔အဖြ႕ .... ၃၉

အစညးမားႏင ဖကဒရယေရးရာ အေပးအယမား

သာမန ႏငငေရးစနစရ ဗတအာဏာရသ အေရအတြက ....................................... ၄၀

ပါတႏငငေရး၊ ႏငငေရး ယဥေကးမႈႏင အငစတကးရငးဆငရာ ထေတြ႕ ................... ၄၀

သကေရာကမႈမား

ၿခမးေျခာကမႈမား ......................................................................................... ၄၂

၈။ ဥပမာမား .................................................................................................. ၄၃

၉။ ဆးျဖတခကခမတရာတြင စဥးစားရမညေမးခြနးမား ............................................ ၅၃

၁၀။ ကးကားခကမား .......................................................................................... ၅၆

ဆကလကဖတ႐ႈေလလာရန .......................................................................... ၅၇

ေနာကဆကတြ .................................................................................................. ၅၈

စာေရးသ အေၾကာငး .................................................................................... ၅၈

International IDEA အေၾကာငး ..................................................................... ၅၈

MyConstittuion အစအစဥအေၾကာငး .............................................................. ၅၈

ဤစာစဥႏင စပလဥး၍ ................................................................................. ၅၉

စစပြမား၊ ကးေကာဝငေရာကမႈမား၊ လကနကကငပနကနမႈမား၊ အၾကမးဖကတကခကမႈမား၊

သဘာဝေဘး အႏရာယမား၊ ကပေရာဂါမား၊ အျခားအေရးအခငး ကာလမားႏင ကပေဘးမား

ေၾကာင ျဖစေပၚလာသည လထအေရးေပၚအေျခအေနမားက မညသညႏငငတြငမဆ ေတြ႕ၾက

ခစားရႏငသည။ သ႔ေသာ ဒမကေရစစနစ ကငသးသညႏငငမားတြင ဒမကေရစအရ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ အဂၤါရပႏငအည အငစတကးရငးမားအၾကား အျပနအလနထနးေကာငး

ေစာငၾကညမႈတ႔ႏင ဥပေဒအရအာမခထားသည အခြငအေရးမားေၾကာင အေရးေပၚအေျခအေနမား

၌ ဆးျဖတခကမား အေဆာတလငခမတရန အတားအဆးမားျဖစေစသညအျပင ထေရာကေသာ

ေဆာငရြကမႈမားက အဟန႔အတားျဖစေစသည။ ထ႔ေၾကာင ဒမကေရစႏငငမားတြင ထအေရးေပၚ

ကစၥရပမားအား ကငတြယေျဖရငးရာ၌ စနေခၚမႈမား ရငဆငရဖြယရသည။

ထ႔ေၾကာင ကမာၻေပၚရ ဒမကေရစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင အာဏာပငမားမ အေရးေပၚ

လအပခကအေျခအေနမားတြင ႏငငေတာ၏လျခေရးက ကာကြယရန၊ ဥပေဒႏင အာဏာတညၿမ

ေစရန၊ ႏငငသားတ႔၏ အသက၊ အးအမ၊ စညးစမကကာကြယရန၊ မရမျဖစအေရးပါေသာ ျပညသ႕

ဝနေဆာငမႈလပငနးမား ဆကလကလညပတေစရန၊ ကယဆယေရး အရငးအျမစမား သမးစစညး

ထားၿပး လအပခကအျမငမားဆးေသာ ေနရာေဒသမားသ႔ ပ႔ေဆာငရနႏင ပမနအေျခအေနသ႔

ျပနလညေရာကရေစရနအတြက အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ ျပ႒ာနးခကမား ထညသြငးျပ႒ာနး

ေလရသည။ ထအေရးေပၚအေျခအေနဆငရာဥပေဒျပ႒ာနးခကမားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပါ

အခြငအေရးမား (ပမနအားျဖင အားလးကမဆလေပ) က ကန႔သတရန သ႔မဟတ ဆငးငရန၊

ဆးျဖတခကခမတေရး အာဏာက ဗဟအဆင အပခပေရးအဖြ႕တြင စစညးထားရရန၊ အငစတ

ကးရငးမားၾကားရ အခ႕ေသာ အျပနအလနထနးေကာငး ေစာငၾကညမႈမားက (ေခတ) ခနလပ

ထားရနႏင ေရြးေကာကပြမားကပင ဆငးငရနအတြက အစးရအား ခြငျပေပးႏငသည။

ႏငငေတာမ တရားဥပေဒစးမးေရးေဘာငအတြငး အေရးေပၚအေျခအေနအာဏာမားက ကငသး၍

ပဋပကၡမားက ထေရာကမႈရရ တ႔ျပနေျဖရငးႏငေစေရးအတြက အေရးေပၚ အေျခအေနဆငရာ

ျပ႒ာနးခကမားထားရရန လအပေပသည။ ထျပ႒ာနးခကမားအား ေကာငးစြာေရးဆြ၍ သငတင

ေလာကပတစြာ ကငသးလင ဒမကေရစစနစအတြက ခခကာကြယေရးယႏရားတစခ (ဒမကေရစ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမား၏ မေဘာငအတြငးမ စနေခၚမႈမားႏင ဆးရြားေသာၿခမးေျခာကမႈမားက

ေျဖရငးရန လအပေသာအာဏာမား ပပးေပးျခငးျဖင ဒမကေရစျပနလညရငသနေကာငးမြနလာ

ေစမည နညးလမးတစရပ) အျဖစ အသးျပႏငမညျဖစသည။ အကယ၍ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌

ထအေရးေပၚျပ႒ာနးခကမား မပါဝငခလင ႏငငေတာအစးရသည (က) အေရးေပၚကစၥရပမားက

ကငတြယေျဖရငးရနအတြက လအပေသာေဆာငရြကခကမားမျပလပႏငဘ ေျခခပမျခငး သ႔မဟတ

(ခ) အေရးေပၚအာဏာမားက ဥပေဒေဘာငအျပငမ ကငသးျခငးတ႔က ျပလပဖြယရသည။ ထ

နညးလမးနစရပလးသည ဒမကေရစအတြက အႏရာယရေနႏငပါသည။

သ႔ေသာ အစးရေတာေတာမားမားသည အေရးေပၚအာဏာမားက ေလာကနမႈ မရစြာ

ကငသးတတၾကသည။ ၎တ႔တြင ဒမကေရစစနစ၏ မလအေျခအေနသ႔ ျပနလညေရာကရေစရန

အတြကမဟတဘ ဒမကေရစ တာဝနခမႈလမးေၾကာငးမားက ေသြဖရန၊ အတကအခမားအား

ဒကၡေရာကေစရန၊ ေရြးေကာကပြမားအား မသမာစြာျပလပရန သတငးမဒယာမားက ကန႔သတ

ျခငး၊ ဒမကေရစအမညခ အေျခခဥပေဒက အႏမရညရြယခကျဖင ခနလပထားရရနႏင အာဏာရင

ေခတက အသကသြငးရနရညရြယ၍ အေရးေပၚအာဏာမားက လအပခကမရပါဘ ကငသးျခငး၊

အေရးေပၚအေျခအေနအား သကတမးၾကာေစျခငး သ႔မဟတ ကာလရညၾကာေစျခငး စသည နညး

လမးမား ပါ၀ငသည။အေရးေပၚအာဏာမားက အသစျပနလည ျပလပေလရျပး ျငမးခမးေရးက

ထပါးေႏာကယကေလရသည ေကာေဇာသညသာဓကမားမာ စၾတကစနာ (Stroessner) လက

ေအာကရ ပါရာေဂြးႏငငႏင မဘာရက (Mubarak) လကေအာကရ အဂစႏငငတ႔ျဖစသည။

ထ႔ေၾကာင အေရးေပၚအေျခအေနအာဏာမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌ ေရးဆြျပ႒ာနးရာတြင အထး

ဂ႐စကလပေဆာငရန လအပသည။ စနေခၚမႈမာ အေရးေပၚအေျခအေနအာဏာမားက အာဏာရင

လမးစဥျဖင အလႊသးစားလပသည အေျခအေနက ေရာငၾကဥ၍ အမနတစကယေပၚေပါကလာေသာ

အေရးေပၚအေျခအေနမားက ထေရာကမႈရရ တ႔ျပနႏငမည နညးလမးတစရပရာေဖြေရးျဖစသည။

အေရးေပၚအေျခအေနအာဏာ မားသည သငတငေလာကပတေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ

အာမခခကမားႏင လပထးလပနညးဆငရာ တားဆးကာကြယမႈမားကနာခရမညဟ ဆလျခငး

ျဖစသည။

စဥးစားစရာ အခက (၁)

သမငးတစေလာကတြင လကရ သ႔မဟတ ယခင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေအာကရ

အေရးေပၚအေျခအေနအာဏာမားက မညသ႔ကငသးခသနညး။ ဒမကေရစစနစက သာမန

မဟတေသာ ၿခမးေျခာကမႈမားမ အကာအကြယေပးရနအတြက လအပသညအေျခအေန၌သာ

ကန႔သတခကထား ကငသးခသေလာ။ သ႔မဟတ ဖႏပခပခယသည နညးလမးမားျဖင

အေရးေပၚ အေျခအေနအာဏာမားက ကငသးခသေလာ။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည

ထအတြက မညမတာဝနယခသနညး။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြသညအခန ဆးျဖတခကခမတရာတြင ေကာငးစြာခငခနစဥးစား

ေဆြးေႏြးမႈတစခပါဝငမႈရေစေရးႏင တကျပတသား၍ ထေရာကမႈရေသာ ေဆာငရြကမႈ ျပလပေရး

တ႔အၾကား အနစတေသာ ဟနခကညမတမႈတစခက ျပလပရမညျဖစသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

ပစဒဇငးေရးဆြရာတြင ဆးျဖတခကခမတရာ၌ အမားပါ၀ငေသာ ခငခနစဥးစားေဆြးေႏြးမႈ ရေစ

ေရးႏင တကျပတသား၍ ထေရာကမႈရေသာ ေဆာငရြကမႈျပလပေရးတ႔အၾကား ဟနခကညေစရ

မညျဖစသည။ အလားတပင ႏငငသားလြတလပခြငမားႏင လ႔အခြငအေရးမားက အကာအကြယ

ေပးေရးကတစဖက ထအခြငအေရးမားအား အကန႔အသတျဖစေစႏငသည လထႏင အသကေသြး

ေၾကာတမအေရးႀကးေသာ အမးသားအကးစးပြားမား အကာအကြယေပးေရး တာဝနကတစဖက၊

ယငးႏစဖကက ဟနခကညမတေစရမည။ ေဒသတြငး ကယပငအပခပစမခြငႏင ထေရာကကၽြမး

ကငေသာ အပခပေရး၊ ညညႊတေရးႏင အရငးအျမစမားမေဝေရး လအပခကတ႔ကလညး

ဟနခကညမတေစရမည။ ထရညမနးခကမားက သငေတာေသာ ဟနခကညမတမႈ စ သတမတ

ထားျခငးမရေပ။ မတညသည အေျခအေနႏင အခနအခါမားတြင ျဖစေပၚလာသည အဓကဥးစား

ေပးအရာမားႏငအည ေျပာငးလႏငသည။ သာမနအေျခအေနမားတြင ဒမကေရစကေသာ ဖြ႕စညး

ပအေျခခဥပေဒသည အမားပါ၀ငမႈႏင ဆးျဖတခကခမတရာတြင ခငခနႏႈငးဆေဆြးေႏြးမႈတ႔အား

အသားေပးမည ျဖစေသာလညး အေရးေပၚအေျခအေနမားတြငမ လငျမနတက ျပတသားသည

အပခပေရး ေဆာငရြကခကမားမာ ပမဥးစားေပးရမည ကစၥရပမားျဖစႏငသည။ အလားတပင

တညၿငမေအးခမးေသာ အေျခအေနတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ပဂၢလကပငဆငမႈ အခြင

အေရးမား အကာအကြယေပးေရးႏင တရားဥပေဒစးမးေရးတ႔က အျမငဆးတနဖးထားမႈမားအျဖစ

သတမတထားႏငေသာလညး စစမကျဖစပြားခနမားတြင ႏငငေတာရငသနတညၿမေရး အလ႔ငာ

သယဇာတအရငးအျမစမားက စမခန႔ခြရနအတြက ႏငငေတာ၏အာဏာသည ပထမဥးစားေပးျဖစ

ႏငသည။

ဤကသ႔ ေျပာငးလြယျပငလြယျဖစေရး လအပခကသည အေရးေပၚအေျခအေနအာဏာမားက

အေလးေပးေထာကခသည အစဥအလာအဆတစရပျဖစျပး ဒမကေရစကေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒသည ကပေဘးတစခခေၾကာင ႏငငလၿပသည အေျခအေနသ႔ မကေရာကေစဘ အေရးေပၚ

အေျခအေနမားအား တ႔ျပနေျဖရငးရန ရညရြယသည။ ဤသ႔ဆရာတြင အမားေလးစားရေသာ

အေမ႐ကနႏငငမ တရားသႀကး Richard Posner ေျပာခေသာ “ေကြးညြတ၍မရေသာ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒသည ကးပကလမမည” (Posner 2006:1) က ဆ႐းအျဖစ တက႐ကကးကား

ရမညျဖစသည။ ဥပမာ တငးျပည၏ေဒသတစခတြင ျဖစပြားသည ငလငတစခေၾကာင အရပသား

ေဒသခအာဏာပငအဖြ႕၏ တာ၀နထမးရြကႏငစြမးက ေလာနညးဆတယတေစႏငသည။ ထအခါ

မးတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမ ကန႔သတထားသည လပပငခြငအာဏာကေကာလြန၍ ႏငငေတာ

စစတပမ လအပေသာအကအညမား ၾကားဝငေပးျခငးျဖင အသကကယဆယေရးလပငနးမား

ေဆာငရြကႏငသည။ အလားတပင ကးစကေရာဂါတစခ ကပေဘးအဆင ျဖစပြားသည အေျခ

အေနတြင လြတလပစြာသြားလာခြငက အကန႔အသတျဖစေစမည (ေရာဂါပ႕ပြားမႈ ထနးခပသည

အေနျဖင ကးစကခရသမားအား) ၾကပၾကပမတမတခြျခားထားရေရး စညးမဥးစညးကမးမားက

လအပမညျဖစသည။ ပမနအေျခအေန၌ ထသ႔ျပလပလင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ အာမခ

ေပးထားေသာ အခြငအေရးမားက ခးေဖာကသညဟ ဆႏငသည။

ထ႔ေၾကာင မကေမာကေခတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင မလ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

ဆငရာ အကာအကြယေပးမႈက ယာယေသြဖယခြငျပသည အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ ျပ႒ာနး

ခကမား ပါဝငသည။ အေရးေပၚအေျခအေနတစခ ေၾကညာျခငးသည ပမနအားျဖင အဓကအပငး

သးပငး၌ ထပေဆာငးလပပငခြင အာဏာမားေပးသည။ ထနယပယသးရပမာ (က) ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအေရးအခ႕ (ပမနအားျဖင အခြငအေရးအားလး မဟတေပ) က ေခတ

ယာယကန႔သတျခငး သ႔မဟတ ဆငးငျခငး၊ (ခ) ဥပေဒျပလႊတေတာ၏ အာဏာကပယပကေစၿပး

အပခပေရးမ႑ငတြငသာ အာဏာစစညးျခငး ႏင ျပညနယ/တငးေဒသႀကး အာဏာပငအဖြ႕မား၏

လပပငခြငအာဏာကေလာခၿပး ဗဟအစးရတြင အာဏာစပထားရျခငး၊ (ဂ) အအခ႕ျဖစရပမားတြင

ေရြးေကာကပြကငးပျခငးမားက ဆငးငျခငးတ႔ျဖစသည။

ဇယား (၂.၁) တြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ လပငနးလညပတေရး ပစႏစခအၾကား

အႏၵယႏငင၌ မညကသ႔ေျပာငးလ ကငသးသညက ေဖာျပထားသည။ အေရးေပၚအေျခအေန

ဆငရာ ေၾကညာခကႏင ထေၾကညာခကက ေနာကဆကတြဖကသမးျခငးသည လပငနးလညပတ

ေရး ပစႏစခအၾကားတြင အထနးအကြပအျဖစ တညရသည။ သာမနအေျခအေန၌ အႏၵယႏငင၏

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမာ လႊတေတာအတြငး အေၾကအလညေဆြးေႏြးမႈ၊ လ႔အခြငအေရးမားႏင

ႏငငေတာ၏ အခြငအာဏာက အသားေပးသည။ အေရးေပၚအေျခအေနတြင ခငမာအားေကာငး

ေသာ အစးရ၊ ဗဟအစးရတြငသာ အာဏာစပထားရျခငးႏင ေကာငးမြနသာလြနေသာ ဆးျဖတခက

ခမတႏငျခငး စသညတ႔က အသားေပးမညျဖစသည။ (Khosla ၂၀၁၂: ၂၃-၂၅; Sagar ၂၀၁၆ က

ေလလာပါ)။ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ ဥပေဒျပ႒ာနးခကမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ဆငရာ အကပအတညး မျဖစေပၚေစရန တားဆးကာကြယေပးမညျဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒအား အၿမတေစဆငးငမထားဘ ပမနအေျခအေနႏင အေရးေပၚအေျခအေန ႏစရပလးတြင

သကေရာကမႈ ဆကလကရေနမညျဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည လပငနးလညပတရာ

တြင အေျပာငးအလမားရမညျဖစေသာလညး ႏငငသားမား၏ အခြငအေရးမားႏင ျပညသ႔အာဏာ

ခြေဝမႈက ဆကလကထနးညႇလပေဆာငမညျဖစသည။ ျပညသ႔ဝနထမးမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒေဘာငအတြငးမသာ ဆကလက၍ အၿမတေစကငသး ေဆာငရြကရမညျဖစသည။ အခန

ကန႔သတခကမားႏင အေရးေပၚကာလ တးျမႇငသတမတမႈ လပထးလပနညးမားက ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒ စညးမဥးစညးကမးမားႏငအည ထနးညႇေဆာငရြကၿပး အေရးေပၚအေျခအေနၿပးဆး

သြားလင သ႔မဟတ ဖကသမးလင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမာ ၎၏ မလလပငနးလညပတေရး

ပစသ႔ ေျပာငးလမညျဖစသည။

သာမနအေျခအေန အေရးေပၚအေျခအေန စညးမဥး စညးကမးမား

ႏငငသား

အခြငအေရးမား

တရားစရငေရးအရ အာဏာတညေသာ

အခြငအေရးမား၊ ကယေျပာသည ႏငငသား

အခြငအေရးမားက ဥပေဒျပေရး၏

စြကဖကမႈမ အကာအကြယေပးၿပး

တရားစရငေရး၏ ဆးျဖတခကအရသာ

အာဏာ တညေစသည။ (ပဒမ ၁၉)

ဥပေဒျပေရးျဖင ကန႔သတထားေသာ အခြင

အေရးမား၊ (အေရးေပၚမဟတသည အေျခအေန

တြင) ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒ ပဒမ (၁၉)အရ

အကာအကြယေပးမည ႏငငသားအခြငအေရးမား

အား ျပညေထာငစအဆင လႊတေတာႏင

ျပညနယ လႊတေတာမားက ကန႔သတမညျဖစ

သည။

အာဏာခြေဝျခငး ဖကဒရယစနစ

ျပညေထာငစအဆင ပါလမနလႊတေတာႏင

ျပညေထာငစ အစးရတ႔အၾကား ဥပေဒျပ

ေရးႏင အပခပေရး အာဏာခြေဝျခငး၊

ျပညနယအဆင အစးရႏင လႊတေတာ

အၾကားတြငလညး ဥပေဒျပေရးႏင အပခပ

ေရး အာဏာခြေဝျခငး၊ ျပညနယမားတြင

ျပညနယဥပေဒျပေရးအာဏာစာရငး ႏင

စပလဥးသညကစၥရပမားအတြက မဝါဒ

လြတလပခြင ရသည။

တစျပညေထာငစနစ

အာဏာခြေဝပငးျခားျခငးမရေပ။ ျပညေထာငစ

အဆင လႊတေတာသည အႏၵယႏငင

တစႏငငလး သ႔မဟတ မညသညေဒသအတြက

မဆ ဥပေဒျပခြငရသည။ ထဥပေဒမားသည

ျပညနယမား၏ ဥပေဒျပအာဏာဇယားတြင

ပါဝငေသာျငား ျပ႒ာနးႏငသည။

ေရြးေကာကပြမား ငါးႏစတစႀကမ ကငးပျပလပေသာ

ေရြးေကာကပြ

ေရြးေကာကပြက ၁ႏစအထ ေရႊ ႔ဆငးႏငသည။

ကးကားခက - ကကညမႈရေစရန Khosla၏စာတမးမ ေျပာငးလျပငဆငအသးျပသည။ (၂၀၁၂)

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားက အမညေပး

သတမတရာ၌ နညးလမးအေထြေထြက အသးျပႏငသည။ အခ႕ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမား

တြင အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ ဥပေဒျပ႒ာနးခကမားက ထညသြငးေဖာျပထားျခငး မရေပ

(ဥပမာ ေနာေဝႏင ကေနဒါႏငင)။ သ႔မဟတ ျပ႒ာနးခက သတသတမတမတ မဟတဘ အျခား

အေၾကာငးအရာမားႏငအတ ဆကစပျပ႒ာနးခကအေနျဖင ေဖာျပေလရသည။ ဥပမာ အေမ႐ကန

ႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင “ ပနကနထၾကြျခငး သ႔မဟတ တငးတပါးမ ကးေကာဝငေရာက

သည အေျခအေနတြင ေရ႕ေတာသြငး စာခၽြနေတာ ဆငးငျခငးက ျပညသ႔လၿခေရးအကးငာ

လအပမည”ဟ ျပဌာနထားသည (အေမ႐ကန ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ- ပဒမ ၁ - အပဒ ၉)။ ထႏငင

မား၌ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမမဟတဘ ဥပေဒျပလႊတေတာမ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ

အာဏာမားက ဆးျဖတသတမတေပးသည။

• ၁၉၇၆ ခႏစ အေမရကနႏငင ႏငငေတာအေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ အကဥပေဒသည

သမၼတ၏ အာဏာျဖင အေရးေပၚအေျခအေနမားေၾကညာရန စညးမဥးခမတထားသည။

ထသ႔ အေရးေပၚကာလေၾကညာျခငးႏင ၿပးဆးျခငးတ႔တြင အထကလႊတေတာ (Congress)

အား အသေပးရနလအပၿပး တစႏစၾကာၿပးေနာက အေရးေပၚကာလက ဆကလကတးျမႇင

ျခငးမျပလင ပးတြေျဖရငးသညနညးလမးျဖင အထကလႊတေတာ (Congress)မ အေရး

ေပၚကာလက ဖကသမးႏငသည။

• ကေနဒါႏငင၏ ၁၉၈၈ ခနစ အေရးေပၚအေျခအေနမား အကဥပေဒသည သဘာဝေဘး

အႏရယမား၊ လထမၿငမသကမႈမားႏင ႏငငတကာ တငးမာမႈ သ႔မဟတ စစပြမား စသည

မတညေသာ အေရးေပၚအေျခအေန အမးမးတ႔အတြက ဥပေဒျပ႒ာနးရနအေျခခေကာငး

မားက ပပးေပးသည။ ထအကဥပေဒသည ေဖာျပပါအေရးေပၚအေျခအေနမားက ေၾကညာ

ျခငး၊ လႊတေတာ၏ သေဘာတ ခြငျပခကရယျခငးအဆငဆင၊ အေရးေပၚကာလၾကာခနႏင

အပခပေရးမ႑ငသ႔ အထကအေလာက အာဏာလႊေျပာငးႏငသည အေျခအေနမားက

စညးမဥးမားျဖင ထနးေကာငးထားသည။

အျခားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားမာ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ ဥပေဒျပ႒ာနးခက

မားႏငပကသကသည ေယဘယ အေျခခမမားပါဝငေသာ ေလာရရ မေဘာငတစခသာ ပါဝင၍

အေသးစတက သာမနျပ႒ာနးဥပေဒမားအတြက ခနထားေလရသည။ ဥပမာ နယသာလနႏငင၏

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ - ၁၀၃) သည အေရးေပၚအေျခအေနက အဓပၸါယဖြငဆျခငး၊ အခြင

အေရးမားအား ကန႔သတျခငး၊ အာဏာက တစေနရာတညးတြငသာ စစညးထားရျခငးတ႔မ ျဖစေပၚ

လာႏငေသာ ဥပေဒေရးရာ ေနာကဆကတြ အကးဆကမားက ေၾကညာျခငးႏင အေရးေပၚကာလ

ေၾကညာရမည အေျခအေနမားက ဆးျဖတသတမတရျခငးတ႔အတြက လႊတေတာအား ျပ႒ာနး

ဥပေဒမားျဖင ခြငျပေပးထားသည။ ထ႔ျပင အေရးေပၚကာလ သကတမးမညမထားရမညကလညး

လႊတေတာ ပးေပါငးအစညးေဝးအား ဆးျဖတခြငျပထားသည။

ဤကသ႔ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ ဥပေဒျပ႒ာနးခကမားျပလပထနးေကာငးေရးအတြက

ဥပေဒျပလႊတေတာအား ကယေျပာသည ဆးျဖတခြငေပးထားသည အစအမမာ ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒ အစဥအလာခငမာအားေကာငးၿပး ဒမကေရစ စတနဖးမား အျမစတြယေနသည ႏငငမား

တြင လကခႏငဖြယရေသာလညး ဥပေဒျပေရးႏင တရားစရငေရး အားနညးသည ႏငငမား၊ လ႔

အခြငအေရးမားႏင ဒမကေရစ စတနဖးမား ပကသးကြအကလြယသည ႏငငမားတြင ထနညးလမး

မာ အငမတနမအႏရာယႀကးသည။ မကေမာကေခတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး

လပငနးစဥအမားစတြင အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ အာဏာမားႏင အေရးေပၚအေျခအေနမား

က ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမ တက႐ကထနးေကာငးေရးဆသညအခကအား ထညသြငးရသည

ခငလေသာ အေၾကာငးျပခက ရပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည အထးသျဖင ပဋပကၡ

အေျခအေနမားတြင လပထးလပနညးဆငရာ တကခငမာမႈရေစရနရညရြယသညအတြက ပဋပကၡ

အေျခအေနမားနင ပတသတ၍ တကမရရန လအပေပသည။ ထ႔ျပင အေရးေပၚအေျခအေန

အာဏာမားႏငစပလဥးသည စညးမဥးစညးကမးမားမာ ႏငငသားတ႔၏ အခြငအေရးမားအေပၚ

သကေရာကမႈရၿပး ႏငငေရးစနစတစခလး၏ အာဏာဟနခကညမႈ တစခလးအား လႊမးမးႏငသည

အတြက သေဘာအားျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏင သကဆငေပသည။

စဥးစားစရာ အခက (၂)

အဓက အခြငအေရးမားက ကာကြယ၍ အာဏာအလြသးစားလပမႈမ ေရာငရားႏငရန

အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာဥပေဒမား ေရးဆြရန ဥပေဒျပေရးမ႑ငက ယၾကညအားထား

သငပါသေလာ။ သ႔မဟတ ထအကာအကြယမားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငး

ေရးဆြသငပါသေလာ။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင အေရးေပၚအေျခအေနမားဆငရာ သတ

မတခကမားက အေသးစတ အဓပၸါယဖြငသညအတြကရရႏငသည အားသာခကမားျဖစသည

(တကခငမာမႈရျခငး၊ ရငးလငးမႈရျခငး) တ႔သည ေပၚေပါကလာႏငေသာ အားနညးခက

မားျဖစသည (ေျပာငးလြယျပငလြယျဖစျခငး) ထက အေလးသာႏငပါမညေလာ။

အေရးေပၚအေျခအေနတစခ စတငကငသးရာတြင (က) အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာရန

အဆျပခက (သ႔မဟတ) ကနဥးဆးျဖတခကတစခႏင (ခ) သေဘာတခြငျပျခငး (သ႔မဟတ)

အတညျပျခငးတ႔ ပါဝငသည။ ထလပငနးစဥ အဆငဆငက ဥပေဒျပေရးႏင အပခပေရးတ႔

အၾကား ခြေဝေလရေသာလညး အခ႕ျဖစရပမားတြင ထလပငနးစဥမားရ အေရးႀကးေသာ အဂၤါရပ

အစတအပငးမားက တရားေရး၏ ေလလာသးသပခကျဖင ဆးျဖတႏငေခရသည။

အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ ေၾကညာျခငးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ လပငနးလညပတ

ေရးပစက ပမနအေျခအေနမ အေရးေပၚအေျခအေနသ႔ ေျပာငးလသည အေရြ႕အေျပာငးတစခ

ျဖစေသာေၾကာင ႐တခညးေပၚထြကလာသည လအပခကမားက အာဏာပငမားမ တ႔ျပနေျဖရငး

ရနအတြက ျမနဆနေသာလပငနးစဥတစရပျဖစရန လအပသည။ သ႔ေသာ တစဖကေစာငးနငး

ဖႏပခပခယလသည သ႔မဟတ မေတာေလာဘ ရညရြယခကျဖင အေရးေပၚအေျခအေန တစရပ

အား ရညၾကာေစျခငး၊ အေရးေပၚအေျခအေနမ အျမတထတျခငး စသညတ႔မ ကာကြယရနသငတင

မတေသာ ကာကြယေရးယႏရားမား ထားရရနလညးလအပသည။ ဤသ႔ ေျမာျမင၍ အေရးေပၚ

အေျခအေနမားအား ေၾကညာျခငး၊ သေဘာတခြငျပျခငး၊ ဖကသမးျခငး၊ ကာလသကတမးတးျမႇင

ျခငးတ႔နင သကဆငေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ပစဒဇငး အမးမးက ဆးျဖတေရြးခယရ

မည ျဖစသည။ (ပ ၃.၁ က ေလလာပါ)။

အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ လပငနးစဥအဆငဆငတြင ရငးလငးေသာ ဆကသြယေရးရရန

အေရးႀကးသည။ ပါ၀ငသကဆငေသာ အပခပေရး၊ ဥပေဒျပေရး၊ တရားစရငေရးႏင ျပညသတ႔

အၾကားတြင မညသညအခနတြင မညသကေၾကညာၿပး မညသညအတြကေၾကာင အေရးေပၚအေျခ

အေနအျဖစ သတမတမည အစရသညတ႔က သသာထငရားေစရမည ျဖစသည။ ဥပမာအားျဖင

လထအား အေရးေပၚအေျခအေန အသေပးေၾကညာျခငးျပလပရာတြင အစးရအဖြ႕၏ေခါငးေဆာင

သ႔မဟတ ႏငငဥးေသာင၏ ထတျပနေၾကညာခကျဖငတြ၍ ေၾကညာျခငးျဖင အေကာငအထည

ေဖာေဆာငရြကႏငသည။ ထေၾကညာခကသညပငလင လအပေသာ ေဆာငရြကခကမား ျပလပ

ရာ၌ အဟန႔အတားျဖစေစျခငးမးမဟတဘ မမတ႔၏ေဆာငရြကခကမားက ေၾကညာရနႏင ခငလ

သညအေၾကာငးျပခကေပးရန ႏငငေခါငးေဆာငမားအား ဖအားေပးျခငးျဖစသည။ ထေၾကညာခက

သည အတကအခအဖြ႔မား၊ သတငးမဒယာႏင အရပဘက လမႈအဖြ႔အစညးမားအား အစးရႏင

အေၾကအလည ေဆြးေႏြးျငငးခရန အခြငအလမးမားေပးမညျဖစသည။

အေရးေပၚအေျခအေနက ေၾကညာျခငး

ဥပေဒျပမ႑င၏ သေဘာတခြငျပခက

အေရးေပၚအေျခအေနက ဖကသမးျခငးႏင ကာလတးျမႇငသတမတျခငး

အပခပေရးမ႑င၏ အထြဋ တစရပတညးျဖင ေဆာငရြက

ႏငသေလာ သ႔မဟတ အျခားမ႑ငမားျဖင တငပင ေဆြးေႏြးရန လအပသေလာ။

သေဘာတခြငျပရန (ကယစား လယ)အမားစ ပမာဏမညမခန႔ လအပမညနညး။ ဥပေဒျပလႊတ ေတာႏစရပကငသးသည စနစ မားတြင လႊတေတာႏစရပလး၏ သေဘာတညခကက လအပပါ

သေလာ။

မညသညအေျခအေနမားတြင အေရးေပၚအေျခအေနက

ေၾကညာႏငသနညး။

(ေၾကညာခကေနာကပငး သေဘာတခြငျပခကႏင

စပလဥးၿပး) ကနဥးခြငျပခက တြင အခနကာလ ကန႔သတ

ခကမားမာ မညသ႔မညပ ရသနညး။

အေရးေပၚကာလ သကတမးကနဆးခနက မညသ႔ကန႔သတထားသနညး။

မေၾကညာမႏင ေၾကညာအၿပး ဥပေဒျပေရး မ႑င၏

သေဘာတခြငျပခကက လအပပါသေလာ။

အျခား မညသညလပထး လပနညးဆငရာ ေစာငၾကည

မႈမား ရသနညး။ (ဥပမာ အမားျပညသပါဝငမႈရသည

ေဆြးေႏြးျငငးခပြမား)

အေရးေပၚအေျခအေနကာလတးျမႇငရာတြင ကန႔သတခကမားမာ အဘယနညး။

(အႀကမအေရအတြက မညမတးျမႇငႏငသနညး။ ဆးျဖတရန လအမားစ ပမာဏမညမခန႔ လအပမညနညး။ တရားစရငေရးဆငရာ

သးသပမႈအတြက ျပ႒ာနးခကရပါသလား။)

အေရးေပၚအေျခအေနတစခက စတငျခငး သ႔မဟတ အဆျပျခငးအာဏာသည ပမနအားျဖင

အပခပေရးမ႑ငတြင ကနးေအာငးသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ အပခပေရးမ႑ငအထြဋ

(သမၼတ သ႔မဟတ ဝနႀကးခပ) သည ျပညသႏင ႏငငေတာက ေဘးအႏရာယမ ကာကြယေရး

အတြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ တကေသခာေသာ အာဏာမရေသာျငား အပခပေရးအာဏာ

သေဘာသဘာဝအရ ထမးရြကရမည အၾကြငးမတာဝနရသည။ အပခပေရးမ႑ငသည သတငး

အခကအလကလကလမးမရရမႈ၊ အေရးေပၚရနပေငြြ၊ စစတပ၊ ရတပဖြ႕ႏင ျပညသအကာအကြယ

ေပးေရးယႏရားမားအား ထနးခပမႈ စသညတ႔အပါအဝင အေရးေပၚအေျခအေနက တ႔ျပနေျဖရငး

ရန လအပသညအရငးအျမစမား ရသည။

အပခပေရးမ႑ငမ အေရးေပၚအေျခအေနတစရပက အဆျပေရး သ႔မဟတ ေၾကညာေရး

လပငနးစဥ ယႏရားမာ အစးရ၏ စနစတစခလးႏင အပခပေရးမ႑ငအတြငးရ ဖြ႔စညးတည

ေဆာကပတ႔အေပၚ မားစြာမတညသည။ ပါလမနစနစ ကငသးေသာႏငငမားတြင ဝနႀကးခပႏင

ဝနႀကးအဖြ႔မာ အဓကကေသာ အခနးက႑မ ပါဝငမညျဖစသည။

• အႏၵယႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၃၅၂) တြင သမၼတသည ဝနႀကးအဖြ႕ (Cabinet)

၏ အၾကျပေရးသားခကျဖငသာ အေရးေပၚအေျခအေနတစရပက တရားဝငေၾကညာ

ရမညဟ ျပ႒ာနးထားသည။

• ဖဂႏငငတြင ဝနႀကးခပသည ကာကြယေရးဥးစးခပ၊ ရခပတ႔ႏင ေဆြးေႏြးတငပငၿပးမသာ

အေရးေပၚ အေျခအေနအျဖစ ဆးျဖတရမညဟ ျပ႒ာနးထားသည (ပဒမ ၁၅၄)။

သမၼတအား အပခပေရးမ႑င၏ အႀကးအကအျဖစတငေျမႇာကေသာ ႏငငမားတြင အေရးေပၚ

အေျခအေနႏင ပကသကသည ကနဥးေဆာငရြကျခငးက သမၼတထအပႏငးထားႏငေသာလညး

အျခားေခါငးေဆာငမားျဖင ေဆြးေႏြးရနလသည ဆသညအခကျဖင ထနးေၾကာငးထားသည။

• ဘရာဇးႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၉၀၊ ၉၁) တြင (လႊတေတာ ႏစရပရ ဥက႒

မား၊ လနညးစႏင လမားစကယစားလယေခါငးေဆာငမားႏင အျခားပဂၢ လမားျဖင ဖြ႕စညး

ထားသည အၾကေပးအဖြ႔ျဖစေသာ) သမၼတႏငငေတာေကာငစႏင အမးသား ကာကြယေရး

ေကာငစတ႔အား အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာျခငးႏငစပလဥးၿပး မမတ႔၏ ထငျမင

ယဆခကမားေပးရန ခြငျပေပးသည။

• ျပငသစႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၆) အရ သမၼတမသာလင အေရးေပၚအေျခ

အေနက ေၾကညာႏငသည။ သ႔ေသာ ဝနႀကးခပ၊ လႊတေတာႏစရပရ ဥက႒မားႏင ဖြ႔စညး

ပအေျခခဥပေဒေကာငစတ႔ႏင တငပငေဆြးေႏြးၿပးမသာ ထအာဏာကငသးႏငေၾကာငး

ျပ႒ာနးထားသည။

• လစဗားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၈၆) တြင သမၼတသည အေရးေပၚအေျခ

အေနက မေၾကညာမ ေအာကလႊတေတာဥက႒၊ အထကလႊတေတာဥက႒ (Pro-tempore)

တ႔ႏင တငပငေဆြးေႏြးရန လအပသည။

ဥပေဒျပေရးမ႑င၏ အခနးက႑မာ အပခပေရးမ႑င၏ ဆးျဖတခကမားက ေဆြးေႏြးျငငးခ

ျခငး၊ သးသပျခငးႏင သေဘာတခြငျပျခငးတ႔ျဖစသည။ အခ႕သာဓကမားတြင အေရးေပၚအေျခ

အေနတစရပက မကငသးမ ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ သေဘာတခြငျပခက အပႏငးရနလအပသည။

ယငးအေျခအေနသည ”( အေရးေပၚအေျခအေန မေၾကျငာမ သေဘာတခြငျပခက ) ” လအပသည

ျဖစရပကဆလသည။ အေရးေပၚအာဏာမားအား အာဏာရငဆနဆနအလြသးစားျပသည သမငး

ဆးမ ေကာလႊားရန ႀကးပမးသည လကတငအေမရကနႏငငမားတြင ထအစအမက ကငသးေလ

ရသည။

အျခားျဖစရပမားတြင အေရးေပၚအေျခအေနသည အပခပေရးမ႑ငမ ဆးျဖတခက ခၿပး

ေနာကတြင မဆငးမတြ အသကဝငသည လပထးလပနညးလညးရသည။ သ႔ေသာ ဥပေဒျပေရး

မ႑ငမ အတညမျပလင အခနအတငးအတာတစခၿပးေနာက ထအေရးေပၚကာလ ၿပးဆးသည။

ယငးအေျခအေနက “အေရးေပၚအေျခအေနဟ ဆးျဖတၿပးေနာကပငး သေဘာတခြငျပခက” ရရ

ရနလအပသည ျဖစရပျဖစသည။ အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာၿပးေနာက ရရသညသေဘာတ

ခြငျပခကသည အပခပေရးမ႑ငအား အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာေစႏငၿပး ျပညသလထ

လျခေရးအတြက လအပေသာ ကနဥးေဆာငရြကခကမားကသာ ျပလပႏငသည။ သ႔ေသာ

ဥပေဒျပမ႑ငႏင ေတြ႔ဆျခငး၊ ေဆြးေႏြးျငငးချခငး၊ အေရးေပၚအေျခအေနကစၥရပႏင စပလဥး၍

ေဆြးေႏြးျခငး စသညလပငနးစဥမား မပါဝငေပ။ ဥပေဒျပမ႑င၏ သေဘာတခြငျပခက မရဘ

အေရးေပၚအေျခအေန၏ ကနဥးကာလက ေကာလြန၍ သကတမးတးျမႇင ေဆာငရြကႏငျခငး

လညး မရေပ။

အေရးေပၚကာလအျဖစ ဆးျဖတၿပးေနာကပငး သေဘာတခြငျပခက ရယရနအတြက အခန

အကန႔အသတမာ ဖဂႏငငကသ႔ ၂၄ နာရမအထ တေတာငးႏငသည။ သ႔ေသာ ထအခနကာလ

ထကလညး ပမရညၾကာႏငသည။ ႐ေမးနးယားႏငငတြင (၅) ရက၊ ဗဟားမားႏင ကငညာႏငငတြင

(၁၄)ရက၊ ေတာငအာဖ႐ကတြင (၂၁)ရကႏင စပနႏငငတြင ရက (၃၀) သတမတထားရသည။

အခ႕ေသာ ႏငငမားတြင ဥပေဒျပေရးမ႑င၏ သေဘာတခြငျပခကရယသည ကာလက ထထက

ရညၾကာ၍ သတမတသည (ဥပမာ- ဘဂၤလားေဒရတြင ရကေပါငး ၁၂၀)။ သ႔ေသာျငားလညး ထသ႔

ကာလရညၾကာထားရျခငးသည လႊတေတာ၏ ႀကးၾကပႏငမႈႏင ထေရာကမႈက ေလာကေစ၍

အေရးေပၚ အေျခအေနအာဏာမားက အလြသးစားလပသည အႏရာယပမျမငမားသညအတြက

ဒမကေရစစနစက ထခကပကျပားေစႏငသည။

အေရးေပၚအေျခအေနေၾကညာသည အခနသည လႊတေတာအစညးအေဝး မကငးပသည

ကာလျဖစလင လႊတေတာကယစားလယမားအား အသေပးရနႏင ျပငဆငရန အခနေပးသည

အေနျဖင အေရးေပၚအေျခအေန ကနဥးကာလက အခနထပေဆာငးတးျမႇငၾကသည။ ဥပမာ နမမး

ဘးယားႏငင၌ အေရးေပၚအေျခအေန ဆးျဖတၿပးေနာက သေဘာတခြင ျပခကရယရနကာလမာ

လႊတေတာအစညးအေဝးရသည အခနတြင ၇ ရကျဖစၿပး အစညးအေဝးမရလင ၂၁ ရကအျဖစ

တးျမႇင သတမတထားသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ဥပေဒျပေရးမ႑င၏ သေဘာတခြငျပခက သ႔မဟတ အေရး

ေပၚအေျခအေနအား အတညျပရနအတြက မတကြျပားေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ စ

သတမတခကမား ျပ႒ာနးႏငသည။ သာမန အမားဆႏၵ (ကန႔ကြကမထက လကခမအေရအတြက

ပမားလင)၊ အၾကြငးမ အမားဆႏၵ (လႊတေတာကယစားလယ စစေပါငး၏ ၅၁ ရာခငႏႈနး) ႏင

သာလြနအမားဆႏၵ (ပမနအားျဖင ဆးျဖတမအေရအတြက သ႔မဟတ လႊတေတာကယစားလယ

အေရအတြက စစေပါငး၏ ငါးပသးပ၊ သးပႏစပ၊ ေလးပသးပ) တ႔အနကမ နညးတစခက ကငသး

ၾကသည။ ေရြးေကာကပြဆငရာ စညးမဥးမားႏင ပါတစနစအေပၚတြင မားစြာအမသဟျပေသာ

လညး အေရးေပၚအေျခအေနက သေဘာတခြငျပရန သ႔မဟတ အတညျပရနအတြက ပမျမငမား

ေသာ စသတမတရာ၌ ကယေျပာသည အမားသေဘာဆႏၵတစရပလအပေပသည။ ထသ႔ျပလပ

ျခငးျဖင ေႏာငေနးၾကန႔ၾကာမႈႏင အဟန႔အတားျဖစေစမႈရေသာလညး အတကအခအပစမား၏

အာဏာက ျမငမားေစႏငၿပး ဖႏပသညသေဘာ သ႔မဟတ တစဖကေစာငးနငး ရညရြယခကမားျဖင

အေရးေပၚအာဏာမား အလြသးစားျပလပမည အေျခအေနမ ကာကြယေပးႏငသည။ အေရးေပၚ

အေျခအေနသေဘာတခြငျပရန သာလြနအမားဆႏၵကငသးေသာ ႏငငမားတြင ခ႐ေအးရား၊ ဂြါတ

မာလာ၊ မာရးတးရပစ၊ ႏကေဂးရးယားႏင အျခားႏငငမား ပါဝငသည။

ဥပေဒျပလႊတေတာႏစရပစနစ ကငသးသည ႏငငမားတြင အေရးေပၚအေျခအေနသေဘာတ

ခြငျပရန လႊတေတာႏစရပ၏ သေဘာဆႏၵလအပမႈသည အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ ဥပေဒ

ျပ႒ာနးခကက တစဖကသတအလြသးစားလပမႈမ ကာကြယေပးသည။ သ႔ေသာ ထသ႔လႊတေတာ

ႏစရပေပါငး ထနးေကာငးေစာငၾကညမႈ၏ ထေရာကမႈမာ လႊတေတာႏစရပ၏ ပါဝငဖြ႔စညးပႏင

ထလႊတေတာႏစရပအား ႏငငေရးပါတတစခတညးမ ထနးခပထားျခငး ရ မရ ဆသည အခကေပၚ

မတညသည။ (International IDEA ၂၀၁၇)

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာႏငသည အေနအထားမားက

အေသးစတ သတမတျပ႒ာနးျခငးသည အေရးေပၚအေျခအေနအာဏာမားက မေလာကနစြာ

အသးျပျခငး မရေစေရးအတြက အေထာကအပျဖစေစသည။ ထျပ႒ာနးခကမားသည အေရးေပၚ

အေျခအေနေၾကညာမညပဂၢ လ လပေဆာငရမညတာ၀နမားဆငရာ စသတမတခကမားႏင လထ

လလားခကမားက ပေဖာနငသည။ အခ႕ျဖစရပမားတြင ထျပ႒ာနးခကမားသည ေလာကနမႈ

မရေသာ အေရးေပၚအေျခအေနေၾကညာခကက တရားစရငေရးမ သးသပႏငသည အာဏာက

ထညသြငးထားသညအတြက အာဏာအလြသးစားလပမႈမ ကာကြယေပးသည ထပေဆာငး ထနး

ေကာငးေစာငၾကညျခငး နညးလမးတစရပ အျဖစတညရသည။

အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာရာတြင ေတြ ႔ျမငရေလရေသာ အေၾကာငးရငးမား၌ စစပြမား၊

ျပညပ ကးေကာမႈမား၊ ျပညတြငးမၿငမမသကမႈ၊ ဆပအၾကြမႈ၊ သဘာဝေဘးအႏရယမား၊ သ႔မဟတ

အမးသားလြတလပေရး သ႔မဟတ ျပညသ႔ေရးရာအငစတကးရငးမား၏ လပငနးေဆာငတာမား

အေပၚ ၿခမးေျခာကမႈမား စသညတ႔ ပါဝငသည။

• ဘယလဇႏငင (Belize) ၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၈)တြင (က) ဘယလဇ ႏငင

ႏင အျခားတငးျပညတစခအၾကားရ စစပြျဖစအဆ အေျခအေန (ခ) ငလင၊ မနတငး၊

ေရႀကးမႈ၊ မးေဘး၊ ကပေရာဂါတစခချဖစပြားျခငး၊ ကးစကေရာဂါမား ပ႕ႏ႔ျဖစပြားျခငး

ႏငအျခားအလားတ ေဘးဒကၡမားျဖစပြားရာမ ေပၚေပါကလာေသာ လထအေရးေပၚအေျခ

အေန သ႔မဟတ (ဂ) လတစဥးတစေယာက သ႔မဟတ အစအဖြ႕တစခ၏ ၿခမးေျခာကမႈ

သ႔မဟတ ျပမလပေဆာငမႈတစခခသည လထလျခေရးအတြက ႀကးစြာေသာအႏရာယ

ျဖစေစႏငလင သ႔မဟတ လမႈအသငးအဝငး သ႔မဟတ လ႔အသကအတြက မရမျဖစ

အေရးပါေသာ ဝနေဆာငမႈမားႏင ပပးေထာကပမႈမား သ႔မဟတ လမႈအသငးအဝငး၏

အေရးႀကးေသာ အစတအပငးတစရပရပက ထခကေစလင အေရးေပၚ အေျခအေနတစရပ

အား ထတေဖာေၾကညာခြငျပသညဟ ျပ႒ာနးထားသည။

• အႏၵယႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၃၅၂)သည ပမကဥးေျမာငးျပး အႏၵယႏငင၏

လျခေရး သ႔မဟတ ႏငငပကနကအစတအပငးတစခခအား စစပြေၾကာငျဖစေစ၊ ျပညပရန

ျပမႈ သ႔မဟတ လကနကကငပနကနမႈျဖင ၿခမးေျခာကလာမသာ အေရးေပၚအေျခအေနက

ေၾကညာခြငျပသညဆဟ ျပ႒ာနးထားသည။ အႏၵယႏငင၏ နညးစနစသည သဘာ၀ေဘး

အနရာယ ကေရာကခနမားတြင အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာခြငမရေပ။

• အစးရမားမ တမငဖႏပအလြသးစားျပႏငသည အေျခအေနမားက အေရးေပၚအေျခအေန

အျဖစ ေၾကျငာျခငးမ ရညရြယခကရရ ေရာငကြငးႏငရန အစအမမားလညးရသည။ ဥပမာ

ခကႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည အလပသမားဆႏၵျပမႈမားႏငစပလဥး၍ အေရး

ေပၚအေျခအေနေၾကညာျခငးအား ကန႔ကြကထားသည။ (App. B ပဒမ ၅)

သ႔ေသာ အေရးေပၚအေျခအေနမားသည လကေတြ႕တြင မခန႔မနးႏငသညအတြက အေသး

စတ ျပ႒ာနးျခငး၏ ဆးကးလညးရႏငသည (ပ ၃.၁ ရ လစဗားႏငင၏ သာဓကက ဖတရႈေလလာပါ)။

ဥပေဒျပမ႑င၏ သာလြနမဆႏၵ ခြငျပမႈကသ႔ေသာ ခငမာအားေကာငးသည နငငေရးၾကးၾကပမႈ

ယႏရားမားသည အေရးေပၚေၾကညာခြငျပသည အေျခအေနမားက ကဥးေျမာငးစြာ ျပ႒ာနးသတ

မတျခငးထက အေရးေပၚအာဏာမားအလြသးစားျပျခငးမ ကာကြယရန ပမထေရာကေပမည။

“အေရးေပၚအေျခအေန” ဆေသာ စကားရပက ဤစာေစာငတြင ေယဘယအမညနာမတစခ

အျဖစ သးစြထားသည။ ထစကားရပတြင အေရးေပၚအေျခအေနအာဏာမားက ကငသးႏငသည

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမ လပပငခြငေပးထားေသာ မညသညကာလမဆ အကးဝငသည။ သ႔ေသာ

အခ႕ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားသည အေရးေပၚအေျခအေန အမးအစားမားက ခြျခား

သတမတေလရၾကၿပး “ခၽြငးခကကာလ” “ပတဆ႔ကာလ” “ႏငငေတာ သတေပးႏႈးေဆာခက

ကာလ” စသျဖင ရညညႊနးၾကသည။ ထေဝါဟာရမားသည ကြျပားျခားနားေသာ အေရးေပၚအေျခ

အေနျပ႒ာနးခက အမးအစားမားအတြက သးႏႈနးျခငးျဖစၿပး မညသညအခန မညသညပစမး

ျဖငေတာငးခရမည စသည မတညေသာ စညးမဥးစညးကမးမားရသညအတြက ႏငငသားမား၏

အခြငအေရးမားႏင အာဏာခြေဝမႈအေပၚ မတညေသာ သကေရာကမႈမားရသည။

• ဥပမာ ေပၚတဂ၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၉)သည “ပတဆ႔ကာလ” ႏင “အေရးေပၚ

အေျခအေန” တ႔က ခြျခားသတမတထားသည။ အေရးေပၚအေျခအေနသည သကေရာကမႈ

နညးပါးျပး အခ႕ေသာဆငးငႏငသည အခြငအေရးမား၊ လြတလပမႈမားႏင အာမခခက

တ႔က ဆငးငသည။ အခးချခငးဆငရာ အေျခခမမားက ေလးစားလကနာ၍ ထႏစခအနက

မတစခက ေရြးခယရမည ျဖစသည။

• ပလနႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည သးမးခြျခားသတမတသည။ (က) ပလန

ျပညသ႔သမၼတႏငင၏ ပငနကကထပါးသည လကနကကငရနျပမႈ၊ ႏငငေတာအား ျပညပ

မ ၿခမးေျခာကမႈမား သ႔မဟတ ရနျပမႈက ဆန႔ကငတြနးလနရန ကာကြယေရးဆငရာ

တာဝနတစရပ အျပညျပညဆငရာ သေဘာတညခကအရငးခ၍ ေပၚေပါကခလင တ႔ျပန

ေျဖရငးရန ေတာငးခႏငေသာ “စစအပခပေရး အမန႔” (ပဒမ ၂၂၉)၊ (ခ) ႏငငေတာဖြ႔စညး

ပအေျခခဥပေဒ၏ ဖြ႔စညးပစနစ၊ ႏငငသားမား၏ လျခေရးႏင အမားျပညသဆငရာ အမန႔

အာဏာမားအေပၚ ၿခမးေျခာကမႈမားအား တ႔ျပနေဆာငရြကရန ေတာငးဆႏငေသာ

“အေရးေပၚအေျခအေန” တစရပ (ပဒမ ၂၃၀)၊ (ဂ) သဘာဝကပေဘး သ႔မဟတ နညးပညာ

ဆငရာ မေတာတဆမႈမားမ ျဖစေပၚလာသည ေနာကဆကတြဆးကးမားက ဖယရားရန

သ႔မဟတ ကာကြယရန “သဘာဝေဘးအႏရာယ အေျခအေန” (ပဒမ ၂၃၂) စသည တ႔

ျဖစသည။

ျပငးထနေသာ စးပြားေရးကဆငးယယြငးမႈ သ႔မဟတ စေတာရယယာေစး ပကသဥးမႈကသ႔

ေသာ အေျခအေနမားတြငလညး အျခားေသာအကပအတညးမား ျဖစေပၚႏငသည။ ထစးပြားေရး

ဆငရာ အေရးေပၚအေျခအေနမားသည သဘာဝေဘးအႏရာယမားႏင စစပြမားေၾကာငျဖစေပၚ

သည သမ႐းကအေရးေပၚအေျခအေနမားႏင သေဘာသဘာဝျခငး ကြျပားသည။ လသားတ႔၏

အသက၊ လျခေရးႏင ႏငငေတာ၏ လပငနးစဥမားအတြက အႏရာယ႐တခညးမျဖစေပၚေပ။ ပမန

အားျဖင ႏငငသားအခြငအေရးမားက ကန႔သတရန မလေပ။ သ႔ေသာျငားလညး စးပြားေရးဆငရာ

အေရးေပၚအေျခအေနမားမာ ခငမာျပတသားေသာ မဝါဒေရးရာတ႔ျပနမႈ လအပမညျဖစသည။

ဥပမာ ဘဏမားမ ေငြျပနလညထတယမႈမားက ကာကြယျခငး၊ ေငြေၾကး တနဖးက တညၿငမေစျခငး၊

ျပညပျမရငမားက အာမချခငးစသညတ႔ျဖစသည။ ထသ႔ျပလပရာတြင ဗဟအပခပေရးအဖြ႕၏

လကဝယ၌ အာဏာက ယာယကာလ စစညးထားရရန လအပသည။

• အႏၵယႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၃၆၀) အရ သမၼတသည (ဝနႀကးမားေကာငစ၏

အၾကျပခကျဖင) “ဘ႑ာေရးဆငရာ အေရးေပၚအေျခအေန” က ေၾကညာႏငသည။

ထသ႔ခြငျပျခငးသည ျပညေထာငစအစးရမ ဘ႑ာေရးဆငရာ ကငဝတစညးကမးမားႏင

စပလဥးသည ကစၥရပမားတြင ျပညနယအစးရမားအား အမန႔ေပးညႊနၾကားရန၊ ျပညနယ

အဆငဝနထမးမား၏ လစာျဖတေတာကရနႏင ျပညနယဘတဂကမားက အတညျပ

ျပ႒ာနးျခငးမျပမ ျပနလညသးသပရန ခြငျပျခငးျဖစသည။ ဘ႑ာေရးဆငရာ အေရးေပၚ

အေျခအေနသည ႏစလၾကာ အသကဝငႏင၍ ႏစလေနာကပငးတြင ကာလဆကလက

တးျမႇငသတမတရနအတြက လႊတေတာ၏သေဘာတခြငျပခက လအပသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌ မတညေသာ အေရးေပၚအေျခအေနအမးအစားမား ျပ႒ာနးသတ

မတျခငးျဖင မတညေသာ အေျခအေနမားအတြက လအပခကႏင အဝငခြငကၿပး ဟနခကညမည

တ႔ျပနေဆာငရြကမႈ ျပလပႏငမည အခြငအလမးတစရပက အာဏာပငမားရရမည ျဖစသည။

သ႔ေသာ မတညေသာ အေရးေပၚအေျခအေနမားက အပစခြ အမးအစားသတမတရန ႀကးစားျခငး

သည သဘာဝမကဘ ေဘာငကဥးေစသည အားနညးခကလညး ရသည။ ႏငငေရး အငစတ

ကးရငးမားအား တ႔ျပနေျဖရငးရာတြင မမတ႔၏ ကယပငဆးျဖတမႈက ကငသးခြငေပးသည

ေယဘယအေရးေပၚအေျခအေန ျပ႒ာနးခကသည ပမေျပာငးလြယျပငလြယသည တ႔ျပနေဆာင

ရြကမႈက ပပးေပးမညျဖစသည။

အခကျပဇယား (၃.၁) - တ႔ျပနေဆာငရြကရနအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမ ေပးအပထားေသာပစ - လစဗားႏငင ၂၀၁၄ အဘလာေရာဂါ ကးစကပ႔ပြားမႈ

လစဗားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ၿခမးေျခာကမႈ သ႔မဟတ စစမကျဖစပြား

သည အေျခအေန သ႔မဟတ ႏငင၏တညၿငမေရး၊ လျခေရး သ႔မဟတ ျပညသ႔သမၼတႏငင၏

သာယာဝေျပာမႈက ထခကေစသည ျပညတြငးမၿငမမသကမႈ အေျခအေနမားတြင အႏရာယ

သသာထငရားမႈေပၚမတည၍ အေရးေပၚအေျခအေနက ေၾကညာခြငျပသည (ပဒမ ၈၆)။

အႏၵယတြင သဘာဝေဘးအႏရယက တ႔ျပနေျဖရငးရာ၌ အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာမႈက

ဥပေဒနညးျဖင ျပလပမရႏငေပ။

၂၀၁၄ခႏစ၌ လစဗားႏငငတြင အဘလာေရာဂါ ကးစကပ႕ႏ႕မႈ ျဖစပြားခသည။ ထကစၥရပ

မာ လြတလပစြာသြားလာခြငႏင စေဝးခြင အေပၚပတပငတားျမစျခငးအပါအဝင အစးရအဖြ႕မား

အၾကား ညႇႏႈငးတ႔ျပနေျဖရငးရန လအပသည အေလးအနကထားေဆာငရြကရမည လထ

အေရးေပၚကစၥရပတစချဖစသည။ သ႔ေသာျငားလညး စစပြႏင ျပညတြငးမၿငမမသကမႈ

မဟတသညအတြက မအရ အေရးေပၚအေျခအေနတစရပအျဖစ ေၾကညာရန အေၾကာငးရငးခ

မဟတေပ။ ထကစၥရပေၾကာင ဥပေဒေၾကာငးျဖင ေရြးေကာကပြ ေရႊ႕ဆငး သင၊ မသငက

အေၾကအလညေဆြးေႏြးျငငးခမႈ အခ႕လညးရခသည။ လစဗားကစၥရပမ ေလလာသငယ

ရရေသာအရာမာ ႏငငေတာအား လအပေသာ ေဆာငရြကမႈျပလပရာတြင အဟန႔ အတား

ျဖစေစသည အေျခအေနမ ကာကြယရနအတြက အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာႏငသည

အေၾကာငးရငးမားက စာရငးျပ ျပ႒ာနးမႈသည လေလာကစြာ ကယျပနသငသညဆသည

အခကျဖစသည။

အခ႕ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ႏငငနယနမတအတြငးရ ေဒသတခ႕ကသာ

အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာခြငျပသည။ ဥပမာအားျဖင နယစပပဋပကၡျဖစပြားမႈ၊ သ႔မဟတ

ႏငငအတြငး ေဒသတစခတြင လကနကကငထၾကြမႈ၊ သ႔မဟတ ေဒသတစခတြင ေဘးအႏရာယ

ကေရာကမႈ ျဖစပြားပါက အသးျပႏငသည။ ထျပ႒ာနးခကသည ႏငငအတြငးရ အျခားေသာေဒသ

မားရ အခြငအေရး၊ လြတလပခြင၊ သ႔မဟတ ဒမကရကတစအစးရအား ထခကမႈမရေစဘ၊ လအပ

သညေနရာတြငသာ အထးအစအမမားခမတကာ လပေဆာငခြငျပသည။

အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာျခငးသည အေရးေပၚလအပခက တစရပက ယာယတ႔ျပန

ေဆာငရြကျခငး တစခသာျဖစသည။ အေရးေပၚအေျခအေန တစရပအတြငး အပႏငးထားေသာ

လပပငခြငအာဏာမားက အေရးေပၚလအပခကအတြက အသးခႏငရနႏင အေျခခဥပေဒအတငး

မလအေျခအေနသ႔ အျမနျပနလညေရာကရေစေရးအတြက ထနးသမးေဆာငရြကရန ရညရြယ

သည။ ထ႔ေၾကာင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအမားစတြင အေရးေပၚအေျခအေနေၾကညာရာ၌ ကာလ

သတမတခကတစခ (ေယဘယအားျဖင ၂ လ မ ၆ လ) ပါရၿပး၊ သကတမးကနဆးၿပးေနာက

ထပမမေၾကညာပါက အလအေလာက ပကျပယသည။

ျဖစစဥအမားစတြင အေရးေပၚအေျခအေနအျဖစ ဆကလကထားရရန မလအပေတာသည

အတြကေၾကာင သကတမးမကနမမာပင အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာခကအား ႐ပသမးၾက

သည။ အပခပေရးမ႑င၏ ဆးျဖတပငခြငျဖင အေရးေပၚအေျခအေနေၾကညာခကအား ႐ပသမး

သည ဆးျဖတခကက ခမတႏငသည။ သ႔ေသာ အခ႕ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ဥပေဒျပေရး

မ႑ငမ ဆးျဖတခကတစရပ ထတျပနျခငးအားျဖင အေရးေပၚအေျခအေနတစရပအား ႐ပသမးခြင

ရသည။ ဥပမာအားျဖင နမမးဘးယားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ(ပဒမ ၂၆.၄) တြင ‘ႏငငေတာ

အဆင ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ ထတျပနလကသည ဆးျဖတခကအရ အေရးေပၚအေျခအေန

ေၾကညာခကတစရပအား အခနမေရြး ျပနလည႐ပသမးႏငသည’ ဟ ေဖာျပထားသည။

အေရးေပၚအေျခအေနတစခ မညမၾကာရညမညက ခန႔မနးရန မလြယကသညအတြက၊

သကတမးကနဆးေတာမည အေရးေပၚအေျခအေနေၾကညာခကတစခအား သကတမးတးျမႇငရန

လအပလာႏငပါသည။ သ႔ေသာ အေရးေပၚအေျခအေနတစရပအား လအပသမ အခနကာလအထ

လအပသေလာက သကတမးတးရာတြင ေဆာငရြကႏငမညစနစတစခက ရာေဖြရန အခကအခ

ရသည။ ေရြးခယရနနညးတစခမာ အေရးေပၚကာလ သကတမးတးျခငး အႀကမအေရအတြကက

ကန႔သတ ခြငျပရနျဖစသည။ ဥပမာ- ဥပေဒျပေရးမ႑ငသည အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာ

ျခငးက ၁ ႀကမလင ၆ လျဖင၊ အမားဆး ၂၄ လအထ ေၾကညာႏငခြင အာဏာရေၾကာငး ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒတြင ျပ႒ာနးႏငသည။ သ႔ေသာ လကေလာညေထြမႈရသည ျပ႒ာနးခကတစခ

မဟတေပ။ အေျခခဥပေဒတြင ေဖာျပထားေသာ အေရးေပၚအေျခအေနအား ေၾကညာႏငသည

အမားဆးအႀကမ အေရအတြကသည လေလာကမႈရသည သ႔မဟတ မားလြနးသညဟ ခကခငး

လကငငး ေျပာဆရနမျဖစႏငပါ။

အျခားတစနညးမာ အေရးေပၚအေျခအေနတစရပအား ေနာကဆကတြ သကတမးတးျခငးမား

က လႊတေတာကယစားလယ အမားအျပားပါဝငေသာ သာလြနအမားစ၏ ေထာကခမႈအား ရရရန

လအပသည။ သ႔မသာ အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာခကအား သကတမးတးျခငးအတြက ပမ

ကယျပန႔သည သေဘာတညခကတစခ ရရေစမညျဖစသည။ လအပလင အေရးေပၚအေျခအေန

အားရပစရန အတကအခတ႔၏အာဏာလညး ပတးလာေစသည။

• ေတာငအာဖ႐ကႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၃၇) တြင အေရးေပၚအေျခအေန

ေၾကညာခကအား အတညျပရနအတြက ကယစားလယအမားစ၏ အၾကြငးမေထာကခမႈ

လအပၿပး၊ ေနာကဆကတြ သကတမးတးရာတြငမ ကယစားလယအမားစ ၅ ပ ၃ ပ၏

ေထာကခခကလအပသည။

• ကငညာႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၅၈) တြင အေရးေပၚအေျခအေနအား ပထမ

အႀကမ သကတမးတးျခငးအတြက ကယစားလယအမားစ ၃ ပ ၂ ပ ေထာကခရန

လအပၿပး၊ ေနာကထပ သကတမးတးျခငးမားအတြက ကယစားလယအမားစ ၄ ပ ၃ ပ

ေထာကခရန လအပသည။

• ထရနဒကႏင တဘားဂးႏငင (Trinidad and Tobago) တြင အေရးေပၚအေျခအေနေၾကညာ

ခကအား အတညျပျခငးႏင အမားဆး ၆လ အထ သကတမးတးျခငးက ေအာကလႊတေတာ

မ ကယစားလယအမားစ သေဘာတမႈျဖင ခြငျပႏငေသာလညး ေနာကထပသကတမး

တးျခငးမားအတြကမ လႊတေတာ ၂ ရပလး၏ ကယစားလယအမားစ ၅ ပ ၃ ပက

ေထာကခရနလအပသည။

အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာလကသညဆသညႏငတၿပငနက အေျခခဥပေဒအရ အကာ

အကြယေပးထားသည အခ႕ေသာအခြငအေရးမားႏင လြတလပခြငမားက ဆငးငထားျခငးႏင

တားျမစထားျခငးတ႔ပါ တစပါတညး ပါဝငလာၾကသည။ အခ႕ႏငငမားတြင အေရးေပၚအေျခအေန

ေၾကညာျခငးသည ဥပေဒျပေရးဆငရာ လပငနးေဆာငရြကမႈကပင ရပဆငးေစသညအထ

ႏငငသား အခြငအေရးမားအေပၚ တက႐ကသကေရာကမႈရသည။ ဥပမာ- ျမနမာႏငင၏ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၂၉၃) တြင ႏငငသားမား မတရားခပေႏာငဖမးဆးခရျခငးမ ကငးလြတခြငက

ကာကြယေပးထားသည ေရ႕ေတာသြငးစာခြနေတာအမန႔အပါအဝင ျပညေထာငစတရားလႊတေတာ

ခပ၏ စာခြနေတာအမန႔ ထတပငခြငအာဏာသည အေရးေပၚအေျခအေန ကာလအတြငး အလ

အေလာက ရပဆငးရမညဟ ေဖာျပထားသည။ အေရးေပၚအေျခအေနတစရပအတြငး အခြငအေရး

မားက ဆငးငထားရန သ႔မဟတ တားျမစရနအတြက အေရးေပၚဥပေဒျပေရး လပငနးစဥ ေဆာင

ရြကရနအလ႔ငာ (က) အေရးေပၚအေျခအေန ကာလအတြငး ဥပေဒျပေရးမ႑ငက ထတျပနလက

သည ဥပေဒမား၊ သ႔မဟတ (ခ) အေျခခဥပေဒ သ႔မဟတ ျပ႒ာနးဥပေဒအရအာဏာေပးထားသည

အပခပေရးဆငရာအမန႔မားက ကငသးေဆာငရြကသညက ပမေတြ႕ရေလရသည။ အခ႕ကစၥမား

တြင ဥပေဒျပေရးမ႑ငသည အေထြေထြအေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ ဥပေဒက ႀကတငဥပေဒျပ

ထားၿပး၊ ျပ႒ာနးခကမားသည သာမနအားျဖင အသကမဝငေသာလညး၊ အေရးေပၚအေျခအေန

တစရပ ေၾကညာၿပးသညေနာကတြင စတငအသကဝငသည။

အခ႕ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ဥပေဒျပေရးအာဏာ အထးျမငမားသည စနစတစခက

အေလးေပးသညအေနျဖင အေရးေပၚအေျခအေနကာလအတြငး အခြငအေရးမားအား ကန႔သတ

ရနႏင အေျခခဥပေဒတြင ျပ႒ာနးထားသည အခြငအေရးမားအားရပဆငးရန ဥပေဒျပေရးမ႑ငက

ကယျပန႔သညအာဏာ ေပးအပထားသည။ ဥပမာ- အငယာလနႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

(ပဒမ ၂၈.၃.၃) တြင ‘အမားျပညသလၿခေရးႏင စစပြအတြငး သ႔မဟတ လကနကကငပနကနမႈ

အတြငးတြင ႏငငေတာအား ထနးသမးေစာငေရာကေရးအတြက ရညရြယေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒတြငပါရေသာ ေသဒဏခမတမႈက တားျမစထားသည ပဒမ ၁၅.၅.၂ မလြ၍ လႊတေတာမ

ျပ႒ာနးလကသည မညသညဥပေဒကျဖစေစ ပယဖကႏငသည။ ပယဖကျခငးျပရာတြင စစပြ

အတြငး သ႔မဟတ လကနကကငပနကနမႈအတြငး ျပ႒ာနးၿပးျဖစသည အကဥပေဒ သ႔မဟတ

ျပ႒ာနးမည အကဥပေဒမားပါပါဝငသည။’ ‘အမားျပညသ ၿငမးခမးေရးႏင စစပြ သ႔မဟတ

လကနကကင ပနကနမႈအတြငး ႏငငေတာအား ထနးသမးေစာငေရာကရနအလ႔ငာ’ အခြငအေရး

မားအား ကန႔သတထားေသာ ဥပေဒျဖစသညအေလာက ဤျပ႒ာနးခကသည ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒမ အာမခထားသည အခြငအေရးအားလးနးပါးက လႊတေတာက ပယဖကႏငသည ဟေသာ

သေဘာေဆာငသည။

ေယဘယဆနၿပး သငေလာမႈမရသည အဆပါျပ႒ာနးခကမားက ယေန႔ေခတဒမကရကတစ

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ေတြ႕ျမငရခသည။ အခ႕ေသာ အခြငအေရးမားနင လြတလပခြင

မားက ပမအေလးအျမတထားသည သ႔မဟတ ပ၍မလကသည အရာမားအျဖစ အသအမတျပ

ျခငးျဖင အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ၌ လထအကးနင ႏငငသားတစဥးခငးစ၏ အခြငအေရးမား

အၾကား ဟနခကညမတေစရန ေဆာငရြကရာတြင အခြငအေရးနင လြတလပခြငအမးမးတ႔က

ကြျပားျခားနားစြာ မတယသေဘာထားႏငသည။ ဥပမာ - အေရးေပၚအေျခအေန တစရပအတြငး

လြတလပစြာစ႐းခြငႏင စတနးလညလညခြငတ႕က အဓကထား၍ ကန႔သတမႈမား ျပလပေလ

ရသည။ အေၾကာငးမာ အဆပါလြတလပခြငမားႏင အမားျပညသအတြက တရားဥပေဒစးမးေရး

ႏင လၿခေရးေဆာငရြကမႈမားက ထနးသမးရနလအပခကၾကား ခနညႇရာတြင အမားျပညသ

အတြက တရားဥပေဒစးမးေရးႏင လၿခေရးေဆာငရြကမႈမားက ပ၍အားေကာငးစြာ လပေဆာငၾက

သည။ အေရးေပၚအေျခအေနမား ေပၚေပါကေနေစကာမ အျခားအခြငအေရးမားျဖစသည ကြနျပ

ျခငး သ႔မဟတ ညႇညးပနးႏပစကျခငးတ႔က ဆန႔ကငသည တားျမစခကမားမာ ကန႔သတျခငး/

ရပစျခငးမရဘ အသကဝငသည။ အေျခခကသည အေရးပါမႈဟ မတယၾကေသာေၾကာင ထအခြင

အေရးမားက “အၾကြငးမ” အခြငအေရးမားဟ ရဖနရခါ ညႊနးဆေလရသည။ အၾကြငးမအခြငအေရး

မားက ခးေဖာကျခငးသည လသားမဆနသညအတြက အျခားေသာေတြးျမငယဆခကမားႏင

ႏႈငးယဥလာပါကလညး အၾကြငးမအခြငအေရးမားက ကာကြယရနကသာ ပမအေရးႀကးသည။

• ဘဟားမားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၂၉) တြင ပမေတြ႕ျမငရေလရသည

ဥပမာက ေဖာျပထားသည။ အေရးေပၚအေျခအေန တစရပအတြငးတြင အေၾကာငးမဖမး

ဆးခပေႏာငျခငးမ ကငးလြတခြင၊ မတမႈရၿပး အမားျပညသေလလာသရႏငသည တရား

စရငမႈအခြငအေရး၊ ပဂၢလကအခြငအေရး၊ လြတလပစြာယၾကညခြင၊ ေဖာထတခြင၊ စေဝး

ခြငႏင အသငးအပငးဖြ႕စညးခြင၊ လႈပရားသြားလာခြငႏင၊ ခြျခားဆကဆမႈ မရေစေရးတ႔

အပါအဝင အခ႕အခြငအေရးမားက ကန႔သတျခငး သ႔မဟတ ရပစျခငးတ႔ လပေဆာငႏင

သည။ သ႔ေသာ အသကရငသန လြတလပခြင၊ ညငးပနးႏပစကျခငးမ ကငးလြတခြင၊

ကြနျပခရျခငးမ ကငးလြတခြင စသညအခြငအေရးမားကကား ကန႔သတခကမထားရေပ။

ထ႔အျပင အခြငအေရးကန႔သတမႈမားသည ‘အေျခအေနအရပရပက သငတငစြာ ထနးညႇ

ႏငျခငး’ ႏင ‘အေရးေပၚအေျခအေနအားကငတြယရန ရညရြယျခငး’ တ႔အတြကသာလင

ဥပေဒႏငအညျဖစပါမည။ ဤသ႔ဆရာတြင အေရးေပၚအေျခအေန ကာလအတြငးမာပင

အေရးေပၚဥပေဒျပျခငးအား တရားစရငေရးမ႑ငမ ျပနလညဆနးစစႏငခြငရသည ဟ

ဆႏငျပး ဥပေဒျပမ႑ငသည မတရားဖမးဆးခပေႏာငျခငးႏင ဖႏပျခငးတ႔ မရေစရန

အကာအကြယေပးသည။

• အကစတးနးယားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၃၀) တြင ႏငငသားအခြငအေရး

မား၊ တရားဥပေဒစးမးေရးအတြက ကငထးဆငရာအခြငအေရးႏင အာမခခကမား၊

အသကရငသနခြင၊ ညႇငးပနးႏပစကမႈအားတားျမစျခငး၊ ေၾကြးမတငရျခငးေၾကာင အကဥး

ခခရျခငး၊ မတသညတရားစရငမႈ အခြငအေရးႏင ကးလြနေၾကာငးသကေသမျပႏငပါက

အျပစမကငးလြတခြင၊ ဥပေဒမ ႏပစကမႈမရေစျခငးႏင ေနာကေၾကာငးျပနသကေရာကမႈ

မရေစသညဥပေဒမား၊ ဥပေဒမျပကငျခငးမားအတြက ေလာေၾကးခစားခြင၊ မသားစအခြင

အေရး၊ လမႈစးပြားအခြငအေရး၊ ျပစမႈျဖစပြားရာႏငငသ႔ မတရားျပနလညပ႔ေဆာငျခငး၊

လြတလပစြာေတြးေတာခြငႏင ကးကြယယၾကညခြငတ႔အပါအဝင အခ႕အခြငအေရးမားက

အေရးေပၚအေျခအေန ကာလအတြငးပငျဖစေစ အၿမတမးအကာအကြယေပးထားသည။

• ပလနႏငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၂၃၃) တြင ‘စစအပခပေရးဥပေဒႏင အေရး

ေပၚအေျခအေနအတြငးတြင ႏငငသားမား၏ လြတလပခြငႏင လ႔အခြငအေရးကန႔သတ

ခကမားက ေဖာျပထားသည ဥပေဒအား တားျမစကန႔သတျခငးမျပရ’ ဟ ျပ႒ာနးထား

သည။ ယငးအာမခထားသည အခြငအေရးမားတြင လ႔ဂဏသကၡာ၊ ႏငငသားျဖစခြင၊

အသကရငသနခြင၊ လသားဆနဆနျပမမႈ၊ ရာဇဝတမႈဆငရာ တာဝနယမႈအတြက ေတာငး

ဆခြင၊ တရား႐းတြင စစေဆးၾကားနာပငခြင၊ ပဂၢလကအခြငအေရးမား၊ လြတလပစြာ

ယၾကညခြငႏင ကးကြယခြင၊ အသနားခစာတငခြင၊ မသားစႏင ကေလးသငယဆငရာ

အခြငအေရးမား ပါဝငသည။ ပလနႏငငသည ‘လမးစ၊ ကား/မ၊ ဘာသာစကား၊ ကး

ကြယယၾကညမႈ သ႔မဟတ ဘာသာမ၊ ဇာတနမ ဇာတျမင၊ မး႐းဇာတ သ႔မဟတ ပငဆငမႈ

တ႔က အေျခခ၍ ႏငငသားမား၏လ႔အခြငအေရးႏင လြတလပခြငမားအား ကန႔သတပတ

ပငျခငး’ ကလညး တားျမစသည။

စဥးစားစရာ အခက (၃)

အေရးေပၚအေျခအေနမားက ကငတြယရာတြင မညသညအခြငအေရးမားက အေလာ

အတငးျပလပရန လအပသနညး။ မညသညအခြငအေရးမားသည အေျခခကၿပး အေရးေပၚ

အေျခအေနကာလအတြငးမာပင အကာအကြယေပးရန လအပသနညး။ အဆပါအခကမား

သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးေဖာျပရန ရငးလငးမႈႏင ခငမာမႈရပါသေလာ။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးေဖာျပမႈသည ႏငငေတာမအဖြ႕ဝငအျဖစပါဝငထား

သည ႏငငတကာဥပေဒမားႏငအည ျဖစပါသေလာ။

အထကတြင ေဖာျပခသညဥပမာမားသည လ႔အခြငအေရးဆငရာ ဥေရာပသေဘာတညခက

(ECHR) ၏ လႊမးမးမႈရေသာ ယေန႔ေခတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ေတြ႕ရမားသည။

ဥေရာပတြငသာမက အာဖ႐ကရေနရာ အေတာမားမား၊ ကာေရဗယနႏင ေတာငပစဖတေဒသ

မားတြငပါ ေတြ႕ရသည။ အေရးေပၚအေျခအေနအတြငးမာပင တားျမစကန႔သတခြင မရသည

ECHR ၏ “အၾကြငးမ အခြငအေရးမား” မာ- ညႇညးပနးႏပစက၍ ရကစကေသာ လသားမဆနသည

ျပကငမႈမ ကငးလြတခြင (ပဒမ ၃)၊ ကြနျပမႈအားပတပငျခငး (ပဒမ ၄)ႏင ဥပေဒႏငအည

မဟတဘ လတစဥးအား အျပစမေပးႏငျခငး (ပဒမ ၇) တ႔ပါဝငသည။

လမႈေရးႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငငတကာကတကဝတ (ICCPR) သညလညး

အေရးေပၚအေျခအေနမားမာပင ရပစျခငး သ႔မဟတ ကန႔သတျခငး မျပႏငသည အခ႕အခြငအေရး

မားက ျပ႒ာနးထားသည။ အသကရငသနခြင (ပဒမ ၆)၊ ညႇညးပနးႏပစကျခငးမ ကငးလြတခြင

(ပဒမ ၇)၊ ကြနျပျခငးအား ပတပငျခငး (ပဒမ ၈)၊ ေၾကြးမတငသညအတြက အကဥးခခရျခငးမ

ကငးလြတခြင (ပဒမ ၁၁)၊ ဥပေဒမ ႏပစကမႈမရေစျခငးႏင ေနာကေၾကာငးျပနသကေရာကမႈ မရ

ေစသည ဥပေဒ (ပဒမ ၁၅)၊ ဥပေဒအရ လသားျဖစတညမႈက အသအမတျပျခငး (ပဒမ ၁၆)၊

ဘာသာေရးလြတလပခြင (ပဒမ ၁၈) တ႔ ပါဝငသည။ ၎ ႏငငတကာဥပေဒစႏႈနးမားက ႏငင၏

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားအတြငးသ႔ ထညသြငးႏငသည။ ဥပမာ - ေတာငအာဖ႐ကႏငင၏

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၃၇) တြင ‘အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ ေၾကညာျခငး၏ အကး

ဆကအေနျဖင ထတျပနလကသည ဥပေဒသည “ႏငငသားအခြငအေရး ျပ႒ာနးခကမား” မ

ေသြဖယျခငးသည အေရးေပၚအေျခအေနအရ လအပသညအတငးအတာထသာလင ေသြဖယ

ရမည။ ဥပေဒျပရာတြငလညး အေရးေပၚအေျခအေနတြင အသးျပႏငေသာ ႏငငတကာဥပေဒအရ

ႏငငေတာမ ကတကဝတျပထားသည တာဝနမားႏငအည ျဖစရမည’ ဟဆထားပါသည။

၁၉၈၄ ခႏစတြင ႏငငတကာဥပေဒအသငးအဖြ႕က ခမတခေသာ 'အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ

အတြငး လ႕အခြငအေရးဆငရာ အနညးဆး ပရစစသတမတခကမား (အခကျပဇယား ၄.၁ က

ၾကညပါ) တြင အေရးေပၚအေျခအေနမားနင ပတသတ၍ ‘ေပာေျပာငးသညဥပေဒ (soft law)’

အနညးဆး စသတမတခကအား ေဖာျပထားသည။ အဆပါစသတမတခကမားသည ‘အေရးေပၚ

အေျခအေနတစရပ အမနတကယေၾကညာသည အေျခအေနမး၌ပငလင ေသြဖယခြငမရသည

အေျခခလ႔အခြငအေရးမားက တားျမစျခငးမ ေရာငရားႏငေစရနျဖစသည' (Lillich 1985)။

အခကျပဇယား (၄.၁) - အေရးအေျခအေနတစရပအတြငး လ႕အခြငအေရးဆငရာ အနညးဆး ပရစ စသတမတခကမား

ပရစတြင သေဘာတခ႔ေသာ အနညးဆးစသတမတခကမား၌ တရား႐းကအာဏာေပးအပ ထားၿပးတရားစရငေရးမ႑ငက ဆးျဖတခြငမားျပသငေၾကာငးေဖာျပထားသည။ ၎တ႔မာ -

၁။ အေရးေပၚအေျခအေနတြင ျပ႒ာနးေသာဥပေဒသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင ဆန႔ကင ေနပါသေလာ။ - ဤကသ႔အေရးႀကးသည အေျခအေနမားတြင ဥပေဒႏငမညညြတသည အေျခအေနတစရပ ျဖစေပၚလာျခငးက အတအကေဖာျပထားပါသေလာ။ ဤအေျခအေန သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ လအငမားႏင ျပညမျခငးရပါသေလာ။ ဆလသညမာ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ လပပငခြငအာဏာမား ကငသးရာတြင ေျမျပငလအပခက မားႏင ကကညရန လအပပါသေလာ။

၂။ လပပငခြငအာဏာက ကငသးရာတြင အေရးေပၚအေျခအေန ျပ႒ာနးခကမားက ခး ေဖာကျခငး ရပါသေလာ။ လအပသည လပထးလပနညးမားက လကနာေဆာငရြကပါ သေလာ။ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ လပပငခြငအာဏာမားက အသးျပရာတြင လ အငႏင အခးကကကညပါသေလာ။

၃။ အေရးေပၚအေျခအေနတစရပေအာကတြင အခြငအေရးႏင လြတလပခြငမားက အကာ အကြယေပးထားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားအား ခးေဖာကမႈ ရပါသေလာ။ ေသြဖယခြငမရသည လ႔႔အခြငအေရးမားက ခးေဖာကပါသေလာ။

၄။ ေသြဖယခြငရသည အခြငအေရးမားက ခးေဖာကရာတြင ေဖာျပထားသည စႏႈနးမားႏင အခးကမႈ ရပါသေလာ။

၅။ အတအလငး႐တသမးထားျခငးမရဘ အသကဝငေနေသးသည ေဒသဆငရာ ဥပေဒမား အား ခးေဖာကမႈအတြက အေရးေပၚအစအမမား ရပါသေလာ။

တ႔ျဖစၾကသည။

ကးကားခက- ကကညမႈရေစရန Lillich (၁၉၈၅) ၏စာတမးမ ေျပာငးလျပငဆငအသးျပသည။

အေရးေပၚအေျခအေနမားတြင အေလးအနကထားၿပး ျပတျပတသားသား ေဆာငရြကရန

လအပျပး ဥပေဒျပေရးမ႑ငထက အပခပေရးမ႑ငက ပမသငေလာသည။ ထ႔ေၾကာင ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ အမားစတြင အေရးေပၚအေျခအေန တစရပအတြငး၌ အပခပေရးမ႑ငသည

အေရးယေဆာငရြကမႈမား ျပလပႏငရနအတြက သာမာနအားျဖင ဥပေဒျပေရးမ႑င၏ တာဝန

ျဖစေသာ ဥပေဒက႔သ႔အာဏာတညေသာ အမန႔ညႊနၾကားခကမားထတျပနႏငသည။

• နမမးဘးယားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၂၆)တြင သမၼတသည အေရးေပၚအေျခ

အေနတစရပအတြငး ‘ႏငငေတာလၿခေရး၊ အမားျပညသလၿခေရးႏင ဥပေဒႏင အမန႔

အာဏာ တညတေစေရးတ႔အတြက ၎မထတျပနသငသညဟယဆေသာ စညးမဥးမား

က ေၾကညာရန အခြငအာဏာရသည။’

• အေကြေဒါႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၆၅) တြင သမၼတသည အခြနအခတး

ျမႇငျခငး၊ အမားျပညသရပေငြ ျပနလညခထားသတမတျခငး၊ ဆငဆာျဖတေတာကျခငး

အား စတငကငသးျခငး၊ လကနကကင တပဖြ႕မားႏင ရတပဖြ႕မား ေနရာေျပာငးေရႊ႕ျခငးႏင

ဆပကမးမား၊ ေလဆပမားႏင နယစပဂတမား ပတျခငးတ႔ကသ႔ေသာ အခ႕ ကစၥရပမား

က အမန႕အျဖစခမတႏငသည။

ထကသ႔ အပခပေရးမ႑င၌ ဥပေဒျပေရးအာဏာ မားျပားေနျခငးသည ဒမကရကတစ

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင လပပငခြငအာဏာညမေနမႈက အေႏာငအယကျဖစေစၿပး အစးရ

အေနျဖင လပပငခြငအာဏာမား အလြနအကြသးစြမႈ ျဖစေစႏငသည။ ထ႔ေၾကာင အပခပေရး

ဆငရာအမန႔မားႏင ၎အမန႔မားက ထတျပနရာတြင ဥပေဒျပေရးမ႑ငႏင တရားစရငေရး

မ႑ငတ႔မ ေစာငၾကညျခငးကသ႔ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ လၿခေရးအစအမမားက

သငေလာသလ ထညသြငးေရးဆြရမည။ ဥပမာ အာဂငတးနားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

(ပဒမ ၉၉.၃) တြင သမၼတသည ‘အခ႕အေျခအေနမား၌ ဥပေဒမား အတညျပရနအတြက ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒတြင ျပ႒ာနးထားသည ပမနလပထးလပနညးမားအတငး လကနာလပေဆာငရန

မျဖစႏငသညအခါ’ လအပခကႏင အေရးႀကးမႈအေပၚမတညၿပး အမန႔ထတျပနခြင ရသည။

သ႔ေသာ ရာဇဝတမႈ၊ အခြန သ႔မဟတ ေရြးေကာကပြဆငရာကစၥရပမား သ႔မဟတ အပခပေနသည

လကရအာဏာရအစးရႏင ပကသကေနေသာ ႏငငေရးပါတမားႏင စပလဥးသည အမန႔ထတျပန

ခကမားမပါဝငပါ။ အမန႔ထတျပနခကမားက သမၼတမ တက႐ကမဟတဘ ဝနႀကးမားပါဝငသည

အစးရအဖြ႕၏ အေထြေထြအစညးအေဝးမသာ ထတျပနရမည။ အမန႔မားက လႊတေတာ (Congress)

၏ ဥပေဒျပေရးမ႑င ၂ ရပစလး ပါဝငသည အၿမတမးေကာမတသ႔ တငသြငးရမည။ ေကာမတ

အဖြ႕ဝငမားသည လႊတေတာရ အစအဖြ႔အခးကအလက ျဖစရမည။ ထေကာမတသည အစရင

ခစာ ၁ ေစာငက ၁၀ ရကအတြငး လႊတေတာသ႔ တငသြငးရမည။

သ႔ေသာအျခားတစဖကတြငမ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ ဥပေဒျပေရးအာဏာက အပခပေရး

မ႑ငထသ႔ လႊေျပာငးခြငမာ အမနတကယလအပ မညေလာဟ ေမးခြနးထတႏငသည။ အေရးေပၚ

အေျခအေနမားတြင (အထးသျဖင အစးရအဖြ႕သည ပါလမနလႊတေတာ၏ အမားစသေဘာ

တညခကက အခါအားေလာစြာရရႏငေသာ ပါလမနစနစမားတြင) ဥပေဒျပေရးမ႑ငသည ဥပေဒ

ၾကမးတစခက အလငအျမနအတညျပႏငသည။ ကယျပန႔သည ဥပေဒျပေရးဆငရာ သေဘာ

တညခကမားက အပခပေရးမ႑ငတစခတညး ကယစားျပတာဝနယျခငးထက လငလငျမနျမန

အေရးေပၚဥပေဒျပေရး ေဖာေဆာငႏငမည လပထးလပနညးဆငရာ နညးဥပေဒမားကခမတျခငး

က ပမေကာငးမြနႏငသညဟ ဆလျခငးျဖစသည။

ႏငငအမားစတြင တငးေဒသႀကး/ျပညနယအစးရမားသည (ျပညနယမား၊ တငးေဒသႀကးမား

သ႔မဟတ ၿမ႕ေတာမားပငလင) ရ၊ ျပညသ႔လၿခေရး၊ မးသတႏင ကယဆယေရးလပငနးမား၊

ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈမား၊ အမယာႏင စမကနးေရးဆြေရးႏင အမားျပညသဆငရာ အေဆာက

အအ ထနးသမးျခငးတ႔ကသ႔ေသာ ကစၥရပမားအေပၚ ကယပငဘ႑ာေငြ၊ အပခပခြငႏင မဝါဒ

ခမတခြငအာဏာတ႔က ခစားခြငရသည။ သာမနအေျခအေနမားတြင ကယပငအပခပခြငသည

ေကာငးမြနေသာအပခပမႈက ျမႇငတငေပးျခငး၊ ထလြယရလြယျဖစသည ေဒသခတ႔၏ လအင

မားႏင စပလဥး၍ ထေရာကလငျမနသညမဝါဒခမတမႈက အားေကာငးေစျခငးႏင၊ ေဒသချပညသ

မားအေနျဖင ၎တ႔အသကအဝနး၏ အသက ေဒသဆငရာအစးရအဖြ႕အတြငး ေရာကရေစ

လသည စတအားထကသနမႈတ႔က ေဖာေဆာငေပးႏငပါသည။ သ႔ေသာ ေဘးအႏရာယဆးႀကး

တစခသည ေဒသဆငရာအာဏာပငမား၏ ပမာဏကန႔သတခကရသည အရငးအျမစမားက

ကနခမးသြားႏငေစၿပး၊ တ႔ျပနေဆာငရြကေပးရန စြမးေဆာငႏငစြမးထက ေကာလြနေကာငး

ေကာလြနႏငပါသည။ ထ႔ေၾကာင တငးေဒသႀကး/ျပညနယ နယနမတတေၾကာ လပေဆာငခက

မားက ညႇႏႈငးေဆာငရြကႏငစြမးရၿပး၊ အရငးအျမစမား စေဆာငးေကာကချခငးႏင မေဝျခငးတ႔

ေဆာငရြကႏငေသာ ႏငငေတာအဆငအာဏာပငမားက ၾကားဝငေဆာငရြကေပးရျခငး ရနငသည။

အလားတပင ျပညပကးေကာမႈ၊ ဆပေသာငးကနးမႈ သ႔မဟတ အမားျပညသဆငရာအမန႔ကး

ေပါကျခငးတ႔ေၾကာင ႏငင၏နယေျမတစစတတစေဒသက ထခကလာပါက အသက၊ အးအမ

စညးစမ၊ အမားျပညသအတြက တရားဥပေဒစးမးေရးႏင ပငနကနယနမတဆးရးမႈတ႔က ကာ

ကြယရနအတြက ႏငငအဆငအာဏာပငမားသည စေပါငးတ႔ျပနေဆာငရြကရန လအပသည။

ထ႔ေၾကာင အေရးေပၚအေျခအေနတစခအတြငးတြင တငးေဒသႀကး/ျပညနယ၏အာဏာသည

ဗဟအစးရထသ႔ ေခတလႊေျပာငးရေသာ အေျခအေနရႏငသည။ ဖကဒရယစနစမားတြင ထကသ႔

ျပ႒ာနးခကမားသည ဗဟခပကငမႈပမအားေကာငးေသာ အစးရတစရပအသြငသ႔ ယာယကး

ေျပာငး သြားႏငသည။

• အာဂငတးနားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၆) အရ ဖကဒရယအစးရသည

‘သမၼတစနစ အစးရတစရပက အာမခရန၊ သ႔မဟတ ျပညပကးေကာမႈမားတြနးလနရန

ႏင၊ ျပညနယမားဖကသမးရန ပနကနမႈျပျခငး သ႔မဟတ အျခားျပညနယတစခမ ကး

ေကာျခငးတ႔ေၾကာင အာဏာပငမား၏ ေတာငးဆခကအရ ျပညနယမားက အေထာက

အပေပးရန သ႔မဟတ ျပနလညဖြ႕စညးရနအလ႔ငာ ျပညနယတစခ၏နယနမတအေရးက

ၾကားဝငေဆာငရြကႏငသည။ ဖကဒရယအဆငမ ၾကားဝငေဆာငရြကမႈတစခတြင သက

ဆငရာျပညနယအစးရေနရာတြင ဖကဒရယအဆငမ ခန႔အပလကသတစဥးျဖင ေခတ

အစားထးေဆာငရြကျခငး ပါဝငသည။ ပဒမ (၇၅) အရ လႊတေတာသည ထကသ႔ ‘ဖက

ဒရယမ ၾကားဝငေဆာငရြကမႈ’တစခက အမန႔ေပးညႊနၾကား ျပး လႊတေတာအစညးအေဝး

ရပနားထားခနတြင သမၼတက အမန႔ေပး ညႊနၾကားထားသည ၾကားဝငေဆာငရြကမႈတစခက

အတညျပျခငး သ႔မဟတ ျငငးပယျခငးတ႔ကမ ေဆာငရြကႏငသည။ ဤကသ႔ စစဥေဆာင

ရြကရာတြင လၿခေရးအစအမမားစြာ ပါဝငပါသည- ဖကဒရယအဆငမ ၾကားဝငေဆာငရြက

မႈက တရားဝငခြငျပႏငမည အေျခအေနအရပရပက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ျပ႒ာနး

ထားျခငး၊ လႊတေတာ၏ ခြငျပခကလအပျခငး၊ အခ႕ေသာကစၥရပမားတြင ဖကဒရယ

ေအဂငစမား အကအညလာေရာကမေပးႏငမ ျပညနယအာဏာပငမားက ဖကဒရယ

အဆငမ ၾကားဝငေဆာငရြကမႈက ေတာငးဆျခငး တ႔ပါ၀ငသည။ အဆပါျပ႒ာနးခကမား

သည ဖကဒရယအဆငမ ၾကားဝငေဆာငရြကမႈ၏ ကယျပန႔သညအာဏာက ခြငျပထား

ေသာလညး အာဏာက အလြသးစားျပျခငးမ အၿမတေစ ကာကြယႏငျခငးမရခပါ (Negretto

2013)။

• အႏၵယႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၂၅၀) အရ လႊတေတာသည ‘အေရးေပၚ

အေျခအေနကာလ ထတျပနထားခနတြင ျပညနယဥပေဒျပစာရငးတြငေဖာျပထားသည

ကစၥရပမားႏငစပလဥး၍ တစႏငငလးအတြကျဖစေစ သ႔မဟတ မညသညနယေျမအတြက

ကျဖစေစ ဥပေဒျပရန အာဏာရသည။’ တစနညးအားျဖင အေရးေပၚအေျခအေနကာလ

အတြငးျဖစပါက ျပညနယမားကသာ အခြငအာဏာေပးထားေသာ ကစၥရပမား (ျပညနယ

ဥပေဒျပစာရငး) အပါအဝင၊ မညသညကစၥရပကမဆ ဥပေဒျပႏငသညအတြက အေရးေပၚ

အေျခအေန ထတျပနျခငးသည ျပညေထာငစလႊတေတာ၏အာဏာက မားစြာတးေစသည။

ဤျပ႒ာနးခကေအာကတြင ေရးဆြျပ႒ာနးသည ဥပေဒမားသည အေရးေပၚအေျခအေန

ကနဆးျပးေနာက ၆ လအၾကာတြင သကေရာကမႈပကျပယသည။ အႏၵယႏငငဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၃၅၆)တြင ‘သမၼတမ တက႐ကအပခပျခငး’ အား ျပညနယမားတြင

ကငသးရနအတြကလညး ခြငျပထားသည။ ၎တြင ျပညနယ၏ ကယပငအပခပခြင

အာဏာက ေခတဆငးငထားျခငးလညး ပါ၀ငျပး (ျပညေထာငစအစးရ၏ အႀကျပခကအရ)

ျပညနယဝနႀကးခပ၏ အပခပေရးအာဏာက သမၼတထ လႊေျပာငးေပးအပသည။ သမၼတ

မ တက႐ကအပခပျခငးသည အပခပေရးဆငရာအခကအခမား ေပၚေပါကေနသည

သကဆငရာ ျပညနယတြငသာ သကေရာကေဆာငရြကမညျဖစျပး တစႏငငလး အေရး

ေပၚအေျခအေန ထတျပနမည မဟတပါ။ သ႔ေသာ ဤျပ႒ာနးခကက အေရးေပၚအေျခအေန

မားတြင အသးျပျခငးထက ႏငငေရးအထက႐ဏးမားတြင ၾကားဝငေဆာငရြကရာ၌သာ

မၾကာခဏ အသးျပၾကသည။

ဖကဒရယစနစတြင ေနာကထပေရြးခယႏငသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပစတစခမာ ေဘး

အႏရာယအား တ႔ျပနေဆာငရြကရာတြင ဖကဒရယအစးရတစခတညးမတာဝနယေဆာငရြကျခငး

သ႔မဟတ တငးေဒသႀကး/ျပညနယအဆငႏင ဖကဒရယအဆင ႏစရပစလးမ ပးတြကငသးႏင

ေသာအာဏာတစရပ အျဖစထားရၿပး တာ၀နယေဆာငရြကျခငးတ႔ ျဖစသည။ သ႔မသာ ဤနညးျဖင

အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ ေၾကညာရနမလဘ တငးေဒသႀကး/ျပညနယအတြငး ေထာကပေပး

ႏငေရးအတြက ဖကဒရယအစးရအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမ အတအလငးေပးအပထားသည

လပပငခြငအာဏာက ေပးႏငမညျဖစသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအမားစသည အေရးေပၚအေျခအေနမားအတြငး ေရြးေကာကပြမား

ေရႊ႕ဆငးထားရန ျပ႒ာနးထားသည။ အေရးေပၚအေျခအေနမားအတြငး ေရြးေကာကပြတစခ

ကငးပရနမာ အခကအခရႏငပါသည။ အေရးေပၚအေျခအေန၏ သေဘာသဘာဝႏင အေႏာင

အယကျဖစႏငသည အတငးအတာအေပၚမတည၍ ေရြးေကာကခမည ကယစားလယေလာငးမား၊

မဆြယစညး႐းမညသမားႏင မေပးမညသမား၏ လၿခေရးက အာမခေပးႏငေသာ သ႔မဟတ

ေရြးေကာကပြရလဒ သမာသမတကမႈတ႔က အာမခႏငေသာ ဆႏၵမလကမတမား ျဖန႔ေဝျခငးက

လပေဆာငႏငေျခ မျဖစႏငသေလာကနးနး ရမညျဖစသည။ တစခ႕ေသာ အေျခအေနမားတြင

အေရးေပၚအေျခအေနကာလအတြငး ေရြးေကာကပြကငးပျခငးသည ပ၍အေရးႀကးသည အသက

ကယဆယေရး လပငနးတြင သးစြရမည စြမးအငမားႏငအရငးအျမစမားက ယငငသးစြသကသ႔

ျဖစသြားႏငပါသည။ ႐းသားမႈမရသည အစးရတစရပအေနျဖင အေရးေပၚအခြငအေရး ကန႔သတ

ခကမားက အသးျပ၍ အတကအခကယစားလယေလာငးမားႏင ေဝဖနသညသတငး မဒယာ

မားအား (ဥပမာ- ဖမးဆးထနးသမးျခငး) ဖႏပျခငးတ႔ျဖင လြတလပ၍ တရားမတမႈ နညးပါးသည

ေရြးေကာကပြမား ျဖစေစတတေသာ အႏရာယလညးရသည။

အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ ေၾကညာၿပးသညေနာကတြင ေရြးေကာကပြမား ေရႊ႕ဆငးျခငး

လညး အလအေလာက လကပါလာႏငသည။ ဥပမာအားျဖင - အကစတးနးယားႏငင၏ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၃၁)တြင ‘အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ သ႔မဟတ စစပြကာလတစခအတြငး

တြင ပါလမနလႊတေတာ (the Riigikogu)၊ ႏငငေတာသမၼတႏင ေဒသႏရအစးရအဖြ႕မား၏

ကယစားျပအစအဖြ႕မားအား ေရြးေကာကတငေျမႇာကျခငးမျပရ သ႔မဟတ ၎တ႔၏အာဏာအား

ရပစျခငးမျပရ’ ဟ ေဖာျပထားသည။ စစပြ သ႔မဟတ အေရးေပၚအေျခအေန ျပးဆးသညေနာက ၃

လအတြငး ေရြးေကာကပြမား ကငးပေပးရမည။

အျခားတစဖကတြငမ ေရြးေကာကပြမား ေရႊ႕ဆငးျခငးသည အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ

ေၾကညာျခငးႏင ဆကစပမႈမရျခငးလညး ျဖစႏငပါသည- ေရြးေကာကပြမား ေရႊ႕ဆငးျခငးမျပဘ

အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ ေၾကညာႏငသလ၊ သ႔မဟတ အေရးေပၚအေျခအေန တစရပ

ေၾကညာျခငးမရေသာလညး ေရြးေကာကပြမားက ေရႊ႕ဆငးႏငပါသည။ ဥပမာအားျဖင ကေနဒါ

ႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပါ အခြငအေရးမားႏင လြတလပခြငမားပဋညာဥ၊ အခနး ၄(၂) တြင

‘အမနတကယစစမကျဖစပြားျခငး သ႔မဟတ စစမကျဖစပြားႏငဖြယဟ ထငျမငရေသာအေျခအေန၊

ကးေကာမႈ သ႔မဟတ ပနကနမႈအတြငး’ ေအာကလႊတေတာ (House of Commons) သ႔မဟတ

ျပညနယဥပေဒျပေရးအဖြ႕သည ၅ ႏစသကတမးထက ေကာလြန၍ သကတမးတးျခငးအား

ကယစားလယ သးပတစပေကာက ကန႔ကြကမျဖင ဆန႔ကငမႈမျပခပါက ဆကလကသကတမး

တးေဆာငရြကႏငသည။

ကေနဒါႏငင၏ ျပ႒ာနးခက ၃ ရပမာ အထးစတဝငစားဖြယေကာငးလသည။ ပထမအခကမာ

အမားစသေဘာဆႏၵျဖငတနျပနစစေဆးျခငး ျဖစသည။ သာမနအေျခအေနမားတြင အတကအခ

၏ သေဘာတညမႈမပါေသာ အစးရ၏တစဖကသတ ျပ႒ာနးျခငးက တားျမစႏငေသာလညး

ကယစားလယအမားစ၏ သးပႏစပက ေထာကခလင (သ႔မဟတ မကန႔ကြကလင) ေရြးေကာကပြ

တစခက ေရႊ႕ဆငးႏငသည။ ဒတယအခကမာ ေရြးေကာကပြ ေရႊ႕ဆငးမႈတစခအတြက အခန

ကာလ အကန႔အသတမရျခငး၊ သ႔မဟတ အႀကမေရမညမအထ ေရႊ႕ဆငးႏငေၾကာငး မပါရေပ။

ဥပမာအားျဖငဤအခကသည ေမာလတာႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ(ပဒမ ၇၆.၃) တြင ေရြး

ေကာကပြေရႊ႕ဆငးျခငးအတြက တငးကပသညအခနကာလ ကန႔သတမထားေသာလညး တစႀကမ

ေရႊ႕ဆငးပါက (၁) ႏစထက ေကာလြနမႈမရေစျခငးႏင၊ (၅) ႀကမဆကတကထကပ၍ ေရႊ႕ဆငးျခငး

မျပရနဟသညအခကႏင ကြလြေနသည။ တတယအခကမာ ေမာလတာ (Malta) ႏငငႏင အျခား

ဓနသဟာယႏငငမားကသ႔ပင ကေနဒါႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ‘စစမက၊ ကးေကာမႈ

သ႔မဟတ ပနကနမႈ’ ျဖစစဥမားတြငသာ ေရြးေကာကပြမားေရႊ႕ဆငးျခငးက ခြငျပထားၿပး၊ သဘာဝ

ေဘးအႏရာယကေရာကမႈမား သ႔မဟတ အျခားေသာ စစမကမျဖစပြားသည အေရးေပၚကာလမား

တြင ေရြးေကာကပြမား ေရႊ႕ဆငးခြငမရေပ။

စစမကမျဖစပြားသညလ အေရးေပၚကာလတစခအတြငး ေရြးေကာကပြမား ကငးပရန မျဖစ

ႏငသညအေျခအေနမးတြင ဤအခကသည လကေတြ႔မကေပ။ စစမကျဖစပြားေနခနအတြငး

ေရြးေကာကပြတစခ ကငးပျခငးႏင စပလဥး၍ အခကျပဇယား (၅.၁) က ၾကညပါ။

အခကျပဇယား (၅.၁) စစဆငေရးအတြငး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပစ - ဒတယ ကမၻာစစအတြငး ေရြးေကာကပြမား

ဒတယကမၻာစစ (၁၉၃၉-၄၅) သည အလးစစစပြတစချဖစၿပး၊ အေနာကႏငငမားတြင

လစဘရယဒမကေရစ ရငသနမႈသည ျပညသတစရပလးႏင ၎၏ စးပြားေရးရငးျမစမား

အားလးကစစညး၍ စစေအာငႏငေရးအတြက အလးအရငးျဖငအသးျပျခငးအေပၚ မတညခ

သည။ ဝေရာဓျဖစေစေသာ စနေခၚခကတစရပမာ ဒမကေရစ စခနစညႊနးမားမ ေသြဖယျခငး

မရေစဘ ျဖစလတ႕ၿခမးေျခာကမႈမားမ ဒမကေရစက မညသ႔မညပကာကြယရမည ဟသည

အခကျဖစသည။ အထးသျဖင စစမကျဖစပြားခန အေျခအေနမားအတြငး ေရြးေကာကပြမား

ကငးပရနသငမသငဟသည ေမးခြနးထြကေပၚလာသည။ ယႏကတကကငးဒမး (United

Kingdom) တြငမ ပါလမန၏သကတမးအား ဥပေဒျဖင တးျမႇငခၿပး၊ ေရြးေကာကပြမားက

စစပြၿပးဆးသညအထ ေရႊ႕ဆငးခသည။ အေမ႐ကနျပညေထာငစ၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

တြင ေရြးေကာကပြမား ေရႊ႕ဆငးျခငးနညးလမးက ျပ႒ာနးထားျခငးမရသညအတြက၊ ကငးပၿမ

အတငးပင ၁၉၄၄ ခႏစ၌ ကငးပခသည။ နယးဇလနႏငငသည အစပငးတြင ယႏကတက

ကငးဒမး၏ ေရြးေကာကပြမား ေရႊ႕ဆငးျခငးအတငး လကပါဆးျဖတခေသာလညး၊ ျပညသ

လထႏင ႏငငေရးေတာငးဆခကမားေၾကာင အေထြေထြေရြးေကာကပြတစခက ၁၉၄၃ ခႏစ

တြင ကငးပခရသည။ လကေတြ႕တြင အခကအခမားရေသာလညး ဒမကေရစႏငငမား

အေနျဖင အဓကစစပြႀကးမားအတြငးတြငပင ေရြးေကာကပြမား ကငးပႏငေၾကာငး ဤဥပမာ

မားက ျပသေနသည။

အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ လပပငခြငအာဏာမားက အလြသးစားျပျခငးမ လစဘရယ ဒမ

ကရကတစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားအား ကာကြယရန အေထာကအပျဖစေစႏငသည အျပန

အလနထနးေကာငး၊ ေစာငၾကပမႈအတြက နညးလမး ၂ သြယမာ- (က) ဥပေဒျပေရးမ႑င၏

ေစာငၾကညႀကးၾကပမႈ အားေကာငးလာေစေရးႏင၊ (ခ) တရားစရငေရးမ႑ငႏင စတတမ႑င

အငစတကးရငးမားအေနျဖင အေရးေပၚအေျခအေန ကာလအတြငး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ

ထေထာငထားေသာ အငစတကးရငးမား၏ သမာသမတကမႈက ကာကြယရန စြမးေဆာငႏငေရး

တ႔ ျဖစပါသည။

ဥပေဒျပမ႑ငမား (လႊတေတာမား) အေနျဖင အစညးအေဝးကငးပေနစဥကာလ မဟတပါက

၎တ႔၏ စစစႀကးၾကပေရးအာဏာက ကငသးႏငျခငးမရပါ။ သ႔ျဖစ၍ အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ

ေၾကညာလကပါက ဥပေဒျပေရးမ႑ငသည အလအေလာက အစညးအေဝး ေခၚယကငးပရန

စစဥျခငးျဖင ေဆာငရြကနငသည။ ဥပမာအားျဖင ယကရနးပါလမနသည အေရးေပၚအေျခအေန

တစရပ ေၾကညာၿပးေနာက ၂ ရကအတြငး အစညးအေဝးေခၚယ ကငးပရသည (ပဒမ ၈၃)။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ အေရးေပၚအေျခအေနကာလအတြငး လႊတေတာအစညးအေဝးဆက

လကကငးပရမည (သ႔မဟတ) အေရးေပၚအေျခအေန ကာလအတြငး အပခပေရး/ႏငငေတာ

အႀကးအက၏ အစညးအေဝးေခၚယမႈက ေစာငဆငးရနမလဘ လႊတေတာအစညးေဝးမား ကငပ

ခြငျပသည (ဥပမာ- Vanuatu ဗနႏအာတႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပဒမ ၇၀)။

အခ႕ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင အေရးေပၚအေျခအေနမားအတြငး ကငသးရန

ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ စစစျခငးႏင ေစာငၾကညျခငးမားျပလပႏငရန အထးယႏရားမား ဖြ႕စညး

ႏငေရး ျပ႒ာနးထားသည။ ဥပမာအားျဖင ဘရာဇးႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၄၀) တြင

‘ပါတေခါငးေဆာငမားထမ ၾကားနာမႈခယၿပးေနာက ကာကြယေရးႏင ဝငထြကခြငကန႔သတျခငး

ဆငရာ အစအမမား အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကျခငးက ေစာငၾကညရနႏင ႀကးၾကပရန

အဖြ႕ဝင ၅ ဥးပါဝငသည ေကာမတတစရပအား အမးသားကြနဂရက အမႈေဆာငေကာမတက

ဖြ႕စညးေပးရမည’ ဟဆသည။ ထကသ႔ေသာ အေရးေပၚေကာမတတစရပသည အေရးေပၚအေျခ

အေနေၾကာင ဥပေဒျပေရးမ႑င၏ မကႏာစညအစညးအေဝး ကငးပႏငျခငးမရသည အေျခအေန

မးတြင အသးဝငသည အစားထးမႈတစခလညး ျဖစသည။ ဥပမာအားျဖင ဆြဒငႏငငတြင တငးျပည

ကးေကာခရခနျဖစေနေစကာမ အလငလသညကစၥရပမားက လပေဆာငရန လႊတေတာအား

‘စစမကကယစားလယအဖြ႕(war delegation)’ ဖြ႕စညးခြငျပထားသည။

အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ သတမတရန သ႔မဟတ သကတမးထပတးရန အဆတစခက

အတညျပႏငေရးအတြက အတကအခဘကက သတမတထားသည ေခါငးေဆာငတစဥး၏

သေဘာတညမႈလအပသည ပါလမနစနစမားသညလညး ပမလၿခစတခရသည။ ထသ႔ေဆာငရြက

ျခငးျဖင နငငေရးအေပးအယမားတြင အလးစသေဘာတညမႈရရေစရန ခ႕ထြငေပးၿပး တနညး

အားျဖင အမားသေဘာဆႏၵျဖင ဆးျဖတနငျခငးက ျဖစေပၚေစသည။ အခးကေရြးေကာကပြစနစ

မကငသးေသာေၾကာင အတကအခအေရအတြက နညးပါးသည အေျခအေနမးတြငလညး ထ

စနစက အသးျပသည။ အေရးယေဆာငရြကလသည ကစၥရပမားက အျခားေသာပါတမား၏

အလြတသေဘာေထာကခမႈရရေစရန ရညရြယ၍ အေရးေပၚအေျခအေနတ႔ျပနျခငးဆငရာ အဆင

ျမင လ႕ဝကအစညးအေဝးမားတြင အတကအခေခါငးေဆာငအား ဖတၾကားမႈျပႏငသည။ အတက

အခေခါငးေဆာငအား လပငနးပငးရငးလငးမႈျပျခငးသည ေလးစားသမႈႏင သေဘာတလကခမႈ

ရယရန ကစၥတစရပသာ ျဖစေသာလညး၊ အတကအခေခါငးေဆာငအား အသေပးျခငးက တာဝန

တစခအေနျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအတြငး ထညသြငးရန ျဖစႏငဖြယရသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည အေရးေပၚအေျခအေနမားတြင သာမနထကပမသည လပေဆာင

ခကမားက ခြငျပထားေသာလညး တရားဥပေဒစးမးေရးႏင ေလာညသည လပေဆာငခကမား

ျဖစရနလအပၿပး၊ ၎တ႔၏တရားဝငမႈသည ႏငငတကာဥပေဒႏငအညျဖစကာ တရား႐းမားတြင

စစေဆးခႏငရမည။ အခ႕ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားသည (က) အေရးေပၚအေျခအေန

တစရပေၾကညာျခငး သ႔မဟတ သကတမးတးျခငး၊ (ခ) အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ လပပငခြင

အာဏာမား ကငသးျခငးတ႔ႏငစပလဥး၍ တရားစရငေရးမ႑ငမ ျပနလညသးသပျခငးက ကငသး

ရန ေဖာျပထားသည။

• ဥပမာဆရေသာ ကငညာႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၅၈) တြင တရားလႊတေတာ

ခပသည (က) အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ ေၾကညာျခငး၊ (ခ) အေရးေပၚအေျခအေန

တစရပ ေၾကညာျခငးအား သကတမးတးျခငးႏင (ဂ) အေရးေပၚအေျခအေန တစရပ

ေၾကညာျခငး သ႔မဟတ အေရးေပၚ ဥပေဒျပျပ႒ာနးျခငးတ႔ေၾကာင ေပၚေပါကလာေသာ

ေနာကဆကတြအေရးယေဆာငရြကခကတ႔၏ တရားဝငမႈရျခငးႏငစပလဥး၍ ဆးျဖတရန

ခြငျပထားသည။

• ဆလဗကကးယားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၂၉) တြင ‘ႏငငေတာဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းသည အေရးေပၚအေျခအေနတစရပ ေၾကညာျခငးႏင စပလဥး

ေသာ ဆးျဖတခကတစခ၊ ၎ဆးျဖတခကႏင သကဆငေသာ အျခားဆးျဖတခကမားသည

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ဥပေဒမားႏင ညညြတမႈရမရက

ဆးျဖတရမည’ဟ ေဖာျပထားသည။

• ေတာငအာဖရကႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင အေရးေပၚအေျခအေန တစရပ

ေၾကညာျခငး (ပဒမ ၃၇.၃(က)) ႏင ဆကစပသကတမးတးျခငး (ပဒမ ၃၂.၃(ခ)) တ႔က

တရားစရငေရးမ႑ငမ ျပနလညသးသပျခငးက ခြငျပသည။

• ျပငသစႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၆) တြင အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ

လပပငခြငအာဏာမား ဆကလကထားရရန လအပသည အေျခအေနရမရက လႊတေတာ

ကယစားလယ ၁၀ ရာခငႏႈနး၏ ေတာငးဆမႈျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ေကာငစ

က ဆးျဖတခြငျပသည။

သ႔ေသာ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ လပပငခြငအာဏာမား အလြသးစားျပျခငးအား

ကာကြယႏငရန တရားစရငေရးမ႑ငမ ျပနလညသးသပျခငးသည အျမတေစလေလာကမႈမရေပ။

လကဆပလကကင သကေသမျပႏငသည အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားက အမဖမးႏငရနမာ

အခနအတငးအတာ တစခယရနလၿပး ေႏးေကြးရႈပေထြးသည ျဖစစဥတစချဖစေလရသည။ ထ႔

အျပင တရားသႀကးမားသည ႏငငတာဝနထမးေဆာငေနေသာသမားျဖစသညအျပင အပခပေရး

မ႑င၊ ဥပေဒျပေရးမ႑ငအဖြ႕ဝငမားႏင နးနးကပကပရေသာ အထကတနးလႊာတစခပင ျဖစ

သည။ တရားသႀကးမားသည လပ႐းလပစဥ မဟတသညအတြကေၾကာငလညးေကာငး၊ တက

တြနးခကေၾကာငလညးေကာငး အေရးေပၚအေျခအေန ကာလမားက အပခပေရးမ႑ငသ႔သာ

လႊေျပာငးေပးေလရသည (Posner and Vermeule 2007; Sagar 2016)။

အခ႕ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားသည အေရးေပၚအေျခအေနမားအတြငး ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒအား ျပငဆငျခငးက တားျမစထားသည။ ေမာဒဗာႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

(ပဒမ ၁၄၂) တြင ‘ႏငငေတာအေရးေပၚအေျခအေန၊ စစအပခပေရးဥပေဒ သ႔မဟတ စစပြကာလ

ေအာကတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအား ျပငဆငခြငမရ’ ဟ ျပ႒ာနးထားသည။ မြနတနဂ႐းႏငင၏

အေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၅၆) တြင ‘စစမကျဖစပြားခနႏင အေရးေပၚအေျခအေနကာလအတြငးတြင

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငျခငးအား မျပလပရ’ ဟ ေဖာျပထားသည။

ထကသ႔ တားျမစရျခငး၏ ေနာကကြယမ အေၾကာငး ၄ ခကမာ- (က) အေရးေပၚ အေျခအေန

တစရပအတြငးတြင လကရႀကေတြ႕ေနရသည အေၾကာကတရားမားႏင စးရမမႈမားေၾကာင

ေရရညတြင ဒမကေရစက ၿခမးေျခာကလာႏငသည ကစၥရပမားက လစလရႈ၍ အလငစလ

ဆးျဖတခကချခငး၊ (ခ) အေရးေပၚအေျခအေနကာလအတြငး အပခပေရးအာဏာမား ပမရရလာ

ျခငးႏင အခြငအေရးမားက ကန႔သတထားျခငးတ႔ေၾကာင အစးရအေနျဖင ဖြ႕စညးပျပငဆငေရး

လပငနးစဥတြင မတရားလႊမးမးလာႏငျခငး၊ (ဂ) အခ႕ေသာအခနမားတြင ဖြ႕စညးပျပငဆငေရး

လပငနးစဥ၌ ျပညသလထေထာကခမႈရမရ ေဖာျပခြငရေစရန အေထြေထြေရြးေကာကပြ သ႔မဟတ

ဆႏၵခယပြတစခ ကငးပေပးရန လအပျခငးႏင၊ အေရးေပၚအေျခအေနကာလအတြငးတြင ထသ႔

စစဥႏငရန အခကအခရျခငး၊ (ဃ) အေရးေပၚအေျခအေနကာလ အသကဝငေနစဥအတြငး

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားျဖစသည အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ စညးမဥး

မား (အသကဝင သကေရာကမႈမား၊ ကာလသတမတခကႏင လၿခေရး) ေျပာငးလျပငဆငျခငးက

တားျမစျခငးအားျဖင အေရးေပၚအေျခအေနကာလ ဆကလကသကတမးတးျခငးက တားျမစႏင

မညျဖစျပး၊ ထသ႔မဟတပါက အာဏာအလြသးစားမႈျပမညလမးေၾကာငးက ဥးတညေစနငသည။

႐းသားမႈမရသည အစးရမားသည လနညးစမား၏ အခြငအေရးမားက ခးေဖာကရနအလ႔ငာ

အေရးေပၚအေျခအေန ထတျပနျခငးအား အျမတထတအသးခချခငးမား အတတကာလတြင ရခ

သည။ ရညရြယခကရရ လပေဆာငျခငးမဟတေသာလညး အေရးေပၚအေျခအေန ကာလတစခ

အတြငး အခ႕ေသာ အခြငအေရးမားကကန႔သတျခငး သ႔မဟတ အခ႕ေသာလပပငခြငအာဏာ

မားက ဗဟခပကငမႈျပျခငးသည လနညးစအပစမား သ႔မဟတ လမႈအသကအဝနးမ ဖယၾကဥခ

အပစမားအေပၚ မတမႈမရသညသကေရာကမႈ ျဖစေပၚႏငသည။

ထ႔အျပင ဗဟလ႔အဖြ႕အစညးတစခတြင လနညးစအပစမား ပါဝငခြငရေစေရးႏင အကာ

အကြယေပးေရးအတြက အခ႕ေသာအခြငအေရးမားက (ဥပမာ- ဘာသာစကား အခြငအေရးမား

သ႔မဟတ ကယပငယဥေကးမႈအခြငအေရးမား) ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြစဥကာလအတြငး

ဂရျပညႇႏႈငးရမည။ အဆပါအခြငအေရးမားက ဆငးငထားျခငးသည ညႇႏႈငးထားသည ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ သေဘာတညမႈမားက တျဖညးျဖညးယတေလာေစႏငၿပး၊ ျပညသလထ

အေနျဖင လကခထားသည ႏငင၏တရားဝငျဖစမႈက ထခကေစသည။

အလားတပင ဖကဒရယစနစ၊ နယေျမအပငးအျခားအလက သ႔မဟတ ေအာကေျခသ႔အာဏာ

ခြေဝေပးသည အစးရစနစမားတြင အေရးေပၚအေျခအေနတစရပက တ႔ျပနေဆာငရြကရန တစ

ျပညေထာငစနစသ႔ ေခတကးေျပာငးျခငးက ခြငျပသည ျပ႒ာနးခကသည လြနစြာအေရးႀကးသည

ႏငငေရးသေဘာတညမႈအေပၚ အမသဟျပေနသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက အားနညးေစႏင

သည။

ထ႔ေၾကာင တငးရငးသားလမးစ၊ ဘာသာစကား၊ ယဥေကးမႈ သ႔မဟတ ဘာသာတရား ကး

ကြယမႈဆငရာ လနညးစမားက ကာကြယရန၊ သ႔မဟတ တငးေဒသႏငျပညနယမား၏ ကယပင

အပခပခြင တညတေစရနအတြက လၿခေရးအစအမမား ပမလအပနငသည။ လနညးစမားႏင

လမားစအပစတ႔အၾကား၊ သ႔မဟတ တငးေဒသႀကး/ျပညနယႏင ဗဟ/ဖကဒရယအစးရ အာဏာ

ပငမားအၾကား ယၾကညမႈအလြယတက ပကစးႏငသည အေျခအေနမးတြင အထးလအပသည။

ဥပမာအားျဖင ထကသ႔ေသာ လၿခေရးအစအမမားတြင ခြျခားဆကဆမႈက ဆန႔ကငသညစာပဒမား၊

လနညးစ အကာအကြယေပးေရးစာပဒမား၊ သ႔မဟတ ဘာသာစကားႏင ယဥေကးမႈဆငရာ

ကယပငအခြငအေရးမားက ဆငးငျခငး သ႔မဟတ တားျမစျခငးမျပနငသည အျပညအဝအခြင

အေရးမားအျဖစ ထညသြငးႏငသည။ တစျခားတစဖကတြငလညး အေရးေပၚအေျခအေန ခြငျပရန

အတြက ျပညနယ၊ ေဒသနင တငးေဒသၾကး တရားစရငပငခြငရေသာ နယေျမဆငရာ ဥပေဒျပ

မ႑င၏ သေဘာတညခက လအပေပမည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင သမရးကႏငငေရးျဖစစဥမား၌ ပါဝငသည ဗတအာဏာရသ

ဥးေရ ကြျပားၾကသည။ မဝါဒမားျပျပငေျပာငးလျခငးက လကခရနမတညသည ပါဝငေဆာငရြက

သမား၊ ပါတမား သ႔မဟတ အဖြ႕အစညးမား မညမလအပသညက ဆလသည။ ေယဘယအားျဖင

လအမားစႏင ဗဟခပကငမႈျဖင ဆးျဖတခကခရန ဖြ႕စညးတညေဆာကထားသည (ဗတအာဏာ

သးသ အနညးအကဥးသာရ) ေသာ ႏငငတစႏငငသည အာဏာမေဝကငသးျပး ဗဟခပကငမႈ

ေလာနညးသည ႏငငတစႏငင (ဗတအာဏာသးသ အနညးအမားအျပားရ) ေသာနငငႏင

ႏႈငးယဥပါက ထေရာကမႈရသည တ႔ျပနေဆာငရြကမႈက လပေဆာငရနအတြက အေရးေပၚအေျခ

အေနဆငရာ လပပငခြငအာဏာမား ထပမလအပမႈ နညးပါးႏငေျခရပါသည။ သ႔ေသာလညး

ဆးျဖတခကခမတ သညလပငနးစဥတြင ဗတအာဏာသးသဥးေရ အနညးငယသာ ပါရသည

ႏငငတစႏငငသည အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ လပပငခြငအာဏာမား အလြသးစားျပျခငးအား

တားဆးႏငရနအတြက သာလြနေကာငးမြနသည လၿခေရးအစအမမား လအပခကမာ ဆးျဖတခက

ခမတျခငးတြင ပမကယကယျပန႔ျပန႔ လပေဆာငသညႏငငထက ပမလအပသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြသမားအေနျဖင တရားဝငျဖစေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

စညးမဥးမားသည ပါတႏငငေရးမား၊ ႏငငေရးယဥေကးမႈမား၊ ႏငငႏင႔ လ႔အဖြ႕အစညးအတြငး

အမနစငစစ အာဏာခြေဝမႈမားႏင မညသ႔ အျပနအလန အကးသကေရာကမႈရသည၊ မညသ႔

ဆကစပမႈရသညက ထညသြငးစဥးစားရမညျဖစသည။ ဥပမာအေနျဖင ဥပေဒျပလႊတေတာသည

အပခပေရးမ႑င၏ လကေအာကငယသား ျဖစေနပါက ၎၏ အတညျပခကသည အလ

အေလာက ခြငျပခကရလနးပါးျဖစေသာေၾကာင အေရးေပၚအေျခအေနတစခက ေၾကညာရာတြင

၎ လႊတေတာ၏ ဥပေဒအရ သေဘာတညခကမာ အဓပၸါယမရသေလာက နးပါးျဖစသည။ ဤက

သ႔ေသာ ကစၥရပမားတြင သာလြနလမားစ (super-majority) ၏ ေထာကခခက (သာမန လမားစ

အခးအစားထက ပေသာ) က လအပျခငးသည အာဏာအလြသးစားျပမႈက ဟန႔တားႏငမညျဖစ

သည။ သ႔ေသာ ဤသ႔ဟန႔တားႏငရနမာ အာဏာပငလမားစအရ တစဖကသတ ဆးျဖတခကမား

က ပတပငႏငေသာ ထေရာကသည အတကအခပါတတစခ ရေနမသာလင ျဖစႏငေပသည။

အလားတပင အေရးေပၚအာဏာမား အလြသးစားျပမႈအား ခပထနးရန တရားေရးလပထး

လပနညးမား၏ ထေရာကမႈသည တရားစရငေရး အဖြ႔၏ ကၽြမးကငမႈ၊ လကလမးမမႈ၊ အခပအခယ

ကငးျခငးႏင တညၾကညေျဖာင႔မတမႈတ႔ေပၚတြငသာမက အဆပါ တရားသႀကးမား၏ ဒမကေရစ

အငစတကးရငးမားတြင ယၾကညသကဝငမႈအေပၚတြငလညး မတညေနသည။

ထ႔ေၾကာင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြသမားသည အေရးေပၚအေျခအေနႏင႔ ပတသက

ေသာ ျပ႒ာနးခကမား ျပ႒ာနးေသာအခါ ႏငင၏ လကရအေျခအေနမားက ေသခာဂ႐စက၍

ထညသြငးစဥးစားရမညျဖစသည။ အပငး (၈) တြင ေဖာျပထားသကသ႔ပင ေတာငအာဖရကႏင

ကငညာႏငငတ႔၏ ႏငငေတာအေရးေပၚအေျခအေနႏင႔ ပတသကေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

ဆငရာ စညးမဥးမားသည’ - 'ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒမားက ေရးဆြပမားႏင ထဥပေဒမားအား

အျခားဆကစပေနေသာ အေျခအေနမားတြင ကငသးမႈမားက တပယဥၿပငျခငး' က ထငဟပေန

ၾကၿပး ထးျခားထငရားစြာ ဆငတေနၾကသည။ သ႔ေသာ ဤႏစႏငင၏ ႏငငေရးဆငရာ၊ အငစတ

ကးရငးဆငရာ အေျခအေနမားသည အလြနကြျပားျခားနားၾကသညအတြက စညးမဥးမားမာ

ဆငတေသာလညး ၎တ႔အား မတညေသာနညးလမးမားျဖင အသးခၾကဖြယရာရသည။ ေတာင

အာဖရကႏငငတြင ၾကခငညၫြတကစလစေသာ အငအားၾကးသည ပါတစနစတစခရျပး ၁၉၉၀

ျပညႏစကတညးကပင အာဖရကနအမးသားပါတသည အငအားႀကးေသာ ပါတအျဖစ တညရေန

ေပသည။ ၎တြင အပခပေရးမ႑ငမာ ဥပေဒျပေရးအဖြ႔မ ေရြးေကာကဆငးသကၿပး ၎အဖြ႔

အတြက တာဝနရသျဖစေသာ ပါလမနပစ အစးရစနစတစခရသည။ ကငညာႏငငတြငမ သးျခားျဖစ

ေသာ ဥပေဒျပလႊတေတာတစခႏင သမၼတၾကားတြင အဖြ႕အစညးဆငရာ အာဏာခြျခားျခငးမား

ရရသာမက လမးေရးဆငရာမားအား အေျချပ၍ ယာယၫြန႔ေပါငးအဖြ႕မားအျဖစ ဖြ႕စညးထား

ေသာ ကြျပားျခားနားသည ပဂၢလေရးအရ သငးကြအပစေပါငးမားစြာျဖင ႐ႈပေထြးေသာ၊ ကစလစမႈ

မရေသာ၊ ပါတေပါငးစ စနစတစခလညး ရေသးသည။ ဤသ႔ ႏငငေရးအရ ကြျပားျခားနားေသာ

အေျခအေနမား ရေနျခငးေၾကာင ဆငတေသာ စညးမဥးမားက ကြျပားျခားနားေသာ နညးလမးမား

ျဖင အသးခခရႏငသညဟ ဆလျခငးျဖစသည။

ထ႔ေၾကာင အေရးေပၚအာဏာမားႏငဆငေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒရ ျပ႒ာနးခကမားသည

အေရးပါေသာလညး ကယစားျပစနစ အလးစက တးတကေကာငးမြနလာေစမည ႏငငေရး

အာဏာမား ညမေစေရးအတြက ေစာငၾကညေရး စဥးမဥးစညးကမးမားက ပမအားေကာငးေစ

ေသာ သ႔မဟတ အမားျပညသႏင အရပဘကလ႔အဖြ႕အစညးမားမ အစးရအေပၚတြင ထနးခပႏင

မည နညးယႏရားမားရေစရန အာမခႏငမည ျပျပငေျပာငးလမႈမားအေပၚ အေလးေပးရနမာ

ပ၍ပင အေရးပါလေပသည။ အေရးအႀကးဆးကဆရလင ဒမကေရစဝါဒ၏ တနဖး အႏစသာရမား

က လ႔အဖြ႕အစညးတစရပလးတြင ခငမာနက႐ငးလာေစရန ရညရြယသည ႀကးပမးအားထတမႈမား

အား ထညသြငးစဥးစားေပးရန ပင ျဖစသည။

အေရးေပၚ အေျခအေနဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားသည ႏငငတစခ ပမေတြ႕ၾကႏငသည ၿခမး

ေျခာကမႈမားက ရငဆငေျဖရငးရနအတြကသာ ေမာမနးသငသည။ ဥပမာအေနျဖင ၎သည

ငလငနယေျမတစခအတြငး တညရေနသလား၊ သ႔မဟတ ၎တြင မးေတာငအရငမား ရေန

သလား၊ သ႔မဟတ ၎တြင ဆနာမမား ျဖစေလရသလား။ နယေျမအခ႕တြင လကရျဖစပြားေနေသာ

ျပငးထနမႈသပမရသည ပဋပကၡမား ရေနပါသလား။ တရားမဝင ေဆးေျခာကကနသြယမႈႏင

ပတသကသည အၾကမးဖကမႈ ျပနာမား အျမစတြယေပၚေပါကေနပါသလား။ ႏငင၏ နယေျမ

မားတြင ျပညတြငးအၾကမးဖကမႈမား သ႔မဟတ လထအၾကြမႈမား ျဖစေလရပါသလား။

Ncdrf;ajcmufrIrsm;

မညသသည ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလက ထတျပန ေၾကညာခြင ရသနညး။

သမၼတသည ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေနတစရပက 'ျပညေထာငစလႊတေတာ၏ ေထာကခခကျဖင' ေၾကညာသည။ (ပဒမ ၆၄)

မညသည အေျခအေနမးက အေရးေပၚကာလဟ ေၾကညာ ႏငပါသနညး။

'စစပြ၊ စစပြအႏရာယ၊ ျပငးထနေသာ ပနကနမႈ၊ သဘာဝ ေဘးအႏရာယမား သ႔မဟတ အလားတေသာ အေျခအေနမားေၾကာင ႏငငေတာ၏ လြတလပေရးႏင႔ ႏငငေတာတညၿငမေရးအား ကာကြယရန မျဖစႏငေတာ႔သည အခါတြင။' (ပဒမ ၁၄၃)

ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ အတညျပျခငး စညးမဥးမား

အေရးေပၚ အေျခအေနအား မေၾကညာမ ျပညေထာငစလႊတေတာ ႏစရပလး၏ ႀကတငတရားဝင ေၾကညာခြငျပခကက လအပသည။ သ႔ေသာ သာလြနအမားစ၏ ေထာကခမႈ(super-majority) ႏင႔ ပတသကေသာ လအပခကမားအား ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒတြင ျပ႒ာနးထားျခငး မရေပ။

အေရးေပၚကာလ၏ အခနကာလ ကန႔သတခကမားႏင ကာလ သကတမးတးျမႇငျခငး

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလသည (၂) လထကပပါက အခန သကတမးတးရနအတြက ျပညေထာငစလႊတေတာ၏ သေဘာ တညခက လအပသည။

အေရးေပၚကာလအတြငး လ႕အခြငအေရးမားအေပၚ ကန႔သတခကမား

'ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေနအတြငးတြင အထကလႊတေတာ ႏင ေအာကလႊတေတာဥကဌမားႏင တရားလႊတေတာခပ တရား သႀကးခပ၏ ခြငျပခကရရၿပးေနာက သမၼတသည ေအာကေဖာျပပါ အခြငအေရး ျပ႒ာနးခကမားႏင ပကသကၿပး တရားဝငျဖစမႈကဆငးင ထားျခငး သ႔မဟတ ထျပ႒ာနးခကမားအေပၚ၌ အကန႔အသတမား ထားရႏငသည။' ၁။ အာဏာရငဆနေသာ တဖကသတ ဖမးဆးခပ ေနာငျခငးမ ကငးေဝးျခငး။ ၂။ စေဝးျခငးႏင႔ ဆႏၵျပျခငးဆငရာ အခြင အေရး။ ၃။ ကယေရးကစၥ ဆကသြယျခငးမားအား ဝငေရာကစြကဖက ျခငး၊ တားဆးျခငးမ ကငးေဝးျခငး။ ၄။ ရးမန႔မပါဘ ေနအမ (သ႔) တျခားေနရာထငခငးတစခက ဝငေရာကစးနငးျခငး သ႔မဟတ ရာေဖြ ျခငးမ တားျမစျခငး။

အေရးေပၚကာလ အတြငး အာဏာမား ခြေဝသတမတျခငး

'ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေနအတြငးတြင အထကလႊတေတာ ႏင ေအာကလႊတေတာ ဥကဌမားႏင တရားလႊတေတာခပ၏ တရား သႀကးခပတ႔ႏင႔ ေဆြးေႏြးညႏႈငးၿပး သမၼတသည ျပညေထာငစ လႊတေတာ၏ အာဏာအခ႕က အစးရအဖြ႔သ႔ လႊေျပာငးေပးႏငသည။' (ပဒမ ၁၄၄)

အေရးေပၚကာလအတြငး ေရြးေကာကပြမားအား ဆငးငျခငး

'သမၼတ ၏ ရာထးသကတမး (သ႔) ျပညေထာငစလႊတေတာ၏ ဥပေဒျပေရးသကတမးသည ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေန အတြငးတြင သကတမးကနဆးသြားပါက အေထြေထြေရြးေကာကပြ မား ကငးပေရးက ဆငးငထားရမညျဖစျပး သမၼတ၏ ရာထးသကတမး ႏင ဥပေဒျပေရးသကတမးမားအား (၄) လအထ တးျမငရမညျဖစ သည။ အကယ၍ ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေနသည (၄) လအား ေကာလြန၍ ဆကလက ျဖစပြားေနပါက သမၼတသည Loya jirga (ျပညေထာငစလႊတေတာ အဖြ႕ဝငမားႏင ေဒသခေကာငစ ဥကဌမား ပါဝငသည အထးလႊတေတာတစခ) က ကငးပရမညျဖစ သည။ ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေန ရပစၿပး ႏစလအတြငး တြင ေရြးေကာကပြမားက ကငးပရမညျဖစသည။' (ပဒမ ၁၄၇)

အျခား ထငျမငသးသပခကမား ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေနတစခအတြငးတြင ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒက ျပငဆငပငခြင႔ မရ။ (ပဒမ ၁၄၆)

မညသသည ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလက ထတျပန ေၾကညာခြင ရသနညး။

သမၼတႏင အစးရသည အေရးေပၚ အေျခအေနတစခအတြက တရားဝငေၾကညာခက ထတျပနရန လႊတေတာသ႔ အဆျပႏငသည။ (ပဒမ ၇၈၊ ၁၂၉) သ႔ေသာလညး တရားဝငေၾကညာရန ဆးျဖတခက မာမ လႊတေတာ၏ လကဝယတြင ရေပသည။ (ပဒမ ၆၅) ဤသညမာ တရားဝင မေၾကညာခင ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ သေဘာတညခက ရယရသည ဥပမာတစခ ျဖစသည။

မညသည အေျခအေန မးက ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလဟ ေၾကညာႏငပါ သနညး။

'အကစတနးယား ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ ၾသဇာအာဏာက ၿခမးေျခာကလာႏငသည ကစၥရပ'မးတြင အေရးေပၚ အေျခအေန တစရပအျဖစ ေၾကညာႏငသည။ 'သဘာဝ ေဘးအႏရာယတစခ သ႔မဟတ ႐တတရကျဖစပြားသည ကပေဘးတစခ သ႔မဟတ ကးစကႏငေသာ ေရာဂါတစခ ျပန႔ပြားကးစကျခငးမ ဟန႔တားရမည ကစၥရပ' မားတြင အစးရသညလညး 'အေရးေပၚအေျခအေန' တစခက တရားဝင ေၾကညာႏငသည။ (ပဒမ ၈၇)

ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ အတညျပျခငး စညးမဥးမား

တရားဝင မေၾကညာခင လႊတေတာကယစားလယ အမားစ၏ သေဘာတညခက လအပသည။ (ပဒမ ၁၂၉)

အေရးေပၚကာလ၏ အခနကာလ ကန႔သတခကမားႏင ကာလ သကတမးတးျခငး

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေနက (၃)လ အထ ေၾကညာႏငသည။ (ပဒမ ၁၂၉)

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ အတြငး လ႕အခြငအေရးမား အေပၚ ကန႔သတခကမား

'ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေနတစခ သ႔မဟတ စစပြကာလ တစခ အတြငးတြင လတစဥးတစေယာကခငးစ၏ လ႔အခြငအေရး မားႏင လြတလပမႈမားအား ကန႔သတခရႏငသည။ ဥပေဒအရ ျပ႒ာနး ထားေသာ အေျခအေနမား၊ လပထးလပနညးမားအရ ႏငငေတာ လျခေရး၊ အမားျပညသ ျငမဝပပျပားေရး တ႔အတြက ႏငငေတာမ ျပညသ တစဥးတစေယာကခငးစအား သကဆငရာ တာဝနမား ေပးအပခြင႔ ရသည။' (ပဒမ ၁၃၀)

အာမခထားေသာ၊ ေသခာေပါကရရနငေသာ လ႔အခြငအေရးမား

ပဒမ ၁၃၀ အရ ေအာကေဖာျပပါ လ႕အခြငအေရးမားအား အေရးေပၚ ျပ႒ာနးခကတစချဖင ကန႔သတထားခြငမရပါ။ ႏငငသား အခြငအေရး မား (ပဒမ ၈)၊ အခြငအေရးမားအေပၚ ကန႔သတျခငးသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒႏင အညျဖစရမညျဖစၿပး ဒမကေရစ အသကအဝနး အတြက လအပသညဟ ယဆနငေသာအခါ (ပဒမ ၁၁)၊ ဥပေဒအရ တရားမတမႈႏင ခြျခားဆကဆျခငးမ လြတကငးမႈ (ပဒမ ၁၂)၊ တရားဥပေဒဆငရာ အကာအကြယ ရရပငခြင႔ အခြငအေရး (ပဒမ ၁၃ ႏင ၁၄)၊ တရားရးမားအား လကလမးမနငေရး အခြငအေရး (ပဒမ ၁၅)၊ အသကရငသနပငခြင႔ အခြငအေရး (ပဒမ ၁၆)၊ မမ ဂဏသကၡာ ႏင ဂဏသတငး ထပါးေႏာကယကမႈ မ ကာကြယႏငသည အခြင အေရး (ပဒမ ၁၇)၊ ညႇငးပနးႏပစကမႈ သ႔မဟတ အရကရေစေသာ ဆကဆမႈ သ႔မဟတ အျပစေပးမႈ မ ကငးလြတေစလသည အခြင အေရး (ပဒမ ၁၈)၊ေၾကြးမအတြက ေထာငခခရျခငးမ လြတကငးမႈ (ပဒမ ၂၀၊ အပဒ ၃)၊ သကေသ အတအက မရသေရြ႕ အျပစကငးစင သညဟ မတယႏငမႈ(ပဒမ ၂၂)၊ ေနာကေၾကာငးျပန အကး သကေရာကမႈရေသာ ဥပေဒမားက တားျမစျခငး (ပဒမ ၂၃)၊ အမား ျပညသ တရားမတမႈ အခြငအေရး (ပဒမ ၂၄၊ အပဒ ၂ ႏင ၄) ၊ ဥပေဒႏငဆန႔ကငေသာ အျပအမမားေၾကာင ပကစးဆးရးရျခငးမား အတြက နစနာေၾကး အခြငအေရး (ပဒမ ၂၅)၊ မသားစႏင ခငပြနး(သ႔)ဇနး အခြငအေရးမား (ပဒမ ၂၇)၊ ကနးမာေရး၊ လမႈလျခေရး၊ လမႈ ဖလေရး၊ မသားစနင မသနစြမးသဆငရာ ေထာကပေၾကးအခြငအေရး (ပဒမ ၂၈)၊ အျပညျပညဆငရာသေဘာတစာခပမားဥပေဒအရမ လြ၍ ေနရငးနငငသ ျပနလညအပနျခငး မခရမႈ အခြငအေရး (ပဒမ ၃၆၊ အပဒ ၁)၊ ဘာသာေရးနင အေတြးအေခၚ လြတလပပငခြင႔ (ပဒမ ၄၀ နင ၄၁)၊ အမးသားေရး လကၡဏာႏင ပတသကေသာ အခြငအေရး (ပဒမ ၄၉) နင အကစတနးယား ဘာသာျဖင အစးရအဖြ ႔မားက ေခၚနငသည အခြငအေရး (ပဒမ ၅၁၊ အပဒ ၁) တျဖစသည။

အေရးေပၚကာလအတြငး အာဏာမား ခြေဝသတမတျခငး

အာဏာမားက ျပနလည ခြေဝခထားရနအတြက ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ၌ ျပ႒ာနးခက မရေပ။

ႏငငေတာအေရးေပၚကာလ အတြငး ေရြးေကာကပြမားအား ဆငးငျခငး

'ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေနတစခ သ႔မဟတ စစပြကာလ တစခအတြငးတြင လႊတေတာ၊ နငငေတာ သမၼတႏင ေဒသႏရ အစးရမား၏ ကယစားလယအဖြ႕တ႔က ေရြးေကာကလမမည မဟတေပ။ ၄ငးတ႔၏ အခြငအာဏာတ႔ကလ ရတသမးလမမည မဟတေပ။’ (ပဒမ ၁၃၁)

အျခား ထငျမငသးသပခကမား 'ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေနတစခ သ႔မဟတ စစပြကာလ အတြငးတြင ႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ျပငဆငရနအစပးျခငး၊ ျပငဆငျခငးတ႔က ေဆာငရြကျခငး မျပရ’ (ပဒမ ၁၆၁)။ ႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ႏငင၏ အေရးေပၚ အေျခအေနမား တရားဝငေၾကညာျခငးႏငပတသက၍ အေသးစတျပ႒ာနးထားေသာ လညး ၎တြင 'ႏငင၏ အေရးေပၚ အေျခအေနကာလအတြငး အပခပသမားႏင စမကြပကသမား'က ထနးညႇေပးႏငေစရန 'ႏငင၏ အေရးေပၚ အေျခအေန အကဥပေဒ'တစခကလ ျပ႒ာနးထားသည။ (ပဒမ ၁၂၉) ၎ အကဥပေဒမာ လႊတေတာကယစားလယမားမ အၾကြငးမ ေထာကခမေပးမသာ အသကဝင ျပ႒ာနးႏငမည ျဖစသည။ (ပဒမ ၁၀၄)

မညသသည ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလက ထတျပနေၾကညာခြင ရသနညး။

ႏငငေတာ ဝနၾကးအဖြ႔စမ စာျဖငေရးသားထားေသာ စညးေႏာငအား ရသည အၾကဥာဏရရမသာ အေရးေပၚအေျခအေနအျဖစ သမၼတမ ေၾကညာႏငသည။ (ပဒမ ၃၅၂.၃)။ ထ႔ေၾကာင ဝနၾကးခပသည အဓက ဆးျဖတခက ခမတသ ျဖစပါသည။

မညသည အေျခအေနမးက အေရးေပၚကာလဟ ေၾကညာႏငပါ သနညး။

“အကယ၍ သမၼတသည အႏၵယႏငင၏ လျခေရး သ႔မဟတ ႏငင နယနမတ၏ မညသညေနရာကမဆ စစမက (သ႔မဟတ) ျပငပမ ကးေကာရနစမႈ (သ႔မဟတ) လကနကကင ဆပအၾကြမႈမားမ ျခမးေျခာကလကရျပး စးရမဖြယရာ အေရးေပၚအေျခအေနတစခ ျဖစေၾကာငး ေသခာသည အခါ” (ပဒမ ၃၅၂)။ “အႏၵယ ႏငင၏ လျခေရး သ႔မဟတ ႏငင နယနမတ၏ မညသညေနရာကမဆ စစမက (သ႔မဟတ) ျပငပမ ကးေကာရနစမႈ (သ႔မဟတ) လကနက ကင ဆပအၾကြမႈမားမ ျခမးေျခာကလာသည အခါ အေရးေပၚ အေျခ အေန ေၾကညာခကအား ထတျပနရမညျဖစျပး ထသ႔ထတျပနခကက သမၼတမ အႏရာယ ကေရာကေတာမညျဖစေၾကာငး ေသခာသညအခါ အထကေဖာျပပါ စစပြ သ႔မဟတ ၎ကးေကာ ရနစမႈ သ႔မဟတ ဆပအၾကြမႈမား အမနတကယ ျဖစပြားျခငး မရေသးသည အခနမာပင ထတျပနႏငသည” (ပဒမ ၃၅၂.၁)

ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ အတညျပျခငး စညးမဥးမား

အေရးေပၚ အေျခအေန ေၾကညာခကအား လႊတေတာကယစားလယ စစေပါငး၏ အေရအတြက အမားစမ မေပး အတညျပရမည (ေၾကညာ ခက ထတျပနၿပးမ အတညျပခက ယျခငးျဖစသည)။ မ အမားစ ဆရာတြင ၎လႊတေတာ၏ သးပ ႏစပထက မနညးေသာ လႊတေတာ ကယစားလယမား တကေရာက မေပးမႈ ျဖင အတညျပမႈ ရယမည။

အေရးေပၚကာလ၏ အခနကာလ ကန႔သတခကမားႏင ကာလ သကတမးတးျခငး

“အေရးေပၚ အေျခအေန ထတျပနခကသည လႊတေတာႏစရပစလးမ အစညးအေဝး ဆးျဖတခကျဖင အတညျပျခငးမရပါက သကတမး တစလ ကနဆးသည အခါ၌ အာဏာ သကေရာကမႈ ရပစသြားမည ျဖစသည။” (ပဒမ ၃၅၂.၄)“လႊတေတာမ အတညျပထားေသာ အေရးေပၚ အေျခအေန ထတျပန ခကအား လႊတေတာမ ျပနလည ရတသမးျခငးမရပါက သကတမး ၆ လျပညေျမာကသည အခါတြင အာဏာသကေရာကမႈ ရပစသြားရမည ျဖစသည။ သ႔ရာတြင လႊတေတာႏစရပလး၏ အစညးအေဝး ဆးျဖတ ခကျဖင အတညျပျပး ေနာကထပ ၆ လ အခနကာလအထ သကတမး တးႏငပါသည။ (ပဒမ ၃၅၂.၅)

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ အတြငး လ႕အခြငအေရးမား အေပၚ ကန႔သတခကမား

အေရးေပၚ အေျခအေန ေၾကညာခက၏ အာဏာသကေရာကေနစဥ ကာလအတြငး ျပညေထာငစအဆင လႊတေတာ (သ႔မဟတ) ျပညနယ လႊတေတာမားမ ေရးဆြျပ႒ာနးေသာ ဥပေဒမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ၏ ပဒမ ၁၉ (၎သည လြတလပစြာ ေျပာဆပငခြင၊ လြတလပစြာ စေဝးခြငႏင လြတလပစြာ အဖြ႕အစညး ဖြ႔စညးခြင အစရသည ျပညသမား၏ လြတလပခြငမားႏင႔ သကဆငေသာ ဥပေဒ ပဒမ ျဖစသည) ရ ျပ႒ာနးခကမားႏင႔ သဟဇာတ ျဖစႏငဖြယ မရေခ။ ဤက႔သ႔ေသာ ဥပေဒမားမာ အေရးေပၚ ေၾကညာခက သကတမး ကနဆးသညအခါ၌ ဤဥပေဒမား၏ အာဏာသကေရာကျခငးမာ လညး ရပဆငးသြားမည ျဖစေပသည။

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ အတြငး အာဏာမား ခြေဝ သတမတျခငး

“အေရးေပၚ ေၾကညာခက အသကဝငေနစဥ ကာလအတြငး ျပညေထာငစလႊတေတာသည အႏၵယ တစနငငလးအတြက ေသာလညးေကာငး၊ အစတအပငးတစခအတြက ေသာလညးေကာငး သကဆငရာ ျပညနယဥပေဒျပစာရငး (တြင ေရးသြငးထားသည ကစၥရပတငးအတြက ဥပေဒ ေရးဆြ ျပ႒ာနးခြင အာဏာရသည’ (ပဒမ ၂၅၀)။ ၎ဥပေဒမားသည အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာခက အာဏာသကဝငမႈ ရပဆငးျပး ၆ လ ထက မေကာလြနသည ကာလ အထသာ ဆကလကအာဏာ သကဝငေနေပမည။ အေရးေပၚ အေျခအေန ေၾကညာခက အာဏာသကဝငေနစဥ “ျပညေထာငစ ၏ အပခပေရး အာဏာသည မညသည ျပညနယက မဆ ညႊနၾကားခက ေပးႏငသညအထ အာဏာ တးျမငသြားမည ျဖစသည။” (ပဒမ ၃၅၃)

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ အတြငး ေရြးေကာကပြမားအား ဆငးငျခငး

“အေရးေပၚ အေျခအေန ေၾကညာခက သကဝငေဆာငရြကေနစဥ ကာလအတြငး လႊတေတာသကတမးအား ဥပေဒအားျဖင လႊတေတာမ ပင သကတမးတးႏငသည။ ဤသ႔ သကတမးတးရာတြင တစၾကမ လင တစႏစထက မပသည သကတမးကသာ တးျမငသြားႏငမည ျဖစသည။ အေရးေပၚ ေၾကညာခက သကဝငေဆာငရြကမႈ ရပဆငး သြားသည အခါ၌ကား ေၾကညာခက ရပဆငးသြားသည အခနမစ၍ မညသည အေၾကာငး ကစၥေၾကာငမဆ သကတမး ေျခာကလထက ပ၍ ဆကလက တာဝနထမးေဆာငႏငခြင မရရ။” (ပဒမ ၈၃)

အျခား ထငျမငသးသပခကမား ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတြင ျပညနယမား အတြငးတြင “သမၼတမ တကရကအပခပျခငး” အတြကလညး ထညသြငးသတမတ ျပ႒ာနး ထားပါေသးသည။ “အကယ၍ ျပညနယ အစးရတစခသည အေျခခ ဥပေဒပါ ျပ႒ာနးခကမားႏငအည ဆကလကေဆာငရြကႏငစြမး မရေတာေၾကာငး အစရငခစာက ျပညနယအပခပေရးမးမ ျဖစေစ အျခားနညးအားျဖင ျဖစေစ သမၼတ မ လကခရရျပး ၎ အေျခအေန အား အတညျပျပးသည အခါ” (ပဒမ ၃၅၆) သမၼတမ ျပညနယ အပခပေရးအဖြ႔ ႏင ျပညနယ ဥပေဒျပေရး အဖြ႕မားအား ရပဆငး ႏငေပသည။ ထ႔ေနာက ျပညနယ၏ အပခပေရးအာဏာအား သမၼတမတကရက ခန႔အပထားေသာ ျပညနယအပခပေရးမႈးထသ႔ လႊေျပာငးေပးအပရေပမည။ ျပညနယ အဆင ဥပေဒျပေရး အာဏာကလညး ျပညေထာငစ လႊတေတာမ လႊေျပာငး ေဆာငရြကမည ျဖစသည။ ၎အာဏာလႊေျပာငးမႈသည လႊတေတာမ ထပတး ေျခာကလ သကတမးတးျမင ခြငျပျခငး မရပါက ႏစလ ကာလ အထသာ လႊေျပာငးေဆာငရြကႏငသည။ တစနညးဆရလင ဤျပ႒ာနးခကသည အေရးေပၚ အေျခအေန ေၾကညာခကႏင ဆကစပ၍ ျပညသ႕တ႔၏ အခြငအေရးမား အေပၚ ကန႕သတခက မရေစဘ အာဏာမားက ဗဟ၏ ခပကငမႈ ေအာကသ႔ ေပါငးစညး လကျခငးပင ျဖစသည။ ဘကလကမႈက အားေပးေစႏငသညအတြက တရားလႊတေတာခပမ ဤျပ႒ာနးခကအေပၚတြင ကန႔သတမႈ အခ႕က ျပ႒ာနးခေသာလညး ၎မာ အတတတြင ႏငငေရး ၾကးကငျခယလယမႈ၏ လကနကတစခအျဖစ လြမားအသးျပျခငး ခခ႔ရေပသည။

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ က မညသကေၾကညာႏငသနညး။

သမၼတ သည ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေနက ေၾကညာသည (ပဒမ ၁၃၂.၄)။ လႊတေတာ၏ အာဏာျဖငသာ သကတမးတး ႏငသည။ (ပဒမ ၉၅.၆)

မညသည အေျခအေနမးက ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလဟ ေၾကညာႏငပါ သနညး။

“ႏငငေတာသည စစမက၊ ကးေကာျခငး၊ ဆပအၾကြျခငး၊ မတညမျငမ ျဖစျခငး၊ သဘာဝေဘးအႏရာယ ကေရာကျခငး (သ႔မဟတ) အျခားေသာ ျပညသအားထခကနငသည အေရးအေပၚ အေျခအေန” ကေရာကသည အခန ႏင “အေရးေပၚ အေျခအေန ထတျပန ေၾကညာရန လအပသည အေျခအေနမား ေပၚေပါကလာသည အခနတ႔တြငသာ ေၾကညာခက ထတျပနရပါမည။” (ပဒမ ၅၈.၁)

ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ အတညျပျခငး စညးမဥးမား

အေရးေပၚ အေျခအေနကာလအတြက ပထမအၾကမ သကတမးတး ရာတြင အမးသားလႊတေတာရ အားလးေသာ အမတမား၏ သးပ ႏစပမ ေထာကခမ ရရရန လအပပါသည။ ေနာကဆကတြ အၾကမမား အတြက သကတမးတးရာတြငကား အားလးေသာ အမတမားမ အနညးဆး ေလးပ သးပ၏ ေထာကခမ ရရရန လအပသည။ အေရးေပၚကာလက ေနာကတႀကမသကတမး တးရနအတြက လႊတေတာတြငး မေပးဆးျဖတရာတြင ကယစားလယမား၏ ေဆြးေႏြးခကမားက ျပညသတစရပလးၾကားနာနငရမည။

အေရးေပၚကာလ၏ အခနကာလ ကန႔သတခကမားႏင ကာလ သကတမးတးျခငး

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေနသည “လႊတေတာမ ေၾကညာ ျခငးအား သကတမးတးရန ဆးျဖတသညမလြ၍ ေၾကညာခက ျပလပသည ေန႔ရကမ ဆယေလးရကထက မပဘ” အာဏာ သကဝငရပါမည။ (ပဒမ ၅၈.၂)အေရးေပၚအေျခအေနက သကတမးတးရာတြင လႊတေတာသည တစႀကမသကတမးတးလင ၂လ ထကပ သကတမးတးခြငမရ။ (ပဒမ ၅၈.၃)

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ အတြငး လ႕အခြငအေရးမား အေပၚ ကန႔သတခကမား

အေရးေပၚ အေျခအေန ေၾကညာခက သကဝငေဆာငရြကေနစဥ ကာလအတြငး ျပ႒ာနးေသာ မညသည ဥပေဒမဆ နငငသားအခြင အေရးဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားမ အခြငအေရးတစခ (သ႕) အေျခခ လြတလပခြင တ႔အေပၚ ကန႔သတခပခယရာတြင အေျခအေန ႏစရပ ေအာကတြင ေဆာငရြကနငသည။ ယငးသ႔ အခြငအေရးမားက ကန႔သတျခငးသည အေရးေပၚအေျခအေနက ထနးခပရန မျဖစမေန လအပခကတစခ ျဖစေနျခငး၊ နငငေတာမ ကတကဝတျပထားသည နငငတကာဥပေဒမားတြင ေဖာျပထားေသာ အေရးေပၚအေျခအေန ထနးခပေရးအခကမားႏင ကကညမႈရေနျခငး။ (ပဒမ ၅၈.၆)

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ အတြငး အာဏာမား ခြေဝ သတမတျခငး

“ျပညတြငး ပဋပကၡ (သ႔မဟတ) စစပြ (သ႔မဟတ) အျခားေသာ ထးျခားသည အေျခအေန တစရပရပေၾကာင အေရးေပၚ အေျခအေန ျဖစေပၚလာသည အခါ သမၼတသည ေဒသႏရအစးရအား ရပစႏင သည။” (ပဒမ ၁၉၂)။ ဤသ႔ ရပစရာတြင “လြတလပသည စစမး ေမးျမနးေရး ေကာမရင တစခ မ ထေဒသႏရ အစးရအေပၚ စြပစြခက မား စစေဆးေမးျမနး အတညျပျခငး၊ သမၼတမ ၎ စြပစြခကမားမာ မနကန၍ တရားမတမႈရေၾကာငး လကခအတည ျပျခငး၊ အထကလႊတေတာ မ ဤရပစမႈ အား ခြငျပျခငးစသည အခကမား စညမသာ အဆပါအာဏာအား ကငသးႏငမည ျဖစေပသည။

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ အတြငး ေရြးေကာကပြမားအား ဆငးငျခငး

“ကငညာႏငငတြင စစပြျဖစပြားသညအခါ လႊတေတာ ႏစရပစလး သည ၎၏ လႊတေတာ တစခစရ အားလးေသာ အမတမား၏ အနညးဆး သးပႏစပ မ မေပးေထာကခမသာ တစၾကမလင ေျခာကလထက မပသည ကာလအပငးအျခား အထသာ လႊတေတာ ၏ သကတမးက တးျမင ႏငပါသည။” (ပဒမ ၁၀၂.၂)၊ စစေပါငး ဆငးငသညကာလသည ဆယႏစလ ကာလ ထက ေကာလြနျခငး မရေစရ။ (ပဒမ ၁၀၂.၃)

အျခား ထငျမငသးသပခကမား “ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေနတစရပအား ေၾကညာျခငး (သ႔မဟတ) ဥပေဒ ျပ႒ာနးျခငး (သ႔မဟတ) ေၾကညာခက တစရပရပ၏ ေနာကဆကတြအျဖစ ေဆာငရြကရသည အျခားေသာ ကစၥရပမားသည ဥပေဒႏင မညသည ျပမမႈႏင ပကကြကမႈ တစရပရပ အတြက ျပညနယ (သ႔မဟတ) လတစဥးတစေယာကထမ ေလာေၾကး (Indemnification) ေတာငးခခြင မရ။” (ပဒမ ၅၈.၇)။ တရားေရးဆငရာ သးသပခကမားအတြက ျပ႒ာနးခကမားလညး ရပါသည။ “ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ ေၾကညာခက၏ အကး သကေရာကမႈ က ေသာလညးေကာငး၊ ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ ေၾကညာခက၏ သကတမးတးမႈ က လညးေကာငး၊ အေရးေပၚ ေၾကညာခက၏ ေနာကဆကတြ အျဖစ ျပ႒ာနးေသာ ဥပေဒမားႏင အေရးယေဆာငရြကရသည အျခားကစၥရပမား အေပၚတြင လညးေကာငး တရားလႊတေတာခပမ ဆးျဖတခက ခႏငသည။” (ပဒမ ၅၈.၅)

မညသသည ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလက ထတျပနေၾကညာခြင ရသနညး။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည အေရးေပၚအေျခအေနက “လႊတေတာမ ျပ႒ာနးနငေသာ အကဥပေဒတစရပအျဖစ” ထတျပနေၾကညာခြင ေပးထားသည။ (ပဒမ ၃၇.၁) တစနညးအားျဖင ဆရေသာ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ တြငပငလင မညသ တစဥးတစေယာကက ဤအာဏာက ပငဆငေၾကာငး မေဖာျပပ သာမာနဥပေဒျပေရးအေပၚ တြငသာ ဤအာဏာက ေပးအပသြားျခငး ျဖစသည။ လကရ အကးဝငေသာ ဥပေဒသည သမၼတအား ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေနက ေၾကညာရန အာဏာကေပးေသာ ၁၉၉၇ ခႏစ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ အကဥပေဒ ျဖစသည။

မညသည အေျခအေန မးတြင ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ က ေၾကညာႏငပါ သနညး။

“စစပြမား၊ ကးေကာဝငေရာကျခငးမား၊ ေရာငစလကနကကင ေတာလနမႈမား၊ ဆပအၾကြမႈမား၊ သဘာဝေဘးဒကၡမား သ႔မဟတ အျခား ျပညသ႕ေရးရာ အေရးေပၚအေျခအေနမားေၾကာင ႏငငေတာ တညၿငမေရး ပကသဥးမည အႏရာယရေနေသာအခနႏင ႏငငေတာ ၿငမးခမးေရး ႏင ၿငမဝပပျပားေရးအား ျပနလညထနးသမးႏငေရး အတြက ေၾကညာခကထတျပနရန လအပေသာ အခနမား” တြငသာ။ (ပဒမ ၃၇.၁)

ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ အတညျပျခငး စညးမဥးမား

“ႏငငေတာ အေရးေပၚအေျခအေန ၏ ပထမအႀကမ သကတမးတး ျခငးအား လႊတေတာကယစားလယအမားစမ ေထာကခမျဖင သေဘာတဆးျဖတမသာ ေဆာငရြကႏငေပသည။ သ႕ေသာမညသည ေနာကဆကတြ သကတမးတးျခငးကမဆ လႊတေတာအဖြ႔ဝင အနညးဆး (၆၀) ရာခငႏႈနးထမ ေထာကခမ ရရမသာ ဆကလက ေဆာငရြကႏငမည ျဖစသည။ ဤအပဒပါ ဆးျဖတခကမားအား လႊတေတာအတြငး၌ အေကအလညေဆြးေႏြးပြ တစရပ ကငးပျပးမ မေပး ဆးျဖတခက ခႏငျခငး ျဖစသည။ (ပဒမ ၃၇.၂)

အေရးေပၚကာလ၏ အခနကာလ ကန႔သတခကမားႏင ကာလ သကတမးတးျခငး

ႏငငေတာ အေရးေပၚအေျခအေန ထတျပနေၾကညာခကသည လႊတေတာမ ထေၾကညာခကအား သကတမးတးရန ဆးျဖတျခငး မရပါက ေၾကညာခကထတသည ေန႔မစ၍ (၂၁) ရကအတြငးသာ အကးသကေရာကမႈ ရမည ျဖစသည။ (ပဒမ ၃၇.၂) လႊတေတာသည ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေန ထတျပနေၾကညာခကအား သကတမးတးရာတြင တစႀကမလင (၃) လ ထက ပမ သကတမးတးခြင မရေခ။ (ပဒမ ၃၇.၂)

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ အတြငး လ႕အခြငအေရးမား အေပၚ ကန႔သတခကမား

အေရးေပၚ အေျခအေန ေၾကညာခက သကဝငေဆာငရြကေနစဥ ကာလအတြငး ျပ႒ာနးေသာ မညသညဥပေဒမဆ နငငသားအခြင အေရးဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားမ အခြငအေရးတစခ (သ႕) အေျခခ လြတလပခြင တ႔အေပၚ ကန႔သတခပခယရာတြင အေျခအေနႏစရပ ေအာက၌ ေဆာငရြကနငသည။ ယငးသ႔ အခြငအေရးမားက ကန႔သတျခငးသည အေရးေပၚအေျခေနက ထနးခပရန မျဖစမေန လအပခကတစခ ျဖစေနျခငး၊ နငငေတာမ ကတကဝတျပထားသည နငငတကာဥပေဒမားတြင ေဖာျပထားေသာ အေရးေပၚအေျခအေန ထနးခပေရးအခကမားႏင ကကညမႈရေနျခငး (ပဒမ ၃၇.၄)။ သ႔ေသာ (ပဒမ ၃၇.၅) ရ “ေသြဖခြငမရေသာ လ႕အခြငအေရးမား” ဇယား ၌ ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေနအတြငးတြင ျပ႒ာနးသည မညသည ဥပေဒမဆ လကနာရမညအခကမား ေဖာျပထားသည။

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ အတြငး အာဏာမား ခြေဝ သတမတျခငး

အေရးေပၚအာဏာ (အေရးေပၚအေျခအေနတြင ကငသးသည အာဏာ) ဟ၍ အေရးေပၚအေျခအေန အတြငးတြင ႏငငအစးရႏင ျပညနယမား ၾကားရ အာဏာခြေဝသတမတျခငးက ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒတြင ျပ႒ာနးထားျခငး မရေခ။

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚကာလ အတြငး ေရြးေကာကပြမားအား ေရႊ ႔ဆငးျခငး

ေရြးေကာကပြမား ေရႊ ႔ဆငးျခငးႏင သကဆငသည အေရးေပၚအာဏာ ဟ၍ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒတြင ျပ႒ာနးထားျခငး မရေခ။

အျခား ထငျမငသးသပခကမား တရားေရးဆငရာ ျပနလညသးသပျခငး ။ “မညသည တရားရးမဆ ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေန ထတျပနေၾကညာခက၏ တရားဝင ျဖစျခငး၊ မျဖစျခငးအေပၚတြငလညးေကာငး၊ ႏငငေတာ အေရးေပၚအေျခအေန ထတျပနေၾကညာခက၏ သကတမးတးျခငး၊ မတးျခငးတ႔ႏင ပကသက၍လညးေကာငး၊ သ႔မဟတ ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေန ထတျပနေၾကညာခက၏ အကးဆကအေနျဖင ထတျပနထားေသာ မညသညဥပေဒ သ႔မဟတ မညသညေဆာငရြကခကႏငပကသက၍လညးေကာငး ဆးျဖတႏငစြမး ရသည။” (ပဒမ ၃၇.၃) ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေနအျပင ႏငငေတာကာကြယေရး အေျခအေနအတြကလညး သတမတခကမား သးသန႕ ျပ႒ာနးထားသည။

အေရးေပၚသတမတျပ႒ာနးခကမားအား ေရးဆြကငသးရာတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြ

သမားသည ေအာကေဖာျပပါ ေမးခြနးမားအား ထညသြငးစဥးစားသငသည။

၁။ တညျငမလျခေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ဒမကေရစစနစ ကငသးသည ႏငင

တစႏငငအား အဓကျခမးေျခာကႏငသည အရာမားမာ အဘယနညး။ ၎တ႔သည

အဓကအားျဖင ျပညပကးေကာမႈ၊ ျပညတြငး သ႔မဟတ ႏငငတကာ အၾကမးဖက

အႏရာယ အစရသည ၿခမးေျခာကမႈမား သ႔မဟတ သဘာဝေဘးအႏရာယ ျခမးေျခာက

မႈမား ျဖစပါသလား။ ၿခမးေျခာကမႈ၏ သေဘာသဘာဝသည ယငးၿခမးေျခာကမႈရနမ

ကာကြယရန လအပေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပ႒ာနးခကပစအေပၚတြင

မညကသ႔ အကးသကေရာကမႈရပါသနညး။

၂။ ႏငငတစႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ဒမကေရစ သမငးေၾကာငးမာ အဘယသ႔

နညး။ တရားဥပေဒစးမးျခငးႏင ဒမကေရစ စသတမတခကမားအား ေလးစားလကနာ

ေသာ တညတခငျမသည ဒမကေရစ ထးထမးစဥလာတစခ ရခပါသလား။ အေၾကာငးမာ

အကယ၍ အထကေဖာျပပါအတငးရခ႔ေသာ ႏငငေတာ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ

စညးမဥးမား၊ သတမတခကမားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညႊနၾကားခက အနညး

အကဥးႏင သာမန ဥပေဒမားျဖငပင လပေဆာငေျဖရငးသြားႏငမည ျဖစေသာေၾကာင

ျဖစသည။ သ႔မဟတ အစးရသည အေရးေပၚအာဏာအား အလြသးစား ျပေလျပထရပါ

သလား၊၊ ဤသ႔ဆလငမ ပမအားေကာငး တငးကပေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒစညးမဥး

မား လအပျပျဖစေၾကာငး အဆျပႏငေပသည။

၃။ အေရးေပၚအာဏာ အသးျပမႈက အတညျပျခငး သ႔မဟတ ႀကးၾကပျခငး ျပလပေကာငး

ျပလပရႏငေသာ အပခပေရးမ႑ငမ မဟတသည အဓက အငစတကးရငးမားသည

အားေကာငးမႈ၊ လြတလပမႈ၊ ႏငငသားအားလးတ႔အား ကယစားျပႏငမႈႏင ေလးစား

ဂရစကခရမႈ မညမရပါသနညး။ ဥပမာအားျဖင အကယ၍ အေရးေပၚအာဏာမားအား

တရားေရးဆငရာ ျပနလညသးသပမညဆပါက ၎တရားစရငေရးအဖြ႔သည ေလးစား

ခရမႈ၊ လြတလပမႈ၊ စရငႏငစြမးရမႈ မညမရသနညး။ ကန႔သတဟန႔တားမတေစသည

အာဏာက အသးခရနအတြက ၎အားယၾကညအားထားႏငပါသလား။ တပမေတာ

သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ ခန႔အပထားေသာ အရပသားအပခပသတ႔၏ လက

ေအာကတြင ရပါသလား။ ဘကမလကေသာ ၾကားေနအခနးက႑တြင ရပါသလား။

သ႔မဟတ အေရးေပၚ အေျခအေန ၾကၾကကလာပါက ၎အားအလြသးစား ျပလပႏင

ေလာကေသာ ႏငငေရးအခနးက႑တစခအျဖစ ရပတညေနပါသလား။

၄။ ေရြးေကာကပြစနစသည မညမအခးအစားကနၿပး မညမအတငးအတာအထ ႏငငသား

အားလးတ႔အား ကယစားျပႏငသနညး။ ဥပေဒျပေရးတြင အေရးပါေသာပါတမား မညမ

ပါဝငႏငသနညး။ ၎ပါတမားသည အရြယအစား မညမရကာ ၎တ႔အခငးခငးၾကားရ

ဆကဆေရးမားမာ မညသ႔ရသနညး။ အတကအခႏင လနညးစပါတမားအား ႏငငေတာ

၏ အေရးေပၚအေျခအေန ထတျပနေၾကညာခကအား အလြသးစားျပမႈမ ဆန႔ကငကာ

ကြယႏငရနအတြက ဤသ႔ ဥပေဒျပေရးတြငပါဝငေသာ ပါတမား၏ကယစားျပမႈမားသည

အဆပါ အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာရနလအပေသာ မအမားစ ပမာဏအေပၚတြင

မညသ႔ အကးသကေရာကမႈရသနညး။

၅။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည (တရားဝငျဖစေစ သ႔မဟတ အလြတသေဘာျဖစေစ) မညက

သ႔ေသာ ဖကဒရယ ညႏႈငးသေဘာတညခကမား သ႔မဟတ လမႈအသငးအဝငးမား

ၾကားရ သေဘာတညခကမားအေပၚတြင အေျခခသနညး။ အေရးေပၚအာဏာသညအဆပါ

လမႈအသငးအဝငးမား၏ အခြငအေရးမားအား ခးေဖာကျခငး သ႔မဟတ အာဏာအား

ဗဟဥးစးထနးခပထားျခငးတ႔အား ျပလပျခငးေၾကာင အထကပါ သေဘာတညခကမား

အား ပကျပားေစႏငမည အလားအလာရပါသလား။ အကယ၍ ဗဟစနစ၏ၾကားဝင

စြကဖကျခငး ရရမညဆပါက ကြျပားေသာနယေျမမား သ႔မဟတ လ႔အသငးအဝငးမား၏

အကးစးပြားက ကာကြယေပးမညက အာမခေပးႏငရန မညကသ႔ေသာ လပငနးစဥမား

ႏင အကာအကြယမားအား ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးႏငပါသနညး။

၆။ ပမနမဟတသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အေျခအေနတစရပျဖစေသာ အေရးေပၚ

အာဏာေပၚရ မတညမႈက ေရာငရားႏငရန မညသညလပငနးစဥအဆငဆငက ေဆာင

ရြကႏငသနညး။ ဥပမာအားျဖင ကန႔သတခကဆငရာ စကားရပမားအား ေျပာငးလမႈ

မား သ႔ဟတ အငစတကးရငးမား၏ အာဏာခြေဝမႈမားအား ေျပာငးလမႈမားသည

ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေနက မၾကာခဏ ျပ႒ာနးသတမတရန မလအပပ

ဒမကေရစ အခြငအေရးမားႏင ႏငငေတာ ေအးခမးလျခေရးအၾကား ပမလကေလာ

ညေထြရေသာ ဟနခကက ဖနတးႏငေပးျခငးျဖင ဒမကေရစကနညးလမး အမးမးျဖင

ကာကြယမႈေပးႏငပါသလား။

၇။ ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေနအား ထတျပနေၾကညာေသာလပငနးစဥသည အဆ

ျပထားေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒတြင ရငးလငးစြာေဖာျပထားျခငး ရပါသလား။ သတ

မတျပ႒ာနးခကမားသညအနက ေထြျပားျခငးမရပ ေကာငးမြနစြာ မၾကမးေရးဆြထား

ျခငး ရပါသလား။

၈။ အေရးေပၚအေျခအေနတြင ေရာကရေနသညတငေအာင မညသည မလအခြငအေရးမား

အား ကာကြယေစာငေရာကရန လအပသနညး။ ဤအခကသည ႏငငတကာ ဥပေဒ

ေအာကရ ႏငငေတာ၏ တာဝနဝတရားႏင မညသ႔သကဆငသနညး။ ဤအခြငအေရး

မားက မပကသဥးေစေရးအတြက အာမခစမထားသည ျပ႒ာနးခကမားသညလေလာက

ျပညဝမႈ ရပါသလား။

စာတမးထတြင ရညၫႊနးထားေသာ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒမားက ႐ာေဖြရန

ဤစာစဥတြင ရညၫႊနးထားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ စာသားမားအား မညသည ရငးျမစမ ေကာကယသညဟ ေဖာျပမထားခလင Constitute Project ၏ Website ျဖစသည https://www.constituteproject.org/ မ ေကာကႏႈတေဖာျပထားသညဟ မတယႏငသည။

Bulmer, E. W., Bicameralism, International IDEA Constitution-Building Primer No. 2, 2nd edn (Stockholm: International IDEA, 2017), <https:// www.idea.int/publications/catalogue/bicameralism>, accessed 25 May 2018. “ဥပေဒျပလႊတေတာ ႏစရပထားရျခငး” International IDEA ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ဖြ႔စညးတညေဆာကျခငး စာတမး အမတ (၂)။”

Council of Europe, European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, as amended by Protocols Nos. 11 and 14, 4 November 1950, <https://rm.coe.int/1680063765>, accessed 6 April 2018 “ဥေရာပေကာငစ၊ လ႔အခြငအေရးႏင အေျခခမလ လြတလပခြငမားအား ကာကြယထနးသမးေရး ဥေရာပညလာခ၊ သေဘာတ စာခပမခပမ ညႏႈငးခကမတတမး နပါတ ၁၁ ႏင ၁၄ အရ ျပငဆငျဖညစြကခက။”

Khosla, M., The Indian Constitution (Oxford: Oxford University Press, 2012) “အႏၵယ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ”

Lillich, R. B., ‘The Paris Minimum Standards of Human Rights Norms in a State of Emergency’, American Journal of International Law, 79 (1985), pp. 1072–81. “အေရးေပၚကာလအတြငး ပါရ၏ လ႕အခြငအေရးဆငရာ အနညးဆးစသတမတခကမား”

Posner, E. A. and Vermeule, A., Terror in the Balance: Security, Liberty, and the Courts (Oxford: Oxford University Press, 2007) “ဟနခကအား ခမးေျခာကေနသညအရာမား - လျခေရး၊ လြတလပေရးႏင ခရးမား”

Posner, R. A., Not a Suicide Pact. A Constitution in a Time of National Emergency (New York, NY: Oxford University Press, 2006) “အဆးစရငမည ကတကဝတ မဟတ။ ႏငငေတာ၏ အေရးေပၚအေျခအေန ကာလအတြငး ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ။”

Sagar, R., ‘Emergency powers’, in S. Choudhry, M. Khosla and P. Mehta (eds), The Oxford Handbook of the Indian Constitution (Oxford: Oxford University Press, 2016) “အေရးေပၚအာဏာမား”

United Nations General Assembly Resolution 2200A (XXI), ‘International Covenant on Civil and Political Rights’, 16 December 1966, <http://www.un.org/en/development/desa/populat ion/migrat ion/generalassembly/docs/globalcompact/A_RES_2200A(XXI)_civil.pdf>, accessed 6 April 2018. ကမာၻ႔ကလသမဂၢ အေထြေထြ ညလာခ ဆးျဖတခက ၂၂၀၀ ေအ (၂၁) “နငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးဆငရာ ႏငငတကာ သေဘာတစာခပ”

Ackerman, B., ‘The Emergency Constitution’, Yale Law School Legal Scholarship Repository, Paper No. 121, 2004, <http://digitalcommons.law.yale.edu/ fss_papers/121/>, accessed 10 February 2017. “အေရးေပၚ ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒ”

Dyzenhaus, D., ‘The compulsion of legality’, in V. Ramraj (ed.), Emergencies and the Limits of Legality (Cambridge: Cambridge University Press, 2008) “တရားဥပေဒႏင ညညႊတျခငး၏ေစေစာမႈ”

Green, A., Permanent States of Emergency and the Rule of Law: Constitutions in an Age of Crisis (Oxford: Hart Publishing, 2018). “ႏငငေတာ၏ အျမတမး အေရးေပၚအေျခ အေနမားႏင တရားဥပေဒ စးမးေရး - အေရးအခငး ေခတကာလ၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမား”

Gross, O., ‘Extra-legality and the ethic of political responsibility’, in V. Ramraj (ed.), Emergencies and the Limits of Legality (Cambridge: Cambridge University Press, 2008). “ဥပေဒေဘာင၏ ျပငပမ လပေဆာငျခငးႏင ႏငငေရးတာဝနမားဆငရာ ကငဝတ”

Lazar, N. C., States of Emergency in Liberal Democracies (Cambridge: Cambridge University Press, 2009). “လစဘရယ ဒမကေရစႏငငမားရ ႏငငေတာ အေရးေပၚအေျခအေန မား”

Seitzer, J. and Thornhill, C., ‘An introduction to Carl Schmitt's constitutional theory: issues and context’, in J. Seitzer (ed.), Carl Schmitt: Constitutional Theory (Durham, NC: Duke University Press, 2008). “Carl Schmitt ၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ သအရအား မတဆကျခငး - ျပနာရပမား ႏင ဆကစပသးသပရန အေၾကာငးအရာမား”

Elliot Bulmer သည International IDEA ၏ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ ဖြ႕စညးတညေဆာကျခငး

အစအစဥမ အႀကးတနးအစစဥအရာရတစဦးျဖစသည။ University of Glasgow မ ပါရဂဘြ႕ရတစဦး

ျဖစၿပး University of Edinburgh မ မဟာဝဇၨာဘြ႕ ရရထားသည။ စာေရးသသည International

IDEA ၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ဖြ႕စညးတညေဆာကျခငး စာစဥ၏ အယဒတာတစဦးျဖစၿပး

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ဒဇငးပစ၊ အငစတကးရငး ဒဇငးပစတ႔က ႏငးယဥေလလာေသာ ဘာသာ

ရပက အထးျပေလလာသည။ ထ႔အျပင စာေရးသသည ကမၻာတစဝနးတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

ျပျပငေျပာငးလမႈျဖစစဥမားတြင နညးပညာအေထာကအပႏင စြမးရညျမႇငတငေရးတ႔အား ကမးလမး

ခတဆကေပးသျဖစၿပး ယခလကရတြင အာဖဂနနစစတန၊ ျမနမာ၊ တဗာလႏင ယက႐နး ႏငငရ

စမကနးမားတြင တာဝနထမးေဆာငလကရပါသည။

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႕အစညး (International

IDEA) သည အစးရခငး ခတဆကလပကငေသာ အဖြ႕အစညးတစချဖစၿပး မၻာတစခြင ေရရည

တညတေသာ ဒမကေရစရရေရးအတြက ပပးကညသည။ International IDEA သည အသပညာ

မား၊ ႏငးယဥေလလာမႈမား ပပးေပးျခငး၊ ဒမကေရစ ျပျပငေျပာငးလေရးတြင ပပးကညျခငး၊

မဝါဒမားႏင ႏငငေရး ျပျပငေျပာငးလရာတြင ကညေဆာငရြကေပးျခငးျဖင ေရရညတညတသည

ဒမကေရစစနစသ႔ ေျပာငးလမႈမားျဖစေပၚလာေစရန ရညရြယပါသည။

http://www.idea.int

International IDEA ၏ MyConstitution Programme သည လပေဖာေဆာငဖက

သကဆငသမား၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးဆငရာ အသပညာမားက ျမႇငတင

ေပးျခငးျဖင အလးစျခင စဥးစားဆးျဖတႏငေသာ၊ အမားပါ၀ငမႈရေသာ၊ ျပညတြငးျဖစ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ ယဥေကးမႈတစရပ ေဖာေဆာငႏငရန ရညရြယပါသည။

International IDEA မ ထတေဝလက႐ေသာ “ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး”

စာတမးတငးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကသမား၏ လကေတြ႕ကက ၾကေတြ႕

ရေသာ ေ႐ြးခယမႈမားအေပၚတြင အေၾကာငးအရာအလက စနစတကခြျခားတငျပျခငးျဖင ႐ႈပေထြး

ေပြလလေသာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနာမားက လြယက႐ငးလငးေသာ နညးလမးမားျဖင

႐ငးျပႏငရန ေ႐း႐ႈသည။

၁။ အေျခခဥပေဒ ဆသညမာ အဘယနညး။ အေျခခ သေဘာတရားမားႏင အယအဆမား။ *

၂။ ဥပေဒျပလႊတေတာ ႏစရပထား႐ျခငး (သ႔) Bicameralism*

၃။ တက႐က ဒမကေရစ စနစ။ *

၄။ တရားေရးဆငရာ ရာထး ေ႐ြးခယ ခန႔အပမႈမား။ *

၅။ တရားေရးဆငရာ ရာထးမား ၏ တညၿမပငခြင၊ထတပယျခငး၊ အထးကငးလြတခြငမားႏင

တာဝနခမႈ။ *

၆။ ပါလမန စနစသး ဒမကေရစ ႏငငမား႐ အပခပေရးအာဏာ မကငသးေသာ သမၼတမား။ *

၇။ ပါလမနစနစသး ဒမကေရစ ႏငငမား႐ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျဖင အာဏာကန႔သတထားေသာ

ဧကရာဇမား။

၈။ ဘာသာေရး ႏင ႏငငအၾကား ဆကစပမႈ။

၉။ လမႈေရး ႏင စးပြားေရး ဆငရာ လပပငခြငမား။

၁၀။ ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒ ျပငဆငေရး လပထးလပနညးမား။

၁၁။ ကန႔သတခက (ဥပေဒ)အပဒငယမား။

၁၂။ ဖကဒရယ စနစ။ *

၁၃။ ေဒသႏရ ဒမကေရစ စနစ။ *

၁၄။ သမၼတ လကဝယ႐ ဗတ အာဏာမား။

၁၅။ သမၼတ လကဝယ႐ ဥပေဒျပေရး အာဏာမား။

၁၆။ ပါလမန ဖကသမးျခငး။

၁၇။ အစးရ ဖြ႕စညးမႈ ႏင ဖယ႐ားေရး ယႏရားမား။

၁၈။ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ လပပငခြငအာဏာမား။ *

၁၉။ ထနးညႇျခငးႏင ႀကးၾကပကြပကျခငးဆငရာ လြတလပေသာ အဖြ႕အစညးမား (စတတမ႑င

အငစတကး႐ငးမား)။*

*ျမနမာဘာသာျဖင ရ႐ႏငသည။

ဤ စာတမး မားက ကြၽႏပတ႔၏ ေအာကပါ ဝဘဆဒ <http://www.idea.int/publications>

တြင ရယႏငပါသည။ ေနာကဆးအဆင ျပငဆငထားေသာစာတမးမားက ဤဝဘဆဒ <http://

constitutionnet.org/primers> တြငလညး ရယႏငပါသည။

International IDEA မ ထတေဝလက႐ေသာ “ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တည ေဆာကျခငး” စာတမးမားက ႏငငတစဝမး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး သ႔မဟတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပျပငေျပာငးလေရးအတြက ေကာငးမြနေသာ ဆးျဖတခကမား ခမတႏငေရးအတြက ရည႐ြယေရးသားထတေဝသည။ ႏငငေရး ပါတမား၊ အရပဖကအဖြ႕အစညးမား၊ အစးရ၀နထမးမား၊ လႊတေတာဥပေဒျပသမား၊ ႏငငသားမားအတြက အေထာကအပ ျဖစေစမည ျဖစသည။

ႏငငေရးဆငရာ၊ ဥပေဒျပေရးဆငရာ အထးကြၽမးကငသမား မဟတေသာ သာမန စာဖတသမားအတြက အေၾကာငးအရာ ေခါငးစဥမားအလက မတဆကစာအေနျဖင လညး ေရးသားထား သည။ ထ႔အတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးနယပယ၌ ဗဟသတ၊ အေတြ႕အၾက႐ၿပးသတ႔ ျပနလညႏးေႏာ ဖတ႐ႈႏငရနအတြကလညး အသး ၀ငပါသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကသမား၏ လကေတြ႕ကက ၾကေတြ႕ရေသာ ေ႐ြးခယမႈမားအေပၚတြင အေၾကာငးအရာအလက စနစတက ခြျခားတငျပျခငးျဖင ႐ႈပေထြးေပြလလေသာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနာမားက လြယက႐ငးလငးေသာ နညးလမးမားျဖင ႐ငးျပႏငရန ေ႐း႐ႈသည။

ISBN : 978-91-7671-290-0 (print)ISBN : 978-91-7671-291-7 (pdf)

International IDEAစတြနးစေဘာဂSE- ၁၀၃၃၄၊ စေတာဟမးၿမ႕ဆြဒငႏငငဖနးနပါတ - +၄၆၈ ၆၉၈၃၇၀၀အးေမးလ - info@idea.int ဝဘဆဒ - www.idea.int

International IDEA ျမနမာႏငငအေျခစက႐း၆၈(ဘ)၊ ဆရာစလမး၊ ဗဟနးၿမ႕နယ၊ ရနကန၊ ျမနမာႏငင။ဖနးနပါတ - +၉၅ ၉ ၂၆၃ ၁၂၈၁၀၄အးေမးလ - info-myanmar@idea.int my.constitution@idea.int ဝဘဆဒ - www.idea.int

ယခ စာတမးအား ဘာသာျပနဆျခငးနင ပနပျခငးက ေနာေဝးႏငင၏ ႏငငျခားေရးဝနႀကးဌာန၊ ဖငလနႏငင၊ ဆြဒငႏငငႏင လဇငဘာခႏငင အစးရတ႔မ ေထာကပကညသည။