11yigmahasar

1YAPILARDA HASAR YAPILARDA HASAR TESBTESBTT--II

11. 11. YIYIMA YAPILARDA HASAR BMA YAPILARDA HASAR BMLERMLER

Yaplarda Hasar Tespiti-I gr. Grv. Mustafa KAVAL AK.Afyon MYO.naat Prog.


YYna yapna yaplarda hemen tlarda hemen tm duvarlar tam duvarlar tayyccolduolduu iu iin duvarlardaki her tin duvarlardaki her trlrl hasar dohasar dorudan rudan tatayycc sistemi etkiler ve bu asistemi etkiler ve bu adan betonarme dan betonarme yapyaplardaki gibi talardaki gibi tayycc ve tave tayycc olmayan bolmayan bllm m hasarhasar gibi bir ayrgibi bir ayrm yapm yaplamaz.lamaz.YYma yapma yaplarlarn duvarlarn duvarlar oturmalara karoturmalara kar ok ok duyarlduyarlddr. r. En kEn kk temel oturmask temel oturmas duvarlarda hemen duvarlarda hemen ggzlenir. zlenir. Bunun nedeni yBunun nedeni yma duvarma duvarn gevrek nitelikli n gevrek nitelikli olmasolmas ve ve atlamadan dayanabileceatlamadan dayanabilecei elastik i elastik gerilim ya da ygerilim ya da yklerin klerin ok dok dk olmask olmasddr.r.DayanDayanmm zayzayf bir malzeme olduf bir malzeme olduu iu iin kolayca in kolayca

hasar ghasar grrr. r.

YIMA YAPILARDA HASAR BMLER

2ekilekil--3.13.1de yde yma ma

yapyaplarda larda eeitli itli

oturma oturma atlaklaratlaklar

verilmektedir. verilmektedir.

Oturma Oturma atlaklaratlaklar

yapyapnnn temelinin n temelinin

daha daha ok oturduok oturduu u

bbllmler ile dimler ile dier er

bbllmler arasmler arasndaki ndaki

ssnnrr belirler. belirler.


1. OTURMA ATLAKLARI ve HASARI

ekilekil--3.2'de farkl3.2'de farkl oturma oturma

bibiimlerine gimlerine gre re atlaklarda atlaklarda

olan aolan almanlmann bin biimleri imleri

verilmektedir.verilmektedir.

Bir cephenin ortasBir cephenin ortasndaki ndaki

oturma koturma kelerden fazla ise elerden fazla ise

oturma oturma atlaklaratlaklar temele yaktemele yakn n

bbllmlerde daha genimlerde daha genitir. tir.

EEer ker keler, ortaya geler, ortaya gre daha re daha

ok oturuyorsa, eok oturuyorsa, eik oturma ik oturma

atlaklaratlaklar yukaryukarya doya doru daha ru daha

genigenitir. tir.

Bir kBir kede oturma farklede oturma farkl ise ise st st

taraftaki taraftaki atlak daha geniatlak daha genitir. tir.


3ekilekil--3.3'de de3.3'de deiiik temel kotlarik temel kotlar olan fakat duvarlarolan fakat duvarlar ortak olan ortak olan iki yapiki yapnnn farkln farkl oturmasoturmas sonucu olan sonucu olan atlaklar gatlaklar grrlmektedir.lmektedir.OturmanOturmann farkln farkl oluoluu u atlaklaratlaklarn ortaya n ortaya kmaskmasnnn nedenidir. n nedenidir.


ekilekil-- 3.4 3.4 aadada basamaklbasamakl, , zellikle yzellikle yksek kademeli ksek kademeli temellerde olutemellerde oluan oturma an oturma hasarhasarnnn nedenleri verilmektedir. n nedenleri verilmektedir. Basamak duvarBasamak duvarnnn alt tarafn alt tarafndan ndan temel daha derine inerken, temel daha derine inerken, st st tarafla daha ytarafla daha yzeyde zeyde kalmaktadkalmaktadr. Yapr. Yap farklfarkl kotlarda kotlarda ve farklve farkl sskkllktaki zeminlere ktaki zeminlere oturduoturduu iu iin, farklin, farkl temel temel oturmasoturmas olmasolmas kakannlmazdlmazdr. r. Temel duvarTemel duvarndaki bndaki bkklmlmboyuna donatboyuna donatdaki ddaki dzlezleme me eeilimi de temellerde hasara yol ilimi de temellerde hasara yol aamaktadmaktadr (r (ekilekil--3.4 b). 3.4 b). YYksek basamaklarda duvarksek basamaklarda duvarn n arkasarkasndaki dolgu bir istinat ndaki dolgu bir istinat duvarduvar olarak davranacaktolarak davranacaktr. r. DuvarDuvarnnn donatn donatlarlarnnn bu n bu duruma gduruma gre hesaplanre hesaplanp p boyutlandboyutlandrrlmaslmas gerekir. gerekir. BasamaklBasamakl temellerin temellerin ekilekil--3.4 3.4 c'dekic'deki kokoullara gullara gre tare taanannngerekir. gerekir.


4YYma yapma yaplarlarn oturma hasarn oturma hasarnnn nedeni n nedeni oounlukla sunlukla smellerin altmellerin altndaki ndaki zellikle killi zeminlerin tazellikle killi zeminlerin tama gma gccnnn su kan su kaaklaraklar sonucu sonucu zayzayflamasflamasddr.r.

YYma yapma yaplarlarn duvarlarn duvarlarna gelen dna gelen dey gerilmeler ile kullaney gerilmeler ile kullanlan slan smel mel boyutlarboyutlar karkarlalattrrllnca zemine aktarnca zemine aktarlan gerilmelerin olduklan gerilmelerin olduka ka kk k dedeerlerde olduerlerde olduu gu grrllr. r.

EEer er ok ok ss temeltemel yapyaplmamlmam ise yapise yapnnn kendi an kendi arlrlndan dolayndan dolayoturma olasoturma olasll azdazdrr. .

Ancak, kullanma suyu, kalorifer tesisat suyu kaAncak, kullanma suyu, kalorifer tesisat suyu kaaklaraklar gibi basgibi basnn altaltndaki ndaki sular ile kanalizasyon kasular ile kanalizasyon kaaklaraklar ya da baya da baka yeraltka yeralt su ssu szzntntlarlar nedeni ile nedeni ile ssmellerin altmellerin altnnn bon boalmasalmas ya da buradaki killi zeminin kohezyonunun ya da buradaki killi zeminin kohezyonunun azalmasazalmas oturma hasaroturma hasarna yol ana yol amaktadmaktadr. r.

zellikle zellikle plastisitesiplastisitesi yyksek ve geksek ve geirimsiz olan killi bir zeminde oturma irimsiz olan killi bir zeminde oturma yavayava olmakta ve uzun bir solmakta ve uzun bir sre sonra ortaya re sonra ortaya kabilmektedir. kabilmektedir.

Oturmaya yol aOturmaya yol aan su kaan su kaaannn giderilmesinden sonra kuruyan kilin n giderilmesinden sonra kuruyan kilin bbzzlmesi ile oturmalar bir slmesi ile oturmalar bir sre daha sre daha srmektedir. rmektedir.

Kurak mevsimlerin sonuna doKurak mevsimlerin sonuna doru zeminin su iru zeminin su ierieriinin azalmasinin azalmas ile artan ile artan bbzzlme sonbahar mevsiminin balme sonbahar mevsiminin balanglangccnda en ynda en yksek dksek dzeyde oturma zeyde oturma atlaklaratlaklar oluoluturmaktadturmaktadr. r.

Bu nedenle pek Bu nedenle pek ok yapok yapda da atlaklaratlaklarn mevsimsel olarak an mevsimsel olarak allp kapandp kapandggzlenebilir.zlenebilir.


AAaalardan Kaynaklanan Temel Hasarlardan Kaynaklanan Temel HasarYYma yapma yaplardaki bir balardaki bir baka oturma nedeni yapka oturma nedeni yap

evresindeki aevresindeki aaalar olabilir (BREDlar olabilir (BRED--1985). 1985).

zellikle killi zeminlerde ve kavak ve szellikle killi zeminlerde ve kavak ve st gibi t gibi

bazbaz cins acins aaalar klar kkleri ile topraktan kleri ile topraktan zellikle zellikle

kurak gekurak geen yaz mevsimlerinde en yaz mevsimlerinde ok miktarda su ok miktarda su

ekerek zeminin sekerek zeminin skkmasmasna yol ana yol aar ve bu ar ve bu

durum temellerde oturmalara neden olabilir.durum temellerde oturmalara neden olabilir.

EEer zeminin ser zeminin skkma potansiyeli yma potansiyeli yksek, ksek,

Ankara kili gibi ise, bu oturma yapAnkara kili gibi ise, bu oturma yap temelinde temelinde

hasar yapan hasar yapan nemli boyutlarda olabilir.nemli boyutlarda olabilir.


5Bazen aBazen aaakesildikten sonra kesildikten sonra zemindeki su zemindeki su miktarmiktarnnn artmasn artmasile killi zeminin ile killi zeminin iimesi sonucu mesi sonucu temele temele ekilekil--3.5'deki gibi bas3.5'deki gibi basnngelebilir. gelebilir. Burada kritik olan Burada kritik olan aaacacn yn ykseklikseklii i (H) ile a(H) ile aacacn n binaya olan uzaklbinaya olan uzakl(x)'d(x)'dr. r. nknk aaaabbyyddkke ke kkleri kleri de bde byyr ve daha r ve daha derin ve geniderin ve geni bir bir zemin bzemin bllmmnden nden su toplamasu toplamaa a babalar. lar.


EEer aer aacacn binaya olan uzakln binaya olan uzakl (x) > a(x) > aacacn yn ykseklikseklii (H)'den bi (H)'den byyk k ise sorun yoktur. ise sorun yoktur.

EEer aer aacacn yapn yapdan uzakldan uzakl 0.5 H < x < H kadar ise a0.5 H < x < H kadar ise aacacn n cinsine gcinsine gre derin temeller gerekebilir.re derin temeller gerekebilir.

EEer aer aacacn yapn yapya uzaklya uzakl aaacacn yn yksekliksekliinin yarinin yarssndan ndan az ise (x < 0.5 H) derin temeller az ise (x < 0.5 H) derin temeller nerilir. Enerilir. Eer aer aaa ssk sk sk k budanbudanp bp byymesi mesi nlenirse knlenirse kkleri de az gelikleri de az gelieceecei ii iin in zeminden su alma miktarzeminden su alma miktar azalacak ve temellerin etkilenmesi azalacak ve temellerin etkilenmesi nlenecektir.nlenecektir.

EEer aer aaa gengen ve bve byymesi smesi srecek ise temel hasan recek ise temel hasan beklenmelidir. Temel hasarbeklenmelidir. Temel hasarnn nlemek inlemek iin ain aacacn bn byymesi mesi ssk sk sk budanarak engellenmelidir.k budanarak engellenmelidir.

zellikle kurak gezellikle kurak geen yaz mevsimlerinde zemindeki su kayben yaz mevsimlerinde zemindeki su kaybfazla oldufazla olduu iu iin killi zeminin bin killi zeminin bzzlmesi daha lmesi daha ok olur.ok olur.

AAaa kesildikten sonra kesildikten sonra iien zeminin yukaren zeminin yukar itkisini azaltmak itkisini azaltmak iiin temel ya da su basman duvarin temel ya da su basman duvar ile zemin arasile zemin arasna PVC na PVC yada kum tabakasyada kum tabakas yerleyerletirilerek temel ile duvartirilerek temel ile duvar ile toprak ile toprak arasarasndaki sndaki srtrtnme azaltnme azaltlabilir.labilir.


6DEPREM HASARIDEPREM HASARI

ekilekil--3.63.6da yda yma ma yapyaplarlarn deprem n deprem etkisi altetkisi altnda kuvvet nda kuvvet dadallmmggsterilmektedir.sterilmektedir.

Kenar duvarKenar duvar (B) (B) atatdan ve dan ve temelden gelen temelden gelen etkilerin altetkilerin altnda nda kesme kuvvetleri ile kesme kuvvetleri ile zorlanmaktadzorlanmaktadr.r.


Bunun sonucu Bunun sonucu

olarak olarak ekilekil--3.7 3.7

a ve 3.7a ve 3.7 bb'de'de

ggrrlen len

kuvvetler kuvvetler

boboluklar luklar

arasarasndaki ndaki

duvarlarda 45 duvarlarda 45

derecelik ederecelik eik ik

ekme ekme atlaklaratlaklar

oluoluturmaktadturmaktadr. r.


7EEik ik ekme ekme atlaklaratlaklar, har, hardayandayanmm tutula la dayandayanmmndan ndan daha ddaha dk ise, k ise, derzlerden derzlerden gegeer. Harer. Hardayandayanmm tutula la dayandayanmmndan ndan daha ydaha yksek ise ksek ise eeik ik ekme ekme atlaklaratlaklartutulalarlalar da da keserek olukeserek oluurur((ekilekil--33.8)..8).


Deprem yDeprem ykknnn tersinir bir yn tersinir bir yk k olmasolmas sonucu ilk olusonucu ilk oluan an atlaklara dik yatlaklara dik ynde de nde de atlak atlak olmasolmas sonucu Xsonucu X-- eklinde eeklinde eik ik ekme ekme atlaklaratlaklar ggrrllr. r. DDey gerilme az ise ey gerilme az ise atlaklar atlaklar arasarasnda 90 derece anda 90 derece a olan 45 olan 45 derece ederece eimli kesme imli kesme atlaklaratlaklareklindedir. eklindedir. EEer duvar der duvar dzlemi izlemi iinde inde nemli dnemli dey gerilim varsa, ey gerilim varsa, duvar boduvar boluklarluklar bbyyk olan yapk olan yapcephelerindeki dolu duvar cephelerindeki dolu duvar parparalaralarnda dnda dey gerilme ey gerilme yyksektir, kesme ksektir, kesme atlaklaratlaklarnnn n aass 45 dereceden daha b45 dereceden daha byyk k olur olur ((ekilekil--33.9 d)..9 d).atlaklaratlaklarn yeri ve an yeri ve assduvardaki boduvardaki boluk miktarluk miktarna ve na ve yerine gyerine gre dere deiiir:ir: ((ekilekil--3.73.7 c c ve 3.7ve 3.7 d, d, ekilekil--33.9 a,.9 a, 33.9 b.9 b ve ve 33.9 c)..9 c).


8EEer deprem yer hareketinin der deprem yer hareketinin dey bileey bileeni eni bbyyk ise, depremin merkezine yakk ise, depremin merkezine yakn yerlerde n yerlerde ddey yey yndeki deprem kuvvetleri ndeki deprem kuvvetleri nemli nemli boyutlara ulaboyutlara ulaabilir.abilir.

ekilekil--3.9 c de g3.9 c de gsterilen tsterilen trde borde boluklar luklar arasarasnda dnda dey bey bllmlerde kesme mlerde kesme atlaklaratlaklaroluoluabilir abilir


YYma yapma yaplarlarn n duvarlarduvarlar ddzlemlerine zlemlerine dik ydik ynde de hasar nde de hasar ggrebilir. rebilir.

Bu tBu tr hasarr hasarn nedeni n nedeni duvarlarduvarlarn n st st babalarlarndan birbirine ndan birbirine yeteri kadar rijit bir yeteri kadar rijit bir ddeme plaeme pla, , atatmakasmakas ya da hatya da hatl ile l ile babalanmamlanmam olmasolmasddr. r.

Bu durumdaBu durumda ekilekil--3.63.6'da anlat'da anlatlan davranlan davrangegeerli deerli deildir. ildir.


9st bast balarlarndan ndan yeterli biyeterli biimde imde babalanmamlanmamduvarlar ters pandduvarlar ters pandl l gibi, bahgibi, bahe e duvarlarduvarlar gibi, gibi, serbest serbest durmaktaddurmaktadrlar. rlar.

GeniGeni aaklklklarklarolan okul, cami gibi olan okul, cami gibi bbyyk hacimli k hacimli alanlaralanlar eviren eviren duvarlar betonarme duvarlar betonarme bir plak sistemi ile bir plak sistemi ile de olsa birbirlerine de olsa birbirlerine rijit bir birijit bir biimde imde babalanmamaktadlanmamaktadr. r.


AyrAyrca aynca ayn durum durum ok yok yksek (3.00 metre ve daha fazla) duvarlarla ksek (3.00 metre ve daha fazla) duvarlarla evrelenen hacimler ievrelenen hacimler iin de gein de geerlidirerlidir ekilekil--3.103.10'da bu t'da bu tr yr yma yapma yap duvar duvar hasarhasar rnekleri verilmektedir.rnekleri verilmektedir.

Depremlerde yapDepremlerde yaplara her iki asal dolara her iki asal dorultularrultularnda kuvvetler gelmektedir. nda kuvvetler gelmektedir.

Bu iki yBu iki ynlnl yykleme altkleme altnda ynda yma yapma yap kkesinin durumuesinin durumu ekilekil--3.113.11 a'daa'daverildiverildii gibidir.i gibidir.

EEer duvarlar ker duvarlar kede iyi baede iyi balanmamlanmam ve hatve hatl ya da tavan dl ya da tavan demesi emesi yoksa duvarlar kyoksa duvarlar kede birbirlerini dede birbirlerini dzlemleri dzlemleri dna dona doru itmektedir veru itmektedir veekilekil--3.11 3.11 bb'de'de ggrrlen hasar olmaktadlen hasar olmaktadr.r.


10

ekilekil--3.123.12'de y'de yma yapma yaplarlarn kn ke e hasar bihasar biimleri verilmektedir. imleri verilmektedir. KKe hasare hasar 11-- DuvarlarDuvarlarn kn kede ede yeterli bir yeterli bir rgrg ddzeni ile zeni ile babalanmamlanmam olmasolmas, , 22-- yyksek ve uzun duvarlarksek ve uzun duvarlarn n yetersiz yetersiz rijitlikterijitlikte bir bir atat sistemi ile sistemi ile babalanmlanm olmasolmas, ya da, ya da33-- kesikesien duvarlara depremde en duvarlara depremde gelen bgelen byyk zorlamalar nedeni ile k zorlamalar nedeni ile oluoluabilir.abilir.ekilekil--3.123.12'de verilen y'de verilen yma yapma yaphasar hasar rnekleri henrnekleri henz z atlaklaratlaklarn ilk n ilk oluolumamaa baa baladlad aaamalaramalarggstermektedir. stermektedir. Daha sonraki aDaha sonraki aamalarda amalarda atlaklar atlaklar genigenilemekte ve blemekte ve bttn duvara n duvara yayyaylmaktadlmaktadr.r.atlaklaratlaklarn genin genilemesi ile duvar lemesi ile duvar paralanmakta ve dparalanmakta ve dey yey ykleri kleri tatayamaz duruma geldikten soma yamaz duruma geldikten soma ezilen duvar yezilen duvar ykklmakta ve bununla lmakta ve bununla birlikte yapbirlikte yapnnn tahliyeleri n tahliyeleri st st ste ste yylarak glarak gmektedir.mektedir.


YYma yapma yap duvarlarduvarlarnda dnda dey yey ykler kkler krrlma lma atlaklaratlaklarekilekil--3.133.13'de g'de gsterilen bisterilen biimde, dimde, dey yey ynde olmakta nde olmakta ve duvar dve duvar dzlemine dik yzlemine dik ynde geninde genilemektedir. lemektedir.


11

ekilekil--3.143.14'de 'de

tutula ve tala ve ta

yyma ma

duvarlarda duvarlarda

ddey yey ykler kler

altaltnda nda

duvarda olan duvarda olan

iime me

verilmektedir. verilmektedir.


BoBoluklarluklarn n ok bok byyk ve tuk ve tulalarlalarn don nedeni ile basn don nedeni ile basnndayandayanmmnnn n ok azalmok azalm olduolduu bir tuu bir tula yla yma yapma yapduvarduvarnda olan ezilmelernda olan ezilmeler ekilekil--3.153.15'de verilmektedir.'de verilmektedir.


12


TABLO-3.1-ATLAKLARIN GENL VE YIMA YAPI GVENL

Yap artk yklma aamasna gelmitir.

Yapda ar hasar, ciddi onarm ya da yeniden yapm gerekir.ok Ar ve ok Tehlikeli

25.0 mm'den ok

Yapnn stabilitesi ok byk bir tehlike altndadr.

Ciddi onarm ve glendirme gerekir.Ar15.0 - 25.0 mm

Pencere camlan atlar ve krlabilir, svalar dklmeye balar. Tula duvarlar paralanr. Yma kemerler kebilir. Bu boyutlardaki atlaklar kabul edilemez atlak snrn oluturur.

Kap ve pencereler skabilir. Su ve kanal balantlar krlabilir. Binaya su ve souk girer.

Orta - Ar5.0- 15.0 mm

D duvarlardan ieriye hava akmlar duyumsanmaya balar, pencere ve kaplar skr ve kapanmamaya balayabilir. Yapnn kullanmetkilenmeye balar.

Tayc sistemi etkilemeye balar.Orta2-5 mm

Bu dzeydeki atlaklar tula ve briketleri, pencere ve kap lentolarn atlatabilir. Birka metre uzaktan fark edilebilirler. Bu dzeyden daha ileri dzeydeki atlaklar yapda oturanlar nlem alnmas iin harekete geirebilir.

Tayc sisteme bir etkisi yoktur. Estetik adan sakncal olabilir. D cephe elemanlarnn ypranmasn hzlandrr.

Orta1.0-2.0 mm

Buraya kadar olan atlaklar klcal atlaklardr. ou zaman gzden kaabilir. 1 mm yakn atlaklarda duvar katlarnda buruukluklar gzlenebilir.

Tayc sisteme bir etkisi yoktur. Estetik adan sakncal olabilir. D cephe elemanlarnn ypranmasn hzlandrr.

Az0.3 - 1.0 mm

Tayc sisteme ve yapnn kullanmna bir etkisi yoktur.nemsiz, Az0.1 - 0.3 mm

Yapya ve kullanma etkisi yoktur.nemsiz0. l'den az

AklamalarHasar Derecesiatlak Genilii

Yma yaplardaki atlaklarn genilii ile yapnn kullanlabilirlik ve gvenlii arasndaki iliki Tablo- 3.1'deki gibi kabul edilebilir.

Temelleri saTemelleri salam ve yeterli boyutlarda olan ylam ve yeterli boyutlarda olan yma bir ma bir

yapyapda da atlaklar 1 atlaklar 1 mm'denmm'den daha bdaha byyk bir genik bir genililie e

ulaulaamazlar.amazlar.

GeniGenililii bu miktari bu miktar aaan an atlaklar oturanlar tarafatlaklar oturanlar tarafndan ndan

hemen doldurulur. hemen doldurulur.

atlaklaratlaklarn 3 n 3 mm'yimm'yi aamasmas yapyapda oturanlarda oturanlar ve ve

ininaataatlarlar ddndndrmermee ve rahatse ve rahatsz etmez etmee bae balar.lar.

MMteriler evi satteriler evi satn almaktan vazgen almaktan vazgeebilirler. ebilirler.

YapYap dedeer kaybetmeer kaybetmee bae balar. lar.

YapYapnnn yn ykklma riski olmasa bile beklentilere uymadlma riski olmasa bile beklentilere uymad

iiin bir yetersizlik sin bir yetersizlik sz konusudur (z konusudur (PrykePryke -- 1981).1981).


11yigmahasar

Documents