๑

สายธารปรชญาคอท�มาของสรรพศาสตร

ผศ.ดร.จกรพรรณ วงศพรพวณ

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ความนาเบ�องตน

เม�อพดถงปรชญาทาใหขาพเจานกถงสมยท�ศกษาอยท�มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วด

มหาธาตฯ กรงเทพมหานคร เน�องจากเรยนทางดานปรชญาจงมคณาจารยท�เช�ยวชาญสายปรชญาหลายทาน

มาบรรยาย และในท�น�มอาจารยทานหน�งคอ รศ.ดร.จนดา จนทรแกว แหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร ไดรบ

เชญมาบรรยายถวายความรแกพระนสตช�นปท� ๓ – ๔ ดวยเชนกน คร� งหน�งขณะท�ทาการบรรยายทานไดพด

ไวประโยคหน�งซ�งขาพเจาจดจาไดอยางแมนยาวา “เกดเปนคนถาไมไดเรยนรเร�องปรชญาถอวาเสยชาตเกด”

ประโยคน� ทาใหขาพเจาขบคดอยนานหลายป จนกระท�งไดมโอกาสไปศกษาตอระดบปรญญาโทดาน

ปรชญาท� Madras Christian College ประเทศอนเดย จงทาใหขาพเจาพอหตาสวางข�นมาไดบาง และบดน�

ขาพเจายนยนดวยความเหนสวนตววาส�งท�อาจารยทานน�นพดไวเปนเร�องจรงแนทเดยว

เหตผลท�ขาพเจายนยนเหนตามน�นกเพราะมองเหนวาปรชญามความสมพนธกบมนษยอยางมากมาย

แทบจะทกดาน น�นคอทกๆ วนเราจะเผชญกบส�งท�เปนปรชญาหรอเปนปญหาทางปรชญาอยแลว แตเราไม

คอยรเน�องจากวาเราขาดการสงเกตหรอไมสนใจท�จะแยกแยะวาส�งท�เราเผชญน�นเปนปญหาทางปรชญาดาน

ใด เราจงไมรวาชวตของเราเก�ยวของกบปรชญาทกวน ความรทางปรชญาเปนความรเก�ยวกบการดารงอย

ของมนษยในฐานะท�เปนมนษย เพราะมนษยมสภาพท�แตกตางจากสตวท�วไป น�นคอสามารถคดหาเหต

ผลได และเหตผลน� เองเปนคณสมบตประจาตวของมนษย ทาใหมนษยเหนอกวาสตวโลกท�งปวง ดงน�นใน

ชวตของมนษยจงมคาถามหรอความสงสยเกดข�นมากมาย แมแตคาถามท�อยเหนอประสบการณมนษยเอง

เชน คนเรามาจากไหน ตายแลวไปไหน วญญาณหลงจากตายมหรอไม เปนตน คาถามเหลาน�ลวนเปนหนาท�

ของปรชญาท�จะตามคนหาคาตอบหรอหาเหตผลมาอธบาย ซ�งการแสวงหาเหตผลหรอหลกความจรงน� เอง

เปนกระบวนการเกดข�นของปรชญา

การเรยนรปรชญาจงเปนการเพ�มพนความรในภาพรวมของทกสาขาวชา เพราะปรชญาเปนตน

กาเนดของสรรพศาสตร เปนวชาท�พยายามแสวงหาเหตผลเพ�อแสดงทศนะตอชาวโลก ท�งยงพยายามเขาถง

แกนแทของจกรวาล๑ ท�สลบซบซอนเกนกวาประสบการณของมนษยจะเขาถงได สาระของปรชญาคอ

สามารถทาใหผศกษาเขาใจปญหารอบดาน และรจกรบฟงเหตผลของผอ�น ทาใหเปดใจกวาง มหลกการเปน

ของตนเองสามารถปลดเปล�องตนใหเปนอสระจากขนบธรรมเนยมจารตประเพณตางๆ ท�บบรดทางสงคมได

ย�งในยคปจจบนมการพฒนาไปเรวมาก โดยเฉพาะทางดานวตถ หรออาจจะเรยกไดวาเปนยคทองดานวตถ

๑ J.N. Sinha, Introduction to philosophy (Culcutta : New central book agency) p. ๑.

๒

นยมไปแลว ในยคน� จตใจผคนคอนขางจะเปราะบางไปตามกระแสความเจรญของการพฒนาโลกยคใหม

(Modern Science) ทาใหเกดปญหาท�สลบซบซอนมากมายในสงคม อนเปนผลมาจากความมงม�นท�จะพฒนา

ดานวตถเพยงฝายเดยว แตขาดการพฒนาทางดานจตใจ ซ�งสภาพปญหาท�เกดข�นเชนน� ความรทางปรชญาม

ความจาเปนอยางย�งท�จะตองเขามามบทบาทในการตอบปญหาถงวธการแกปญหาสงคม โดยเฉพาะอยางย�ง

ปญหาทางดานจรยศาสตร ซ�งถอวาเปนปญหาทางปรชญาโดยตรง

กระบวนการเกดข�นของปรชญา

กระบวนการเกดข�นของปรชญาอยท� “ความสงสยใฝร” ตอปรากฏการณตางๆ ท�เกดข�นรอบๆ ตว

มนษย และเม�อเกดความสงสยแลวกมความอยากรอยากเหนและอยากหาคาตอบเก�ยวกบปรากฏการณน�นๆ

เพ�อสนองความตองการของตน หรอเพ�อนาเอาส�งท�ตนศกษาคนควาไดน�นไปเปนแนวทางในการดาเนนชวต

ตอไป จะเหนไดวาจดเร�มตนของการสงสยใฝรน� เองคอตวตนท�แทจรงของปรชญา ซ�งถอวาเปนตนตอหรอ

ท�มาของสรรพศาสตรบรรดามในโลกท�เราศกษากนในปจจบน

ส�งท�ปรชญาสงสยและพยายามคนหาคาตอบมอยสองลกษณะใหญๆ คอลกษณะท�เปนจตหรอ

นามธรรมกบลกษณะท�เปนวตถหรอรปธรรม ในสวนท�เปนจตน�นสวนมากเกดข�นทางดานตะวนออกหรอท�

เรยกกนวาปรชญาตะวนออกหรอปรชญาชวต สนใจศกษาในเร� องของชวต จต วญญาณ หรอส�งท� เปน

นามธรรมท�งหลายท�มนษยไมสามารถจะสมผสไดทางกายภาพโดยตรงยกเวนทางจต มจดเร�มตนท�ประเทศ

อนเดย สวนท�เปนวตถน�นเกดข�นทางดานตะวนตกหรอท�เรยกวาปรชญาตะวนตก สวนใหญจะสนใจศกษา

คนควาเก�ยวกบเร�องของวตถหรอสสารในเชงรปธรรม เชน ธาเลส(Thales) ซ�งไดรบการยกยองวาเปนบดา

แหงปรชญาตะวนตก มความสนใจท�จะหาคาตอบเก�ยวกบการเกดข�นของจกรวาลในเชงธรรมชาต โดยให

ความเหนวาน� าเปนจดเร�มตนของสรรพส�ง เปนตน ปรชญาตะวนตกน�มจดเร�มตนท�ประเทศกรก ปรชญาท�ง

สองสายน� ไดไหลบาแตกประกายเปนสาขาอารยธรรมทางความคดไปยงประเทศตางๆ ท�อยในแถบเดยวกน

แลวปรบเขากบฐานความคดประเพณวฒนธรรมของประเทศน�นๆ จนกลายเปนมรดกตกทอดทางสงคม

ความคดอนกอใหเกดลทธ ศาสนา และปรชญาประจาชาตน�นๆ ในเวลาตอมา

ปรชญา กบ Philosophy

คาวา “ปรชญา” น� พระเจาวรวงศเธอกรมหม�นนราธปพงศประพนธ(พระเจาองควรรณ) ทรงแปล

และบญญตศพทมาจากภาษาองกฤษวา “Philosophy” ท�งสองคาน� แมจะใชแทนกนแตกมความหมายและ

ท�มาตางกนกลาวคอ “ปรชญา” เปนศพทท�ไดมาจากแนวคดทางตะวนออก(อนเดย) ปรชญาสายตะวนออกน�

สวนใหญมมลกาเนดรวมกบศาสนา คอเกดจากคาประศาสนของศาสดาแหงศาสนาตางๆ เชน พทธศาสนา

กบพทธปรชญาตางกเกดจากคาประศาสนของพระพทธเจา และพทธศาสนาดาเนนไปตามหลกคาประศาสน

คอพระไตรปฎก โดยไมจาเปนตองใชเหตผลตความคาประศาสนเหลาน�น แตพทธปรชญาเกดจากความ

จาเปนตองใชเหตผลตความคาประศาสนเพ�อใหเขาใจความหมายอนสลบซบซอนอยในคาประศาสนน�นๆ

๓

ปรชญาอนเดยจงมบอเกดจากคมภรทางศาสนาน�นเองและทาหนาท�ชวยประคบประครองศาสนาใหเจรญ

แพรหลายย �งยน๒ คไปกบการดาเนนชวตของมนษย โดยเนนการพฒนาทางจต ฝกฝนเพ�อใหหลดพนจาก

เคร�องพนธนาการท�งหลายอนเปนเหตใหตองเวยนวายตายเกดในสงสารวฏฏ

สวน “Philosophy” มรากศพทมาจากแนวคดทางตะวนตก โดยเฉพาะท�ประเทศกรก นกคดชาวกรก

ไดเกดความพศวงกบปรากฎการณของโลกแลวพยามยามหาทางอธบายเก�ยวกบกฎพ�นฐานแหงปรากฎการณ

เหลาน�น ความพศวงสงสยน� เองเปนจดเร�มตนของปรชญา๓ แตปรชญาตามทศนะทางตะวนตกสวนใหญ

ไมไดเกดจากศาสนาเหมอนกบปรชญาตะวนออก แตเกดจากอจรยภาพของนกคดคนสาคญๆ ต�งแตโบราณ

กาลจนถงรวมสมย๔ ดงน�นปรชญาตะวนตกบางสานกจะไมเหนดวยกบหลกและวธการทางศาสนา จงม

ลกษณะวจารณศาสนาอยางรนแรงกม อยางเชนลทธมารก(Marxism) มองวา ผปฏบตตามคาสอนของศาสนา

ใดศาสนาหน� งกเหมอนกบคนท�กาลงตดยาเสพตด เพราะศาสนากคอยาเสพตด(Religion is an opium)๕ ท�

สามารถกลอมใหมนษยสลบไสลเงยบงนได

อกนยหน� ง คาวา “Philosophy” ท�แปลวา ความรกในปญญาหรอความรน�น หมายถงปญญาหรอ

ความรซ�งเปนของพระเจาแตผเดยว มนษยไมมสทธ� เปนเจาของความรได มสทธ� แครกหรอสนใจในความร

เทาน�น เพราะมนษยไมมศกยภาพพอท�จะมความรเปนของมนษยเองได ความรหรอศาสตรตางๆ ท�มนษย

คนหาไดถอวาไดมาจากการประทานของพระเจาท� งส�น๖ ในเร� องน� สามารถจะจบประเดนการสนทนา

ระหวาง พธากอรส(Pythagoras) กบพระเจาลออน(Lyon) ผครองแควนฟลอสเปนเคร�องยนยน กลาวคอพระ

เจาลออนทรงเหนวา พธากอรสฉลาดปราดเปร�องมาก จงตรสถามวา พธากอรสฉลาดรอบรในวชาการสาขา

ใด พธากอรสตอบวา ตวทานเองไมใชคนฉลาดรอบร(Sophoi) เพราะยงเปนมนษยธรรมดา มแตพระเจา

เทาน�นท�เปนสพพญ� คอรอบรสารพด ตวทานจงเปนเพยงคนท�รกในความร(Philosophoi) เทาน�น และคาวา

“Philosophoi” ในภาษากรกไดกลายมาเปน Philosopher ซ�งแปลาวา นกปรชญา ในภาษาองกฤษ อนหมายถง

ผรกความรอบร๗

ถงแมวา ค าวา “ปรชญา” กบ “Philosophy” จะมความหมายตางกนดงกลาว แตกมมลกาเนด

เหมอนกนคอความสงสยใฝร ถารแลวนามาเปนทางในการดาเนนชวตหรอเรยกวาปรชญาชวต น�นคอ

ลกษณะของปรชญาตะวนออก แตถารแลวท�งความรเดมเหลอไวแตหลกทฤษฎแลวพยายามแสวงหาความร

๒

อดศกด� ทองบญ, ปรชญาอนเดยรวมสมย (กรงเทพฯ : เพ�อนพมพ,๒๕๓๒), หนา ๔.

๓ J.N.Sinha,Ibid. P. ๔.

๔ อดศกด� ทองบญ, อางแลว, หนา ๔.

๕ อดม บวศร, ปรชญาศาสนา (ขอนแกน : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๓), หนา ๗๗.

๖ พระมหาจกรชย มหาวโร, ปรชญา : ศาสตรแหงภมปญญาของมนษย (เลย : มจร.วทยาลยสงฆเลย,๒๕๔๘), หนา ๕.

๗ พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต), ปรขญากรก บอเกดภมปญญาตะวนตก (กรงเทพฯ : บรษท เคลดไทย,๒๕๔๐), หนา

๔๒.

๔

ใหมตอไปอยางไมหยดย �ง น� เปนแนวทางของปรชญาตะวนตก แตเม�อพจารณาโดยภาพรวมของความหมาย

ท�งสองศพทแลวกไมเหนวาจะมคาใดท�เหมาะสมไปกวาคาสองคาน� ดงน�นท�งสองคาน� จงเปนศพทท�ม

ความหมายใกลเคยงกบลกษณะของเน�อหาทางปรชญามากท�สด

แนวคดปรชญาตะวนออก

ปรชญาตะวนออกท�ไดช�อวาเปนปรชญาชวตเพราะเนนศกษาคนควาทางดานจตวญญาณเปนหลก

กลาวคอเปนการศกษาเขาไปลวงรภายในจตวญญาณของมนษยอยางแทจรงโดยมเปาหมายเพ�อรแจงตนเอง

(Self-Enlightenment) หรอเขาสความเปนหน� งเดยวกบพระผเปนเจา ซ�งการศกษาดงกลาวมพ�นฐานทาง

ความคดท�วา ระบบแวดลอมของชวตมนษยมองคประกอบสาคญมากมายหลายหนวยท�สลบซบซอนสาหรบ

การเจรญชวต อกท�งการมชวตภายนอกและภายในมความสมพนธระหวางมนษยดวยกนเองและมนษยกบ

ส�งแวดลอม เม�อเปนเชนน� จงทาใหมนษยตองพยายามแสวงหาระเบยบแบบแผนในการดารงชวต มระบบ

ความรเก�ยวกบส�งตางๆ และมปรชญาชวตเปนของตนเองท�ตอมาไดกลายเปนหลกความเช�อถอ หลกการ

ปฏบต หรอแนวทางของความประพฤตในสงคมมนษย ดงท�ปรากฏในกระแสแนวคดตามหลกปรชญา

ตะวนออกท�มรากฐานมาจากปรชญาอนเดย ปรชญาจน ปรชญาพทธ หรอแมแตปรชญาอสลาม ท�ได

ถายทอดไปสจตวญญาณของชาวเอเชยในภมภาคตางๆ ของทวปเอเชย

เม�อศกษาปรชญาตะวนออกโดยภาพรวมแลวจะพบวา เปนระบบปรชญาท�สรางแรงกระตนใหเกด

การคดคนหาวธการแกปญหาชวตหรอปญหาของตวเองใหถงท�สดของการแกปญหา กลาวคอส�นความสงสย

ตอปญหาชวตอยางส�นเชงไมหวนกลบมาสงสยอก การคนพบวธการแกปญหาในลกษณะน� ของนกคด

ตะวนออกไดกลายมาเปนมรตกอนล�าค �าทางจตใจของมนษยชาตในท�สด น�นคอทาใหเกดศาสตรเก�ยวกบ

ลทธ ศาสนา และปรชญาตางๆ ข� นมากมาย อนมลทธความเช�อถอของมนษย อนมหลกแสดงกาเนดและ

ความส�นสดลงของโลกอนเปนไปในฝายปรมตถประการหน� ง แสดงหลกธรรมเก�ยวกบบญบาปอนเปนไป

ในฝายศลธรรมประการหน� ง พรอมท�งลทธพธท�กระทาตามความเหนหรอตามคาส�งสอนในความเช�อถอ๘

ซ�งความเช�อดงกลาวน� ไดปรากฏในหลกปรชญาหรอคาสอนของลทธศาสนาตางๆ ในภมภาคแถบเอเชย เชน

ศาสนาพราหมณ-ฮนด ศาสนาพทธ ศาสนาเตา ศาสนาขงจ�อ เปนตน

ศาสนามตนเคามาจากปรชญา

ปรชญาถอวาเปนตนคดนาทางเพ�อใหศาสตรท�งหลายเกดข�น นกปราชญบางทานจงเปรยบปรชญา

เหมอนกบรถแทรกเตอรท�มหนาท�คอยทาถนนหนทางท�ขรขระหรอเปนปาดงพงทบใหราบเรยบเพ�อใหรถ

ชนดอ�นว�งไดอยางสะดวกสบาย และเม�อทาถนนหนทางเสรจแลวกไมปรารถนาจะใชถนนน�นรวมกบรถ

ชนดอ�น แตกลบไปต�งหนาต�งตาบกปาดงพงไพรเพ�อทาถนนเสนใหมตอไป ความรทางปรชญากเชนกนม

หนาท�บกเบกนาทางตนความคดเพ�อเสาะแสวงหาความรใหมๆ โดยมเคร� องมอท�สาคญในการนาทางคอ

๘

เสฐยร พนธรงส, ศาสนาเปรยบเทยบ (กรงเทพฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๓๔), หนา ๑๑.

๕

“ความสงสย” แลวพยายามหาคาตอบในส�งท�ตนสงสยน�นเพ�อสนองความอยากรอยากเหนของตน แตเม�อร

หรอหายสงสยแลวกจะท�งความรน�นไวใหคนอ�นไดศกษาคนควาและพฒนาตอไป สวนตวปรชญาเองกจะ

ไปคนควาหาความรใหมท�ยงปกปดมดมดหรอยงไมไดเปดเผยตอสาธารณชน โดยหลกการน� ความรทาง

ปรชญาจงมลกษณะเปนความรแบบปลายเปด(Open-Ended)๙ ท�คอยทาทายใหนกคดสบคนหาความรใหมๆ

ตามกาลงสตปญญาของตนอยางไมมวนส�นสด

ในเร� องของการเกดข� นของลทธศาสนาตางๆ กอาศยกระบวนการทางปรชญาเปนตนนาทาง

เชนเดยวกน จงไดเกดเปนศาสตรแหงคาสอนท�เรยกวา “ศาสนศาสตร” ข�น อยางเชนมนษยสมยโบราณอาศย

ความไมร(อวชชา) ไมเขาใจในเหตผลทางดานภมศาสตร ดาราศาสตรและปรากฏการณธรรมชาตอ�นๆ กเลย

พากน “สงสย” วาเหตการณตางๆ น�นเกดข�นมาไดอยางไร ดอยางคนอยปตโบราณไมเคยเดนทางข�นไปทาง

เหนอของทวปแอฟรกา กเลยไมรวาแมน� าไนล(Nile) ไหลจากตนทางเหนอทวปแอฟรกามาลงทะเล และเม�อ

มความสงสยกมนกคดท�ฉลาดท�สดพยายามหาคาตอบให โดยสรางเปนเทพนยายวา กระแสของแมน� าไนล

เปนน� าตาของเทพธดาไอรสรองใหอาลยรกตอมหาเทพโอรสพระสวามท�ถกปลงพระชนม พอถงฤดน� าหลาก

แมน� าทวมเตมฝ�งกพากนทาพธบวงสรวงสงเวยแมน� ากน จนเกดเปนลทธนบถอเทพเจาและกลายมาเปน

ศาสนาประเภทเทวนยมในปจจบน

ความกลวตอปรากฏการณธรรมชาตตางๆ ของมนษยสมยดกดาบรรพ เชน ฝนตกหนก พายพด

กระหน�า น� าทวม ฟาผา เปนตน กถอวาเปนอกสาเหตหน� งท�ทาใหมนษยสงสยและพยายามคนหาคาตอบวา

ส�งเหลาน�มตนสายปลายเหตมาอยางไร และในท�สดกมผหาคาตอบไดวา ปรากฏการณเหลาน�นนาจะมาจากผ

มฤทธ� เดชท�ย�งใหญเหนอมนษยดลบนดาลใหเกดข�น ซ�งผฤทธ� เดชดงกลาวกคอเทพเจาท�งปวงน�นเอง จงเกดม

ความเช�อเร�องเทพเจาตางๆ ข�น เชน เทพเจาแหงฝน เทพเจาแหงพาย เทพเจาแหงไฟ เปนตน จงพากนหาทาง

ออกดวยการเอาอกเอาใจเทพเจาในรปแบบของการเคารพกราบไหว เชนบวงทรวงบชา ตลอดจนบนบาน

ศาลกลาวเพ�อมใหเทพเจาเหลาน�นบนดาลภยพบตแกตน แตขอใหบนดาลความสขสวสด� มาให๑๐ และผลจาก

จากคดหาคาตอบในเร�องดงกลาวน� เอง ไดกลายมาเปนคาตอบของศาสนาท�สาคญศาสนาหน� งของโลกคอ

ศาสนาพราหมณ-ฮนด

พทธศาสนาเก�ยวของกบปรชญาหรอไม

พทธศาสนาไดช�อวาเปนศาสนาท�เกดจากความตองการเหตผลในการแสวงหาคาตอบของชวตมาก

ท�สดศาสนาหน�ง ดงจะเหนไดจากเจาชายสทธคถะกอนท�จะไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา พระองคใช

วธคดหาคาตอบท�เกดจากความสงสย เม�อเหนคนแก คนเจบ คนตายวา ทาไมคนเราถงตองเกด แก เจบ ตาย

ดวย ไมเกด ไมแก ไมเจบ ไมตายไดหรอไม และเราจะพนไปจากส�งเหลาน� ไดอยางไร พระองคทรงคดอยาง

๙

พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต), อางแลว, หนา ๘.

๑๐ คณ โทขนธ, ศาสนาเปรยบเทยบ (กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร,๒๕๓๗), หนา ๘.

๖

เปนกระบวนการ โดยการแสวงหาประโยชนจากเหตการณธรรมดาๆ เหลาน�มาเปนตวปลกเราใหเกดปญญา

พจารณาสอดสองเทยบเคยงถงบรรดาสรรพสตวท�งหลายในโลกวา เม�อเกดมาแลวกตองแก เจบ ตาย ไมม

ใครจะสามารถหลกพนไปได จนถงนาไปสความคดท�มองโลกในแงตรงกนขาม โดยเทยบเคยงวา เม�อมรอน

กมเยนแก มมดกมสวาง มทกขกมสข เปนตน ฉะน�นเม�อมความเกด ความแก ความเจบ ความตาย กตองม

ความไมเกด ความไมแก ความไมเจบ ความไมตาย และเม�อมความทกข กตองมความพนทกขอยางแนนอน

เม�อทรงคดไดขอสรปเชนน�น จงไดเสดจออกทรงผนวชเพ�อคนหาเหตผลท�เกดจากความสงสยเก�ยวกบ

เหตการณท�ทาใหเกดทกขเหลาน�น และในท�สดพระองคกไดคนพบเหตผลคอสภาพความเปนจรงของสรรพ

ส�งในโลก คอพระสพพญ�ตญาณอนเปนมลเหตใหเกดพระพทธศาสนา

จากเหตผลท�กลาวมาขางตนแสดงใหเหนวาศาสนศาสตรมตนเคามาจากกระบวนการทางปรชญาคอ

สงสยใครรแลวคนหาคาตอบ พทธศาสนากเชนกนเร�มตนท�ความสงสยใครรของเจาชายสทธตถะตอความ

เกด ความแก ความเจบ ความตาย และใครจะหาวธใหพนไปจากส�งเหลาน� จงเสดจออกจากวงเพ�อแสวงหา

ส�งท�พระองคตองการจะรดวยพระองคเอง ซ�งกใชเวลาถง ๖ พรรษา จงคนพบและพนจากความสงสยน�นได

พทธศาสนากบหลกเหตผล

พทธศาสนาเปนศาสนาท�เกดจากพ�นฐานความคดท�เปนระบบโดยอาศยหลกศรทธา เหตผล และ

ปญญาเปนเคร�องมอในแสวงหาความจรง ในขณะท�ศาสนาอ�นจะเนนเฉพาะเร�องของศรทธาอยางเดยว ดวย

เหตน� พทธศาสนาจงมสวนเก�ยวของกบปรชญามากท�สดเม�อเทยบกบศาสนาอ�นเพราะ พระพทธศาสนา

นอกจากจะอยบนฐานของศรทธาแลวยงอยบนฐานของปญญาหรอเหตผลดวย๑๑ และท�พทธศาสนาเก�ยวของ

กบเหตผลน� เองจงเปนส�งผลกดนใหพทธศาสนาเขาสพรมแดนของปรชญา ซ�งกสอดคลองกบท� อลเบรต

ไอนสไตน (Albert Einstein) กลาวไววา “ศาสนาในอนาคตจะตองเปนศาสนาสากล น�นคอจะตองมองขาม

หรออยเหนอพระเจาท�มตวตนและหลกเล�ยงการถอตามหลกคาสอนแบบเดมๆ (ท�เนนใหเช�อตามอยางเดยว)

และแบบเทวนยม หลกคาสอนจะตองครอบคลมท�งธรรมชาตและจตวญญาณท�มพ�นฐานมาจากเหตผลและ

ประสบการณท�งปวง ท�งยงสามารถรบมอกบหลกการทางวทยาศาสตรสมยใหมได ซ�งศาสนาท�วาน�นกควร

เปนพทธศาสนา”๑๒(the religion of the future will be a universal religion. It should transcend a personal

God and avoid dogmas and theology. Covering both the natural and the spiritual, it should be based on a

religious sense arising from reason and experience of all things. If there is any religion that could cope

with modern scientific needs, it would be Buddhism)

๑๑

บญวฒน บญทะวงศ,เอกสารประกอบการสอนวชาพทธปรชญา (เลย : สถาบนราชภฏเลย,๒๕๔๖), หนา ๕.

๑๒ พระมหาณรงค กนตสโล(อนคา), Dhamma in Advanced English (เชยงใหม : มจร.วทยาเขตเชยงใหม,มปป.), หนา

๑๑.

๗

ผลท�ไดรบจากการคดคนปรชญาสายตะวนออก

เม�อศกษาปรชญาสายตะวนออกแลวจะพบวา เปนระบบปรชญาท�สองอารยธรรมท�ย�งใหญต�งแต

อดตในซกโลกตะวนออก(ทวปเอเชย) ไดแกอนเดยและจนซ�งถอเปนแหลงกาเนดภมปญญาตะวนออก นก

ปรชญาตะวนออกสนใจความเปนจรงเชนเดยวกบนกปรชญาตะวนตก แตส�งท�เปนเอกลกษณสาคญของ

ปรชญาตะวนออกคอความสนใจตอความเปนจรงเพ�อการปฏบตตนมงสการเปนหน� งเดยวกบความเปนจรง

ของชวต น�เองท�ผศกษาปรชญาจงมความคดวาปรชญาตะวนออกเปนปรชญาชวตท�พยายามคนหาวถชวตส

ความเปนจรง เพราะแนวคดทางปรชญาท�คนคดข�นไดน�นมการนาไปปฏบตในชวตประจาวน จนกลายเปน

บอเกดลทธ ศาสนาไปในท�สดและผลจากการคดคนของนกปรชญาสายตะวนออกน� เองทาใหประเทศท�อย

ในแถบทวปเอเชยเกดความตองการท�พ�งทางจตใจหรอท�เรยกวาศาสนา(Spiritual needs) มากกวาจะไปสนใจ

การคนหาการกาเนดของโลกหรอจกรวาล แตจะสนใจถงความจาเปนท�มนษยจะตองมศาสนาหรอหลก

ศลธรรมระหวางมนษยดวยกน โดยเช�อวาศาสนาจะเปนเคร�องผกพนเพ�อประโยชนและความสขรวมกนได

แนวคดปรชญาตะวนตก

จดเร� มของการศกษาคนควาหาความจรงของปรชญาสายตะวนตก เร�มตนดวยเร� อง “โลก” หรอ

“จกรวาล” ท�งสองคาเปนคารวมและใชแทนกนได หมายถงส�งตางๆ หรอทกส�งท�มอย๑๓เน�องจากปรชญา

ตะวนตกเกดข�นคร� งแรกท�ประเทศกรก จงนยมเรยกวา “ปรชญากรก” ชาวกรกเปนชนเผามหศจรรยมอจรย

ภาพในศลปวทยาการหลายแขนง จงสามารถสรางชาตใหเจรญรงเรองกวาชนชาตอ�นในสมยน�น นกปราชญ

กรกโบราณไดฝากภมปญญาไวจนกลายเปนอารยธรรมอนล �าคาของโลกท�ชาวตะวนตกนามาประยกตใชจน

ประสบผลสารเรจอยางงดงามในการพฒนาชนชาตตนจนเหนอซกโลกตะวนออกในเร�องของการพฒนาทาง

กายภาพสมยใหม(วทยาศาสตรและเทคโนโลย)

ปรชญากรกไดจดประกายดวยการแสวงหาความรเก�ยวกบธรรมชาตเพ�อตองการทราบคาตอบ

เก�ยวกบเน�อแทของโลกท�มนษยอาศยอยวาเกดข�นมาอยางไรและประกอบดวยอะไร๑๔ผลของการแสวงหาทา

ใหนกปรชญาคนพบคาตอบมากมายหลายมมเก�ยวกบตนกาเนดของจกรวาลหรอท�เรยกวา “ปฐมธาตของ

โลก” โดยเร�มตนจาก ธาเลส(Thales) ใหความสาคญกบน� า อานกซมานเดอร(Anaximander) สนใจเร�องสาร

ไรรป ไปจนถง เดมอครตส(Democritus) คนพบเก�ยวกบปรมาณ(Atom) ซ�งเช�อวาเปนอนภาคท�เลกท�สดของ

สสารแบงยอยลงอกไมไดแลว มจานวนมากมายไมอาจนบไดกระจดกระจายเคล�อนไหวผานอวกาศอนไร

ขอบเขต การเคล�อนไหวของปรมาณตามทศนะของเดมอครตสทาใหเกดการรวมตวแลวกลายเปนสรรพส�ง

ข�นในโลก

๑๓

สนท ศรสาแดง, ปรชญาเถรวาท (กรงเทพฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๔), หนา ๑๒๒.

๑๔ สวฒน จนทรจานง, ปรชญาและศาสนา (กรงเทพฯ : สานกพมพสขภาพใจ,๒๕๔๐), หนา ๓๗.

๘

การพฒนาการดานปรชญาวทยาศาสตร

จากการศกษาแนวคดปรชญาตะวนตกจะเหนไดวาปรชญาตะวนตกไดใหความสาคญกบสสาร

มากกวาจตใจ การพยายามคนควาหาท�ไปท�มาของสสารหรอปฐมธาตของโลกหรอจกรวาลน�เองถอวาเปน

บอเกดของการพฒนาความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซ�งนกปรชญาสมยตอมาไดตอยอดความคดน�

มาอยางตอเน�อง ความเจรญกาวหนาดานวทยาศาสตรไดเร�มแพรหลายอยางจรงจงในชวงครสตวรรษท�

๑๖๐๐-๑๗๐๐ เม�อนกปรชญาสมยใหมกลมหน�งไดพากนคดคดคานแนวความคดของนกปรชญาสมยกลางท�

เนนหนกในเร� องศรทธาในพระเจาของศาสนาครสตท�มงประนประนอมความเช�อในครสตศาสนาเขา

ปรชญา ซ�งในตอนน�นไดพยายามเอาหลกปรชญาของพลาโตมาอธบายคาสอนของศาสนาครสต และตอมา

ไดนาเอาปรชญาของอรสโตเตลมาอธบายคาสอนของศาสนาครสตเชนเดยวกน๑๕ ทาใหความคดเชงปรชญา

ในสมยกลางกลายเปนยคมดทางปรชญา เน�องจากตกอยในกรอบความเช�อตามคาสอนของศาสนาครสต

นกายโรมนคาทอลก

นกปรชญากลมน� ไมเช�อวาคาสอนของศาสนาครสตจะสามารถเปล�ยนแปลงทางสงคมไดเพราะ

ศาสนากเส�อมโทรมเตมท�อยแลว (ความจรงศาสนาไมไดเส�อม แตศรทธาของศาสนกไดลดลงหรอเส�อมลง

ไป) ท�งศาสนสถานตางๆ กยงเปนส�งกดขวางหรอเปนอปสรรคสาคญในการขยายความรทางวชาการให

กวางขวางออกไปอก แมการสอนศาสนาของพระกไรเหตผล ดงท� วอลแตร(Voltaire) กลาวไววา “นอกจาก

สอนศาสนาโดยไรเหตผลแลว พวกพระในศรสตศาสนายงสอนศาสนาอยางโกงๆ เพ�อผลประโยชนของตน

สวนใหญ”๑๖ จงพากนคดคานเพ�อลดอทธพลดานความเช�อของศาสนาครสตลง และผลจากการเคล�อนไหว

ของนกปรชญาในยคน� จงเปนเหตใหมการพฒนาทางวชาการโดยเฉพาะดานวทยาศาสตรไดอยางกวางขวาง

และเจรญกาวหนาอยางรวดเรวจนถงปจจบน

ผลจากการพฒนาดานวทยาศาสตรของชาวตะวนตกในยคน�นทาใหมนษยไดรบคณปการเปนอเนก

อนนตในเวลาตอมา เชน ในการส�อสารปจจบนเรามวทยโทรศพท(มอถอ) โทรสาร โทรทศน วดทศน

ดาวเทยมอะไรตางๆ ซ�งลวนเปนอปกรณท�เกดจากความเจรญกาวหนาของวทยาศาสตรและเทคโนโลยหรอ

ท�เหนชดๆ ในปจจบนกคอวงการแพทย แตกอนน�คนเปนแคไสต�งอกเสบกคงจะตองเสยชวต แตเด�ยวน� การ

ผาตดไสต�งอกเสบเปนเร�องท�งายมากๆ จนกระท�งถงการผาสมองกไมใชเร� องยากอกตอไป เพราะเคร�องมอ

ในการตรวจหาสมมตฐานและตาแหนงของโรคกพร�งพรอมและชดเจนแมนยา อยางเอกซเรยธรรมดาก

พฒนามาเปนเอกซเรยคอมพวเตอร จะใชระบบอลตราซาวนดหรอระบบ MRI กมแลว หมอแทบไมตอง

ตรวจเองสงไปเขาเคร�องตรวจกสาเรจ จนกระท�งหมอยคตอไปถาไมมเคร�องมอเหลาน�กอาจตรวจไมเปน๑๗ ก

๑๕

เดอน คาด,ปรชญาตะวนตกสมยใหม (กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร,๒๕๒๖), หนา ๑.

๑๖ บญม แทนแกว,ปรชญาตะวนตก(สมยใหม) (กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร,๒๕๔๕), หนา ๒.

๑๗ พระธรรมปฎก(ป.อ. ปยตโต),พทธศาสนาในฐานะเปนรากฐานของวทยาศาสตร (กรงเทพฯ : มลนธพทธธรรม

,๒๕๕๑), หนา ๑๐.

๙

ได ท�กลาวมาท�งหมดคอการพฒนาความกาวหนาทางวทยาศาสตรท�คอยอานวยความสะดวกสบายใหแก

มนษยแทบจะทกดาน จนบางคร� งมนษยแทบจะทาอะไรไมเปนเม�อขาดการชวยเหลอดานวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย

วทยาศาสตรมรากฐานมาจากปรชญา

ความท�กลาวมาคอประโยชนท�มนษยไดรบจากความเจรญกาวหนาของวทยาศาสตร(สวนภย

อนตรายท�งหลายท�เกดจากการพฒนาดานวทยาศาสตรน�นมไดกลาวไวในท�น� ) และเม�อวทยาศาสตรม

ความสาคญและเปนตวการใหเกดเทคโนโลยสมยใหมเพ�อรบใชมนษย กนาจะศกษาวาวทยาศาสตรมมลเหต

มาจากอะไร? เม�อกลาวถงมลเหตหรอบอเกดของวทยาศาสตรแลว กมท�มาคลายๆ กบปรชญาคอศกษาเร�อง

ของโลกและชวตเหมอนกน เชนดงท� กองท(Comte) กลาวไววา “ปรชญาคอศาสตรแหงศาสตรท�งหลาย”

เม�อเปนเชนน�กแสดงวาวทยาศาสตรกสวนหน�งของปรชญา จงมนกปรชญาบางทานกลาววา “วทยาศาสตร

เกดจากปรชญา ถาไมมปรชญาวทยาศาสตรจะมไมไดเลย”๑๘

จากทศนะดงกลาวแสดงใหเหนวา จดกาเนดของวทยาศาสตรคอความสงสยใฝคดหาความจรงของ

ธรรมชาตอนเกดจากความคดหมายใฝฝนอยในใจพรอมดวยความเช�อท�วาในธรรมชาตมกฎเกณฑแหงความ

เปนเหตเปนผลท�สม �าเสมอแนนอน ความเปนเหตและเปนผลสองประการน� แหละเปนพ�นฐานทาให

นกวทยาศาสตรเร�มประกอบกจกรรมในการคนควาศกษาหาความรในส�งท�คดวาอยเบ�องหลงของธรรมชาต

ฉะน�นจดกาเนดของวทยาศาสตรจงอยท�ใจของมนษย๑๙ อยท�ความใฝรและศรทธาหรอความเช�อ ถาปราศจาก

คณสมบตของจตใจอยางน�แลววทยาศาสตรจะไมเกดข�นและไมเจรญงอกงาม๒๐

ผลท�ไดรบจากการคดคนปรชญาสายตะวนตก

ในสมยกอนมความเช�อกนวาสรรพส�งเกดข�นมาไดกเพราะเทพเจาบนดาล กาลตอมาชาวกรกเร�มม

ความคดวา เหนอเทพยงมธรรมชาตซ�งคอยควบคมทกส�งทกอยางตลอดถงเทพเจาดวย เพราะเทพเจาบนดาล

อะไรใหเกดข�นไดกตองใหอยภายในกฎธรรมชาต ไมสามารถบนดาลส�งท�มอยเหนอธรรมชาตได เชน เทพ

จะบนดาลใหน� าทวมกตองบนดาลใหมเมฆมลมมฝนเสยกอนจงจะมน� าทวมได ไมใชบนดาลใหน� าทวมได

ทนททนใด แสดงวาเทพจะตองรกฎแหงธรรมชาต เม�อเปนเชนน� เอกภพคงตองมกฎเกณฑของตนเองคอย

ควบคมส�งตางๆ โลกจงเปนไปอยางมระเบยบ(Cosmos) ไมใชระเบยบ(Chaos) ถามนษยสามารถรกฎเกณฑ

๑๘

ศรณย วงศคาจนทร,ปรชญาเบ �องตน (กรงเทพฯ : บรพาสาสน,มปป.), หนา ๒๔. ๑๙

มลเหตใหเกดศาสตรตางๆ ข �นในโลก ลวนเกดจากใจของมนษยกอน คอความแปลกใจซ�งเปนคณสมบตของวขาปรชญา

ดงท� พลาโต กลาวไววา “ความแปลกใจเปนบอเกดปรชญา” และ เฮอรเบรด สเปนเซอร กกลาววา “ความสงสยเปนรากเหงา

แหงปรชญา” ในท�น �ปรชญาจงเปนส�งผลกดนหรอมลเหตใหเกดวทยาศาสตร แลวมนษยอาศยวธการทางวทยาศาสตรจงกอใหเกด

ศาสตรสมยใหมคอเทคโนโลย ซ�งเปนศาสตรท�มนษยสรางข �นเพ�อรบใชมนษยเอง ๒๐

พระธรรมปฎก(ป.อ. ปยตโต), อางแลว, หนา ๒๗.

๑๐

ของโลกไดกจะสามารถบนดาลหรอควบคมส�งตางๆ ไดเชนกน ไมจาเปนตองอาศยเทพ แตจะทาอยางไรจง

จะรกฎเกณฑธรรมชาตได การท�จะรกฎธรรมชาตไดอยางถองแท กจะตองรถงปฐมธาตด�งเดมของโลก

เสยกอน แลวจงคอยขยายความรออกไปแตปญหามวาอะไรเปนปฐมธาตของโลก เร� องน� เองจงไดมนก

ปรชญาท�งหลายพยายามคนหาความจรงในเร�องน� ซ�งนกปรชญาแตละทานตางกใหคาตอบท�แตกตางกน

หรอคลายกนบางในเชงบรณาการ แตจะเปนคาตอบดานสสารเสยเปนสวนมาก การคนหาท�มาหรอกลไก

ของสสารภายใตกฎเกณฑธรรมชาตน� เองเปนหวใจสาคญของปรชญาตะวนตก ซ�งเปนบอเกดววฒนาการ

ทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยในเวลาตอมา

เร�องท�นกปรชญาวทยาศาสตรสมยใหมสนใจมากท�สดคอวธการหาความจรงตามแบบตรรกศาสตร

และระบบใหมทางวทยาศาสตร เพราะระบบแนวความคดแบบวทยาศาสตรถอวาเปนวธการหาความจรงท�

งายรวดเรวนาเช�อถอ เพราะเปนวธการท�อาศยประสบการณทางประสาทสมผสเปนหลกในการตดสนความร

วาจรงไมจรง เพราะคาท�มนษยทกคนมประสาทสมผสท�งหาดวยกนทกคน เม�อสมผสพสจนไดตรงกน ก

หมายความวาเร�องน�นจรง ระบบน� เรยกวา ประสบการณนยม(Empiricism) โดยมจอหนลอค(John Locke)

จอรจ บารคเลย(George Berkeley) เดวด ฮวม(David Hume) เปนผสนบสนนทฤษฎน� ๒๑ นอกจากน� ยงมนก

ปรชญาอกหลายทานท�พยายามสรางสรรคพฒนาวธการทางวทยาศาสตรเร� อยมา เชน กาลเลโอ(Galileo)

เบคอน(Bacon) และเดการด(Decartes) เปนตน การใหความสนใจศกษาคนควาวทยาการดานวทยาศาสตร

ของนกปรชญาตะวนตกท�เร�มกอตวมาต�งแตสมยกรกโบราณทาใหโลกตะวนตกเจรญแพรหลายไปดวย

ศาสตรสมยใหม(Modern Science) ซ�งมาพรอมๆ กบการพฒนาศาสตรทางเทคโนโลยอนเปนตนแบบของ

การพฒนาดานวตถหรอสสารท�แพรหลายไปสประเทศตางๆ ในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตแทบจะท�งหมด

ความสรป

ปรชญาคอศาสตรท�วาดวยหลกแหงความรและความจรงท�เนนศกษาภาพรวมของจกรวาลในสวนท�

เก�ยวของกบธรรมชาตโดยตรง เชน เร�องของฟสกส ชววทยา เคม รฐศาสตร เศรษฐศาสตร นตศาสตร สงคม

และชวต เปนตน ปรชญาจะคอยสรางระบบความคดใหเปนระเบยบแลวนาความคดท�ไดน�นมาเปนแนวทาง

ในการดาเนนชวตตอไป วธคดแบบปรชญาถอวาเปนทกษะสาคญมากสาหรบมนษย ท�งน� เพราะการคดท�เปน

ระบบแลวจะชวยใหมนษยสามารถเอาชนะปญหาและอปสรรคขวากหนามตางๆ ท�ถาโถมเขามาในชวตได

เปนอยางด ทาใหมนษยเปนคนฉลาดรอบคอบ สขม และรกในการแสวงหาความรและความจรง อนเปนส�งท�

จะกอใหเกดโภคทรพย เกยรตยศ ช�อเสยง ความสข และการไดรบการยอมรบจากมหาชน นอกจากน� ผท�

ศกษาและเขาใจปรชญาแลว ยอมสามารถนาไปประยกตใชไดในศาสตรทกศาสตรและในทกเร�องรวมท�ง

เร�องท�เกดข�นในชวตประจาวนของมนษยดวย

ดวยเหตน� การศกษาปรชญาจงจาเปนอยางย�งท�จะตองศกษาท�งสองระบบคอปรชญาตะวนตกและ

ปรชญาตะวนออก เพ�อใหเขาใจถงระบบความคดของปรชญาท� งสองสายใหชดเจน เน�องจากระบบ

๒๑ เดอน คาด, ปรชญาตะวนตกสมยใหม (ห.จ.ก.ทพอกษร,๒๕๒๖), หนา ๑-๒.

๑๑

แนวความคดของปรชญาท�งสองสายน� คอนขางจะแตกตางกน อยางเชนปรชญาตะวนตกจะเกดจากแรง

กระตนคอความสงสยใครรเก�ยวกบพฤตกรรมหรอความเปนไปของธรรมชาตหรอส�งแวดลอมรอบๆ ตวเอง

โดยอาศยการสงเกตจากประสบการณภายนอก แลวจงพยายามวเคราะหตความตามหลกเหตผล สวนปรชญา

ตะวนออกจะไดรบแรงกระตนท�สาคญอนเกดจากปญหาของชวต แลวศกษาโดยการเพงพนจภายใน

จนกระท�งเหนหลกแหงความจรงของชวต ดงน�นปรชญาตะวนออกจงมลกษณะเปนแนวทางในการ

แกปญหาชวตหรอเปนวธปฏบตในการดาเนนชวตเพ�อใหเขาถงหลกสจธรรมข�นสงสดตามหลกของศาสนา

น�นๆ

บรรณานกรม คณ โทขนธ, ศาสนาเปรยบเทยบ. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร,๒๕๗๓.

จกรพรรณ มหาวโร,พระมหา. เอกสารประกอบการสอนวชาปรชญาเบ�องตน. เลย : มจร.วทยาลย

สงฆเลย,๒๕๕๐.

เดอน คาด, ปรชญาตะวนตกสมยใหม (กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร,๒๕๒๖), หนา ๑.

ธรรมปฎก,พระ.(ป.อ. ปยตโต), พทธศาสนาในฐานะเปนรากฐานของวทยาศาสตร. กรงเทพฯ :

มลนธพทธธรรม,๒๕๔๑.

ณรง กนตสโล,พระมหา. Dhamma in Advanced English. เชยงใหม : มจร.วทยาเขตเชยงใหม,มปป.

บญม แทนแกว, ปรชญาตะวนตกสมยใหม. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร,๒๕๔๕.

บญวฒน บญทะวงศ, เอกสารประกอบการสอนวชาพทธปรชญา. เลย : สถาบนราชภฏเลย,๒๕๔๖. ราชวรมน(ประยร ธมมจตโต),พระ. ปรชญากรก. กรงเทพฯ : สานกพมพสยาม,๒๕๔๐.

สวฒน จนทรจานง, ปรชญาและศาสนา (กรงเทพฯ : สานกพมพสขภาพใจ,๒๕๔๐), หนา ๓๗.

สนท ศรสาแดง, ปรชญาเถรวาท. กรงเทพฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๔. ศรณย วงศคาจนทร, ปรชญาเบ�องตน. กรงเทพฯ : บรพาสาสน,มปป. อดศกด� ทองบญ, ปรชญาอนเดยรวมสมย. กรงเทพฯ : เพ�อนพมพ,๒๕๓๒.

อดม บวศร, ปรชญาศาสนา. ขอนแกน : วทยาเขตขอนแกน,๒๕๔๓.

Jadunath Sinha, Introduction to Philosophy. Culcutta : Sinha Pulishing House, ๑๙๖๔, P. ๑.