หลักการและการจัดการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ...

หลกการและการจดการทองเทยวเชงนเวศ

ดร. สมยศ โองเคลอบ ภาควชาการทองเทยว คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

Email: [email protected]

1 สมยศ โองเคลอบ

Ecology

Tourism

Ecotourism

สมยศ โองเคลอบ 2


Nature Tourism

Green Tourism

Bio tourism

Soft tourism

Etc.

Ecotourism

4

การทองเทยวเชงนเวศ คอ...

“การทองเทยวอยางมความรบผดชอบในแหลงธรรมชาต รวมถงแหลงวฒนธรรมทเกยวเนองกบระบบนเวศ โดยมกระบวนการเรยนรรวมกนของผเกยวของ ภายใตการจดการอยางมสวนรวมของทองถน

เพอมงใหเกดจตส านกตอการรกษาระบบนเวศอยางยงยน”

(ปรบปรงจากการทองเทยวแหงประเทศไทย, 2540)

สมยศ โองเคลอบ

การทองเทยวเชงนเวศ

มสวนรวม

มการเรยนร

มความรบผดชอบ


การทองเทยวเชงนเวศ = 3 ม

• ไมสรางผลกระทบดานลบ

• มการคนประโยชนใหกบสงแวดลอม มความรบผดชอบ

• มการเรยนรเกยวกบธรรมชาตอยางใกลชด

• มการปลกจตส านกในการอนรกษสงแวดลอม มการเรยนร

• ชมชนมสวนรวมในการจดการ

• ชมชนไดรบประโยชน มสวนรวม



การทองเทยวเชงนเวศ มหลกการส าคญดงน

1. เปนพนทธรรมชาตทมการอนรกษทรพยากรธรรมชาต และสภาพแวดลอม รวมถงแหลงวฒนธรรมทปรากฏในพนทนน

2. เปนการทองเทยวทมความรบผดชอบตอสภาพแวดลอมธรรมชาต และระบบนเวศ

3. มการเรยนรและปลกจตส านก โดยเนนมประสบการณหรอสมผสโดยตรงกบธรรมชาต

4. ใหประโยชนคนสธรรมชาตและชมชนทองถน

5. เนนธรรมชาตโดยเนอแท ไมเนนทการเสรมแตงหรอพฒนาสงอ านวยความสะดวก


1. พฒนาจตส านก (Awareness) และความเขาใจ (Understanding)

2. เพมพนประสบการณทมคณคาแกนกทองเทยว ผานสอความหมายธรรมชาต

3. ปรบปรงคณภาพชวตของชมชนทแหลงทองเทยวตงอย

4. ดแลรกษาและคงไวซงคณภาพสงแวดลอมของแหลงทองเทยว

วตถประสงคของการทองเทยวเชงนเวศ


องคประกอบส าคญของ การทองเทยวเชงนเวศ


องคประกอบดานพนท

• แหลงทองเทยวธรรมชาตทมเอกลกษณเฉพาะถน (Identity or Authentic or Endemic or Unique)

• มพนฐานอยกบธรรมชาต (Nature-based Tourism) • เกยวกบระบบนเวศ

(Ecological-based Tourism)


องคประกอบดานการจดการ

เทยวอยางรบผดชอบ Responsible Travel

ไมสรางผลกระทบ No or low impact

การจดการทองเทยวอยางยงยน Sustainable Managed Tourism


องคประกอบดานกจกรรม / กระบวนการ

เออตอกระบวนการเรยนร Learning process

การศกษา

Education

เพมพนความร

Knowledge

ประสบการณ

Experience

ความประทบใจ

Appreciation

การทองเทยวสงแวดลอมศกษา Environmental Education-based Tourism


องคประกอบดานการมสวนรวม

การมสวนรวมของชมชนทองถน Involvement of local community or people participation เกดประโยชนตอทองถน

Local benefit เรมจากระดบรากหญา

Grass root

การทองเทยวอยางมสวนรวมของชมชน Community Participation-based Tourism

14

กจกรรมทเหมาะกบนกทองเทยวเชงนเวศ

• มโอกาสไดใกลชด มประสบการณตรงกบธรรมชาต

• มโอกาสไดเรยนร เขาใจ และตระหนกในคณคาของธรรมชาต

• เปนกจกรรมทสรางรายไดแกคนในทองถน

• สงผลดานการอนรกษ ไมกอผลกระทบตอสภาพแวดลอมและชมชนทองถน


15

กจกรรมการทองเทยวเชงนเวศ

• นโยบายการทองเทยวเพอรกษาระบบนเวศ (พ.ศ.2542) ของ ททท. ศกษาโดยสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย (วท.) ไดจดแบงกจกรรมการทองเทยวเชงนเวศออกเปน 4 หมวด ประกอบดวย


16

กจกรรมเชงนเวศ

• กจกรรมการเดนปา • กจกรรมศกษาธรรมชาต • กจกรรมสองสตว/ ดนก • กจกรรมศกษา/ เทยวถ า/

น าตก

• กจกรรมพายเรอแคน/ เรอคายค/ เรอบด/ เรอใบ

• กจกรรมด าน าชมปะการงน าตน/น าลก

• ตงแคมป • ลองแพ/ ลองเรอยาง • ขมา/ นงชาง • เรยนรพฤตกรรมทองถน


17

กจกรรมกงนเวศ

• กจกรรมถายรปธรรมชาต บนทกเทปวดโอ เทปเสยงธรรมชาต

• กจกรรมศกษาทองฟาและดาราศาสตร

• กจกรรมขจกรยานตามเสนทางธรรมชาต

• ปน/ไตเขา

• ตกปลา

• ลองแพ/ลองแกง/เรอยาง


18

กจกรรมเพลดเพลน พกผอน และชมความงาม

• ลองเรอศกษาธรรมชาต – แลนเรอใบ – กระดานโตลม – ชมทวทศน

• พกผอน ปกนก • เลนน า วายน า อาบแดด


19

กจกรรมสงเสรมวฒนธรรม ประวตศาสตร

• ชมความงาม ความเกาแก ลกษณะเฉพาะตวของแหลงธรรมชาต

• ศกษาประวตของแหลงโบราณคดและประวตศาสตร

• ศกษาชนชมงานศลปกรรมและวฒนธรรม

• กจกรรมเรยนรพฤตกรรมของผคน

• ถายภาพ

• ศกษาการผลตของทระลกและสนคาพนเมอง


นกทองเทยว 4 ประเภททแสวงหาธรรมชาต

นกทองเทยวธรรมชาตแบบหวกะท (Hard-core Nature Tourists) เชน นกวจยทางวทยาศาสตร หรอสมาชกของกลมทวรพเศษทจดขนเพอการศกษา ก าจดขยะ หรอจดประสงคทคลายคลงกน

นกทองเทยวธรรมชาตแบบอทศตน (Dedicated Nature Tourists) คอ บรรดาผทองเทยวดวยโปรแกรมพเศษ เพอใหไดเหนแหลงทไดรบการปกปอง รวมถงผตองการเขาใจประวตศาสตรทองถน ธรรมชาตและวฒนธรรม

นกทองเทยวธรรมชาตเปนหลก (Mainstream Nature Tourists) คอ บรรดาผเดนทางไปเยอนแหลงทองเทยวธรรมชาตทมชอเสยง เชน ลมน าอเมซอน หรอจดหมายปลายทางอน ๆ ทเปนการรเรมส าหรบโปรแกรมทองเทยวพเศษ

นกทองเทยวธรรมชาตตามโอกาส (Casual Nature Tourists) คอบรรดาผเขารวมทองเทยวธรรมชาตตามโอกาสอ านวย โดยอาจเปนสวนหนงของโปรแกรมทองเทยวทวไป สมยศ โองเคลอบ 20

หรอ 2 กลมหลก

นกทองเทยวประเภท Active

หรอ Hard core ecotourist

นกทองเทยวประเภท Passive

หรอ Casual

ecotourist


22

• นกทองเทยวเชงนเวศมความสนใจและรบผดชอบตอธรรมชาต แตบางครงอาจขาดความรความเขาใจ จงเปนหนาทของเจาของพนท ผประกอบการ หรอมคคเทศกทจะตองใหความร แกนกทองเทยว


การใหความรและปลกจตส านกดวย การสอความหมาย


เสนทางศกษาธรรมชาต ส าหรบการทองเทยวเชงนเวศ


25

ประเภทของเสนทางศกษาธรรมชาต

1. เสนทางเดนศกษาธรรมชาต (Nature trail) ระยะใกล ไมเกน 45 นาท ไมล าบาก เนนการสอความหมายใหความร เสนทางเดนศกษาธรรมชาตโดยมคนน าทาง (Guided trails) เสนทางเดนศกษาธรรมชาตดวยตนเอง (Self-guided trails) 2. เสนทางเดนศกษาธรรมชาตระยะไกล (Hiking trail) ระยะไกล แคบ ปลอยตามธรรมชาต ไมสะดวกสบาย 3. เสนทางใชประโยชนพเศษ (Special-use trail) ตอบสนองตามวตถประสงคตางๆ เชน ขมา ขจกรยาน


26

เสนทางใชประโยชนพเศษ (Special-use trail)

เชน

• ทางขบขจกรยาน (Bicycle trail)

• ทางศกษาธรรมชาตใตน า (Under water trail)

• เสนทางเรอ (Canoe or Boat routes)

• ทางขมา (Equestrian)

• ทางเดนชาง (Elephant trail)

• ทางส าหรบคนพการ (Trail for the handicapped)


27

ขอก าหนดทวไปในการจดเสนทางศกษาธรรมชาต

• ควรผานพนททมความหลากหลาย ดงดดใจ

• ปลอดภยในการเดนชม

• ไมควรเปนเสนตรง ควรมโคง

• อาจมลกษณะเปนวงรอบ (Loop) เชอมกนหรอเปนเลข 8

• เสนทางและสงอ านวยความสะดวกควรกลมกลนกบธรรมชาต

• ทางเดนหลกอยในต าแหนงทกระจายนกทองเทยวออกจากพนทเปราะบาง


28

การวางแผนก าหนดเสนทาง ควรค านงถง

• ผวางแผนควรคนเคยกบพนท ชวยใหจดส าคญของพนท ไมถกมองขาม

• ผวางแผนตองมความรเกยวกบการศกษาธรรมชาต

• ตองค านงวาผใชเสนทางสวนใหญไมคนเคยกบธรรมชาต จงตองค านงถงความปลอดภยและสงทนาสนใจในเสนทาง

• ตองค านงถงผลกระทบตอสภาพธรรมชาต

• เสนทางอาจสอเปนเรองทวไป หรอเจาะจงเปนเรองเฉพาะกได


ตวอยางหวขอสอความหมายเพอความเขาใจตอสงแวดลอม

• บทบาทของมด/ปลวกในการยอยสลายซากพชซากสตว

• บทบาทของไฟปาตอการเจรญเตบโตของทงหญา

• บทบาทของแมลงหรอแบคทเรยในดน

• บทบาทของลม นก ตอการแพรกระจายของเมลด

• คณภาพไม เมลดของพรรณไม สตวทอาศยหรอกนไมนน

• ฯลฯ


30

การวางแผนจดท าสอความหมายธรรมชาต

1. ก าหนดจดประสงคของการใชเสนทางใหชดเจน 2. การส ารวจพนทภาคสนาม – ท าแผนท 3. การรวบรวม และวเคราะหขอมล – เลอกเนอหา 4. การเลอกใชสอ และก าหนดจดสอความหมาย 5. การวางแผนการใชเสนทาง / มาตรการ / การบรหาร 6. การจดท าสอประกอบ / แผนพบ / คมอ 7. การประเมนผลและตดตามผล / แบบทดสอบ


31

ตวอยาง จดสอความหมายธรรมชาต : เสนทางศกษาธรรมชาตกวแมปาน

จดสอ ระยะทาง (ม.) หวเรองสอ รปแบบการสอ

1 จดเรมตน 0 ม. แนะน าชอ, ระยะทาง และลกษณะภมประเทศของเสนทาง แนะน าการปฏบตตน, การแตงกายทเหมาะสมในการเดนปา แนะน าการเปดประสาทสมผส ตา-ห-จมก-ลน-รางกาย กบ ธรรมชาต

แผนปายแสดงแผนทและการปองกนผลกระทบตอธรรมชาต แผนปายสอ “หองเรยนธรรมชาต”

2 50 ม. สงคมของปาดบเขาชน ทวทศนมมสง ดานดอยหวเสอ

ปายชประตสปาดบเขา


32


3 100 ม. ลกษณะเดนของพนธไม เชน กอ และหวงโซอาหารของสตวปา

ปายชอพนธไม หาลกกอทมรอยถกกดกน เพอพจารณาวาเปนสตวชนดใด

4 170 ม. รปแบบของพนธไมพนลางซงอยในทมความชนสงและแสงแดดมปรมาณนอย

เลอกชตนไมพนลางเปนตวอยาง การออกแบบของใบ, ล าตน, ดอก, ผล ทสอดคลองกบสภาพแวดลอม


33


5 175 ม. เหตใดปาจงเปนแหลงก าเนดของตนน าล าธาร

สะพานไมขามล าธาร ปายชอบนสะพาน

6 200 ม. การตอสด ารงชพของตนไม ลกษณะภายในของตนไมทเปนโพรงยาวตามล าตน

ตนไมใหญขางทางทโคนตนเปนโพรงใหญ ดเหมอนตายแลว แตมองขนไปเหนปลายกงยงไมตาย

7 850 ม. ตน “กวมขาว” เขาอายเทาไรและท าไมจงสงตรงสงางาม ตน “แขงไก” ท าไมจงสงไล

ปายชอตนไม มขนอยทวไป


• ออกแบบกลมกลนกบสภาพแวดลอม และวฒนธรรมทองถน

• ใชวสดทหาไดจากทองถน

• ใชแรงงานในทองถน

• ใชอาหารทองถน หรอใชวตถดบทผลตไดเองในทองถน

• มการบ าบดของเสยกอนทง

• Reduce Reuse Recycle

ทพกเชงนเวศ (Ecolodge)


The Algonquin Wilderness Eco-Lodge, located on the southern border of Algonquin Park (only 3 hours from Toronto or Ottawa) ทมา: http://www.algonquinecolodge.com/


http://www.algonquinecolodge.com/

http://www.algonquinecolodge.com/

Julaymba Restaurant (courtesy, Daintree Eco Lodge and Spa), Australia ทมา: http://outsideonline.com/destinations/200704/green-travel-list-4.html

Topas Eco Lodge, located deep in the Sapa Valley

Vietnam ทมา:

http://www.ije.com.au/Vietnam/Trek-and-Hike-

Vietnam/sapa-trek-and-eco-lodge-vse6.html


http://outsideonline.com/destinations/200704/green-travel-list-4.html










http://www.ije.com.au/Vietnam/Trek-and-Hike-Vietnam/sapa-trek-and-eco-lodge-vse6.html




















Shali lodge, Siwa Oasis, Egypt ทมา: http://www.thecoolhunter.net/article/detail/812/shali-eco-lodge--siwa


http://www.thecoolhunter.net/article/detail/812/shali-eco-lodge--siwa









39

บานดน


43 บรเวณน าตกแกงโสภา จ.พษณโลก


44

Key tools for visitor management

• Seasonal limit on use level • Group size limit • Pre-assignment of recreation site (Pre-booking) • Area closures • Restrictions on the use of fire • Restrictions by group characteristics • Length of stay limits • Technology requirements • Trip scheduling • Barriers • Park information • Interpretation • Differential pricing • Visitor and/or operator qualifications Source: Phillips (2002)


10 อทยานแหงชาตทจ ากดจ านวนนกทองเทยว

• อทยานแหงชาตหวยน าดง คางคนได 1134 คน ไปกลบ 850 คน

• อทยานแหงชาตดอยผาหมปก คางคนได 1000 คน ไปกลบ 1100 คน

• อทยานแหงชาตดอยอนทนนท คางคนได 800 คน ไปกลบ 2500 คน

• อทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย คางคนได 850 คน ไปกลบ 2900 คน

• อทยานแหงชาตภกระดง คางคนได 5300 คน ไปกลบ 300 คน

• อทยานแหงชาตเขาใหญ คางคนได 2650 คน ไปกลบ 3235 คน

• อทยานแหงชาตเอราวณ คางคนได 742 คน ไปกลบ 2000 คน

• อทยานแหงชาตแกงกระจาน คางคนได 1500 คน ไปกลบ 1500 คน

• อทยานแหงชาตหมเกาะสรนทร คางคนได 620 คน ไปกลบ 6520 คน

• อทยานแหงชาตหมเกาะสมลน คางคนได 180 คน ไปกลบ 1410 คน

Source: กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช


อทยานแหงชาตทปดบางฤดกาล

• อทยานแหงชาตเขาใหญ งดในเสนทางศกษาธรรมชาต และบรเวณจดชมววทวทศนผาเดยวดาย ตงแตวนท 1 ม.ย.ถงวนท 30 ก.ย.

• อทยานแหงชาตแกงกระจาน จ.เพชรบร งดในบรเวณบานกราง หวยแมสะเลยง เขาพะเนนทง ตงแตวนท 1 ส.ค.ถง 31 ต.ค.

• อทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย จ.เชยงใหม งดบรเวณลานกางเตนทดอยปย ตงแตวนท 1 พ.ค.ถง 31 ต.ค.

• อทยานแหงชาตดอยอนทนนท จ.เชยงใหม งดบรเวณเสนทางเดนศกษาธรรมชาตกวแมปาน ตงแตวนท 1 ก.ค.ถง 31 ต.ค.

• อทยานแหงชาตภกระดง จ.เลย งดบรเวณยอดภกระดง ตงแตวนท 1 ม.ย.ถง 30 ก.ย.

• อทยานแหงชาตดอยฟาหมปก จ.เชยงใหม งดบรเวณลานกางเตนทกวลม น าตกนามะอน หวยเฮยน ปหมน แมแฮง โครงการบานเลกในปาใหญ ดอยฟาหมปก ตงแตวนท 1 ก.ค.ถง 30 ก.ย.

• อทยานแหงชาตหวยน าดง จ.เชยงใหม งดบรเวณลานกางเตนท ตงแตวนท 1 พ.ค.ถง 30 ก.ย.

• อทยานแหงชาตหมเกาะสมลน และอทยานแหงชาตหมเกาะสรนทร จ.พงงา งดใหเทยวชม ตงแตวนท 16 พ.ค.ถง 31 ต.ค. เพราะอยในชวงฤดมรสม Source: กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช


47

Zoning ในอทยานแหงชาต (สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย, 2541)

• เขตหวงหาม (Restrict nature reserve zone) • เขตสงวนสภาพธรรมชาต (Primitive zone) • เขตฟนฟสภาพธรรมชาต (Recovery zone) • เขตเพอการพกผอนและศกษาหาความร (Outdoor recreation zone) • เขตบรการ (Intensive use zone) • เขตกจกรรมพเศษ (Special use zone)


48

ค าถาม?
