2

ชอหนงสอ แนวทางเวชปฏบตโรคพษสนขบาและค�าถามทพบบอย

จดท�ำโดย กลมโรคตดตอระหวางสตวและคนส�านกโรคตดตอทวไป

กรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข

โทร025903176-9โทรสาร029659484

email : zoo_cdc@yahoo.com

website : http://thaigcd.ddc.moph.go.th

Facebook : Zoonosis Thailand

ISBN 978-616-11-1057-4

พมพท โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ�ากด

พมพครงท 1 กนยายน2555จ�านวน3,000เลม

3

4

5

6

ค�าน�า

บทน�า

สารบญ

สวนท 1 แนวทางเวชปฏบตโรคพษสนขบา

โรคพษสนขบา

I. การดแลรกษาผสมผสโรคพษสนขบาหรอสงสยวาสมผส

1. การวนจฉยภาวะเสยงโรคจากการสมผส

1.1 ประวตของการสมผส

1.2 ประวตของสตวทสมผส

1.3 การตรวจวนจฉยโรคพษสนขบาในสตวทสมผสกรณสตวตาย

2. การดแลรกษาผสมผสโรค

2.1 ปฐมพยาบาลบาดแผลโดยทนท

2.2 การปองกนบาดทะยก

2.3 การรกษาตามอาการ

2.4 การตดสนใจใชวคซนและอมมโนโกลบลนปองกนโรคพษสนขบา

3. การใหวคซนปองกนโรคพษสนขบาแกผสมผสโรค (post-exposure immunization)

3.1 วคซนปองกนโรคพษสนขบาทใชในปจจบน

3.2 การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาหลงสมผสโรค

3.3 การฉดวคซนกระตนส�าหรบผสมผสโรคทเคยไดรบการฉดวคซนมากอน

4. การใหอมมโนโกลบลนปองกนโรคพษสนขบา (RIG) แกผสมผสโรค

4.1 อมมโนโกลบลนปองกนโรคพษสนขบาทมใชในประเทศไทย

4.2 เทคนคการฉดRIGและการทดสอบการแพERIG

4.3 ภมคมกนจากอมมโนโกลบลน

4.4 การเกบรกษาRIG

5. การฉดวคซนปองกนโรคลวงหนา (pre-exposure immunization)

สรปการปฏบตในการปองกนโรคพษสนขบาหลงการสมผส

แผนผงท๑แนวทางการดแลรกษาผสมผสโรคพษสนขบา

แผนผงท๒การใหวคซนและอมมโนโกลบลนหลงสมผสโรคพษสนขบา

II. การวนจฉยรกษาผปวยหรอสงสยวาปวยดวยโรคพษสนขบา

1. การวนจฉยผปวยโรคพษสนขบา

2. การรกษา

3. การตรวจทางหองปฏบตการเพอวนจฉยโรคพษสนขบาในคน

3

5

6-8

9-60

10-26

10-13

10

11

12

14

14

14

14

14

14-19

14

16

19

20-22

20

21

22

22

23-26

24

25

26

27-33

27

30

30

สารบญ

7

III. การควบคมและปองกนโรคพษสนขบาในสตว

การปองกนโรคพษสนขบาในภาวะปกต

การเฝาระวงโรค

การด�าเนนการเฝาระวงโรคเมอมรายงานการพบโรคในสตว

การตดตามการเฝาระวงโรค

ระบบการรายงาน

เอกสารอางอง

ภาคผนวก

ภาคผนวก1 แนวทางการรกษาผสมผสโรคพษสนขบา

ภาคผนวก2 รายงานการฉดวคซนผสมผสหรอสงสยวาสมผสโรคพษสนขบา(ร.36)

ภาคผนวก3 แบบฟอรมการสงตวอยางวนจฉยโรคพษสนขบาในสตว

แบบรายงานการตรวจวนจฉยโรคพษสนขบากรมปศสตว

ภาคผนวก4 สถานทชนสตรโรคพษสนขบา

ภาคผนวก5 แบบรายงานการสอบสวนโรคและระบาดวทยาของโรคพษสนขบา

ภาคผนวก6 แบบน�าสงตวอยางเพอตรวจโรคพษสนขบาจากผปวย

ภาคผนวก7 แบบสอบสวนเฉพาะรายผทเสยชวตดวยโรคพษสนขบา

ภาคผนวก8 ภาพประกอบวธเกบเนอสมองจากผเสยชวตโดยการเจาะผานเบาตา

(Necropsy)

ภาคผนวก9 ขนตอนการเกบและสงเนอสมองปายบนกระดาษกรอง(ภาพประกอบ)

(ส�าเนา)ค�าสงแตงตงคณะกรรมการและคณะท�างานปรบปรงแนวทางเวชปฏบตโรคพษสนขบา

34-38

34

34

35

36

36

39-40

41-60

41

42

44

45

46

48

52

54

57

58

59

สวนท 2 ค�าถามทพบบอยเกยวกบโรคพษสนขบาในคน 61-83

62

70

72

76

83

ค�าถามการฉดวคซน

ค�าถามการผดนด

ค�าถามการฉดRIG

ค�าถามทวไป

เอกสารอางอง

8

10

11

13

14

19

20

29

31

ตารางท1ระดบความเสยงตอการตดเชอโรคพษสนขบาจากลกษณะการสมผสกบสตว

และการปฏบต

ตารางท2 ขอแนะน�าการปฏบตตามลกษณะของสตวทสมผสและสาเหตทถกกด

ตารางท3 การวนจฉยผลการตรวจสมองสตวโดยวธDirectFluorescentRabies

Antibodytest(DFA)

ตารางท4 วคซนปองกนโรคพษสนขบาส�าหรบคนทใชในประเทศไทยในปจจบน

ตารางท5 การใหวคซนผสมผสโรคทเคยไดรบการฉดวคซนมากอน(การฉดกระตน)

ตารางท6 อมมโนโกลบลนปองกนโรคพษสนขบา(RabiesImmunoglobulin:RIG)

ทมใชในประเทศไทย

ตารางท7 การวนจฉยผปวยโรคพษสนขบาในคน

ตารางท8 ขอจ�ากดในการตรวจทางหองปฏบตการเพอวนจฉยยนยนโรคพษสนขบาในคน

สารบญตาราง

คณะผจดท�า 84

9

สวนท 1แนวทางเวชปฏบต

โรคพษสนขบา

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

สวนท 2ค�ำถำมทพบบอย

62

ค�ำถำมกำรฉดวคซน

1.การฉดวคซนแบบกระตนมการก�าหนดระยะเวลาไว2ชวงคอการสมผสโรคภายใน6เดอนและ

การสมผสโรคหลงจาก6เดอนขนไปอยากทราบวามระยะเวลาก�าหนดการคมครองของวคซนอยได

นานถงกป(เคยฉดมาแลว1ป10ปหรอ20ป)

ค�าตอบไมมก�าหนดเวลาหากเกน6เดอนขนไปแมวาจะเคยฉดมานานถง20ปกตามถาถกกด

อกกฉดกระตนเพยง2เขมเทานนคอวนท0และ3โดยไมตองฉดRIG

2.ผถกสนขกดเคยไดรบวคซนครบชดมา1ปแลวถกสนขกดอกแพทยสงฉดวคซนกระตน2เขม

ครงแรก (D0)พยาบาลฉดวคซนแบบเขากลามเนอ

ครงทสอง (D3)พยาบาลฉดวคซนแบบเขาในผวหนง

เมอฉดเสรจจงทราบวาวธการฉดไมเหมอนกน กรณนจะท�าอยางไร ใหถอวากระตนแลวหรอนดมา

ฉดเพมอก1เขม

ค�าตอบถอวากระตนพอแลวแตอยางไรกตามผใหบรการควรฉดวคซนดวยวธเดยวกนทง2เขม

3.คนถกสนขกด แพทยใหฉดวคซน 5 เขม เปนวคซนชนดเดยวกนแตเมอฉดวคซนเขมท 3 แลว

จงทราบวาวธการฉดไมเหมอนกนดงน

ครงแรก (D0)พยาบาลฉดวคซนแบบเขากลามเนอ

ครงทสอง (D3)พยาบาลฉดวคซนแบบเขาในผวหนง

ครงทสาม(D7)พยาบาลฉดวคซนแบบเขาในผวหนง

กรณเชนนควรท�าอยางไร

ค�าตอบใหฉดIM-ID-ID-IDโดยครงตอไปนดแบบฉดเขาในผวหนง2จดในD30หลกการฉด

วคซนปองกนโรคพษสนขบาใหฉดดวยวธเดยวกนตลอดหามฉดสลบไปสลบมาเพราะไมม

ขอมลผลงานวจยยนยนเกยวกบการสลบวธการฉด

4.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาเขมแรกเปนIDเขมท2จะฉดเปนIMไดหรอไม

ค�าตอบไมไดควรฉดดวยวธเดยวกนจนครบชดไมวาจะเปนกรณทฉดIDหรอIM

5.ปจจบนโรคพษสนขบามยาทรกษาหายขาดไดหรอไมและคนทประกอบอาชพเสยงตอการถกสนขกด

เชนบรษไปรษณยเจาหนาทการไฟฟาผท�างานในหองปฏบตการบคลากรทดแลผปวยโรคพษสนขบา

เปนตนสามารถฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบากอนทจะถกสนขกดไดหรอไม

ค�าตอบ1.ไมมยารกษาใหหายขาดได

2.ไดโดยฉดวคซนปองกนโรคลวงหนา

63

6.หากมการสมผสโรคควรพจารณาวาเคยไดรบวคซนเขมสดทายเมอใด

ค�าตอบถาภายใน6เดอนกฉดกระตน1เขมถาเกน6เดอนแมวาหลายปกตามฉดกระตน

เพยง2เขม

7.ปจจบนวคซนปองกนโรคพษสนขบาทฉดในคนมความปลอดภยมากนอยแคไหน

ค�าตอบวคซนทใชอยในประเทศไทยขณะนเปนวคซนชนดเซลลเพาะเลยงทมความปลอดภยมาก

8.คนทถกสนขกดและไดรบการฉดวคซนครบชดแลวหากถกสนขกดซ�าอกตองฉดวคซนใหมหรอไม

ค�าตอบตองไดรบการฉดวคซนกระตนโดยพจารณาวาเคยไดรบวคซนเขมสดทายเมอใดถาภายใน

6เดอนกฉดกระตน1เขมถาเกน6เดอนไปแลวฉดกระตนเพยง2เขม

9.ท�าไมจงตองน�าสนขไปฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาทกปฉดปเวนปไดหรอไม

ค�าตอบไมไดเนองจากขณะนยงพบเชอโรคพษสนขบาในประเทศไทยกระจายอยทวประเทศยงไมม

พนทใดทประกาศเปนเขตปลอดโรคพษสนขบาแมบางพนทจะไมมรายงานพบเชอตดตอกน

หลายปแตระบบการควบคมดแลการเคลอนยายสนขและแมวระหวางพนทยงไมดพอดงนน

ทกพนทมโอกาสเสยงตอการเกดโรคพษสนขบาประกอบกบลกษณะการเลยงสนขของคนไทย

ยงไมมการควบคมใหอยในขอบเขตการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาทกปจะชวยกระตน

ใหสนขมภมคมกนโรคระดบสงพอทจะปองกนโรคพษสนขบาได

10.กรณถาฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาครบ3เขมและในวนท10ของการเฝาระวงสนขมอาการ

ปกตฉะนนเขมท4และ5ไมตองฉดแลวถกตองหรอไม

ค�าตอบถกตองเทากบเปนการฉดวคซนปองกนโรคลวงหนา

11.ถาสนขทกดไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบามาแลวคนทถกกดยงตองฉดวคซนอกหรอไม

ค�าตอบกรณทยงไมฉดวคซนทนทแตกกขงสนขไวสงเกตอาการ10วนตองมองคประกอบดงน

a.สนขทกดมอาการปกตและถกกดโดยมเหตโนมน�า

b.สนขไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาทกป เคยฉดมาแลวอยางนอย 2 ครง

ครงหลงสดไมเกน1ป

c.สนขไดรบการเลยงดอยางดอยในรวรอบขอบชดท�าใหมโอกาสสมผสสตวอนทอาจเปน

โรคพษสนขบาไดนอย

ถาสนขเกดอาการผดปกตในระหวางสงเกตอาการ ใหเรมฉดวคซนทนท หากสนขตายควร

สงหวตรวจทางหองปฏบตการดวย

64

12.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาและRIGมขอหามในเดกและหญงมครรภหรอไม

ค�าตอบไมมขอหาม เพราะเปนวคซนเชอตายทมความปลอดภยและกระตนระบบภมคมกนไดด

ทงในเดกและผใหญรวมทงหญงมครรภซงในรายงานการวจยของนายแพทยศภวฒนชตวงษ

อดตผอ�านวยการสถานเสาวภาทตพมพในวารสารวชาการ สนบสนนวาไมมอนตรายตอ

หญงมครรภและเปนทยอมรบทวโลกซงผานความเหนชอบจากองคการอนามยโลกตงแต

ปพ.ศ.2545

13.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในคนทถกแมวกดเหมอนคนทถกสนขกดหรอไม

ค�าตอบเหมอนกนโดยใชหลกการปฏบตเดยวกน

14.กรณถกสนขหรอแมวงบแตไมมบาดแผลจ�าเปนตองฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาหรอไม

ค�าตอบไมตองฉดวคซน(ลกษณะการสมผสอยในระดบความเสยงกลมท1)กรณทไมมบาดแผลให

ใชน�าลางและฟอกสบบรเวณทถกสมผส

15.ในผสมผสโรคทไมเคยไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบามากอนโดยลกษณะการสมผสอยใน

กลมระดบความเสยงท3จะตองท�าการรกษาอยางไร

ค�าตอบใหฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบารวมกบRIG

16.เดกอาย 17วนถกแมวกดทขามแผลถลอกเลอดซมสามารถฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาได

หรอไม

ค�าตอบไดเดกหรอผใหญใหใชวคซนขนาดเดยวกน

17.คนถกสนขกดเดอนสงหาคมแตมาพบแพทยเดอนพฤศจกายนของปเดยวกนตองการฉดวคซนปองกน

โรคพษสนขบาเพราะไดรบขอมลวาเชออยไดนานหลายปควรท�าอยางไร

ค�าตอบใหปฏบตเหมอนถกสนขกดมาใหมๆแตถาสนขยงปกตดไมตองฉดวคซน

18.ผสมผสโรคพษสนขบาไดรบการฉดวคซน Verorab มากอน แลววคซนหมด วคซนทไดรบมาเปน

PCECจะฉดตอกนไดหรอไม

ค�าตอบได เฉพาะกรณทฉดเขากลามเนอและหาวคซนชนดเดมไมไดเทานน แตถาเปนการฉดเขา

ในผวหนงไมควรเปลยนใหหาวคซนชนดเดมมาฉด

65

19.เมอ6เดอนทแลวถกสนขจรจดกดทขามเลอดออกตามรอยเขยววนนมาฟงบรรยายเกดความวตกกงวล

ถาจะฉดวคซนตอนนไดหรอไมแลวจะเรมอยางไร

ค�าตอบไดเพราะในกรณนจะใชเกณฑพจารณาเชนเดยวกบสนขหนหายหรอจ�าสนขไมไดจงจ�าเปน

ตองฉดวคซนปองกนแบบหลงสมผสโรคครบชด

20.ถาผสมผสโรคฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในวนท0,3และ7แลวสนขยงมชวตอยตองฉดเขม

ท4และ5หรอไม

ค�าตอบไมจ�าเปนเพราะในกรณทกกขงสนขไวสงเกตอาการไดเมอเวลาผานไป10วนหลงถกกด

สนขยงปกต ใหหยดฉดวคซนไดพรอมอธบายใหเขาใจวา เปนการไดรบวคซนปองกนโรค

ลวงหนาหากถกกดอกควรแจงใหแพทยทราบวาเคยไดรบวคซนแบบปองกนลวงหนามาแลว

แพทยจะพจารณาใหวคซนเขมกระตน

21.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาถาฉดครบ3เขมแลวสงเกตสนขและแมวยงปกตดไมจ�าเปน

ตองฉดเขมตอไปนาจะมหนงสอแจงใหหยดฉด(แบบเปนทางการ)ดหรอไม

ค�าตอบในการปฏบตงานใหยดหลกตามแนวทางเวชปฏบตโรคพษสนขบา

22การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในวนท28กบ30แตกตางกนหรอไม

ค�าตอบไมแตกตางกน เพราะเปนเขมกระตนแตถาเปนวคซน3 เขมแรกตองไดรบครบถวนตรง

ตามก�าหนดนด

23.กรณทถกสตวเลยงลกดวยนมซงสงสยวาเปนโรคพษสนขบากด จะตองเรมฉดวคซนเขมแรกภายใน

กชวโมงถงจะไดผล

ค�าตอบเรวทสดเทาทจะปฏบตไดถาเปนไปไดไมควรเกน48ชวโมง

24.ระหวางทฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบายงไมครบชดแตถกสนขกดอกจะตองฉดวคซนอยางไร

ค�าตอบใหด�าเนนการฉดวคซนตามก�าหนดเดมตอไปจนครบไมตองกลบมาเรมตนใหม

25.ระหวางเฝาสงเกตอาการสนขเปนเวลา10วนวนท9สนขตายจะตองฉดหรอไม

ค�าตอบตองฉดวคซนทนททงนควรฉดตงแตสนขเรมมอาการผดปกตไมตองรอจนเสยชวตหากสนข

เสยชวตตองน�าสนขสงตรวจทางหองปฏบตการ

66

26.ถากรณเคยฉดครบ3เขมแตถกกดอยเรอยๆเกอบทก3เดอนหรอ5เดอน(ชอบเลยงสนขจรจด)

จะใหฉดอยางไร

ค�าตอบ- ถกกดภายในเวลา6เดอนหลงเขมสดทายใหฉดกระตน1เขมถาเกน6เดอนให

ฉดกระตน2เขมในวนท0และ3โดยถอเอาเขมกระตนสดทายเปนหลก

- ควรแนะน�าใหผสมผสโรคเปลยนพฤตกรรมในการเลยงสตวตองระวงไมใหถกกด

27.กรณไดรบpre-exposureหรอpost-exposureมาอยางนอย3เขมและถกสนขกดอกจงไดรบ

การฉดกระตนไปแลว1รอบหลงจากนนถาถกกดอกใน1ปยงไมตองฉดกระตนกไดถามวาแลว

ถาภายหลง1ปถกกดอก(ครงท3)จะตองฉดกระตนกเขม

ค�าตอบใหซกประวตการถกกดอยางละเอยดและคงใชหลกเกณฑเดมหากถกกดภายในเวลา6เดอน

ใหฉดกระตน1เขมถาเกน6เดอนใหฉดกระตน2เขมในวนท0และ3

28.กรณทมผถกสนขกดมาแลว3วนมาโรงพยาบาลเพอขอฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาจ�าเปนตอง

ฉดใหหรอไมและจะไดผลแคไหน

ค�าตอบใหพจารณาวาสนขทกดเสยงตอโรคพษสนขบาหรอไมหากเสยงใหเรมฉดตามหลกใหเรมฉด

วคซนปองกนหลงสมผสโรคโดยเรวทสดเพราะเปนการแขงขนชวงชงเวลาระหวางระยะ

ฟกตวของโรค (ซงไมแนนอน อาจสนเพยง 7 วนหรอเกน 1 ป) กบความสามารถของ

รางกายในการสรางภมคมกนโรค(อยางนอยทสดกนเวลา2สปดาหหลงเขมท1)ในกรณ

ทระยะฟกตวของโรคสน การเรมฉดวคซนปองกนโรคลาชาจะไมทนกาล หากระยะฟกตว

นานกยงมโอกาสรอดและถาหากบาดแผลรนแรงจงจ�าเปนตองใหRIGเชนเดยวกบกรณ

ถกกดมาใหมๆ ทงนตองซกประวตการฉดวคซนและการเลยงดสนขทกดรวมทงเหตการณ

ขณะถกกดประกอบดวยวามความเสยงตอโรคพษสนขบาหรอไม

29.วคซนปองกนโรคพษสนขบาใชในกรณใดบาง

ค�าตอบใชในการปองกนโรคพษสนขบาใน2กรณ

- ฉดเพอปองกนลวงหนาPre-exposureprophylaxis(กอนการสมผสโรค)

- ฉดเพอปองกนหลงสมผสโรคPost-exposureprophylaxisบางทเรยกวาเปนการรกษา

(treatment)

30.กรณผถกกดมลกษณะการสมผสโรคระดบความเสยงกลมท2คอ

*มบาดแผลถกงบเปนรอยช�าทผวหนงไมมเลอดออกหรอเลอดออกซบๆ

*ถกขวนทผวหนงเปนรอยถลอก(Abrasion)ไมมเลอดออกหรอเลอดออกซบๆควรปฏบตอยางไร

ค�าตอบลางแผลดวยน�าฟอกสบหลายๆ ครง ลางสบออกใหหมด ถาแผลลกใหลางถงกนแผล

อยางนอย15นาทเชดแผลดวยน�ายาฆาเชอกนยาปฏชวนะตามความจ�าเปนและฉดวคซน

ปองกนโรคพษสนขบา

67

31.สมยกอนการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบารอบสะดอ14เขมเลกใชแบบนนตงแตปอะไร

ค�าตอบเลกใชวคซนทผลตจากสมองสตวป2536

32.เรมใชวคซนแบบปจจบนตงแตปไหน

ค�าตอบเรมน�าเขามาใชตงแตป2525

33.วคซนเขมD30เปนเขมกระตนใชหรอไมถาไมไดฉดวคซนเขมนจะมผลอยางไร

ค�าตอบ- ใชวคซนเขมD30เปนเขมกระตนใหสรางภมคมกนมระดบสงพอทจะปองกนไดตอเนอง

และเปนเวลานาน

- ถาไมไดฉดวคซนเขมนภมคมกนจะลดลงและอาจไมสงพอตอการปองกนโรคไดภายใน

ระยะเวลา1ป

34.ถาสนขไมแสดงอาการใน10วนมนใจไดหรอไมวาผถกกดไมเปนโรคพษสนขบา

ค�าตอบมนใจได ตามผลทางวชาการของผ เชยวชาญองคการอนามยโลกและสถานเสาวภา

สภากาชาดไทยพบวาสนขทเปนโรคพษสนขบาเมอมอาการแลวจะตายภายใน10วน

35.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา3เขมกบ5เขมเหมอนกนหรอไม

ค�าตอบไมเหมอนกนเพราะ

- การฉดวคซน3เขมแลวหยดฉดถอวาเปนการฉดปองกนโรคลวงหนา

- การฉดวคซน5เขมเพอตองการใหมภมคมกนสงคงอยในระดบทปองกนโรคไดอยางนอย

1ปหลงฉดวคซน

36.กรณทถกกดมาเปนเดอนๆแตสนขยงมชวตอยแลวผสมผสโรคมาขอฉดวคซนควรท�าอยางไร

ค�าตอบไมตองฉดวคซน

37.ท�าไมตองเรมฉดวคซนแกสนขเมออาย2-4เดอนท�าไมไมฉดตงแตแรกเกดเลย

ค�าตอบตามพรบ.โรคพษสนขบาพ.ศ.2535ก�าหนดใหเจาของสตวน�าสนขไปรบวคซนครงแรก

เมอสนขอาย2-4เดอนเนองจากสนขแรกเกดยงมการสรางระบบภมคมกนทไมดพอจงไม

เหมาะแกการฉดวคซนและถาแมสนขเคยไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบามากอน

ลกสนขจะมภมคมกนตดมาดวยจนถงอาย11สปดาหหากสนขทไมเคยไดรบการฉดวคซน

มากอนควรไดรบการฉดกระตนหลงจากฉดวคซนครงแรก1-3เดอน

68

38.ท�าไมผตดเชอHIVหรอภาวะภมคมกนเสอมตองฉดวคซนเขากลามเนอสามารถฉดเขาในผวหนง

ไดหรอไม

ค�าตอบไมได ใหฉดวคซนเขากลามเนอรวมกบอมมโนโกลบลนทกกรณ เนองจากการฉดวคซนเขา

ในผวหนงกบผตดเชอHIVหรอภาวะภมคมกนเสอมยงไมมขอมลการวจยยนยน

39.เพราะเหตใดการฉดPCECแบบ8จดไมสามารถทดแทนการฉดRIGได

ค�าตอบเพราะการฉดPCECแบบ8จดไมสามารถท�าใหภมคมกนขนสงในระดบปองกนไดภายใน

7วนและในประเทศไทยเคยมผไดรบวคซนแบบนเสยชวตมาแลวดงนนจงไมสามารถใช

ทดแทนRIGไดซงประเทศไทยไดยกเลกการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาแบบ8จด

มานานแลว

40.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาเขากลามเนอตนแขน ผปวยบางรายบนปวดแขนทง 2 ขาง

ตองการใหฉดทสะโพกแทนไดหรอไม

ค�าตอบไมไดเพราะกลามเนอสะโพกมไขมนแทรกอยมากท�าใหวคซนถกดดซมชาซงกระตนภมคมกน

ไดไมด

41.การฉดวคซนเขาในผวหนงบรเวณตนแขนขางเดยว2จดไดหรอไม

ค�าตอบไมได ควรฉดวคซนทตนแขนขางละ 1 จด เพอตองการใหกระตนตอมน�าเหลองหลาย

ต�าแหนง

42.การฉดวคซนแบบเขาในผวหนง(ID)หรอเขากลามเนอ(IM)สามารถกระตนภมคมกนไดเทากนหรอไม

ค�าตอบตามผลการศกษาวจย พบวามประสทธภาพในการปองกนและกระตนระดบภมคมกน

คลายคลงกนแตในบางกรณเชนผตดเชอHIVหรอผมภาวะภมคมกนเสอมการฉดวคซน

แบบเขากลามเนอสามารถกระตนภมคมกนไดดกวา

43.การใหวคซนปองกนโรคบาดทะยกกบผถกสตวกดควรใหวคซนอะไรและฉดเขาบรเวณใด

ค�าตอบTetanus-diphtheriatoxoid(Td)หรอTetanustoxoid(TT)โดยฉดเขาบรเวณกลามเนอ

ตนแขน

44.กรณทคนถกสนขกดจ�าเปนตองฉดTetanustoxoid(TT)และวคซนปองกนโรคพษสนขบาจะฉด

วคซนรวมในเขมเดยวกนไดหรอไมเพอใหผสมผสโรคเจบครงเดยว

ค�าตอบไมได

69

45.มขอหามในการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาและRIGในชวงเวลาเดยวกนกบการฉดวคซนชนด

อนหรอไม

ค�าตอบไมมขอหาม

46.กรณทยงฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาไมครบชด แตตองการฉดวคซนปองกนโรคไขหวดใหญ

ควรท�าอยางไร

ค�าตอบสามารถฉดพรอมกนไดเลย โดยฉดวคซนแยกคนละต�าแหนงกน เชน ตนแขนซายกบตน

แขนขวา

47.การฉดวคซนVerorabในเดกและหญงมครรภมผลเสยอยางไรบาง

ค�าตอบไมมผลเสยการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาและอมมโนโกลบลนในเดกและหญงมครรภ

ไดรบการยอมรบจากองคการอนามยโลก

48.หากผตดเชอHIVถกสนขกดสามารถฉดVerorabไดหรอไมและจ�าเปนตองฉดRIGทกรายหรอไม

ค�าตอบไดโดยตองฉดวคซนเขากลามเนอรวมกบRIGทกกรณและปฏบตตามค�าแนะน�า

49.ถาไมฉดTetanustoxoidเขมสดทายจะมผลตอการสรางภมคมกนอยางไรถาลมฉดแลวนกขนได

ควรฉดไมเกนระยะเวลาเทาไร

ค�าตอบถาไมไดฉดวคซนเขมสดทายระดบภมคมกนจะสงอยไดไมยาวนานหากนกขนไดเมอไรกฉด

กระตนไดทนท ซงการพจารณาฉด Tetanus toxoid ขนกบลกษณะบาดแผล อายของ

ผสมผสโรคและประวตการไดรบวคซนมากอน

50.จากการทดแลคนถกสนขกด ถาผสมผสโรคไมเคยไดรบการฉดวคซนมากอน แพทยสวนใหญใหฉด

วคซนทกรายจงมความเหนวาการซกประวตสนขทกดไมคอยมประโยชนในการชวยตดสนใจใหการ

รกษาในวนแรกทมาพบ

ค�าตอบมประโยชน เพราะการซกประวตสนขทกดใชพจารณาความเสยงตอการไดรบเชอโรค

พษสนขบาจากสนขตวนนถาหากสนขมอาการปกตเคยไดรบการฉดวคซนมากอนอยางนอย

2เขมเขมสดทายไมเกน1ป เจาของดแลอยางดอยในรวรอบขอบชดและถกกดโดยม

เหตโนมน�าเชนเปนคนแปลกหนาหรอไปท�าใหสนขโกรธหรอบาดเจบสนขตวนนมโอกาส

ทจะไมเปนโรคพษสนขบาสงการทไมน�ามาพจารณาแสดงวาแพทยมความเขาใจไมถกตอง

51.ในรายทถกสนขกดควรเรมฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาอยางชาทสดกวนจงจะทนเวลา

ค�าตอบไมสามารถก�าหนดระยะเวลาไดเพราะระยะฟกตวของโรคมความแตกตางกนมาก ควรเรม

ฉดใหเรวทสดเทาทจะท�าไดเพอใหรางกายมภมคมกนโรคสงในระดบทปองกนโรคไดโดยเรว

70

52.การฉดวคซนปองกนโรคลวงหนา (แบบกอนสมผส) มระดบภมคมกนขนสงพอทจะปองกนโรคได

ภายในกวนหลงการฉด

ค�าตอบ14วน

53.ถาเดกปวยเปนไขหวดถกสนขทสงสยวาเปนโรคพษสนขบากดจะฉดวคซนไดหรอไม

ค�าตอบไดโดยฉดไดทนทถาไมมไขแตถามไขควรรอใหไขลดกอน

ค�ำถำมกำรผดนด

54.ถาผสมผสโรคมาฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาวนท0แลวมาอกทวนท10สนขทกดมอาการปกต

ควรท�าอยางไร

ค�าตอบแสดงวาสนขไมไดเปนโรคพษสนขบา จะหยดฉดวคซนกได แตควรฉดเพมตออก 2 เขม

เพราะเทากบวาไดฉดวคซนปองกนโรคลวงหนา

55.ในกรณฉดวคซนIDแบบ2-2-2-0-2ในวนท0,3,7และ30หากผสมผสมาฉดในวนท0,3

และเขมท3มาฉดวนท14ตองเรมตนใหมหรอไม

ค�าตอบตองเรมฉดใหม แตถาสตวทกดเปนสนขหรอแมวมอาการปกตอย (เกน 10 วน) ใหหยด

ฉดได

56.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในชวง 3 เขมแรก สามารถเลอนนดไดไมเกนกวน จงไมตอง

เรมฉดใหมเนองจากผปวยตองเดนทางออกตางจงหวดบอยครง ท�าใหมารบการฉดวคซนไมตรงตาม

ก�าหนดนด

ค�าตอบควรอธบายใหผสมผสโรคทราบถงความส�าคญของการไดรบวคซน 3 เขมแรกใหตรงตาม

ก�าหนดนดไมควรคลาดเคลอน

57.ถาผสมผสโรคมาฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาไมตรงตามก�าหนดนดกรณใดทตองเรมฉดใหมหรอ

ไมตองเรมใหม

ค�าตอบ- ขณะน WHO ยงไมมค�าแนะน�าใดๆ เกยวกบการผดนดในการฉดวคซนปองกนโรค

พษสนขบาภายหลงถกกด ส�าหรบกรณผดนดใหดประวตและขนกบดลยพนจของแพทย

เปนรายๆไป

- กรณมาฉดวคซนไมตรงตามนดควรบนทกและใหผสมผสโรคลงนามรบทราบไวดวยวา

ผสมผสโรคผดนดเอง

71

58.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในวนท0,3,7กรณผปวยผดนดในเขมท2แตมาฉดในเขมท

3ควรท�าอยางไรใหฉดตอหรอเรมใหม

ค�าตอบ- ขณะน WHO ยงไมมค�าแนะน�าใดๆ เกยวกบการผดนดในการฉดวคซนปองกนโรค

พษสนขบาภายหลงถกกดการฉดวคซนตองฉดใหได3เขมภายใน7วนหลงจากการฉด

วคซนเขมแรก เพอใหมระดบภมคมกนสงในระดบทปองกนโรคไดในวนท 14 จงควร

อธบายใหทราบถงความส�าคญของการมารบวคซน3เขมแรกตรงตามก�าหนดนด

- กรณผสมผสโรคไมมาตามก�าหนดนดหมายอาจคลาดเคลอนไปบาง2-3วนใหฉดวคซน

ตอเนองไปโดยไมตองเรมนบใหม

59.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในวนท0,3,7ถามความจ�าเปนตองเลอนควรเลอนไดกวน

ค�าตอบยงไมมขอมลจากผเชยวชาญระบชดเจนวาสามารถเลอนนดไดกวน เพยงแตอนมานวา

ถาฉดวคซนไดครบชดใหเรวทสดจะท�าใหมระดบภมคมกนพนระยะฟกตวการเลอนนดไมเกน

24-48ชวโมงอาจมผลกระทบตอการสรางแอนตบอดไมมากมายนกยงอยในเกณฑทพอ

รบไดแตในความเปนจรงการฉดวคซน3เขมแรกไมควรเลอนนด

60.สมมตมผสมผสโรค3รายมารบวคซนเขมท2ไมตรงตามก�าหนดนดดงน

รายท1มารบD4

รายท2มารบD5

รายท3มารบD6

ควรนดผปวยแตละรายมารบวคซนเขมท3เมอใด

ค�าตอบส�าหรบรายท1และรายท2อาจฉดเขมท3ในD7สวนรายท3อาจฉดเขมท3ใน

D8หรอD9และอธบายใหผสมผสโรคเขาใจวาไมสามารถรบรองความปลอดภยจากการ

มาผดนดเองและลงนามก�ากบไวเปนหลกฐานดวย

61.ผสมผสโรคตองฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในวนท 7แตมาวนท 14ตองฉดdoubledose

หรอไม

ค�าตอบไมตองใหนดตอและท�าscheduleเขมตอไปใหม

62.ถานดฉดPCECเขมท2เลยไปหลายวนบางคนเปนเดอนจ�าเปนตองเรมตนฉดเขมท1ใหมหรอไม

ค�าตอบใหเรมตนใหมพรอมอธบายใหเขาใจวาผสมผสโรคตองฉดวคซนตรงตามก�าหนดนดโดยเฉพาะ

3เขมแรกไมควรเลอนนด

72

63.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาแบบ ID2-2-2-0-2ในวนท0,3,7,30แตลมฉดเขมท4

(D30)ควรฉดตอหรอไม

ค�าตอบถาสนขหรอแมวปกตระหวางสงเกตอาการ10วนหยดฉดไดแตถาสนขหรอแมวเปนโรค

พษสนขบาตองฉดเขมสดทายตอ

64.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาเขมท 4 ผสมผสโรคไมมาฉดตามก�าหนดนด ซงสนขยงปกตด

ไมตองฉดวคซนไดหรอไมแตถาเปนสนขจรจดควรท�าอยางไร

ค�าตอบ- หยดฉดไดเพราะแสดงวาสนขตวนนไมไดเปนโรคพษสนขบา

- ถาเปนสนขจรจดขนอยกบการบรหารจดการในแตละทองถนเชนท�าลายหาทอยใหม

ใหตามความเหมาะสมหรอหาเจาของดแลเปนตน

65.ในการฉดวคซนปองกนโรคลวงหนาเมอฉดเขมแรกในD0จากนนมารบบรการอกครงในD21จะ

ฉดวคซนเขมตอไปอยางไร

ค�าตอบไมตองเรมใหมใหฉดเขมD28ไดเลย

66.ระยะหางของเวลาทสนทสดของการใหฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา(ทงแบบIDและIM)แตละ

เขมควรเปนเชนไร

ค�าตอบยงไมมขอมลยนยน

ค�ำถำมกำรฉดRIG

67.ถาถกสนขกดเปนแผลลกมเลอดออกน�าหนกตว16กโลกรมแพทยสงฉดHRIG320IUกรณ

เชนนจะฉดHRIG300IUเพยงขวดเดยวโดยไมตองเปดอกขวดไดหรอไม

ค�าตอบไดเพราะน�าหนกทเกนมาประมาณ1กโลกรมอาจเปนน�าหนกของเสอผาและเกนมาไมมาก

68.คนถกสนขกดเปนแผลลกมเลอดออกน�าหนกตว20กโลกรมแพทยสงฉดHRIG770 IUแต

โรงพยาบาลมHRIGขนาด 300 IUทเหลออยอก 75%จากผสมผสโรคคนกอนและม ERIG

อยผสมผสโรคไดรบการทดสอบแลวไมแพERIGดงนนจะใชHRIGทเหลอแลวเตมสวนทขาดดวย

ERIGใหครบตามขนาดไดหรอไม

ค�าตอบไมไดเพราะไมควรใชRIGตางชนดกนในคนเดยวกน

69.ในการฉดRIGใหหญงมครรภจะคดน�าหนกอยางไร

ค�าตอบคดน�าหนกตวขณะทตงครรภ(ERIG40IU/kgและHRIG20IU/kg)

73

70.การฉดRIGส�าหรบผสมผสโรคพษสนขบาจะไดประโยชนในกรณใดและควรฉดภายในระยะเวลาเทาไหร

ค�าตอบ1.กรณทสมผสโรคระดบความเสยงกลมท3 2.ควรฉดRIGใหเรวทสดถาจะใหไดผลดควรฉดภายใน48ชวโมงหลงสมผสโรค ไมแนะน�าใหฉดRIGหลงจากเรมฉดวคซนเขมแรกเกน7วนไปแลวเพราะRIG จะไปขดขวางการสรางภมคมกนจากการฉดวคซน

71.ในกรณทไมมERIGหรอHRIGจงไมไดฉดใหในขณะนนเมอมยาจะตามผสมผสโรคกลบมาฉดไดหรอไม

ค�าตอบไดแตไมควรเกน7วนหลงเรมฉดวคซนเขมแรกถาจะใหไดผลดควรฉดภายใน48ชวโมงหลงสมผสโรค

72.เดกอาย3ปถกสนขกดบรเวณศรษะมารกษาทโรงพยาบาลขณะนนไดรบเพยงการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาเทานน แตขาดแคลน RIG จงสงตอไปยงโรงพยาบาลประจ�าจงหวด ซงพอไปถง โรงพยาบาลแหงนนแพทยเวรใหกลบไปสงเกตอาการทบานกรณเชนนมความเหนอยางไรและปญหาการขาดแคลนRIGมวธแกไขอยางไร

ค�าตอบ- แพทยเวรปฏบตไมถกตองเพราะบาดแผลทศรษะมระดบความเสยงตอการเกดโรคสงและ ระยะฟกตวสนควรพจารณาใหRIGโดยเรวทสด

- ปญหาการขาดแคลนRIGเปนเรองของระบบการจดเตรยมเวชภณฑภายในหนวยงาน ซงตองมการวางแผนไวลวงหนา กรณทไมสามารถจดซอไดควรขอยมจากโรงพยาบาล ใกลเคยงหรอสงตอ

73.การฉดHRIGหรอERIGแตกตางกนอยางไร

ค�าตอบใหพจารณาตารางเปรยบเทยบระหวางการฉดHRIGและERIGดงน

ความแตกตาง

1.ประโยชน

2.การผลต

3.โอกาสแพ

4.ขนาดทใช(IU/kg)

5.ราคา

6.ขนาดบรรจ

HRIG

(Human Rabies Immunoglobulin)

ใชในการปองกนโรคพษสนขบา

ผลตจากซรมมนษย

พบนอยบางคนอาจมไขหรอเจบบรเวณ

ทฉดเพยงเลกนอย

20

แพงกวา

2ml(300IU)และ5ml(750IU)

ERIG

(Equine Rabies Immunoglobulin)

ใชในการปองกนโรคพษสนขบา

ผลตจากซรมมา

อาจแพไดอาการแพสวนใหญมกไม

รนแรงมผนบวมคนสามารถรกษาได

โดยไมตองรบไวรกษาในโรงพยาบาล

สวนการแพอยางรนแรงนนพบไดนอยมาก

เพยง1:100,000เทานน

40

ยอมเยากวา

5ml(1000IU)

74

74.กรณทมเดกถกสนขกดเขามารบการรกษาในโรงพยาบาลและจ�าเปนตองฉด RIG แตขณะนน

โรงพยาบาลขาดแคลนควรท�าอยางไร

ค�าตอบ1.ใหเขยนใบสงยาตามปกต

2.หากไมมRIGในหองยาใหบนทกไวเปนหลกฐานพรอมแนบส�าเนาใบสงยาไวกบOPD

card

3.หาวธตดตอขอยมหรอสงตอไปยงโรงพยาบาลใกลเคยงแลวแตความเหมาะสมโดยเรวทสด

75.ผสมผสโรคทมน�าหนกมากการฉดERIGหรอHRIGมMaximumdoseหรอไม

ค�าตอบไมมใหค�านวณขนาดทใชตามน�าหนกคอERIG40IU/kgและHRIG20IU/kgโดย

ไมควรฉดเกนกวานมฉะนนจะไปขดขวางการกระตนภมคมกนของวคซน

76.หลงฉดRIGจะท�าใหรางกายสรางแอนตบอดขนมาภายในระยะเวลาเทาไร

ค�าตอบพบแอนตบอดหลงฉดทนท

77.ถาถกสนขกดทตาแพทยใหฉดHRIGแลวใชHRIGหยอดตาไดหรอไม

ค�าตอบได

78.ถาถกกดทตาขอบตาหรอจมกจะฉดRIGอยางไร

ค�าตอบใหพจารณาฉดRIGตามระดบความเสยงบาดแผลบรเวณตามความเสยงตอการเกดโรค

สงใหฉดHRIGทแผลหากฉดไมไดใหหยอดHRIGบรเวณแผลทตา

79.หากถกสนขกดทเหงอกหรอลนควรฉดRIGอยางไร

ค�าตอบการฉดRIGทเหงอกและลนใหฉดไปทแผลโดยวธเชนเดยวกบการฉดยาชากรณผสมผส

โรคเปนเดกการฉดRIGทลนท�าไดยากอาจจ�าเปนตองวางยาสลบหรอฉดยาซมเพอใหเดก

สงบลงและควบคมไดงาย

80.กรณผสมผสโรคถกสนขหรอแมวขวนทใบหนามเลอดออกซบๆจะใหRIGดวยหรอไม

ค�าตอบตองใหฉดRIGโดยเรวทสดเพราะมความเสยงตอการเกดโรคสงและระยะฟกตวสน

81.การฉดRIGเขาในแผลกบขอบแผลมผลแตกตางกนหรอไม

ค�าตอบการฉดRIGจะไดผลดตองครอบคลมขอบแผลและเขาในแผลเพอลบลางฤทธเชอrabies

virus ทยงตกคางในบาดแผลหรอขอบบาดแผล วธทถกคอใชเขมแทงทขอบแผลดานนอก

เคลอนผานใตกนแผลจนถงขอบแผลอกดาน หลงจากนนคอยๆ ถอยเขมออกพรอมกบฉด

RIGทละนอยพยายามแทงเขมนอยครงทสดเทาทจะท�าไดเพอหลกเลยงการท�าลายเสนประสาท

75

82.การทดสอบการแพERIGทผวหนงเราจะเจอจางERIG1:100ดวยNSSฉด0.02mlเขา

ในผวหนงบรเวณทองแขนและฉดน�าเกลอเขาในผวหนงบรเวณทองแขนอกขางเพอเปรยบเทยบกน

ถาเราจะทดสอบERIGอยางเดยวไดหรอไมโดยไมฉดNSSอกขาง

ค�าตอบไมไดเพราะวธนเปนวธมาตรฐานในการทดสอบการแพตองมการเปรยบเทยบกน

83.ผสมผสโรคทดสอบการฉด ERIG แลวปรากฏวาแพ แลวไปทดสอบ HRIG ปรากฏวาแพอก

ควรปฏบตอยางไร

ค�าตอบกรณนใหฉดHRIGโดยการฉดHRIGไมจ�าเปนตองทดสอบการแพ เพราะผลขางเคยง

ไมพบการแพทรนแรงอาจมไขหรอเจบบรเวณทฉดเพยงเลกนอยแตการฉดERIGตองท�า

skintestกอนทกครง

84.RIGทเหลอจากฉดรอบแผลใหฉดทไหน

ค�าตอบการฉด RIG ใหไดผลดพยายามฉดทแผลใหมากทสด แตถาม RIG เหลอใหฉดเขา

กลามเนอในต�าแหนงทไกลจากจดทฉดวคซน

85.ถาใชHRIGไมตองทดสอบการแพแตถาใชERIGตองทดสอบskintestทกครงท�าไมถงไมใช

HRIGไปเลยจะไดไมตองท�าskintest

ค�าตอบเพราะHRIGมราคาแพงมากและหายาก

86.คนถกสนขกดทนองแลววงหนไปแผลมเลอดออกไมมากไปรกษาทสถานอนามยเจาหนาทพยาบาล

ตองสงตอไปยงโรงพยาบาลเพอใหRIGหรอไม

ค�าตอบเมอพจารณาสนขทกด กรณนสนขหนหายไปไมสามารถตดตามดอาการได การวนจฉย

ขนตนตองถอเสมอนวาเปนโรคพษสนขบา หากผสมผสโรคไมเคยฉดวคซนปองกนโรคพษ

สนขบามากอน ใหท�าความสะอาดแผล ใสยาฆาเชอ แลวสงตอไปยงโรงพยาบาลเพอรบ

การฉดวคซนและRIGโดยเรวทสด

87.หลงจากเปดขวดERIGหรอHRIGแลวสามารถเกบไวใชไดนานเทาไร

ค�าตอบหลงเปดใชแลวควรเกบในตเยนอณหภม2-8องศาเซลเซยสและใชภายใน8ชวโมง

88.ถาผสมผสโรคเกดการแพERIGและHRIGจะใชวธอนในการใหไดหรอไม

ค�าตอบไมม(HRIGไมพบมการแพรนแรงบางคนอาจมไขหรอเจบบรเวณทฉดเพยงเลกนอย)

76

89.กรณทถกสนขหรอแมวกดมเลอดออกจ�าเปนตองฉดRIGทกรายหรอไม

ค�าตอบไมจ�าเปนขนกบวาผสมผสโรคเคยไดรบวคซนปองกนโรคพษสนขบามากอนหรอไมถาเคย

ไดรบครบชด(แบบปองกนโรคลวงหนาหรอแบบหลงสมผสโรค)ใหฉดวคซนกระตนโดยไม

ตองฉดRIG

ค�ำถำมทวไป

90.โรคพษสนขบาเกดจากเชออะไร

ค�าตอบเชอไวรส

91.โรคพษสนขบาเปนโรคตดเชอในระบบใดของรางกาย

ค�าตอบระบบประสาท โดยเมอเชอโรคเขาถงสมองแลวจะแพรกระจายไปตามเสนประสาทเขาส

เนอเยอและอวยวะตางๆ

92.สตวชนดใดทสามารถน�าโรคพษสนขบาได

ค�าตอบสตวเลยงลกดวยนมทกชนด

93.สวนใดของรางกายทตองระวงมากทสดหากถกสนขกด

ค�าตอบส�าคญทกสวนแตสวนทเชอจะเขาไปไดงายคอสวนทมเสนประสาทอยหนาแนนแมวา

เพยงแผลเดยวกมความเสยงตอโรคพษสนขบา

94.ระยะฟกตวของเชอrabiesในสนขและคนเทากนหรอไม

ค�าตอบไมเทากนระยะฟกตวของโรค

- ในคนประมาณ2-8สปดาหอาจสนเพยง7วนหรอเกน1ป(จากรายงานการสอบสวน

โรคของส�านกระบาดวทยาป2554พบผเสยชวตมระยะฟกตวของโรคนาน8ป)

- ในสนขและแมวประมาณ3-8สปดาหอาจสนเพยง2สปดาหถง6เดอน

95.ในระยะฟกตว(IncubationPeriod)สนขและแมวสามารถแพรเชอไดหรอไม

ค�าตอบสนขและแมวจะแพรเชอโรคได1-6วนกอนมอาการและหลงมอาการจนถงตาย

96.ถาหญงมครรภไดรบเชอโรคพษสนขบาจะสามารถถายทอดไปยงทารกไดหรอไม

ค�าตอบขอมลทมอยในขณะนยงไมพบการแพรเชอจากมารดาสทารก

77

97.ถาสนขมอาการผดปกตหรอตายโดยไมทราบสาเหตควรน�าสวนใดของสนขไปพสจน

ค�าตอบหวสนข

98.ปจจบนประเทศไทยมการใชวคซนประเภทใดในปองกนโรคพษสนขบาในคน

ค�าตอบวคซนทใชเปนวคซนทท�าจากเซลลเพาะเลยงและวคซนไขเปดฟกบรสทธ

99.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาชนดทท�าจากเซลลเพาะเลยงมอาการแพหรอไม

ค�าตอบขอมลทพบในปจจบนยงไมพบการแพอยางรนแรงอาการแพพบไดนอยมากเชนมไขต�าๆ

ปวดเมอยตามตวคนแดงบรเวณทฉดเปนตน

100.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาแบบปองกนลวงหนามอนตรายหรอไม

ค�าตอบไมมอนตรายเพราะเปนวคซนทท�ามาจากเซลลเพาะเลยงมความบรสทธสงสามารถกระตน

ใหรางกายสรางภมคมกนโรคในกรณทสมผสโรค

101.ชนดของวคซนทใชฉดปองกนโรคพษสนขบาแบบลวงหนากบแบบหลงสมผสโรคตางกนหรอไม

ค�าตอบไมตางกนเปนวคซนชนดเดยวกน

102.หากถกสตวกดจะตองกกขงเพอเฝาดอาการกวน

ค�าตอบ 10 วน

103.แผลทถกสนขหรอแมวกดเปนรอยเขยวหรอฉกขาดควรกนยาปฏชวนะขนานใดเหมาะสมทสด

ค�าตอบใหกนยาปฏชวนะAmpicillin

104.วธท�าความสะอาดแผลโดยเรวทสดภายหลงสมผสโรคสามารถท�าไดอยางไร

ค�าตอบลางแผลดวยน�าฟอกสบหลายๆครงลางสบออกใหหมดถาแผลลกใหลางถงกนแผลอยางนอย

15นาทเชดแผลดวยน�ายาฆาเชอจะชวยลดความเสยงของการตดเชอโรคพษสนขบาไดด

105.ปจจยเสยงตอการตดเชอโรคพษสนขบาในบาดแผลทถกสตวกดไดแกอะไร

ค�าตอบต�าแหนงของบาดแผลชนดของบาดแผลระยะเวลาทมาท�าการรกษาหลงถกกดและสภาวะ

ของผปวยเชนผสงอายผปวยโรคเบาหวานผไดรบยากดภมคมกนเปนตน

78

106.ในบานเรามกฎหมายหรอบทลงโทษส�าหรบผเลยงสนขทไมยอมน�าสนขไปฉดวคซนปองกนโรคพษสนข

บาหรอไม

ค�าตอบมเปนบทลงโทษตามพรบ.โรคพษสนขบาพ.ศ.2535ซงก�าหนดไววาผใดมสนขไวใน

ครอบครองตองน�าไปรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาครงแรกเมอสนขอาย2-4เดอน

หากผใดฝาฝนไมปฏบตตามกฎหมายจะตองระวางโทษปรบไมเกน200บาท

107.คนถกสนขกดสามารถเรยกรองคาเสยหายจากเจาของสนขไดหรอไม

ค�าตอบไดการเรยกรองคาเสยหายสามารถท�าไดตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยพ.ศ.2535

ซงก�าหนดไวในมาตราท433วาถาความเสยหายเกดขนเพราะสตวนนเจาของหรอบคคล

ผรบเลยงรบรกษาไวแทนเจาของจะตองใชคาสนไหมทดแทนใหแกฝายเสยหาย เวนแตจะ

พสจนไดวา ตนไดใชความระมดระวงอนสมควรแกการเลยงการรกษาตามชนดและวสย

ของสตวหรอตามพฤตการณอยางอนหรอพสจนไดวาความเสยหายนนยอมจะตองเกดขน

ทงทไดใชความระมดระวงถงเพยงนนทงนเจาของยงมความผดตามประมวลกฎหมายอาญา

อกดวย

108.ถาหากวาในหมบานของเรามสนขทไปกดผอนและเจาของไมยอมรบผดชอบทงน�าสนขของตนไปซอน

เราควรจะท�าอยางไร

ค�าตอบขนแรกตองพดคยประนประนอมท�าความตกลงกอน พรอมทงอธบายใหเจาของสนขเฝาด

อาการสนข10วนใหแนใจวาสนขตวนนไมมอาการของโรคพษสนขบาและรวมกนแกไข

ปญหาไมใหมเหตการณสนขตวเดมกดคนอกหากตกลงกนไมไดคอยแจงความด�าเนนคดตอไป

109.สนขทเปนโรคพษสนขบาตองมอาการดรายเทานนใชหรอไม

ค�าตอบไมใชสนขทเปนโรคพษสนขบานอกจากมอาการดรายแลวยงมอาการแบบซมอกดวย

110.เราจะขอค�าปรกษาเกยวกบโรคพษสนขบาไดทไหนบาง

ค�าตอบส�านกโรคตดตอทวไปกรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข

ส�านกควบคมและบ�าบดโรคสตวกรมปศสตวกระทรวงเกษตรและสหกรณ

หนวยควบคมโรคพษสนขบาส�านกอนามยกรงเทพมหานคร

สถานบรการสาธารณสขและส�านกงานปศสตวทวประเทศ

คณะแพทยศาสตรและคณะสตวแพทยศาสตรทกมหาวทยาลย

111.การเอาสมนไพรพอกบรเวณแผลทถกสนขกด ชวยปองกนแผลจากการตดเชอโรคพษสนขบาได

หรอไม

ค�าตอบไมได เพราะสมนไพรไมชวยปองกนโรคพษสนขบา ตองลางแผลใหสะอาด ใสยาฆาเชอ

แลวไปรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา

79

112.เราจะวเคราะหพฤตกรรมสนขเพอปองกนไมใหไปท�ารายผอนไดอยางไร

ค�าตอบพฤตกรรมสนขไมสามารถวเคราะหไดอยางชดเจนเพยงแตสงเกตงายๆโดยดจากปฏกรยาของสนขตอผอนทเขาใกลหรอเขามาในอาณาเขต หากประเมนดแลวสนขดรายควรใสกรงหรอน�าไปไวในทลบตาและเมอพาสนขออกไปเดนเลนนอกบานควรใสสายจงทกครงพรอมสวมตะกรอครอบปากดวย

113.การน�าสนขทเลยงไมไหวไปปลอยทวดเพอใหมอาหารกนเปนการท�าบญหรอไม

ค�าตอบไมใชถอเปน“บาป”นอกจากจะท�าใหสนขไปแยงอาหารของสนขตวอนแลวยงเปนภาระใหกบพระเณรชพทธศาสนกชนตองคอยดแลใหอาหารรวมทงเสยงตอการถกสนขกดมโอกาสเปนโรคพษสนขบาได

114.การน�าสนขของตนเองไปรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาจากรถเรดหรอไม

ค�าตอบไมด เพราะวคซนทฉดโดยรถเรทวไปไมไดรบการควบคมจากสตวแพทย อาจเกบรกษาไมถกตองหรอไมใชวคซนปองกนโรคพษสนขบา และผฉดขาดทกษะในการฉดวคซน ท�าใหไมมประสทธภาพในการปองกนโรคจงควรฉดวคซนจากหนวยบรการทไดรบการควบคมจากสตวแพทย และขอใบรบรองการฉดวคซนพรอมเครองหมายแสดงการฉดวคซน (เหรยญ)ดวยทกครง

115.กรณใดทจะพจารณาวาสตวนนมภมคมกนโรคพษสนขบา

ค�าตอบกรณทสตวเคยไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาปแรก2ครงและตอมาฉดประจ�าทกปครงหลงสดไมเกน1ปสวนใหญจะมภมคมกนโรคพษสนขบาถามใบรบรองการฉดวคซนดวยจะดมาก

116.การน�าวคซนปองกนโรคพษสนขบาไปฉดสนขทบานเองจะปองกนโรคพษสนขบาไดหรอไม

ค�าตอบขนกบการเกบรกษาวคซนหากเกบในอณหภมทเหมาะสม(2-8°C)ตงแตออกจากรานทซอเกบวคซนไวทบานจนถงเวลาทน�าไปฉดและฉดดวยวธทถกตองจงจะปองกนโรคพษสนขบาได

117.หากถกสตวจรจดหรอไมมเจาของกดสตวตวนนเปนโรคพษสนขบาหรอไม

ค�าตอบใหสงสยไวกอนถาสตวทกดเปนสตวจรจดสตวปาไมมเจาของกดแลวหนหายไปหรอผถกกดจ�าสตวทกดไมไดตองถอเสมอนวาสตวนนเปนโรคพษสนขบา

118.หากถกสนขเลยแผลไมจ�าเปนตองฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาใชหรอไม

ค�าตอบไมใชหากถกสนขเลยแผลตองถอเสมอนวาสนขเปนโรคพษสนขบาเพราะเชอสามารถออกมากบน�าลายเขาสบาดแผลไดโดยตรงจงตองฉดวคซนปองกนโรคถาไมมบาดแผลใดๆเชอ

กไมสามารถเขาสรางกายไดไมตองฉดวคซน

80

119.โรคพษสนขบาเกดเฉพาะในฤดรอนใชหรอไม

ค�าตอบไมใชโรคพษสนขบาเกดไดทกฤด

120.ลกสนขไมมโอกาสเปนโรคพษสนขบาใชหรอไม

ค�าตอบไมใชจากรายงานผเสยชวตดวยโรคพษสนขบาทกปพบวาผเสยชวตดวยโรคนสวนใหญถก

ลกสนขอาย2-6เดอนกดซงเกดจากแมสนขทไมไดฉดวคซนหรอลกสนขเคยถกสนขบากด

121.สนขเลยงอยในบานไมไดออกไปไหนไมตองฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาใชหรอไม

ค�าตอบไมแนเสมอไปเพราะสนขทเลยงอยในบานมโอกาสตดเชอโรคพษสนขบาไดจากการยนปาก

ไปกดกบสนขนอกบาน ถงแมวาไมเคยออกไปนอกบานกตาม ควรฉดวคซนปองกนโรคพษ

สนขบาทกป

122.ถาถกสนขกดใหเอารองเทาตบรเวณแผลจะท�าใหไมตดเชอโรคพษสนขบาใชหรอไม

ค�าตอบไมใช เพราะการตแผลนอกจากไมชวยปองกนการตดเชอจากสนขกดแลว ยงท�าใหแผลช�า

และมโอกาสตดเชอไดมากขน

123.เดกถกกระตายทเลยงไวกดตองฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาใชหรอไม

ค�าตอบใชถาสงสยวากระตายมเชอพษสนขบาใหปฏบตตามหลกเกณฑเชนเดยวกนหากกระตายมอาการ

ผดปกตและเสยชวตแนะน�าใหสงกระตายตรวจหาเชอโรคพษสนขบาทางหองปฏบตการ

124.ปญหาการตรวจหวสนขทพบ คอ ไมมศนยรบตรวจอยในระยะใกลทสามารถสงตรวจไดสะดวก

หนวยงานรฐไมมคาใชจายในการสงตรวจและประชาชนไมน�าสนขไปสงตรวจเพราะตองมคาใชจาย

จะแกไขปญหาไดอยางไร

ค�าตอบหากพนทใดมปญหาใหประสานงานแจงหนวยงานของกรมปศสตวในพนทโดยตรงเพอด�าเนน

การแกไขปญหาตอไป

125.สนขสายพนธใดทกดคนมากทสด

ค�าตอบสนขทกดมทกสายพนธ แตสวนใหญเปนสนขพนธไทยและพนธผสมเนองจากมผเลยง

มากทสด

126.เพอลดความเสยงในการสมผสและแพรเชอโรคพษสนขบาไมทราบวาโรงพยาบาลเอกชนมระบบการ

สงตอผปวยทอนตรายหรอไม

ค�าตอบขนอยกบความพรอมของโรงพยาบาลเอกชนแตละแหงซงไมเหมอนกน

81

127.คางคาวทบาน (อยในเมอง)ชวงหวค�าจะบนเตมทองฟาบางครงกตกลงมาบนพนคางคาวชนดน

สวนใหญเปนคางคาวอะไรและมโอกาสน�าเชอโรคพษสนขบาหรอไม

ค�าตอบอาจเปนคางคาวกนแมลงหรอคางคาวกนผลไมไมควรไปยงคางคาวเหลานเพราะมโอกาส

น�าเชอโรคพษสนขบาและโรคอนๆเชนSARS,Nipah,Ebolaมาสคนได

128.หากถกหนคางคาวกระตายกดจะตองฉดวคซนปองกนโรคบาดทะยกและโรคพษสนขบาหรอไม

ค�าตอบ- ใหพจารณาวาเคยฉดTetanus toxiodหรอไม เปนเวลานานเทาใดถายงไมเคยก

ตองฉดเพราะ toxiod มประโยชนในการปองกนการตดเชอบาดทะยกจากบาดแผลได

เราไมสามารถพยากรณไดวากรณใดจะมการตดเชอบาดทะยกการฉดวคซนปองกนจงม

ความคมคาสง

- ส�าหรบสตวทกดใหพจารณาเปนรายๆไปเชนถกหนคางคาวกระตายกดเคยมรายงาน

วาสตวเหลานสามารถน�าเชอโรคพษสนขบาไดจงควรฉดปองกนโรค

129.ถาถกลงทเลยงไวกด ควรปฏบตอยางไรหากลงยงมชวตอย (ผถกกดเคยไดรบวคซนปองกนโรคพษ

สนขบาครบชด)

ค�าตอบภายหลงถกสตวเลยงลกดวยนมกดตองลางแผลใสยาฆาเชอและกรณทเคยไดรบวคซนมา

แลวใหพจารณาระยะเวลาตงแตไดรบวคซนครงสดทายจนถงวนทถกลงกด

- สมผสโรคภายใน6เดอนใหฉดวคซนเขากลามเนอครงเดยวในวนแรก

หรอเขาในผวหนง1จดขนาด0.1mlครงเดยวในวนแรก

- สมผสโรคหลงจาก6เดอนขนไปใหฉด2ครงในวนท0และ3แบบเขากลามเนอ

หรอในผวหนงครงละ1จดในขนาด0.1ml

ขอแนะน�าปองกนมใหเกดเหตอกโดยจ�ากดขอบเขตทอยอาศยของลงใหอยหางจากคนและ

ตดปายหามคนไปใหอาหารหรอแหยลงการสงเกตอาการสตวหลงถกกด10วนใชไดเฉพาะ

กบสนขและแมวเทานน

82

83

เอกสารอางองUgoliniG.Rabiesvirusasatransneuronaltracerofneuronalconnections.AdvVirusRes.

2011; 79: 165-202.KlingenY,ConzelmannKK,FinkeS.Double-labeledrabiesvirus:livetrackingofenveloped

virustransport.JVirol.2008;82(1):237-45.MitrabhakdiE,ShuangshotiS,WannakrairotP,LewisRA,SusukiK,LaothamatasJ,etal.

Differenceinneuropathogeneticmechanismsinhumanfuriousandparalyticrabies.JNeurolSci.2005;238(1-2):3-10.

Hemachudha T,Wacharapluesadee S, Mitrabhakdi E,Wilde H, Morimoto K, Lewis RA.Pathophysiologyofhumanparalyticrabies.JNeurovirol.2005;11(1):93-100.

LaothamatasJ,WacharapluesadeeS,LumlertdachaB,AmpawongS,TepsumethanonV,ShuangshotiS,etal.Furiousandparalyticrabiesofcanineorigin:neuroimagingwithvirologicalandcytokinestudies.JNeurovirol.2008;14(2):119-29.

LafonM.Evasivestrategiesinrabiesvirusinfection.AdvVirusRes.2011;79:33-53.ShantavasinkulP,TantawichienT,WacharapluesadeeS,JeamanukoolkitA,Udomchaisakul

P,ChattranuklchaiP,etal.Failureofrabiespostexposureprophylaxisinpatientspresentingwithunusualmanifestations.ClinInfectDis.2010;50(1):77-9.

BurtonEC,BurnsDK,OpatowskyMJ,El-FekyWH,FischbachB,MeltonL,etal.Rabiesencephalomyelitis:clinical,neuroradiological,andpathologicalfindingsin4transplantrecipients.ArchNeurol.2005;62(6):873-82.

MaierT,SchwartingA,MauerD,RossRS,MartensA,KliemV,etal.Managementandout-comesaftermultiplecornealandsolidorgantransplantationsfromadonorinfectedwithrabiesvirus.ClinInfectDis.2010;50(8):1112-9.

ส�านกโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรค (2555) แนวทางเวชปฏบตโรคพษสนขบาฉบบปรบปรง ป 2555.กรงเทพมหานคร:โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก,พมพครงท1

กรมปศสตวกระทรวงเกษตรและสหกรณ(2546)พระราชบญญตโรคพษสนขบาพ.ศ.2535กรงเทพมหานคร:โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ�ากด,พมพครงท1

84

คณะทปรกษา1.ดร.นายแพทยพรเทพศรวนารงสรรค อธบดกรมควบคมโรค

2.นายแพทยสวรรณชยวฒนายงเจรญชย รองอธบดกรมควบคมโรค

3.นายแพทยโอภาสการยกวนพงศ ผอ�านวยการส�านกโรคตดตอทวไป

คณะผเชยวชาญ1.ศาสตราจารยเกยรตคณนายแพทยประเสรฐทองเจรญราชบณฑตและทปรกษากรมควบคมโรค

2.ศาสตราจารยนายแพทยธระวฒนเหมะจฑา คณะแพทยศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย

3.ศาสตราจารยนายแพทยธระพงษตณฑวเชยร คณะแพทยศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย

4.นายสตวแพทยพลายยงคสการะเศรณ ผทรงคณวฒกรมควบคมโรค

5.นางสาวศรมาปทมดลก รองผอ�านวยการสถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข

กรมวทยาศาสตรการแพทย

ผเรยบเรยงและบรรณาธการสตวแพทยหญงอภรมยพวงหตถ นกวชาการสาธารณสขเชยวชาญกรมควบคมโรค

คณะผจดท�า1.สตวแพทยหญงอภรมยพวงหตถ นกวชาการสาธารณสขเชยวชาญกรมควบคมโรค

2.นายสตวแพทยบญเลศล�าเลศเดชา นายสตวแพทยสถานเสาวภาสภากาชาดไทย

3.นางสาวสภาภรณวชรพฤกษาด ศนยปฏบตการโรคทางสมองร.พ.จฬาลงกรณ

4.นางรชนธระวทยเลศ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษกรมควบคมโรค

5.นางรตนาธระวฒน นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษกรมควบคมโรค

6.สตวแพทยหญงวมวการศกดชยนานนท นายสตวแพทยปฏบตการกรมควบคมโรค

พสจนอกษร1.นางรชนธระวทยเลศ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษกรมควบคมโรค

2.นางรตนาธระวฒน นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษกรมควบคมโรค

3.นางนภานอยเลศ เจาพนกงานสาธารณสขช�านาญงาน

4.นางสาววรรณวภาจนตบ นกวชาการสาธารณสข

ผพมพนางสาวบญเรอนมสกล พนกงานพมพระดบ3