1PataniForum

ฉบบท 21

FREEMAGAZINE

พนทสาธารณะ พนทแหงการตนรwww.pataniforum.com

เหตใดไมมประชาธปไตย ในโลกมสลม ?

2 PataniForum

Patani Forum Team

เอกรนทร ตวนศร

อบดลเลาะ หมดอะด�า

อาอชะห กายแกว

นรมะห บอราเฮง

กองบรรณาธการ

ตดตอ Patani Forum

112/21 หม 5

ถนนหนองจก

ต�าบลรสะมแล

อ�าเภอเมองปตตาน

จงหวดปตตาน

94000

Email : editor.pataniforum@gmail.comWeb site : www.pataniforum.comfacebook : pataniforum

22 10

30 28

สารบญ

“ เหตใดจงไมมนกปรชญามสลม ? ” 6

กบดก(อ)ประชาธปไตยในโลกมสลม (ตอนแรก) 10

หองเรยนเพศวถ “สอน” อะไร 14

เมอคนตาย เราควรฟงเสยงใคร? 22

“สรปยอ “ชวนถกหนงสอของ ดร.อนสรณ อณโณ – ‘นบไมกนหมาก” 28

Think tank Forum 30

3PataniForum

บทบรรณาธการ

เอกรนทร ตวนศร

ความหมายนยยะของ Post-Truth คอความจรงไมส�าคญหรอไมมความหมายเทาอารมณรบร การใหความหมายขางตนมาจากพจนานกรม Oxford Dictionary โดยเลอกค�าวา Post-Truth ใหเปนค�าแหงป 2016 ทผานมา โลกมการเปลยนแปลงและเกดสงทนาประหลาดใจในโลกการเมองตงแตการเลอกตงประธานาธบดสหรฐอเมรกา การโหวตเสยงของพลเมองในประเทศองกฤษทคะแนนเสยงโหวตแยกตวจากสหภาพยโรป ฯลฯ

ความจรงและเหตผลอาจจะไมส�าคญเทากบอารมณการรบรและมค�าตอบอยแลวของผคนทเลอกทจะสมาทานและเชอวาตวเองรดโดยไมฟงเสยงและความเหนใด ๆ ตางจากสงทเชอและรสก คงตองกลาวตอไปอกวาเวทแหงสทธและเสรภาพไดขยายสใน platform ใหมคอโลกออนไลน มตงแต Facebook, Twitter, Instagram, ทชวนใหผคนไดแสดงความเหนตงแตเรองตวเองจนถงเรองสาธารณะ แตกระนน กดอ�านาจรฐกจะเขาไปจดการและจดระบบความคดของผคน เพอตองการควบคมคนในสงคม ซงชวนใหนกถงนกคดคนส�าคญคอมเชล ฟโกต เสนอความคดเรอง “เหตผลของรฐ” (Raison d’Etat) ซงเปนหนงในเครองมอส�าคญของรฐทท�าใหรฐนนสามารถมความชอบธรรมในการตรวจตราประชาชนและการใชการปกครองชวญาณ เขามาเปนสวนหนงในการบรหารจดการประชาชนไดตงแตโบราณจนถงโลกออนไลน

4 PataniForum

ดวยเหตผลของรฐและความมนคงทมความจ�าเปน ท�าใหรฐตองสรรหาวธการทจะควบคมหรอตรวจสอบบคคลอยางละเอยดโดยเครงครด แตไมใหรสกวาตนก�าลงถกควบคมอย ภายใตกรอบคดเชนน วธการทางเศรษฐศาสตรจงถกเขามาใชในการเมอง รวมกบสงทเรยกวา “สถต” ในฐานะของการตรวจสอบประชาชนภายใตการวางแผนเพอทจะท�าใหรฐเขาหลกการเศรษฐศาสตรมากทสด นนกคอ ลดคาใชจาย เพมรายได ใหมากทสด สงทเกยวของกบประชาชนเรา ๆ คอการจดเกบภาษ เพอเหตผลของรฐ

หากวาโลกเสรไรขอบเขตทเราเรยกวาโลกแหงการสอสารทางดานอนเตอรเนต ไดเปลยนโลกและผคนเปนอยางมาก แตกอกนนแหละ รฐกจะเขาไปควบคม ตรวจสอบ พฤตกรรมของคนในสงคม ทมเชล ฟโกต เคยเสนอเรองการปกครองชวญาณ “การปกครองชญาณ” (Governmentality) ทมาจากค�าวา “govern” + “mentality” (การปกครอง + วธคด) อาจจะท�าใหเราไดเขาใจโลกแหงการควบคมในนามของ ผปกครอง

ส�าหรบบทความในวารสารฉบบน เรมตนดวยการเปดบทความเรอง เหตใดจงไมมนกปรชญามสลม? ค�าถามนเปนค�าถามในเชงปรชญาทชวนสนทนาตอไปวาวชาความรทเรยกวาปรชญาในโลกมสลมอยทไหนในโลกสมยใหมปจจบน และบทความทนาสนใจตอเนองคอ กบดก(อ)ประชาธปไตยในโลกมสลม (ตอนแรก) โดยฉบบนไดเสนอเปนตอนแรก ทเสนอใหมการพดคยและทบทวนประชาธปไตยในโลกมสลมดวยเหตผลและปรากฏการณทเกดขนในโลกมสลม สองบทความขางตนเปนการเปดเวทวชาการระหวางเพอใหเกดการแลกเปลยนตอไป

ในฐานะบรรณาธการจงชวนตงค�าถามตอวา เหตใดไมมประชาธปไตยในโลกมสลม? ค�าถามนเปนค�าถามเพอชวนสนทนาตอ ไมไดหวงใหใครมาตอบแบบเบดเสรจและหมดค�าถาม ค�าตอบทดจะชวนใหบทสนทนาเคลอนไหวตอไป บทความทงหมดทเสนอในวารสารฉบบน เปนบทสนทนาทรวมสมยและเปนเหตการณท นาจบตามองอยางยงในการเมองระหวางประเทศโดยเฉพาะการกระชบอ�านาจของประเทศซาอดอาระเบยตอประเทศเลก ๆ อยางกาตาร ทท�าใหทวโลกมองมาทการเมองในโลกมสลม

5PataniForum

การมททางใหแกคนอนหรอวาชดความคดอนยอมเปนเรองดกวาการปดกนและกดผคนใหจมอยกบความคดของตวเอง เรามอาจจะปฏเสธไดวาโลกแหงเสรเปนโลกแหงความจรงทเรายนอยตรงน ในความทวาคณคาของมนษยและชวตของมนษยเปนสงทส�าคญมากกวาอดมการณทางการเมองและความเชอสวนบคคล ทางเราจงเสนอบทความทชอวา หองเรยนเพศวถ “สอน” อะไร เพอใหเกดความเขาใจและเรยนรระหวางกน

เรองความเปนธรรมถอวาเปนเรองทยงใหญทสดของมนษย เพราะความเปนธรรมจะชวยใหมนษยอยอยางมศกดศรและมหนามตาในสงคม เพราะเปนคนเหมอนกน เราจงเสนอ เมอคนตาย เราควรฟงเสยงใคร? เปนบทความทเปรยบเทยบกรณจากเหตการณทเจาหนาทรฐไดกระท�าการวสามญคณชยภม ปาแส ชวนใหนกถงเรองราวในเหตการณจงหวดชายแดนใต และอยากหยบยกเลาถงเหตการณและประสบการณทไดพบเจอ เพอเปรยบเทยบในบางประเดนกบปรากฏการณความตายของคณชยภม ปาแส

ส�าหรบหนงสอ จากส�านกพมพปาตาน ฟอรม ทางเรากยงคงขายหนงสอตอไปเพอตอลมหายใจทางดานเศรษฐกจและความฝนตอไป ฉบบนเราเสนอบทความ “สรปยอ “ชวนถกหนงสอของ ผศ.ดร.อนสรณ อณโณ – ‘นบไมกนหมาก”

ปดเลมดวย ถอดบทสนทนาจากเวท วง Think Tank Forum หวขอ เขาใจกรอบจนตนาการพฒนาเศรษฐกจปาตาน ส�าหรบบทสนทนาชายแดนใตทชวนคดและปฏเสธไมไดคอเรองเศรษฐกจ มนกวชาการเคยกลาววา หากวเคราะหการเมองโดยไมมองเศรษฐกจ กเหมอนปดตาขางหนงแลวเพงมอง ทางปาตานฟอรมจงพยายามมองไปพรอม ๆ กน เพราะในยคทนนยมเรามอาจจะปฏเสธระบบเศรษฐกจเสรนยมได ฉะนนค�าถามจงมอยวา ในสงคมปาตานจะสมาทานความคดเศรษฐกจแบบใด ? เพราะหากมแตขอเสนอทางการเมองโดยไมมแผนพฒนาเศรษฐกจทเปนขอเสนอ กยอมยากทจะมองเหนภาพอนาคต

ดวยมตรภาพเอกรนทร ตวนศร

6 PataniForum

ในขณะเดยวกน ค�าถามของกาวราชกยงเชอมโยงกบอกค�าถามหนงทถกหยบยกโดย ฮามด ดาบาช เมอไมนานมาน : “ พวกทไมใชชาวยโรปสามารถคดเองไดหรอไม ? ” ในบทความของเขา ดาบาชเนนใหเหนวา แนวคดทไมไดมาจากยโรป – ในทนคอ ความคดจากมสลม – ถกวงวชาการคดเลอกอยางไร เพราะปญหาไมไดอยทวา มสลมมความสามารถในการคดหรอไม แตอยทวา ความคดของมสลมจ�าเปนตองไดรบการปรบรปแบบเพอใหเขากบสไตลการคดแบบตะวนตกอยางไร เพอทแนวคดนนจะไดรบการยอมรบวาเปน “ปรชญา” ตามแนวทางของวชาการตะวนตกและไมใชอะไรทองกบเทพเทวดาหรอนยายปรมปรา

ในแงหนงค�าถามทวา “ เหตใดจงไมมนกปรชญามสลม ? ” เปนค�าถามทออกจะแปลกประหลาด ฮามด ดาบาช และวอลเตอร มกโนโล ซงไดชอวาเปนนกคดคนส�าคญ เคยอางถงชอของนกปรชญามสลมจ�านวนมาก (เชน Souleymane Bachir Diagne, Azmi Bishara, Sadeq Jalal Al-Azm, Fawwaz Traboulsi, Abdallah Laroui, Abdolkarim Soroush, และ Seyyed Hossein Nasr) นอกจากน วาเอล ฮลลค ผซงเปนนกคดคนส�าคญเชนกน กไดอางถงชอนกปรชญามสลมอกหลายคนในค�าวจารณเกยวกบความสมพนธระหวางการเมองและความรของเขา (เชน Muhammad Arkoun, M Abed al-Jabiri, Ali Harb, Hasan Hanafi, and Muhammad Shahrur)

“ เหตใดจงไมมนกปรชญามสลม ? ” สธปตา กาวราช โยนค�าถามนใหผมในฤดใบไมรวง ป ค.ศ. 2009 เมอครงทผมก�าลงศกษาตวบททางปรชญาเชงวพากษของนกปรชญาจากโลกตะวนตกกบเขา แมวาจะเปนค�าถามทซบซอน (ซงการทกาวราชในฐานะนกคดหลงอาณานคมทส�าคญคนหนงเปนผถาม ผมเองไมอยากมองค�าถามนอยางผวเผน) ค�าถามนกชใหเหนถงความลมเหลวของนกคดมสลมทจะมสวนรวมในจารตทางปญญาของตนพรอมๆ กบจารตทางความคดของโลกตะวนตก

ผเขยน : Hazan Azad

“ เหตใดจงไมมนกปรชญามสลม ? ”

7PataniForum

ความคดแบบมสลมและวงวชาการตะวนตก

เมอไมนานมาน ผมพยายามครนคดเกยวกบชดค�าถามชดหนงและลองโยนค�าถามเหลานนในวงเสวนาวชาการสองถงสามวง ซงทงหมดมนกวชาการมสลมเปนตวแทนเขารวม แตกยงไมไดรบค�าตอบทนาพงพอใจ ค�าถามของผมไดแก มสลมสามารถคดในฐานะมสลมคนหนงในแวดวงวชาการไดมากนอยแคไหนโดยไมถกมองวามความเปนมสลมมากเกนไป? และความคดของมสลมถกปรบมากนอยแคไหนเพอใหเขากบกระบวนทศนของการคดแบบตะวนตก?

การตงค�าถามของผมมาจากฐานทว า มสลมในแวดวงวชาการเปน “พวกมสลมในบาน” หรอ “มสลมในสนาม”

นนหมายความวา งานเขยนของนกวชาการมสลมจะไดรบการยอมรบในทางวชาการกตอเมองานชนนนไมถกจดประเภทวาเปนขอเขยนเกยวกบอสลามแตเปนเพยงการแสดงออกแบบปรวสยในทางวชาการเทานน หากมองมมตาง ถาบทบาทเบองตนของวชาการคอการสอนใหเชอฟงรฐ และถามสลมจะตองปรบความคดใหสอดคลองกบขอบงคบทางวชาการดงกลาว นกวชาการมสลมเองมใชหรอทก�าลงผลตซ�าอ�านาจและความรแบบตะวนตก? อยางทมเชลล ฟโกต สอนเราวาความรและอ�านาจนนเกยวพนกนจนแทบแยกไมออก

ผมอยากจะย�าเตอนผอานทงหลายวา หนงในความปรารถนาอนแรงกลาของเครอจกรภพองกฤษทมตออนเดย (ซงเปนตวอยางหนงของแผนในการลาอาณานคม) คอ ใหการศกษาแกชาวอนเดยตามต�าราความรแบบตะวนตกสมยใหมเพอเตรยมผคนใหพรอมทจะยอมรบและตอนรบ

การเขามาของการปกครองโดยองกฤษ ความฝนอนหนงของโทมส บาบงตน แมคเคาเลย (ค.ศ. 1800-1859) ผซงมบทบาทหลกในการน�าเขาระบบการศกษาแบบตะวนตกมาสอนเดย กคอ ชาวอนเดยจะเปนผถายทอดความรแบบตะวนตกใหกบชาวอนเดยคนอน ๆ ตอไป

ความฝนดงกลาวไดกลายเปนจรงในรปแบบทแมกระทงแมคเคาเลยและเพอนของเขากคาดไมถง ชาวอนเดย – มสลมและชนชาตอนๆ – และชนชาตทไมใชชาวยโรปทวโลก ตางถกสอนดวยเนอหาความรแบบตะวนตกโดยคนทไมใชชาวตะวนตกเองดวยซ�า ปรากฏการณนเกดขนกบแวดวงวชาการดวยเชนกน หากพจารณาถงประวตศาสตรคตนยมแบบตะวนออก (Orientalism) อสลามศกษากนบเปนเพยงหวขอศกษาหนงของวชาการตะวนตก

ผมกลาวไปกอนหนานแลววา จนถงตอนนยงไมไดรบค�าตอบทนาพงพอใจใหกบค�าถามของผม ความจรงกคอ บางค�าตอบทไดรบตางตดอยทวธการถามของผม ซงมองกลบไปอาจจะเขาทา เพราะวธทผมสราง ค�าถามตงตนของผม

คอ มสลมในแวดวงวชาการเปน “มสลมในบาน”

(house Muslims) หรอ “มสลมในสนาม” (field

Muslims) เมอฟงอยางน เปนทแนนอนวาผมก�าลงใชอปมาอปไมยเรอง “house negroes” และ “field negroes” ของ มลคอลม เอก

ตามค�าอธบายของมลคอลม เอก นโกรในบาน หรอ “house negroes” เปนผมลกษณะคลอยตามเจาของบาน (Master) ในทก ๆ เรอง หากผน�าของบานวาอยางไร เขากจะเชอ พด และท�าตามนน ไมคดจะโตแยงหรอท�าอะไรทแตกตาง

8 PataniForum

ซงมลคอรมมองวา นโกรในบานเปนคนกลมนอย ในขณะท นโกรในสนาม หรอ “field negroes” ซงเปนคนสวนใหญ (มลคอลมอางวาเขากเปนหนงในน) จะมลกษณะตรงกนขาม คอ พรอมทจะตอตานผน�าและสรางหนทางของตนเอง (ขยายความโดยกองบรรณาธการแปล) อานเพมเตมท [http://ccnmtl.columbia.edu/projects/mmt/mxp/speeches/mxa17.html]

และบทบาทของ house negroes ในระหวางการเคลอนไหวเพอสทธพลเมองในสหรฐอเมรกาเพอท�าใหเจาหนาทรฐผวขาวผอนคลายความกงวลเกยวกบพลเมองแอฟรกนอเมรกนลง

แนนอนผมไมไดมอง “ผวส” และ “มสลม” วาเปนสองประเภทแยกกน เพราะจรง ๆ แลวสองอยางนเกยวพนทบซอนกน ทงนอตชวประวต ของมลคอลม เอก ตรงใจผม (มสลมทไมใชคนผวส) มากกวาหนงสอเพอการตอตานเลมใดใดในรอบ หาสบป งานทเกากวานนอกชนหนงทมอทธพลพอๆ กน คอ “ผวด�า หนากากขาว” (Black Skin, White Masks) ของฟรานตซ ฟานอน

อยางไรกด บางคนกตอบค�าถามโดยยนกรานวา รบไมไดกบอปมาอปไมยของผมเพราะประสบการณของแอฟรกนอเมรกนและมสลมนนไมเหมอนกน ถงกระนน ผมกยงสงสยอยดวา ขอกงขาบางอยางนนเปนเพราะผมท�าใหบทบาทของมสลมในแวดวงวชาการเปนประเดนขนมาหรอไม เพราะทงหมดทงมวลผมก�าลงตงค�าถามกบแหลงทมาของงานและรายไดของพวกเขา ผมกงวลเกยวกบการเขาไปมสวนโดยไมตงใจของนก

วชาการในการแบงขวตรงขามระหวาง “แนวคดสดโตง” และ “แนวคดเปนกลาง” ทเกดขนหลงเหตวนาศกรรม 9/11 ซงก�าลงกอรปสรางวาทกรรมยโร-อเมรกนเกยวกบมสลมทวโลก และไดขยายวงกวางออกไปเรอยๆ

มสลมในบาน

ในขณะทวาทกรรมยโร-อเมรกนพยายามระบตวตนและสงเสรมมสลมสายกลางมากกวาสายสดโตง ผมมค�าถามวา ‘นกวชาการมสลมเองจะสรางคณปการตอเรองเลาทางภมศาสตรการเมองทถกท�าใหเปนการเมองน โดยการพยายามระบตวตนของมสลมและอสลามสายกลางและสงเสรมใหตวตนทวาอยเหนอรปแบบอนใดของอสลาม ซงมความหลากหลายมากเกนกวาทใครจะจนตนาการไปถงไดอยางไร?’ ขอโตแยงของผม คอ หากมสลมยดโยงกบการ ท�าความเขาใจมสลมโดยแยกออกเปนสองฝายทตรงขามกน (Racialized binary) ตามทเดวด ไทลเรอร นกทฤษฎเชงวพากษดานชนตางสผวไดอธบายไว แสดงวา นกวชาการมสลมก�าลงเลนบท “มสลมในบาน”

จารตทางปญญาของอสลามมประวตศาสตรอนยาวนานของการตความสงตางๆ ในแบบทตรงขามกบการตความทวไป

9PataniForum

แตบทสนทนาทผมพยายามรเรมดงกลาวกลมเหลวและถกลบเลอนไปซ�าแลวซ�าเลา มคนๆ หนงบอกวา ผมก�าลงหมกมนอยกบความรทางปรชญาปลอม ๆ (pseudo-intellectualism) ซงเปนปญหาทโดยทวไปจะไมไดรบการตอบสนอง เพราะวามนมกท�าใหการอภปรายตองหยดลงกอนทจะไดถามค�าถามใจกลางดวยซ�า เธอ หรอ เขา (บคคลดงกลาวไมตองการใหเปดเผยตวตน) เหนวา ขอไดเปรยบอยางหนงทมสลมมคอ พวกเขาปฏเสธทจะคดภายใตกระบวนทศนอาณานคมและนนคอขอไดเปรยบทมสลมยงคงม (ผมเองกยงไมแนใจวาขอไดเปรยบทวานน มสลมมมากกวาใครกลมใด)

ประเดนของผมคอ ดวยการใหการศกษาแบบตะวนตกในประเทศทตกเปนอาณานคม ความรแบบตะวนตกจะกลายเปนความรในตวมนเอง ซงจะเขามาแทนทวถการคดการรอนๆ ทมอยมากมายนบไมถวนและเคยด�ารงอยเคยงคกบความรแบบตะวนตกตงแตยคกอนสมยใหม ดงนน ความคดทวาใคร ๆ กสามารถคดนอกกรอบของการศกษาหาความรแบบตะวนตกไดนนจงเปนเพยงสงเพอฝน

การตอบโตทผมไดรบจากโลกออนไลนเปนประสบการณทย�าเตอนใหผมเขาใจวา จากประวตศาสตรทผานมา มสลมมกจะสรางพนทใหเกดการตงค�าถามและทาทายสภาพปจจบนของสงคมเสมอ จารตทางปญญาของอสลามมประวตศาสตรอนยาวนานของการตความสงตาง ๆ ในแบบทตรงขามกบการตความทวไป ใจความของมนกคอ เราจะมวถในการตความงานเขยนหรอท�าความเขาใจปรากฏการณทางสงคม

แลวเหตใดจงไมมนกปรชญามสลม? ผมยอมรบวาค�าถามนจะกอกวนใจนกวชาการผมชอเสยงไปอกหลายปตอจากน

มากกวาหนงแนวทางเสมอ อบเอน อาราบ (ค.ศ. 1165-1240) ซงในหมผคนทชนชมผลงานของเขาจะรจกกนในนาม “ครผยงใหญ” เปนผมอทธพลอยางมากตอโลกมสลมแตในขณะเดยวกนเขากถกกลาวหาจากคนบางกลมวาเปนพวกนอกรตดวย

ดวยขอเสนออนเลองชอของเขาทวา ฟาโรห – ผทนบถอศรทธาสงตองหามไมใหไดรบการบชาในศาสนาทนบถอพระเจาองคเดยวตามเรองเลาจากคมภรกรอานและไบเบล – ถอเปนผเชอวาพระเจามองคเดยว นอกจากน การซาล (ค.ศ. 1058-1111) นกวชาการทมอทธพลอยางมากตอแนวคดอสลามอกคนหนงไดโตแยงวา เราควรเรยนรเกยวกบความเชอวาพระเจามองคเดยวจากซาตาน ทงน จารตทางปญญาทมชวตชวาจะสามารถผลตตวตนของนกวชาการทดเหมอนมความยอนแยงในตวเองและมวธคดททาทายทางปญญาดงเชนนกคดเหลานนได หากไรซงการอภปรายอยางเปดเผยและเสรแลว ไมวาจารตทางปญญาแขนงใดกไมสามารถอางความเปนปรชญาได ตราบเทาทมสลมไดมคณปการตอโลกทางความคดมาจนบดน จะเหนไดวาสภาพปจจบนของสงคม (Status quo) ส�าหรบมสลมกลบกลายเปนเรองของความสงสารเวทนามาตลอด

ตนฉบบภาษาองกฤษ: http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2014/06/muslim-philosophers-2014610135114713259.html

10 PataniForum

ผเขยน : อนวาร กอมะ

หลงจากทอาณาจกรออตโตมนลมสลายอยางสมบรณในป 1924 โลกมสลมกตกอยในภาวะระส�าระสาย มฮมหมดอลยาส หญาปรง ผเกาะตดและสนใจขอถกเถยงการเมองโลกมสลมใหทศนะวา นกปราชญในโลกมสลมในชวงเวลานนมแนวทางในการแกวกฤตดงกลาวสามแนวทางดวยกน คอ การเรยงรองกลบไปหาระบอบคลาฟะฮทรวมอ�านาจรฐและศาสนาอยทผน�าคนเดยว การแยกการเมองออกจากศาสนา และการปฏรปสงคมและการรวมกลมอสลาม[1] อยางไรกด พฒนาการทางการเมองในโลกมสลมตงแตปดงกลาวจนถงปจจบนชใหเหนวาเสนทางการมงสกระบวนการสรางประชาธปไตยเปนสงทหลกเลยงไดยากแมประเทศเหลานนจะมปจจยทางดานวฒนธรรมและสถาบนการเมองเปนอปสรรคส�าคญกตาม

พลวตลาสดทนาสนใจคงเหนจะเปนการขยบเขยอนทางความคดในป 2016 ของพรรคอลนะฮดะในประเทศตนเซยทมนกคดอยางราชด กนนช เปนผรวมกอตงพรรคในการกาวออกจากอสลามการเมองไปสการเมองของมสลมทนยมประชาธปไตย[2]

ค�าสอนกระแสหลกอยางหนงทมสลมหลายคนรบมาผานการกลอมเกลาตงแตเดกคอความเชอทวา ในอสลามไมมการแยกกนระหวางศาสนาและการเมอง[3] ประชาธปไตยเขากนไมไดกบอสลามเพราะประชาธปไตยใหสทธเสรภาพกบมนษยมากกวาพระผสราง พระผสรางมนษยและจกรวาลยอมรดกวามนษยวาอะไรควร อะไรไมควร ดวยเหตนพระเจาจงประทานกฎหมายทเรยกรวมๆ วา “ชารอะฮ” มาใหกบมนษยชาตผานทานศาสนทตมฮมหมด (ملسو هيلع هللا ىلص)

ดงนน การยอมรบหลกการประชาธปไตยจงเปรยบเสมอนการยอมรบการปฏเสธอธปไตย อาญาสทธและกฎหมายของพระเจา (حاكمية) ในแงหนงไปโดยปรยาย[4] ในแงน มพกตองพดตอใหยดยาว อสลามกบประชาธปไตยในเชงหลกการไมมวนไปดวยกนได อกทงแนวคดดงกลาวยงสนบสนนขอสงเกตของซามเอล ฮนทงตน นกวชาการดานรฐศาสตรชาวอเมรกนคนส�าคญทชวา วฒนธรรมอสลามเปนอปสรรคส�าคญในการพฒนาประชาธปไตยในโลกมสลมอกดวย[5]

อยางไรกตามบทความนตงขอสงเกตกบชดความคดขางตนและตองการส�ารวจสงทก�าลงเปนไปในโลกมสลมโดยชใหเหนวาไมวามสลมจะยอมรบหลกการประชาธปไตยไดหรอไม มสลมกตองเรยนรทจะอยกบประชาธปไตยไมวนใดกวนหนง

กบดก(อ)ประชาธปไตยในโลกมสลม (ตอนแรก)

11PataniForum

ประชาธปไตยไมใชเรองใหมส�าหรบมสลม

ในขณะทการถกเถยงเรองอสลามกบประชาธปไตยเปนประเดนทส�าคญในการศกษาการเมองเปรยบเทยบในโลกมสลม งานเขยนวาดวยประชาธปไตยของนกวชาการมสลมไทยกไมไดเปนเรองใหมส�าหรบสงคมไทยมสลม มนกวชาการมสลมไทยหลายทานทศกษาและเขยนบทความวชาการในประเดนดงกลาวมากอนแลว เชน บทความในหนงสอเรอง “คนหนมสาวกบมสลมในโลกสมยใหม” หากกลาวโดยเฉพาะ บทความของเอกรนทร ตวนศร มฮมหมดอลยาส หญาปรง และบฆอร ยหมะนาจะเปนขอถกเถยงทส�าคญในประเดนดงกลาว[6] งานเขยนเหลานชใหเหนวาประชาธปไตยไมนาจะเปนของแสลงกบมสลมแตนาจะไปดวยกนไดและควรเปนอยางนน ยกตวอยางเชน มฮมหมดอลยาส ไดกลาวสรปวา

“แมค�าวาประชาธปไตยไมมปรากฏอยในคมภรอลกรอานและฮาดษ แตความคดเกยวกบการปรกษาหารอ (ชรอ) ซงเปนสาระส�าคญของระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย (democratic government) เปนความคดหรอหลกการทมสลมมรวมกนกบสงคมประชาธปไตยสมยใหมโดยอลกรอานไดกลาวไวอยางชดเจนซงถอเปนหลกการส�าคญทางดานการเมองการปกครองในอสลาม”[7]

ในท�านองเดยวกน เอกรนทรไดสรปรวบยอดจากการอานบทความในหนงสอเรอง“คนหน มสาวกบมสลมในโลกสมยใหม ” ว าประชาธปไตยแมจะไมใชค�าตอบสดทายของปญญาชนมสลมแตกเปนเครองมอทส�าคญในการตอรองความเปนมสลมในสงคมไทย[8] ในโลกวชาการตะวนตก งานเขยนของฎอรก รอมฎอน

(Tariq Ramadan) ศาสตราจารยดานอสลามศกษารวมสมยแหงมหาวทยาลยออกฟอรด นาจะเปนตวแทนในการอธบายประเดนนได ในหนงสอเรอง To Be a European Muslim ฎอรกชใหเหนวาบรรยากาศของประชาธปไตยเปนผลดกบมสลมยโรปในการสรางคณภาพชวตทดกวาในโลกมสลมชนสวนใหญเสยอก[9]

อยางไรกด ปญหาส�าคญในเรองดงกลาวไดขยายไปไกลเกนกวาค�าถามทวาอสลามกบประชาธปไตยเขากนไดหรอไม งานดงกลาวขางตนชใหเหนความจรงประการหนงวา เราแทบจะไมสามารถหลกเลยงระบอบประชาธปไตยได มสลมและโลกมสลมจะตองอยกบมนไมวนนกพรงน ไมวาจะชอบหรอไมมนเปนความเปนจรงในโลกปจจบน

ฏอรก รอมาฎอนเปนนกวชาการคนส�าคญคนหนงทวพากษวจารณความอหลกอเหลอของชาตตะวนตกในการผลกดนคานยมและระบอบประชาธปไตยในตะวนออกกลางมาโดยตลอด แตในขณะเดยวกนเขากไมไดปฏเสธวาประชาธปไตยไมไดเปนทางเลอกส�าหรบประเทศมสลม ระบอบประชาธปไตยในตวของมนเองท�าใหมสลมในโลกตะวนตกมโอกาส มศกยภาพ และมคณภาพชวตทด

ในทางกลบกน ปญหาหลกทฏอรกชใหเหนไมไดอยทการใชระบอบประชาธปไตยแตเปนการเลอกปฏบตและการไมคงเสนคงวาของชาตมหาอ�านาจตางหากในการผลกดนกระบวนการท�าใหเปนประชาธปไตยในโลกมสลม นกวชาการมสลมจ�านวนหนงทมความเหนสอดคลองกบฎอรกอยางเชน โลหย ซาฟ (นกรฐศาสตรมสลมชาวซเรยอเมรกน)[10] และอนวาร อบรอฮม (นกการ

12 PataniForum

เมองมาเลเซยหวกาวหนาคนส�าคญ) กมองวาไมวาชาตตะวนตกจะสนบสนนกระบวนการดงกลาวหรอไม ประชาธปไตย (การบรณาการอสลามกบประชาธปไตย) แทบเปนสงทปฏเสธไมไดส�าหรบการปกครองประเทศในยคปจจบน[11]

ประชาธปไตยกบสงทเปนไปในโลกมสลม

หากกลาวใหถงทสด ประชาธปไตยจะดหรอไมดกบประเทศมสลมนนไมไดอยทการผลกดนของชาตมหาอ�านาจตะวนตกเปนส�าคญเทานนแตตองมาจากการตระหนกรของผคนในโลกมสลมเองดวย อยางทผเขยนไดอธบายไวในบนทกจากตรกฯ ตอนท 2 วาการผลกดนของชาตมหาอ�านาจตะวนตกนนสวนหนงเปนผลมาจากความพยายามในการสรางสนตภาพโลกภายใตกรอบคดแบบสนตภาพบนฐานประชาธปไตย[12]

อยางไรกด ความเปนจรงในโลกมสลมในปจจบนชใหเหนวาประชาธปไตยไดเขามาเปนสวนหนงและสวนส�าคญในการจดการการเมองการปกครองของสงคมแลว หากจะมองหาตวอยางในโลกมสลม ประเทศตรกเปนประเทศมสลมประเทศแรกและเกาแกทสดในการมงเขาสกระบวนการท�าใหเปนประชาธปไตย[13]

ด งน นการม งส การหย ง รากลกของประชาธปไตยในประเทศตรกถอเปนภารกจแหงชาตทส�าคญทรบรกนไดโดยนกวชาการและคนทวไป เซลม นกศกษาปรญญาเอกดานความสมพนธระหวางประเทศชาวตรก ไดใหทศนะวาเหตทตรกตองการเขาไปเปนสวนหนงของสหภาพยโรป (EU) นนกเพอเปนการการนตวาประเทศของเรามสทธเสรภาพ มความเปนประชาธปไตย และมความเปนสมยใหมอยางครบถวนสมบรณ

[14] อกนยหนง การเขาเปนสมาชกสหภาพยโรปอยางสมบรณของตรกไมไดเปนความตองการของสหภาพยโรปตงแตตน

ในทางกลบกน ความพยายามดงกลาวนอกจากจะเปนแรงปรารถนาของตรกในการเปนสวนหนงของทวปยโรปและคายประชาธปไตยเสรนยมตลอดหลายทศวรรษทผานมาแลว อกทงยงเปนหลกไมลของพฒนาประเทศตรกเองอกดวย (แมวาลาสดเราจะเหนทาทของประธานาธบดแอรโดอนทสอวาตรกอาจจะท�าประชามตเพอออกจากการขอเปนสมาชก EU กตาม)

ในท�านองเดยวกน พฒนาการเชงบวกลกษณะดงกลาวสามารถพบเหนไดเชนกนในประเทศอนโดนเซย โมรอกโค และประเทศตนเซยซงก�าลงอยในกระบวนการท�าใหประเทศของตวเองเปนประชาธปไตยทเขมแขงมากขน นอกจากนน ประเทศคเวต บาหเรน และกาตารตางกมการปรบตวทางการเมองเพอเปดพนทใหกบการมสวนรวมทางการเมองใหกบประชาชนมากขนเชนกน[15] ดงนนการตระหนกรของมสลมเองจงเปนสงส�าคญในการท�าความเขาใจพฒนาการของโลกมสลมและกระบวนการท�าใหเปนประชาธปไตยในบานของตวเองและบรบทรอบๆ ตวเรา

ในการศกษาทางดานรฐศาสตรและการเมองเปรยบเทยบนน ถาหากระบอบประชาธปไตยเปนหมดหมายปลายทางในดานหนงของการพฒนาทางการเมองแลว เรามระบอบเผดจการอยอกดานหนงของเสนทางการพฒนาดงกลาว[16] สงคมในระบอบประชาธปไตยสมยใหมซงแตกตาง

13PataniForum

จากระบอบประชาธปไตยแบบคลาสสกนนมลกษณะเศรษฐกจแบบทนนยม มความหลากหลาย และไมไดเปนกลมกอนเดยวกน ดวยเหตนระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยสมยใหมจงกอก�าเนดมาเพอรองรบความหลากหลายดงกลาวโดยการเปดพนททางการเมองใหมการแขงขนจากหลายกลมกอนของสงคมภายใตกฎกตกาทสงคมยอมรบรวมกน[17]

ในทางตรงกนขามระบอบเผดจการนนนยมการปกครองแบบรวมศนยกลางทางอ�านาจ ปดพนททางการเมองและเสรภาพ และก�าหนดนโยบายจากบนลงสลาง สาเหตหนงทเปนเชนนกเพราะวาลกษณะของระบอบหลงนนเปนปจจยหลอเลยงใหผมอ�านาจและชนชนน�าสามารถรกษาสถานภาพและผลประโยชนของตวเองในสงคมไดตอไป

อยางไรกด ลกษณะดงกลาวเปนสภาพของสงคมกอนสมยใหมในยโรปซงในทสดแลวไมสามารถทนทานตอการเปลยนแปลงทางสงคมได[18] การเปลยนแปลงจากสงคมเกษตรกรรมไปสสงคมอตสาหกรรมท�าใหเกดชนชนใหมในสงคมทมขอเรยกรองทางการเมองมากขน เชนความตองการดานสวสดการทางสงคม โอกาสในการศกษาและการท�างานในองคกรของรฐทเทาเทยมกน การประกนราคาสนคาเกษตรกรรม การอดหนนภาคเกษตรกรรมและทองเทยว การมพนททางการเมองและชองทางการมสวนรวมทางการเมองทมากขน และการคมครองสทธพลเมองและสทธมนษยชน เปนตน

ดงนนถาสงคมการเมองมทางเลอกระหวางเสนทางไปสระบอบเผดจการและประชาธปไตยแลว งานทางดานประชาธปไตยเปรยบเทยบชใหเหนวาพฒนาการของสงคมการเมองสมยใหมหลงยคสงครามเยนนนยากทจะหลกเลยงการมงสกระบวนการท�าใหเปนประชาธปไตยได ซงกคอสภาพทประเทศมสลมในโลกมสลมโดยเฉพาะประเทศในตะวนออกกลางในปจจบนก�าลงประสบอย

( โปรดตดตามตอตอนท 2 )

อนงขอขอบคณอาจารยเอกรนทร ตวนศร อาจารยดลยวทย นาคนาวา และคณซลมาน หมดหมน ส�าหรบการวพากษวจารณบทความนกอนการเผยแพร

14 PataniForum

ผเขยน : อนธฌา แสงชย

หองเรยนเพศวถ “สอน” อะไร

บทความน สบเนองจากการถกเถยงกรณหองเรยนเพศวถ รานหนงสอบค และทมฟตบอล Buku FC[1] ซงจดประเดนเกยวกบ LGBTI[2] ความเทาเทยมทางเพศ มสลม และศาสนาอสลามในพนทสามจงหวดชายแดนใต ภายหลงจากการออกอากาศรายการสารคดก(ล)างเมอง ตอน หองเรยนเพศวถ ทางสถานโทรทศนไทยพบเอสในวนท 7 กมภาพนธ 2560 โดยมนกวชาการและนกเคลอนไหวทางสงคมทงในและนอกสามจงหวดชายแดนใตหลายทานไดรวมถกเถยงกนทางสอสงคมออนไลนอยางเผดรอน ทงทเหนดวยและเหนตาง[3] ขอกลาวหาส�าคญทมตอหองเรยนเพศวถและกจกรรมฟตบอล Buku FC คอหองเรยนเพศวถ “สอนใหรกรวมเพศทปาตาน” และ “ฟตบอลหญงจะสรางสนตภาพหรอความขดแยงกนแน” น�าไปสความเขาใจผดและการโจมตแบบไรขอมล มการใชถอยค�าแสดงความเกลยดชง (hate speech) การขมขวาจะใชความรนแรงหรอมาตรการทางสงคมเพอยตการท�ากจกรรมดงกลาวในสอสงคมออนไลน รวมถงการเรมตนสงตอภาพและขอมลสวนบคคลของผเขารวมกจกรรมทางไลน อนเปนการละเมดอยางรายแรงและอาจน�าไปสความรนแรงในมตตางๆกบบคคลเหลานน จนหลายฝายตองออกมาสงเสยงหามปรามและเสนอใหหาทางพดคยกนอยางเปดกวางและสรางสรรค[4] โดยเฉพาะอยางยงขอกงวลของคณองคณา นละไพจตร คณะกรรมการสทธมนษยชนซงเปนมสลมะห[5] และปฏกรยาสาธารณะทมตอเหตการณน[6]

15PataniForum

บทความนตองการอธบายตอขอกลาวหาขอแรก ในฐานะผรวมกอตงหองเรยนเพศวถ ผเขยนอยากเลาใหฟงวาหองเรยนเพศวถคอกจกรรมหนงของรานหนงสอบค เรมตนครงแรกในเดอนตลาคม 2556 กอนทจะเตบโตเปนองคกรเลกๆทไมแสวงหาผลก�าไรในชอ “หองเรยนเพศวถและสทธมนษยชน รานหนงสอบค” (Buku’s Gender, Sexuality and Human Rights Classroom) หรอ Buku Classroom ในเวลาตอมา กจกรรมนด�าเนนตอเนองมาจนถงปจจบน (กมภาพนธ 2560) และไดพฒนาตอยอดไปในรปแบบอนๆ อาท กจกรรมฟตบอล (Buku FC) ศลปะบ�าบด และหองเรยนภาษาองกฤษส�าหรบนกกจกรรมรนใหม

วตถประสงคในการจดกระบวนการเรยนรของหองเรยนเพศวถ คอการสรางพนทปลอดภยส�าหรบการแลกเปลยนเรยนรเรองเพศสภาวะ (gender) และเพศวถ (sexuality) ส�าหรบผสนใจทวไปทอาศยอยในพนทความขดแยงรนแรงซงปญหาเกยวกบสขภาวะและความรนแรงทางเพศถกละเลยและกลายเปนสงทถกซกซอนไวใตพรมมายาวนาน เพอสรางความตระหนกในเรองนพรอมกบสนบสนนการเคารพในศกดศรความเปนมนษยของคนทมเพศวถทแตกตางหลากหลาย

รปแบบการจดการเรยนรของหองเรยนเพศวถ เปนไปในลกษณะของการจดกลมพดคย (focus group) เพอแลกเปลยนประสบการณ ความคดความเชอ โดยไมตดสน

ถกผดแตเนนการเปดกวาง รบฟง ตงค�าถามและหาค�าตอบของตวเอง ผผานการเรยนรในกจกรรมนอาจจะไมไดขอสรปอนเดยวกนในเรองเดยวกน ขนอยกบความสนใจและการใครครวญของแตละคน ในแตละครงจะก�าหนดใหมผเขารวมระหวาง 5-12 คน จากการเปดรบสมครทางออนไลน รวมถงการสมครรวมกจกรรมในรปแบบกลมทผเขารวมสามารถจบกลมกนเองระหวางเพอนหรอคนรจกทสนทสนม ส�าหรบผทสมครทางออนไลนนน ผจดจะมการตดตอกลบเพอสอบถามขอมล และพจารณาถงวตถประสงคทตองการเขารวมกจกรรม ขอมลสวนตวเชน อาย และเพศสภาวะของแตละทานวาเหมาะสมทจะเรยนรรวมกนหรอไม ในกลมใด แลวจงแจงตอบรบ กจกรรมนเปดกวางและตอนรบผเขารวมทกเพศ ทกวย ทกเชอชาต ส�าเนยงภาษา ภมหลง ระดบการศกษา ศาสนาหรออตลกษณ ทมจดรวมคอสนใจและตองการพนทแลกเปลยนเรยนรทปลอดภยในประเดนเพศสถาวะและเพศวถ กจกรรมสวนใหญจดขนในหองประชมเลก ๆ ในรานหนงสอบค ทมลกษณะเปนสวนตวแตไม “ปดลบ”

การจดกจกรรมในลกษณะน ความรบผดชอบสงสดของผจดอยทการสรางความรสกทปลอดภยทงทางรางกายและจตใจใหแกผเขารวม การปกปองขอมลสวนบคคล ซงจะตองระมดระวงการโจมตกนทางความคด การตดสนตตรา การตงตนเปนผรหรอการสงสอนของผเขารวมทมอาวโสหรอมแหลง

16 PataniForum

อ�านาจมากกวา และแหลงอ�านาจทไมเทากนของผเขารวม โดยใหความส�าคญตอการเคารพในประสบการณ ภมหลง ความคดความเชอ และสทธความเปนสวนตวของกนและกน รวมถงระมดระวงในประเดนทออนไหว การเปดบาดแผลทางใจ (trauma) และอาการเกลยดกลวในรปแบบตางๆ[7] รปแบบการจดการเรยนรในลกษณะนจงตองเรมตนอยางใสใจตงแตการออกแบบกระบวนการและกจกรรมทจะใช ใหเหมาะสมตอกลมผรวมเรยนร ก�าหนดการ บรรยากาศของสถานท แสง อณหภม อปกรณทเรยบงายและเหมาะสม การสรางขอตกลงรวมกนระหวางกลมผเขารวม และความพรอมทงดานรางกายและจตใจของกระบวนกร (facilitator) ซงแนวการจดการเรยนรลกษณะน องอยบนฐานคดของหลกสทธมนษยชนสากลและเปนแนวทางแบบสตรนยม

องคความรของหองเรยนเพศวถองกบการอธบายสงคมวฒนธรรมแบบมานษยวทยาและสงคมวทยา ทมไดมองวาวฒนธรรมหรอจารตทางเพศเปนสงทแขงทอตายตว หากเตมไปดวยการตอรอง มความตงแยงในรายละเอยด มการผสมผสาน เปลยนผาน และหยบยม มนจงเปนการประกอบสรางทางสงคม (social construction) ทแทจรงแลวสามารถเปลยนแปลงได ทวาถกฝงรากลก (internalize) ในความคดความเชอของผคนจนกลายเปนชดความจรงชดหนง และทส�าคญคอความตระหนกวาวฒนธรรมและจารตเรองเพศองกบแนวคดอ�านาจ เชน แนวคดชายเปนใหญ (patriarchy) ชาตนยม จารตนยม

หรอ dogmatism ทคบแคบและเลอกปฏบต สงผลใหผคนในสงคมมองเหนคณคาและศกดศรความเปนมนษยของคนแตละเพศไมเทาเทยมกน มการกดกนใหคนบางกลมกลายเปนชายขอบ มการกดข การควบคมจดการเนอตวรางกาย หรอแมกระทงน�าไปสการใชความรนแรงระหวางกนทงทางตรงทางออม ซงอาจจะเกดขนอยางตรงไปตรงมาในรปของความรนแรงทางตรง หรอแนบเนยนซอนเรนในนามของความรกความปรารถนาด หรอในนามของการสงวนรกษาคณคาบางอยางทถกผกขาดค�าอธบายไวโดยบางกลมคนในสงคมเทานน ในทายทสดแลววฒนธรรมและจารตทางเพศในลกษณะนสงผลกระทบตอคนทกเพศทกวยในสงคม

นอกจากน เพศ ยงเปนเพยงอตลกษณหนงของมนษย ความรบรทมตอตวเองและผอนยงผกพนอยกบความเขาใจอตลกษณทซบซอนและซอนทบกน (intersectionality) เชน สผว ฐานะ การศกษา รปรางหนาตา วย สภาพรางกาย ส�าเนยงภาษา ศาสนา และชาตพนธฯลฯ อกดวย และอตลกษณทงหมดนสงผลใหรปแบบของการกดขหรอความรนแรงเชง อตลกษณมความซบซอน กลาวคอ คนหนงคนอาจจะเปนผถกกดขและเปนผกดขผอนไดในเวลาเดยวกน

จากทกลาวมาทงหมด ขอกลาวหาทวาหองเรยนเพศวถสอนใหผเขารวม “กลายเปน” คนรกเพศเดยวกน จงเปนขอกลาวหาทเปนไปไมไดในความเปนจรง และสะทอนวาค�าถามน

17PataniForum

เกดจากการมความเขาใจทคลาดเคลอนเกยวกบความเปนเพศและเพศวถ อยางไรกตามมผตงขอสงเกตวาการตงชอกจกรรมวา “หองเรยน” นน จะปฏเสธอยางไรวาไมได “สอน” ผเขยนเหนวาหากตความตามความหมายทคบแคบของหองเรยนในแบบทคนทวไปเขาใจ อนเกดจากระบบคดทถกปลกฝงไวแนนหนาในการศกษาแบบ “ไทย ๆ ” การสอนดจะเปนเรองทเกดขนไดอยางเบดเสรจเดดขาด โดยตงอยบนฐานคดวาผเรยนนนวางเปลา ขาดเจตจ�านงของตวเอง ไมมความสามารถในการคดหรอพจารณาดวยตวเอง ไมมอ�านาจในการตดสนใจ ซงแตกตางอยางสนเชงกบแนวคดพนฐานของหองเรยนเพศวถทเชอมนวามนษยทกคนมศกยภาพทจะคด วเคราะห แยกแยะ ประสบการณของมนษยนนแตกตางกน และทกประสบการณคอความรทมคณคา ผเรยนและผสอนม “อ�านาจ” เทาเทยมกน โดยไมอาจแยกขาดอยางเดดขาดไดวาใครเปนผเรยนรจากใครเพยงอยางเดยว

สงทหองเรยนเพศวถและ Buku FC “สอน” จงไมใชการสอนใหใครเปน “อะไร” เพราะเราเชอวามนษยทกคนมสทธและมเจตจ�านงทจะเลอกไมเปนหรอเปนในสงทเขาตองการได โดยทสทธขอนไมมมนษยคนไหนสามารถพรากเอาไปจากเขาได สงทหองเรยนเพศวถสอน คอ การบอกใหคณรวาการแสวงหาความรไมใชเรองผด คณสามารถเปดโอกาสใหตวเองไดเรยนรโลกกวาง ชดความรใหมๆ ทเปนสากล และรจกทบทวนตงค�าถามกบความเชอแบบฝงหวทถกปลกฝงผานโครงสรางตางๆ ทางสงคม เพอเกดการแลกเปลยนและใครครวญถงคณคาทส�าคญในชวต โดยเฉพาะอยางยง สงทเราถกบอกถกสอนมาเกยวกบเพศ เพศสภาวะ และเพศวถ สดทายสงทส�าคญทสดและยากทสดทจะสอนกนได แตเราพยายามอยางมาก คอการสนบสนนใหผเขารวมกจกรรมนรจกเคารพในความแตกตางหลากหลาย การมองเหนคณคาและศกดศรความเปนมนษยของมนษยคนอน รวมทงคณคาและศกดศรความเปนมนษยของตวเอง การไมตดสนตตราหรอเบยดขบคนอนทแตกตางจากเรา เชนเดยวกบทไมท�าเชนนนกบตวเอง

18 PataniForum

แนนอนวามผเขารวมกจกรรมหองเรยนเพศวถบางสวน เปน LGBTI หรอผทมความหลากหลายทางเพศ โดยเฉพาะอยางยง LGBTI มสลม จงมผโจมตวานเปนการ “สนบสนน” ใหคนเหลาน “เปน” LGBTI ผเขยนตองการตงค�าถามกลบไปวาการสนบสนนในทนหมายถงอะไร? การท�างานของหองเรยนเพศวถเปนเพราะเราเลงเหนวาสงทยงขาดไปในความตระหนกรบรของผคนในสามจงหวดชายแดนใตคอปญหาตาง ๆ ทเกดขนกบ LGBTI โดยเฉพาะอยางยง LGBTI มสลม เชน การใชความรนแรงในหลากหลายรปแบบ การบงคบแตงงาน การเลอกปฏบต การรงแก การลวงละเมด การคกคามทางเพศ การใชมาตรการทางสงคมหรอความรนแรงในการ “รกษา” ใหมวถทางเพศตามแบบทสงคมตองการ การลดรอนสทธในดานตาง ๆ การถกเหยยด ปญหาดานสขภาพ ทงสขภาพใจและกาย การออกจากระบบการศกษา การละทงศาสนา การละทงถนฐาน และการเขาถงโอกาสทางเศรษฐกจ เนองจากคนเหลานถกเบยดขบใหเปนชายขอบจากโครงสรางทางสงคม การท�างานของหองเรยนเพศวถจงเปนไปเพอ “สนบสนน” คณคาและศกดศรความเปนมนษยของบคคลเหลาน โดยสรางพนทปลอดภยในการเรยนรดานเพศสภาวะ เพศวถ สรางกลมสนบสนน ทมความเมตตาเหนอกเหนใจกน เขาใจถงสภาพปญหา ไมตดสน

ตตรา เสรมสรางความเขมแขงทางรางกายและจตใจ และลดความรนแรงทจะเกดขน เพอใหคนเหลาน “มทยน” ในสงคมอยางมศกดศรความเปนมนษย และหองเรยนเพศวถเปดกวางเสมอส�าหรบผทตองการเรยนร

สดทายน ผเขยนจะตงขอสงเกตถงอาจารยโชคชย วงคตาน นกวชาการดานสนตศกษาซงเปนทรจกในวงกวางทงในวงวชาการอสลามและสนตศกษา ทไดโพสขอความในเฟสบกสวนตว แบบตงคาเปดสาธารณะไวในวนท 9 กมภาพนธ 2560 วา “เตะบอลในทลบตาไมมใครวา แตมาสอนใหรกรวมเพศทปาตาน โปรดหยดเถอะ” ขอความนถกสงตอไปในสอสงคมออนไลน 75 ครง และไดกลายเปนพนทในการถกเถยงอยางดเดอดจนหมนเหมจะสรางความขดแยงในวงกวางระหวางมสลมหรอผทสนบสนนขอความดงกลาว กบฝายทไมเหนดวย โดยเฉพาะอยางยงหลายคนเปน LGBTI ทรสกรนแรงตอถอยค�าน ในการแสดงความคดเหนใตโพสและจากการสงตอ ผเขยนพบวามหลายครงทปรากฏขอความในลกษณะกลาวหา การเหยยดเพศ การละเมดศกดศรความเปนมนษยของผเขยน คชวตของผเขยน และ LGBTI โดยทวไป ขอความเหลานนไดแสดงความเกลยดชงและขมข เชน การขจะใชวธการเดยวกนกบทจดการกบผเหนตางในพนท หากหองเรยนเพศวถไมยตการจดกจกรรม ซงบรรยากาศ

19PataniForum

ของความขดแยงนไดขยายวงขนเรอยๆ จนสรางความรสกกงวลใจจนถงหวาดกลวใหแกผทเคยเขารวมกจกรรมของหองเรยนเพศวถ รวมถงนกกจกรรมและ LGBTI ในพนท และเปนทหวงใยของเพอนนกวชาการและนกกจกรรมทงในและนอกพนท ทไดชวยกนออกมาสงเสยงหามปราม ระงบยบยงไมใหเกดสถานการณทบานปลายมากขนจนทกอยางเรมคลคลายลง และการโพสขอความแสดงจดยนไมสนบสนนการใชความรนแรงของอาจารยในวนตอมากชวยหนนเสรมการแลกเปลยนอยางเปนมตรมากขนตอประเดนน

อยางไรกตาม ในฐานะผไดรบผลกระทบโดยตรงและเพอนนกวชาการดวยกนทรจกกนเปนการสวนตว เนองจากอาจารยเคยไดสนบสนนรานหนงสอบคและน�าหนงสอมาฝากขาย ผเขยนจะขอวจารณวา อาจารยซงมบทบาทเปนนกสนตวธซงมความรเปนอยางดเกยวกบการสรางสนตภาพชายแดนใต ทเหนเภทภยของความรนแรงในหลากหลายระดบ และดวยความเปนมสลมทก�าลงเผชญหนากบการโจมตอสลามและ Islamophobia อาจารยไดตระหนกหรอไมวาขอความสน ๆ เพยงสองบรรทดนน จะสรางความเสยหายในชอเสยง

" เราจะอยรวมกนอยางไร

ทามกลางความแตกตางหลากหลาย

โดยทเราไมท�าลายกนและกน "

20 PataniForum

และการลดทอนศกดศรความเปนมนษยของผอน ขอความสน ๆ เพยงสองบรรทดนน จะถกผลตซ�าและเปนสวนหนงในการขยายความเกลยดชง Homophobia ตอ LGBTI ซงเปนความเกลยดชงทไรเหตผลและไรหวใจอยางเลวรายไมตางจากทพนองมสลมตองเผชญ หรอการทขอความนนเปนสวนหนงทจดไฟเพมอณหภมของความขดแยงทางความคด จนอาจจะลกลามกลายเปนการขดแยงทรนแรงในมตเชงอตลกษณระหวางมสลมและ LGBTI หรอปลายทางของมนจะท�าใหตวของผเขยนเองและคชวต รวมถงผทเกยวของกบหองเรยนเพศวถตองตกอยในสถานการณทสมเสยงตออนตรายจากผทมความคดสดโตงหรอ Homophobic ผเขยนไมอาจเขาใจไดเลยวาทงทเราเปนเพอนกนทงในโลกวชาการและเฟสบก เคยไปทานอาหารรวมกน จะท�าใหอาจารยเลอกทจะสอสารเชนนนโดยไมไดสอบถามขอเทจจรงมายงผเขยนกอนไดอยางไร และไมพบความตระหนกหรอค�าชแจงใด ๆ ในเรองนจากโพสครงหลงของอาจารย

อยางไรกตาม ผเขยนเชอวาสงทเกดขนนมใชเกดจากการโพสเฟสบกของอาจารยโชคชยเพยงเทานน แตมนสะทอนถงทศนคตเชงลบตอ LGBTI มสลมทมมายาวนาน ของสงคมชายแดนใต การขาดความรความเขาใจ การไมตระหนกถงปญหาทเกดขนกบคนกลมน และการขาดพนทแลกเปลยนเรยนรอยางสรางสรรคในเรองดงกลาว กลาวตามความรสก...สามจงหวดชายแดนใตไดละทงคนเหลานมาเนนนาน โดยปดตาไมรบไมรถงปญหาทเกดขนตอคนกลมน อนเปนสงทเกดจากโครงสรางทางสงคมของปาตาน/ชายแดนใตนนเอง กลาวใหหนกขนไปอก...จารตหรอวฒนธรรมอนงามของปาตาน จะงดงามอยไดอยางไรหากคนกลมหนงในสงคมถกรกไลเบยดขบ ถกผลกใหเผชญหนา

21PataniForum

กบปญหาตางๆจากตวโครงสรางของจารตนน และสดทาย สงทหองเรยนเพศวถตงค�าถามใหผเขารวมไดกลบไปขบคดอยเสมอคอ...เราจะอยรวมกนอยางไรทามกลางความแตกตางหลากหลาย โดยทเราไมท�าลายกนและกน สนตภาพและการก�าหนดชะตากรรมตนเอง รวมถงนยามความหมายของปาตานคออะไร รวมหรอกดกนใครออกไปบางหรอไม หรอเปนสนตภาพเพยงผลประโยชนของชนชนน�าทไมตางอะไรกบทชนชนน�าอกฝายหนงตองการ?

สดทายน ในทางตรงขาม ผเขยนมความเปนหวงและไมเหนดวยเปนอยางยงตอการใชถอยค�าแสดงความเกลยดชงตอคนมสลม รวมทงการลอเลยนโจมตศาสนาอสลาม และการเหมารวมนกกจกรรมในสามจงหวดชายแดนใต โดยเฉพาะอยางยงจาก LGBTI ทงน ไมเปนการดตอการสรางความเขาใจ การเรยนรความคดทแตกตางอยางเปนมตร และท�าลายโอกาสทจะรบรความรสกเหนอกเหนใจซงกนและกน จาก

ประสบการณการท�างานในพนทแหงน ผเขยนพบวาอารมณความรสกของคนทน ความภาคภมใจในอตลกษณวฒนธรรมมลาย และความศรทธาเชอมนในศาสนา เปนคณคาส�าคญทน�าพาใหผคนมากมายในสามจงหวดชายแดนใตผานพนชวงเวลาแหงความทกขยาก บางทเราอาจเรยนรซงกนและกนไดผานความทกขยากเหลาน การถกเบยดขบกดข เรยนรทจะใหพนททางความคดและสอสารโตแยงกนดวยสนตคะ

22 PataniForum

ผเขยน : เอกรนทร ตวนศร

เมอคนตาย เราควรฟงเสยงใคร?

ขณะทเขยนบทความน มนเปนความรสกทมตอเหตการณการวสามญคณชยภม ปาแส มนชวนใหนกถงเรองราวในเหตการณจงหวดชายแดนใต และอยากหยบยกเลาถงเหตการณและประสบการณทเจอเพอจะชวนใหเหนถงปรากฏการณความตายของคณชยภม ปาแส

23PataniForum

(1)

อยากชวนยอนไปวนพธท 13 ก.พ. 2556 หลงจากมการปะทะกนในเขตฐานปฏบตการนาวกโยธน อ.รอเสาะ จ.นราธวาส เปนการปะทะทท�าใหฝายผกอการตดอาวธจ�านวน 16 คน ไดเสยชวตทนท นบวาเปนการปะทะครงใหญทสดทมผเสยชวตเปนฝายกลมขบวนการอยางชดเจน มอาวธครบมอ หลายฝายโดยเฉพาะฝายความมนคงถอวาเปนเหตการณทประสบความส�าเรจอยางไมเคยมมากอนหนาน

หากทวาหลงจากเกดเหตการณ ภายในวนเดยวกนนน นาวาเอก สมเกยรต ผลประยร (ยศในขณะนน) ไดกลาววา 16 คนทเสยชวตไมใชชยชนะของเจาหนาท ไมเคยมชยชนะจากความสญเสยของผคนในแผนดนเดยวกน ในทกกรณทผานมา

และหลงจากนนนาวาเอก สมเกยรต ไดตอบค�าถามสอตางๆจ�านวนมาก โดยไดใหสมภาษณทางวทย ทว ดวยทาทออนนอมและถอมตน ย�าตลอดเวลาวา การมคนตายไมใชเรองชยชนะของฝายใดฝายหนง แตเปนการสญเสยรวมกน

ท�าใหระงบความรสกสะใจของกองเชยรของผทไมไดอยในสนามรบจรง และบรรเทาอาการความรสกโกรธแคนของครอบครว ดวยทาทอยางนมนส�าคญอยางยงตอการแกไขปญหาความขดแยงและคลคลายไปไดบางสวน

ผมเขาใจเอาเองวา นคงไมใชระบบทหารแนๆ แตเปนทกษะเฉพาะบคคลของ นาวาเอก สมเกยรต ผลประยร ทรจกสอสารกบสงคมโดยเฉพาะหลงจากมคนตายจากเหตการณปะทะครงใหญ และหลงจากเหตการณประมาณไมเกนหนงสปดาห เหนจะได นาวาเอกสมเกยรตกไดตอบรบเดนทางมางานเสวนาทมหาวทยาลย สงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน เพอรวมงานเสวนาเกยวกบเหตการณขางตน ตอหนาผฟงทงคนมลายและคนพทธ เจาหนาทรฐและองคกรพฒนาเอกชนในพนท มารวมงานแนนหองประชมใหญ

24 PataniForum

หลายคนไดใหความสนใจตอการพดของ นาวาเอกสมเกยรต ทเปนมอปราบ 16 ศพ หากทวาวนนนเปนการพดโดยไมมทาทถงการแสดงออกถงความส�าเรจจากการปะทะขางตน แตกลบย�าวา หากจบเปนได ผมจะจบเปนเพอจะไดคยกบพวกเขา และยอมรบวาขบวนการทตอสในวนปะทะดวยกนคงไมใชพวกตดยาเสพตดแนๆ เพราะการโจมตเปนระบบทผานการฝกมาอยางด

ท�าใหบรรยากาศคลคลายไปในทศทางทเขาใจได ชาวบานทมารวมงานทกคนกยอมรบฟงค�าอธบายทตรงไปตรงมาและใหเกยรตแกผตาย โดยเหตการณครงนนไมมฝายใดออกมาพดจาโจมตทหารหรอตงขอสงสยใดๆเลย

มนชางแตกตางกบกรณความตายของชยภม ปาแส ทเจาหนาทไดออกมาใหความเหนโดยไมมทาทเสยใจและปลอยใหกระบวนการยตธรรมท�างานอยางโปรงใส ทงเรองของพยานหลกฐานและการตงคณะกรรมการเฉพาะกจเขามาตรวจสอบ

การทแมทพภาคท 3 ออกมากลาววา "ปกตการตดสนใจของนองพลทหารเขายงเพยงนดเดยว ขณะทเขาท�าทาขวางระเบด ถาเปนผม ณ เวลานนอาจกดออโตได” เปนปฏกรยาและค�าพดทตดสนไปแลววาอกฝายมระเบดอยางแนนอน หากทวาปราศจากการเคารพและใหเกยรตแกญาต พนอง และเพอนฝงของผตาย

คงตองกลาวตรงๆวา ท�าใหผม นกถงประโยคจากภาพยนตเรอง 2499 อนธพาลครองเมอง ทวา " ถาคดจะยงใคร ตองยงแมงใหตาย ถาแมงไมตาย เราตาย " หมเชยร พดกบแดง ไบเลย

ฟงแลวเหมอนจะท�าใหขอเทจจรงเกยวกบความตาย หายไปดวยการกดออโต โดยไมกลาวถงสงทส�าคญคอ การใหความยตธรรมแกผตาย มากกวานนทไมไดยนประโยคทส�าคญคอ ค�าขอโทษและเสยใจทมคนตาย จากการปฏบตการของเจาหนาท

(2)

หลงจากเหตการณการเสยชวตจ�านวน 16 คน ทางผมและคณะไดเขาไปดในเขตฐานปฏบตการของฝายทหารทเกดการปะทะขนและไดพดคยกบเจาหนาทเรยบรอยแลว กตองเดนทางกลบเพราะดวงอาทตยก�าลงหมดแสง และอกประการคอ ไดมค�าสงออกประกาศใหเปนพนทกฎอยการศก สมเสยงทจะเกดภยอนตรายหากขบรถกลางคนกลบจงหวดปตตาน เพราะในใจคาดเดาวาจะมการปะทะรอบดกอกรอบ

ระหวางขบรถออกจากฐานทหาร ระหวางทางกไดเหนบานหลงหนงซงมชาวบานจ�านวนมาก ทางเรากชะลอรถถามชาวบานวา มอะไรเกดขน ชาวบานกตอบวา มาเยยมบานคนทตาย คอบานหนงใน 16 ศพ ทางเรา

25PataniForum

กสอบถามวาจะขอลงไปเยยมไดไหม ชาวบานกยนด

หลงจากแนะน�าตวเรยบรอย เพอใหรวาเปนใครมาจากไหน หลงจากนนทางผมและกลมคณะทลงพนทดวยอก 3 คนกไดมโอกาสพดคยกบพอแมของผตาย ตามบนทกสนๆในสมดบนทกโนต และความจ�าอนเลอนลางในรายละเอยด แตชดเจนในใจความส�าคญคอ

พอและแมของผตายไดสลบกนพดใหความเหนตอลกของเขาวา นสยลกชายเปนคนขกลว เพราะเขารจกลกเขาด ไมคดวาจะกลาตดสนใจสกบเจาหนาทรฐได ทางพอเลาใหฟงวา หลงจากทลกกลบมาจากเปนทหารเกณฑ กมาอยบาน และไดชวยทบานท�างานกรดยาง รบจางตางๆ แตกไมพอกบรายจาย ลกเขากเลยตดสนใจไปหางานในตวเมองจงหวดนราธวาส และชวงระหวางหางานกได

ขบมอเตอรไซคผานดานตรวจทางเขาหมบานตลอด ลกของเขาเลาใหฟงวา เขาอดอดมากทตองโดนตรวจตลอดเวลา โดนเจาหนาทถามซ�าๆ วาไปไหน ไปท�าอะไร จนถงขนโดนแกลง เชนตบหว โดนซกถามนานๆ จนตองเสยเวลา บางครงกไมทนเวลาละหมาด หลายครงทผเปนพอไดเหนลกของเขารองไห เพราะความกลวและอดอด จากการทโดนตรวจบอยๆ แตผเปนพอกคดวาไมนาจะมอะไร เพราะเขาบอกวาเขารจกลกชายของเขาด วาเปนเดกขกลว แมจะอายยสบตนๆแลวกตาม จงไมไดคดอะไรมาก

หลงจากนนไมนานลกของเขากเปลยนไป และหายตวไปจากบานบอยๆเปนเวลานาน เปนเวลาเกอบสองป มบางครงทกลบมาทบานบาง แตกอยไมนาน ครงสดทายทเจอกคอ เปนชวงกลางคน กอนเกดเหตการณหนงสปดาห

26 PataniForum

ลกชายของเขาไดมาบอกวาจะมงานใหญทตองท�า และทนไมไหวแลวกบเรองทผานมา แตนนคอครงสดทายทเขาไดเจอกน กอนจะมาเจอศพทฐานปฏบตการทหาร ในเชาวนท 13 ก.พ. 2556 ซงเปนหนงใน 16 ศพทเสยชวต

ทางผมและคณะทไปดวยกถามไถดวยความหวงใยวา เสยใจมากไหม ทางผเปนมารดากบอกวาเสยใจทรวาลกตาย แตมนกยตธรรมแลว เพราะลกของเขาเลอกเสนทางทไปใชอาวธ และไดทหารเขากปองกนตว ไมไดตดใจอะไร

หลงจากฟงค�าพดของผเปนพอเปนแมของคนทตองสญเสยลกชายไป มนเปนความรสกเหมอนไมไดสนทนากนแคระหวางคณะของผมกบพอและแมของผตาย เพราะในการสนทนากจะมชาวบานมามงดกนแนนทงในบานและบรเวณรอบๆบาน การสนทนาใชภาษามลาย โชคดทวนนนมลามชวยแปลภาษาให ทกๆค�าตอบจะมสายตาชาวบานจบจองและสนใจมาก อาจจะเปนเพราะทกคนทนนอยากทราบความจรงและความรสกจากปากของคนทตองสญเสยลกชายไป

ระหวางทางกลบ บรเวณขางทางมด เงยบสงดและบรรยากาศเยนยะเยอกสอดรบกบการประกาศกฎอยการศกของรฐบาล สายตาผมมองออกไปขางทางเหนดานตรวจบนถนน แตไมมทหารประจ�าการ เหนแต

แทงปนสเหลยมและเศษไมทอนขนาดกลางทถกประกอบขนเปนสงกดขวางทางเพอชะลอรถ วางสลบกนไปมา เปาหมายเพอใหคนขบรถชะลอความเรวและใชทกษะในการประคองรถหลบซายและขวา

แตกอกนนแหละ ค�าถามจงโผลขนมาวา จะมนกรบและกลมขบวนการตอสใดทใชถนนสายหลกทางเขาหมบานในการล�าเลยงอาวธหรอเสบยง เพราะดสายตาประมาณสองรอยเมตร กเหนมาวามดานตรวจ ยงเปนนกรบในพนทแลว ความช�านช�าชาญยอมเจนจดเสนทางกวาเจาหนาททมาประจ�าการเพยงชวครงชวคราว

27PataniForum

หากถามหาความยตธรรมไมเจอแลว กคงตองจบประโยคจากภาพยนตร 2499 อนธพาลครองเมอง ทวา "แถวนแมงเถอน บอกตรงๆนะถาไมแนจรงอยไมได" — หมเชยร พดกบแดง ไบเลย

พดกพดเถอะมาถงตรงนกท�าใหนกถงขอเสนอของคณภควด วระภาสพงษ ทเคยเขยนในบทความ "ถาขาพเจาเปนรฐบาลประชาธปไตย ขาพเจาจะปฏรปกองทพ" https://prachatai.com/journal/2015/05/59480 ขอเสนอขางตนท�าใหกองทพมประสทธภาพทงดานการรบและทกษะการอยรวมกบประชาชนจ�านวนมากในประเทศไทย เพราะรฐ/ชาตยอมตองการทหารเปนกองทพแนๆ แตรฐ/ชาตจะอยไดอยางไรหากประชาชนไมมสทธทวงถามสาเหตของการตายภายใตกระบวนการยตธรรมทเชอมนและไวใจได และความตายของชยภมกเชนกน มนคอบทพสจนศกดศรความเปนคนเทากนของสงคมน ความจรงและความยตธรรมยอมเปนเครองหมายของสงคมทมอารยะ

28 PataniForum

ผเขยน : Book Around

สรปยอ ชวนถกหนงสอของ ผศ.ดร.อนสรณ อณโณ – ‘นบไมกนหมาก’

วนน 10 มนาคม 2560 ไปรวมฟง “ชวนถกหนงสอของ ผศ.ดร.อนสรณ อณโณ – ‘นบไมกนหมาก’ ทหองสมดวลเลยม วอรเรน บานจม ธอมปสน มาคะ ผรวมเสวนาไดแก รศ.อบดลเลาะ อบร กรรมการอสลามประจ�าจงหวดปตตาน, ดร.ฟารดา สไลมาน องคกรสนตภาพและสทธมนษยชน และ ซะการยยา อมตยา กวซไรต พ.ศ. 2553 ด�าเนนรายการโดย ผศ.ดร.แพร ศรศกดด�าเกง มหาวทยาลยศลปากร จดโดย คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร

นบวาเปนการถกกนทไดสาระความรหลากมตแตกมยง ๆกนไวบาง มการไลฟ ถายทอดสดผาน Facebook page Kledthai Publishing

29PataniForum

ขอสรปสนๆ ทจดตามมาแบงกนอาน นะคะ ถาฟงเตมๆ กเกอบสามชวโมง ทไมนาเบอเลยคะ ผรวมเสวนาไดพดถงหนงสอ “นบไมกนหมาก” ไวดงนคะ (เอาแบบยอๆ นะคะ)

ดร.ฟารดา : หนงสอเลมนสะทอนวฒนธรรมของคนในทนมการเลาเรองก�าหนดเปนตวละคร เรองเลา เชน ในเรอง มาพยศ ท�าใหเหนมมมองวถชวตแบบนนจรงๆ เหนวฒนธรรมเกาๆ ของบางบาน สงในอดตคอยๆ หายไป สะทอนใหเหนความขดแยงของมตทางวฒนธรรมและโลกอาหรบ การเปลยนแปลงตางๆ ทเกดขนการเมองกมสวนท�าใหเกดการเปลยนแปลง งานเขยนเลมนสะทอนตวตนของคนในสามจงหวดชายแดนใตในเรองวถชวตและวฒนธรรม ซงภาครฐควรอานอยางไตรตรองแลวจะเขาใจวาท�าไมพวกเขาถงรกและหวงแหนวฒนธรรมประเพณของพวกเขา หากภาครฐเขาใจวถชวตของคนทนนในดานมตการเมองจะเปนประโยชนตอภาครฐบาลอยางมาก

รศ.อบดลเลาะ : สงทไดจากหนงสอเลมนคอมความเปนpositiveและคอนขางจะเปนนวนยายขนาดสน อานแลวเพลน มชวต เปนหนงสอทอานสนก ชวนใหคด ใหถกเถยง สะทอนวถชาวบานทยงหลงเหลอวาพวกเขาตอสอยางไรเพอใหมพนทของสงคมมสลม ผเขยนใหชาวบานเลาเรองใหผเขยนฟง

งานชนนจงเปน positive outlook คอเหนอยางไรกเขยนอยางนน ใหน�าหนกกบค�าบอกเลาคอนขางขาดความเปนธรรมนดหนง และชดความรเหลานไดกลายเปนค�าถามของผอาน ผเขยนสะทอนเรองทเขยนออกมา หนงสอเลมนทาทาย แตะหลกการ ขอบญญต ขอเทจจรงทางประวตศาสตร ดใจทมคนเขยน และผเขยนใชศพททไมคนเคย (รศ.อบดลเลาะ ถกถง “นบไมกนหมาก” แบบบทตอบท สนกมากๆ คะ)

ซะการยยา : บอกวาใหอานหนงสอสองเลมเทยบกน คอ “นบไมกนหมาก” กบ “มลายทรสก” งานทงสองเลมเปนงานเขยนสายมานษยวทยา เมออานทงสองเลมเทยบกนจะประหลาดใจจากสงทเหน หนงสอสองเลมนไมไดเขยนใหมสลมอาน เปนบนทกทางประวตศาสตรจากคนทลงพนท และในตนฉบบไมมการปรบแกค�า ยงคงค�าทผเขยนเขยนเอาไวเชนเดม จงปรากฏค�าแบบพทธสายแขงของอาจารยอนสรณอยในหนงสอเลมน

ส�าหรบในสวนของทานอนๆ คงตองใหไปดจากคลปนะคะ นาสนใจจรงๆ คะ “นบไมกนหมาก” ไปอานกนแลวลองถกกบผเขยนดนะคะ

จาก https://www.facebook.com/bookaroundwithnonglak/

30 PataniForum

Think tank Forum

โดย รองศาสตราจารยอบดลเลาะ อบร

ส�าหรบบทสนทนาชายแดนใตทชวนมองไปขางหนา อาจตองใชจนตนาการ และหากจะลองจนตนาการแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชายแดนใตในอนาคตนน ในมมมองของนกวชาการดานเศรษฐศาสตรอสลามอยาง รองศาสตราจารย อบดลเลาะ อบร แลว ไดอธบายไววาอาจจะค�านงถงตวแปรหลายตวทเขาเกยวของอยางหลกเลยงไมได เศรษฐกจเปนมตหนงของชวตทจะพจารณาวางแผนดานเดยวโดดๆ โดยไมค�านงวาสงคมพหวฒนธรรม นโยบายของรฐในระดบตางๆ ศกยภาพของพนทดานเศรษฐกจ โอกาสของปาตานในประชาคมเศรษฐกจอาเซยนตลอดจนมตทางวฒนธรรมในมตศาสนาทสงผลตอการพฒนาสงคมทงในระดบปจเจกและสวนรวม

เขาใจกรอบจนตนาการ ปาตานกบการพฒนา

31PataniForum

กรอบในการจนตนาการ

อาจารยอบดลเลาะ มองวา อนาคตเศรษฐกจปาตานในจนตนาการนนอยทการจดล�าดบความส�าคญกอนหลงวาเราจะเรม ณ จดใด และท�าความเขาใจอยางไรในแตละประเดน เชน

1.บทบาทหนวยงานทเกยวของ / ภาครฐ แนนอนในเมอเราอยภายใตรฐ-ชาต (Nation-State) ยทธศาสตรการด�าเนนเศรษฐกจระดบมหาภาคเปนสงทก�าหนดหรอคดหางเรอใหมงไปสทะเลของระบบทนนยมทมอาจจะหลกเลยงได เชน แผนยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป ( พ.ศ. 2560 – 2579) ภายใตการน�าของรฐบาลชดนไดออกแผนยทธศาสตรทครอบคลมกรอบเวลาไว 20 ป แตในระดบแผนทสนลงมาคอ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 ( พ.ศ. 2560 – 2564 )

การพฒนาบทบาทภาครฐในการพฒนาเศรษฐกจแยกเปนภมภาควาผลการพฒนาจะกระจายไปสคนหมมากพยงใดหรอแผนพฒนายงกระจกตวสคนกลมนอยเหมอนทผานมา

2.บทบาทหนวยงานภาคเอกชน / สงคม ระดบปจเจกของความเปนไปของสงคม มกจะหมนไปทางความคดทไหลเวยนมาสในชวตประจ�าวน ไมวาจะเปนชดความคดการพฒนาใด ๆ อาทเชน

- การพฒนาไปตามวถพอเพยง

- การพฒนาไปตามโครงสรางสงคม

- การพฒนาไปตามวถวฒนธรรม

ปจจบนปาตานมสภาพแวดลอม ทรพยากรธรรมชาตทสมบรณ มทะเล มภเขามชายหาด มเสนทางคมนาคมทสามารถเชอมโยงเปนเครอขายทงในประเทศและตางประเทศ มทาเรอทสามารถพฒนาเชอมโยงนานาชาตได เปนประตอาเซยนดานใตของประเทศตดกบประเทศทมความเจรญกาวหนาทดเทยมกบประเทศไทย โดยทคนสวนใหญและสวนนอยในพนทสามารถปฏสมพนธดวนรากฐานทางวฒนธรรมไปตามสดสวนซงจะสงผลตอศกยภาพในการผลตและพฒนารวมกนไดเปนอยางดทงหมด คอจดแขงโดยสงเขปของพนท ทรฐยงไมสามารถพฒนาไดอยางเตมทเพราะการพฒนาทมงเนนตามแผนพฒนาและการวางยทธศาสตรการพฒนาไปตามระบบรวมศนยเหมอนทกครงทผานมา ทเราทราบกนดอยแลว

32 PataniForum

อยางไรกตาม ถงแมศกยภาพและจดแขงมอยเตมเปยมอยางไร แตกเชอวาการพฒนาเศรษฐกจไมตางกบดานสงคมอน ๆ ทอ�านาจสวนกลางยงชทศทางความมงหมายใหเปนไปตามความตองการของรฐ โดยไมปลอยใหเปนไปตามความมงหมายของคนในพนทจงมเรองทตองท�าความเขาใจอยางถองแทอย โดยประเดนทเชอมโยงกนกบพนท ซงอาจารยอบดลเลาะ สรปใหฟงดงน คอ

1.โครงสรางความขดแยงของพนทดานสงคม เศรษฐกจ

2.วฒนธรรมพนทซงกลายเปนสถาบนทสงผลตอการพฒนาในวถพอเพยง

3.อสลามเชงพลวตทพรอมเปลยนแปลงบคคลสงคมใหเปนปจจบน

ประเดนหนง ค�าวา “ปาตาน” กเปนประเดนในทางความมนคง ทฝายความมนคงใหความส�าคญอยาไปพดอยาไปนกถงค�าน ถานกแลวกจะกลายเปนความหมายทางภมรฐศาสตร ถาตความในเชงความมนคงในทางภมรฐศาสตรแลวมนจะแกปญหาอะไรไมได

อาจารยอบดลเลาะ กลาววา ถามองค�าวา “ปาตาน” ในความหมายทเปนปจจบน ในเชงการพฒนานน เรากจะมองเหนวาประชาชนเขามความคดกาวหนามาก เพราะในระบบจงหวดทรอการพฒนาจากสวนกลางอยางเดยวนน มนไมไปถงไหนจรงๆ เราตดสนใจอะไรไมไดเลย และรายไดทจะเขามาสจงหวดทมนรวมศนยทไมกระจายอยางประเทศทมนเปนแบบน มนกคงไมไปถงไหนถาเราเทยบกบมาเลเซย

“เราไปไมทนเขา ของเขาไมใชการพฒนาพนทเปนกลมจงหวด แตเขาพฒนาพนทหลายๆจงหวดเขามาเปนกลมจงหวด ฉะนนเวลาเราจะเรยกตวเราเองวาปาตาน มนกจะเกดความเดอดรอนอยางเชนกลมนกศกษามหาวทยาลยราชภฏยะลา กบประเดนทเรยกตวเองวา ปาตาน ท�าใหเกดปรากฏการณทเกยวเนองกบความมนคงนน มคนมาถามอาจารยวา จะเปนอยางไร หากจะเรยก “ปาตาน” กระนนมนจะไปแปลกอะไรถาจะเรยกปาตาน ถาเราจะพฒนาประเทศใหเปนกลมจงหวดหลายๆ จงหวดเขามาเปนพนท ในเชงภมรฐศาสตร แตกไมไดอยนอกเหนอไปจากประเทศไทย ท�าไมจะท�าไมได ? กท�าได แตทท�าไมไดเพราะเรามประเดนอนทฉดรงอย ”

“ดงนนเวลาเรามองประเดนเหลาน ท�าไมบานเราถงเปนแบบน อนนเรามองเฉพาะบานเรา มองเฉพาะปาตาน ซงหมายถงกลมจงหวดหลายๆจงหวดเขามารวมกน ปตตาน ยะลา นราธวาสและบางสวนของสงขลา (อนนจากการตความของฝายความมนคงเอง ไมใชจากการตความของประชาชน) ความมนคงเขาขดมาอยางนน ขด วานเปนกลมจงหวดทมปญหา ถาอยางนนกลมจงหวดทมปญหาในเชงภมรฐศาสตร ในสมยกอนไมไดแยกแบบน เพราะเขาเอาประชาชนทมลกษณะเหมอนกนเขามาจดเปนกลมเดยวกน

33PataniForum

แตของเรา เราจดแยกประชาชนถงแมจะมลกษณะเหมอนกน ใหมนกระจดกระจายไปอยในกลมจงหวดอนซงมนตางกน รฐพจารณางาย ตอการพฒนาพนท แตประชาชนเขามองวางายทจะจดการหรอประเดนทจะพฒนา”

“อนนเปนเรองโลกแตกในทางวชาการ วารฐพจารณาในเชงความมนคงเขาพจารณาเพองายตอการไปควบคม อนนเรายงไมพดถงการเมองทท�าใหเกดการเปลยนแปลง ภายในจงหวดเดยวกนอก ทเขตแดนมนเปลยนไปตามอ�านาจของบคคลซงตองการใหบรรลวตถประสงคทางการเมอง ทางการเลอกตง ”

ประเดนตอมาคอ การเขาใจความหมายทแทจรงของพระราชด�ารสของในหลวงรชกาลท 9 คอ เขาใจ เขาถง พฒนา ทสามารถปรบใชไดทกมต ทกเรองและไมไดเปนเพยงแคค�าสวด

อาจารยอบดลเลาะ มองวา ทผานมา ค�าวา เขาใจ เขาถง พฒนานน มนเหมอนเปนค�าสวด ทพวกเราท�าเปนค�าสวดมากกวาเปนค�าทจะไปท�าความเขาใจ ในปรชญาทพระองคทานไดมอบไว

“การสนบสนนสงเสรมทไมใชการแทรกแซงจากภาครฐจงเปนเรองททาทายส�าหรบอนาคตปาตานความทาทายผบรหารและวศวกรสงคม วาสมผสกบพระราชด�ารสของในหลวงรชกาลท 9 วาดวย “ เขาใจ เขาถง พฒนา ” ถงแกนเพยงใดไมใชเพยงค�าสวดไปวน ๆ”

“ครงหนงทพระองคทานลงมาทางใต พระองคทานบอกกบโตะอหมามทเขาเฝานนวา มสยดทปตตานตองตอเตมเพราะตอไปประชาชนจะเยอะขน ทานยงรบสงตอไปวา ใหตอเตมอยในสถาปตยกรรมในแบบทมนเปนอย หลงจากนน กมการตอเตมซกซาย ซกขวา ออกมาอยางสวยงามและลงตวบนฐานทเปนสถาปตยกรรมแบบเดมโดยไมมความแปลกแยกอยางทเปนปจจบน แตชวงไมกปมาน กมการพฒนาพนทของมสยดกลาง ใหสวยงาม สรางก�าแพง และแตงเตมตางๆ โดยการเอาตนอนทผลมมาประดบใส”

“ผมขดใจมากท�าไมไมใสตนตาล ประเทศไทยไมมตนอนทผลม ซงมนเปนของตะวนออกกลาง ท�าไมเราตองเอาสญลกษณของตนอนทผลมมาใสในจงหวดปตตาน ท�าไมไมเอาตนตาล ตนมะพราว หรอตนปาลม ซงเปน พนธพช ของประเทศไทยมาใส ท�าไมตองเอาสญลกษณของตะวนออกกลางมาใส ซงบงบอกถงความไมใชและไมเขากน เพราะเราไมคนเคยกบตนอนทผลม แตเราคนเคยกบตนมะพราวตนตาล ท�าใหถงเกดภาพขดแยงอยางนน”

ยงมอกตวอยางเหตการณทสะทอนการขาดการท�าความเขาใจ ค�าวา เขาใจ เขาถง และพฒนา ในพนท คอ การสรางก�าแพงและประตก�าแพงของมสยด ซงมนเปนรปแบบท

34 PataniForum

ไมแมตชชงกบตวโดมของมสยดเลย เพราะลวดลายของประตและก�าแพงของมสยด เปนลวดลายทมลกษณะเหมอนระฆง สญลกษณของความเปนพทธ และปายมสยด ซงมการวาดลวดลายเหมอนกบสถาปตยกรรมของจน ในขณะทมสยดมลกษณะสถาปตยกรรมทมอทธพลในรปแบบของอสลามนน นนเปนความขดแยงในตวรปแบบของมน ซงมนตางจากพระราชด�ารสทในหลวงเคยใหไววา ใหมนแมชชง กลบสถาปตยกรรมเดมของมน

อาจารยอบดลเลาะไดอธบายเพมเกยวกบสถาปตยกรรมทมอทธพลในรปแบบของอสลามไววา “อสลามในแตละพนทกมสถาปตยกรรมในรปแบบของตวเองทเรยกวา ปฏมากรรมมสลมของพนทนนนน มสลมจน กมสถาปตยกรรมมสลมแบบจน มสลมอนเดยกมสถาปตยกรรมในรปแบบของมสลมอนเดย สวนมสลมปาตาน กมสถาปตยกรรมแบบปาตาน แตไมมสถาปตยกรรมแบบปน แบบจน แบบพทธ อยางทปรากฏอยในมสยดกลางปตตาน ซงมนไมแมตชชง ไมไดสอดคลองกน และมกคนทเขาใจตรงน”

ดเหมอนวากรณเรองราวอยางนจะปรากฏอยเยอะ เรองของการพฒนาทยงไมเขาใจพนทอยางแทจรง ท�าใหการพฒนาเลยไมคอยสอดคลองกบความตองการของพนท อาจเปนไปไดท กรอบการมองพนทในเชงภมรฐศาสตร ถาเขาใจปาตานในเชงภมรฐศาสตรและตดตความในเชงดานความมนคง กจะมเรองระเบด ยง ฆา กไมจบสกท

ประเดนสดทาย ความเชอมโยงการเขาใจ เขาถง ความเปน “ปาตาน” สการพฒนา ทสอดกบความตองการของประชาชนในพนท โดยเฉพาะถาประชาชนคดมอง ค�าวา “ปาตาน” ในมตภมรฐศาสตร แลวรฐจะคดอยางไร อนนเปนเรองทมความส�าคญ ฉะนนถาพด เรองของ ความเขาใจ คอตองเขาใจอะไรบาง ซงจะมประเดนมากมายทตองเขาใจ และอธบายประเดนเหลานนกนอยางไร

อาจารยอบดลเลาะ อธบายวา เมอเราตงประเดนไวแลว เราจะเขาถงประเดนทบอกไวอยางไร ประเดนอะไร เขาถงอยางไร พฒนาประเดนในภาคปฏบตดวยวธใด จะแยกวา เขาใจ เขาถง พฒนา ในประเดนอยางไรและแบบใด อนนถาเราน�าเอาแตละประเดน มาตงไว เหมอนเราจะไปถก เปนประเดนๆ มนจะตองใหมนลกซงจรงๆ เขาถงจรงๆ เขาถงภมรฐศาสตรเดม ปจจบน และในอนาคต และเราจะเหนทศทางในอนาคต

35PataniForum

“แตเวลาเราพดกเหมอนพดไปในเชงวชาการมองวา มนเปนไปไมได เหมอนเปนการเพอฝน เปนสงทเรานกขนมาเทานนเอง การพดทพดไปในสงทอยากจะบอก แตการฟงทอาจถกตความ เปนอยางอน ฉะนนการพดถงปาตาน ในเชงภมรฐศาสตร จะตองระมดระวง วาเราจะพดถงอดต หรอจะใหอดตเปนปจจบน”

อาจารยอบดลเลาะย�าวาการพดถงเกยวกบประเดนค�าวา “ปาตาน” ในความหมายทเปนหลายๆจงหวดรวมกน แสดงวาคนทพดมความคดกาวหนา เปนความตองการความเปลยนแปลง ภายในกรอบของรฐธรรมนญของไทย แตมกถกมองวา คดแบบนไมไดและเปนสงตองหาม

ทงนอาจารยอบดลเลาะ ไดใหขอมลเพมเตมเกยวกบการใชค�าวา “ปาตาน” หรอ “มลายปาตาน” วา

“ความเปนชาวปาตานมนถกใชใน ตางประเทศ "มลายปาตาน" ทเขาใชเรยกกน เชน คนมกกะฮ มกจะเรยกคนในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใตวา คนมลายปาตาน ในเมอเขาใชอยางนกไมไดกระทบกบสถานภาพดนแดนของประเทศไทย แตเราเปนหวงมากจนเกนไปจนท�าใหมนเกดผลกระทบและเมอพดค�านออกมากลายเปนอกคนหนงซงมนไมใชคนเดยวกน กลายเปนอกพวกหนง ทกลายเปนอน กลายเปนประเดนทางความมนคง และกอใหเกดความระแวดระวง สงสยขนมา”

“ดงนน เวลาเราพดถงเรองของภมรฐศาสตร เราจะพดในลกษณะใด เพอทจะใหหนวยงานความมนคง จะไดเขาใจวานคอมตทส�าคญเพราะมนจะก�าหนดบทบาทของอนาคต เรามมโนภาพของอนาคตจะใหมนเปนอยางไร ถาไมดในมตของในอดตดวย กไมมทางทจะเขาใจ เชน คนปจจบนพดค�าวาปาตานแยกจากจะนะ ทจรงจะนะเปนพนทโซนทมลกษณะเหมอน กเกดการแยกแบงเขตใหจะนะเปนสวนของสงขลา กลายเปนการตดออกจากญาตโยมของเขาอนนคอสงทประเทศไทยไดกระท�าไว ”

กลาวโดยสรปแลวส�าหรบ รองศาสตราจารยอบดลเลาะ อบร หนงในปญญาชนของชายแดนภาคใต/ปาตาน เหนวามตของการพฒนาในอนาคตในดานตางๆ เหนวาการพฒนาทมาจากสวนนโยบายของรฐจะมจดมงหมายเพอใหเปนแบบหนง แตถาเราถามชาวบาน ในอนาคตจะใหเปนไปตามความมงหมายคนละอยางกน รฐคดเพอ ใหเปนตามทรฐคด แตชาวบานคดเพอใหมนเปนไปตามทชาวบานคด

ฉะนนความมงหมายตรงนมนแตกตางกน

36 PataniForum