ชีวิตที่สร างสรรค สดใส สุขสันต · และ...

ชวตทสรางสรรค สดใส และ สขสนต

พระพรหมคณาภรณ

(ป. อ. ปยตโต)

เนองในวโรกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา

และครบรอบ ๑๕ ป วนสถาปนาคณะบรหารธรกจ

มหาวทยาลยเชยงใหม

สพพทาน ธมมทาน ชนาต การใหธรรมะ ยอมชนะการใหทงปวง

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต © พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ISBN 974-94876-8-0

พมพครงท ๓ - มถนายน ๒๕๕๐ ๒,๙๙๙ เลม (รวมเนอหาจากหนงสอทมอยกอน ๔ เลม และจดปรบตามควร)

จดพมพและเผยแพรโดย โครงการหนงสอธรรมะ ธรรมทาน คณะบรหารธรกจ มหาวทยาลยเชยงใหม โทร. ๐๕๓-๙๔๒๑๓๐ ตอ ๑๔ E-mail : [email protected]

แบบปก: พระชยยศ พทธวโร พมพท

อนโมทนา ผชวยศาสตราจารยนาชย เตมศรเกยรต คณะบรหารธรกจ

มหาวทยาลยเชยงใหม ในนามแหง “โครงการหนงสอธรรมะ ธรรมทาน” ปรารภมหามงคลวโรกาสทรงเจรญพระชนมายครบ ๘๐ พรรษา ในวนท ๕ ธนวาคม ๒๕๕๐ และครบรอบ ๑๕ ป วนสถาปนา คณะบรหารธรกจ มหาวทยาลยเชยงใหม ดารทจะจดพมพหนงสอแจกมอบเปนธรรมทาน ในโอกาสพเศษน และไดแจงความประสงคขออนญาตจดพมพหนงสอ ชวตทสรางสรรค สดใส และสขสนต ของพระเดชพระคณทานเจาคณพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) โดยมวตถประสงคทจะแจกมอบเปนธรรมทานในโอกาสสาคญตางๆ

การพมพหนงสอแจกเปนธรรมทานนน นบวาเปนการใหอยางสงสด ทพระพทธเจาทรงสรรเสรญวา เปนทานอนเลศ ชนะทานทงปวง เปนการแสดงนาใจปรารถนาดอยางแทจรงแกประชาชน ดวยการมอบใหซงแสงสวางแหงปญญาและทรพยอนลาคาคอธรรม ทจะเปนหลกนาประเทศชาตใหพฒนาไปในวถทางทถกตอง และเปนไปเพอประโยชนสขทแทและยงยนแกชวตและสงคม จงเปนบญกรยาสงคา อนเหมาะควรทผศรทธาจงรกภกดจะบาเพญถวายเปนพระราชกศล

ขออนโมทนาโครงการหนงสอธรรมะ ธรรมทาน คณะบรหาร ธรกจ มหาวทยาลยเชยงใหม ทไดบาเพญธรรมทานดวยนาใจกศล กอปรดวยความจงรกภกด มกตญกตเวทตาครงน

วดญาณเวศกวน ๑๘ พฤษภาคม ๒๕๕๐

สารบญ

อนโมทนา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑ วาสนาสรางเองได ๑

วนเกดเปนวนด เพราะเราทาใหด ๑

ทาบญวนเกดใหเปนการเรมตนทด ๒

วนเกด คอ วนทเตอนใจใหเกดกนใหดๆ ๒

เราสรางวาสนา แลววาสนากสรางเรา ๓

ถาคดเปน กพลกวาสนาได ๕

มาสรางวาสนาดๆ ทจะใหมความสข ๖

จตใจทด ตองเกดหาอยางนเปนประจา ๗

เกด คอ เชอมตอทกาเนด กบความงอกงามตอไป ๘

เชอมเรา กบคณพอ-คณแม ๘

เชอมฐานวฒนธรรมไทย กบความเจรญทจะกาวหนาตอไป ๙

นกถงวนเกด ชวยใหไมหลงเตลดออกจากธรรมชาต ๑๐

เชอมบคคลในสงคม กบชวตในธรรมชาต ๑๐

วนเกด ทาใหไมลมทจะหวนกลบมาพฒนาชวต ทเปนตวแทของเรา ๑๑

เกดมาแลว ถาเลยงไมด จะเปนคนททกขงาย-สขไดยาก ๑๓

ถาเกดแลวพฒนา ยงเกดมานาน ยงสขทกสถาน ๑๔

ง

ชวตทสมบรณ ๑๖

นาเรอง ๑๖

ทาบญเพออะไร? ๑๖

อยามองขามความสาคญของวตถ ๑๙

จดเรมตนคอ ประโยชนสขขนพนฐาน ๒๐

พนฐานจะมน ตองลงรากใหลก ๒๓

ถาลงลกได จะถงประโยชนสขทแท ๒๕

ถงจะเปนประโยชนแท แตกยงไมสมบรณ ๒๘

ถากระแสยงเปนสอง กตองมการปะทะกระแทก ๓๐

พอประสานเปนกระแสเดยวได คนกสบายงานกสาเรจ ๓๒

ปญญามานา มองตามเหตปจจย

ตวเองกสบาย แถมยงชวยคนอนไดอก ๓๕

ประโยชนสขทสมบรณจะเกดขนได จตใจตองมอสรภาพ ๓๗

อสรชน คอคนทไมยบไมพอง ๓๙

ถาโชคมา ฉนจะมอบมนใหเปนของขวญแกมวลประชา ๔๐

ถาเคราะหมา มนคอของขวญทสงมาชวยตวฉนใหยงพฒนา ๔๓

ทาไม โลกยงพฒนา ชาวประชายงเปนคนทสขยาก ๔๖

ความสขจะเพมทว ถาพฒนาอยางมดลยภาพ ๔๙

ถาไมมความสขแบบประสาน กไมมการพฒนาแบบยงยน ๕๐

การพฒนาแบบยงยน มาดวยกนกบความสขแบบยงยน ๕๒

ชวตสมบรณ ความสขกสมบรณ สงคมกสขสมบรณ

เพราะจตเปนอสระดวยปญญา ทถงการพฒนาอยางสมบรณ ๕๖

จ

เพมพลงแหงชวต ๑

เรมตนด ดวยสามคคในบญกศล ๕๙

ถารเขาใจ จะอยากใหอายมาก ๖๐

หาคาตอบใหได วาพลงชวตอยทไหน ๖๒

พอจบแกนอายได กพฒนาตอไปใหครบชด ๖๓

เมออายคบหนา เรากเตมพลงอายไปดวย ๖๖

สรางสรรคขางใน ใหสอดคลองกนกบสรางสรรคขางนอก ๖๘

เกดกศล เปนมงคลมหาศาล ๗๑

ชวตจะงาม สงคมจะด ตองมการศกษาทไมผด ๗๕

ภาค ๑ มองสงคมใหถงคน ๗๗

งานทตองเพงและเรง คอฟนฟชนบททเปนสวนใหญของประเทศไทย ๗๗- ไมใหความเสอมแบบเมองไหลเขาชนบท แตใหชนบทเปนสตแกเมอง ๗๗

- ฟนฟบทบาททแทของวดขนมา ใหประสานบานกบโรงเรยน พาชมชนกาวไปดวยกน ๗๙

- สมยกอน เณรมาก หลวงตาไมคอยม สมยน เณรหมด มแตหลวงตา ๘๒

ถาบอกวาไทยเปนเมองพทธ กตองเลกเปนทาสของความไมร ๘๖- หลกงายๆ กไมประสประสา พฒนาคนใหมตนทพงได ไมใชมวรอผลดลบนดาล ๘๖

- อยรวมกนโดยมเมตตา แตตองแกปญหาโดยใชปญญา ๘๗

งานพระพทธศาสนาทงหมด เปนองครวมเพอจดหมายหนงเดยว ๘๙- จดการปกครองขนมา เพอใหการศกษาไดผล ๘๙

- ญาตโยมทาบญ ตองใหสมตามพทธพจนวา “ศกษาบญ” ๙๑

- หนาทของผทางานทางสงคม ตองนาคนเขามาหามรรค ๙๓

ฉ

ภาค ๒ มองคนใหถงธรรม(ชาต) ๙๕มนษยเปนสตวทประเสรฐดวยการศกษา ๙๕

ศกยภาพของมนษย คอจดเรมของพระพทธศาสนา ๙๗

ชวตทด คอชวตทศกษา

เมอพฒนาคนดวยไตรสกขา ชวตกกาวไปในอรยมรรคา ๙๙

ชวตม ๓ ดาน การฝกศกษากตองประสานกน ๓ สวน

พฒนาคนแบบองครวม จงเปนเรองธรรมดาของการศกษา ๑๐๑

ไตรสกขา: ระบบการศกษา ซงพฒนาชวตทดาเนนไปทงระบบ ๑๐๕

ระบบแหงสกขา เรมดวยจดปรบพนทใหพรอมทจะทางานฝกศกษา ๑๐๗

ชวตทง ๓ ดาน การศกษาทง ๓ ขน ประสานพรอมไปดวยกน ๑๑๑

การศกษาจะดาเนนไป มปจจยชวยเกอหนน ๑๑๖

การศกษา[ทสงคม]จดตง ตองไมบดบงการศกษาทแทของชวต ๑๒๒

ระบบไตรสกขาเพอการพฒนาอยางองครวมในทกกจกรรม ๑๒๕

ระบบการฝกของไตรสกขา ออกผลมาคอวถชวตแหงมรรค ๑๒๗

ปฏบตการฝกศกษาดวยสกขา แลววดผลดวยภาวนา ๑๓๐

วาสนาสรางเองได∗

ขออนโมทนาโยมญาตมตรทกทานทมาทาบญวนน โดยปรารภ

โอกาสมงคลในชวงวนเกด ทจรงระยะนมหลายทานทเปนเจาของวนเกด

กขออนโมทนารวมไปพรอมกน

โดยเฉพาะเวลานกใกลปใหมดวย สาหรบปใหมนโยมญาตมตร

ทงหลายไดหมดทกทาน เพราะฉะนนในชวงนทใกลจะขนปใหม กเลย

ขออวยชยใหพรแกทกทานพรอมกนไป สวนทานทเปนเจาของวนเกดก

ไดทงสองอยาง คอทงปใหมและวนเกดดวย

วนเกดเปนวนด เพราะเราทาใหมนด

ทงวนเกด และวนขนปใหมน เปนอนวาดทงนน ทวาดกเพราะเรา

ทาใหดนนเอง ทวาทาใหด ทาอยางไร กเรมตงแตทาใจใหด

ทาใจใหด ใหราเรงเบกบานแจมใส และตงใจดคดด ทานเรยกวา

เปนมโนกรรมทเปนบญเปนบญกศล ตอนนแหละมงคลเกดขนทนท

ทนพอใจด สบายใจผองใสเบกบาน คดในทางทด และตงใจดวา

จะทาอะไรๆ ทเปนเรองดๆ แลวตอไป กพดด ตอจากนนทสาคญกทา

ออกมาขางนอกด นแหละเปนมงคลทแทจรง ∗พรวนเกด ของพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ในการถวายสงฆทาน ในชวงระยะวน

เกดของ พลโท นายแพทยดารงค ธนะชานนท คณนงเยาว ธนะชานนท คณวาลสา สปลา

(Valisa Sipila) ทวดญาณเวศกวน เมอวนท ๑๙ ธนวาคม ๒๕๔๔ (ปรารภวนเกด

ของ ดร.สรย ภมภมร ดวย แต ดร.สรย ตดภารกจอยตางจงหวด ดร.อรพนท ภมภมร

รวมพธแทน)

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๒

ทาบญวนเกดใหเปนการเรมตนทด

วนเกดนนเปนเรองธรรมดาของชวต ทกคนทมชวตยนยาวมาจน

บดนกเรมจากการเกดทงนน แตสาหรบชาวพทธเราไมวาจะปรารภหรอ

นกถงอะไรกตาม กจะทาใหเปนบญเปนกศล คอทาใหเปนเรองดไปหมด

ในการทาใหดนน สาหรบวนเกดเรากมองหาความหมายกอน โดย

ทวไปกจะมองวาการทาบญวนเกดนน เปนการเรมตนทด เพราะวนเกด

กคอวนเรมตนของชวตในแตละรอบป การทาบญวนเกดกคอการเรมตน

อายในรอบปตอไปดวยการทาความด โดยเรมตนดดวยการทาบญ ทากศล

เรยกวาเปนนมตใหเกดความสขความเจรญ นกอยางหนง

วนเกด คอ วนทเตอนใจใหเกดกนใหดๆ

ความหมายอกอยางหนงกคอ เราพดวาวนเกด กเกดกนมาตง

นานแลวน จะเกดอยางไรอก แตทางพระทานบอกวาเราเกดอยเรอยๆ

เวลานเรากเกดอยตลอดเวลา ถาเราไมเกดอยเรอยๆ เรากอยไมได

การเกดนมทงรปธรรม และนามธรรม

ในกรณน การเกดทางนามธรรมกลบเหนงาย คอ การเกดทางจต

ใจ ซงเรากพดกนอยเสมอ เชน เกดความสข เกดความสดชน เกดปต

เกดความเบกบานใจ เกดเมตตา เกดศรทธา เกดทงนน

ทเราเปนอยน เดยวกเกดอนโนน เดยวกเกดอนน คอเกดกศล

หรออกศลในใจ ในทางไมดกเกดความโกรธ เกดความเกลยด เกด

ความกลว อยางนไมด เรยกวาเกดอกศล

เมอถงวนเกดกเลยเปนเครองเตอนใจสาหรบชาวพทธวาใหเกด

ดๆ นะ คอเกดกศลในใจ เรากมาตงใจทาใจใหเกดความสข เกดปต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

เกดศรทธา เกดเมตตา เกดความสดชน เกดความอมใจ เกดความ

แจมใส เกดความเบกบานใจ ถาเกดอยางนเรอยๆ ตอไปกจะมความสข

และความเจรญอยางแนนอน

ฉะนน วธดาเนนชวตอยางหนงกคอ เกดใหด โดยทาใจของเราให

เกดกศล และการเกดทประเสรฐสดกคอการเกดของกศลนแหละ

เมอใดใจเกดกศล จะเปนดานความรสกทสบาย ผองใส เอบอม เบก

บานใจกตาม เปนคณธรรม เชน เมตตา ไมตรกตาม หรอเปนความคด

ทดวาจะทาโนนทาน ทเปนการสรางสรรค ชวยเหลอกน รวมมอกน เออ

เฟอกนกตาม เกดอยางนแลวมแตดทงนน

นแหละคอวนเกดทวามความหมายเปนการเรมตนทด เมอเกด

อยางนแลวตอไปกออกสการกระทา มการปฏบตทดไปหมด

เราสรางวาสนา แลววาสนากสรางเรา

ถาใจของเราเกดอยางนบอยๆ จตกจะคนเปนนสย คอคนเราน

อยดวยความเคยชนเปนสวนใหญ

เราไมคอยรตวหรอกวา ทเราอยกนนเราทาอะไรๆ ไปตามความ

เคยชน ไมวาจะพดกบใคร จะเดนอยางไร เวลามเหตการณอะไรเกดขน

เราจะตอบสนองอยางไร ฯลฯ เรามกจะทาตามความเคยชน

ทนกอนจะมความเคยชนกตองมการสะสมขนมา คอทาบอยๆ

บอยจนทาไดโดยไมรตว

แตทนทานเตอนวา ถาเราปลอยไปอยางน มนจะเคยชนแบบไม

แนนอนวาจะรายหรอจะด และเรากจะไมเปนตวของตวเอง ทานกเลย

บอกวาใหมเจตนาตงใจสรางความเคยชนทด

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๔

ความเคยชนทเกดขนนทานเรยกวา “วาสนา” ซงเปนความหมาย

ทแทและดงเดม ไมใชความหมายในภาษาไทยทเพยนไป

วาสนา กคอความเคยชน ตงแตของจตใจ ตลอดจนการแสดง

ออกทกลายเปนลกษณะประจาตว ใครมความเคยชนอยางไร กเปน

วาสนาของคนนนอยางนน และเขากจะทาอะไรๆ ไปตามวาสนาของเขา

หรอวาสนากจะพาเขาไปใหทาอยางนนๆ

เวลาพบเหนอะไร ใครสงสมจตใจชอบมาทางไหน กไปทางนน

เชน มของเลอก ๒-๓ อยาง คนไหนชอบสงไหนกจะหนเขาหาแตสงนน

แมแตไปตลาด ไปรานคา ไปทนนมรานคาหลายอยาง อาจจะเปน

หางสรรพสนคา เดนไปดวยกน คนหนงชอบหนงสอกไปเขารานหนงสอ

อกคนไปเขารานขายของเครองใช เครองครว เปนตน แตอกคนหนงไป

เขารานขายของฟมเฟอย

อยางนแหละเรยกวา วาสนาพาไป คอ ใครสะสมเคยชนมา

อยางไร กไปตามนน และวาสนานแหละจะเปนตวการททาใหชวตของเรา

ผนแปรไปตามมน พระทานมองวาสนาอยางน

เพราะฉะนน วาสนาจงเปนเหตเปนปจจยสาคญททาใหเราเปน

อยางนนอยางน โดยไมรตว ทานกเลยบอกวาใหเรามาตงใจสรางวาสนา

ใหด เพราะวาสนานนสรางได

คนไทยเราชอบพดวาวาสนานแขงกนไมได แตพระบอกวาใหแกไข

วาสนา ใหเราปรบปรงวาสนา เพราะมนอยทตวเรา ทสรางมนขนมา แตการ

แกไขอาจจะยากสกหนอย เพราะความเคยชนนแกยากมาก แตแกได

ปรบปรงได ถาเราทา กจะมผลดตอชวตอยางมากมาย

ขอใหจาไวเปนคตประจาใจเลยวา “วาสนามไวแกไข ไมใชมไ วแขง ขน”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

ถาคดเปน กพลกวาสนาได

บางคนเกดมาจน บอกวาตนมวาสนาไมด หรอบางทบอกวา เรา

ไมมวาสนา พดอยางนยงไมถก คนจนวาสนาดกม วาสนาไมดกม คนม

กอบวาสนาได

ถาเกดมาจนแลว มวแตหดห ระยอ ทอแทใจ ไดแตขนมว เศรา

หมอง คดอยางนอยเรอย กแนนอนละวาวาสนาไมด เพราะคดเคยชนใน

ทางไมด จนความทอแทออนแอกลายเปนลกษณะประจาตว

แตถาเกดมาจนแลวคดถกทางวา กดน เราเกดมาจนนแหละเจอ

แบบฝกหดมาก พระทานวาคนนเปนสตวพเศษ จะประเสรฐไดดวยการ

ฝก เพราะเราจน เราจงมเรองยากลาบากทจะตองทา มปญหาใหตองคด

และเพยรพยายามแกไขมาก นแหละคอไดทาแบบฝกหดมาก

เมอเราทาแบบฝกหดมาก เรากจะยงพฒนามาก ไดพฒนาทกษะ

ใหทาอะไรไดชานชานาญ พฒนาจตใจใหเขมแขงอดทน มความเพยร

พยายาม ใจส จะฝกสตฝกสมาธกไดทงนน และทสาคญยอดเยยมคอ

ไดฝกปญญา ในการคดหาทางแกไขปญหา

คนทเกดมารารวยมงม ถาไมรจกคด ไมหาแบบฝกหดมาทา มว

แตหลงเพลดเพลนในความสขสบาย นนแหละจะเปนวาสนาไมด ตอไป

จะกลายเปนคนออนแอ ทาอะไรไมเปน ปญญากไมพฒนา กลายเปน

คนเสยเปรยบ

เพราะฉะนน ใครจะไดเปรยบหรอเสยเปรยบ จะดทฐานะขาง

นอก วารวย วาจน เปนตน ยงไมแน คนทรจกคด คดเปน คดถกตอง

สามารถพลกความเสยเปรยบเปนความไดเปรยบ แตคนทคดผด กลบ

พลกความไดเปรยบเปนความเสยเปรยบ และทาวาสนาใหตกตาไปเลย

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๖

จงตองจาไวใหแมนวา ไมมใครเสยเปรยบหรอไดเปรยบอยาง

สมบรณ ถาคดเปน กพลกความเสยเปรยบใหเปนความไดเปรยบได แต

อยาเอาเปรยบกนเลย เรามาสรางวาสนากนใหด จะดกวา

พระพทธเจาและพระอรหนตนนเปนผทพนจากอานาจของวาสนา

พระพทธเจาทรงละกเลสพรอมทงวาสนาไดหมด หมายความวา พระองค

ไมอยใตอานาจความเคยชน แตอยดวยสตปญญา

มาสรางวาสนาดๆ ทจะใหมความสข

ทนเรองของคนสามญกคอ พยายามแกไขวาสนาทไมด และปรบ

ปรงสรางวาสนาใหเปนไปในทางทด คอการทเราตงใจทาจตใจใหเกดเปน

กศลอยเสมอ

จตใจของเราจะไปตามทมนเคยชน อยางคนทเคยชนในการปรง

แตงไมด ไปนงไหนเดยวกไปเกบเอาอารมณทผานมา ทกระทบกระทง

ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน แลวนามาครนคด กระทบกระทงตวเอง

ทาใหไมสบาย

ทนถาเรารตวมสต กยงได ถาคดอะไรไมดขนมากหยด แลวเอา

สตไปจบ คอไปนกระลกเอาสงทดขนมา ระลกขนมาแลวทาจตใจให

สบาย ปรงแตงในทางทด ตอไปจตกจะเคย พอไปนงไหนอยเงยบๆ จตก

จะสบาย นกถงเรองทดๆ แลวกมความสข

คนเรานสรางความสขได สรางวาสนาใหแกตวเองได สรางวถชวต

ได ดวยการกระทาอยางทวามาน คอใหมการเกดบอยๆ ของสงทดงาม

เพราะฉะนนการเกดจงเปนนมต หมายความวาใหชาวพทธไดคตหรอได

ประโยชนจากวนเกด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

ถาญาตโยมนาวธปฏบตทางพระไปใชจรงๆ วนเกดจะมประโยชน

แนนอน จะเปนบญเปนกศล ทาใหเกดความเจรญงอกงาม อยางนอยก

เตอนตนเองวาเราจะใหเกดแตกศลนะ เราจะไมยอมใหเกดอกศล เชน

ใจทขนมวเศราหมองเราไมเอาทงนน

จตใจทด ตองเกดหาอยางนเปนประจา

เพราะฉะนนจงมหลกทแสดงพฒนาการของจตใจวา จตใจของ

ชาวพทธ หรอจตใจทด ตองมคณสมบต ๕ อยาง คอ

๑. มปราโมทย ความราเรงเบกบานใจ๒. มปต ความอมใจ๓. มปสสทธ ความสงบเยนผอนคลาย สบายใจ๔. มสข ความคลองใจ โปรงใจ ฉาชนรนใจ ไมมอะไรมาบบคน

หรอระคายเคอง

๕. มสมาธ ความมใจแนวแน สงบ มนคง ไมหวนไหว ไมถก

อารมณตางๆ มารบกวน

ถาทาใจใหมคณสมบต ๕ อยางนได กจะเปนจตใจทเจรญงอก

งามในธรรม สภาวะจต ๕ ประการนโปรดจาไวเลยวาใหมเปนประจา

พระพทธเจาตรสบอยๆ วา เมอปฏบตธรรมถกตองแลว พสจน

ไดอยางหนง คอเกดสภาพจต ๕ ประการน ถาใครไมเกด แสดงวา

การปฏบตยงไมกาวหนา คอตองม ๑. ปราโมทย ๒. ปต ๓. ปสสทธ

๔. สข ๕. สมาธ

พอหาตวนมาแลวปญญากจะผองใส แลวจะคดจะทาอะไรกจะ

เดนหนาไป ตลอดจนการปฏบตธรรมกจะกาวไปสโพธญาณไดดวยด

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๘

เพราะฉะนน ในวนเกดกขอใหไดอยางนอย ๒ ประการน คอ

เรมตนด และใหเกดสงทด กคมเลย ชวตจะเจรญงอกงามมความสขแนนอน

เกด คอ เชอมตอกาเนด กบความงอกงามตอไป

เรองวนเกดนพดไดหลายอยาง หลายแง เพราะมความหมายมาก

มาย ความหมายอกอยางหนงของการเกด กคอเปนจดเชอมตอ

มใชวาเกดมานคอการเรมตนใหมโดยไมมอะไรมากอน แตการ

เกดนเปนจดเชอมตอ และถาใชเปน จดเชอมกทาใหเราไดประโยชนมาก

มาย เชอมตออะไร

เชอมเรา กบคณพอ-คณแม

๑. การเกดเปนตวเชอมตอตวเราผเกด กบทานผใหกาเนด

เพราะฉะนน ทนททใครคนใดคนหนงเกดนน อกคนหนงกเกดดวย คอ

พอลกเกด พอแมกเกดดวย

คนทยงไมไดเปนพอแม พอมลกเกด ตวเองกเกดเปนพอเปนแม

ทนท เพราะฉะนนวนเกดของเรา จงเปนวนเกดของคณพอคณแมดวย

ดวยเหตนน วนเกดนในแงหนงจงเปนวนทระลกถงบดามารดาและจะเปนตวเชอมใหเรามความผกพนกบทานผใหกาเนด แลวกจะม

ความสขรวมกน

อยางเชนลก เมอถงวนเกด กนกถงคณพอ-คณแม และทาอะไรๆ

ทจะทาใหระลกถงกน และมความสขรวมกน

จากคณพอ-คณแม กโยงไปหาคนอนอก เชน พนอง ปยาตายาย

คนทเกยวของ ซงสมพนธกนไปหมด นคอการเกดเปนตวตอและเชอม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

เชอมฐานวฒนธรรมไทย กบความเจรญทจะกาวหนาตอไป

๒. การเกดนเชอมไปถงพนฐานของเรา เชน เมอเราเกดเปนคน

ไทย ชวตของเราทเปนพนเดม กมรากฐานคอวฒนธรรมไทย เราเกดมา

ทามกลางสงแวดลอมน วฒนธรรมไทยกหลอหลอมชวตของเรา เราจะ

ตองรจกเอาประโยชนจากวฒนธรรมไทย

ตอจากพนฐานนเรากกาวไปขางหนา และพบวฒนธรรมภายนอก

ตลอดจนพบความเจรญอะไรตางๆ ถาเราใชเปน เรากจะไดประโยชนทง

สองดาน คอ

ก) เราจะมพนฐานของเราทมนคง ใหการเกดเปนตวทยดพน

ฐานของเราไวไดดวย รากฐานทางวฒนธรรมทเราม เรากไมละทง แตเรา

เอาสวนทดมาสรางตวใหเปนพนฐานทมนคง

ข) สงใหมๆ เรากกาวไปรบ ไปทา กาวไปสรางสรรค

ถาเราไดทงสองดานน เราจะมความเจรญงอกงาม คอ ทงมพน

ฐานทด และสามารถกาวไปขางหนาไดอยางมนคง

หมายความวา ไมใหขาดทงสองดาน ทงพนฐานเดม ทเปนราก

ฐานเกา และทงดานใหมทจะกาวไปขางหนา คนทจะเจรญงอกงามตอง

ไดทงสองดานน จงจะมการพฒนาทสมบรณ

นกถงวนเกด ชวยใหไมหลงเตลดออกจากธรรมชาต

เชอมบคคลในสงคม กบชวตในธรรมชาต๓. การเกดเปนตวเชอมตอคนและสงคม กบธรรมชาต คนเราท

เกดมาน ตวแทๆ ยงไมมอะไร กเปนชวตเทานน ชวตนเปนธรรมชาต

ชวตนอยทามกลางธรรมชาต เกดจากธรรมชาต เปนไปตามธรรมชาต

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๐

เนอตวชวตของเรานเปนธรรมชาต

เมอเกดมาแลว เราจงเรมมฐานะใหม คอสถานะในทางสงคม คอ

เปนบคคล เรากจะเปนบคคลในสงคม เปนลกของคณพอคณแม เปนพ

ของคนนน เปนนองของคนน แลวกกาวเขาไปในสงคมโดยมฐานะตางๆ

บางทเรากาวเขาไปในฐานะทสอง คอเปนบคคลในสงคม จนลม

ฐานะทหนง คอ ความเปนชวตทอยในธรรมชาต เรานกถงแตความเปน

บคคลทไปเทยวมบทบาทนนนๆ จนลมตวเอง

ทางพระทานเตอนเสมอวา อยาลมสถานะเดมแททเปนพนฐานของ

เราวาชวตเปนธรรมชาต คนใดทไดทงสองดาน คนนนจงจะมชวตท

เจรญงอกงามสมบรณ

แตคนเรานจานวนมากมกจะลมดานชวต และไดแคดานบคคลคอนกถงแตดานการอยรวมสงคม นกถงการทจะมฐานะอยางนนอยางน

จนลมชวตทเปนพนฐาน

แมแตจะกนอาหาร ถาเราลมพนฐานดานชวตเสยแลว เรากพลาด

ถาเรามวนกถงในแงการเปนบคคลในสงคม เวลารบประทานอาหารเราก

นกไปในแงวา เรามฐานะอะไร ควรจะกนอะไรใหสมฐานะ ดไมดกไป

ตามคานยมใหโกใหเก เปนตน

แตถาเรานกถงในแงของชวต กคดเพยงวา การกนอาหารนนเพอ

ใหรางกายแขงแรง ใหชวตดาเนนไปได ตองกนใหสขภาพดนะ อยากน

ใหเปนโทษตอรางกาย

อาหารแคไหนพอดแกความตองการของรางกาย อาหารประเภท

ไหนมคณภาพ เปนประโยชนตอชวต เรากกนอยางนนแคนน

ถาเราไมลมพนฐานของชวตในดานธรรมชาต เราจะรกษาตวแท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑

ของชวตไวได สวนทเหลอในดานความเปนบคคล กเปนเพยงตว

ประกอบ แตปจจบนนเรามกจะเอาดานบคคลเปนหลก จนกระทงลม

ดานชวตไป ทาใหดานธรรมชาตสญเสย เราจงมชวตทไมสมบรณ

วนเกดนจงเปนเครองเตอนใจ โดยเปนตวเชอมวา โดยเนอแทนน

ฐานของเราเปนธรรมชาตนะ อยาลมสวนทเปนดานธรรมชาตน สวนดาน

ทเปนบคคลเรากทาใหด ใหไดผล ใหสองดานมาประสานกลมกลนกน

ทงดานชวตทเปนธรรมชาต และดานเปนบคคลทอยในสงคม ถาอยางน

แลวชวตกจะสมบรณ

มชวตอยไปนานเทาไรๆ กอยาลมหลกการขอน

วนเกด ทาใหไมลมทจะหวนกลบมาพฒนาชวต

ทเปนตวแทของเรา

อกอยางหนง การมองตวเองใหถงธรรมชาตทเปนชวตน เราจะได

กาไร คอ หลกการของพระศาสนา จะมาเสรมใหเราพฒนาตวชวตทแท

ไมใชพฒนาแตสงภายนอกอยางเดยว

บางทเราลมไป มวแตแสวงหาอะไรๆ ทเปนของภายนอก ทพระ

ทานบอกวาเปนของนอกกาย จนพะรงพะรง เสรจแลวสงเหลานกกลบ

มากอทกขใหแกตนเอง

ชวตในดานทแทจรงนน เมอเราไมลมมนแลวพระพทธศาสนาก

เขามาได ทานกจะสอนใหพฒนาชวตของเราวา ชวตของเราน นอกจาก

ดานการสอสารแสดงออกสมพนธกบโลกภายนอกแลว ลกเขาไปยงม

ดานจตใจ และอกดานหนงคอ ปญญา เราจะตองมความรเทาทนชวตน

รเทาทนโลก เปนตน ถงตอนนกเขามาสศล สมาธ ปญญา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๒

เราจะตองพฒนาชวตของเรา ใหชวตทเกดมาแลวนไดเขาถงภาวะ

ทดทประเสรฐของมน ไมใชดแตขางนอกอยางเดยว

ความเจรญงอกงามของชวตทแท แมกระทงเปนพระอรหนต เปน

มหาบรษ อะไรตางๆ ได กอยตรงนแหละ คอพฒนาชวตของเราทเปน

ตวของตวเอง ทเกดมาแลวชาตหนงนใหไดสงทดทสด ใหเจรญในศล

สมาธ ปญญาขนไป จนกระทงไดบรรล วมตต วสทธ สนต นพพาน

มอสรภาพทแทจรง อนนเปนเรองยดยาว จะยงไมบรรยาย แตเปนแง

หนงของการทจะไดคตจากวนเกด

รวมแลว วนเกดน ถามองใหดกมคตเตอนใจใหไดความหมายมาก

มายหลายอยาง แตสาระสาคญกคอเปนจดเชอมตอทวา พอเชอมตอ

แลวเราจะตองใหไดทงสองดาน อยาใหขาดดานหนงดานใดเลย

ไมใชวา พอเชอมตอแลวกกาวไปหาของใหม จนเลยไป ลมเตลด

หลงทาง ไมเหนฐานเกา

ถาไดครบทงสองดานอยางน กเปนความสมบรณของชวตท

ครบถวนเตมบรบรณ

โดยเฉพาะในสถานการณปจจบนน เรามเรองภายนอกทกระทบ

กระทงมาก ถาใครตงหลก ทาชวตของตนเอง โดยเฉพาะภายในดานจต

ใจ และปญญา ไมไดดแลว จะหวนไหวและกระทบกระเทอนมาก

เพราะฉะนน ตอนนเราจะยงตองมความไมประมาท แลวกตองมา

ตงหลกทาตวของเราเอง ทงทางจตใจ และปญญาทรเทาทน ใหพรอม

ใหเขมแขง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

เดกเกดมา ถาเลยงไมด

จะเปนคนททกขงาย-สขไดยาก

ในโลกตอไปนทมเรองราวอะไรตางๆ เกดขนมาก คนทอยไดจะ

ตองมความเขมแขง เดกสมยปจจบนน ในสงคมไทยเรา ชกจะเลยงดไป

ในทางททาใหออนแอ

คนทออนแอ กจะมความสขตามแบบของคนออนแอ ความสข

ของคนออนแอนนเปราะบาง แตกสลายงาย และความสขอยางนน ก

เปลยนเปนทกขไดงาย ไมยงยนมนคง

สวนคนทเขมแขง กจะมความสขทเขมแขงดวย ความสขทเขมแขงกมนคง และยากทจะเปลยนแปลง คอความสขนนยากทจะเปลยน

เปนความทกข แถมยงเจอความทกขนอยๆ กไมหวนไมกลว จงเปน

“คนททกขไดยาก และสขไดงาย”

เพราะฉะนน คนทอยในโลกตอไปน ตองพฒนาใหด ตองเปนคน

ทสขไดงาย ทกขไดยาก ถาพฒนาไมเปน หรอไมพฒนา กจะเปน “คนท

สขไดยาก และทกขไดงาย”

เวลานเดกยคปจจบน เราพยายามจะใหเขามความสข แตเราไม

เลยงดเขาใหด เขาไมพฒนา กเลยกลายเปนคนทสขไดยาก-ทกขไดงาย

ปรากฏวาเปนอยางนกนมากแลว ทงๆ ทมอปกรณบารงบาเรอใหความ

สขมากมาย แตเดกยงเปนคนทกขไดงาย-สขไดยากถาอยางน ถงจะมอปกรณบารงบาเรอ หรอเทคโนโลยเจรญเทาไร

กไมไหว แกทกขไมได ฉะนนจะตองพฒนาขางใน ใหเปนคนทมความ

สขของคนทเขมแขง เปนคนทสขไดงาย-ทกขไดยากแมแตทกทานทกคนกเชนเดยวกน บทพสจนตวเองอยางหนงก

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๔

คอ เราเกดมานานแลวน เราสขไดงายขนหรอไมถาเรากลายเปนคนทสขไดยาก ทกขงายขน กแสดงวา เรานเหน

จะเดนไมคอยถกทาง เพราะฉะนนตองตรวจตราดตวเอง อยกนมา

นานๆ ตองใหสขไดงาย ทกขไดยากขน

ถาเกดแลวพฒนา ยงเกดมานาน ยงสขทกสถาน

ตอนเกดใหมๆ ยงเปนเดกนสขไดงาย เจออะไรนดหนอยก

หวเราะแลว แตพอโตขนชกสขไดยากขน เพราะฉะนนตองระวง ทานจง

ใหไมประมาท

ถานกถงวนเกดใหถกตอง จะตองโยงมาสความเจรญเตบโตหรอ

การพฒนาทถกตอง คออยนานไป ชวตยงสมบรณมากขน โดยเฉพาะม

ความสขไดงาย จนมความสขประจาตวประจาชวตไปเลย

รวมความวา เมอพฒนาตวเราเองนไป กเขามาสหลกทวา การ

เกดนเปนเครองเตอนใจเราใหไดทงสองดาน กาวไปขางนอกแลวอยาลม

ขางในตวเอง ตองพฒนาใหทน สรางความเขมแขงทจะอยในภาวะภาย

นอกไดอยางดทสด

เมอพฒนาภายใน ทงพฒนาจตใจ และพฒนาปญญาใหเขมแขง ใน

ทสดขางนอกมาเทาไรกมแตได คอไดสวนดทเปนประโยชน และยงม

ความสข

เปนอนวา วนเกดนมความหมายทดงาม นามาเปนคตแกตวเรา

โดยเฉพาะทานเจาของวนเกดจะไดประโยชนมากมายหลายประการ

อาตมภาพขออนโมทนา ทานเจาของวนเกด และโยมญาตมตรทก

ทาน ทจะเดนทางเขาไปในปใหมรวมกน ขอใหทกทานมพลงกาย พลง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕

ใจ พลงปญญา พลงสามคคทเขมแขง พรอมทจะเดนหนากาวไปให

ประสบความสาเรจ และความสขยงๆ ขนไป

ใหปใหมนเปนมงคลทแทจรง มงคลสมกบความหมายทวา สงท

นามาซงความสขความเจรญ ขอใหปใหมทเปนมงคลนน นาความสข

ความเจรญมาใหโยมญาตมตรทกทาน

รตนตตะยานภาเวนะ รตนตตะยะเตชะสา ดวยเดชานภาพคณ

พระรตนตรย พรอมทงบญกศลทไดบาเพญ ตงแตจตใจทด เกดม

ศรทธา เกดเมตตาไมตรจต เปนตนน จงนามาซงความเกดแหงกศลยง

ขนไป เชนเกดความสข เกดความเอบอมใจ เกดความราเรงเบกบานใจ

เกดความสดชนผองใส เปนตน

ขอทกทานจงพรงพรอมดวยจตรพธพรชย ประสบความสาเรจใน

สงทมงมาดปรารถนา บงเกดประโยชนสข มความงอกงาม รมเยนเปน

สขในพระธรรมของพระสมมาสมพทธเจา โดยทวกนทกทาน ตลอดกาล

ทกเมอ ทงตลอดปใหมน และตลอดไป เทอญ

ชวตทส มบรณ

นาเรอง∗

อาตมาคณะพระสงฆทไดจรมา เรยกวาเปนพระอาคนตกะทง ๓ รป ขอ

อนโมทนาโยมญาตมตรทกทานทมาประชมกนในทน เพอรวมกนทาบญถวาย

ภตตาหาร ในโอกาสทคณหมอพอบาน และแมบาน พรอมทงลกชายลกสาว ไดเปน

เจาภาพผนมนต ถอวาเปนการทาบญบานไปในตว นอกจากถวายภตตาหาร กได

ถวายอปถมภเสนาสนะทพกแรมคางคนดวย เรยกวาเปนการอปถมภดวยปจจยส

ทางฝายโยมญาตมตรทงหลาย กมนาใจเกอกล โดยเฉพาะกมศรทธาใน

พระพทธศาสนา เมอทราบขาววามพระสงฆเดนทางมาถง กมนาใจประกอบดวย

ไมตรธรรม พากนมาอปถมภถวายกาลง

ทาบญเพออะไร?

ในการถวายกาลงแกพระสงฆทเรยกวาทาบญน ใจของเรามงไปทพระศาสนา

คอจดรวมใจหรอเปาหมายของเราอยทพระศาสนา หมายความวา เราถวายทาน

แกพระสงฆกเพอใหทานมกาลง แลวทานจะไดไปทางานพระศาสนาตอไป

งานพระศาสนา เราเรยกกนวาศาสนกจ แปลงายๆ กคอกจพระศาสนา

งานพระศาสนาหรอศาสนกจนน โดยทวไปม ๓ ประการ คอ

๑. การเลาเรยนคาสงสอนของพระพทธเจา ∗ ธรรมกถา ทบานของ น.พ.สมชาย กลวฒนพร ณ Saddle River, New Jersey, USA.

วนท ๘ พฤษภาคม ๒๕๓๗

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗

๒. การปฏบตตามคาสงสอนของพระพทธเจา คอ เอาคาสอนนนมาใช มา

ลงมอทาใหเกดผลจรง

๓. การนาคาสงสอนของพระพทธเจาไปเผยแผสงสอน คอ เมอตนเอง

เรยนรและปฏบตไดแลว กเอาไปแจกจายใหประชาชนไดรและปฏบตตาม

งานพระศาสนา หรอศาสนกจทงหมดน กเพอประโยชนสขแกประชาชน

พดตามสานวนของพระวา เพอประโยชนเกอกลและความสขแกชนจานวนมาก

เพออนเคราะหชาวโลก อนนเปนหลกการและวตถประสงคของพระพทธศาสนา

อยางไรกตาม การทพระสงฆจะทากจสามอยางเหลานไดดนน ทานควรจะ

ไมตองหวงกงวลในเรองของวตถ หรอเรองของปจจยส และควรจะตองการสง

เหลานนใหนอยดวย เพอทาตวใหโยมเลยงงาย

เมอญาตโยมดแลอย และเมอพระสงฆกไมมววนวายกบวตถแตตงใจทา

หนาทอยอยางน กจะทาใหพระศาสนาดารงอยเพอประโยชนสขแกประชาชนตอไป

มองในดานการอปถมภบารง เมอญาตโยมอปถมภบารงพระสงฆพอด ก

ทาใหพระสงฆสามารถทากจทวามาเมอก คอ เลาเรยน ปฏบต และเผยแผสง

สอนไดเตมท เมอพระสงฆทาหนาทของตนดแลว พระศาสนาดารงอย กทาให

เกดประโยชนสขแกประชาชน

ฉะนน ญาตโยมทอปถมภบารงพระสงฆ กคอไดทานบารงพระพทธ

ศาสนา จงถอวามสวนรวมในการสบตออายพระพทธศาสนาดวย

ทนกถามใหถงวตถประสงคสดทายวา เราทาบญอปถมภพระสงฆ บารง

พระศาสนาเพออะไร กตอบอยางทพดมาแลววา เพอใหพระศาสนาดารงอยและ

เจรญมนคง เพอประโยชนสขแกประชาชน มนษยจะไดมชวตทดงาม สงคมจะได

อยรมเยนเปนสข จดหมายขนสดทายของเราอยทน

ฉะนน ในเวลาททาบญน ใจอยาตดอยแคพระ ใจเราจะตองมองยาวตอ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๘

ออกไปถงพระศาสนา

เมอทาบญกมงหมายใจและอมใจวา โอ! พระศาสนาของเราจะไดดารงอย

ยงยนมนคงตอไป ประโยชนสขจะไดเกดแกมนษยชาต เวลาทาบญเราตองทาใจ

นกอยางนอยเสมอ

เมอทาอยางน กจกรรมทกครงของญาตโยมกจะพงไปรวมทศนยเดยวกน

คอพระศาสนา และประโยชนสขของประชาชน

ถาทาอยางน ใจของแตละทานกจะขยายกวางออกไป อนนแหละเปนสงท

ทาใหใจเราเกดปตวา เออ! ครงน เรากไดมสวนรวมอกแลวนะ ในการทานบารง

พระศาสนาและสรางเสรมประโยชนสขแกมวลมนษย แลวเรากเกดความอมใจ

สาหรบวนน ญาตโยมทงหลายกไดอปถมภบารงตามหลกการทกลาวมา

แลว อยางนอยกไดมนาใจเกอกลตอพระสงฆทจรมา เวลาเหนพระสงฆไปทไหน

ญาตโยมกมใจยนด เรยกวาเปนการเหนสมณะ ในมงคลสตรกกลาววา การเหน

สมณะนน เปนมงคลอนอดม

ทวาเปนมงคล กเพราะวา สมณะนนเปนผสงบ สมณะทประพฤตปฏบต

ถกตอง เปนผทสงบ ไมมเวรไมมภยแกใคร และเปนผทางานหรอทาหนาทอยางท

กลาวมา ญาตโยมชาวไทยเราน ไดมประเพณวฒนธรรมอยางนมาตลอด เวลา

เหนพระเรากสบายใจ มจตใจยนด แลวกแสดงนาใจ

เพราะฉะนน พระสงฆไปไหน กปรากฏวาไดเหนนาใจของโยมญาตมตร

เปนอยางนกนทว เชนอยางทน โยมญาตมตรกอยกนหลายแหงหลายท คณหมอ

แจงขาวไป พอรขาวกมากน อนนกเปนประจกษพยานของความมนาใจ มศรทธา

และมเมตตาธรรม อาตมากขออนโมทนาดวย

ชวตทสมบรณ

อยามองขามความสาคญของวตถ

การทาบญวนน เจาภาพถอวาเปนการทาบญบานดวย บานเปน

อยางหนงในสงจาเปนสาหรบชวต ทเรยกวาปจจยส กลาวคอ อาหาร

เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค

ปจจยสเปนเรองทมความสาคญมาก ในพระพทธศาสนาทานไม

มองขามความสาคญขอน แมแตในชวตของพระสงฆ วนยของพระนตง

ครงตงคอน วาดวยเรองปจจยส

ในคาสงสอนของพระพทธเจานน เรมตนทเดยวทานวาจะตองจด

สรรเรองปจจยสใหเรยบรอย ไมอยางนนแลวมนจะยง แตถาจดไดด

แลวมนจะเปนฐาน ทาใหเราสามารถกาวไปสชวตทดงาม มการพฒนา

อยางอนตอไปได ขอใหมองดวนยของพระเปนแบบอยางในเรองน

อยางไรกตาม ปจจยสกมความสาคญอยแคในขอบเขตหนง แต

พระพทธศาสนาไมใชหยดแคนน คอ ทานใหถอเปนฐานทสาคญ สาคญแต

ไมใชทงหมด ความสาคญนบางทบางคนไปสบสนกบคาวาทงหมด บางคน

กไมเหนความสาคญของวตถเอาเสยเลย อยางนนไมถกตอง

ใหระลกถงวา คาสอนของพระพทธศาสนานจะครบทงหมดตอง

เปนพระธรรมวนย คอ ตองประกอบดวยธรรมและวนย ครบทงสองอยางจงจะเปนพระพทธศาสนา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๒๐

วนยนน กวาดวยเรองทวามานแหละ คอ การจดสรรในดานวตถ

หรอรปธรรม เรองระเบยบชวต และระบบกจการ ทงของบคคล ชมชน

และสงคมทงหมด เกยวกบเรองความเปนอย และสภาพแวดลอม เรม

ตงแตเรองปจจยสเปนตนไป

ฉะนน ในการดาเนนชวตของชาวพทธจงตองใหความสาคญกบ

เรองปจจยส วาเราจะดาเนนการกบปจจยส จดสรรมนอยางไร เพอทา

ใหเปนฐานทมนคง เราจะไดกาวตอไปดวยด ดาเนนการพฒนาไปสดาน

จต และดานปญญา

ในเรองปจจยสน เมอเราจดการไดถกตองดแลว เชนอยางเรองท

อยอาศย เมอเรามบานเรอนเปนหลกเปนแหลงและจดสรรไดด มความ

เปนระเบยบเรยบรอย นาอยอาศย กทาใหเราดาเนนชวตไดสะดวก ม

ความสบาย มความมนคงในชวต ตอจากนนจะทากจการอะไรตางๆ ก

ทาไดสะดวก ไมตองมวกงวลหวงหนาพะวงหลง จงเกอกลแกการทา

อะไรตออะไรตอไปทเปนสงดงามและเปนประโยชนกวางขวางยงขน

เราจงอาศยความเรยบรอยในเรองปจจยสนแหละเปนฐานทด ท

จะกาวไปสชวตดงามมความสข ทเรยกวา ชวตทสมบรณ

จดเรมตนคอ ประโยชนสขขนพนฐาน

ทกคนอยากมชวตทสมบรณ ชวตทสมบรณนนเปนอยางไร เราลองมาดคาสอนของพระพทธศาสนา

ทานสอนไวแลววา ชวตทสมบรณนนตองประกอบดวยประโยชน

สขในระดบตางๆ ประโยชนสขนแหละเปนจดมงหมายของชวต หมาย

ความวา ชวตของเรานมจดมงหมาย หรอมสงทควรเปนจดมงหมาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๑

ชวตเกดมาทาไม? ตอบไมไดสกคน เราเกดมาเราตอบไมไดวา

ชวตของเรานเกดมามจดมงหมายอยางไร ไมมใครตอบได เพราะวาเวลา

จะเกดหรอกอนจะเกด เราไมไดตงจดมงหมายไว

เมอเราเกดมานนเราไมรตวดวยซา เพราะฉะนนเราจงไมสามารถ

ตอบไดวาจดมงหมายของชวตคออะไร แตพระพทธศาสนาสอนไววา ม

สงทควรเปนจดมงหมายแหงชวตของเรา จดหมายนเปนเรองของ

ประโยชนและความสข ทานแบงไวเปน ๓ ระดบ

ระดบท ๑ คอประโยชนสขทตามองเหน ซงเปนเรองวตถหรอดาน

รปธรรม ถาจะสรป ประโยชนสขในระดบตน ซงเปนสงทตามองเหน ก

จะไดแก

๑) ก) มสขภาพด มรางกายแขงแรง ไมเจบไขไดปวย เปนอยสบาย ใชการไดด

๒) ข) มทรพยสนเงนทอง มการงานอาชพเปนหลกฐาน หรอพงตนเองไดในทาง

เศรษฐกจ เรองนกสาคญ พระพทธเจาสอนไวมากมายในเรองทรพยสนเงน

ทองวาจะหามาอยางไร จะจดอยางไร และจะใชจายอยางไร

๓) ค) มความสมพนธทดกบเพอนมนษย หรอมสถานะในสงคม เชน ยศศกด

ตาแหนง ฐานะ ความมเกยรต มชอเสยง การไดรบยกยอง หรอเปนทยอม

รบในสงคม รวมทงความมมตรสหายบรวาร

๔) ง) สดทายทสาคญสาหรบชวตคฤหสถกคอ มครอบครวทดมความสข

ทงหมดน เปนประโยชนสขระดบตน ซงตามองเหน ทานบญญต

ศพทไวเฉพาะ เรยกวา ทฏฐธมมกตถะ แปลวาประโยชนปจจบน หรอ

ประโยชนทตามองเหน เปนประโยชนทมองเหนเฉพาะหนา และเปนฐาน

ทมนคงระดบแรก ทกคนควรทาใหเกดขน

ถาใครขาดประโยชนระดบนแลวจะมชวตทลาบาก มชวตอยในโลก

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๒๒

ไดยาก และจะกาวไปสความสขหรอประโยชนในระดบสงขนไปกตดขดมาก

ฉะนน ถาเราอยในโลก กตองพยายามสรางประโยชนสขในระดบ

ตนนใหได พอมแลวกสบาย และสงเหลานกเนองกน

พอเรามสขภาพด เรากหาเงนหาทองไดสะดวกขน ถามามววนวาย

กบเรองเจบไขไดปวย เรากไมมเวลาทจะทามาหาเลยงชพ แลวกสนเปลอง

ดวย บางททรพยทหามาไดกหมดไปกบเรองเจบปวย ทนพอเรามรางกาย

แขงแรงสขภาพด เรากทางานการหาเงนทองได แตไมใชพอแคนนนะ

เพยงแครางกายดมเงนเทานนไมพอ แตอยางนอยมนกเปนฐานไวกอน

ทน เมอมทรพยสนเงนทองแลว ฐานะในสงคมกมกพวงมาดวย

เพราะตามคานยมในสงคมโดยทวไปน พอใครมทรพยสนเงนทองกมก

เปนทยอมรบในสงคม กลายเปนคนมสถานะ ไดรบการยกยอง ม

เกยรต ไปไหนกมหนามตา เรองนกขนตอคานยมของสงคมดวย

ทน เมอมการยอมรบ มฐานะ มยศ มตาแหนงขนแลว กอาจจะม

อานาจ หรอมโอกาส ทาใหมทางไดทรพยสนเงนทองมากขนดวย จง

เนองอาศยซงกนและกน

ถามทรพยสนเงนทอง และมยศ มตาแหนงแลว กมกทาใหมมตร

มบรวารเขามาดวย เพมเขามาอก เปนเครองประกอบ ชวยใหทาอะไรๆ

ไดสะดวกและกวางไกลยงขน

ตอจากนน แกนขางในกคอครอบครว ถามครอบครวทด เปน

ครอบครวทมนคง มความสข กทาใหการทาหนาทการงานของเราปลอด

โปรงโลงใจคลองตวยงขนไปอก เปนสงทเกอกลแกกนและกน

พอเรองครอบครวเรยบรอย ทางานคลอง หาเงนหาทองไดด ก

เลยงดครอบครวไดเตมท ทาใหครอบครวมความมนคง สามารถเลยงด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓

และใหการศกษาแกลก กสามารถสรางสรรคความเจรญของชวต

ครอบครว และวงศตระกล ตลอดถงสงคมประเทศชาต

พนฐานจะมน ตองลงรากใหลก

นคอประโยชนสขระดบทหนง ซงตองยอมรบวาสาคญ แตเพยง

เทานนยงไมพอ

ประโยชนสขระดบน เปนสงทคนมงหมายกนมาก แตมนยงมขอ

บกพรอง คอมนยงไมลกซง แลวกไมปลอดโปรงโลงใจเตมท ยงเปนไป

กบดวยความหวาดระแวง ความหวงแหนอะไรตางๆ หลายอยาง เชน

เมอมทรพยสนเงนทอง เรากยงมความรสกไมปลอดภยในบางครงบาง

คราว ทาใหมความหวงกงวลและความกลวภยแฝงอยในชวตของเรา

อกอยางหนง ในการอยในโลก ความสขของเรากตองขนตอสง

เหลาน เวลาเราแสวงหาเงนทองมาไดมากๆ มวตถมาบารงความสขเพม

ขน เราดาเนนชวตไป เรากนกวา ถาเรายงมมากเราจะยงมความสขมาก

เรากหาเงนหาทรพยยงขนไป แตแลวบางทกลายเปนวา ไปๆ มาๆ เราก

วงไลตามความสขไมถงสกท ยงมมากขน ความสขกยงวงหนเลยหนาไป

แตกอนเคยมเทานกสข แตตอมาเทานนไมสขแลว ตองมมากกวา

นน เคยมรอยเดยวกสข ตอมาเราคดวาตองไดพนหนงจงสข พอไดพน

แลว หนงรอยทเคยมและทาใหสขไดกลบกลายเปนทกข คราวนถามแค

รอยไมเปนสขแลว ตองมพน ทน พอมพนกอยากไดหมน ตองไดหมน

จงสข มพนตอนนไมสขแลว

แตกอนทาไมมรอยกสข มพนกสข แตเดยวนมนสขไมได รอย

และพนนนกลบเปนทกขไป มนไมนาจะเปนไปได เมอกอนโนนยงไมม

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๒๔

อะไร พอไดรอยครงแรกดใจเหลอเกน สขยงกวาเดยวนทไดหมน พอ

หาเครองบารงความสขไดเพมขน สขเกาทเคยมกลบลดหาย ความสข

มนหนได นกเปนเรองททาใหรสกไมมนคง ไมโปรงใจ

นอกจากนนยงเปนเรองของความไมจรงใจและการมความอจฉา

รษยากนอก ทาใหอยดวยความหวาดระแวงไมสบายใจ อยางเรามยศ ม

ตาแหนงฐานะเปนทยอมรบในสงคม บางทเรากไมแนใจวา เขาเคารพนบ

ถอเราจรงหรอเปลา หรอเปนเพยงอาการแสดงออกภายนอก เวลาเรา

เปลยนสถานะภายนอกแลว เขาอาจจะไมเคารพนบถอเราอก

ฉะนน ขณะทอยในสถานะนน เรากมความรสกไมอมใจเตมท

มนไมลกซง พรอมกบการทไดรบเกยรตยศฐานะหรอการยอมรบยกยอง

นน ในใจลกๆ ลงไป บางทกไมสบายใจ

นแหละจงกลายเปนวา บางทสงเหลานกเปนของเทยม เชน

เกยรตยศ และความเคารพนบถอ กอาจจะเปนเกยรตยศและความ

เคารพนบถอทเปนของเทยม เมอเปนของเทยม กเปนสงคางคา เปน

ปญหาทงแกตนเองและแกผอน

สาหรบตวเราเอง มนกเปนปมในใจ ทาใหเราไมไดความสขทแท

จรง และเมอตองออกจากสถานะนน หรอหมดสถานะนนไป แลวเหน

คนอนมทาทอาการตอตนเองเปลยนแปลงไป กสญเสยความมนใจ และ

เกดความโทมนส ถาเราแกปมในใจนไมได บางทกสงผลเปนปญหาตอ

ไปอก ทาใหมผลตอพฤตกรรม ตอความเปนอย ตลอดจนสขภาพทง

ทางจตและทางกายของเรา

ในดานทเกยวกบคนอน กมกมเรองของการแขงขนชงดชงเดน

และการปนแตงทาทาง การกระทาและการแสดงออกทหวงผลซอนเรน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

แอบแฝง ตลอดจนความไมสนทใจตอกน ทาใหการเปนอยในสงคม

กลายเปนการสรางปญหาในการอยรวมกนอก ปญหามากมายของ

มนษยกจงเกดขนจากการปฏบตตอเรองประโยชนสขระดบตนน

ในทสด กกลายเปนวา ถาเราไมกาวสประโยชนสขขนตอไป

ประโยชนสขระดบทหนงน กจะเปนปญหาไดมาก เพราะมนไมเตมไม

อม ไมโปรงไมโลง และมปญหาพวงมาดวยนานาประการ รวมทงความ

หวาดระแวง ความอจฉารษยา ความรสกไมมนคงปลอดภยภายนอก

และความรสกไมมนใจภายในตนเอง

เพราะฉะนน ประโยชนสขระดบแรกน แมวามนจะเปนสงสาคญท

เราจะตองไมมองขาม แตเรากจะตองกาวสประโยชนสขขนตอไป ดวย

เหตน พระพทธเจาจงทรงสอนประโยชนสขระดบทสองไวดวย

ถาลงลกได จะถงประโยชนสขทแท

ระดบท ๒ ไดแก ประโยชนสขทเปนดานนามธรรม เปนเรองของ

จตใจลกซงลงไป ทานเรยกวาประโยชนทเลยจากตามองเหน หรอเลยไป

ขางหนา ไมเหนเปนรปธรรมตอหนาตอตา เรยกดวยภาษาวชาการวา

สมปรายกตถะ เชน ความมชวตทมคณคาเปนประโยชน การทเราได

ชวยเหลอเกอกลแกผอนดวยคณธรรม ไดทาประโยชนแกเพอนมนษย

เมอระลกขนมาวา เราไดใชชวตนใหมประโยชน เราไดทาชวตใหม

คณคา ไดชวยเหลอเพอนมนษย ไดเกอกลสงคมแลว พอระลกขนมาเรา

กอมใจสบายใจ ทาใหมความสขอกแบบหนง

ดวยวธปฏบตในระดบทสอง ซงเปนเรองของจตใจ เกยวกบคณ

ธรรมน กทาใหเรามความสขเพมขนอก และแมแตประโยชนสขระดบท

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๒๖

หนงนน เมอมประโยชนสขระดบทสองเปนคอยขางในดวย กจะเกดม

ขนชนดทวาลกซงเปนจรงเลยทเดยว จะไมเปนของเทยม เชนถาเปนการ

เคารพนบถอ ตอนนจะเปนของแท

การทเรามนาใจมคณธรรมและชวยเหลอเกอกลเพอนมนษยดวย

ใจจรง กจะทาใหเขาเคารพเราจรง เปนการแสดงออกจากใจทแนนอน

สนท เปนของลกซง เราจะไดของแท

ในทางกลบกน ประโยชนสขระดบทสองน กอาศยประโยชนสข

ระดบทหนงมาชวย พอเรามจตใจทพฒนา มคณธรรมขนมาแลว เราม

นาใจอยากจะชวยเหลอเกอกลเพอนมนษย เรากเอาสงทเปนประโยชน

ในระดบแรกนนเองมาใช เชนเอาทรพยสนเงนทองทเปนวตถเปนของ

มองเหนนนแหละมาใชชวยเหลอเพอนมนษย ยงมมาก กยงชวยไดมาก

คนทมแตประโยชนสขระดบทสอง ถงแมจะมนาใจเกอกล มคณ

ธรรม อยากจะชวยคนอน แตระดบทหนงทาไวไมด ไมมเงนทองจะไป

ชวยเขา กทาประโยชนสขไดนอย เพราะฉะนนจงตองมทงสองขน

นอกจากความสขใจชนใจในการทไดชวยเหลอเกอกลเพอน

มนษย กคอความมนใจ โดยเฉพาะความมนใจในชวตของตนเอง เชน

เรามความมนใจในชวตของเราทไดเปนอยมาดวยด มความประพฤต

ปฏบตถกตอง ตงอยในความดงามสจรต ไมไดทาผดทาโทษอะไร

เมอเราระลกนกถงชวตของเราขนมา เรากมความมนใจในตนเอง

เปนความสขลกซงอยภายใน และเมอเรามความสมพนธกบเพอนมนษย

ดวยความดงาม เกดจากคณธรรมภายใน กยงทาใหเรามความมนใจใน

ตวเองมากขน พรอมทงมความมนใจในการอยรวมกบผอนดวย นเปน

ระดบของความสขทแทจรง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

ในตอนทมวตถภายนอก เรายงไมมความมนใจจรง ความสขก

ผานๆ ไมลกซงและไมยนยาว แตพอมคณธรรมภายใน ซงเปน

ประโยชนสขระดบทสอง เรากมความมนใจในตวเอง และมความสขท

ลกซง เตมใจและชมฉาใจ

นอกจากนนยงมคณธรรมอนทมาชวยเสรมหนนประโยชนสขทาง

จตใจอก โดยเฉพาะศรทธา คอมความเชอมนในสงทดงาม ในคณความ

ด ในการกระทาความด ในจดหมายทดงาม ตลอดจนในวถชวตทดงาม

ความเชอมนและมนใจเหลานเปนศรทธา

ทานผศรทธาในพระศาสนา เหนวาพระศาสนาน มอย เ พอ

ประโยชนสขแกมวลมนษย เปนคาสอนทดงาม เรามศรทธา มความมน

ใจในคณคาแหงธรรม เรากทานบารงหรอชวยกจการพระศาสนาดวย

ศรทธานน จตใจของเรากมความมนใจและมนคง มกาลงเขมแขงและ

ผองใส พรอมทงมความสขทประณต เปนสวนทแทและลกซงอยภายใน

อนนคอประโยชนสขระดบทสอง ททานถอวาเราจะตองกาวใหถง

ซงจะทาใหประโยชนสขขนทหนงไมมพษไมมภย แลวกกลบเปนประโยชน

เกอกลกวางขวางออกไป และยงทาใหความสขทมทได กลายเปนความ

สขทลกซงเตมท ฉะนนเราจงตองกาวไปสประโยชนสขระดบทสอง

ทานผใดไดกาวขนมาถงประโยชนสขระดบทสองแลว กจะมความ

มนใจในคณคาแหงชวตของตนเอง พอระลกนกขนมาเมอใดกเกดปตสข

วา เออ เรามทรพยสนเงนทอง และเงนทองนนกไมเสยเปลา เราไดใช

ทรพยสนเงนทองนทาใหเกดประโยชนแลวแกชวตของเราและเพอนมนษย

บางทานกอมใจวา เรามศรทธาในสงทถกตอง เรามความมนใจใน

การดาเนนชวตของเรา เราไดทาสงทถกตองเปนประโยชน ไมไดทาสงท

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๒๘

เปนโทษเสยหาย

ถาพดตามศพทของทานกวา มความมนใจดวยศรทธา ทเชอ

และชนใจในสงทดงาม แลวกมศล มความประพฤตดงาม เกอกล ไม

เบยดเบยนใคร ทาแตสงทเปนคณประโยชน มจาคะ มความเสยสละ ไดใชทรพยสนเงนทองทหามาไดทาใหเกดคณคา ขยายประโยชนสขให

กวางขวางออกไป

แลวกมปญญา มความรความเขาใจในความจรงของสงทงหลาย พอทจะปฏบตตอสงทชวตเกยวของ เรมแตบรโภคบรหารใชจายจดการ

ทรพยสนเงนทองนน ในทางทจะเปนคณประโยชนสมคณคาของมน

และไมใหเกดเปนปญหา ไมใหเกดทกข ไมลมหลงมวเมา อยอยางเปน

นาย มใชเปนทาสของทรพย

ตอจากนเรากจะกาวไปสประโยชนสขระดบทสาม แตถงจะมเพยง

แคสองขนนกนบวามชวตทคอนขางจะสมบรณแลว

ถงจะเปนประโยชนแท แตกยงไมสมบรณ

แมจะไดจะถงประโยชนสข ๒ ระดบแลว แตพระพทธเจากทรง

เตอนวายงไมสมบรณ ไมสมบรณเพราะอะไร

แมเราจะมความด เรามความภมใจ มนใจในความดของเรา แต

เรากมจตใจทยงอยดวยความหวง เรายงหวงอยากใหคนเขายกยองนบ

ถอ ยงหวงในผลตอบสนองความดของเรา แมจะเปนนามธรรม เราม

ความสขดวยอาศยความรสกมนใจภมใจอะไรเหลานน เรยกงายๆ วายง

เปนความสขทองอาศยอะไรอยางใดอยางหนง

ในระดบทหนง ความสขของเราองอาศยวตถ หรอขนตอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙

คนอนสงอน

พอถงระดบทสอง ความสขของเราเขามาองอาศยความดงาม

และคณธรรมของตวเราเอง

อยางไรกตาม ตราบใดเรายงมความสขทองอาศยอย มนกเปน

ความสขทยงไมเปนอสระ เพราะยงตองขนตออะไรๆ อยางใดอยางหนง

เชนถาเกดมกรณขนวาเราทาความดไปแลวคนเขาไมยกยองเทาทควร

เมอเราหวงไว ตอไปเรากรสกผดหวงได

บางทเราทาความดแลว มาเกดรสกสะดดขนวา เอ! ทาไมคนเขา

ไมเหนความดของเรา เรากผดหวง หรอวาเราเคยไดรบความชนชม ได

รบความยกยองในความด แตตอมาการยกยองสรรเสรญนนเสอมคลาย

จดจางลงไป หรอลดนอยลงไป กทาใจเราใหหอเหยวลงไปได จตใจของ

เรากฟยบไปตามความเปลยนแปลงภายนอก

ในทางตรงขาม ถาเรามจตใจทรเทาทนความจรงของสงทงหลาย

รตระหนกในกฎธรรมชาตวามนเปนธรรมดาอยางนนๆ แลว เรากทาจต

ใจของเราใหเปนอสระได และมนจะเปนอสระจนถงขนทวา ความ

เปลยนแปลงเปนไปของสงทงหลายตามกฎธรรมชาตนน มนกเปนเรอง

ของธรรมชาตไป มนไมมามผลกระทบตอจตของเรา ใจของเรากโปรงก

โลงผองใสอยอยางนน

แมวาสงทงหลายจะเปลยนแปลงไป เปนทกข และเปนไปตามเหต

ปจจย แตใจของเรากเปนอสระอย เปนตวของเราตามเดม

เมอกระทบกบความไมเทยงเปนอนจจง สงทงหลายเปลยนแปลง

ไป เรากรเทาทนวามนจะตองเปนอยางนนตามเหตปจจย แลวกดารงใจ

เปนอสระอยได

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๓๐

เมอเรารตระหนกตามทมนเปนวาสงทงหลายเปนทกข คอคงอยใน

สภาพเดมไมได เรารเทาทนแลว ความทกขนนกเปนความทกขของสง

เหลานนอยตามธรรมชาตของมน ไมเขามาเปนความทกขในใจของเรา

ปญหาของมนษยนนเกดจากการทไมรเทาทนความจรง แลวกวาง

ใจตอสงทงหลายไมถกตอง จงทาใหเราถกกฎธรรมชาตเบยดเบยนบบ

คนและครอบงาอยตลอดเวลา

ความทกขของมนษยน รวมแลว กอยทการถกกระทบกระทงบบ

คนจากการเปลยนแปลง ความไมเทยงแทแนนอน ความตงอยในสภาพ

เดมไมได ไมคงทนถาวร เปนไปตามเหตปจจย ซงฝน ขดแยง ไมเปน

ไปตามความปรารถนา

สงทงหลายเปลยนแปลงไป เราอยากใหเปลยนไปอยางหนง มน

กลบเปลยนไปเสยอกอยางหนง เราอยากจะใหมนคงอย แตมนกลบเกด

แตกดบไป อะไรทานองน มนกฝนใจเรา บบคนใจเรา เรากมความทกข

ถากระแสยงเปนสอง กตองมการปะทะกระแทก

ทงนทงนนกเพราะวา เราไปสรางกระแสความอยากซอนขนมา บนกระแสความจรงของธรรมชาตทมอยกอนแลว

กระแสความอยากของเราน เปนกระแสทไมเปนของแทจรง

กระแสทแทจรงของสงทงหลายกคอกระแสของกฎธรรมชาตทวาสงทง

หลายเปนไปตามเหตปจจยของมน

ทนมนษยเรากสรางกระแสความอยากของตวขนมาวา จะใหสงทง

หลายเปนอยางนนเปนอยางนตามใจทชอบชงของเรา แตมนกไมเปนไป

ตามทใจเราอยาก เราอยากจะใหมนเปนอยางน มนกไมเปน กลบเปนไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑

เสยอยางโนน เพราะวาสงทงหลายมกระแสทแทจรงควบคมมนอย

กระแสทแทจรงของมนกคอกระแสแหงเหตปจจย

สาหรบคนปถชนทวไปกจะมกระแสของตวทสรางขนเอง คอ

กระแสความอยาก เรามกระแสนในใจของเราตลอดเวลา เปนกระแส

ความอยากทมตอสงหลาย ไมวาเราจะเกยวของกบอะไร เรากจะสง

กระแสน เขาไปสมพนธกบมน คอเราจะมความนกคดตามความ

ปรารถนาของเราวา อยากใหมนเปนอยางนน ไมอยากใหเปนอยางน

ทน สงทงหลายนนมกระแสจรงๆ ทคมมนอยแลว คอกระแสกฎ

ธรรมชาต อนไดแกความเปนไปตามเหตปจจย พอถงตอนนกระแสของ

ตวเราเกดขนมาซอนเขาไปอก กเกดเปน ๒ กระแส

แตสงทอยในสองกระแสนนกอนเดยวกนนนแหละ คอ สงนนเอง

เมอมาเกยวของกบตวเรา กตกอยในกระแสความอยากของเรา แลวตว

มนเองกมกระแสแหงเหตปจจยตามธรรมดาของธรรมชาตอยแลว

พอม ๒ กระแสขนมาอยางน เมอมความเปนไปอยางหนงอยาง

ใดกตาม สองกระแสนกจะเกดการขดแยงกนขน แลวกกลายเปนปญหา

คอ กระแสความอยากของคน ขดกบกระแสเหตปจจยของธรรมดา

ทน พอเอาเขาจรง กระแสเหตปจจยของกฎธรรมชาตกชนะ

กระแสความอยากของเรากแพ

กตองเปนอยางน เพราะเปนธรรมดาวา สงทงหลายไมไดเปนไป

ตามความอยากของคน แตมนเปนไปตามเหตปจจยของมน

พอสองกระแสนสวนทางปะทะกน และกระแสเหตปจจยชนะ

กระแสความอยากของเราแพ ผลทตามมากคอ ตวเราถกบบคน เราถก

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๓๒

กดดน เรากมความทกข นคอความทกขเกดขน

แลวเรากไดแตรองขนมาในใจหรอโอดโอยคราครวญวา ทาไมมน

จงเปนอยางนนหนอ ทาไมมนจงไมเปนอยางนหนอ แลวกถกความทกข

บบคนใจ ไดแตระทมขมขนไป

พอประสานเปนกระแสเดยวได คนกสบาย งานกสาเรจ

สวนคนทรเทาทนความจรง เขาศกษาธรรมแลวกรเลยวา ความจรง

กตองเปนความจรง คอสงทงหลายเปนไปตามกฎธรรมชาต โดยเปนไป

ตามเหตปจจยของมน จะเอาความอยากของเราไปเปนตวกาหนดไมได

เพราะฉะนน เราเพยงแตรเขาใจวามนควรจะเปนอยางไร หรอ

กาหนดวาเราตองการอยางไร ตอจากนนกทาดวยความรวา มนจะเปน

อยางนนได เราตองทาใหเปนไปตามเหตปจจย

ฉะนน ถาเราตองการใหมนเปนอยางใด หรอมนควรจะเปนอยาง

ใด เรากตองไปศกษาเหตปจจยของมน เมอใชปญญาศกษาเหตปจจย

ของมน และรเหตปจจยแลว จะใหมนเปนอยางไร เรากไปทาเหตปจจย

ทจะใหมนเปนอยางนน ถาจะไมใหเปนอยางโนน เรากไปปองกนกาจด

เหตปจจยทจะใหเปนอยางโนน

ถาตองการจะใหเปนไปตามทเรากาหนดหรอตามทมนควรจะเปน

แลวเราศกษาเหตปจจย รเหตปจจย และไปทาทเหตปจจยใหเปนไป

อยางทเราตองการ กจะเกดผลสาเรจขน

เมอเรารและทาอยางน กระแสของเรากเปลยนจากกระแสความ

อยากคอกระแสตณหา มาเปนกระแสปญญาจะเหนชดเจนวา กระแสปญญานกลมกลนเปนอนเดยวกบกระแส

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓

เหตปจจยของธรรมชาต เพราะกระแสเหตปจจยเปนไปอยางไร กระแส

ปญญากรไปตามนน

เมอเปนอยางน กระแสของคนกบกระแสของธรรมชาต กกลาย

เปนกระแสเดยวกน เทากบวาตอนนเหลอกระแสเดยว คอ กระแสเหต

ปจจยทเรารเทารทนรตามไปดวยกระแสปญญา

เมอกระแสของคน(กระแสปญญา-ของเรา) กบกระแสของธรรม

(กระแสเหตปจจย-ของกฎธรรมชาต) ประสานกลมกลนเปนกระแส

เดยวกน ความขดแยงบบคนปะทะกระแทกกนกไมม

สรปวา มความสมพนธระหวางกระแส ๒ แบบ คอสองกระแสท

ปะทะขดแยงกน กบสองกระแสทประสานกลมกลนเปนกระแสเดยวกน

สองกระแสทปะทะขดแยงกน กคอ กระแสความอยากของ

ตวเรา ทเราสรางขนใหม ขดกบกระแสเหตปจจยของกฎธรรมชาตทมอย

เดมตามธรรมดาของมน

กระแสความอยากของเรา กคอการทคดจะใหสงทงหลายเปน

อยางนนเปนอยางน ตามใจตวเรา โดยไมมองไมรบรวาสงทงหลายจะ

ตองเปนไปอยางไรๆ ตามเหตปจจยของกฎธรรมชาต

เมอเราจะใหสงนนเปนไปอยางหนงตามกระแสความอยากของเรา

แตสงนนมนเปนไปเสยอกอยางหนงตามกระแสเหตปจจยของกฎธรรม

ชาต กระแสของคน กบกระแสของธรรม(ชาต) กแยกตางกนเปนสอง

กระแส แลวสองกระแสนกปะทะกระแทกขดแยงกน และเมอกระแสของ

เราแพ เรากถกกดถกอดถกบบคน เรยกวาเกดทกขอยางทวามาแลว

สองกระแสทประสานกลมกลนเปนกระแสเดยวกน กคอ

กระแสปญญาของเรา เขากนกบกระแสเหตปจจยของกฎธรรมชาต

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๓๔

ถาเราใชปญญา ปญญานนกรเขาใจมองเหนไปตามเหตปจจยท

เปนไปอยตามกฎธรรมชาต ปญญาคอยมองคอยดใหรเขาถงและเทาทน

กระแสเหตปจจย กระแสปญญาของเราจงประสานกลมกลนกบกระแส

เหตปจจยของกฎธรรมชาต

อนนเรยกวา กระแสของคน กบกระแสของธรรม(ชาต) ประสาน

กลมกลน กลายเปนกระแสเดยวกน ไมมการปะทะหรอขดแยงกน

เพราะไมมตวตนของเราทจะมาถกกดถกอดถกบบ

เปนอนวา ตอนแรกสองกระแส คอ กระแสความอยากของเรา

หรอกระแสตณหา เรยกงายๆ วา กระแสของคน กบกระแสเหตปจจย

ของกฎธรรมชาต เรยกงายๆ วา กระแสของธรรม ตองปะทะขดแยงกน

เพราะแยกตางหากไปกนคนละทาง และไมรเรองกน

แตพอเราใชปญญา เรากเขาถงกระแสเหตปจจยเลย กระแสความ

อยากไมเกดขน กระแสของคนคอกระแสปญญา กบกระแสของธรรม

คอกระแสเหตปจจย กจงประสานกลมกลนกน เหลอกระแสเดยว

เมอกระแสของคนเปลยนจากกระแสตณหา มาเปนกระแสปญญา

แลว การทเราจะตองขดแยงปะทะกระแทกกบกระแสของธรรมชาต

หรอกระแสธรรม และจะตองถกกดถกอดถดบบ เพราะเราแพมน กไม

มอกตอไป กลายเปนวากระแสของคนกบกระแสของธรรมประสานกลม

กลนไปดวยกน กลายเปนกระแสเดยวกน ไมมความขดแยงปะทะ

กระแทกกนตอไปอก

เมอกระแสของคน กบกระแสของธรรม ประสานกลมกลนกน

เปนกระแสเดยวแลว ไมวาสงทงหลายจะเปนไปตามเหตปจจยอยางไร

เรากรเหตปจจยอยางนน แลวกทาทเหตปจจย ดงนนจงทงทาไดผลดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕

แลวกไมทกขดวย

เมอทาไดแคไหน เรากรวานนคอตามเหตปจจย หรอเทาทจะได

จะเปนตามเหตปจจย ถามนไมสาเรจ เรากรวาเพราะเหตปจจยไมเพยง

พอ หรอเหตปจจยบางอยางสดวสยทเราจะทาได เรารเขาใจแลวกไมครา

ครวญโอดโอยวาทาไมหนอๆ เรากไมทกข

ฉะนน ดวยความรเขาใจอยางน จะทาใหเรา ทงทางานกไดผลทงใจคนกไมเปนทกข มแตจะเปนสขอยางเดยว

ปญญามานา มองตามเหตปจจย

ตวเองกสบาย แถมยงชวยคนอนไดอก

ฉะนน ชาวพทธจะตองตงหลกไวในใจแตตนวา เวลามองสงตางๆ

จะไมมองดวยความชอบใจหรอไมชอบใจ แตมองดวยปญญาทวามองตามเหตปจจย ตงหลกไวในใจอยางนตงแตตน

คนทไมไดฝกไมไดพฒนาไมไดเรยนรพทธศาสนา กจะตงทาผด

เรมตงแตมองสงทงหลาย กมองดวยทาทของความรสกทวาอยากอยาง

นน อยากอยางน ชอบใจไมชอบใจ พอรบรประสบการณอะไร กเอา

ความชอบใจไมชอบใจเขาไปจบ หรอมปฏกรยาชอบใจหรอไมชอบใจไป

ตามความรสก

สาหรบชาวพทธจะไมเอาความชอบใจไมชอบใจหรอความชอบชง

ของตณหามาเปนตวตดสน เปนตวนาวถชวต หรอเปนตวบงการพฤต

กรรม แตเอาปญญามานา

การทจะเอาปญญามานานน ถาเรายงไมมปญญาพอ หรอยงไม

ชานาญ กตงหลกในใจกอน คอตงหลกทจะเปนจดเรมตนใหแกปญญา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๓๖

วธตงหลกในเมอยงไมมปญญาพอ กคอ ทาเปนคตไวในใจ เวลา

เกดอะไร เจออะไร บอกใจวา “มองตามเหตปจจยนะ” พอทาอยางน

ปญหาหมดไปตงครงตงคอนเลย เชน คนมทกขหรอคนจะโกรธ พอ

บอกวามองตามเหตปจจยเทานนแหละ ความทกขหรอความโกรธก

สะดดชะงกหรอลดลงไปเลย

เพราะฉะนน เราประสบปญหาอะไร เจอสถานการณอะไร แมแต

ในความสมพนธระหวางบคคล ใหเราตงใจวางทาทไววา “มองตามเหต

ปจจยนะ” พอมองตามเหตปจจย เรากตองใชปญญาคดพจารณา

ปญญากเรมตนทางาน กเลสและความทกขกถกกนออกไป เขามาไมได

แตถาเราไมมองตามเหตปจจย เรากจะมองดวยความชอบชง พอ

มองตามความชอบชง ปญหากเกดขนในจตใจของเรา เปนความกระทบ

กระทงบบคนปะทะกน ขนมว หรอตนเตนลงโลดหลงใหลไปตาม แลว

ปญหานนกจะขยายออกมาขางนอกดวย

พอมองตามเหตปจจยเราจะไมเกดปญหา เราจะคดเหตผล เราจะ

หาความจรง และไดความรทจะปฏบตตอบคคลนน เรองนน กรณนน

ไดโดยถกตอง แลวเรากจะมองผอนดวยความเขาใจ เชนถามผอนเขามา

มอาการกรยาหรอวาจากระทบกระทงเรา เรามองตามเหตปจจย บางท

เรากลายเปนสงสารเขา

คนนเขามาดวยทาทอยางน แสดงออกอยางน ถาเราไปรบกระทบ

กเกดความโกรธ แตถาเราถอหลกมองตามเหตปจจยน เรากเรมคดวา

เออ เขาอาจจะมปญหาอะไรของเขา ตอนนเราจะเรมคดถงปญหาของเขา

แลวกจะคดชวยแกไข ใจเราโลงออกไปนอกตว ไมอนกดกระแทกอยกบ

ตว กเลยไมเกดเปนปญหาแกตวเรา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗

ตวเขาเองอาจจะมปญหา เขาอาจจะไมสบายใจอะไรมา หรออาจจะ

มปมอะไร เรามองดวยความเขาใจ และสบหาเหตปจจย พอเราเขาใจเขา

เราเองกสบายใจ และเกดความสงสารเขา กลายเปนคดจะชวยเหลอไป

ประโยชนสขทสมบรณจะเกดขนได

จตใจตองมอสรภาพ

การตงหลกในใจ เพอเปนจดเรมใหปญญามานาจต หรอเพอให

จตเขาสกระแสปญญา อกวธหนง คอการมองตามคณคา หมายความวา เมอพบเหนเจอะเจอหรอเกยวของกบบคคล สงหรอสถานการณใดๆ กไม

ใหมองตามชอบใจไมชอบใจของตวเรา แตมองดคณโทษ ขอดขอเสย

และประโยชนทจะเอามาใชใหไดจากสงหรอบคคลนน

การมองตามคณคาของสงนนๆ กตรงขามกบการมองตามชอบใจ

ไมชอบใจ หรอตามชอบชงของตวเรา เชนเดยวกบการมองตามเหต

ปจจย แตมวตถประสงคเพอใหไดประโยชนจากประสบการณหรอสถาน

การณทเราเกยวของทกอยาง โดยเฉพาะในการทจะเอามาพฒนาชวตจต

ใจของเราใหกาวหนาดงามสมบรณยงขน

ไมวาพบเหนประสบอะไร กหาประโยชนหรอมองใหเหนประโยชน

จากมนใหได อยางทวา แมแตไดฟงคาเขาดา หรอพบหนตายอยขางทาง

กมองใหเกดมประโยชนขนมาใหได

การมองตามเหตปจจย เปนวธมองใหเหนความจรง สวนการมอง

ตามคณคา เปนวธมองใหไดประโยชน แตทงสองวธเปนการมองตามท

สงนนเปน ไมใชมองตามความชอบชงของตวเรา

การมองตามทมนเปน เปนกระแสของปญญา เอาปญญาทรความ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๓๘

จรงมานาชวต สวนการมองตามชอบใจไมชอบใจหรอตามชอบชงของเรา

เปนกระแสของตณหา เอาตณหาทชอบชงมานาชวต

การมองตามเหตปจจย ซงเปนการมองหาความจรง เปนการมอง

ตามทสงนนมนเปนของมนตามสภาวะแทๆ เรยกวาเปนขนปรมตถ เปน

เรองของการทจะเขาถงประโยชนสขระดบทสามโดยตรง สวนการมอง

ตามคณคา ซงเปนการมองใหไดประโยชน แมจะเปนการมองตามทสง

นนเปน แตกไมถงกบตามสภาวะแทๆ เรยกวายงอยในขนทเกยวกบ

สมมต เปนวธปฏบตสาหรบประโยชนสขในระดบทสอง แตในตอนกอน

นนไมไดพดไว จงพดไวในตอนนดวย เพราะเปนเรองประเภทเดยวกน

เปนอนวา ใหใชหลกของปญญา นเปนวธเบองตนทจะใหปญญา

มานาชวต ตอไปเรากจะมแตกระแสปญญา กระแสความรเหตปจจย

เรากจะดาเนนชวตทปราศจากปญหาและมจตใจเปนอสระ จนกระทงสง

ทงหลายทเกดขนเปนไปตามกฎธรรมชาต มความไมเทยง เปนอนจจง

คงอยในสภาพเดมไมได เปนทกขง ไมมตวตนยงยนตายตว แตเปนไป

ตามเหตปจจย เมอเรารเขาใจอยางนแลว สงทงหลายทเปนอยางนน มน

กเปนไปตามกฎธรรมชาต โดยทวามนกเปนของมนอยางนนเอง แตมน

ไมดงหรอลากเอาจตใจของเราเขาไปทบกดบดขยภายใตความผนผวน

ปรวนแปรของมนดวย

เรากปลอยใหทกขทมอยตามธรรมดาของธรรมชาต เปนทกขของ

ธรรมชาตไปตามเรองของมน ไมกลายมาเปนทกขหรอกอใหเกดทกขใน

ใจของเรา

ถาใชปญญาทาจตใจใหเปนอสระถงขนนได กเรยกวามาถง

ประโยชนสขระดบสงสด ซงเปนระดบท ๓

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙

ระดบท ๓ ไดแก ประโยชนสขทเปนนามธรรม ขนทเปนโลกตตระ

เปนเรองของจตใจทเปนอสระอยเหนอกระแสโลก เนองจากมปญญาทร

เทาทนความจรงของโลกและชวต อยางทวาอยในโลกแตไมตดโลก หรอ

ไมเปอนโลก เหมอนใบบวไมตดนา หรอไมเปยกนา เรยกดวยภาษา

วชาการวา ปรมตถะ แปลวา ประโยชนสงสด

ผทพฒนาปญญาไปถงประโยชนสงสดน นอกจากอยในโลกโดยท

วาไดรบประโยชนขนทหนงและขนทสองสมบรณแลว ยงไมถกกระทบ

กระทง ไมถกกฎธรรมชาตเขามาครอบงาบบคนดวย

ฉะนน ความทกขทมในธรรมชาตกมไป แตมนไมมาเกดเปน

ความทกขในใจเรา อนจจงกเปนไปของมน ใจเราไมผนผวนปรวนแปร

ไปดวย จงมาถงขนทเรยกวาถกโลกธรรมกระทบกไมหวนไหว

อสรชน คอคนทไมยบไมพอง

โลกธรรม กคอสงทมอยและเกดขนเปนประจาตามธรรมดาของ

โลก โดยเฉพาะเหตการณผนผวนปรวนแปรไมแนนอนตางๆ ในทางด

บาง รายบาง อยางทเราเรยกกนวาโชคและเคราะห ซงมนษยทงหลายจะ

ตองประสบตามกระแสแหงความเปลยนแปลง มนษยอยในโลกกจะ

ตองถกโลกธรรมกระทบกระทง โลกธรรมมอะไรบาง๑. ไดลาภ ๒. เสอมลาภ

๓. ไดยศ ๔. เสอมยศ

๕. สรรเสรญ ๖. นนทา

๗. สข ๘. ทกข

มนษยอยในโลกน จะตองถกสงเหลานกระทบกระทง และถาไมร

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๔๐

เทาทน กถกมนครอบงา เปนไปตามอทธพลของมน เวลาพบฝายดท

ชอบใจ กฟ เวลาเจอะฝายรายทไมชอบใจ กแฟบ พอไดกพอง แตพอ

เสยกยบ

ฟ กคอ ตนเตนดใจ ปลาบปลม ลงโลด กระโดดโลดเตน หรอ

แมแตเหอเหมไป

แฟบ กคอ หอเหยว เศราโศก เสยใจ ทอแท หรอแมแต

ตรอมตรม ระทม คบแคนใจ

พอง คอ ผยอง ลาพองตน ลมตว มวเมา อาจจะถงกบดถกด

หมน หรอใชทรพยใชอานาจขมเหงรงแกผอน

ยบ คอ หมดเรยวแรง หมดกาลง อาจถงกบดถกตวเอง หนเห

ออกจากวถแหงคณธรรม ละทงความด ตลอดจนอดมคตทเคยยดถอ

ชวตในโลกกเปนอยางนแหละ เราตองยอมรบความจรงวา เราอย

ในโลก ยอมไมพนสงเหลาน เมอไมพน จะตองพบตองเจอะเจอเกยว

ของกบมน กอยาไปเอาจรงเอาจงกบมนจนถงกบลมหลงยดเปนของตว

เรา ควรจะมองในแงทวาทาอยางไรจะปฏบตตอมนใหถกตอง คออย

ดวยความรเทาทน

ถาเรารเทาทนแลว เราจะปฏบตตอโลกธรรมเหลานไดด เปนคนท

ไมฟไมแฟบ และไมยบไมพอง และยงเอามนมาใชประโยชนไดอกดวย

ถาโชคมา

ฉนจะมอบมนใหเปนของขวญแกมวลประชา

ถาโลกธรรมฝายดทนาปรารถนาเกดขน แลวเรารเทาทน และ

ปฏบตตอมนไดถกตอง โลกธรรมเหลานนกไมกอใหเกดพษภยแกเรา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑

และแกใครๆ ยงกวานน ยงกลายเปนเครองมอสาหรบทาความดงาม

สรางสรรคประโยชนสขใหเพมพนยงขนอกดวย

วธปฏบตตอโลกธรรมฝายด ทสาคญ คอ

๑. รทนธรรมดา คอรความจรงวา เออ ทเปนอยางน มนกเปน

ของมไดเปนไดเปนธรรมดาตามเหตปจจย เมอมนมากดแลว แตมนไม

เทยงแทแนนอน ผนแปรไดนะ มนเกดขนได มนกหมดไปเสอมไปได

ยามไดฝายดทนาชอบใจ จะเปนไดลาภ ไดยศ ไดสรรเสรญ ได

สขกตาม เรากดใจ ปลาบปลมใจ เรามสทธทจะดใจ แตกอยาไปมวเมา

หลงใหล ถาไปมวเมาหลงใหลแลว สงเหลานกจะกลบกลายเปนเหตแหง

ความเสอมของเรา แทนทเราจะไดประโยชนกกลบจะไดโทษ

ลาภกด ยศกด สรรเสรญกด สขกด ทไมเทยงแทแนนอน ผน

แปรไดนน มนกเปนไปตามเหตปจจย เพราะฉะนนเราจะตองไม

ประมาท จะตองปองกนแกไขเหตปจจยแหงความเสอม และคอยเสรม

สรางเหตปจจยทจะใหมนมนคงอยและเจรญเพมพนโดยชอบธรรม

เฉพาะอยางยง เหตปจจยสาคญของความเสอม กคอความลม

หลงมวเมา ถาเรามวเมาหลงละเลงแลว สงเหลานกกลบเปนโทษแกชวต

เชน คนเมายศ พอไดยศ กมวเมาหลงละเลง ดถกดหมนคนอน ใช

อานาจขมขทาสงทไมดเบยดเบยนขมเหงคนอนไว แตสงทงหลายไม

เทยง พอเสอมยศ กยาแย ทกขภยกโหมกระหนาทบถมตว

๒. เอามาทาประโยชน คนทรจกปฏบตตอสงเหลานกมองวา เออ

ตอนนโลกธรรมฝายดมา กดแลว เราจะใชมนเปนโอกาสในการสรางสรรค

ทาความด เชน พอเราไดยศ เรารทนวา เออ สงเหลานไมเทยงหรอก มน

ไมใชอยตลอดไป เมอมนมากดแลว เราจะใชมนใหเปนประโยชน

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๔๒

เราดใจทไดมนมาทหนงแลว คราวนเราคดวาเราจะทาใหมนเปน

ประโยชน เรากดใจมความสขยงขนไปอก พอเราดใจแตเราไมหลง เราก

ใชมนใหเปนประโยชน เราอาจจะใชยศนนเปนเครองมอหรอเปนชองทาง

ในการชวยเหลอเพอนมนษย ในการสรางสรรคความดงาม ทาการ

สงเคราะห บาเพญประโยชน กกลายเปนดไป

ขอสาคญกคอ เมอเรามลาภหรอมทรพยมยศศกดเกยรตบรวาร

ความดและประโยชนหรอการสรางสรรคตางๆ นนเรากทาไดมาก กลาย

เปนวาลาภและยศเปนตน เปนเครองมอและเปนเครองเออโอกาสในการ

ทจะทาใหชวตของเรามคณคา ขยายประโยชนสขใหกวางขวางมากมาย

แผออกไปในสงคม

นคอการทเรามาชวยสรางสรรคใหโลกนเปนอยางทพระพทธเจา

ตรสเรยกวา อพยาปชฌโลก คอโลกแหงความรกความเมตตา เปนท

ปลอดภยไรการเบยดเบยน และมสนตสข แลวกทาใหตวเราเองไดความ

สมพนธทดกบเพอนมนษย ไดรบความเคารพนบถอทแทจรงดวย

ประโยชนสขระดบทหนง กลายเปนบนไดกาวขนสประโยชนสขระดบทสอง

ลาภยศเปนตนเกดแกคนทเปนบณฑต มแตเปนประโยชน เพราะ

เปนเครองมอในการสรางสรรคประโยชนสขใหแผขยายกวางขวางออก

ไปเกอกลแกสงคม และทาชวตใหพฒนาขน

แตถาทรพยและอานาจเกดแกผทไมรเทาทน มความลมหลง

ละเลงมวเมา กกลบกลายเปนโทษแกชวตของตนเอง และเปนเครองมอ

ทารายผอนไป ซงกเปนผลเสยแกตนเองในระยะยาวดวย

โลกธรรมอยางอนกเชนเดยวกนทงนน ลาภ ยศ สรรเสรญ สข

เปนสงทเราจะตองปฏบตใหถก หลกสาคญกคออยาไปหลงละเลงมวเมา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๓

ถาเคราะหมา

มนคอของขวญทสงมาชวยตวฉนใหยงพฒนา

ในทางตรงขาม ถาโลกธรรมฝายรายเกดขนจะทาอยางไร เมอก

ฝายดเกดขน เรากถอโอกาสใชใหเปนประโยชน ทาการสรางสรรค ทาให

เกดประโยชนสขแผขยายออกไปมากยงขน

ทน ถงแมฝายรายเกดขน คอเสอมลาภ เสอมยศ ถกตฉนนนทา

และประสบทกข คนมปญญารเทาทน กไมกลว ไมเปนไร เขากรกษาตว

อยได และยงหาประโยชนไดอกดวย คอ

๑. รทนธรรมดา คอรความจรงวา สงทงหลายกอยางนเอง ลวนแต

ไมเทยงแทแนนอน ยอมผนแปรไปไดทงสน นแหละทวาอนจจง เรากได

เจอกบมนแลว เมอมได กหมดได เมอขนได กตกได แตเมอหมดแลว

กมไดอก เมอตกแลว กอาจขนไดอก ไมแนนอน มนขนตอเหตปจจย

ขอสาคญอยทวา มนเปนการมการไดและเปนการขน ทดงาม

ชอบธรรม เปนประโยชนหรอไม และเปนเรองทเราจะตองศกษาหาเหต

ปจจย และทาใหถกตองตอไป

เพราะฉะนน อยามวมาตรอมตรมทกขระทมเหงาหงอย อยามว

เศราโศกเสยใจละหอยละเหยทอแทใจไปเลย จะกลายเปนการซาเตมทบ

ถมตวเองหนกลงไปอก และคนทตองพงพาอาศยเรากจะยงแยไปใหญ

เรองธรรมดาของโลกธรรมเปนอยางน เรากไดเหนความจรงแลว เราร

เทาทนมนแลว เอาเวลามาศกษาหาเหตปจจย จะไดเรยนร จะไดแกไข

ปรบปรง ลกขนมาทาใหฟนตวขนใหมดกวา

เมอรเทาทน อยกบความจรงอยางน เรากรกษาตวรกษาใจใหเปน

ปกต ปลอดโปรงผองใสอยได ไมละเมอคลมคลงเตลดหรอฟบแฟบ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๔๔

ทาลายหรอทารายตวเองใหยงแยลงไป

๒. เอามาพฒนาตวเรา คนทเปนนกปฏบตธรรม เมอความเสอม

ความสญเสย และโลกธรรมฝายรายทงหลายเกดขนแกตน นอกจากร

เทาทนธรรมดา มองเหนความจรงของโลกและชวตทเปนอนจจงแลว

เขายงเอามนมาใชใหเปนประโยชนในการพฒนาตวเองใหดยงขนอกดวย

เขาจะมองวา นแหละความไมเทยงไดเกดขนแลว เมอมนเกดขน

มา กเปนโอกาสทเราจะไดทดสอบตนเอง วาเรานมความมนคงและ

ความสามารถแคไหน ในการทจะตอสกบสงเหลาน เราจะเผชญกบมน

ไหวไหม ถาเราแนจรง เรากตองสกบมนไหว และเราจะตองแกไขได

เพราะอนนเทากบเปนปญหาทจะใหเราสใหเราแก เราจะมความสามารถ

แกปญหาไหม นคอบททดสอบทเกดขน

นอกจากเปนบททดสอบแลว กเปนบทเรยนทเราจะตองศกษาวา

มนเกดขนจากเหตอะไร เพอจะไดเปนประโยชนตอไปภายหนา

ถาเราสามารถแกปญหานได กแสดงวา เรามความสามารถจรง

ถาเราผานสถานการณนไปไดปลอดโปรงสวสดแลว ตอไปเรากจะม

ความสามารถและจดเจนยงขน

รวมความวา คนทดาเนนชวตเปน จะใชประโยชนจากโลกธรรม

ฝายรายได ทงในแงเปนเครองทดสอบจตใจ และเปนเครองพฒนา

ปญญา คอทดสอบวาเรามจตใจเขมแขงมนคง แมจะเผชญเคราะหราย

หรอเกดมภย กดารงรกษาตวใหผานพนไปได ไมหวนไหว และใช

ปญญาเรยนรสบคนเหตปจจย เพอจะไดแกไขและสรางสรรคเดนหนา

ใหไดผลดยงขนตอไป

ยงกวานน เขาจะมองในแงดวา คนทผานทกขผานภยมามาก เมอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๕

ผานไปได กเปนประโยชนแกตวเอง คนทผานมาได ถอวาไดเปรยบคน

อนทไมเคยผาน

นอกจากผานทกขผานโทษผานภยไปแลว ถายงสามารถผานไป

ไดดวยดอกดวย กเปนหลกประกนวาตอไปไมตองกลวแลว เพราะ

แสดงวาเราประสบผลสาเรจแกปญหาได เราจะมชวตทดงามเขมแขง ไม

ตองกลวภยอนตรายอก ดกวาคนทไมเคยเจอกบสงเหลาน พบแตสงท

เปนคณหรอสงทชอบใจอยางเดยว เปนชวตทไมไดทดสอบ

เปนอนวา ถามองในแงทดงามแลว เรากใชประโยชนจากโลก

ธรรมทงทดและรายไดทงหมด อยางนอยกเปนคนชนดทวา ไมเหลงในสข ไมถกทกขทบถม

ฉะนน ถาเราจะตองเผชญกบโลกธรรมทไมชอบใจ กตองมใจ

พรอมทจะรบมอและสมน ถาปฏบตตอมนไดถกตอง เรากจะผานสถาน

การณไปดวยด และเปนประโยชน เราจะมความเขมแขง ชวตจะดงามยงขน

แลวตอนนน เราจะไดพสจนตวเองดวยวา ถงแมวาเราจะม

ประโยชนสขขนทหนง ทเปนรปธรรมหรอมวตถเพยงเลกนอยน เราจะ

สามารถอยดวยประโยชนสขขนทสอง ดวยทนทางดานคณความด ทาง

ดานจตใจไดหรอไม แลวกทดสอบยงขนไปอกคอในระดบทสาม วาเราม

จตใจทเปนอสระ สามารถทจะอยดมสข โดยไมถกกระแทกกระเทอน

หวนไหวดวยโลกธรรมไดไหม

ถาจตถกโลกธรรมทงหลายกระทบกระทงแลวไมหวนไหว ยง

สามารถมใจเบกบานเกษมปลอดโปรง ไมมธล ไรความขนมวเศราหมอง

ผองใสได กเปนมงคลอนสงสด

มงคลหมดทง ๓๘ ประการมาจบลงสดทายทน

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๔๖

พระพทธศาสนาสอนหลกธรรมไปตามลาดบจนมาถงขอน คอขอ

วามจตใจเปนอสระ อยางทพระสงฆสวดในงานพธมงคลทกครง ตอนท

สวดมงคลสตร มงคล ๓๘ จะมาจบดวยคาถาน คอ

ผฏฐสสะ โลกะธมเมห จตตง ยสสะ นะ กมปะตอะโสกง วระชง เขมง เอตมมงคะละมตตะมง

ผใดถกโลกธรรมทงหลาย (ทงฝายดและฝายราย) กระทบกระทง

แลว จตใจไมเศราโศก ไมหวนไหว เกษม มนคง ปลอดโปรงได นนคอ

มงคลอนอดม

ถาถงขนนแลว กเรยกวาเราไดประสบประโยชนสขขนสงสด ชวต

กจะสมบรณ อยในโลกกจะมความสขเปนเนอแทของจตใจ ถงแมไปเจอ

ความทกขเขากไมมปญหา กสขไดแมแตในทามกลางความทกข

คนททาอยางนได จะมลกษณะชวตทพฒนาในดานความสข ซง

ทาใหเปนคนทมความสขไดงาย

ทาไม โลกยงพฒนา ชาวประชายงเปนคนทสขยาก

เปนทนาสงเกตวา มนษยในโลกปจจบนนไดพฒนาทางดานวตถ

กนมาก เกงในการหาวตถเปนอยางยง แตมลกษณะทปรากฏเดนขนมา

อยางหนง คอมกจะกลายเปนคนทสขยากขน ยงอยไปๆ ในโลก กยงเปนคนทสขยากขนทกท อนนไมใชลกษณะทด

เมอมของมวตถอะไรตางๆ ทเปนเครองอานวยประโยชนสขใน

ระดบทหนงมากขน คนกนาจะมความสขมากขน แตปรากฏวาผคนไม

ไดมความสขมากขน ความสขบางอยางทดเหมอนจะมากขน กมกจะ

เปนความสขแบบฉาบฉวยเสยมากกวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗

โดยเฉพาะความสขทแทในจตใจ นอกจากไมดขน ยงมททาวาลด

นอยลง คนตะเกยกตะกายหาความสขแบบผานๆ ชวครชวยามกน

พลานไป เพราะไมมความสขทมนคงยนตวอยภายใน

ทงๆ ทมสงของและอปกรณทจะบารงความสขมากเหลอลน แต

คนกขาดแคลนความสขกนอยเรอยๆ และมลกษณะอาการทมความสข

ไดยาก คอกลายเปนคนทสขยากขน อยางทวา เคยมเทานสขกไมสข

แลว ตองมเทานน ตองไดขนาดโนนจงจะสข เปนลกษณะทนาสงเกต

ในเรองน ลกษณะทตรงกนขามกคอสขงายขน คนเราอยในโลกน

ชวตของเราเจรญเตบโตขนมา เราพฒนาขนๆ สงหนงทเรานาจะพฒนา

ขนดวย กคอความสข หมายความวา ยงเราพฒนาไป เรากนาจะเปนคนทสขงายยงขน และกสขไดมากขน

เมอเปนเดก ไดเลนอะไรเลกๆ นอยๆ หรออยากไดอะไรนดๆ

หนอยๆ พอไดมากดจะมความสขมากๆ สขไดงายๆ แตพอโตขนมาด

เหมอนวาจะสขยากขนทกท

ถาเรามชวตอยมาแลวเราเปนคนสขงายขนน โอ! เราจะโชคดมาก

เพราะถาเราสขงาย มนกตองดซ ทาอะไรนดหนอย มอะไร ไดอะไร

เลกๆ นอยๆ เดยวมนกสขละ แตเดยวนกลายเปนวาเรามอะไรนด

หนอยไมได จะตองมมากๆ จงจะสข

ในทางทถกทควร ถาเรามความสขงายขน แลวเราไดของมากขน

เรากยงสขใหญ แตถาเราสขยากขน เราไดของมามากขน มนกไมชวยให

เราสขมากขน เพราะแมวาสงอานวยสขจะมากขนกจรง แตจดหรอขดท

จะมความสขไดกเขยบหนขนไป เพราะฉะนน บางทไดสงอานวยสขมาก

ขน แตไดความสขนอยลง

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๔๘

อะไรทมนขาดหายไป คาตอบกคอเราพฒนาดานเดยว เราพฒนา

ชวตเพยงดานหนง คอ ไปมงวาถาเรามวตถมอะไรตางๆ มทรพยสนเงน

ทอง ยศ ตาแหนงดขนน เราจะมความสข ฉะนน เรากแสวงหาวตถหรอ

สงทจะมาบารงความสขกนใหมาก

แตการทเราจะแสวงหาอยางไดผล เรากจะตองพฒนาความ

สามารถอนน คอพฒนาความสามารถในการแสวงหาสงทจะมาบารง

ความสข และมนษยเรากไดพฒนาในดานนกนจรงๆ จงๆ ดงจะเหนวา

ในดานนเราเกงมาก มนษยยคปจจบนไดพฒนาความสามารถในการ

แสวงหาวตถมาบารงความสขกนไดเกงกาจ แมแตการศกษากพลอยม

ความหมายอยางนดวย

ดซ การศกษาสวนมากจะมความหมายและความมงหมายอยาง

น คอเปนการพฒนาความสามารถทจะหาวตถมาบารงความสขแลวเรากเกงกนในดานน เรามความสามารถในการหาสงมาบารงความ

สขอยางมากมาย

แตทนยงมอกดานหนงของการพฒนาชวตทเรามองขามไป คอ

ความสามารถทจะมความสข บางทเราพฒนาความสามารถในการหาสงบารง

ความสข พอพฒนาไปๆ ความสามารถในการทจะมความสขนกลบลด

นอยลง หรอแมแตหายไปเสยเฉยๆ

ในเรองน เราตองมดลยภาพ คอตองมความสามารถทจะมความ

สขมาเขาค

ในเมอเราจะตองมความสามารถนอกดานหนงดวย คอความ

สามารถในการทจะมความสข เรากตองพฒนามนขนมา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙

ความสขจะเพมทว ถาพฒนาอยางมดลยภาพ

ถาเราพฒนาความสามารถทจะมความสขดวย พรอมกนไปกบการ

พฒนาความสามารถในการหาสงบารงความสข มนกจะมดลยภาพ แลว

สองดานนกจะมาเสรมกนดวย เพราะวาเมอเราพฒนาความสามารถทจะ

มความสขไดมากขน เรากมความสขงายขน เมอเราสขงายขน แลวเราม

ของบารงความสขมากขน ความสขมนกทวมทนเปนทวคณเลย

แตทมนเสยหรอลมเหลวไปไมเปนอยางนน กเพราะสาเหตน

แหละ คอการทเราพฒนาดานเดยว เราไดแตพฒนาความสามารถทจะหาสงบารงความสข แตเราไมไดพฒนาความสามารถทจะมความสข บางทความสามารถนกลบคอยๆ หมดไปดวยซา

คนจานวนมากอยไปๆ ในโลก กคอยๆ หมดความสามารถทจะม

ความสข ในเมอเขาหมดความสามารถทจะมความสข สงบารงความสขก

ไมมความหมาย

อนนคอชวตทขาดดลยภาพ เพราะเรามววนอยกบประโยชนสข

ระดบทหนงอยางเดยว ขาดการพฒนาเพอประโยชนสขระดบทสอง และ

ระดบทสาม

ในทางธรรม ทานไมไดมองขามการพฒนาในระดบทหนง อนนน

ทานเรยกวาการพฒนาในระดบศล คอการพฒนาความสามารถทจะหา

ตลอดจนจดสรรและจดการกบสงบารงความสข แตระดบตอไปซงอยา

ไดมองขาม กคอการพฒนาความสามารถทจะมความสข

ถาเราพฒนาความสามารถทจะมความสข หรออยางนอยเราไม

สญเสยมนไป เรากจะเปนคนทมความสขไดไมยาก หรอกลบจะเปนคน

ทสขงายขนๆ ดวย คนทมความสามารถอยางนจะอยอยางไรกสขสบาย

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๕๐

สขสบายตลอดเวลาเลย และยงอยไปกยงสขงายขน ยงมของมากยง

สขกนใหญ

ฉะนนจงควรทบทวนดวา ถาหากเรามอะไรตออะไรมากมาย

แลว กยงไมมความสข กคงจะเปนเพราะสาเหตอนนดวย คอเราชกจะ

หมดความสามารถทจะมความสข

การปฏบตธรรมนน ในความหมายหนงกคอการพฒนาความ

สามารถทจะมความสข เปนการทาใหคนเปนสขไดงายขน

ฉะนนโยมทปฏบตธรรมตองนกถงความหมายทวาน ถาเราปฏบต

ธรรม เราตองมความสามารถทจะมความสขไดมากขน และงายขน จะ

ตองเปนคนทสขงายขน

แลวสองดานนเราไมทงเลยสกอยาง เราจะเปนคนทสมบรณ

เพราะวาในดานความสามารถทจะมความสข เรากเปนคนทมความสขได

งายขน และในดานการหาวตถบารงความสข เรากมความสามารถทจะ

หาไดเพมขน เมอเปนอยางนเรากมความสขกาลงสอง

ถาไมมความสขแบบประสาน กไมมการพฒนาแบบยงยน

ทนเรองมนไมจบแคน พอเรามความสามารถทจะมความสขได

มากขน ความสขของเรานนกลบขนตอวตถนอยลง เรากไมตองอาศย

วตถมากมายทจะมความสข เรามแคพอเหมาะพอควรเรากมความสข

เตมอมแลว เรากไมกงวลในเรองวตถมาก

แตในเวลาเดยวกนน ความสามารถทจะหาวตถบารงความสขของ

เรากยงมอยเตมท เรากหาวตถไดเยอะแยะมากมาย แตความสขของเรา

ไมขนตอสงเหลานน แลวจะทาอยางไรละ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑

วตถกเขามาๆ ความสขของเรากไมไดขนตอมน เราสขอยแลวน

จะทาอยางไรละทน ปรากฏวา พอดลยภาพทวามานเกดขน จตใจของ

เรากเปดออก เรากมโอกาสคดถงความสขความทกขของคนอน แลว

วตถทเขามามากกกลายเปนเครองมอสรางสรรคประโยชนสขแกเพอน

มนษยหรอแกสงคมไปเลย

ตอนนความสขของเราไมขนตอวตถเหลานนมากนกแลว สงเหลา

นนมมามากกเปนสวนเหลอสวนเกน และเมอใจของเราไมมวพะวงวน

วายกบการหาสงเสพ ใจนนกเปดออกไปคดถงคนอน เรากเลยใชวตถ

เหลานน ทแสวงหามาน ในการชวยเหลอเพอนมนษย สรางสรรคความด

ทาประโยชนสขขยายออกไป

เมอทาอยางน เรากยงเขาถงประโยชนสขในระดบทสอง

พอเราทาอยางนแลว เราระลกถงชวตของเราวาไดทาสงทเปน

ประโยชนมคณคา เรากยงมความสขลกซงขนในใจของเราอก ประโยชน

สขขนทสองมาแลว กสนบสนนประสทธภาพของประโยชนสขระดบท

หนง ประโยชนสขทงสองระดบ กเลยสนบสนนซงกนและกน

ความสขของบคคลกมาเนองกบความสขของสงคม ตวเราสขงาย

และไดสขแลว เราชวยเหลอสงคม เพอนรวมสงคมกยงมความสขและ

เราเองกยงสขขนดวย ความสขแบบนจงเนองกนและประสานเสรมกน

เวลาเราหาประโยชนสขระดบทหนง เราบอกวาเราจะตองไดมากท

สด เราจงจะมความสขทสด เรากเลยตองยงแสวงหาใหไดมากทสด คน

อนเขากมองอยางเดยวกน เขากมองวายงไดมากเขากจะยงสขมาก

เมอตางคนตางหา ตางคนตางเอา ตางคนตางได มนกตองแยง

กนเบยดเบยนกน มนกเกดความทกขความเดอดรอน เรยกวาเปน

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๕๒

ความสขทตองแยงชงกน เมอตองแยงชงกเปนการบอกอยในตว

แลววา จะตองเจอกบทกขดวย และไมแนวาจะไดสขหรอไม

ทนพอเรามาถงระดบทสอง มนเปลยนไปกลายเปนวา ความสข

นนมนเนองกน สขของตนกบสขของคนอน หรอสขของบคคลกบสข

ของสงคม มนมาประสานเสรมสนบสนนซงกนและกน ทาใหทกคนสข

ไปดวยกน มนกเลยไมตองเบยดเบยนหรอแยงชงกน เปนความสขท

เนองกน หรอความสขทประสานกนเวลานพดกนมากวาจะตองมการพฒนาแบบยงยน โลกจงจะอย

รอดได แตถาพฒนากนไปแลว ผคนมแตการหาความสขแบบแยงชงกน

การพฒนาแบบยงยนกจะเปนเพยงความฝนทไมมทางเปนจรง

เรากมองเหนกนไดไมยากวา ถามแตการพฒนาดานวตถ จะ

พฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยและพฒนาเศรษฐกจไปเทาไรกตาม

ถาไมมการพฒนาคนในดานความสามารถทจะมความสขน กจะตองม

แตการหาความสขแบบแขงขนชวงชง การพฒนาแบบยงยนกไมมทาง

สาเรจ ถาจะใหการพฒนาแบบยงยนสาเรจผล กตองพฒนาคนใหมความสขแบบประสาน

การพฒนาแบบยงยน

มาดวยกนกบความสขแบบยงยน

เมอมนษยพฒนาอยางมดลยภาพ พอจตใจพฒนาดขนมา ความ

สขทจะตองไดตองเอาวตถมา กคอยๆ อาศยวตถนอยลง

ตอนแรกเราจะสขเมอไดเมอเอา แตพอเราพฒนาคณธรรมขนมา

มนกเปลยนแปลงไป ความสขจะขนตอสงเหลานนนอยลง กลบมาขน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๓

ตอการมคณความด เชนการมความรกแทเกดขนในใจ

ความรกแท คออะไร คอความอยากใหคนอนมความสข และอยากทาใหเขามความสข ตรงขามกบความรกเทยมทอยากไดอยากเอา

คนอนมาทาใหตวมความสข

ความรกแทนนจะเหนไดจากตวอยางงายๆ คอ พอแม พอแมรก

ลกกคออยากใหลกมความสข ความสขของคนทวไปนนบอกวาตองได

ตองเอาจงจะมความสข แตพอแมไมจาเปนตองไดความสขจากการได

หรอการเอา พอแมใหแกลกกมความสข

เวลาใหแกลก พอแมเสยใจหรอทกขไหม ไมทกขเลย ใหไป ถา

พดในแงของวตถ กคอตวเองเสย พอแมสญเสยวตถนนไป เพราะใหแก

ลก แตพอพอแมใหแกลกแลว แทนทจะทกข พอแมกลบเปนสข

พอแมสญเสยแตกลบสขเพราะอะไร พอแมสละใหแตกลบได

ความสขเพราะอะไร กเพราะอยากใหลกเปนสข พอแมรกลกอยากเหน

ลกเปนสข ความอยากใหคนอนเปนสขนน ทานเรยกวาเมตตา

เมอเรามความอยากใหผอนเปนสข พอเราทาใหคนอนเปนสขได

กสมใจเรา เรากเปนสข

เพราะฉะนน คนใดมเมตตา เกดความรกแทขนมา เขากมสทธท

จะไดความสขประเภททสอง คอความสขจากการให

สวนคนทขาดเมตตาการณย ไมมคณธรรม อยกบเขาในโลกตง

แตเกดมากไมไดพฒนา กจะมความสขประเภทเดยว คอ ความสขจาก

การไดและการเอา ความสขแบบแยงกบเขา ตองได ตองเอาจงจะเปนสข

พอเรามคณธรรมเกดขนในใจ คอมเมตตาขนมา เรากอยากใหคน

อนมความสข เชนอยากใหลกมความสข พอเราใหแกลก เรากมความ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๕๔

สข ทนขยายออกไป เรารกคนอน รกสาม รกภรรยา รกพ รกนอง รก

เพอนฝง ยงเรารกจรงขยายกวางออกไปเทาไร เรากอยากใหคนทวไปม

ความสขเพมขนเทานน พอเราใหเขาเรากมความสข เพราะเราทาใหเขามความสขได เรากมความสขดวย ความสขของเรากบความสขของเขาเนองกน ประสานเปนอนเดยวกน

ฉะนน คนทพฒนาตนด มคณธรรม เชน มเมตตาเกดในใจ จงเปน

คนทไดเปรยบมาก จะมความสขเพมขนและขยายออกไป และไดความสข

ทสะทอนเสรม คอกลายเปนวา ความสขของเรากเปนความสขของเขา

ความสขของเขากเปนความสขของเรา เปนอนเดยวกนไปหมด

คนทพฒนามาถงระดบน กมความสขเพมขน และขยายมตแหงความสขออกไป คอ นอกจากความสขจากการไดการเอาแลว กม

ความสขจากการใหเพมขนมาดวย และเขากจะมชวตและความสขชนดท

เปนอสระมากขน เพราะความสขของเขาขนตอวตถภายนอกนอยลง

นอกจากนน ความสขของเขากเรมเปนเนอหาสาระมากขน ไมเปน

เพยงความสขผานๆ ทไดจากการเสพวตถใหตนเตนไปคราวหนงๆ แลว

คอยวงตามหาความสขชนตอไปๆ แตเขาจะมความสขชนดทยนพน

ประจาอยในใจของตวเอง ทไมตองรอผลการวงไลตามหาจากภายนอก

เรยกไดวาเปน ความสขแบบยงยนถาคนพฒนาจนมความสขแบบยงยนไดอยางน กจะเปนหลก

ประกนใหการพฒนาแบบยงยนสาเรจผลไดจรงดวย เพราะถาวเคราะห

กนใหถงทสดแลว การพฒนาทผดพลาด ซงกลายเปนการพฒนาแบบ

ไมยงยนนน กเกดจากความเชอความเขาใจเกยวกบเรองความสขและ

วธการหาความสขของมนษย ทไมไดพฒนาขนมาเลยนนเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕

ถามนษยจมอยกบแนวคดและวธการหาความสขแบบทไมพฒนา

นน กไมมทางทจะทาใหเกดการพฒนาแบบยงยนได เพราะฉะนน การ

พฒนาทยงยน จะตองมากบความสขทยงยน

เปนอนวา การพฒนาในระดบของประโยชนสขทแทน จะทาให

โลกนมความสขรมเยน พรอมกบทตวบคคลเองกสขสบายพอใจ ทก

อยางดไปหมดเลย เพราะอะไรตออะไรกมาเกอกลซงกนและกน

ฉะนน เมอเดนทางถกแลว ชวตกสมบรณ และความสขกยงมาก

ขน จนเปนความสขทสมบรณไปดวย

ขอแทรกขอสงเกตวา เวลาเรารกใคร กจะมความรก ๒ แบบไมแบบใดกแบบหนง หรออาจจะทงสองแบบปนกนอย ไดแก ความรก

แบบทหนง เมอรกใคร กคออยากไดเขามาบาเรอความสขของเราและความรกแบบทสอง เมอรกใคร กคออยากใหเขามความสข

พอเราอยากใหเขาเปนสข เรากจะพยายามทาใหเขาเปนสข ไมวา

จะทาอยางไรกตามทจะทาใหเขาเปนสขได เรากพยายามทา เพราะฉะนน

เรากให เรากชวยเหลอเกอกลเอาใจใสอะไรตางๆ ทาใหเขาเปนสข พอ

เขาเปนสข เรากเปนสขดวย

ฉะนน ความรกประเภทท ๒ นจงเปนคณธรรม ทานเรยกวา

เมตตา เชน พอแมรกลก กอยากใหลกเปนสข แลวกพยายามทาใหลก

เปนสข ดวยการใหเปนตน

เรากขยายความรกประเภท ๒ คอเมตตานออกไปใหกวางขวาง เปน

การพฒนาททาใหมชวตและสงคมทดงาม เพราะตวเราเองกขยาย

ขอบเขตของความสขไดมากขน พรอมกบทโลกกมความสขมากขนดวย

ตกลงวา นแหละคอหลกธรรมตางๆ ทพระพทธเจาสอนไว ซงถา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๕๖

เราปฏบตตามได กเปนคณประโยชนแกชวตของเรา และชวยใหโลกน

รมเยนเปนสขไปดวย

ชวตสมบรณ ความสขกสมบรณ สงคมกสขสมบรณ

เพราะจตเปนอสระดวยปญญา ทถงการพฒนาอยางสมบรณ

การปฏบตธรรมนทาใหทกอยางประสานกลมกลนกนไปหมด เชน

ประโยชนสขของเรากเปนไปเพอประโยชนสขของผอนดวย ประโยชนสข

ของผอนกเปนประโยชนสขของเราดวย ไมขดแยงกน

แตถาเราไมปฏบตตามธรรม ทกอยางจะขดแยงกนหมด แมแต

ความสข กเปนความสขทแยงชงกน ซงจะตองเปนทกขมากกวาสข

เมอปฏบตไปตามหลกการนจนถงทสดแลว เรากเปนอสระอยางท

วามาแลว จนถงขนทวา กฎธรรมชาตทวาสงทงปวงเปนอนจจง ทกขง

อนตตา มนกเปนของมนตามธรรมชาต กฎธรรมชาตกเปนกฎของธรรม

ชาต มนเปนอยางไรกเปนของมนไปซ เรากอยดไดอยางเปนอสระของ

เรา ไมถกมนเขามาบบคน

ถาทาไดถงขนนน กเปนความสขทไมขนตอวตถและไมขนแมตอ

นามธรรมความด เปนความสขทไมตองหา ไมตองไปขนตอสงอน คอม

ความสขเตมเปยมอยในใจตลอดเวลา

เมอมความสขเตมอยในใจตลอดเวลาแลว มนกเปนอสระ เปน

ปจจบนทกขณะ กจงเรยกวาเปนชวตทสมบรณ

เมอเรามชวตทสมบรณเปนอสระอยางนแลว เราจะมประโยชนสข

ขนทหนง และประโยชนสขขนทสอง มนกเปนสวนประกอบเขามา ทไม

ทาใหเกดปญหา และยงเพมพนขยายประโยชนสขใหทวยงขนไปอก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๗

ฉะนน ในฐานะพทธศาสนกชน เราควรจะพฒนาชวตตามหลก

พระพทธศาสนาใหเขาถงประโยชนสขทกขน

ขอทบทวนอกทหนง

ประโยชนสขระดบท ๑ ดานรปธรรม ทตามองเหนหรอเหนได

กบตา คอการมสขภาพด การมทรพยสนเงนทอง การมอาชพการงาน

เปนหลกฐาน การมยศ ฐานะ ตาแหนง การเปนทยอมรบในสงคม การม

มตรสหายบรวาร และการมชวตครอบครวทด

ประโยชนสขระดบท ๒ ดานนามธรรม ทลกลาเลยจากตามอง

เหน คอเรองของคณธรรมความดงาม การมความสขทเกดจากความมน

ใจในคณคาของชวต การไดบาเพญประโยชนชวยเหลอเกอกลแกเพอน

มนษย ความมศรทธาในสงทดงาม ทเปนหลกของจตใจ และการม

ปญญาททาใหรจกปฏบตตอสงทงหลายไดถกตองและแกไขปญหาทเกด

ขนได ทาใหชวตเปนอยดวยด

ประโยชนสขระดบท ๓ ดานนามธรรมขนโลกตตระ ทอยเหนอ

กระแสความไหลเวยนของโลกธรรม คอความเปนผมจตใจเปนอสระ

ดวยความรเทาทนตอสงทงหลาย รโลกและชวตตามความเปนจรง จน

กระทงวาโลกธรรมเกดขนมากระทบกระทงกไมหวนไหว วางใจและ

ปฏบตไดถกตองตามเหตปจจย ปลอยใหกฎธรรมชาตทงหลายกเปนกฎ

ธรรมชาตอยตามธรรมชาต ความทกขทมอยในธรรมชาต กคงเปนทกข

ของธรรมชาตไป ไมเขามากระทบกระทงบบคนจตใจของเราได เปนผม

สขอยกบตนเองตลอดทกเวลา กจบ

ไดเทาน ชวตกสมบรณแลว

อาตมามาในวนน กเลยนาธรรมของพระพทธเจาเรองชวตท

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๕๘

สมบรณนมาเลาใหญาตโยมฟง อยางนอยในวนนญาตโยมกทา

ประโยชนสขไดมากแลว

๑. ในดานปจจยส ทรพยสนเงนทอง และฐานะทางสงคม ตลอด

จนมตรสหายบรวาร ทานทงหลายทมาน อาตมาเชอวากทากนมาไดมาก

พอสมควร คอมประโยชนสขในดานวตถ ทเปนรปธรรมซงตามองเหน

กนเยอะแยะ นบวาเปนฐานทดแลว

๒. ในขณะนทานทงหลายกมใจเปนบญเปนกศล พากนเดนทาง

มาดวยความมศรทธาในพระศาสนา มนาใจเกอกลตอพระสงฆ มไมตร

ธรรมตอกนในหมญาตมตร แลวกมาพบกนดวยความสขชนใจในไมตร

ตอกน โดยทแตละทานกเปนผมการศกษา มหนาทการงาน และมการ

สมาคมททาใหมความคดคานงเกยวกบการสรางสรรคสงคมสวนรวม

นกเปนเรองของนามธรรมความด ทจะทาใหเราพฒนากนยงขน

ไป และจะทาใหเราใชประโยชนสขระดบท ๑ เชน ทรพยสนเงนทอง ยศ

ตาแหนง อานาจ ในการทจะทาประโยชนสขขนทสองใหเกดเพมขน

ประโยชนสขกขยายออกไป

๓. เมอเรามชวตและอยในโลก กตองรจกชวตและรจกโลกนนให

ชดเจนตามเปนจรง อยางทวารเทาทนโลกและชวตนน เราจะไดปฏบต

ตอมนไดถกตองจรงๆ ทงทางจตใจและในการดาเนนชวต

เมอไดสรางสรรควตถและทาความดกนมาแลว กควรเขาถงความ

จรงกนใหจรงๆ ดวย จงจะไดประโยชนจากพระพทธศาสนาโดยสมบรณ

แลวกจะทาใหชวตของเราเปนชวตทสมบรณ โดยมจตใจทเปนอสระเหนอ

โลกธรรมทงปวง ดวยปญญาทสมบรณ และมความสขทสมบรณ

เพมพลงแหงชวต∗

คณะโยมญาตมตรมศรทธามาทาบญในวนน โดยปรารภโอกาส

มงคลครบรอบวนเกด ทงสทานมารวมทาบญดวยกน โดยตรงกบวน

เกดบาง เนองในวนเกดบาง นบวาเปนความพรอมเพรยงกน ซงทางพระ

เรยกวา “สามคค”

เรมตนด ดวยสามคคในบญกศล

ความพรอมเพรยงกนในวนน มหลายแง

๑. พรอมเพรยงในแงทมวนเกดใกลๆกน เรยกวา รวมกนในแง

วนเกด

๒. พรอมเพรยงในแงของจตใจ คอ ทกทานมจตใจทจะทาบญทา

กศล โดยมบญกศลเปนศนยกลาง เปนทรวมใจ

๓. พรอมเพรยงในแงวา ทกทานเปนญาตโยมทไดอปถมภบารง

วดนมา แมกระทงบวชทน แตพดงายๆ กเปนโยมวดนนเอง

รวมแลว กมความหมายวา ทกทานไดรวมกน ในความสามคค

พรอมเพรยงทกดานทวามานน

ความพรอมเพรยงสามคคนเปนธรรมสาคญ ทงทาใหเกดกาลง

และทาใหมบรรยากาศแหงความสข เมอคนเรามใจพรอมเพรยงกนด ก

∗ สมโมทนยกถาของพระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ในการถวายสงฆทานเนองในมงคลวารคลาย

วนเกดของ พลโท นพ.ดารง ธนชานนท คณนงเยาว ธนชานนท ดร.สรย ภมภมร และในโอกาสแหงป

ครบ ๕ รอบอายของ ดร.อรพน ภมภมร ทวดญาณเวศกวน ๑๙ ธ.ค. ๒๕๔๖

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๖๐

คอมมตรไมตร มเมตตา จตใจกมความสข และบรรยากาศกดไปตาม

นอกจากตวเจาของวนเกดเองแลว ยงมญาตมตรหลายทานมา

รวมทาบญดวย กถอวามความสามคคพรอมเพรยงกนทงสน

นอกจากพรอมเพรยงกนทางใจแลว ยงมาพรอมเพรยงกนทาง

กายดวย ใจนนพรอมเพรยงกนดวยบญกศล สวนกายกพรอมเพรยง

ดวยการมารวมพธ มาประชมนงอยดวยกน

เมอบรรยากาศและกจกรรมเปนบญเปนกศล เปนการเรมตนทด

อยางน กเปนเครองสงเสรมชวต โดยเปนเครองปรงแตงทด หรอเปน

ปจจยอนดทจะสงเสรมใหชวตเจรญงอกงามยงขนไป

อาย ๖๐ ปนถอวาเปนปทสาคญ และนยมกนวาเปนกาละพเศษ

คอพเศษทงในแงของการครบรอบใหญถงหารอบ และในแงของผทางาน

ราชการกเปนวาระเกษยณอายราชการ

วนเกดครบหารอบเปนเรองเกยวกบอายทสาคญ และวาทจรง

ทกทานทเปนเจาของวนเกดมาทาบญวนน กมอายใกลๆ กน คอมอาย

อยในชวงหกสบป

ถารเขาใจ จะอยากใหอายมาก

อายในชวงหกสบป เปนกาลเวลาสาคญทชวตกาวเดนหนามา เรา

พดกนวาชกจะมอายมากแลว

ทจรงนน คาวา “อายมาก” ในภาษาพระนด แตในภาษาไทยเรา

อยากจะใหอายนอย ในภาษาพระกลบกน ถาอายนอยไมด อายมากจง

จะด ทาไมจงวาอยางนน

ขอใหดในคาใหพรวา อาย วณโณ สขง พลง ซงเรมทอาย บอก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๑

วาใหมทกอยางมากๆ มสขมากๆ มกาลงมากๆ มวรรณะกมาก แลวก

ตองมอายมากดวย

ทวาใหพร อาย วณโณ สขง พลง กคอบอกวาใหมอายมากๆ ม

วรรณะมากๆ คอสวยงามมาก มสขมาก และมพละกาลงมาก แลวทาไม

เราไมชอบละ อายมากๆ เรานาจะชอบ

ทาไมวาอายมากด กตองมาดคาแปลกอนวาอายแปลวาอะไร อาย

ในภาษาพระนน มความหมายทดมาก ญาตโยมตองเขาใจ

“อาย” น ถาแปลเปนภาษาไทยงายๆ กแปลวา พลงหลอเลยงชวต

หรอปจจยสงเสรมทจะหลอเลยงใหชวตมความเขมแขง และดารงอยได

ดอยางมนคง เพราะฉะนนอายยงมากกยงด ไมไดหมายความวาเปนชวง

เวลาของการเปนอยวาอยมานาน แตหมายถงขณะนแหละ ถาเรามอาย

มากกคอ มพลงชวตมาก แสดงวาเราตองแขงแรง เราจงมอายมาก

เพราะฉะนน ทกคนในแตละขณะนแหละ สามารถจะมอายนอย

หรออายมากไดทกคน

คนทเรยกในภาษาไทยวาอายมาก กอาจจะมอายของชวตนอย

คอมพลงชวตนอยนนเอง

แตเดกทเราเรยกวาอายนอยกอาจจะมอายมาก หมายความวาแก

มพลงชวตเขมแขง หรอมปจจยเครองหลอเลยงชวตอยางด

เพราะฉะนน ในภาษาพระ ความหมายของการมอายนอย และ

อายมาก จงไมเหมอนในภาษาไทย

เปนอนวา ในทนเราพดตามภาษาพระวาอายมากด แสดงวาชวต

เขมแขง เมออายมความหมายอยางนแลว เรากตองพยายามสงเสรม

อาย เพราะฉะนนทานจงสอนวธปฏบต คอธรรมะ ทจะทาใหเรามอาย

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๖๒

มาก หรอมพลงชวตเขมแขง

ถาพดเปนภาษาไทยวาอายมาก กอาจจะรสกขดห กเปลยนเสย

ใหมวา มพลงอายหรอพลงชวตเขมแขง

หาคาตอบใหได วาพลงชวตอยทไหน

การทจะมพลงอายเขมแขง ทาไดอยางไร กตองมวธปฏบต และ

วธทากมหลายอยาง หลกอยางหนงทางพระบอกไววาจะทาใหมอายยน

การทจะมอายยนกเพราะมพลงชวตเขมแขง เรมดวย

๑. มความใฝปรารถนา หมายถงความใฝปรารถนาทจะทาอะไรทดงาม คนเรานน ชวตจะมพลงทเขมแขงได ตองมความใฝปรารถนาท

จะทาอะไรบางอยาง

ถาเรามความใฝปรารถนาทจะทาอะไรทดงาม หรอคดวาสงนด

งามเราจะตองทา ฉนจะตองอยทาสงนใหได ความใฝปรารถนานจะทา

ใหชวตเขมแขงขนมาทนท พลงชวตจะเกดขน

เพราะฉะนน ในสมยโบราณ เขาจงมวธการคลายๆ เปนอบายให

คนแกหรอทานผเฒาชรามอะไรสกอยางทมงหมายไวในใจวา ฉนอยาก

จะทานนทาน และมกจะไปเอาทบญกศล อยางเชนในสมยกอนยงไมม

พระพทธรปมากเหมอนในสมยน ทานมกจะบอกวาตองสรางพระ แลว

ใจกไปคดอยกบความปรารถนาทจะสรางพระนน

หรอวาญาตโยมคดจะทาอะไรทดๆ งามๆ แมแตเกยวกบลก

หลานวาจะทาใหเขามความเจรญกาวหนา จะทาอยางนนอยางนใหได

ใจทใฝปรารถนาจะทาสงทดงามนน จะทาใหชวตมพลงขนมาทนท

นเปนตวทหนง เรยกวา “ฉนทะ” คอความใฝปรารถนาทจะทาอะไรสก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๓

อยางทดงาม ซงควรจะใหเขมแขงหนกแนน จนกระทงวา ถานกวาสงนน

ดงามควรจะทาแทๆ อาจจะบอกกบใจของตวเองวา ถางานนยงไมเสรจฉนตายไมได ตองใหแรงอยางนน

ถามใจใฝปรารถนาจะทาอะไรทดงามแรงกลา แลวมนจะเปนพลง

ทใหญเปนทหนง เปนตวปรงแตงชวต เรยกวาอายสงขาร

เหมอนอยางพระพทธเจา แมจะทรงพระชรา เมอยงทรงมอะไรท

จะกระทา เชนวาทรงมพระประสงคจะบาเพญพทธกจ กจะดารงพระชนม

อยตอไป ตอนทปลงอายสงขาร กคอทรงวางแลว ไมปรงแตงอายตอแลว“อายสงขาร” แปลวา เครองปรงแตงอาย คอ หาเครองชวยมาทา

ใหอายมพลงเขมแขงตอไป วาฉนจะตองทาโนนตองทานอย ถาอยางน

ละกอยไดตอไป

ขอท ๑ นสาคญแคไหน ขอใหดเถด พระพทธเจาพอตกลงวาพระ

พทธศาสนามนคงพอแลว พทธบรษท ๔ เขมแขงพอแลว เขารบมอบ

ภาระไดแลว พระองคกทรงปลงอายสงขาร บอกวาพอแลว พระองคกเลยประกาศวา จะปรนพพานเมอนนเมอน

หลกขอนใชไดกบทกคน ขอท ๑ คอ ตองมใจใฝปรารถนาทจะทา

อะไรทดงาม แลวตงมนไว แตมองใหชดวา อนนดแน และคดจะทาจรงๆ

พอจบแกนอายได กพฒนาตอไปใหครบชด

๒.มความเพยรมงหนากาวไป พอมใจใฝปรารถนาจะทาสงทด

งามนนแลว กมงหนาไป คอมงทจดเดยวนน เดนหนาตอไปในการเพยร

พยายามทาสงนนใหสาเรจ กยงมพลงแรงมากขน ความเพยรพยายาม

มงหนากาวไปนเปนพลงทสาคญ ซงจะไปประสานสอดรบกบขอท ๓

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๖๔

๓. มใจแนวอยกบสงทอยากทานน เมอแนวแลวกจดจอ จน

อาจจะถงขนทเรยกวาอทศตวอทศใจให

คนแก หรอคนทมอายมากนน ถาไมมอะไรทา

๑) มกจะนงคดถงความหลงหรอเรองเกา

๒) รบกระทบอารมณตางๆ ลกหลานทาโนนทาน ถกหถกตาบาง

ขดหขดตาบาง กมกเกบมาเปนอารมณ ทนกบนเรอยไป ใจคอกอาจจะ

เศราหมอง

แตถามอะไรจะทาชดเจน ใจกจะไปอยทนน คราวนไมวาจะมเรอง

อะไรเขามา หรอมอารมณมากระทบ กไมรบ หรอเขามาเดยวเดยวกผาน

หมด ทนกสบาย เพราะใจไปอยกบบญกศล หรอความดทจะทา นคอ

ไดขอ ๓ แลว ใจจะแนว ตดอารมณกระทบออกไปหมดเลย

คนทมอายสง มกจะมปญหาน คอรบอารมณกระทบ ทเขามาทาง

ตา ทางห จากลกหลานหรอคนใกลเคยงนนแหละ แตถาทาไดอยางทวา

มาน กสบาย ตดทกข ตดกงวล ตดเรองหงดหงดไปหมด

๔. มการคดพจารณาใชปญญา เมอมอะไรทจะตองทาแลวและใจกอยทนน คราวนกคดวาจะทาอยางไร มนบกพรองตรงไหน จะแกไข

อยางไร กวางแผนคดดวยปญญา

ตอนนคดเชงปญญา ไมคดเชงอารมณแลว เรยกวาไมคดแบบ

ปรงแตง แตคดดวยปญญา คดหาเหตหาผล คดวางแผน คดแกไข คด

ปรบปรง โดยใชปญญาพจารณา สมองกไมฝอ เพราะความคดเดนอยเรอย

สขอนแหละ พระพทธเจาตรสไวแลว บางทเรากไมไดคดวา

ธรรม ๔ ขอนจะทาใหอายยน เพราะไมรจกวามนเปนเครองปรงแตง

ชวตหรอปรงแตงอาย ทเรยกวาอายสงขาร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๕

พระพทธเจาจงตรสไววา ถามธรรม ๔ ประการนแลว อยไปไดจน

อายขยเลย หมายความวา อายขยของคนเราในชวงแตละยคๆ นน สน

ยาวไมเทากน ยคนถอวาอายขย ๑๐๐ ป เรากอยไปใหได ๑๐๐ ป ถา

วางใจจดการชวตไดถกตองแลวและวางไวใหด กอยได

ธรรม ๔ ประการน พระพทธเจาตรสเรยกวา อทธบาท ๔ ทนก

บอกภาษาพระให คอ

๑) ฉนทะ ความใฝปรารถนาทจะทา คอความอยากจะทานนเอง เปนจดเรมวาตองมอะไรทอยากจะทา ทดงามและชดเจน

๒) วรยะ ความมใจเขมแขงแกรงกลามงหนาพยายามทาไป๓) จตตะ ความมใจแนว จดจอ อทศตวตอสงนน๔) วมงสา การไตรตรองพจารณา ใชปญญาใครครวญในการทจะ

ปรบปรงแกไขทาใหดยงขนไป จนกวาจะสมบรณ

สขอนเปนหลกความจรงตามธรรมดาของธรรมชาต ถาญาตโยมท

สงอายนาไปใช กจะเปนประโยชนอยางมาก และรบรองผลไดมาก วนน

จงยกหลกธรรมนขนมา

แมแตลกหลาน หรอทานทอายยงไมสง กใชประโยชนได และ

ควรเอาไปชวยทานผใหญ คณป คณยา คณตา คณยายดวย

แมเพยงแคขอทใหใจแนวอยกบสงใดสงหนงทเปนบญกศล เชน

ระลกนกถงสงททาไปแลว วาทานไดทาบญทากศลทาความดอะไรไว ลก

หลานกคอยยกเอาเรองนขนมาพด ทาใหใจของปยาตายายอยกบสงนน

ทดงาม ไมใหใจทานไปอยกบเรองทวนวาย เดอดรอน ขนมวเศราหมอง

สวนอะไรททาใหใจขนมวเศราหมอง พอมนจะเกดขน เรากใชสต

กนออกไปหมดเลย แลวกหยด

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๖๖

สตเปนตวจบ เหมอนเปนนายประต พอมอะไรทไมถกตอง ไมด

ไมงาม เราจะใหตวไหนเขาตวไหนไมเขา เรากใชสตนนแหละจดการ

พอตวไหนจะเขามา สตกเจอกอนเพราะเปนนายประต ตวนไมดก

กนออกไปเลย ไมใหเขามาสจตใจ สวนอนไหนทด ทาใหจตใจดงามเบก

บานผองใส กเอาเขามา สตกเปดรบ อยางนกสบาย ชวตกมความสข

ความเจรญงอกงาม

เมออายคบหนา เรากเตมพลงอายไปดวย

วนเกดเปนวนทเราเรมตน วนเกดคอวนเรมตนของชวต และใน

แตละปถอวาเปนการเรมตนในรอบอายของปนนๆ ทสาคญกคอ ใหนา

คตและความหมายของการเกดนมาใชประโยชน วาการเกดของชวต ท

เราเรยกกนวาเกดเมอวนนนปนน อยางนเปนการเกดครงเดยวของชวต

แตทจรงนน ถาวาทางธรรมแลว การเกดมอยทกเวลา และเรากเกดอยตลอดเวลา ทงรางกายของเรา และจตใจของเรา หรอทง

รปธรรมและนามธรรมหมดทงชวตน เกดอยทกขณะ

ในทางรางกาย เรากมเซลลเกาและเซลลใหม มนเกดตอกนแทน

กนอยตลอดเวลา

ทางจตใจน ทกขณะกมความเกด ทงเกดดและเกดไมด เมอโกรธ

ขนมา ทเรยกวาเกดความโกรธ กเปนการเกดไมด ถาเกดความอมใจขน

มากเปนเกดด เรยกวาเกดกศล เกดเมตตาขนมา เกดมไมตร เกด

ศรทธา เกดเยอะแยะไปหมด ในใจของเรามการเกดตลอดเวลา เรยก

งายๆวา เกดกศล และเกดอกศลในเมอการเกดโดยทวไปม ๒ แบบอยางน เราจะเลอกเกดแบบ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๗

ไหน เรากตองเลอกเกดกศล คอตองทาใจใหมการเกดทดตลอดเวลา

เพราะฉะนน วนเกดจงมความหมายทโยงมาใชปฏบตได คอทาใหมการเกดของกศล

ถาทาใจของเราใหเกดกศลไดทกเวลาแลว ชวตกเจรญงอกงาม

เพราะการทชวตของเราเจรญเตบโตมาน ไมใชวาเกดครงเดยวในวนเกด

ทเรมตนชวตเทานน แตมนตองมการเกดทกขณะตอจากนน ชวตจง

เจรญงอกงาม เตบโตขนมาได

กศลคอความดงามตางๆ เรมตนขนในใจ เมอเกดขนมาแลว มน

กเขาสความคด และออกมาสการพดการทา แลวกเจรญงอกงามตอไป

การทมนเจรญงอกงาม กคอเกดบอยๆ เชนใหศรทธาเกด

บอยๆ หรอเมตตาเกดบอยๆ ตอมาศรทธา หรอเมตตานนกเจรญ ขยาย

งอกงามยงขน เพราะฉะนน เมอทาใหเกดบอยๆ กเจรญงอกงาม

พอเจรญงอกงามแลว ความเกดของกศลตวนนกจะมการสงตอ

ไปใหตวอนรบชวงอก เชนเมอเราเกดศรทธาขนมา เรากอาจจะนกอยาก

จะทาบญทากศลอยางนนอยางนตอไปอก เรยกวามนเปนปจจยแกกน ก

หนนเนองกน

ฉะนน กศลกตาม อกศลกตาม จงมความสมพนธซงกนและกน

เปนปจจยตอกน พอตวหนงมาแลว เรากทาใหมนเปนปจจยตอไปยงอก

ตวหนง อกตวหนงกตามมา แลวกหนนกนไปๆ คนทฉลาดในกระบวน

เหตปจจย จงสามารถทาสงทดงามใหขยายเพมพนไดมากมาย ทงหมด

นรวมแลวกอยในคาวาเจรญงอกงาม

เมอวนเกดเปนนมตในคตวาเราจะตองทาใหเกดกศลในใจอยางน

เราจงควรพยายามทาใหเกดธรรมะเหลาน เรมดวยเกดฉนทะ คอความ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๖๘

ใฝปรารถนาจะทาสงทดงาม แลวกเกดวรยะ คอมความเพยรมงหนาจะไปทาสงนน และจตตะ คอความมใจแนวจองจะทาสงนน พรอมทง

วมงสา ไดแกการใชปญญาพจารณาไตรตรองในเรองททานน

สรางสรรคขางใน ใหสอดคลองกนกบสรางสรรคขางนอก

พรอมกนนน ควรจะมอก ๕ ตว ใหเปนเครองหมายของธรรม ๕

อยาง ทจะเขาคกบอาย ๕ รอบ เปนตวอยางของการทาใหเกดกศลขนใน

ใจตลอดไปทกขณะ ถาใครทาได กเอามารวมกบอทธบาท ๔ เมอก

คราวนจะดใหญเลย

ธรรม ๕ ตวนพระพทธเจาตรสเสมอ ถอวาเปนธรรมะคชวตของ

ทกทาน เหมอนอยในใจตงแตทานเกดขนมา ถาใครทาได ชวตจะเจรญ

งอกงาม มความสขทกเวลา และอายกจะยนดวย ๕ อยางอะไรบาง

๑. ทานใหมความราเรงเบกบานใจตลอดเวลา เรยกวาปราโมทย

เปนธรรมทสาคญมาก ถอวาเปนธรรมพนจต ถาใครอยากเปนชาวพทธ

ทด ตองพยายามสรางปราโมทยไวประจาใจใหได

พระพทธเจาถงกบตรสไวในธรรมบทวา “ปาโมชชพหโล ภกข

ทกขสสนต กรสสต” ภกษผมากดวยปราโมทย จกกระทาความสนทกข

ได ใครทใจมปราโมทยอยเสมอ จะหมดความทกข บรรลนพพานได

ชาวพทธบางทกไมไดนกถง มวไปคดอะไร จะทาโนนทานทยาก

เยน แตไมไดทาของงายๆ คอปราโมทยในใจของเราน

ใจทจะไปนพพานไดตองมปราโมทย ถาไมมปราโมทยกจะไมได

ไป เพราะฉะนน ตองทากบใจของตวใหไดกอน

ใจมปราโมทย คอใจทราเรงเบกบานแจมใส จตใจทไปนพพาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๙

เปนใจทโลงโปรงเบา ไมขนมว ไมเศราหมอง ปราโมทยทาใหไมมความ

ขนมวเศราหมอง เพราะฉะนน ญาตโยมตองทาใจใหไดปราโมทยทก

เวลา คอราเรง เบกบาน แจมใส เปนพนจตประจาใจ

๒. ปต ความอมใจ ปลาบปลม ขอนเจาะลงไปในแตละเรองแต

ละกจ เวลาทาอะไร เชนอยางโยมทาครว เรารอยแลววากาลงทาบญทา

กศล เดยวอาหารเสรจกจะไดถวายพระ เลยงพระ พระทานกจะไดฉน

ฉนแลวทานกจะไดมกาลงไปทาหนาทการงาน ทาศาสนกจ ไดเลาเรยน

ศกษาปฏบต แหม เราไดมสวนชวยอปถมภบารงพระพทธศาสนา เสรม

กาลงพระ ใหพระศาสนาเจรญรงเรอง มองเหนโลงไปหมด การทเราทา

ทกอยางน กจะเปนไปเพอผลดอยางนน นกขนมา กอมใจ ปลมใจ

ตอนนปญญากมาดวย คอเวลาทาอะไรเรากมองเหนวา ผลดจะ

เกดอยางนนๆ แมแตกวาดบาน ทาครว หรอลางจาน หรอหงขาว ทก

ขณะโยมนกอยางนแลวกอมใจ ปลมใจ เรยกวามปต

เมอมปราโมทยเปนพนใจแลว กใหมปต ไมวาจะทาอะไรทกอยาง

แมแตทางานทาการ

อยางคณหมอรกษาคนเปนโรค ทาใหคนเจบไขหายปวยแขงแรง

พอนกถงภาพของเขาทจะแขงแรง เขาหายปวยสบายแลว กนกไปถง

สงคมทดเขมแขง นกไปอยางน

ไปปลกตนไม กมองเหนวาจะไดชวยประเทศชาต หรอมาชวยวด

ใหเปนทรนรมยรมรน เปนทเชดชจตใจคน ใหเขามความสข

เวลาทางาน ใจของเราอาจจะเครยดได ใจไมสบาย แตถาเรานก

ไปไกลโดยมองเหนผลทจะเกดขนในทางทด ปตจะเกด พอปตอมใจมา

แลว กไดเครองบารงตวท ๒

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๗๐

๓. ปสสทธ แปลวาความผอนคลาย ซงเดยวนตองการกนมาก

มนตรงขามกบความเครยด คนเดยวนทางานแลวเครยด เพราะมความ

กงวล เพราะมโลภะ มโทสะ มความกระวนกระวาย อะไรตางๆ มาก

แตถาใจนกถงผลดทจะเกดขน กจะทาใหสบายใจ ไมเครยด

ทางานดวยความผอนคลาย ใจกสงบเยน เปนปสสทธ พอใจผอนคลาย

กายกผอนคลายดวย

กายกบใจนมจดบรรจบกนทปสสทธ ถากายเครยด ใจกเครยด

ถาใจเครยด กายกเครยด ทนพอใจผอนคลาย กายกผอนคลายดวย

เรยกวามปสสทธ

๔. สข พอมปราโมทย มปต มปสสทธแลว กมความสข ซงแปล

งายๆ วาความฉาชนรนใจ คอใจมนรนสบาย ไมตดขด ไมมอะไรบบคน

มนโลง มนโปรง มนคลอง มนสะดวก ตรงขามกบทกขทมนตดขด บบ

คน ขดของ

๕. ถงตอนนใจกอยตว และตงมน ไมมอะไรมารบกวน ไม

กระสบกระสาย ไมพลงพลาน ไมกระวนกระวาย ทวาอยตว คอใจกาลง

คดกาลงทาอะไร กอยกบสงนน การทไมมอะไรมารบกวนไดเลย ใจอย

ตวตงมนอยางน เรยกวาสมาธ

พอใจเปนสมาธ ซงเปนทชมนมของสงทดงาม ธรรมทเปนบญ

กศลกมาบรรจบรวมกนทนหมด

เปนอนวาธรรม ๕ ตวน เขากบอาย ๕ รอบ กเอารอบละตว แลว

กมาบรรจบตอนนใหครบ ๕

ขอทวนอกครงหนงวา

๑) ปราโมทย ความราเรงแจมใสเบกบานใจ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๑

๒) ปต ความเอบอมใจปลมใจ

๓) ปสสทธ ความผอนคลาย สงบเยนกายใจ

๔) สข ความฉาชนรนใจ

๕) สมาธ ความอยตวของจตใจ ทตงมนสงบแนวแน

พอได ๕ ตวนแลว กสบายแนเลย หาตวน ทานเรยกวาธรรม

สมาธ คอความทธรรมะซงเปนองคประกอบสาคญมาแนวรวมกน เรยก

วาประชมพรอม

ตอจากนกเกดจตตสมาธ พอจตเปนสมาธแลวกเอามาใชชวนเชญ

ปญญาใหมาทางานได คอเอามาใชเปนบาทฐานของการคด

เมอจตใจผองใส กคดโลง คดโปรง คดไดผลด พระพทธเจาจง

ใหใชสมาธเปนฐานของปญญาตอไป หรอแมจะทางานทาการอะไร ใจ

เปนสมาธแลวกทาไดผลด

ถาปฏบตไดอยางน กจะเปนการสรางสรรคอยางครบวงจร ทง

สรางสรรคชวตจตใจ และสรางสรรคสงคมไปดวยกน พรอมกน สราง

สรรคขางในสอดคลองกนไปกบการสรางสรรคขางนอก

เกดกศล เปนมงคลมหาศาล

วนนแคโยมไดธรรมะ ๕ ตวนกสบายแลว ยงไงๆ กให ๕ ตวน

เกดในใจเปนประจา ทวาวนเกด กขอใหเปนนมตหมายวา ตอไปนใหเรา

เกดกศลทกเวลา และกศลสาคญทเกดงายเพราะมนอยในใจแนนอน ก

คอ ๕ ตวน ไดแก ปราโมทย ปต ปสสทธ สข สมาธ

เมอมนเกดขนมาแลว กใหมนไปประสานกบอทธบาท ๔ คราวนก

เปนชวงยาวเลย วากนนาน

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๗๒

อทธบาท ๔ กอยางทวาแลว เรมดวยใจปรารถนาจะทาอะไรทด

งาม คดขนมาใหชด แลวมความเพยรมงหนาไปทามน มใจอยกบมน

และใชปญญา ทเรยกวาวมงสา คดการ พจารณาเหตปจจย ไมมอารมณ

วนวายเขาไปเกยวของ

เมอจตใจไมมอารมณขนมวและเศราหมอง กไดผลด ทงแกใจ

ของเรา และแกงานททา

นคอธรรมะประจาวนเกด โดยเฉพาะวนเกดทอายครบ ๕ รอบ ก

ขออนโมทนาเจาของวนเกดทกทานทไดมาทาบญทากศล โดยถอวา พอ

ทาบญนกศลกเรมเกดแลว เขาหลกทบอกไวแลว คอใจทมความคดผด

ขนมาวาจะทาบญ นกคอ เกดกศลแลว

พอเกดกศลวาจะทาบญ กตองมศรทธา ตองมใจเมตตา เชน

ปรารถนาดตอพระ ตอพระศาสนา มใจเมตตาตอญาตมตร ฯลฯ

ทงน รวมทงญาตโยมทมารวมอนโมทนา ทาบญ กมไมตรจตเกด

ขนในใจ ลวนแตเกดดๆทงนน เมอเกดดแลวกรกษาคณสมบตทดทเกด

นไว และพยายามใหมนสงตอหนนกนไปเรอยๆ กศลตางๆ กจะเจรญ

งอกงาม

เมอจตใจของเราเจรญงอกงามแลว ชวตของเรากเจรญงอกงามไป

ดวย และเมอกศลเจรญงอกงามในชวตของเราแลว เพราะมนเปนสงทด

เมอขยายไปสผอนกเกดเปนความดในการชวยเหลอเออเฟอตอกน ทาให

อยรวมกนไดด ทาใหเกดความสามคคเปนตน สงคมกจะรมเยนเปนสข

ฉะนน การเกดกศลจงเปนมงคลทแท ซงมคณมหาศาล ทงแก

ชวตของตนเอง และแกเพอนมนษยผอนทรวมสงคม ทาใหอยดวยความ

มสนตสขกนตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๓

วนน อาตมภาพขออนโมทนาทกทานอกครงหนง ในการทไดมา

ทาบญเนองในโอกาสวนเกด และอนโมทนาญาตมตรทกทานพรอมกน

ดวย ทไดมารวมบญรวมกศลดวยการมจตใจเปนสามคคดงทกลาวมา

เปนอนวา ไดทงกศลสวนตนของแตละทานแตละบคคล เชน

ศรทธา ฉนทะ เมตตาไมตร เปนตน และกศลรวมกน มสามคคเปนตน

กขอใหบญกศลน เมอเกดขนแลว กจงเจรญงอกงาม เพมพนยงขนไป

ขออาราธนาคณพระรตนตรย เปนปจจยอภบาลรกษา พทธาน-

ภาเวนะ ธมมานภาเวนะ สงฆานภาเวนะ ดวยอานภาพคณพระรตนตรย

พรอมทงบญกศล มศรทธาและเมตตาเปนตน ทญาตมตรทงหลายไดตง

ขนในจตใจแลว จงเจรญงอกงามขนมา มกาลงอภบาลรกษาใหทกทาน

เรมตงแตเจาของวนเกดเปนตนไป พรอมทงครอบครวญาตมตรทกคน

เจรญงอกงามดวยจตรพธพรชย

ขอจงไดมพลงแหงชวต โดยเฉพาะปจจยเครองปรงแตงเสรม

กาลงชวตทเรยกวาอายนน อนเขมแขง เพอจะไดดารงชวตทดงาม ม

ความสข และสามารถทาประโยชนเกอกลแกเพอนมนษย ตงแตครอบ

ครวของทกคนเปนตนไป ใหอยกนดวยความรมเยนเปนสข มความ

เจรญสถาพร ตลอดกาลทกเมอ เทอญ

ชวตจะงาม สงคมจะด

ตองมการศกษาทไมผด

๏

จรงไหม ทวา ในสงคมไทยทกวนน:คนชนทสงขนมา หรอพวกมระดบขนหนาในสงคม ก

มกจมปลกอยกบการเสพบรโภค ลมหลงมวเมาในกาม

เอาแตจะสนกสนานฟงเฟอเหมเหอบารงบาเรอเหนแกตว

ถามโอกาสมาก กยงกอบโกยเขาตว

สวนคนชนลางลงไป หรอเหลาชาวบานและคนท

ดอยหนาตา กมกเลอนลอยไปกบการหวงเพอรอผลดล

บนดาล หรอหวงการหยบยนความชวยเหลอใหจากภายนอก

คอยลาภลอยจากการพนนและหวยเบอร วอนไหวขอโชค

จากสงศกดสทธ แมกระทงขดเลขหวยและกราบไหวสตว

พกลพการแปลกประหลาด แลวกมชวตแบบอยไปวนๆ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๗๖

แตเมอมองรวมแลว ทงสองพวก หรอทงสงคม คนไทย

น อยกนไปแบบมองเหนแคแคบๆ ใกลๆ เอาแตตว เอาแต

พวก ไมมจดหมายรวมทจะรวมใจใหมงหนากาวไปอยาง

แขงขนเปนอนหนงอนเดยว

ถาเปนอยางนจรง กเหนชดวา คนไทยมคณภาพแค

ไหน สงคมไทยเขมแขงหรอออนแอ ถารตววา "แย" กไม

ควรรอชา ตองรบแกไข และแกใหถกหลกถกวธ

สาหรบคนพวกทหนง ไดพดถงในทอนมาแลวมาก

ในทนจะพดกวางๆ โดยเนนทคนระดบลางลงไป

แตไมวาในระดบไหน เมอจะแกไข ถาหนมาดทางดาน

พระศาสนา วดและพระสงฆกมพนธะตามพระธรรมวนย

อยเตมตว ทจะตองเอาใจใสทาหนาทโดยไมประมาท

ทนกมาดกนวา วดและพระสงฆนน โดยหลกการกด โดยปฏบตการกด ควรจะทา และไดทากจหนาทกนอยอยางไร ทจะใหเปนไปตามพระพทธโอวาททไดตรสฝากไว ใหปฏบตกจเพอประโยชนสขแกพหชน ใหโลกพนยากเขญ เปนแดนเกษมศานต

อยางนอยกใหรกนพอเปนทสงเกตไว

ภาค ๑

มองสงคมใหถงคน

- -

งานทตองเพงและเรง คอฟนฟชนบท*

ทเปนสวนใหญของประเทศไทย

- ไมใหความเสอมแบบเมองไหลเขาชนบท

แตใหชนบทเปนสตแกเมอง

อยากพดถงเรองเฉพาะกาลเทศะ โดยเฉพาะเรองเกยวกบประเทศไทย

เราจะพดกนถงหลกการของพระพทธศาสนา ทเปนเรองยนตวตงแต

ครงพทธกาลมาจนบดน แตในทน เมอพดถงเรองราวปญหาของประเทศ

ไทย กเปนเรองของกาลเทศะโดยเฉพาะ ซงตองเนนเปนจดๆ วา เวลานเรามปญหาอะไร ปญหาเดนอยตรงไหน และเราจะตองทาอะไร

ประเทศไทยน เมอโยงกบภมหลงทางประวตศาสตร สงคมของเรา ก

เปนสงคมทประกอบดวยชมชนยอยๆ มากมาย และชมชนเหลานนเวลาน

สวนใหญกยงอยในชนบท ชนบทจงเปนฐานสาคญของประเทศไทย

ยงกวานน ชมชนชนบทยงมความเชอมโยงกบวฒนธรรม กบอดต กบ

*จากหนงสอ ตองฟนฟวด ใหชนบทพฒนา สงคมไทยจงจะกาวหนาไดมนคง (สานกงานพระ

พทธศาสนาแหงชาต จดพมพครงแรก ต.ค. ๒๕๔๖) หนา ๑–๑๘ [หนงสอนคอคาวสชนา ของ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) แก พล ต.ท. อดม เจรญ ผอานวยการ พศ. ทวดญาณเวศกวน

ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม เมอวนพธท ๓ กนยายน ๒๕๔๖ - ในการพมพครงใหม

ก.ย . ๒๕๔๙ ไดจด ปรบ ลาดบหว ขอ ใหม ให เหมาะแกการอานของคนทว ไปมากขน ]

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๗๘

ประวตศาสตรมาก ชมชนเมองเสยอกกลบมภาวะทเหมอนกบวา ไมชดเจน

แปรปรวน หรอขาดตอน

ในเมอชนบทเปนสวนทโยงกบพนฐานและภมหลงทางวฒนธรรม

รวมทงเรองของพระพทธศาสนา แลวยงเปนสวนใหญของประเทศชาตใน

ปจจบนดวย จงเปนจดทนาจะเอาใจใสเปนพเศษ

ชนบทนาเอาใจใสพเศษ ทงในแงของสภาพเออ ทงในแงของภาวะ

ทจาเปน ทงในแงทสาคญตอความดารงอยของประเทศชาต และทงในแงทเปน

จดลอแหลม หรอกาลงอยททางสองแพรง จะไปตามอยางสงคมเมองหรอไม

เวลานชมชนในชนบท เปนสวนใหญของประเทศ ประเทศของเราน

ราว ๗๐% ยงถอวาเปนชนบท และชนบทเวลาน กาลงทรด

เมองไทยเรามปญหามากอยแลว เชน ในเรองบรโภคนยมทโถมเขามา

ปญหาอยางททราบๆ กนอย หนง ทาอยางไรจะปองกนไมใหความเสอมแบบเมองเขาไปสชนบท ซงเปนสวนใหญของประเทศ

พรอมกนนนก สอง ทาอยางไรจะฟนของดทมอยในชนบท ใหมชวตและมกาลงขนมา ถาทาได นอกจากจะปองกนชมชนชนบทไมใหเสอมทรดแลว ชนบทนนจะกลบมาเปนสวนชวยประเทศทงประเทศ

แตเวลานชนบทไทยออนแอมาก บางทพดกนถงขนวา แตกสลายแลว ถกซดพดพา ไมมกาลงทจะตงตวอยไดในกระแสโลกาภวตน

เรองนเรมมาตงแตยคทอตสาหกรรมเฟองฟ เดกๆ ในชนบทเขามา

เปนแรงงานในกรงเทพฯ ปรากฏวาปจจบนน ทงหญงทงชาย หนมสาว มาใน

วถของการเคลอนยายเพอเศรษฐกจ ซงในบางแงกเปนประโยชนตอชนบท

แตในแงเสย เมอจดการไมด กเกดผลรายมากกวา

คนทสามารถเปนกาลงของชนบท แตเมอเขามาอยในกรงเทพฯ กลบ

กลายเปนปญหาของเมอง ถาเขาอยในชนบท เขาจะเปนกาลงสาคญ เปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๙

ทรพยากรทมคา เปนผนาของชนบท แตคนเดยวกนนน พอเขามากรงเทพฯ

แลว เขากลบกลายเปนคนทกอปญหาแกเมอง อยางนลาบาก

กลายเปนวา คนทจะเปนขมกาลงของชนบทน ออกจากชนบท ไปเปน

ปญหาในเมอง แลวชนบทกขาดแคลนทรพยากรมนษย ขาดแคลนกาลงคนใน

ระดบทจะเปนผนา อนนคอภาวะอยางทวา แทบจะแตกสลาย

ส.ส.บางทานกเอามาพด โดยเหนตรงกนวา ชนบทบางถนแทบจะไม

เหลอคนหนมสาวเลย มแตคนแกเลยงหลาน สวนหนมสาวทเปนพอแมเดกมา

อยในกรงเทพฯ มาเปนแรงงานประเภทกรรมกร อะไรทานองน แลวสงเงนไป

ให และผกปนโตให ปยาตายายเลยงหลานไป กกนอาหารปนโตนนไป

งานการในชนบทกเหมอนกบถกทอดทง การพฒนาในชนบทกไมม

นอกจากนน เมอมองดองคประกอบของชมชนชนบทกลวนแตเสอมทรดลงไป

ถาชนบททรด และคนบานนอกเขามาเปนปญหาแกเมอง คนในเมอง

ตองชวยเสรมกาลงใหชนบทฟนขนมา ซงจะเปนการแกปญหาของเมองเองดวย

ทวาน มใชวาจะไมใหชาวชนบทเขามาหาโชคในเมอง แตตองหาทาง

บรหาร และจดการใหเขามาในปรมาณทพอควรพอด และมทางพฒนาคณ

ภาพ พรอมกบทตวชนบทเองตองไมถกทอดทงใหขาดกาลง

วดเปนทนเดมของชมชน ซงมอยแลว ถารจกจดใหถก ในฐานะทเปน

ศนยรวม และเปนแหลงธรรมแหลงปญญาของชมชนนน วดกจะชวยแก

ปญหาและชวยพฒนาชนบทไดมากมาย

- ฟนฟบทบาททแทของวดขนมา

ใหประสานบานกบโรงเรยน พาชมชนกาวไปดวยกน

ชมชนชนบทนน เรยกกนมาในวงการศกษาวา “บวร” (ประกอบดวย

บาน วด โรงเรยน)

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๘๐

แตตอนนกแยไปตามๆ กน บานกแยแลว เพราะวาพอแมจะออกโรง

กไมมแรง และพอแมเองกไมมหลกทจะรบมอกบสภาพความเจรญสมยใหม

ตงรบไมเปนเลย ไดแคกลายเปนเหยอของความเจรญปจจบนทเปนปญหา

สวนโรงเรยน กมปญหาอยางหนก อยางททราบกนอยแลว แลว

เหลออะไร กเหลอวด

แตพอมาดวด ปรากฏวา วด กทรดอกวดจานวนมากไมมบทบาทตอชมชน คนจานวนมาก โดยเฉพาะเดก

วยรน มองไมเหนความหมายของวด ถาวดไมมบทบาทตอชมชน หรอไมทา

บทบาททควรจะทาแลว กเปนอนวาหมดความหมาย

นแหละเปนภาวะทชมชนแตกสลาย เมอชมชนแตกสลาย สงคมก

แตกสลาย แลวประเทศชาตกจะแตกสลายไปดวย

ตอนนเราพดไดวา พระในชนบทกาลงจะหมดบทบาทตอชมชน สวน

ทหมดไปแลวกมาก ทาอยางไรจะใหฟนขนมาได กตองใหพระมบทบาททถกตองตอชมชน

ถาพระทาบทบาททถกตองไมได ทานกตองทาบทบาทอน เพราะทาน

มชวตทสมพนธกบประชาชน ตองพงพากนกบประชาชน ฉะนนทานจงตอง

ตอบสนองความตองการของประชาชน เมอตอบสนองดวยบทบาททถกตอง

ไมได กเกดบทบาททไมดขนมา

กลายเปนวา มเรองไสยศาสตร เรองนอกลนอกทางนอกพระศาสนาก

เจรญกนใหญ ถาเราไมสามารถพฒนาบทบาททถกตองได ทานกตองออกไปส

แนวทางนน เพราะทานตองอยกบชาวบาน มนเปนธรรมดา อยาไปวาทาน

อยางเดยวไมถก

เราจะตองไปพนฟ ฉะนนจงขอยาวา เวลานตองพนฟชมชนในชนบทใหได และในการฟนฟชนบท วดจะตองเปนผนา จงตองใหพระมคณภาพ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๑

ตองใหพระมการศกษาทดและถกตอง มความสามารถ รธรรมวนยท

จะสอนประชาชนได นาประชาชนในทางทถกตองถกทาง

เมอพระทาบทบาททถกตอง กยดชมชนอย ยดพอแมยดบานไวได

พอแมกสงตอไปยงโรงเรยน แลวโรงเรยนกมารวมมอกบวด ในการทจะเออ

ธรรมะ เออศลธรรม เออความดความงาม เออการศกษาการเรยนรอะไร

ตางๆ แกประชาชนในชมชนนน

ถาพระมคณภาพขนมา กสามารถจะรวมมอกบครอาจารยในวงการ

ศกษาได ถาพระไมมคณภาพ กไมรจะไปรวมมอกบครไดอยางไร

เพราะฉะนน เวลานเราตองการสวนใดสวนหนง หรอองคใดองคหนง

ของชมชนชนบท ใหมคณภาพ มกาลงเขมแขง

แตครปจจบนนกไมเปนหลกไดเทาไร นอกจากปญหาเรองความ

เสอมสถานะทางสงคมแลว สงคมกไมคอยเอาใจใสคร

เคยพดฝากไวกบหลายทานวา เวลาน นกการเมองมกไมใหเกยรตแกคร ตองขออภยนะ ทานอาจจะไมรตว บางทนกการเมองเอาครเปนคนรบใช ซงไมนาจะทา

ในชนบทเดยวน ครกลายเปนคนรบใชของนกการเมองไป ถาจะทาให

ถกตอง ครไมวาจะอยในระดบไหนกแลวแต ตองถอเปนครหมด เมอเปนคร

แลว ในสงคมไทยถอเปนบคคลทควรไดรบการเคารพบชา อยางนอยกตอง

ใหเกยรต

เพราะฉะนน นกการเมองควรทาเปนตวอยาง ไปถงชนบท ถาเหนคร

ตองใหเกยรตทนท โดยแสดงออกใหประชาชนเหน แลวครจะรสกภมใจใน

ตวเองขนมา

พรอมกนนน ประชาชนกจะเหนความสาคญของคร ครพดอะไรกจะม

ความหมายขน และครจะไดระวงตวขนดวย เพราะคนเรานน ถาตวเองไมม

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๘๒

ใครเหนคณคา ไมมความหมาย ไมมเกยรต กจะรสกวาทาอะไรกได แตเมอ

ไดรบเกยรตแลวกจะทาใหตระหนกระวงตวเองขนมา

เพราะฉะนน จะตองใหเกยรตคร นกการเมองตองแสดงเปนตวอยางเมอเหนครตองใหเกยรตเปนพเศษ อยางนเรยกวาสงคมรวมมอกน กมทาง

ทจะเจรญกาวหนาขนมา แตเวลานครอยในฐานะลาบากอยางทวา

นอกจากนน ครกไมไดอยแนนอนในชมชนนน แตพระอยเปนหลก

เลย เจาอาวาสกอยตลอด ฉะนน ถาเราพฒนาพระใหมคณภาพดๆ พระกจะเปนศนยกลางและเปนศนยรวม ซงกเปนมากอนแลวแตโบราณ ศนยรวมนกจะทาใหบาน วด โรงเรยน มาประสานกน เปนขมกาลงของชมชนนน และจะพฒนาชมชนใหไปสความเจรญงอกงามไดอยางแทจรง

งานบานเมองดานอนๆ นน เขามกถนดดานในเมองในกรง และเขาก

เนนกนอยทนนมาก แตงานพระศาสนาโยงสนทกบชมชนชนบท และศาสน-

บคคล คอพระสงฆ กถนดดานนน

ฉะนน ตองเนนชมชนชนบทยงกวาในเมอง วาจะตองฟนฟคณภาพ

ของพระและบทบาทของพระ ใหพระทาหนาททถกตอง ตอชาวบานและตอ

ชมชน แลวเอาวถทถกทางของชนบทมาชวยเมอง และชวยทงประเทศ

อนนเปนเรองใหญ เพราะเมอพดในทางลบ กเหมอนกบวาแขงกน

คอ ความเสอมกาลงแขงกบงานของเรา โดยเฉพาะเวลานเรองพฤตกรรมนอกลนอกทางกขยายมากขนทกท

- สมยกอน เณรมาก หลวงตาไมคอยม

สมยน เณรหมด มแตหลวงตา

นอกจากขาดพระทมคณภาพแลว บางทขาดพระทเปนตวบคคล คอ

ไมมพระอยวด แลวกขาดศาสนทายาทรนใหมทจะมาสบตอ คอ ขาดสามเณร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๓

เปนอนวาขาดหมด ขาดทงพระทจะทาหนาทในปจจบน ขาดทงผทจะ

มาสบตอเบองหนา

เมอเปนอยางน กเปนสภาพททงเออและเรยกรองใหมบคคลอนแทรก

เขามา อยางนอยกมารกษาวดไวกอน กจงมผทบวชเขามาในลกษณะตางๆ

โดยเฉพาะผบวชในวยทสงอายเยอะ จนกระทงเวลานมการลอกนในวงการ

พระสงฆวา เกดวดหลวงชนดใหม โยมคงไดยนแลวคนกจะถามวา วดหลวงอะไร เอ ไมเคยไดยน วดหลวงกมอยเทาเดมน

แหละ ไมมประกาศในราชกจจานเบกษาหรออะไรสกนดหนงวา มวดหลวง

ชนดใหม ไปๆ มาๆ กตอบวา วดหลวงตา นไง วดหลวงตากาลงเกดมากขน

วดหลวงชนดใหมน ในแงหนงกเปนอนตราย เพราะแสดงถงความ

เสอม เพราะไมมพระทจะอยดแลวด ไดแคมผทบวชเขามาเมอแก ถงแม

ทานจะมเจตนาด ทานกไมมกาลงทจะทาอะไร แตผทเจตนาไมดกม เชน

หมดทางไปจงเขามาบวชกม ไดแตอาศยผาเหลองเลยงชพ

แตเราตองมองในแงดดวย เพราะมผทตงใจด อยางนอยกคดวา ใน

วยนเลกทางานแลว อยากมาหาความสงบ ซงเปนเจตนาด แตทานกไมม

กาลงทจะเลาเรยนอะไรไดมาก

อนนเปนสภาพความเปนจรง คอมหลวงตามากมาย เปนสภาพทมมา ๑๐–๒๐ ปแลว อาตมภาพไปเจอพระตามวดในชนบท เหนทานอาย

๖๐,๗๐ ป ลองถามด องคหนงบอกวาอาย ๗๐ ป แตถามพรรษา ไดความ

วาบวชมา ๒-๓ ป สวนอกองคหนงอาย ๖๐ ป บวชมาไดพรรษาเดยว

ญาตโยมแยกไมเปน กไมรวาพระเหลานเปนอยางไร เหนพระอาย

มาก นกวาเปนหลวงพอ หลวงปแลว นคอเขาใจผดหมด ทจรงทานไมรเรอง

อะไรเลย มแตจะพาเขวไปดวยกน เพราะฝายพระกไมรหลกพระศาสนา

เมอญาตโยมไปขอโนนขอน ทานกสนองความตองการไปตามทเคยเหนนก

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๘๔

ได บทบาททไมถกตอง ทเขวไป กเกดขนมา แลวแพรหลายกนใหญ

ฉะนนจงเคยเสนอวา เมอสภาพความจรงเปนอยางนแลว กจะตอง

เอาใจใสเรองหลวงตา เพราะเปนความจรงทเกดขนแลว และเผชญหนาอย

ถงแมไมปรารถนา เราไมอยากใหมหลวงตามาก แตเราตองคดวา เมอมหลวงตามาก เราจะทาอยางไรกบหลวงตา

จะมไดไหม? การจดกจกรรมอะไรกตาม ทเปนการฝกอบรมหรอการ

พฒนาหลวงตา ดวยวธการใดวธหนง อยางนอยใหทานทาประโยชนไดใน

ระดบหนง หรอรกษาบทบาทในระดบหนงใหแกวดใหแกพระศาสนาหรอตอ

ชมชน อนนเปนเรองทตองคด

แลวระยะยาว กคอ ทาอยางไรจะใหมคนมาเปนศาสนทายาทสบตอ

พระศาสนา

เรองการทจะมเดกมาบวชสามเณร เปนศาสนทายาท สบตอพระศาสนา เปนเรองหลกใหญเรองหนง

ตอนทแลวมา รฐบาลไดปรบระบบการศกษา ใหเดกอยในโรงเรยนถง

๑๒ ป ตอนนนกเปนหวงกนวา นจะเปนการดงใหเดกไมสามารถมาบวช

เดกสมยกอนน พอจบประถมปท ๔ เมอการศกษาไมมโอกาสเสมอ

ภาคจรง ในชนบทการศกษามวลชนยงเปนเพยงอดมคต เปนจดหมายทยง

ไปไมถง เดกจบประถมปท ๔ แลวมาบวชเปนสามเณรกนมาก ฉะนนกาลง

ในพระศาสนาจงเหมอนกบวาไดมาจากผทไมมทางไป

ถาไมมทางไปในทางเศรษฐกจกลาบาก เปนทางเสอมมากกวาด แต

ถาไมมทางไปในทางการศกษานกลบด ขอใหเขาอยากศกษาเปนใชได เมอ

เดกเหลานนไมมทางไปในทางศกษากมาบวช ยงเปนทางเจรญงอกงามได

เพราะฉะนน ในสมยกอน วดในชนบทเปนทรบเดกทจบประถมปท ๔

ทไมสามารถไปเรยนในโรงเรยนรฐบาล ซงมาบวชกนเยอะแยะ ตอมารฐขยาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๕

ระดบการศกษาขนสประถมปท ๖ แลวตอมาประถมปท ๗ แลวกลบลงมา

ประถม ๖ อก พอดเรมเขายคมแรงงานเดก

ตอนนนเรมเกดปญหา เดกหมดวด ไมมาบวชเปนสามเณร เพราะเขา

มาเปนแรงงานในกรงเทพฯ เสยหมด

นนคอเรองเกา พอถงตอนนกเกรงวา เมอมการศกษา ๑๒ ป เดก

ตองอยในโรงเรยนนานขน โตขนแลวเลยไมบวช

แตตอนนทราบจากโยมทางภาคอสานบางจงหวดเปนนมตดวา เดก

มาบวชมาเรยนกนในเพศเปนสามเณรน กลบเพมขนบางเปนบางถน

ทวาเปนนมตดมสามเณรบวชมาก คอจะมศาสนทายาท เราจะตอง

เอาใจใสเอาใจชวยวา จะทาอยางไรใหสามเณรเหลานมการศกษาทด นเปน

เรองของการสรางศาสนทายาท แมวาการจะมเดกมาบวชสามเณรเปนศาสน

ทายาท เปนเรองยาวทตองทากนอกนาน

แตมเรองชวคราวอนหนงทมาชวยผอน คอเดกทอยในโรงเรยนตางๆ

ซงทางพระไปเออไดคอ การบวชสามเณรภาคฤดรอน ซงขณะนกาลงแพร

หลายขยายมาก

บางวดไดสามเณรทบวชภาคฤดรอนนแหละมาเปนศาสนทายาท เชน

วดพยคฆาราม จงหวดสพรรณบร จดบวชสามเณรภาคฤดรอนทกป ญาต

โยมประชาชนกหนนเตมท บวชเรยนกนเปนเดอน สามเณรหลายองคไมสก

กเรยนตอ ปรากฏวาจบประโยค ๙ หลายองคแลว

นเปนวถทางหนงทชวยสรางศาสนทายาท แมจะสกไปกไมเปนไร

ทางพระศาสนากไดเออตอสงคม ชวยใหเดกไดเรยนรธรรมะ มศลธรรม ม

คณความด อยในทางทถกตอง

อนนเปนเรองทเกยวโยงกนไปหมด แตทงนกเปนเรองของการเนนชมชนชนบทนนเอง ซงกคอชมชนทงหลายทวไปของประเทศไทย

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๘๖

ถาบอกวาไทยเปนเมองพทธ

กตองเลกเปนทาสของความไมร

- หลกงายๆ กไมประสประสา

พฒนาคนใหมตนทพงได ไมใชมวรอผลดลบนดาล

นอกจากน กมเรองทวา ทาอยางไรจะใหประชาชนแยกไดวา อะไรเปนพทธศาสนา อะไรไมใชพทธศาสนา

เรองนกเหนกนอยแลววา ประชาชนสวนใหญไมรไมเขาใจพระพทธ

ศาสนา อะไรเปนพทธ อะไรไมใชพทธ คนทวไปมกเขว หรอไมกเลอนลอย

แลวกไมมอะไรเหนยวรง และเพราะความออนแอ และการขาดโอกาส กเลย

ออกไปสวถทางของการพงพาอานาจภายนอก กลายเปนทาสของลทธหวงผล

ดลบนดาลกนมาก

ดงจะเหนวา พอมอะไรแปลกประหลาดนดหนอย เชนสตวเกดมา

พการรปรางแปลกประหลาด กไปขอหวย ตนไมแปลกประหลาด กไปขดหา

เลขหวยกน อะไรทานองน อนนจะตองชดวา อะไรเปนพทธ-อะไรไมใชพทธถงแมชาวบานจะยงไปทาอย กตองใหรวาอยางนนไมใชพทธ ตองชด

อยางน ไมใชวาจะตองไมทาพรอมกบร ตอนแรกตองรกอนแลวตอไปไมทา

อนนเปนเรองทเสยหายแกพระศาสนามาก แสดงถงความไมรเรองร

ราว แสดงวาชาวพทธไมประสประสากบเรองของพระพทธศาสนาเคยเหนในหนงสอพมพลงขาว ครงหนงมเรองตนไมประหลาดอะไร

ทานองน อยในถนทคนสวนมากเปนมสลม ผสอขาวหนงสอพมพเขาไปหา

คนมสลมใหขาววา ทนน แถบนน มคนเขามาเยอะเหมอนกน มาขดเลขขอ

หวย อะไรทานองน แตไมใชชาวมสลมหรอก เพราะชาวมสลมไมมการทา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๗

อยางนน มองความหมายไปไดทานองวา คนพทธจงจะทาอยางน

นแหละไมไหวแลว ชาวพทธไมรวาอะไรเปนพทธ แลวทาใหผอนเขา

กลาววา พวกพทธเปนอยางน คอไปขดเลขหวยกนเปนชาวพทธ

เพราะฉะนน อยางนอยกใหแยกไดวาอะไรเปนพทธ-อะไรไมเปนพทธ

และเราจะตองชดวา จะเอาอยางไรกบเรองการบนบานศาลกลาว ลทธหวงผล

ดลบนดาล การพงพาอานาจภายนอก การไมเพยรพยายามทาใหสาเรจดวย

เรยวแรงกาลงของตน ตามหลกของพระศาสนาทจะนาไปสการพงตนได

การทจะมเรยวแรงกาลงของตนได กตองพฒนาคน ถาคนตองการ

พงตนเอง หรอตองการมเรยวแรงกาลงทจะทาไดเอง มนกจะเรยกรองเองให

ตองพฒนาตน แตนคนของเราไมมแนวคด ไมมเปาหมาย ไมมทศทาง อยกน

เควงควางเลอนลอย อนนเปนเรองใหญ ทเรยกวางานหลกของพระศาสนา

แกนของเรองกคอวา ในเรองตวการศกษาแทๆ จะเอาอยางไร จะ

หนนกนอยางไร ใหการศกษาของพระดาเนนไปไดดวยด ทงในแบบและ

นอกแบบ หรอทงทางการและไมเปนทางการ

- อยรวมกนโดยมเมตตา แตตองแกปญหาโดยใชปญญา

เรองตอไปทมความสาคญไมนอยคอ ทาทและความสมพนธกบตาง

ศาสนา เพราะวาเวลานความสมพนธกบตางศาสนาจะตองมากขน ซงกาว

ไกลไปถงระดบระหวางประเทศดวย ทวาโลกไรพรมแดนในทางพระพทธศาสนา หลกการบอกวาจะตองม ๒ อยางไปพรอม

กน คอ ปญญา กบ เมตตา เรองนถาเราแยกไมออกกจะสบสนปญญา คอเรองการรเขาใจความจรง ความรตองเปนความร ตองให

คนมความร แตพรอมกนนนเรามเจตนาทดเปนเมตตา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๘๘

การทพดใหความรกน กดวยความหวงด ไมใชเพอจะมาขดแยง จะ

แคนเคอง หรอจะทารายกน

เราตองใหความรเพอแกปญหา ดวยเจตนาทดมเมตตา คอปรารถนาด

จะแกปญหาดวยการสรางสรรค ใหเกดความสงบสขรมเยน อยกนดวยด

แตเรองรกตองร ไมใชวาปลอยไมใหร แลวบอกวาพดไมได ถาพดไปจะเสย

กลายเปนแสดงวามความขดแยงอะไรตางๆ ซงเปนความตนกลวไปเอง

ตองแยกใหไดระหวางความร กบความรสก

เพราะฉะนนตองทาทง ๒ อยาง เพยงแตตองทาดวยทาททถกตอง คอ

ทาทแหงเมตตา โดยมเจตนาทเปนเมตตา หมายความวาความมงหมายเปนเมตตา คอ ปรารถนาความดงาม ความอยรวมกนดวยไมตร มสนตสข

แตตองทาการดวยปญญา ตองทาตองดาเนนงานดวยความร เรองทเปน

ความร ตองร เพราะเปนเรองของปญญา ถาไมมปญญา กแกไขปญหาไมได

คนทมเมตตาอยางเดยว กอาจจะตายอยางเดยว คอถงจะมเมตตาแตถาโง กเปนโมหะ คนมเมตตา แตโง กไปไมรอด

สงทจะทาใหดาเนนการไดสาเรจ คอ ปญญา ฉะนน เพอสนองจดหมายของเมตตา กตองมปญญาทจะดาเนนการ ตองรตองเขาใจ เชนวาเรองนๆ มภมหลงเปนมาอยางไร

อยางเรองประวตศาสตรน เราไมไดเลาเพอใหแคนเคองหรอขดแยง

กน แตเปนเรองทตองร เพราะความจรงกเปนความจรง

ทงทประวตศาสตรเปนมาอยางนน ถามคนไทยสวนมากไมรเรอง วา

ระหวางศาสนามความเปนมาอยางไรในอดต

ถาพดตามหลกพทธคณ กวา ปญญา กบ กรณา ตองใหครบค ถาไมมปญญา กกรณาไมไดจรง และกรณาไมสาเรจ

ฉะนน ตองตงหลกไวกอนเลยวา เราตองมทาททชดเจนในเรองน จะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๙

ไดวางแนวในการสมพนธไดถกตอง เพราะวา -

ความใจกวาง ไมใชการเอาใจกน แตความใจกวาง คออยกนดวยเมตตา โดยสามารถยอมรบความจรง

คนใจแคบ คอคนทจะเอาตามความตองการ โดยไมยอมรบความจรงหรอหลกการ

ตองเอาทงปญญาและเมตตา เมตตากคอใจเรารก แตปญญา

ตองร และตองรใหชดทสด คนทไมรชด แกปญหาไมได

ทงหมดทวามานจะเกดเปนผลขนมาได ตองมการพฒนาคนดวยการ

ศกษาแททถกตอง ทคนถอเอาการพฒนาตนเปนสาระสาคญแหงการมชวต

ของเขา และอนนแหละคอชวตและงานทแทของพระสงฆ แลวกเปนเนอแท

ของการสบและสอพระพทธศาสนา เพอประโยชนสขแกประชาชน และแกโลก

จงจาเปนตองรจกระบบวธในการพฒนาคน-พฒนาตน ทเรยกวา

ไตรสกขา

งานพระพทธศาสนาทงหมด

เปนองครวม เพอจดหมายหนงเดยว

- จดการปกครองขนมา เพอใหการศกษาไดผล

ในพระพทธศาสนา และในวดวาอารามทงหลายน การทเราจดกจ

กรรมอะไรตางๆ ตลอดจนแมแตสรางวตถขนมามากมายนน ความจรงสาระ

สาคญกรวมเปนอนหนงอนเดยว เขาหลกทจะตองมองใหเหนระบบสมพนธ

วา งานพระศาสนาทงหมดน ทแทเปนเรองเดยว

ถาเรามองดวด จะมองทพระกอนกได พระเปนตวบคคลทอยในวด

บางทเรยกวา ศาสนบคคล ทเปนแกนของพทธบรษท

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๙๐

พระทอยในวด ถาวาโดยสาระทแทแลวม ๒ คอ ผสอน กบ ผเรยน

บางทานอาจจะบอกวา ม ผปกครอง เชน เจาอาวาส แตทจรงผปกครองเปน

เพยงผมาชวยจดสรรดแลหรอจดการเพอใหการศกษาดาเนนไปไดดเทานนเอง

ในทางพระศาสนานน พระพทธเจาทรงตงสงฆะขนมา กเพอเปนชมชน

ทคนจะไดมาพฒนาตนดวยการศกษาทครบเปนไตรสกขา จงมาอยกนในวด

การตงวดขนนน กเพอจดใหมสภาพแวดลอม บรรยากาศ ระบบ

ความสมพนธ ทเออตอการทแตละทานแตละบคคล จะไดพฒนาตนขนมา

ดวยการศกษา ทเรยกวา ไตรสกขา คอ ศล-สมาธ-ปญญา เทานนเองเมอศกษาไปโดยถกตองตามหลกไตรสกขา กเปนการปฏบตททาให

กาวไปจนไดเปนพระอรยบคคล คอเปนพระเสขะ จนกระทงเปนพระอรหนต

กจงเปนอเสขะจบการศกษา ถายงไมไดเปนพระอรหนต กถอวายงตองศกษา

ทงนน ถงจะเปนพระอาย ๑๐๐ ป มพรรษา ๘๐ หรอแมมากกวานน กตอง

ศกษา ชวตพระเปนชวตของการศกษาแทๆ ตองฝกฝนพฒนาตนเรอยไป

การทมการปกครอง เรมตนตงแตบวชเขามา พระอปชฌาย กคอผท

มาทาหนาทดแลใหการศกษาอยางใกลชด การปกครองกคอการมาจดสรร

เอออานวย ตะลอมใหผเรยนผศกษานน มงแนวไปในการศกษา เรยกวา

จดสภาพเออตอการทจะศกษาเทานนเองทนเมอมกจกรรมการศกษา กมผสอนและผเรยน ทงทตวผสอนเอง

กเปนผเรยนดวย จนกวาจะเปนพระอรหนตจงจะจบ โดยมพระพทธเจา

องคบรมครเปนศนยกลาง (พระรปใดยงไมเปนพระอรหนต แตไมศกษา ก

คอไมทาหนาทของพระ!)

เมอสอนเมอเรยนกนไป กเกดความจาเปนตองมทอยทอาศย กฏก

เกดขน เพอเปนทอยของผเรยน และผสอน นนเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๑

- ญาตโยมทาบญ ตองใหสมตามพทธพจนวา “ศกษาบญ”

อกดานหนง ทมชาวบานญาตโยมมา จดหมายทแทกเพอรบฟงธรรมคา

สอน การทาบญและกจกรรมตางๆ กเปนเรองของการทจะพฒนาคน โดยจด

เปนรปแบบ และวธการตางๆ ทขยายออกไปมากมาย แตเพอสาระเดยวกนกคอ

เพอพฒนาคนใหเจรญขนในการศกษา ซงในขนนอาจจะแยกใหงายหนอยเปน ทาน ศล ภาวนา กได ซงทานเรยกวา เปนการศกษาบญ

ตามคาถาทพระพทธเจาตรสวา ป เมว โส สกเขยย แปลวาพงศกษา

บญ (ทงสามอยาง) นนแหละ (ข.อต.๒๕/๒๓๘/๒๗๐) หมายความวา ฝกฝนใหคณความดหรอคณสมบตทดเจรญงอกงามขนในคน

ถาจะประกอบขนเปนศพทกเรยกวา บญสกขา แตภาษาพระเปนพทธ

พจนวา ป เมว โส สกเขยย แสดงวา บญ เปนเรองของการศกษา คอการ

พฒนาคณสมบตทดขนในคน การจดกจกรรมทกอยาง เปนเรองของการทจะ

มาชวยใหคนนนไดศกษายงขนๆ ไป เราจะใชคาวา พฒนาคน ฝกคน อบรม

คน อะไรกแลวแต กเรองเดยวกน

ตอมา เมอคนมากนมาก จะฟงธรรมกไมมสถานทเหมาะสมเพยงพอ

จงตองสรางอาคารขนมาเปนศาลา การสรางอาคารอะไรตางๆ เหลานน ซงเดยว

นเปนงานทเรยกวา สาธารณปการ กเปนเรองทมขนเพอจดสรรเอออานวยใหเกดความสะดวกสาหรบกจกรรมการศกษา

ญาตโยมมาทาบญทากศล กเพอจะใหกาลงแกพระสงฆทจะไดเลา

เรยนศกษาใหเจรญขนในศล สมาธ ปญญา

ฝายญาตโยมเองมา กเพอพฒนาตวใหเจรญขนใน ทาน ศล ภาวนา

ทงจตตภาวนา และปญญาภาวนาถาเรามองเรองราวและกจการงานทกอยางในวด ไมวาอะไรกตาม

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๙๒

ตลอดจนบคคลและวตถสงของทงหลาย ใหเหนใหถงจดหมายทแทแลว ทก

อยางจะเปนเรองเดยวกนหมด ถาเรามองไมเหนจดหมายน ทกอยางกจะ

กระจดกระจาย เปนตางชนตางอน เปนคนละอยาง และไปคนละทาง

งานพระศาสนาทกอยางนน ตองจบใหไดวา ความหมายและความมง

หมายทเปนตวแทของมนอยทไหน แลวมนมความเปนอนหนงอนเดยวกนอยางไร ถามองอยางน กจะเหนสงทปจจบนเขาชอบเรยกวาองครวม หรอ

เปนบรณาการ วามนเปนเรองเดยวกนทงนน

ถามองเปนเรองเดยวไมได กเควงควางกระจดกระจายแน เชนเรองกอ

สราง กไมรจะสรางไปทาไม แลวกเขวไปวาตองสรางใหใหญโต เพอโนนเพอน

เดยวกมาลงทตวตน กลายเปนเพอชอเสยง ความยงใหญ ฯลฯ เถลไถลไป

แมแตทวาเพอศลปวฒนธรรม กไมใชจบในตว แตทแท ศลปวฒน-

ธรรมนแหละ คอตวหนนตวนาใหญของการศกษาพฒนาคน

ฉะนนจะตองใหมาเจอตรงนใหได คอใหมาบรรจบเปนอนหนงอนเดยว

กน ทหลกการและความมงหมาย และใหเหนวามนกระจายออกไปไดอยางไร

ถามองเหนระบบความสมพนธทเปนอนหนงอนเดยวกนได การคดใน

เรองงานกจะชดวา เราทาอะไร คออะไร เพออะไร แลวอนนไปโยงกบอนอนอยางไร เรยกวา ตองมองทกอยางในวด และในพระศาสนา ใหสมพนธกน

หมด เปนอนหนงอนเดยว

นนคอ เพอจดหมายทวาจะทาอยางไรใหคนเจรญขนไปเปนอรยสาวก

เปนอรยชน เปนอรยบคคล เปนพระโสดาบน สกทาคาม ฯลฯ เปนเสขะ -

อเสขะ เรองทงหมดกมอยเทาน

ลองขยายความหมายกนด ทพระสอนชาวบาน การสอนนนเราเรยก

วาการเผยแผ แตการสอนทเปนการเผยแผนน กคอการศกษานนแหละสอนชาวบานกคอใหการศกษาแกประชาชนในวงกวางออกไป ความจรงการ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๓

เผยแผกเปนเรองการศกษาทงนน

รวมแลวกเปนอนวา ในงานพระศาสนานน โดยเนอหาสาระแลว การ

ศกษาหรอการศกษาปฏบตทเรยกวา ไตรสกขา นแหละ เปนเนอแท

แตทน ทาอยางไรจะใหการศกษาครบระบบไตรสกขาทวานน คอให

ไดทง ศล สมาธ และปญญา

- หนาทของผทางานทางสงคม ตองนาคนเขามาหามรรค

ทจรงทานมเครองชวยไวใหแลว ทจะนาคนเขาสการศกษาในระบบ

ไตรสกขานน แตตรงนบางทเรามองขาม

หลกการบอกอยแลววา เมอคนศกษาดวยไตรสกขา กจะกาวไปใน

ทางดาเนนชวตถกตองดงาม ทเรยกวามรรค

ปญหาทเรามองขามกนไปกคอวา ทาอยางไรจะใหคนทยงไมศกษา

มาเรมศกษา หรอทาอยางไรจะใหคนทยงอยนอกทางหรอยงไมรจกทาง เขา

มาสมรรคคอเขามาเดนในทาง

เรามองขามขนตอนสาคญนไปเสย จงพดกนแตวาพทธศาสนาสอนให

เดนไปในมรรค แตทจรงตอนแรกคนเขายงอยนอกทางนอกมรรค แลวกอนจะ

เดนไปในมรรค เขาจะมาเขามรรคไดอยางไร ตอนนเราตองเอาใจใสใหมาก

นแหละคอทบอกวา ทานมเครองชวยไวใหแลว คอพระพทธเจาได

ตรสบอกเครองชกเครองนาคนเขาสทางหรอวถแหงมรรคไวแลว คอองคธรรม

ทเรยกวาเปนบพนมตแหงมรรค

พระพทธเจาทรงเนนเรองบพนมตแหงมรรค และเรองปจจยแหงสมมา

ทฏฐ ใหรวาสมมาทฏฐทเปนองคแรกของมรรคจะเกดขนไดอยางไร มนมใช

เกดขนเฉยๆ ตรงนแหละเปนจดสาคญ

หนาทของผดาเนนงานสาหรบสงคมสวนใหญ เปนหนาทในการชกจง

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๙๔

หรอนาคนมาเขาสทางทถกคอมรรคนน เพราะคนทวไปอาจจะยงไมไดเขามา

ทมรรค หรอถาเขายงอยในทางคอมรรคขนตน เรากตองใหกาลงเกอหนน

เขา เพราะฉะนน ธรรมหรอปจจยทจะนาเขาสมรรค จงสาคญอยางยง

แทนทจะมวมองแตมรรค ตองมองใหถงตวทจะนาเขาสมรรค ทพระ

พทธเจาทรงเรยกวา บพนมตแหงมรรค คอ ธรรมะขอทวา เมอมนเกดขน

แลว กแนใจไดเลยวาบคคลนนจะเขาไปสมรรค หรอมรรคจะเกดขนแกเขา

เหมอนอยางทพระพทธองคตรสวา

เปรยบเหมอนวา กอนทดวงอาทตยจะอทย มแสงอรณขนมากอนหรอปรากฏใหเหนกอน ฉนใด เมอมรรคจะเกดขนแกบคคลหรอแกภกษ กมธรรมเชนกลยาณมตตตา คอความมกลยาณมตร ปรากฏเกดขนมากอน ฉนนน

ธรรมะประเภทน เราจะตองเอาใจใสกนใหมาก เพราะเมอคนยงอยหาง

ไกล เขาไมรจกมรรค ยงไมเจอมรรค ยงไมเขามาหามรรคเลย เขาจะเดนไป

ในมรรคไดอยางไร เหมอนคนเขายงไมรวาทางอยทไหน เรมตนทไหน จะให

เขาเดนทางไปไดอยางไร เพราะฉะนน เราจงตองพาเขาเขามาทมรรคกอน

แลวทงหมดนเราจะตองมองวา ทกอยางทมทจดกนอยในพระพทธ-

ศาสนา เปนสวนชกนา เกอหนน เกอกล เพอใหคนมาเขาสมรรค และเดนไป

ในมรรคนน ทเขาจะกาวหนาไปๆ ดวยการฝกศกษาพฒนาตามระบบแหง

ไตรสกขา จนกวาจะถงจดหมาย

ถาเราทางานเปนระบบ เรยกเตมวาเปนระบบความสมพนธ ทกอยาง

จะเชอมโยงกน มจดรวมรวมถงกน และเปนไปดวยด นเปนแงคดประการหนง

คอ การมองใหเหนความเปนอนหนงอนเดยวกน

เมอมองเหนจดรวมของงานพระศาสนา กเหนตวพระพทธศาสนาทง

หมด แลวการทางานกจะชด

ภาค ๒

มองคนใหถงธรรม(ชาต)

- -

มนษยเปนสตวทประเสรฐดวยการศกษา*

ธรรมชาตพเศษทเปนสวนเฉพาะของมนษย คอ เปน สตวทฝกไดจะพดวา เปนสตวทพฒนาได เปนสตวทศกษาได หรอ เปนสตวทเรยนรได

กมความหมายอยางเดยวกน

จะเรยกวาเปนสตวพเศษกได คอแปลกจากสตวอน ในแงทวาสตวอน

ฝกไมได หรอฝกแทบไมได แตมนษยนฝกได และพรอมกนนนกเปน

สตวทตองฝกดวยพดสนๆ วา มนษยเปนสตวทฝกได และตองฝก

สตวอนแทบไมตองฝก เพราะมนอยไดดวยสญชาตญาณ เกดมาแลว

เรยนรจากพอแมนดหนอย ไมนานเลย มนกอยรอดได อยางลกววคลอด

ออกมาสกครหนง กลกขนเดนได ไปกบแมแลว ลกหานออกจากไขเชาวน

นน พอสายหนอยกวงตามแมลงไปในสระนา วงได วายนาได หากนตามพอ

แมของมนได แตมนเรยนรไดนดเดยว แคพอกนอาหาร เปนตน แลวกอย

ดวยสญชาตญาณไปจนตลอดชวต เกดมาอยางไรกตายไปอยางนน หมนเวยน

กนตอไป ไมสามารถสรางโลกของมนตางหากจากโลกของธรรมชาต

* เนอหาแตนไปจนจบหนงสอน คดจาก "บทเพมเตม: ชวตทเปนอยด ดวยมการศกษาทง

๓ ททาใหพฒนาครบ ๔ (มรรคมองค ๘ สกขา ๓ ภาวนา ๔)" ในหนงสอ พทธธรรม

ฉบบเดม (พมพครงท ๑๐, ส.ค. ๒๕๔๔) หนา ๓๔๓–๓๗๔

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๙๖

แตมนษยนตองฝก ตองเรยนร ถาไมฝก ไมเรยนร กอยไมได ไมตอง

พดถงวาจะอยด แมแตรอดกอยไมได มนษยจงตองอยกบพอแมหรอผเลยง

เปนเวลานบสบป ระหวางนกตองฝกตองหดตองเรยนรไป แมแตกน นง นอน

ขบถาย เดน พด ทกอยางตองฝกทงนน มองในแงนเหมอนเปนสตวทดอย

แตเมอมองในแงบวก วา ฝกได เรยนรได กกลายเปนแงเดน คอ พอ

ฝก เรมเรยนรแลว คราวนมนษยกเดนหนา มปญญาเพมพนขน พดได สอ

สารได มความคดสรางสรรค ประดษฐอะไรๆ ได มความเจรญทงในทาง

นามธรรม และทางวตถธรรม สามารถพฒนาโลกของวตถ เกดเทคโนโลย

ตางๆ มศลปวทยาการ เกดเปนวฒนธรรม อารยธรรม จนกระทงเกดเปน

โลกของมนษยซอนขนมา ทามกลางโลกของธรรมชาต

สตวอนอยางด ทฝกพเศษไดบาง เชน ชาง มา ลง เปนตน ก

๑. ฝกตวเองไมได ตองใหมนษยฝกให

๒. แมมนษยจะฝกให กฝกไดในขอบเขตจากด

แตมนษยฝกตวเองได และฝกไดแทบไมมทสนสด

การฝกศกษาพฒนาตน จงทาใหมนษยกลายเปนสตวทประเสรฐเลศ

สงสด ซงเปนความเลศประเสรฐทสตวทงหลายอนไมม

หลกความจรงนสอนวา มนษยมใชจะประเสรฐขนมาเองลอยๆ แต

ประเสรฐไดดวยการฝก ถาไมฝกแลวจะดอยกวาสตวดรจฉาน จะตาทราม

ยงกวา หรอไมกทาอะไรไมเปนเลย แมจะอยรอดกไมได

ความดเลศประเสรฐของมนษยนน จงอยทการเรยนรฝกศกษาพฒนา

ตนขนไป มนษยจะเอาดไมได ถาไมมการเรยนรฝกฝนพฒนาตน เพราะ

ฉะนน จงตองพดใหเตมวา

“มนษยเปนสตวประเสรฐดวยการฝก”

ไมควรพดแควา มนษยเปนสตวประเสรฐ ซงเปนการพดทตกหลน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๙๗

บกพรอง เพราะวา มนษยน ตองฝกจงจะประเสรฐ ถาไมฝก กไมประเสรฐคาวา “ฝก” น พดตามคาหลกแทๆ คอ สกขา หรอศกษา ถาพด

อยางสมยใหม กไดแกคาวา เรยนร และ พฒนา พดรวมๆ กนไปวา เรยน

รฝกหดพฒนา หรอ เรยนรฝกศกษาพฒนา

ศกยภาพของมนษย คอจดเรมของพระพทธศาสนา

ความจรงแหงธรรมชาตของมนษยในขอทวา มนษยเปนสตวทฝกได

น พระพทธศาสนาถอเปนหลกสาคญ ซงสมพนธกบความเปนพระศาสดา

และการทรงทาหนาทของพระพทธเจา ดงทไดเนนไวในพทธคณบททวา

อนตตโร ปรสทมมสารถ สตถา เทวมนสสาน “เปนสารถฝกคนทควรฝก ผยอดเยยม เปนศาสดา

ของเทวะและมนษยทงหลาย” [ม.ม.๑๒/๙๕/๖๗]

มพทธพจนมากมาย ทเนนยาหลกการฝกฝนพฒนาตนของมนษย

และเราเตอน พรอมทงสงเสรมกาลงใจ ใหทกคนมงมนในการฝกศกษา

พฒนาตนจนถงทสด เชน

วรมสสตรา ทนตา อาชานยา จ สนธวากชรา จ มหานาคา อตตทนโต ตโต วร

“อสดร สนธพ อาชาไนย กญชร และชางหลวง ฝกแลว

ลวนดเลศ แตคนทฝกตนแลวประเสรฐกวา(ทงหมด)นน”

[ข.ธ.๒๕/๓๓/๕๗]

ทนโต เสฏโ มนสเสส.

“ในหมมนษย ผประเสรฐสด คอคนทฝกแลว”

[ข.ธ.๒๕/๓๓/๕๗]

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๙๘

วชชาจรณสมปนโน โส เสฏโ เทวมานเส.

“ผถงพรอมดวยวชชาและจรยะ เปนผประเสรฐสด ทง

ในหมมนษยและมวลเทวา”

[ส.น.๑๖/๗๒๔/๓๓๑]

อตตา ห อตตโน นาโถ โก ห นาโถ ปโร สยาอตตนา ห สทนเตน นาถ ลภต ทลลภ

“ตนแลเปนทพงของตน แทจรงนน คนอนใครเลาจะเปน

ทพงได มตนทฝกดแลวนนแหละ คอไดทพงซงหาไดยาก”

[ข.ธ. ๒๕/๒๒/๓๖]

มนสสภต สมพทธ อตตทนต* สมาหต . . .เทวาป ต นมสสนต . . . . . . . . . . . . . .

“พระสมพทธเจา ทงทเปนมนษยนแหละ แตทรงฝกพระ

องคแลว มพระหฤทยซงอบรมถงทแลว แมเทพทงหลายกนอม

นมสการ” [อง.ปจก.๒๒/๓๑๔/๓๘๖]

คาถานเปนการใหกาลงใจแกมนษยวา มนษยทฝกแลวนน เลศ

ประเสรฐ จนกระทงแมแตเทวดาและพรหมกนอมนมสการ

ความหมายทตองการในทน กคอ การมองมนษยวาเปนสตวทฝกได

และมความสามารถในการฝกตวเองไดจนถงทสด แตตองฝกจงจะเปนอยาง

นนได และกระตนเตอนใหเกดจตสานกตระหนกในการทจะตองปฏบตตาม

หลกแหงการศกษาฝกฝนพฒนาตนนน

ถาใชคาศพทสมยปจจบน กพดวา มนษยมศกยภาพสง มความ

* ทนตะ มาจาก ทมะ ทแปลวา การฝก ซงเปนอกคาหนงทใชแทนสกขาได [ทนตะ คอคน

ทฝกหรอศกษาแลว ถาเปนคนผทจะตอง(ไดรบการ)ฝก กเปน ทมมะ (อยางในบท

พทธคณทยกมาใหดขางตน)]

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๙๙

สามารถทจะฝกศกษาพฒนาตนไดจนถงขนเปนพทธะ

ศกยภาพนเรยกวา โพธ ซงแสดงวาจดเนนอยทปญญา เพราะโพธนน แปลวา ปญญาตรสร คอปญญาททาใหมนษยกลายเปนพทธะ

ในการศกษาตามหลกพทธศาสนาหรอการปฏบตธรรมนน สงสาคญท

จะตองมเปนจดเรมตน คอ ความเชอในโพธน ทเรยกวา โพธศรทธา ซงถอ

วาเปนศรทธาพนฐาน

เมอมนษยเชอในปญญาททาใหมนษยเปนพทธะไดแลว เขากพรอมท

จะศกษาฝกฝนพฒนาตนตอไป

ตามทกลาวมานจะเหนวา คาวา โพธ นน ใหจดเนนทงในดานของศกย-

ภาพทมนษยฝกไดจนถงทสด และในดานของปญญา ใหเหนวาแกนนาของ

การฝกศกษาพฒนานนอยทปญญา และศกยภาพสงสดกแสดงออกท

ปญญา เพราะตวแทนหรอจดศนยรวมของการพฒนาอยทปญญา

เพอจะใหโพธนปรากฏขนมา ทาบคคลใหกลายเปนพทธะ เราจงตอง

มกระบวนการฝกหรอพฒนาคน ทเรยกวาสกขา ซงกคอ การศกษา

สกขา คอกระบวนการการศกษา ทฝกหรอพฒนามนษย ใหโพธปรากฏขน จนในทสดทาใหมนษยนนกลายเปนพทธะ

ชวตทด คอชวตทศกษา

เมอพฒนาคนดวยไตรสกขา ชวตกกาวไปในอรยมรรคา

ชวตนนเปนอนเดยวกนกบการศกษา เพราะชวตคอการเปนอย และ

การทชวตเปนอยดาเนนไป กคอการทตองเคลอนไหว พบประสบการณใหมๆ

และเจอสถานการณใหมๆ ซงจะตองรจก ตองเขาใจ ตองคด ตองปฏบต

หรอจดการอยางใดอยางหนง หรอหาทางแกไขปญหาใหผานรอดหรอลลวง

ไป ทาใหตองมการเรยนร มการพจารณาแกปญหาตลอดเวลา ทงหมดนพด

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๐๐

สนๆ กคอสกขา หรอการศกษา

ดงนน เมอยงมชวตอย ถาจะเปนอยได หรอจะเปนอยใหด กตอง

สกขาหรอศกษาตลอดเวลา พดไดวา ชวตคอการศกษา หรอ ชวตทดคอ

ชวตทมการศกษา มการเรยนร หรอมการฝกฝนพฒนาไปดวย

การศกษาตลอดชวตในความหมายทแท คออยางน ถาจะพดใหหนก

แนน กตองวา “ชวต คอการศกษา”

พดอกอยางหนงวา การดาเนนชวตทด จะเปนชวตแหงสกขาไปในตว

ชวตขาดการศกษาไมได ถาขาดการศกษากไมเปนชวตทด ทจะอยไดอยางด

หรอแมแตจะอยใหรอดไปได

ตรงนเปนการประสานเปนอนเดยวกน ระหวาง การศกษาพฒนามนษย

หรอการเรยนรฝกฝนพฒนาคน ทเรยกวาสกขา กบ การดาเนนชวตทดของ

มนษย ทเรยกวามรรค คอการดาเนนชวตชนดทมการศกษาพฒนาชวตไป

ดวยในตว จงจะเปนชวตทด

สกขา กคอการพฒนาตวเองของมนษย ใหดาเนนชวตไดดงามถก

ตอง ทาใหมวถชวตทเปนมรรคสวน มรรค กคอทางดาเนนชวต หรอวถชวตทถกตองดงามของมนษย

ซงเปนวถชวตแหงการเรยนรฝกฝนพฒนาตนคอสกขามรรค กบ สกขา จงประสานเปนอนเดยวกนจงใหความหมายไดวา สกขา/การศกษา คอการเรยนรทจะใหสามารถ

เปนอยไดอยางด หรอฝกใหสามารถมชวตทด

เปนอนวา ชวตคอการศกษาน เปนของแนนอน แตปญหาอยทวาเรา

จะศกษาเปนหรอไม ถาคนไมรจกศกษา กมชวตเปลาๆ หมายความวา พบ

ประสบการณใหมๆ กไมไดอะไร เจอสถานการณใหมๆ กไมรจะปฏบตอยาง

ไรใหถกตอง ไมมการเรยนร ไมมการพฒนา ไมมการแกปญหา เปนชวตท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๐๑

เลอนลอย เปนชวตทไมด ไมมการศกษา ทางธรรมเรยกวา “พาล” แปลวา มชวตอยเพยงแคดวยลมหายใจเขาออก

เพราะมองความจรงอยางน ทางธรรมจงจดไวใหการศกษา กบชวตทด เปนเรองเดยวกน หรอตองไปดวยกน

ทานถอวา ชวตนเหมอนกบการเดนทางกาวไปๆ และในการเดนทาง

นนกพบอะไรใหมๆ อยเรอย จงเรยกวา “มรรค” หรอ “ปฏปทา” แปลวาทางดาเนนชวต หรอเรยกวา “จรย/จรยะ” แปลวา การดาเนนชวต

มรรค หรอ ปฏปทา จะเปนทางดาเนนชวต หรอวถชวตทด จรยะจะเปนการดาเนนชวตทด กตองมสกขา คอการศกษา เรยนร และพฒนาตนเองตลอดเวลา ดงกลาวแลว

มรรคทถกตอง เรยกวา “อรยมรรค” (มรรคาอนประเสรฐ หรอทาง

ดาเนนชวตทประเสรฐ) กเปนจรยะทด เรยกวา “พรหมจรยะ” (จรยะอยาง

ประเสรฐ หรอการดาเนนชวตทประเสรฐ) ซงกคอมรรค และจรยะ ทเกด

จากสกขา หรอประกอบดวยสกขา

สกขา ทจะใหเกดมรรค หรอจรยะอนประเสรฐ คอสกขาทเปนการ

ฝกฝนพฒนาคนครบทง ๓ ดานของชวต ซงเรยกวา ไตรสกขา แปลวา การ

ศกษาทง ๓ ทจะกลาวตอไป

ชวตม ๓ ดาน การฝกศกษากตองประสานกน ๓ สวน

พฒนาคนแบบองครวม จงเปนเรองธรรมดาของการศกษา

ชวต และการดาเนนชวตของมนษยนน แยกไดเปน ๓ ดาน คอ

๑. ดานสมพนธกบสงแวดลอม การดาเนนชวตตองตดตอสอสาร

สมพนธกบโลก หรอสงแวดลอมนอกตว โดยใช

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๐๒

ก) ทวาร/ชองทางรบรและเสพความรสก* ทเรยกวา อนทรย คอ ตา

ห จมก ลน กาย (รวม ใจ ดวยเปน ๖)

ข) ทวาร/ชองทางทากรรม**� คอ กาย วาจา โดย ทา และพด (รวม

ใจ-คด ดวยเปน ๓)

สงแวดลอมทมนษยตดตอสอสารสมพนธนน แยกไดเปน ๒

ประเภท คอ

๑) สงแวดลอมทางสงคม คอเพอนมนษย ตลอดจนสรรพสตว

๒) สงแวดลอมทางวตถ หรอทางกายภาพ

มนษยควรจะอยรวมกบเพอนมนษยและเพอนรวมโลกดวยด อยาง

เกอกลกน เปนสวนรวมทสรางสรรคของสงคม และปฏบตตอสงแวดลอม

ทางวตถ ตงตนแตการใชตา ห ด ฟง ทงดานการเรยนร และการเสพอารมณ

ใหไดผลด รจกกนอย แสวงหา เสพบรโภคปจจย ๔ เปนตน อยางฉลาด ให

เปนคณแกตน แกสงคม และแกโลก อยางนอยไมใหเปนการเบยดเบยน

๒. ดานจตใจ ในการสมพนธกบสงแวดลอมหรอแสดงออกทกครง

จะมการทางานของจตใจ และมองคประกอบดานจตเกยวของ เรมแตตองม

เจตนา ความจงใจ ตงใจ หรอเจตจานง และมแรงจงใจอยางใดอยางหนง

พรอมทงมความรสกสข หรอทกข สบาย หรอไมสบาย และปฏกรยาตอจาก

สข-ทกขนน เชน ชอบใจ หรอไมชอบใจ อยากจะได อยากจะเอา หรออยาก

จะหน หรออยากจะทาลาย ซงจะมผลชกนาพฤตกรรมทงหลาย ตงแตจะให

ดอะไร หรอไมดอะไร จะพดอะไร จะพดกบใคร วาอยางไร ฯลฯ

๓. ดานปญญา ในการสมพนธกบสงแวดลอมหรอแสดงออกทกครง

กตาม เมอมภาวะอาการทางจตใจอยางหนงอยางใด กตาม องคประกอบอก

* เรยกโดยศพทวา ผสสทวาร หรอ สมผสสทวาร หรอ ปสาททวาร

**� เรยกโดยศพทวา กรรมทวาร (กาย และ วาจา มคาเรยกเฉพาะอกวา โจปนทวาร)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๐๓

ดานหนงของชวต คอ ความรความเขาใจ ความคด ความเชอถอ เปนตน ท

เรยกรวมๆ วาดานปญญา กเขามาเกยวของ หรอมบทบาทดวย

เรมตงแตวา ถามปญญา กแสดงออกและมภาวะอาการทางจตอยางหนง

ถาขาดปญญา กแสดงออกและมภาวะอาการทางจตอกอยางหนง เรามความร

ความเขาใจเรองนนแคไหน มความเชอ มทศนคต มความยดถออยางไร เรา

กแสดงออกหรอมองสงนน ไปตามแนวคด ความเขาใจ หรอแมกระทงคา

นยมอยางนน ทาใหชอบใจ ไมชอบใจ มสขมทกขไปตามนน และเมอเรามอง

เหน เราร เขาใจอยางไร แคไหน เรากแสดงออกหรอมพฤตกรรมของเรา ไป

ตามความรความเขาใจ และภายในขอบเขตของความรของเรานน

ถาปญญา ความร ความเขาใจเกดมากขน หรอเราคดเปน กทาใหเรา

ปรบแกพฤตกรรมและจตใจของเราใหม เชน เจอประสบการณทไมด เรารสก

ไมชอบใจ พอไมชอบใจ กทกข แตถาเกดปญญาคดไดขนมาวา สงทไมดหรอ

ไมชอบนน ถาเราเรยนร เรากไดความร พอมองในแงเรยนร กกลายเปนได

ความไมชอบใจหายไป กลายเปนชอบสงทเคยไมชอบ พอไดความรกเกดความ

สข จากทกขกเปลยนเปนสข ปฏกรยาทแสดงออกมาทางพฤตกรรมกเปลยนไป

ในชวตประจาวน หรอในการประกอบอาชพการงาน เมอเจอคนหนา

บง พดไมด ถาเรามองตามความชอบใจ-ไมชอบใจ ไมใชปญญา เรากโกรธ

แตพอใชโยนโสมนสการ มองตามเหตปจจย คดถงความเปนไปไดแงตางๆ

เชนวาเขาอาจจะมเรองทกข ไมสบายใจอย เพยงคดแคน ภาวะจตกอาจจะ

พลกเปลยนไปเลย จากโกรธกกลายเปนสงสาร อยากจะชวยเขาแกปญหา

ปญญาเปนตวชนา บอกทาง ใหแสงสวาง ขยายขอบเขต ปรบแกจตใจ

และพฤตกรรม และปลดปลอยใหหลดพน

หนาทสาคญของปญญา คอ ปลดปลอย ทาใหเปนอสระ ตวอยางงายๆ

เพยงแคไปทไหน เจออะไร ถาไมรวาคออะไร ไมรจะปฏบตตอมนอยางไร หรอ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๐๔

พบปญหา ไมรวธแกไข จตใจกเกดความอดอด รสกบบคน ไมสบายใจ นคอ

ทกข แตพอปญญามา รวาอะไรเปนอะไร จะทาอยางไร กโลงทนท พฤตกรรม

ตดตนอย พอปญญามา กไปได จตใจอดอนอย พอปญญามา กโลงไป

องคประกอบของชวต ๓ ดานน ทางานไปดวยกน ประสานกนไป

และเปนเหตปจจยแกกน ไมแยกตางหากจากกน

การสมพนธกบโลกดวยอนทรยและพฤตกรรมทางกายวาจา (ดานท ๑)

จะเปนไปอยางไร กขนตอเจตนา ภาวะและคณสมบตของจตใจ (ดานท ๒) และ

ทาไดภายในขอบเขตของปญญา (ดานท ๓)

ความตงใจและความตองการเปนตน ของจตใจ (ดานท ๒) ตอง

อาศยการสอทางอนทรยและพฤตกรรมกายวาจาเปนเครองสนอง (ดานท ๑)

ตองถกกาหนดและจากดขอบเขตตลอดจนปรบเปลยนโดยความเชอถอ

ความคดเหน และความรความเขาใจทมอยและทเพมหรอเปลยนไป (ดานท ๓)

ปญญาจะทางานและจะพฒนาไดดหรอไม (ดานท ๓) ตองอาศย

อนทรย เชน ด ฟง อาศยกายเคลอนไหว เชน เดนไป จบ จด คน ฯลฯ ใช

วาจาสอสารไถถามไดดเพยงใด โดยมทกษะแคไหน (ดานท ๑) ตองอาศย

ภาวะและคณสมบตของจตใจ เชน ความสนใจ ใฝใจ ความมใจเขมแขงส

ปญหา ความขยนอดทน ความรอบคอบ มสต ความมใจสงบแนวแน ม

สมาธ หรอไมเพยงใด เปนตน (ดานท ๒)

นคอการดาเนนไปของชวต ทองคประกอบ ๓ ดานทางานไปดวยกน อาศย

กน ประสานกน เปนปจจยแกกน ซงเปนความจรงของชวตนนตามธรรมดาของ

มน เปนเรองของธรรมชาต และจงเปนเหตผลทบอกอยในตววาทาไมจะตอง

แยกชวตหรอการดาเนนชวตเปน ๓ ดาน จะแบงมากหรอนอยกวานไมได

เมอชวตทดาเนนไปม ๓ ดานอยางน การศกษาทฝกคนใหดาเนนชวต

ไดด กตองฝกฝนพฒนาท ๓ ดานของชวตนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๐๕

ดงนน การฝกหรอศกษา คอ สกขา จงแยกเปน ๓ สวน ดงทเรยกวา

ไตรสกขา เพอฝกฝนพฒนา ๓ ดานของชวตนน ใหตรงกน แตเปนการ

พฒนาพรอมไปดวยกนอยางประสานเปนระบบสมพนธอนหนงอนเดยว

ไตรสกขา: ระบบการศกษา ซงพฒนาชวตทดาเนนไปทงระบบ

ในระบบการดาเนนชวต ๓ ดาน ทกลาวแลวนน เมอศกษาฝกชวต ๓

ดานนนไปแคไหน กเปนอยดาเนนชวตทดไดเทานน ฝกอยางไร กไดอยาง

นน หรอสกขาอยางไร กไดมรรคอยางนนสกขา คอการศกษา ทฝกอบรมพฒนาชวต ๓ ดานนน มดงน

๑. สกขา/การฝกศกษา ดานสมพนธกบสงแวดลอม จะเปนสงแวด

ลอมทางสงคม คอเพอนมนษย ตลอดจนสรรพสตว หรอสงแวดลอมทางวตถ

กตาม ดวยอนทรย (เชน ตา ห) หรอดวยกาย วาจา กตาม เรยกวา ศล (เรยก

เตมวา อธสลสกขา)

๒. สกขา/การฝกศกษา ดานจตใจ เรยกวา สมาธ (เรยกเตมวา

อธจตตสกขา)

๓. สกขา/การฝกศกษา ดานปญญา เรยกวา ปญญา (เรยกเตมวา

อธปญญาสกขา)

รวมความวา การฝกศกษานน ม ๓ อยาง เรยกวา สกขา ๓ หรอ

ไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา ซงพดดวยถอยคาของคนยคปจจบนวา

เปนระบบการศกษาททาใหบคคลพฒนาอยางมบรณาการ และใหมนษยเปน

องครวมทพฒนาอยางมดลยภาพ

เมอมองจากแงของสกขา ๓ จะเหนความหมายของสกขาแตละอยาง ดงน

๑. ศล คอ สกขาหรอการศกษาทฝกในดานการสมพนธตดตอปฏบต

จดการกบสงแวดลอม ทงทางวตถและทางสงคม ทงดวยอนทรยตางๆ และ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๐๖

ดวยพฤตกรรมทางกาย-วาจา พดอกอยางหนงวา การมวถชวตทปลอดเวร

ภยไรการเบยดเบยน หรอการดาเนนชวตทเกอกลแกสงคม และแกโลก

๒. สมาธ คอ สกขาหรอการศกษาทฝกในดานจต หรอระดบจตใจ

ไดแกการพฒนาคณสมบตตางๆ ของจต ทง –

ในดานคณธรรม เชน เมตตา กรณา ความมไมตร ความเหนอกเหนใจ

ความเออเฟอเผอแผ ความสภาพออนโยน ความเคารพ ความซอสตย

ความกตญ

ในดานความสามารถของจต เชน ความเขมแขงมนคง ความเพยร

พยายาม ความกลาหาญ ความขยน ความอดทน ความรบผดชอบ ความมง

มนแนวแน ความมสต สมาธ และ

ในดานความสข เชน ความมปตอมใจ ความมปราโมทยราเรงเบก

บานใจ ความสดชนผองใส ความรสกพอใจ

พดสนๆ วา พฒนาคณภาพ สมรรถภาพ และสขภาพของจต

๓. ปญญา คอ สกขาหรอการศกษาทฝกหรอพฒนาในดานการร

ความจรง เรมตงแตความเชอทมเหตผล ความเหนทเขาสแนวทางของความ

เปนจรง การรจกหาความร การรจกคดพจารณา การรจกวนจฉย ไตรตรอง

ทดลอง ตรวจสอบ ความรเขาใจ ความหยงรเหตผล การเขาถงความจรง

การนาความรมาใชแกไขปญหา และคดการตางๆ

เฉพาะอยางยง เนนการรตรงตามความเปนจรง หรอรเหนตามทมนเปน

ตลอดจนรแจงความจรงทเปนสากลของสงทงปวง จนถงขนรเทาทนธรรมดา

ของโลกและชวต ททาใหมจตใจเปนอสระ ปลอดปญหา ไรทกข เขาถง

อสรภาพโดยสมบรณ

หลกทง ๓ ประการแหงไตรสกขา ทกลาวมาน เปนการศกษาทฝกคน

ใหเจรญพฒนาขนไปในองคประกอบทง ๓ ดานของชวตทดงาม ทไดกลาว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๐๗

แลวขางตน

ยาอกครงหนงวา การฝกศกษาทจะใหมชวตทดงาม เปนสกขา ชวตด

งามทเกดจากการฝกศกษานน เปนมรรค

ระบบแหงสกขา เรมดวยจดปรบพนทใหพรอมทจะทางานฝกศกษา

ไตรสกขา เปนการศกษา ๓ ดาน ทพฒนาชวตไปพรอมกนทงระบบ

แตถามองหยาบๆ เปนภาพใหญ กมองเหนเปนการฝกศกษาทดาเนนไปใน

๓ ดาน/ขนตอน ตามลาดบ (มองไดทงในแงประสานกนและเปนปจจยตอกน)

ศล เปนเหมอนการจดปรบพนทและบรเวณแวดลอม ใหสะอาดหมด

จดเรยบรอยราบรนแนนหนามนคง มสภาพทพรอมจะทางานไดคลองสะดวก

สมาธ เปนเหมอนการเตรยมตวของผทางานใหมเรยวแรงกาลงความ

ถนดจดเจนทพรอมจะลงมอทางาน

ปญญา เปนเหมอนอปกรณทจะใชทางานนนๆ ใหสาเรจ

เชน จะตดตนไม:

ไดพนเหยยบยนทแนนหนามนคง (ศล) + มกาลงแขนแขงแรงจบมด

หรอขวานไดถนดมน (สมาธ) + อปกรณคอมดหรอขวานทใชตดนนไดขนาด

มคณภาพดและลบไวคมกรบ (ปญญา) ไดผลคอตดไมสาเรจโดยไมยาก

อกอปมาหนงทอ าจจะชวยเสรมความชด เจน

บานเรอนทอยททางาน ฝาผพนขรขระหลงคารว รอบอาคารถนนหนทาง

รกรงรง ทงเปนถนไมปลอดภย (ขาดศล) การจดแตง ตงวางสงของเครองใช

จะเตรยมตวอยหรอทางาน อดอดขดของ ไมพรอม ไมสบาย ไมมนใจไปหมด

(ขาดสมาธ) การเปนอยและทางานคดการทงหลาย ไมอาจดาเนนไปไดดวยด

(ขาดปญญา) ชวตและงานไมสมฤทธลจดหมาย

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๐๘

เนองจากไตรสกขา เปนหลกใหญทครอบคลมธรรมภาคปฏบตทงหมด

ในทนจงมใชโอกาสทจะอธบายหลกธรรมหมวดนไดมาก โดยเฉพาะขนสมาธ

และปญญาทเปนธรรมละเอยดลกซง จะยงไมพดเพมเตมจากทไดอธบายไป

แลว แตในขนศลจะพดเพมอกบาง เพราะเกยวของกบคนทวไปมาก และจะ

ไดเปนตวอยางแสดงใหเหนความสมพนธระหวางสกขาทง ๓ ดานนนดวย

การฝกศกษาในขนศล มหลกปฏบตทสาคญ ๔ หมวด คอ*

๑. วนยบญญต เปนเครองมอสาคญขนแรกทใชในการฝกขนศล ม

ตงแตวนยแมบท**

�ของชมชนใหญนอย ไปจนถงวนยสวนตวในชวตประจาวน

วนยบญญต คอการจดตงวางระบบระเบยบแบบแผนเกยวกบการ

ดาเนนชวต และการอยรวมกนของหมมนษย เพอจดปรบเตรยมสภาพชวต

สงคมและสงแวดลอม รวมทงลกษณะแหงความสมพนธตางๆ ใหอยใน

ภาวะทเหมาะและพรอมทจะเปนอย ปฏบตกจ และดาเนนการตางๆ เพอเกอ

หนนกนใหกาวหนาไปอยางไดผลดทสด สจดหมายของชวต ของบคคล ของ

องคกร ของชมชน ตลอดจนของสงคมทงหมดไมวาในระดบใดๆ โดยเฉพาะ

สาคญทสด เพอเออโอกาสใหแตละบคคลฝกศกษาพฒนาชวตของเขาให

ประณตประเสรฐ ทจะไดประโยชนสงสดทจะพงไดจากการทไดมชวตเปนอย

วนยพนฐานหรอขนตนสดของสงคมมนษย ไดแก ขอปฏบตทจะไมใหมการเบยดเบยนกน ๕ ประการ คอ * ศล ๔ หมวดน ตามปกตทานแสดงไวเปนขอปฏบตของพระภกษ เรยกวา ปารสทธศล ๔ มชอท

เรยงตามลาดบ คอ ๑. ปาตโมกขสงวรสล ๒. อนทรยสงวรสล ๓. อาชวปารสทธสล และ ๔.

ปจจยสนนสสตสล หรอ ปจจยปฏเสวนสล (เชน วสทธ.๑/๑๘–๕๖) ททานเรยงขอ ๓. ไวกอนขอ ๔.

นน เหนไดวาเปนไปตามลาดบทเปนจรง คอ ขอ ๓. เปนเรองของปจจยปรเยสนา คอการแสวงหา

ปจจย ซงมากอนปจจยปฏเสวนา คอการเสพปจจย แตในทน มงใหคฤหสถนามาปฏบตใหเหมาะ

กบตนดวย โดยเรมตงแตวยเดก จงเรยกโดยชอทคนแกคนทวไป และเรยงอาชวะเปนขอสดทาย

**� วนยแมบทของพระภกษ เรยกวา ภกขปาตโมกข (ภกขปาฏโมกข กใช)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๐๙

๑. เวนการทารายรางกายทาลายชวต

๒. เวนการละเมดกรรมสทธในทรพยสน

๓. เวนการประพฤตผดทางเพศและละเมดตอคครองของผอน

๔. เวนการพดเทจใหรายหลอกลวง และ

๕. เวนการเสพสรายาเมาสงเสพตด ททาลายสตสมปชญญะ แลวนาไป

สการกอกรรมชวอยางอน เรมตงแตคกคามตอความรสกมนคงปลอดภยของ

ผรวมสงคม

ขอปฏบตพนฐานชดน ซงเรยกงายๆ วา ศล ๕ เปนหลกประกนท

รกษาสงคมใหมนคงปลอดภย เพยงพอทมนษยจะอยรวมกนเปนปกตสข

และดาเนนชวตทากจการตางๆ ใหเปนไปไดดวยดพอสมควร นบวาเปนวนย

แมบทของคฤหสถ หรอของชาวโลกทงหมด

ไมควรมองวนยวาเปนการบบบงคบจากด แตพงเขาใจวาวนยเปนการ

จดสรรโอกาส หรอจดสรรสงแวดลอมหรอสภาวะทางกายภาพใหเออโอกาส

แกการทจะดาเนนชวตและกจการตางๆ ใหไดผลดทสด ตงแตเรองงายๆ

เชน การจดสงของเครองใชเตยงตงโตะเกาอในบานใหเปนทเปนทางทาให

หยบงายใชคลองนงเดนยนนอนสะดวกสบาย การจดเตรยมวางสงเครองมอ

ผาตดของศลยแพทย การจดระเบยบจราจรบนทองถนน วนยของทหาร

วนยของขาราชการ ตลอดจนจรรยาบรรณของวชาชพตางๆ

ในวงกวาง ระบบเศรษฐกจ ระบบสงคม ระบบการเมองการปกครอง

ตลอดจนแบบแผนทกอยางทอยตวกลายเปนวฒนธรรม รวมอยในความ

หมายของคาวา “วนย” ทงสน

สาระของวนย(บญญต) คอ การอาศย(ความรใน)ธรรมคอความจรง

ของสงทงหลายตามทมนเปนอย มาจดสรรตงวางระเบยบระบบตางๆ ขน

เพอใหมนษยไดประโยชนสงสดจากธรรมคอความจรงนน

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๑๐

พระพทธเจาทรงมงจะใหคนจานวนมาก ไดประโยชนจากธรรมทพระองคไดตรสร จงทรงตงชมชนเรยกวาสงฆะขน โดยบญญตวนย คอจดตง

วางระเบยบระบบตางๆ ทจะใหสงฆะนนเปนแหลงทผสมครเขามา ไดมความ

เปนอย มวถชวต มกจหนาท มระบบการอยรวมกน การดาเนนกจการงาน การ

สมพนธกนเองและสมพนธกบบคคลภายนอก มวธแสวงหาจดสรรแบงปนและ

บรโภคปจจย ๔ และการจดสรรสภาพแวดลอมทกอยางทเออเกอกลเหมาะกน

พรอมทงปดกนชองโหวโอกาสทจะกอเกอแกการทเสอมเสยหาย ทาทกอยาง

ใหอานวยโอกาสมากทสด แกการทแตละบคคลจะฝกศกษาพฒนาตน ให

เจรญในไตรสกขากาวหนาไปในมรรค และบรรลผลทพงไดจากชวตทดงาม

ประเสรฐ เขาถงธรรมสงสด ทงวชชา วมตต วสทธ สนต นพพาน กบทงให

ชมชนแหงสงฆะนนเปนแหลงแผธรรมเพอขยายประโยชนสขใหกวางขวางออกไปโดยรอบและทวไปในโลก

พดสนๆ การจดตงวางระเบยบระบบแกชมชนหรอสงฆะดงวาน คอ วนย

โดยนยน วนย(บญญต) จงเปนจดเรมตนในกระบวนการฝกศกษาพฒนา

มนษย เปนกระบวนการพนฐานในการฝกพฤตกรรมทด และจดสรรสภาพ

แวดลอม ทจะปองกนไมใหมพฤตกรรมทไมด แตใหเออตอการมพฤตกรรม

ทดทพงประสงค พรอมทงฝกคนใหคนกบพฤตกรรมทด จนพฤตกรรมเคย

ชนทดนน กลายเปนพฤตกรรมเคยชนและเปนวถชวตของเขา ตลอดจนการ

จดระเบยบระบบทงหลายทงปวงในสงคมมนษยเพอใหเกดผลเชนนน

เมอใดการฝกศกษาไดผล จนพฤตกรรมทดตามวนย กลายเปน

พฤตกรรมเคยชน อยตว หรอเปนวถชวตของบคคล เมอนนกเกดเปนศล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๑๑

ชวตทง ๓ ดาน การศกษาทง ๓ ขน ประสานพรอมไปดวยกน

๒. อนทรยสงวร แปลตามแบบวา การสารวมอนทรย หมายถง

การใชอนทรย เชน ตาด หฟง อยางมสต มใหถกความโลภ ความโกรธ

ความแคนเคอง ความหลง ความรษยา เปนตน เขามาครอบงา แตใชใหเปน

ใหไดประโยชน โดยเฉพาะใหเกดปญญา รความจรง และไดขอมลขาวสารตรง

ตามสภาวะ ทจะนาไปใชในการแกปญหาและทาการสรางสรรคตางๆ ตอไป

ควรทราบวา เพอความเขาใจงายสาหรบคนทวไป โดยสรป อนทรย

คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ทาหนาท ๒ อยาง คอ

๑) หนาทร คอรบรขอมลขาวสาร เชน ตาด รวาเปนอะไร วาเปน

นาฬกา เปนกลองถายรป เปนดอกไม ใบไมสเขยว สแดง สเหลอง รปราง

ยาวสนใหญเลก หไดยนเสยงวา ดง เบา เปนถอยคาสอสารวาอยางไร เปนตน

๒) หนาทรสก หรอรบความรสก พรอมกบรบรขอมลเรากมความ

รสกดวย บางทตวเดนกลบเปนความรสก เชน เหนแลวรสกสบายหรอไม

สบาย ถกตาไมถกตา สวยหรอนาเกลยด ถกหไมถกห เสยงนมนวลไพเราะ

หรอดงแสบแกวหราคาญ เปนตน

• หนาทดานร เรยกงายๆ วา ดานเรยนร หรอศกษา

• หนาทดานรสก เรยกงายๆ วา ดานเสพ

พดสนๆ วา อนทรยทาหนาท ๒ อยาง คอ ศกษา กบ เสพ

ถาจะใหชวตของเราพฒนา จะตองใชอนทรยเพอรหรอศกษาใหมาก

มนษยทไมพฒนา จะใชอนทรยเพอเสพความรสกเปนสวนใหญ บางทแทบ

ไมใชเพอการศกษาเลย เมอมงแตจะหาเสพความรสกทถกห ถกตา สวยงาม

สนนสนานบนเทง เปนตน ชวตกวนวายอยกบการวงไลหาสงทชอบใจ และ

ดนรนหลกหนสงทไมชอบใจ วนเวยนอยแคความชอบใจ-ไมชอบใจ รก-ชง

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๑๒

ตดใจ-เกลยดกลว หลงใหล-เบอหนาย แลวกฝากความสขความทกขของตน

ไวใหขนกบสงเสพบรโภค

เมอเวลาผานไป ชวตทไมไดฝกฝนพฒนา กไมเหนประจกษศกยภาพท

ตนม และไมมอะไรทจะใหแกโลกน หรอแกสงคม การเกดมาไดเสพ กลาย

เปนความสญเปลา

ถาไมมวหลงตดอยกบการหาเสพความรสก ทเปนไดแคนกบรโภค แต

รจกใชอนทรยเพอศกษา สนองความตองการรหรอความใฝร กจะใชตา หเปนตน ไปในทางการเรยนร และจะพฒนาไปเรอยๆ ปญญาจะเจรญงอกงาม

ความใฝรใฝสรางสรรคจะเกดขน กลายเปนนกผลตนกสรางสรรค และจะได

พบกบความสขอยางใหมๆ ทพฒนาขยายขอบเขตและประณตยงขน พรอมกบ

ความใฝรใฝสรางสรรคทกาวหนาไป เปนผมชวตทดงาม และมคณคาแกสงคม

๓. ปจจยปฏเสวนา คอการเสพบรโภคปจจย ๔ รวมทงสงของ

เครองใชทงหลาย ตลอดจนเทคโนโลย

ศลในเรองน คอการฝกศกษาใหรจกใชสอยเสพบรโภคสงตางๆ ดวย

ปญญาทรเขาใจคณคาหรอประโยชนทแทจรงของสงนนๆ เรมตงแตอาหาร ก

พจารณารเขาใจความจรงวา รบประทานเพอเปนเครองหลอเลยงชวต ใหราง

กายมสขภาพแขงแรง ชวยใหสามารถดาเนนชวตทดงาม อยางทตรสไววา

ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน พจารณาโดยแยบคายแลว จงเสพ(นงหม)จวร เทาทวา เพอปองกนความหนาว รอน สมผสแหงเหลอบ ยง ลม แดด และสตวเลอยคลาน เทาทวา เพอปกปดอวยวะทควรละอาย

พจารณาโดยแยบคายแลว จงเสพ(ฉน)อาหารบณฑบาต มใชเพอสนก มใชเพอมวเมา มใชเพอสวยงาม มใชเพอโออวด แตเสพ(ฉน) เทาทวา เพอใหรางกายนดารงอยได เพอยงชวตใหเปนไป เพอระงบความหว เพอเกอหนนชวตทประเสรฐ ดวยการปฏบต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๑๓

ดงน เราจะกาจดเวทนาเกา (ความไมสบายเพราะความหว) เสยดวย จะไมใหเวทนาใหม (เชนความอดอด แนน จกเสยด) เกดขนดวย เรากจะมชวตดาเนนไป พรอมทงความไมมโทษ และความอยผาสก*

การบรโภคดวยปญญาอยางน ทานเรยกวาเปนการรจกประมาณใน

การบรโภค หรอการบรโภคพอด หรอกนพอด เปนการบรโภคทคมคา ได

ประโยชนอยางแทจรง ไมสนเปลอง ไมสญเปลา และไมเกดโทษ อยางทบาง

คนกนมาก จายแพง แตกลบเปนโทษแกรางกาย

เมอจะซอหาหรอเสพบรโภคอะไรกตาม ควรฝกถามตวเองวา เราจะใช

มนเพออะไร ประโยชนทแทจรงของสงนคออะไร แลวซอหามาใชใหได

ประโยชนทแทจรงนน ไมบรโภคเพยงดวยตณหาและโมหะ เพยงแคตนเตน

เหนแกความโกเก เหมเหอไปตามกระแสคานยมเปนตน โดยไมไดใชปญญาเลย

พงระลกไววา การเสพบรโภค และเรองเศรษฐกจทงหมด เปนปจจยคอเปนเครองเกอหนนการพฒนาชวตทดงาม ไมใชเปนจดหมายของชวต ชวต

มใชจบทน ชวตไมใชอยแคน

เมอปฏบตถกตองตามหลกน กจะเปนคนทกนอยเปน เปนผมศลอก

ขอหนง

๔. สมมาอาชวะ คอการหาเลยงชพโดยทางชอบธรรม ซงเปนศล

ขอสาคญอยางหนง เมอนามาจดเขาชดศล ๔ ขอน และเนนสาหรบพระภกษ

ทานเรยกวา “อาชวปารสทธ” (ความบรสทธแหงอาชวะ) เปนเรองของความ

สจรตเกยวกบ ปจจยปรเยสนา คอการแสวงหาปจจย (ตอเนองกบขอ ๓

ปจจยปฏเสวนา คอการใชสอยเสพบรโภคปจจย)

ศลขอน ในขนพนฐาน หมายถงการเวนจากมจฉาชพ ไมประกอบ

อาชพทผดกฎหมาย ผดศลธรรม แตหาเลยงชพโดยทางสจรต * ม.ม.๑๒/๑๔/๑๗

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๑๔

วาโดยสาระ คอ ไมประกอบอาชพทเปนการเบยดเบยน กอความเดอด

รอนเสยหายแกชวตอน และแกสงคม หรอทจะทาชวต จตใจ และสงคมให

เสอมโทรมตกตา ดงนนสาหรบคฤหสถ จงมพทธพจนแสดงอกรณยวณชชาคอการคาขายทอบาสกไมพงประกอบ ๕ อยาง

* ไดแก การคาอาวธ การคา

มนษย การคาสตวขายเพอฆาเอาเนอ การคาของเมา (รวมทงสงเสพตดทง

หลาย) และการคายาพษ

เมอเวนมจฉาชพ กประกอบสมมาชพ ซงเปนการงานทเปนไปเพอแก

ปญหาและชวยสรางสรรคเกอกลแกชวตและสงคมอยางใดอยางหนง อนจะ

ทาใหเกดปตและความสขไดทกเวลา ไมวาระลกนกขนมาคราวใด กอมใจ

ภมใจวาเราไดทาชวตใหมคณคาไมวางเปลา ซงจะเปนปจจยหนนใหเจรญ

กาวหนายงขนไปในมรรค โดยเฉพาะระดบจตใจหรอสมาธ

สมมาชพ นอกจากเปนอาชพการงานทเปนประโยชนแกชวตและ

สงคมแลว ยงเปนประโยชนในดานการศกษาพฒนาชวตของตนเองดวย ซง

ผทางานควรตงใจใชเปนโอกาสในการพฒนาตน เชน เปนแดนฝกฝนพฒนา

ทกษะตางๆ ฝกกายวาจากรยามารยาท พฒนาความสามารถในการสอสาร

สมพนธกบเพอนมนษย ฝกความเขมแขงขยนอดทน ความมวนย ความรบ

ผดชอบ ความมฉนทะ มสต และสมาธ พฒนาความสขในการทางาน และ

พฒนาดานปญญา เรยนรจากทกสงทกเรองทเกยวของเขามา คดคนแกไข

ปรบปรงการงาน และการแกปญหาตางๆ

ทงน ในความหมายทลกลงไป การเลยงชวตดวยสมมาชพ ทานรวม

ถงความขยนหมนเพยร และการปฏบตใหไดผลดในการประกอบอาชพท

สจรต เชน ทางานไมใหคงคางอากล เปนตน ดวย

* อง.ปจก.๒๒/๑๗๗/๒๓๓

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๑๕

อาชพการงานนน เปนกจกรรมทครองเวลาสวนใหญแหงชวตของเรา

ถาผใดมโยนโสมนสการ คดถก ปฏบตถก ตออาชพการงานของตน นอก

จากไดบาเพญประโยชนเปนอนมากแลว กจะไดประโยชนจากการงานนนๆ

มากมาย ทาใหงานนนเปนสวนแหงสกขา เปนเครองฝกฝนพฒนาชวตของ

ตนใหกาวไปในมรรคไดดวยด

การฝกศกษาในดานและในขนศล ๔ ประเภท ทกลาวมาน จะตองเอา

ใจใสใหความสาคญกนใหมาก เพราะเปนททรงตวปรากฏตวของวถชวตดงาม

ทเรยกวามรรค และเปนพนฐานของการกาวไปสสกขาคอการศกษาทสงขนไป

ถาขาดพนฐานนแลว การศกษาขนตอไปกจะงอนแงนรวนเร เอาดไดยาก

สวนสกขาดานจตหรอสมาธ และดานปญญา ทเปนเรองลกละเอยด

กวางขวางมาก จะยงไมกลาวเพมจากทพดไปแลว

กอนจะผานไป มขอควรทาความเขาใจทสาคญในตอนน ๒ ประการ คอ

๑. ในแงไตรสกขา หรอในแงความประสานกนของสกขาทง ๓ ได

กลาวแลววา ชวตคนทง ๓ ดาน คอ การสมพนธกบโลก จตใจ และความร

ความคด ทางานประสานเปนปจจยแกกน ดงนน การฝกศกษาทง ๓ ดาน

คอ ศล สมาธ และปญญา กจงดาเนนไปดวยกน

ทพดวา สกขา/ฝกศกษาขนศลน มใชหมายความวาเปนเรองของศล

อยางเดยว แตหมายความวา ศลเปนแดนหรอดานทเรากาลงเขามาปฏบตจด

การหรอทาการฝกอยในตอนนขณะน แตตวทางานหรอองคธรรมททางานใน

การฝก กมครบทงศล สมาธ และปญญา

ถามองดใหด จะเหนชดวา ตวทางานสาคญๆ ในการฝกศลน กคอ

องคธรรมฝายจตหรอสมาธ และองคธรรมฝายปญญา

ดงายๆ ทศลขออนทรยสงวรนน ตวทางานหลกกคอสต ซงเปนองค

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๑๖

ธรรมฝายจตหรอหมวดสมาธ และถาการฝกศกษาตรงนถกตอง กปญญา

นนแหละททางานมาก มาใชประโยชนและเดนหนา

พดดวยภาษางายๆ วา ในขนศลน ธรรมฝายจต/สมาธ และปญญา

มาทางานกบเรองรปธรรม ในแดนของศล เพอชวยกนฝกฝนพฒนาศล และ

ในการทางานน ทงสมาธและปญญากฝกศกษาพฒนาตวมนเองไปดวย

ในขนหรอดานอนๆ กเชนเดยวกน ทงศล สมาธ และปญญา ตางก

ชวยกนรวมกนทางานประสานกนตามบทบาทของตนๆ

๒. ในแงมรรค หรอในแงคณสมบตภายในของชวต ขณะทมการ

ฝกศกษาดวยไตรสกขานน ถามองเขาไปในชวตทดาเนนอย คอมรรคทรบ

ผลจากการฝกศกษาของสกขา กจะเหนวา กระบวนธรรมของการดาเนนชวต

กกาวไปตามปกตของมน โดยมปญญาในชอวาสมมาทฏฐเปนผนากระบวน

ของชวตนนทง ๓ ดาน สมมาทฏฐนมองเหนรเขาใจอยางไรเทาไร กคดพด

ทาดาเนนชวตไปในแนวทางนนอยางนน และไดแคนน

แตเมอการฝกศกษาของไตรสกขาดาเนนไป ปญญาชอสมมาทฏฐนน

กพฒนาตวมนเองดวยประสบการณทงหลายจากการฝกศกษานน เฉพาะ

อยางยงดวยการทางานคดวจยสบคนไตรตรองของสมมาสงกปปะ ทาให

มองเหนรเขาใจกวางลกชดเจนทวตลอดถงความจรงยงขนๆ แลวกจดปรบ

นากระบวนธรรมกาวหนาใหเปนมรรคทสมบรณใกลจดหมายยงขนๆ ไป

การศกษาจะดาเนนไป มปจจยชวยเกอหนน

ขอยอนยาวา มรรค คอการดาเนนชวตหรอวถชวตทด แตจะดาเนน

ชวตดไดกตองมการฝกฝนพฒนา ดงนนจงตองมการฝกศกษาทเรยกวา สกขา

มรรค เปนจดหมายของ สกขา การทใหมไตรสกขา กเพอใหคนม

ชวตทเปนมรรค และกาวไปในมรรคนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๑๗

ดวยการฝกตามระบบแหงไตรสกขา องค ๘ ของมรรคจะเกดขนเปน

คณสมบตของคน และเจรญพฒนา ทาใหมชวตด ทเปนมรรค และกาวไป

ในมรรคนน

อยางไรกด กระบวนการแหงสกขา มใชวาจะเรมขนมาและคบหนาไป

เองลอยๆ แตตองอาศยปจจยเกอหนนหรอชวยกระตน

เนองจากปจจยทวานเปนตวนาเขาสสกขา จงจดวาอยในขนกอนมรรคและการนาเขาสสกขานเปนเรองสาคญมาก ดวยเหตนจงทาใหแบงกระบวน

การแหงการศกษาออกเปน ๒ ขนตอนใหญ คอ ขนนาเขาสสกขา และ

ขนไตรสกขา

๑. ขนนาสสกขา หรอ การศกษาจดตงขนกอนทจะเขาสไตรสกขา เรยกอกอยางหนงวา ขนกอนมรรค

เพราะมรรค หรอเรยกใหเตมวามรรคมองค ๘ นน กคอ วถแหงการดาเนน

ชวต ทเกดจากการฝกศกษาตามหลกไตรสกขานนเอง

เมอมองในแงของมรรค กเรมจากสมมาทฏฐ คอความเหนชอบ ซง

เปนปญญาในระดบหนง

ปญญาในขนน เปนความเชอและความเขาใจในหลกการทวๆ ไป

โดยเฉพาะความเชอวาสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย หรอการถอหลกการ

แหงเหตปจจย ซงเปนความเชอทเปนฐานสาคญของการศกษา ทจะทาใหม

การพฒนาตอไปได เพราะเมอเชอวาสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย พอม

อะไรเกดขน กตองคดคนสบสาวหาเหตปจจย และตองปฏบตใหสอดคลอง

กบเหตปจจย เชนทาเหตปจจยทจะใหเกดผลทตองการ การศกษากเดนหนา

ในทางตรงขาม ถามทฏฐความคดเหนเชอถอทผด กจะตดหนทางท

จะพฒนาตอไป เชน ถาเชอวาสงทงหลายจะเปนอยางไรกเปนไปเองแลวแต

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๑๘

โชค หรอเปนเพราะการดลบนดาล คนกไมตองศกษาพฒนาตน เพราะไมร

จะพฒนาไปทาไม

ดงนน ในกระบวนการฝกศกษาพฒนาคน เมอเรมตนจงตองม

ปญญาอยบาง นนคอปญญาในระดบของความเชอในหลกการทถกตอง ซง

เมอเชอแลวกจะนาไปสการศกษา

คราวน สงทตองพจารณาตอไป กคอ สมมาทฏฐ ซงเปนฐานหรอ

เปนจดเรมใหคนมการศกษาพฒนาตอไปไดน จะเกดขนในตวบคคลไดอยาง

ไร หรอทาอยางไรจะใหบคคลเกดมสมมาทฏฐ

ในเรองน พระพทธเจาไดตรสแสดง ปจจยแหงสมมาทฏฐ ๒ อยาง* คอ

๑. ปจจยภายนอก ไดแก ปรโตโฆสะ

๒. ปจจยภายใน ไดแก โยนโสมนสการ

ตามหลกการน การมสมมาทฏฐอาจเรมจากปจจยภายนอก เชน พอ

แม ครอาจารย ผใหญ หรอวฒนธรรม ซงทาใหบคคลไดรบอทธพลจาก

ความเชอ แนวคด ความเขาใจ และภมธรรมภมปญญา ทถายทอดตอกนมา

ถาสงทไดรบจากการแนะนาสงสอนถายทอดมานนเปนสงทดงามถก

ตอง อยในแนวทางของเหตผล กเปนจดเรมของสมมาทฏฐ ทจะนาเขาส

กระแสการพฒนาหรอกระบวนการฝกศกษา ในกรณอยางน สมมาทฏฐเกด

จากปจจยภายนอกทเรยกวา ปรโตโฆสะ

ถาไมเชนนน บคคลอาจเขาสกระแสการศกษาพฒนาโดยเกดปญญา

ทเรยกวาสมมาทฏฐนน ดวยการใชโยนโสมนสการ คอการรจกคด รจก

พจารณาดวยตนเอง

แตคนสวนใหญจะเขาสกระแสการศกษาพฒนาดวยปรโตโฆสะ

เพราะคนทมโยนโสมนสการแตแรกเรมนน หาไดยาก * อง.ทก.๒๐/๓๗๑/๑๑๐

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๑๙

“ปรโตโฆสะ” แปลวา เสยงจากผอน คออทธพลจากภายนอก เปนคา

ทมความหมายกลางๆ คออาจจะดหรอชว ถกหรอผดกได ถาปรโตโฆสะ นน

เปนบคคลทด เราเรยกวา กลยาณมตร ซงเปนปรโตโฆสะชนดทมคณภาพ

โดยเฉพาะทไดเลอกสรรกลนกรองแลว เพอใหมาทางานในดานการศกษา

ถาบคคลและสถาบนทมบทบาทสาคญมากในสงคม เชน พอแม คร

อาจารย สอมวลชน และองคกรทางวฒนธรรม เปนปรโตโฆสะทด คอเปน

กลยาณมตร กจะนาเดกไปสสมมาทฏฐ ซงเปนฐานของการพฒนาตอไป

อยางไรกตาม คนทพฒนาดแลวจะมคณสมบตทสาคญ คอ พงตนได

โดยมอสรภาพ แตคณสมบตนจะเกดขนตอเมอเขารจกใชปจจยภายใน

เพราะถาเขายงตองอาศยปจจยภายนอก กคอ การทยงตองพงพา ยงไมเปน

อสระ จงยงไมสามารถพงตนเองได ดงนน จดเนนจงอยทปจจยภายในแตเราอาศยปจจยภายนอกมาเปนสอในเบองตน เพอชวยจดสรรสง

แวดลอมทเออและปจจยเกอหนนทงหลาย โดยเฉพาะการทจะชกนาใหผ

เรยนสามารถใชโยนโสมนสการ ทเปนปจจยภายในของตวเขาเอง

เมอรหลกนแลว เรากดาเนนการพฒนากลยาณมตรขนมาชวยชกนาคนใหรจกใชโยนโสมนสการ

นอกจากปรโตโฆสะทเปนกลยาณมตร และโยนโสมนสการ ซงเปน

องคประกอบหลก ๒ อยางนแลว ยงมองคประกอบเสรมทชวยเกอหนนใน

ขนกอนเขาสมรรคอก ๕ อยาง จงรวมทงหมดม ๗ ประการ

องคธรรมเกอหนนทง ๗ ทกลาวมานน มชอเรยกวาบพนมตของมรรค*

เพราะเปนเครองหมายบงบอกลวงหนาถงการทมรรคจะเกดขน หรอเปนจด

เรมทจะนาเขาสมรรค อาจเรยกเปนภาษางายๆ วา แสงเงนแสงทองของ

* ข.ม.๑๙/๑๒๙-๑๓๗/๓๖–๓๗ (คาแปลแบบชวยจา นามาจากหนงสอ ธรรมนญชวต พ.ศ. ๒๕๔๒)

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๒๐

(วถ)ชวตทดงาม หรอเรยกในแงสกขาวา รงอรณของการศกษา ดงน

๑. กลยาณมตตตา (มกลยาณมตร=แสวงแหลงปญญาและแบบอยาง

ทด) ไดแก ปรโตโฆสะทด ซงเปนปจจยภายนอก ทไดกลาวแลว

๒. ศลสมปทา (ทาศลใหถงพรอม=มวนยเปนฐานของการพฒนาชวต)

คอ ประพฤตด มวนย มระเบยบในการดาเนนชวต ตงอยในความสจรต

และมความสมพนธทางสงคมทดทเกอกล

๓. ฉนทสมปทา (ทาฉนทะใหถงพรอม=มจตใจใฝรใฝสรางสรรค) คอ

พอใจใฝรกในความร อยากรใหจรง และปรารถนาจะทาสงทงหลายใหดงาม*

*

๔. อตตสมปทา (ทาตนใหถงพรอม=มงมนฝกตนจนเตมสดภาวะทความ

เปนคนจะใหถงได) คอการทาตนใหถงความสมบรณแหงศกยภาพของความ

เปนมนษย โดยมจตสานกในการทจะฝกฝนพฒนาตนอยเสมอ

๕. ทฏฐสมปทา (ทาทฏฐใหถงพรอม=ถอหลกเหตปจจยมองอะไรๆ ตาม

เหตและผล) คอ มความเชอทมเหตผล ถอหลกความเปนไปตามเหตปจจย

๖. อปปมาทสมปทา (ทาความไมประมาทใหถงพรอม=ตงตนอยใน

ความไมประมาท) คอ มสตครองตว เปนคนกระตอรอรน ไมเฉอยชา ไม

ปลอยปละละเลย โดยเฉพาะมจตสานกตระหนกในความเปลยนแปลง ซง

ทาใหเหนคณคาของกาลเวลา และรจกใชเวลาใหเปนประโยชน

๗. โยนโสมนสการสมปทา (ทาโยนโสมนสการใหถงพรอม=ฉลาดคด

*

* ฉนทะ เปนธรรมทสาคญยงอยางหนง มความหมายเปนภาษาบาลวา “กตตกมยตา” แปล

วา ความเปนผใครเพอจะทา คอ ตองการทา หรออยากทา ไดแกการมความปรารถนาดตอ

ทกสงทกอยางทพบเหนเกยวของ และอยากจะทาใหสงนนๆ ดงามสมบรณเตมตามภาวะท

ดทสดของมน

ฉนทะ เปนธรรมทพฒนาโดยอาศยปญญา และพงพฒนาขนมาแทนท หรออยางนอยให

ดลกบ ตณหา (ความอยากเกยวกบตวตน เชน อยากได อยากเสพ อยากเปน อยากคง

อยตลอดไป อยากสญสลายหรออยากทาลาย)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๒๑

แยบคายใหไดประโยชนและความจรง) รจกคด รจกพจารณา มองเปน คด

เปน เหนสงทงหลายตามทมนเปนไป ในระบบความสมพนธแหงเหตปจจย ร

จกสอบสวนสบคนวเคราะหวจย ใหเหนความจรง หรอใหเหนแงดานทจะทา

ใหเปนประโยชน สามารถแกไขปญหาและจดทาดาเนนการตางๆ ใหสาเรจได

ดวยวธการแหงปญญา ทจะทาใหพงตนเองและเปนทพงของคนอนได

ในการศกษานน ปจจยตวแรก คอกลยาณมตร อาจชวยชกนา หรอ

กระตนใหเกดปจจยตวอน ตงแตตวท ๒ จนถงตวท ๗

การทจะมกลยาณมตรนน จดแยกไดเปนการพฒนา ๒ ขนตอน

ขนแรก กลยาณมตรนนเกดจากผอนหรอสงคมจดให ซงจะทาใหเดก

อยในภาวะทเปนผรบ และยงมการพงพามาก

ขนทสอง เมอเดกพฒนามากขน คอรจกใชโยนโสมนสการแลว เดก

จะมองเหนคณคาของแหลงความร และนยมแบบอยางทด แลวเลอกหา

กลยาณมตรเอง โดยรจกปรกษาไตถาม เลอกอานหนงสอ เลอกชมรายการ

โทรทศนทดมประโยชน เปนตน

พฒนาการในขนทเดกเปนฝายเลอกคบหากลยาณมตรเองน เปน

ความหมายของความมกลยาณมตรทตองการในทน และเมอถงขนนแลว

เดกจะทาหนาทเปนกลยาณมตรของผอนไดดวย อนนบเปนจดสาคญของ

การทจะเปนผมสวนรวมในการสรางสรรคและพฒนาสงคม

ถาบคคลมปจจย ๗ ขอนแลว กเชอมนไดวาเขาจะมชวตทดงาม และ

กระบวนการศกษาจะเกดขนอยางแนนอน เพราะปจจยเหลานเปนสวนขยาย

ของมรรค หรอของไตรสกขานนเอง ทยนออกมาเชอมตอเพอรบหรอดงคน

เขาสกระบวนการฝกศกษาพฒนา โดยเปนทงตวชกนาเขาสไตรสกขา และ

เปนตวเรง และคอยเสรมใหการฝกศกษาของไตรสกขาเดนหนาไปดวยด

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๒๒

การศกษา[ทสงคม]จดตง ตองไมบดบงการศกษาทแทของชวต

การศกษาทจดทากนอยางเปนงานเปนการ เปนกจการของรฐของ

สงคม กคอการยอมรบความสาคญและดาเนนการในขนของ ปจจยขอท ๑คอ ความมกลยาณมตร ทเปน ปจจยภายนอก นนเอง

ปจจยขอท ๑ นเปนเรองใหญ มความสาคญมาก รฐหรอสงคมนนเอง

ทาหนาทเปนกลยาณมตร ดวยการจดสรรและจดเตรยมบคลากรทจะดาเนนบท

บาทของกลยาณมตร เชน ครอาจารย ผบรหาร พรอมทงอปกรณ และปจจย

เกอหนนตางๆ ถงกบตองจดเปนองคกรใหญโต ใชจายงบประมาณมากมาย

ถาไดกลยาณมตรทด มคณสมบตทเหมาะ และมความรเขาใจชดเจน

ในกระบวนการของการศกษา สานกตระหนกตอหนาทและบทบาทของตน

ในกระบวนการแหงสกขานน มเมตตา ปรารถนาดตอชวตของผเรยนดวยใจ

จรง และพรอมทจะทาหนาทของกลยาณมตร กจการการศกษาของสงคมก

จะประสบความสาเรจดวยด

ดงนน การสรางสรรจดเตรยมกลยาณมตร จงเปนงานใหญทสาคญ

ยง ซงควรดาเนนการใหถกตอง อยางจรงจง ดวยความไมประมาท

อยางไรกด จะตองระลกตระหนกไวตลอดเวลาวา การพยายามจดให

มปรโตโฆสะทด ดวยการวางระบบองคกรและบคลากรกลยาณมตรขนทงหมด

น แมจะเปนกจการทางสงคมทจาเปนและสาคญอยางยง และแมจะทาอยาง

ดเลศเพยงใด กอยในขนของการนาเขาสการศกษา เปนขนตอนกอนมรรค

และเปนเรองของปจจยภายนอกทงนน พดสนๆ วาเปน การศกษาจดตง

การศกษาจดตง กคอ กระบวนการชวยชกนาคนเขาสการศกษา โดยการดาเนนงานของกลยาณมตร

ในกระบวนการศกษาจดตงน ผทาหนาทเปนกลยาณมตร และผ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๒๓

ทางานในระบบจดสรรปรโตโฆสะ ทงหมด พงระลกตระหนกตอหลกการ

สาคญบางอยาง เพอความมนใจในการทจะปฏบตใหถกตอง และปองกน

ความผดพลาด ดงตอไปน

• โดยหลกการ กระบวนการแหงการศกษาดาเนนไปในตวบคคล

โดยสมพนธกบโลก/สงแวดลอม/ปจจยภายนอก ทงในแงรบเขา แสดงออก

และปฏสมพนธ

สาหรบคนสวนใหญ กระบวนการแหงการศกษาอาศยการโนมนาและ

เกอหนนของปจจยภายนอกเปนอยางมาก ถามแตปจจยภายนอกทไมเออ

คนอาจจะหมกจมตดอยในกระบวนการเสพความรสก และไมเขาสการศกษา

เราจงจดสรรปจจยภายนอก ทจะโนมนาและเกอหนนปจจยภายในทดให

พฒนาขนมา ซงจะนาเขาเขาสการศกษา และกาวไปในทางชวตทเปนมรรค

• โดยความมงหมาย เราจดสรรและเปนปจจยภายนอกในฐานะ

กลยาณมตร ทจะโนมนาใหปจจยภายในทดพฒนาขนมาในตวเขาเอง และ

เกอหนนใหกระบวนการแหงการศกษาในตวของเขา พาเขากาวไปในมรรค

พดสนๆ วา ตวเราทเปนปจจยภายนอกน จะตองตอหรอจดไฟปจจย

ภายในของเขาขนมาใหได ความสาเรจอยทเขาเกดมปจจยภายใน (โยนโส-

มนสการ และบพนมตแหงมรรคขออนๆ อก ๕) ซงจะนาเขาเขาสกระบวนการ

แหงการศกษา (ศล สมาธ ปญญา) ททาใหเขากาวไปในมรรค ดวยตวเขาเอง

• โดยขอบเขตบทบาท ระลกตระหนกชดตอตาแหนงหนาทของตน

ในฐานะกลยาณมตร/ปจจยภายนอก ทจะชวย(โนมนาเกอหนน)ใหเขาศกษา

สกขาอยทตวเขา มรรคอยในชวตของเขา เราตองจดสรรและเปนปจจยภาย

นอกทดทสด

แตปจจยภายนอกทวา “ดทสด” นน อยทหนนเสรมปจจยภายในของ

เขาใหพฒนาอยางไดผลทสด และใหเขาเดนไปไดเอง ไมใชวาดจนกลายเปน

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๒๔

ทาใหเขาไมตองฝกไมตองศกษา ไดแตพงพาปจจยภายนอกเรอยไป คดวาด

แตทแทเปนการกาวกายกดขวางลวงลาและครอบงาโดยไมรตว

• โดยการระวงจดพลาด ระบบและกระบวนการแหงการศกษา ทรฐ

หรอสงคมจดขนมาทงหมด เปนการศกษาจดตง ความสาเรจของการศกษา

จดตงน อยทการเชอมประสานหรอตอโยง ใหเกดมและพฒนาการศกษาแท

ขนในตวบคคล อยางทกลาวแลวขางตน

เรองน ถาไมระวง จะหลงเพลนวาได “จด” การศกษาอยางดทสด แต

การศกษากจบอยแคการจดตง การศกษาทแทไมพฒนาขนไปในเนอตวของคน

แมแตการเรยนอยางมความสข กอาจจะเปนความสขแบบจดตง ทเกดจากการจดสรรปจจยภายนอก ในกระบวนการของการศกษาจดตง ใน

ชนเรยนหรอในโรงเรยน เปนตน

ถงแมนกเรยนจะมความสขจรงๆ ในบรรยากาศและสภาพแวดลอมท

จดตงนน แตถาเดกยงไมเกดมปจจยภายในทจะทาใหเขาสามารถมและสราง

ความสขได เมอเขาออกไปอยกบชวตจรง ในโลกแหงความเปนจรง ทไมเขา

ใครออกใคร ไมมใครตามไปเอาอกเอาใจ หรอไปจดสรรความสขแบบจดตง

ให เขากจะกลายเปนคนทไมมความสข

ซารายความสขทเกดจากการจดตงนน อาจทาใหเขาเปนคนมความสข

แบบพงพา ทพงตนเองไมไดในการทจะมความสข ตองอาศยการจดตงอย

เรอยไป และกลายเปนคนทมความสขไดยาก หรอไมสามารถมความสขได

ในโลกแหงความปนจรง

อาจกลาวถงความสมพนธระหวางการศกษาจดตงของสงคม กบ

การศกษาทแทของชวต ทดเหมอนยอนแยงกน แตตองทาใหเปนอยางนน

จรงๆ ซงเปนตวอยางของขอเตอนใจไวปองกนความผดพลาด ดงน

๑) (ปจจยภายนอก) จดสรรใหเดกไดรบสงแวดลอมและปจจยเออ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๒๕

ทกอยางทดทสด

๒) (ปจจยภายใน) ฝกสอนใหเดกสามารถเรยนรอยดเฟนหาคณคา

ประโยชนไดจากสงแวดลอมและสภาพทกอยาง แมแตทเลวรายทสด

๒. ขนไตรสกขา หรอ กระบวนการศกษาทแทของธรรมชาตขนตอนน เปนการเขาสกระบวนการฝกศกษา ทเปนกจกรรมแหงชวต

ของแตละบคคล ในระบบแหงไตรสกขา คอ การฝกศกษาพฒนาความ

สมพนธกบสงแวดลอม พฒนาจตใจ และพฒนาปญญา ตามหลกแหง ศล

สมาธ และปญญา ทไดพดไปกอนนแลว

ระบบไตรสกขาเพอการพฒนาอยางองครวมในทกกจกรรม

ไดกลาวแลววา ในกระบวนการพฒนาของไตรสกขานน องคทง ๓

คอ ศล สมาธ ปญญา จะทางานประสานโยงสงผลตอกน เปนระบบและ

กระบวนการอนหนงอนเดยว

แตเมอมองไตรสกขาน โดยภาพรวม ทเปนระบบใหญของการฝก ก

จะเหนองค ๓ นนเดนขนมาทละอยาง จากหยาบแลวละเอยดประณตขนไป

เปนชวงๆ หรอเปนขนๆ ตามลาดบ คอ

ชวงแรก เดนออกมาขางนอก ทอนทรยและกายวาจา กเปนขน ศล

ชวงทสอง เดนดานภายใน ทจตใจ กเปนขน สมาธ

ชวงทสาม เดนทความรความคดเขาใจ กเปนขน ปญญา

แตในทกขนนนเอง องคอก ๒ อยางกทางานรวมอยดวยโดยตลอด

หลกการทงหมดน ไดอธบายขางตนแลว แตมเรองทขอพดแทรกไว

อยางหนง เพอเสรมประโยชนในชวตประจาวน คอ การทางานของกระบวน

การฝกศกษาพฒนา ทองคทงสาม ทง ศล สมาธ ปญญา ทางานอยดวยกน

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๒๖

โดยประสานสมพนธเปนเหตปจจยแกกน

การปฏบตแบบทวาน กคอ การนาไตรสกขาเขาสการพจารณาของ

โยนโสมนสการ หรอการโยนโสมนสการในไตรสกขา ซงควรปฏบตใหได

เปนประจา และเปนสงทปฏบตไดจรงโดยไมยากเลย ดงน

ในการกระทาทกครงทกอยาง ไมวาจะแสดงพฤตกรรมอะไร หรอม

กจกรรมใดๆ กตาม เราสามารถฝกฝนพฒนาตน และสารวจตรวจสอบตน

เอง ตามหลกไตรสกขาน ใหมการศกษาครบทง ๓ อยาง ทง ศล สมาธ และปญญา พรอมกนไปทกครงทกคราว คอ เมอทาอะไรกพจารณาดวา

พฤตกรรม กจกรรม หรอการกระทาของเราครงน จะเปนการเบยด

เบยน ทาใหเกดความเดอดรอนแกใครหรอไม จะกอใหเกดความเสอมโทรม

เสยหายอะไรๆ บางไหม หรอวาเปนไปเพอความเกอกล ชวยเหลอ สงเสรม

และสรางสรรค (ศล)

ในเวลาทจะทาน จตใจของเราเปนอยางไร เราทาดวยจตใจทเหนแกตว

มงรายตอใคร ทาดวยความโลภ โกรธ หลง หรอไม หรอทาดวยเมตตา มความ

ปรารถนาด ทาดวยศรทธา ทาดวยสต มความเพยร มความรบผดชอบ เปนตน

และในขณะททา สภาพจตใจของเราเปนอยางไร เรารอน กระวนกระวาย ขนมว

เศราหมอง หรอวามจตใจทสงบ ราเรง เบกบาน เปนสข เอบอม ผองใส (สมาธ)

เรองททาครงน เราทาดวยความรความเขาใจชดเจนดแลวหรอไม เรา

มองเหนเหตผล รเขาใจหลกเกณฑและความมงหมาย มองเหนผลดผลเสย

ทอาจจะเกดขน และหนทางแกไขปรบปรงพรอมดหรอไม (ปญญา)

ดวยวธปฏบตอยางน คนทฉลาดจงสามารถฝกศกษาพฒนาตน และ

สารวจตรวจสอบวดผลการพฒนาตนไดเสมอตลอดทกครงทกเวลา เปนการ

บาเพญไตรสกขาในระดบรอบเลก (คอครบสกขาทงสาม ในพฤตกรรมเดยว

หรอกจกรรมเดยว)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๒๗

พรอมกนนน การศกษาของไตรสกขาในระดบขนตอนใหญ กคอยๆ

พฒนาขนไปทละสวนดวย ซงเมอมองดภายนอก กเหมอนศกษาไปตาม

ลาดบทละอยางทละขน ยงกวานน ไตรสกขาในระดบรอบเลกน กจะชวยให

การฝกศกษาไตรสกขาในระดบขนตอนใหญยงกาวหนาไปดวยดมากขน

ในทางยอนกลบ การฝกศกษาไตรสกขาในระดบขนตอนใหญ กจะสง

ผลใหการฝกศกษาไตรสกขาในระดบรอบเลก มความชดเจนและสมบรณยง

ขนดวยเชนกน

ตามทกลาวมาน ตองการใหมองเหนความสมพนธอยางองอาศยซง

กนและกนขององคประกอบทเรยกวาสกขา ๓ ในกระบวนการศกษาและ

พฒนาพฤตกรรม เปนการมองรวมๆ อยางสมพนธถงกนหมด

ระบบการฝกของไตรสกขา ออกผลมาคอวถชวตแหงมรรค*

สรปวา ในระบบการฝกศกษา ทจดเปนชวงกวางๆ โดยมงเอาสงทจะ

ตองปฏบตเดนชดเปนตอนๆ ซงเรยงลาดบในรปทเรยกวา ไตรสกขา (the

Threefold Training) คอ การศกษา ทง ๓ นน มหวขอชอเตมตามหลก ดงน

๑. อธศลสกขา การฝกศกษาดานอนทรย พฤตกรรมทางกายวาจา

และอาชพ ใหมชวตสจรตดงามเกอกล (Training in Higher Morality)

๒. อธจตตสกขา การฝกศกษาดานสมาธ หรอพฒนาจตใจ ใหมคณ

ธรรม ความสามารถ และความสขยงขนไป (Training in Higher Mentality)

๓. อธปญญาสกขา การฝกศกษาดานปญญา ใหรคดเขาใจมองเหนตาม

เปนจรง มจตเปนอสระ เปนอยดวยปญญา (Training in Higher Wisdom)

ไตรสกขา น เมอนามาแสดงเปนคาสอนในภาคปฏบตทว ๆไป ไดปรากฏ

* เฉพาะหวขอน (๓ หนา) เปนสวนแทรกจาก พทธธรรม ฉบบเดม นนเอง หนา ๒๒๗–๒๒๘

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๒๘

ในหลกทเรยกวา โอวาทปาตโมกข (พทธโอวาททเปนหลกใหญ ๓ อยาง) คอ*

*

๑. สพพปาปสส อกรณ การไมทาความชวทงปวง (ศล)

๒. กสลสสปสมปทา การบาเพญความดใหเพยบพรอม (สมาธ)

๓. สจตตปรโยทปน การทาจตของตนใหผองใส (ปญญา)

ไตรสกขาทเอามรรคมาจดระบบขนน แสดงขอปฏบตพรอมบรบรณทก

อยาง ทจะใหเกดผลสาเรจ ตามกระบวนการพฒนาคน จนถงจดหมายทไรทกข

พดใหเขาใจงายๆ วา เอาองคประกอบทง ๘ ของมรรค จดปรบใสเขา

ไปในระบบการศกษาทครบองค ๓ ของไตรสกขา

เมอฝกคนใหศกษา หรอคนศกษาโดยฝกตน ตามหลกไตรสกขา ก

ทาใหชวตของเขาเจรญงอกงามกาวไปในทางถกตอง ทเรยกวามรรค

พดอยางภาพพจนวา เอาการศกษาทง ๓ ของไตรสกขา ใสเขาไปใน

ตวคน (หรอเอาคนใสเขาไปในกระบวนการของไตรสกขา) ผลออกมา คอ

การเดนหนาไปในทางหรอวถชวตดงามแหงมรรค หรอในการดาเนนชวตอน

ประเสรฐคอพรหมจรยะ

พดใหงายวา เอาคนใสการศกษา ผลออกมาคอ ชวตทเปนอยดพดสนทสดวา ฝกดวยไตรสกขา ชวตกเดนหนาไปในมรรคไตรสกขา น เรยกวาเปน “พหลธมมกถา” คอ คาสอนธรรมทพระพทธ-

เจาทรงแสดงบอย และมพทธพจนแสดงความตอเนองกนของกระบวนการ

ศกษาฝกอบรมทเรยกวาไตรสกขา ดงน

ศล เปนอยางน สมาธ เปนอยางน ปญญา เปนอยางน; สมาธ ทศลบมแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก, ปญญา ทสมาธบมแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก, จต ทปญญาบมแลว ยอมหลดพน

*

* ท.ม.๑๐/๕๔/๕๗; ข.ธ.๒๕/๒๔/๓๙; การจดเขาในไตรสกขาอยางน ถอตาม วสทธ.๑/๖

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๒๙

จากอาสวะโดยสนเชง คอ จากกามาสวะ ภวาสวะ และอวชชาสวะ*

ความสมพนธแบบตอเนองกนของไตรสกขาน มองเหนไดงายแมใน

ชวตประจาวน กลาวคอ

(ศล สมาธ) เมอประพฤตด มความสมพนธงดงาม ไดทา

ประโยชน อยางนอยดาเนนชวตโดยสจรต มนใจในความบรสทธของตน ไม

ตองกลวตอการลงโทษ ไมสะดงระแวงตอการประทษรายของคเวร ไมหวน

หวาดเสยวใจตอเสยงตาหนหรอความรสกไมยอมรบของสงคม และไมม

ความฟงซานวนวายใจเพราะความรสกเดอดรอนรงเกยจในความผดของตน

เอง จตใจกเอบอม ชนบานเปนสข ปลอดโปรง สงบ และแนวแน มงไปกบ

สงทคด คาทพด และการททา

(สมาธ ปญญา) ยงจตไมฟงซาน สงบ อยตว ไรสงขนมว สดใส มง

ไปอยางแนวแนเทาใด การรบรการคดพนจพจารณามองเหนและเขาใจสงตางๆ

กยงชดเจน ตรงตามจรง แลน คลอง เปนผลดในทางปญญามากขนเทานน

อปมาในเรองน เหมอนวา

- ตงภาชนะนาไวดวยดในทเรยบรอย ไมไปแกลงสนหรอเขยามน (ศล)

- เมอนาไมถกกวน คน พด หรอเขยา สงบนง ผงฝนตางๆ กนอนกน หาย

ขน นากใส (สมาธ)- เมอนาใส กมองเหนสงตางๆ ไดชดเจน (ปญญา)

ในการปฏบตธรรมสงขนไป ทถงขนจะใหเกดญาณ อนรแจงเหนจรงจนกาจดอาสวกเลสได กยงตองการจตทสงบนง ผองใส มสมาธแนวแนยง

ขนไปอก ถงขนาดระงบการรบรทางอายตนะตางๆ ไดหมด เหลออารมณหรอ

สงทกาหนดไวใชงานแตเพยงอยางเดยว เพอทาการอยางไดผล จนสามารถ

กาจดกวาดลางตะกอนทนอนกนไดหมดสน ไมใหมโอกาสขนอกตอไป * ท.ม.๑๐/๑๑๑/๑๔๓

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๓๐

การทจดวางระบบการศกษาใหคนพฒนาอยางน กเปนไปตามธรรม

ชาตแหงชวตของมนษย และการทธรรมดาแหงความเปนมนษยเออทจะให

เปนอยางนน ดงนน จงจะตองเขาใจระบบการศกษาดงกลาว บนฐานแหง

การรเขาใจความจรงแหงธรรมชาตของมนษย อยางทวามา

ปฏบตการฝกศกษาดวยสกขา แลววดผลดวยภาวนา

ไดอธบายแลวขางตนวา สกขา ททานจดเปน ๓ อยาง ดงทเรยกวา

“ไตรสกขา” นน กเพราะเปนไปตามความเปนจรงในการปฏบต ซงเปนเรอง

ธรรมดาแหงธรรมชาตของชวตนเอง กลาวคอ ในเวลาฝกศกษา สกขา ๓

ดาน จะทางานประสานสมพนธกน ซงในขณะหนงๆ (ในกรณทครบเตมทถง

ขนออกมาสมพนธกบภายนอก) กม ๓ ดาน

ดงเชน ในขณะทสมพนธกบสงแวดลอม ไมวาจะเปนวตถหรอบคคล

ไมวาจะดวยอนทรย เชน ตา ห หรอดวยกาย-วาจา (ดานศล) กตองมเจตนา

แรงจงใจ และสภาพจตอยางใดอยางหนง (ดานจตหรอสมาธ) และตองมความคดเหนเชอถอรเขาใจในระดบใดระดบหนง (ปญญา)

นเปนเรองของธรรมภาคปฏบต ซงตองทาใหสอดลองตรงกนกบ

ระบบความเปนไปของสภาวะในธรรมชาต

แตยงมธรรมประเภทอน ซงแสดงไวดวยความมงหมายทตางออกไป

โดยเฉพาะทโยงกบเรองสกขา ๓ น กคอหลกภาวนา ๔

เมอปฏบตแลว กควรจะมการวดหรอแสดงผลดวย เรองการศกษาน

กทานองนน เมอฝกศกษาดวยสกขา ๓ แลว กตามมาดวยหลกทจะใชวด

ผล คอภาวนา ๔

ตอนปฏบตการฝก สกขาม ๓ แตทาไมตอนวดผล ภาวนาม ๔ ไมเทากน

ทาไม (ในเวลาทาการฝก) จงจดเปน สกขา ๓ และ (ในเวลาวดผล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๓๑

ของคนทไดรบการฝก) จงจดเปน ภาวนา ๔?อยางทชแจงแลววา ธรรมภาคปฏบตการ ตองจดใหตรงสอดคลอง

กบระบบความเปนไปของธรรมชาต แตตอนวดผลไมตองจดใหตรงกนกได

เพราะวตถประสงคอยทจะมองดผลทเกดขนแลว ซงมงจะใหเหนชดเจนใน

แตละสวนแตละตอนทด ตอนนถาแยกละเอยดออกไป กจะยงด นแหละคอ

เหตผลทวา หลกวดผลคอภาวนา เพมเปน ๔

ขอใหดความหมายและหวขอของภาวนา ๔ นนกอน

“ภาวนา” แปลวา ทาใหเจรญ ทาใหเปนทาใหมขน หรอฝกอบรม ใน

ภาษาบาล ทานใหความหมายวา ภาวนา = “วฑฒนา” คอวฒนา หรอพฒนา

นนเอง ภาวนานเปนคาหนงทมความหมายใชแทนกนไดกบ “สกขา”ภาวนา จดเปน ๔ อยาง คอ

๑. กายภาวนา การพฒนากาย คอ การมความสมพนธทเกอกลกบ

สงแวดลอมทางกายภาพ หรอทางวตถ

๒. ศลภาวนา การพฒนาศล คอ การมความสมพนธทเกอกลกบสง

แวดลอมทางสงคม คอเพอนมนษย

๓. จตภาวนา การพฒนาจต คอ การทาจตใจใหเจรญงอกงามขนใน

คณธรรม ความดงาม ความเขมแขงมนคง และความเบกบานผองใสสงบสข

๔. ปญญาภาวนา การพฒนาปญญา คอ การเสรมสรางความรความ

คดความเขาใจ และการหยงรความจรง

อยางทกลาวแลววา ภาวนา ๔ น ใชในการวดผล เพอดวาดานตางๆ

ของการพฒนาชวตของคนนน ไดรบการพฒนาครบถวนหรอไม ดงนน เพอ

จะดใหชด ทานไดแยกบางสวนละเอยดออกไปอก

สวนทแยกออกไปอกน คอ สกขาขอท ๑ (ศล) ซงในภาวนา แบงออก

ไปเปนภาวนา ๒ ขอ คอ กายภาวนา และ ศลภาวนา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๓๒

ทาไมจงแบงสกขาขอศล เปนภาวนา ๒ ขอ?

ทจรง สกขาดานท ๑ คอศล นน ม ๒ สวนอยแลวในตว เมอจดเปน

ภาวนา จงแยกเปน ๒ ไดทนท คอ

๑. ศล ในสวนทสมพนธกบสงแวดลอมทางกาย (ทเรยกวาสงแวด

ลอมทางกายภาพ) ไดแกความสมพนธกบวตถหรอโลกของวตถและธรรม

ชาตสวนอน ทไมใชมนษย เชน เรองปจจย ๔ สงทเราบรโภคใชสอยทก

อยาง และธรรมชาตแวดลอมทวๆ ไป

สวนนแหละ ทแยกออกไปจดเปน กายภาวนา

๒. ศล ในสวนทสมพนธกบสงแวดลอมทางสงคม คอบคคลอนใน

สงคมมนษยดวยกน ไดแกความเกยวของสมพนธอยรวมกนดวยดในหม

มนษย ทจะไมเบยดเบยนกน แตชวยเหลอเกอกลกน

สวนน แยกออกไปจดเปน ศลภาวนา

ในไตรสกขา ศลครอบคลมความสมพนธกบสงแวดลอม ทงทางวตถ

หรอทางกายภาพ และทางสงคม รวมไวในขอเดยวกน

แตเมอจดเปนภาวนา ทานแยกกนชดออกเปน ๒ ขอ โดยยกเรอง

ความสมพนธกบสงแวดลอมในโลกวตถ แยกออกไปเปนกายภาวนา สวน

เรองความสมพนธกบเพอนมนษยในสงคม จดไวในขอศลภาวนา

ทาไมตอนทเปนสกขาไมแยก แตตอนเปนภาวนาจงแยก?อยางทกลาวแลววา ในเวลาฝกหรอในกระบวนการฝกศกษา องคทง

๓ อยางของไตรสกขา จะทางานประสานไปดวยกน

ในศลทม ๒ สวน คอ ความสมพนธกบสงแวดลอมดานกายภาพใน

โลกวตถ และความสมพนธกบมนษยในสงคมนน สวนทสมพนธแตละครง

จะเปนอนใดอนหนงอยางเดยว

ในกรณหนงๆ ศลอาจจะเปนความสมพนธดานท ๑ (กายภาพ) หรอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๓๓

ดานท ๒ (สงคม) กได แตตองอยางใดอยางหนง

ดงนน ในกระบวนการฝกศกษาของไตรสกขา ทมองคประกอบทง

สามอยางทางานประสานเปนอนเดยวกนนน จงตองรวมศลทง ๒ สวนเปน

ขอเดยว ทาใหสกขามเพยง ๓ คอ ศล สมาธ ปญญา

แตในภาวนาไมมเหตบงคบอยางนน จงแยกศล ๒ สวนออกจากกน

เปนคนละขออยางชดเจน เพอประโยชนในการตรวจสอบ จะไดวดผลด

จาเพาะใหชดไปทละอยางวา ในดานกาย ความสมพนธกบสภาพแวดลอม

ทางวตถ เชนการบรโภคปจจย ๔ เปนอยางไร ในดานศล ความสมพนธกบ

เพอนมนษยเปนอยางไร

เปนอนวา หลกภาวนา นยมใชในเวลาวดหรอแสดงผล แตในการฝก

ศกษาหรอตวกระบวนการฝกฝนพฒนา จะใชเปนไตรสกขา

เนองจากภาวนาทานนยมใชในการวดผลของการศกษาหรอการ

พฒนาบคคล รปศพททพบจงมกเปนคาแสดงคณสมบตของบคคล คอแทน

ทจะเปน ภาวนา ๔ (กายภาวนา ศลภาวนา จตภาวนา และ ปญญาภาวนา) ก

เปลยนเปน ภาวต ๔ คอ

๑. ภาวตกาย มกายทพฒนาแลว (=มกายภาวนา) คอ มความ

สมพนธกบสงแวดลอมทางกายภาพในทางทเกอกลและไดผลด เรมแตรจก

ใชอนทรย เชน ตา ห ด ฟง เปนตน อยางมสต ดเปน ฟงเปน ใหไดปญญา

บรโภคปจจย ๔ และสงของเครองใช ตลอดจนเทคโนโลย อยางฉลาด ได

ผลตรงเตมตามคณคา

๒. ภาวตศล มศลทพฒนาแลว (=มศลภาวนา) คอ มพฤตกรรมทาง

สงคมทพฒนาแลว ไมเบยดเบยนกอความเดอดรอนเวรภย ตงอยในวนย

และมอาชวะทสจรต มความสมพนธทางสงคมในลกษณะทเกอกล สราง

สรรคและสงเสรมสนตสข

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต๑๓๔

๓. ภาวตจต มจตทพฒนาแลว (=มจตภาวนา) คอ มจตใจทฝกอบรม

ดแลว

สมบรณดวยคณภาพจต คอ ประกอบดวยคณธรรม เชน มเมตตา

กรณา เอออาร มมทตา มความเคารพ ออนโยน ซอสตย กตญ เปนตน

สมบรณดวยสมรรถภาพจต คอ มจตใจเขมแขงมนคง มความเพยร

พยายาม กลาหาญ อดทน รบผดชอบ มสต มสมาธ เปนตน และ

สมบรณดวยสขภาพจต คอ มจตใจทราเรง เบกบาน สดชน เอบอม

ผองใส และสงบ เปนสข

๔. ภาวตปญญา มปญญาทพฒนาแลว (=มปญญาภาวนา) คอรจกคด

รจกพจารณา รจกวนจฉย รจกแกปญหา และรจกจดทาดาเนนการตางๆ

ดวยปญญาทบรสทธ ซงมองดรเขาใจเหตปจจย มองเหนสงทงหลายตาม

เปนจรงหรอตามทมนเปน ปราศจากอคตและแรงจงใจแอบแฝง เปนผทกเลส

ครอบงาบญชาไมได เปนอยดวยปญญารเทาทนโลกและชวต เปนอสระ ไรทกข

ผมภาวนา ครบทง ๔ อยาง เปนภาวต ทง ๔ ดานนแลวโดยสมบรณ

เรยกวา "ภาวตตตะ" แปลวาผไดพฒนาตนแลว ไดแกพระอรหนต เปน

อเสขะ คอผจบการศกษาแลว ไมตองศกษาอกตอไป

กถ ภควา ภาวตตโต ฯ ภควา ภาวตกาโย ภาวตสโลภาวตจตโต ภาวตป โ… [ข.จ. ๓๐/๑๔๘/๗๑]

“พระผมพระภาค ทรงเปนภาวตตต (มพระองคททรงเจรญ

หรอพฒนาแลว) อยางไร? พระผมพระภาคทรงเปน ภาวตกายภาวตสล ภาวตจต ภาวตปญญา … (มพระวรกาย มศล มจต

มปญญา … ทเจรญพฒนาแลว)”*

* ขยายความตอไปอกวา ทรงเจรญโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการแลว

ชีวิตที่สร างสรรค สดใส สุขสันต · และ...

Documents