บทท 4

การรบรองการสมรสและสทธหนาทของคสมรสตามกฎหมายไทย

ตามทไดศกษาพบวาในตางประเทศ ใหความส าคญและยอมรบถงสทธในการสรางครอบครวของบคคล โดยก าหนดหลกเกณฑเกยวกบการสมรส ในลกษณะของการรบรองการจดทะเบยนสมรส หรอการจดทะเบยนความสมพนธ แตกตางกนไปในแตละประเทศ แตมวตถประสงครวมกนในการรบรองความเสมอภาคในการสรางครอบครวและใชชวตรวมกนระหวางบคคลสองคนทเปนเพศเดยวกน ใหไดรบการยอมรบ และความคมครองภายใตกฎหมาย ในขณะทกฎหมายไทยนนหลกเกณฑเกยวกบการสมรสยงคงก าหนดใหเปนเรองระหวางบคคลตางเพศ

4.1 กฎหมายรบรองการสมรสในประเทศไทย

4.1.1 นยามการสมรส

การสมรส หมายถง “การทชายและหญงสมครใจเขามาอยกนฉนสามภรยากนชวชวตโดยจะไมเกยวของทางชสาวกบบคคลอนใดอก”1

การสมรส (Marriage) คอ “การอยรวมกนฉนสามภรยาโดยชอบดวยกฎหมาย”2 การสมรสในประเทศไทย นนไดก าหนดหลกเกณฑและสทธและหนาทของคสมรสไว

ตามหลกกฎหมายครอบครวซงบญญตไว ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ 6 โดยมเนอหา ดงน

4.1.2 เงอนไขแหงการสมรส

1. ชายและหญงตองมอายอยางต า 17 ปบรบรณทงสองคน (มาตรา 1448) 2. ชายหรอหญงตองไมเปนคนวกลจรต (มาตรา 1449) 3. ชายและหญงตองไมเปนญาตสบสายโลหตโดยตรงตอกนหรอเปนพนองกน (มาตรา

1450) 4. ผรบบตรบญธรรมและบตรบญธรรมจะสมรสกนไมได (มาตรา 1451)

1 ประสพสข บญเดช, หลกกฎหมายครอบครว, พมพครงท 7, ( กรงเทพฯ : ส านกพมพวญญชน , 2549), หนา 31. 2 สมรกษ พรหมมา และประเสรฐ ลมประเสรฐ, กฎหมายครอบครว, (กรงเทพฯ : พมพอกษร, 2545), หนา 68.

61

5. ชายหรอหญงจะสมรสซอนกนไมได (มาตรา 1452) 6. ชายและหญงทงสองคนตองยนยอมเปนสามภรยากน (มาตรา 1458) 7. หญงหมายจะสมรสใหมไดตอเมอเวลาไมนอยกวา 310 วน นบแตขาดจากการสมรส

เดมไดผานพนไปแลว (มาตรา 1453) 8. ผเยาวตองไดรบความยนยอมของบดามารดา ผรบบตรบญธรรม หรอผปกครองใหการ

สมรส (มาตรา 1456) สรปไดวาในประเทศไทย คสมรสฝายหนงจะตองเปนชายและอกฝายหนงจะตองเปนหญง บคคลเพศเดยวกนสมรสกนไมได โดยเงอนไขขอนแมกฎหมายจะไมไดบญญตไวอยางชดเจนเหมอนเงอนไขขออนๆ แตจากถอยบญญตในมาตราทกลาวถงเงอนไขการสมรส กฎหมายจะใชค าวา “ชายหญง” แสดงใหเหนโดยปรยายวาเงอนไขเรองเพศนมอยอยางแนนอน3

4.1.3 แบบแหงการสมรส

ตามมาตรา 1457 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย การทชายหญงมาอยกนดวยกนฉนสามภรยาเปนระยะเวลานานเทาใดหรอแมจะมบตรดวยกนกคนกตามกไมถอวาเปนสามภรยากนตามกฎหมายถามไดจดทะเบยนสมรสกน ซงการจดทะเบยนสมรสอาจจะกระท านอกทวาการอ าเภอหรอส านกงานเขตกได แตชายหญงตองแสดงความยนยอมเปนสามภรยากนใหปรากฏโดยเปดเผยตอหนานายอ าเภอดวยตนเอง จะตงตวแทนไปจดทะเบยนสมรสแทนไมได และเมอจดทะเบยนสมรสกนแลว ชายหญงมฐานะเปนสามภรยากนตามกฎหมายตงแตเวลาทจดทะเบยนสมรสกน แมจะไมไดอยกนฉนสามภรยากนเลยหรอยกนดวยกนชวระยะเวลาหนง แตไดทงรางกนไปกวา 10 ปและทรพยสนกแยกกนเปนสดสวนแลวกตาม แตตราบใดทยงมไดจดทะเบยนหยาขาดจากกน ชายหญงคนกยงเปนสามภรยากนตามกฎหมายตลอดมา4

การสมรสในตางประเทศ กรณทคนไทยเดนทางไปตางประเทศและหากจะสมรสกบชาวตางประเทศหรอกบคนไทยดวยกนเอง สามารถทจะท าการจดทะเบยนสมรสกนตามแบบทก าหนดไวตามกฎหมายไทยหรอกฎหมายแหงประเทศนนกได ซงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1459 บญญตไว ดงน

“การสมรสในตางประเทศระหวางคนทมสญชาตไทยดวยกน หรอฝายใดฝายหนงมสญชาตไทย จะท าตามแบบทก าหนดไวตามกฎหมายไทยหรอกฎหมายแหงประเทศนนกได

3 ไพโรจน กมพสร, ค าอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ 5 ครอบครว, พมพครงท 7, (กรงเทพฯ : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2553), หนา 100. 4 ประสพสข บญเดช, “กฎหมายครอบครว”, พมพครงท 12, (กรงเทพฯ : ส านกพมพวญญชน, 2553), หนา 36-37.

62

ในกรณทคสมรสประสงคจะจดทะเบยนตามกฎหมายไทยใหพนกงานฑตหรอกงสลไทยเปนผรบจดทะเบยน”

ศ.ดร.จมพต สายสนทร ไดอธบายถงกรณการสมรสของบคคลทมความหลากหลายทางเพศในประเทศไทย วากฎหมายไดบญญตไวชดเจนแลววาการสมรสจะมไดกแตระหวาง “ชาย” กบ “หญง” เทานน และอาจแยกพจารณาไดเปนสองประเดน

ประเดนแรก เปนกรณทบคคลเพศเดยวกนจะท าการสมรส หากบคคลเพศเดยวกนไมวาจะเปนชายดวยกนหรอหญงดวยกนจะท าการสมรสตามนยแหงมาตรา 1448 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย คงถอไมไดวามการสมรสเกดขน เพราะมาตรา 1448 ใชค าวา “ชาย” และ “หญง” ซงอยางนอยทสดกตองเปนกรณทมรางกายเปนชายและหญงมใชมรางกายเปนชายหรอหญงทงค แตฝายใดฝายหนงมจตใจเปนหญง แตปญหาจะเกดขนเมอบคคลทจะท าการสมรสกนนน ฝายใดฝายหนงไดท าการผาตดแปลงเพศท าใหสภาพรางกายเปนหญงหรอชายได กรณนจะถอไดหรอไมวา ผ ทท าการผาตดแปลงเพศนนเปน “ชาย” หรอ “หญง” ปญหานขนอยกบการตความกฎหมาย ค าวา “ชาย” และ “หญง” วาจะหมายความเฉพาะแต “ชายจรง” “หญงแท” แตโดยก าเนดเทานน

ประเดนทสอง เปนกรณทมการสมรสเกดขนแลว โดยฝายใดฝายหนงส าคญผด หรอ ถกฉอฉล กรณทคสมรสฝายใดฝายหนงจดทะเบยนสมรสโดยส าคญผดหรอถกฉอฉล และคสมรสฝายนนมารความจรงในภายหลงวา คสมรสของตนนนเปนเพศเดยวกบตน และไดผาตดแปลงเพศ ปญหามวาการจดทะเบยนสมรสดงกลาวจะมผลทางกฎหมายประการใดหรอไม ตองดวาสาระส าคญของค าวา “การสมรส” ตามนยมาตรา 1448 ขนอยกบคณสมบตของคสมรสวาตองเปนชายโดยก าเนดหรอหญงโดยก าเนดหรอไม ถาขนอยกบคณสมบตดงกลาวแลว ความรหรอไมรของคสมรสกมใชสาระส าคญแตอยางใด เพราะตราบใดทคสมรสมใช “ชายจรง” “หญงแท” แลว กยอมถอไมไดวามการสมรสเกดขน แตถาหากค าวา “ชาย” และ “หญง” มความหมายรวมถงบคคลทแปลงเพศดวยแลว จะถอวาไมมการสมรสเกดขนคงไมได แตมปญหาวาการสมรสโดยส าคญผดเชนนนเปนการส าคญผดในตวบคคล (มาตรา 1505) ซงจะท าใหการสมรสเปนโมฆยะ หรอวาเปนการส าคญผดใน “คณสมบต” ของบคคลซงไมท าใหการสมรสเสอมเสยไป เพราะไมมกฎหมายบญญตใหการสมรสเสอมเสยเพราะเหตส าคญผดในคณสมบตของคสมรส แตถาเปนกรณฉอฉล (มาตรา 1506) กดแตเพยงวาถงขนาดหรอไมเทานน5

จากทกลาวมาจะเหนไดวากฎหมายไทยก าหนดใหการสมรสจะกระท าไดระหวางคนตางเพศ คอ ระหวางเพศชาย และเพศหญง เทานน โดยการพจารณาวาบคคลใดมเพศอะไรนน ถอ 5 ศ.ดร.จมพต สายสนทร, “ฐานะทางกฎหมายของผรกรวมเพศ”, วารสารนตศาสตร, ปท 13 ฉบบท 2 (2526), หนา 60-69.

63

พจารณาตามเพศก าเนด ในขณะทในตางประเทศไดมการยอมรบใหบคคลสามารถท าการจดทะเบยนสมรสหรอจดทะเบยนความสมพนธไดแมจะเปนบคคลเพศเดยวกน โดยผลจากการไมสามารถจดทะเบยนสมรสดงกลาวไดนน ยอมท าใหบคคลทมความหลากหลายทางเพศไมไดรบความคมครองตามกฎหมาย โดยในประเทศไทยนนกฎหมายทก าหนดสทธและหนาทของคสมรสนนมตงแตกฎหมายระดบพระราชบญญต กฎกระทรวง และระเบยบขอบงคบตางๆ ซงก าหนดไวส าหรบคสมรสตางเพศ ดงน

4.2 สทธและหนาทตามกฎหมายครอบครวและมรดก

ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ 5 ครอบครว นอกจากจะไดวางหลกเกณฑและเงอนไขในการสมรสไว ยงไดก าหนดสทธและหนาทของคสมรส ไวดงน

4.2.1 ความสมพนธระหวางสามภรยา ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1461 ไดบญญตถงความสมพนธระหวางสาม

ภรยาวา “สามภรยาตองอยกนดวยกนฉนสามภรยา” ตามวตถประสงคแหงการสมรสกเพอจะใหชายหญงไดอยกนดวยกนฉนสามภรยา ท าใหเปนครอบครวมลกมหลานสบตระกลตอไป การอยกนดวยกนฉนสามภรยาตามประเพณยอมเปนทรกนทวไปวา หมายถง การอยรวมบานเดยวกน รวมชวตในการครองเรอน และทงรวมประเวณตอกน6

หากการอยกนรวมกนนนจะสงผลใหเปนอนตรายตอกายของอกฝายหนงอยางมาก หรอเปนอนตรายตอจตใจของอกฝายหนงอยางมาก หรอเปนการท าลายความผาสกของอกฝายหนงอยางมาก คสมรสอกฝายอาจรองขอตอศาลใหอนญาตใหตนอยล าพงชวคราวกได กรณนเรยกวาขอศาลเพอแยกกนอย 7 การแยกกนอยแมจะท าใหตางฝายตางไมตองอยกนรวมกน แตไมท าใหการสมรสสนสดลง และยงมหนาทตองอปการะเลยงดกนและกนอย

4.2.2 การอปการะเลยงดซงกนและกน

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 1461 นอกจากจะก าหนดสทธหนาทของสามภรยาวาตองอยกนดวยกนฉนสามภรยาแลว ตามมาตรา 1461 วรรคสอง ยงบญญตวา “สามภรยาตองชวยเหลออปการะเลยงดกนตามความสามารถและฐานะของตน” ดงนน ชายหญงทสมรสกนโดยชอบดวยกฎหมาย จงเกดหนาทตองชวยเหลออปการะเลยงดอกฝายหนง เพราะบคคลทเปนสาม

6 ประสพสข บญเดช, ค าอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ 5 วาดวยครอบครว, พมพครงท 17, (กรงเทพฯ : ส านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา, 2551), หนา 159. 7 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1462.

64

ภรยาควรเปนผรวมทกขรวมสขดวยกน หากฝายใดไมท าหนาทดงกลาวอกฝายหนงสามารถฟองเรยกคาอปการะเลยงดได

การอปการะเลยงดตามมาตรา 1461 วรรคสอง หมายถง การใหความชวยเหลอในสงทจ าเปนแกการครองชพไมวาจะเปนการใหเงนทอง เครองอปโภค บรโภค หรอทรพยสนอนใดเพอเปนปจจยในการด ารงชพ การชวยเหลอซงกนในกจกรรมทเกยวกบครอบครว งานในบาน การดแลรกษาบาน การประกอบกจการตางๆ เชนธรกจคาขายหรอใหบรการตางๆ ตงแตขนาดยอมไปถงขนาดใหญ การพจารณาถงการอปการะเลยงดนนตองพจารณาถงอาย สขภาพ รายได ทรพยสน ฐานะทางสงคมของคสมรส หากสามหรอภรยาไมชวยเหลออปการะกนตามสมควรอกฝายหนงฟองเรยกคาอปการะเลยงดได8 ตามความในมาตรา 1598/2538 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย คาอปการะเลยงดระหวางสามภรยา หรอระหวางบดา มารดากบบตรนนยอมเรยกจากกนไดในเมอฝายทควรไดรบอปการะเลยงดไมไดรบการอปการะเลยงดหรอไดรบการอปการะเลยงดไมเพยงพอแกอตภาพ คาอปการะเลยงดนศาลอาจใหเพยงใดหรอไมใหกได โดยค านงถงความสามารถของผมหนาทตองให ฐานะของผรบและพฤตการณแหงกรณ

ในระหวางสมรสหากคสมรสฝายใดฝายหนงเปนคนวกลจรตไมวาศาลจะไดสงใหเปนคนไรความสามารถหรอไม อกฝายหนงยงคงตองอปการะเลยงดฝายทวกลจรต ตามมาตรา 1461 วรรคสอง ถาคสมรสอกฝายหนงไมอปการะเลยงดฝายทวกลจรต ผบพการ ผสบสนดาน ผปกครองหรอผพทกษ ผซงปกครองบคคลนนอยหรอผอนบาลอาจฟองคสมรสอกฝายหนงเรยกคาอปการะเลยงดใหแกฝายทวกลจรตได9

4.2.3 การเปนผอนบาลหรอผพทกษ

ในกรณทศาลสงใหคสมรสฝายใดฝายหนงเปนคนไรความสามารถหรอเสมอนไรความสามารถคสมรสอกฝายยอมเปนผอนบาลหรอผพทกษ เวนแตในกรณทศาลจะไดสงเปนอยางอน10 ทงนเนองจากคสมรสอกฝายหนงมหนาทตองชวยเหลออปการะเลยงดกนตามมาตรา 1461 วรรคสอง ฉะนนเมอจะตงผอนบาลหรอผพทกษ จงก าหนดใหตองตงคสมรสอกฝายหนงท าหนาทน

4.2.4 หามท าการสมรสซอน

มาตรา 1452 บญญตวา “ชายหรอหญงจะท าการสมรสในขณะทตนมคสมรสอยไมได” ดงนน การทบคคลใดไดท าการสมรสถกตองตามกฎหมายยอมไดรบการคมครอง วาคสมรสของตน

8 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1598/38 9 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1464 วรรคแรก. 10 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1463.

65

จะไมสามารถท าการสมรสกบบคคลอนไดอก และหากมการจดทะเบยนสมรสครงทสองในขณะทฝายใดฝายหนงยงไมหยาขาดตามกฎหมายนน การสมรสครงทสองยอมไมมผลทางกฎหมาย ถอวาการสมรสซอนเปนโมฆะ11

เมอเปนสามภรยากนตามกฎหมายแลว สามภรยาจะอปการะเลยงดหรอยกยองผอนฉนภรยาหรอสาม มชหรอรวมประเวณกบผอนเปนอาจณไมได หากกระท าการดงกลาว อกฝายหนงฟองหยาได12

จากสาเหตในการฟองหยาดงกลาว คสมรสอกฝายยงมสทธในการเรยกรองคาทดแทน ซงถอวากฎหมายใหการคมครองสถานะในการเปนคสมรสทจะไมใหใครมาลวงละเมด แมวาผลแหงการละเมดดงกลาวจะไมไดเกดขนตอเนอตวรางกายของฝายนนโดยตรงกตาม โดยสทธดงกลาวแยกไดเปน 2 กรณ คอ กรณแรกเหตในการฟองหยาดงกลาวเกดจากความผดของคสมรส เมอไดฟองหยาแลวคสมรสอกฝายสามารถเรยกคาทดแทนไดจากบคคลทง 2 ฝาย ไมวาจากคสมรสของตนและจากบคคลภายนอกทเปนตนเหตแหงการหยา และกรณทสองเปนการทภรยาถกลวงเกนในท านองชสาวหรอมผอนมาแสดงวาตนมความสมพนธกบสามในทางชสาวอยางเปดเผย คสมรสมสทธฟองเรยกคาทดแทนจากบคคลอนนนได โดยไมจ าตองฟองหยากอน13

4.2.5 ทรพยสนระหวางคสมรส

ในเรองทรพยสนระหวางสามภรยา เมอชายหญงสมรสโดยชอบดวยกฎหมาย กฎหมายไดจดระบบทรพยสนระหวางสามภรยาโดยก าหนดใหมอย 2 ประเภท ดงน

1. สนสวนตว (Separate Property) คอ ทรพยสนทเปนกรรมสทธของคสมรสฝายใดฝายหนงโดยเฉพาะ ไดแก ทรพยสนทฝายใดฝายหนงมอยกอนสมรส ทรพยสนทเปนเครองใชสวนตว เครองแตงกาย หรอเครองประดบกายตามควรแกฐานะ หรอเครองมอเครองใชจ าเปนในการประกอบอาชพหรอวชาชพของคสมรสฝายใดฝายหนง ทรพยสนทฝายใดฝายหนงไดมาระหวางการสมรสโดยการไดรบมรดก หรอการใหโดยเสนหา และทรพยสนทเปนของหมน กรณเหลานเปนสนสวนตวของแตละฝาย ตางมกรรมสทธหรอสทธครอบครองทจะจ าหนายจายโอนได โดยล าพงเนองจากกฎหมายใหอ านาจจดการไดโดยล าพง14

2. สนสมรส (Community Property) คอ ทรพยสนทเปนกรรมสทธรวมกนของคสมรส ไดแก ทรพยสนทคสมรสไดมาระหวางสมรส ทรพยสนทฝายใดฝายหนงไดมาระหวางสมรสโดย

11 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1495. 12 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1516 (1). 13 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1523. 14 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1470 ถง 1473.

66

พนยกรรมหรอการใหเปนหนงสอ เมอพนยกรรม หรอหนงสอยกใหระบวาเปนสนสมรส และทรพยสนทเปนดอกผลของสนสวนตว15 ทรพยสนทไดมาในระหวางสมรสนไมค านงวาสามหรอภรยาฝายใดเปนฝายหาฝายเดยว หรอหามาไดทงสองฝายมากนอยแตกตางกนอยางไรหรอมรายไดหรอเงนเดอนมากนอยแตกตางกนอยางไร สามภรยาเปนเจาของรวมกนในเงนสนสมรสทงหมดและจะแบงแยกกนในระหวางเปนสามภรยาไมได เวนแตมเหตตามทกฎหมายก าหนดจงจะแบงแยกสนสมรสได

สวนในเรองการจดการทรพยสนสมรส ในระหวางคสามภรยา กฎหมายไดก าหนดหลกเกณฑวากรณทไมส าคญสามหรอภรยายอมมอ านาจจดการไดเอง ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 1476 วรรค 2 เชน ซอเครองอปโภคบรโภคในบานโดยเงนสนสมรส เหลานสามหรอภรยาสามารถกระท าไดโดยล าพงไมตองขอความยนยอมจากอกฝายแตถาเปนการจดการทส าคญแลวสามและภรยาจะตองจดการรวมกน หรอไดความยนยอมจากอกฝายหนงตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1476 (1) – (8) เชน ขาย ใหเชาซอ จ านอง ปลดจ านอง ขายฝาก แลกเปลยนหรอโอนสทธจ านองซงอสงหารมทรพย เชนขายอาคารบานเรอน หรอทดนเปนตน แตหากสามหรอภรยากระท าไปโดยมไดรบความยนยอม อกฝายหนงอาจฟองขอใหเพกถอนไดตามหลกเกณฑ และวธการทกฎหมายก าหนด16

ส าหรบการฟองคดหรอตอสคดเกยวกบสนสมรส สามหรอภรยาสามารถฟองไดโดยล าพงไมตองขอความยนยอมจากอกฝาย ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 1477 นอกจากนสามหรอภรยาไมมอ านาจท าพนยกรรมยกสนสมรสทเกนกวาสวนของตนใหแกบคคลอน ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 1481 หมายความวาเมอฝายใดฝายหนงจะท าพนยกรรมเกยวกบทรพยสนของตนวาเมอตายลงจะใหตกเปนของบคคลใดตามทประสงค จะท าพนยกรรมยกสนสมรสสวนของอกฝายใหแกบคคลอนไมได แมท าไปกไมมผลคอบงคบไมได

ในเรองหนสนนน หนสนระหวางสามภรยา เมอเปนสามภรยากน และกอหนขนมาตองรวมรบผดชอบตอบคคลภายนอก อยางไรกด กฎหมายกตกรอบหรอวางขอบเขตไวเชนเดยวกน เพอคมครองสามภรยา มใหตองรบผดชอบ ในหนสน ทมฝายใดฝายหนงกอขนโดยพลการเปนสวนตวไมเกยวกบครอบครว อกฝายกไมตองรบผดชอบ เวนแตเขาขอยกเวนทกฎหมายก าหนดไว

หนสวนทกฎหมายใหถอวาเปนหนรวมกนตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 1490 ไดแก

15 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1474. 16 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1480.

67

(1) หนเกยวแกการจดการบานเรอน และจดหาสงจ าเปนส าหรบครอบครว การอปการะเลยงด ตลอดจนการรกษาพยาบาลบคคลในครอบครว และการศกษาของบตรตามควรแกอตภาพ

(2) หนทเกยวของกบสนสมรส เชน คาตอเตมบานสนสมรส หรอคาซอมรถยนตสนสมรส หรอกยมเงนไปไถถอนจ านองบานและทดนสนสมรส

(3) หนทเกดขนเนองจากการงานซงสามภรยาท าดวยกน เชนหนทเกยวกบการทสามภรยาประกอบกจการการรานคา

(4) หนทสามหรอภรยากอขนเพอประโยชนตนฝายเดยว แตอกฝายหนงใหสตยาบนแลว เมอเปนหนรวมแลว เจาหนยอมมสทธฟองบงคบช าระหนจากสามภรยาไดโดยไม

ค านงถงวาจะมฝายใดฝายหนงลงชอรวมในฐานะคสญญาหรอไม และสามารถบงคบใหช าระหนจากสนสมรสและสนสวนตวของทงสามและภรยาได โดยหากเจาหนฟองบงคบช าระหนเอากบคสมรสคนใดคนหนง ในชนบงคบคดสามารถยดสนสมรสไดทงหมด แตจะยดสนสวนตวของคสมรสทไมไดถกฟองดวยไมได หากตองการบงคบช าระหนเอากนสนสวนตวของคสมรสฝายใด ตองฟองคสมรสฝายนนเปนจ าเลยดวย

4.2.6 สทธในการเรยกคาเลยงชพ

ตามกฎหมายไทยชายหญงทท าการสมรสกนโดยชอบดวยกฎหมาย การสมรสจะสนสดลงดวยเหต 3 ประการ คอความตาย การหยา หรอศาลพพากษาใหเพกถอน17

โดยกรณการหยา อาจเปนหยาโดยความยนยอมหรอหยาโดยค าพพากษาของศาล ซงกคอเปนกรณทสามหรอภรยาฟองหยาโดยตองมเหตฟองหยาตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1516 ถาเหตหยาเปนความผดของคสมรสฝายใดฝายหนงแตฝายเดยวและการหยานนท าใหยากจนลง เพราะไมมรายไดพอจากทรพยสน หรอจากการงานตามทเคยท าอยในระหวางสมรส อกฝายหนงนนจะขอใหฝายทตองรบผดจายคาเลยงชพ18 ซงคาเลยงชพ หมายถง เงนหรอทรพยสนทสามภรยาคหยาช าระใหแกกนหลงการหยาเพอเปนคาใชจายในดานทพกอาศย คาอาหาร คาเครองนงหม และคารกษาพยาบาลจนกวาจะสมรสใหม

4.2.7 การรบบตรบญธรรม

ตามหลกกฎหมายไทยผทรบบตรบญธรรมได คอบคคลทมอายไมต ากวา 25 ป แตผนนตองมอายมากกวาผทจะเปนบตรบญธรรมอยางนอย 15 ป19 ผเยาวทเปนบตรบญธรรมของบคคลใด

17 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1501 18 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1526 19 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1598/19

68

อย จะเปนบตรบญธรรมของบคคลอนอกในขณะเดยวกนมได เวนแตเปนบตรบญธรรมของคสมรสของผรบบตรบญธรรม โดยจะตองไดรบความยนยอมจากคสมรสซงเปนผรบบตรบญธรรมอยแลว20

4.2.8 มรดก

ตามกฎหมายไทยคสมรสมสทธไดรบมรดกของอกฝายหนง โดยถอวาคสมรสทยงมชวตอยน นเปนทายาทโดยธรรม21 แตตองพจารณาหลกเกณฑล าดบการรบมรดกของคสมรสตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1635 ประกอบดวย และคสมรสทมสทธรบมรดกตองเปนคสมรสทชอบดวยกฎหมาย

ทายาทโดยธรรมตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 1629 ซงจะมสทธไดรบมรดกกอนหลง ดงตอไปน คอ

(1) ผสบสนดาน (2) บดามารดา (3) พนองรวมบดามารดาเดยวกน (4) พนองรวมบดาหรอรวมมารดาเดยวกน (5) ป ยา ตา ยาย (6) ลง ปา นา อา คสมรสทยงมชวตอยนนกเปนทายาทโดยธรรม ภายใตบงคบของบทบญญตพเศษแหง

มาตรา 1635 มาตรา 1635 ล าดบและสวนแบงของคสมรสทยงมชวตอยในการรบมรดกของผตายนน

ใหเปนไปดงตอไปน

(1) ถามทายาทตามมาตรา 1629 (1) ซงยงมชวตอยหรอมผรบมรดกแทนทแลวแตกรณ คสมรสทยงมชวตอยนน มสทธไดสวนแบงเสมอนหนงวาตนเปนทายาทชนบตร

(2) ถามทายาทตามมาตรา 1629 (3) และทายาทนนยงมชวตอยหรอมผรบมรดกแทนท หรอถาไมมทายาทตามมาตรา 1629 (1) แตมทายาทตามมาตรา 1629 (2) แลวแตกรณ คสมรสทยงมชวตอยนนมสทธไดรบมรดกกงหนง

(3) ถามทายาทตามมาตรา 1629 (4) หรอ (6) และทายาทนนยงมชวตอยหรอมผรบมรดกแทนท หรอมทายาทตามมาตรา 1629 (5) แลวแตกรณ คสมรสทยงมชวตอยมสทธไดมรดกสองสวนในสาม

20 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1598/26. 21 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1629 วรรค 2.

69

(4) ถาไมมทายาทดงทระบไวในมาตรา 1629 คสมรสทยงมชวตอยนนมสทธไดรบมรดกทงหมด

4.3 สทธตามกฎหมายอนๆ ทเกยวของ

นอกจากสทธและหนาทตามกฎหมายครอบครวและมรดกแลว คสามภรยา ยงมสทธตามกฎหมายอนๆดวย ซงสามารถแยกพจารณาไดดงน

4.3.1 สทธตามกฎหมายลกษณะละเมด

มาตรา 443 บญญตวา “ในกรณท าใหเขาถงตายนน คาสนไหมทดแทนไดแกคาปลงศพ รวมทงคาใชจายอนจ าเปนอยางอนๆ ดวย

ถามไดตายในทนท คาสนไหมทดแทนไดแกคารกษาพยาบาล รวมทงคาเสยหายทตองขาดประโยชนท ามาหาไดเพราะไมสามารถประกอบการงานนนดวย

ถาวาเหตทตายลงนนท าใหบคคลคนหนงคนใดตองขาดไรอปการะตามกฎหมายไปดวยไซร ทานวาบคคลนนชอบทจะไดรบคาสนไหมทดแทนเพอการนน”

บทบญญตในมาตรานเปนประโยชนทกฎหมายคมครองผอยในอปการะของผตายดวยตามมาตรา 433 วรรคทาย การขาดไรอปการะในทนตองเปนการขาดไรอปการะตามกฎหมาย ดงนน แมในความเปนจรงผตายจะไดอปการะผหนงผใดอย แตถาผตายไมไดมหนาทตามกฎหมายทจะตองอปการะเลยงดบคคลนนแลว บคคลนนกไมอาจเรยกคาขาดไรอปการะได ในทางกลบกนถาผตายมหนาทตามกฎหมายตองอปการะผใด แมในความเปนจรงจะไมไดอปการะ ผนนกสามารถฟองเรยกคาขาดไรอปการะได ผมสทธเรยกคาอปการะเลยงดในกรณทผถกท าละเมดตายกไดแกทายาทโดยธรรม ซงกฎหมายก าหนดสทธในการไดรบการอปการะไวคอ บดามารดา บตรผเยาว บตรผบรรลนตภาวะแลวแตเปนคนทพพลภาพหาเลยงตนเองมได และสามภรยา เนองจากมหนาทตองอปการะเลยงดซงกนและกน22โดยในเรองดงกลาวศาลฎกาไดเคยมแนววนจฉยวาคาอปการะเลยงดดงกลาวนน ตองเปนสทธตามกฎหมายเทานน23 โดยการขาดไรอปการะเพราะเหตทผมหนาทอปการะถกท าละเมดถงตายนนไมจ าเปนตองมการอปการะกนอยจรงในขณะถกท าละเมด24 และไม

22 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1461. 23 ฎกาท 508/2519 “บดามหนาทอปการะเลยงดเฉพาะบตรทชอบดวยกฎหมายเทานน บตรนอกกฎหมายทบดารบรองแลว มสทธเพยงรบมรดกในฐานะเปนทายาทโดยธรรมตามมาตรา 1629 จงไมมสทธฟองเรยกคาสนไหมทดแทนในเหตขาดไรอปการะตามกฎหมายจากผละเมดท าใหบดาถงแกความตาย” 24 ฎกาท 935/2516 “บดามารดาของผตายกชอบทจะไดคาสนไหมทดแทนในการทจะตองขาดไรอปการะโดยไมตองพจารณาวาในปจจบนผตายไดอปการะบดามารดาอยหรอไม”

70

ตองค านงถงฐานะของผมสทธไดรบอปการะ25 แตตองเปนกรณท าละเมดถงตายเทานนทอาจเรยกคาขาดไรอปการะได ดงนน การใชสทธดงกลาวมอยแตเฉพาะทายาทโดยธรรมเทานน หากผตายอปการะบคคลอนอยตามศลธรรมหรอขอสญญา ผอยในอปการะจะอาศยมาตรา 443 วรรคทายนไมได26

มาตรา 445 บญญตวา “ในกรณท าใหเขาถงตาย หรอใหเสยหายแกรางกาย หรออนามยกด ในกรณท าใหเขาเสยเสรภาพกด ถาผตองเสยหายมความผกพนตามกฎหมายจะตองท าการงานใหเปนคณแกบคคลภายนอกในครวเรอน หรออตสาหกรรมของบคคลภายนอกนนไซร ทานวาบคคล ผจ าตองใชคาสนไหมทดแทนนน จะตองใชคาสนไหมทดแทนใหแกบคคลภายนอกเพอทเขาตองขาดแรงงานอนนนไปดวย”

มาตรานเปนกรณละเมดตอชวตรางกาย เสรภาพ หรออนามยแลวปรากฏวาผเสยหายมความผกพนตามกฎหมายทจะตองท าการงานใหเปนคณแกบคคลภายนอก ดงนน เมอมการท าละเมดตอชวตกด ตอรางกายกด เสรภาพหรออนามยกด ยอมท าใหไมสามารถท าการงานได ผทไดรบประโยชนจากการท างานนนตองเสยหายไปดวย กฎหมายจงบญญตรบรองสทธของบคคล ผไดรบประโยชนจากแรงงานผถกท าละเมดไว ส าหรบความหมายของบทบญญตทวา “ความผกพนตามกฎหมายจะตองท าการงานใหเปนคณแกบคคลภายนอกในครวเรอนหรออตสาหกรรมของบคคลภายนอก” หมายความอยางไร ปจจบนแนววนจฉยของศาลฎกา ถอตามความเหนวา “ตองเปนความผกพนตามกฎหมายทบคคลผถกท าละเมดมตอบคคลอนในอนทจะตองท าการงานให ทงน ไมวาจะเปนกรณทกฎหมายบญญตเปนหนาท เชน หนาทของภรยาตอสาม หรอเปนความผกพนตามสญญาซงกฎหมายยอมรบบงคบให เชน สญญาจางแรงงาน เปนตน”27

จากทกลาวมาจะเหนไดวาเมอหญงและชายไดจดทะเบยนสมรสถกตองตามกฎหมายยอมมสถานะเปนสามภรยาทมสทธทจะไดรบการอปการะเลยงดซงกนและกน การทบคคลภายนอกมากระท าละเมดตอสามหรอภรยา ท าใหไดรบบาดเจบหรอถงแกความตาย คสมรสอกฝายหนงยอมถกกระทบกระเทอนสทธ จงมสทธไดรบคาสนไหมทดแทนเนองจากขาดไรอปการะตามกฎหมาย และคาสนไหมทดแทนเพอการขาดแรงงาน

25 ฎกาท 215/2513 “การฟองเรยกรองตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 443 วรรค 3 มใชเปนการเรยกรองคาอปการะเลยงดโดยตรง แตเปนการเรยกคาสนไหมทดแทนการทบตรถงแกความตายเพราะถกท าละเมด ถอไดวาบดามารดาตองขาดไรอปการะตามกฎหมายแลว โดยไมค านงวาบดามารดาจะมฐานะยากดมจนอยางไรและบตรทตายนนจะไดอปการะอยกอนหรอไม” 26 สษม ศภนตย, ค าอธบาย ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ลกษณะละเมด, ( กรงเทพมหานคร : ส านกพมพนตบรรณการ, 2553), พมพครงท 7, หนา 245-257. 27 เรองเดยวกน, หนา 262-264.

71

4.3.2 สทธตามประมวลกฎหมายอาญา

ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 71 วรรคแรกบญญตวา “ความผดตามทบญญตไวในมาตรา 334 ถงมาตรา 336 วรรคแรกและมาตรา 341 ถงมาตรา 364 นน ถาเปนการกระท าทสามกระท าตอภรยา หรอภรยากระท าตอสาม ผกระท าไมตองรบโทษ...”

ซงเหตยกเวนโทษตามมาตรา 71 วรรคแรกน เปนขอยกเวนในความผดอนเกยวกบทรพย และจ ากดเฉพาะบางมาตราทระบไวเทานน กลาวคอความผดฐานลกทรพยและวงราวทรพยเฉพาะทไมเปนเหตใหสามภรยาไดรบอนตรายแกรางกายหรอจตใจ รบอนตรายสาหสหรอถงแกความตาย ความผดฐานฉอโกง ฐานโกงเจาหน ฐานยกยอก ฐานรบของโจร ฐานท าใหเสยทรพย และฐานบกรก สวนทมความรนแรง เชน ชงทรพย ปลนทรพย หรอกรรโชกทรพย รดเอาทรพยไมไดรบการยกเวนโทษดวย ซงความเปนสามหรอภรยาตามมาตราน ตองเปนสามภรยาทถกตองตามกฎหมาย28

นอกจากนยงมกรณทบทบญญตของกฎหมายก าหนดใหเปนดลยพนจของศาลทจะไมลงโทษแกผกระท าความผดในกรณเปนสามภรยากนตามกฎหมาย ดงน

มาตรา 193 บญญตวา “ถาการกระท าความผดดงกลาวในมาตรา 184 มาตรา 189 หรอมาตรา 192 เปนการกระท าเพอชวยบดา มารดา บตร สามหรอภรยาของผกระท า ศาลจะไมลงโทษกได” ซงความผดท เขาหลกเกณฑตามมาตราน เชน ความผดในการท าลาย ซอนเรน ซงพยานหลกฐานในการกระท าความผด29 หรอการใหทพ านกแกผกระท าความผดหรอผตองหาไมใหถกจบกม30 และการใหทพ านก ซอนเรนแกผหลบหนจากการคมขง31

มาตรา 214 บญญตวา “ผใดประพฤตตนเปนปกตธระเปนผจดหาทพ านกทซอนเรนหรอทประชมใหบคคลซงตนรวาเปนผกระท าความผดทบญญตไวในภาค 2 น ตองระวางโทษจ าคกไมเกนสามป หรอปรบไมเกนหกพนบาท หรอทงจ าทงปรบ

ถาการกระท าความผดนน เปนการกระท าเพอชวยบดา มารดา บตร สาม หรอภรยาของผกระท า ศาลจะไมลงโทษกได”

นอกจากนตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 327 ยงไดก าหนดใหการหมนประมาททเปนการใสความแกคนตายอนเปนเหตให บดา มารดา คสมรสหรอบตรของผตายเสยชอเสยง บคคลดงกลาวสามารถด าเนนคดแกผใสความในความผดฐานหมนประมาทได และกรณผเสยหายใน

28 ทวเกยรต มนะกนษฐ, ค าอธบายกฎหมายอาญา ภาคทวไป, พมพครงท 13, (กรงเทพฯ : ส านกพมพวญญชน,2554, หนา 197-198. 29 ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 184. 30 ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 189. 31 ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 192.

72

ความผดฐานหมนประมาทตายเสยกอนรองทกข กฎหมายก าหนดใหคสมรสของผเสยหายรองทกขได และใหถอวาเปนผเสยหาย32

4.3.3 สทธการด าเนนคดตามกฎหมายวธพจารณาความอาญา

ตามหลกการแลวความเปนผเสยหายเปนสทธเฉพาะตว ไมอาจตกทอดเปนมรดกไปยงทายาทได ผเสยหายจงตองจดการหรอด าเนนการในฐานะทเปนผเสยหายดวยตวเองหรอหากจะใหผอนด าเนนการแทนกตองมอบอ านาจใหผนน แตมบางกรณทโดยสภาพของผเสยหายอาจท าใหไมสามารถจดการหรอด าเนนการดวยตวเองได กฎหมายจงตองก าหนดตวบคคลทจะมาด าเนนการหรอจดการแทนผเสยหายส าหรบกรณดงกลาวไว33

มาตรา 5 (2) บญญตวา “บคคลเหลานจดการแทนผเสยหายได... (2) ผบพการ ผสบสนดาน สามหรอภรยา เฉพาะแตในความผดอาญา ซงผเสยหายถกท ารายถงตายหรอบาดเจบจนไมสามารถจดการเองได”

มาตรา 29 วรรคแรก บญญตวา “เมอผเสยหายไดยนฟองแลวตายลง ผ บพการ ผสบสนดาน สามหรอภรยาจะด าเนนคดตางผตายตอไปได”

สทธตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา ทง 2 มาตราดงกลาว เปนเรองอ านาจฟอง กฎหมายใหสามภรยาจดการแทนผเสยหายได แตแตกตางกนในกรณตามมาตรา 5(2) นนผเสยหายถกท ารายจนไมสามารถจดการเองได หรอถงแกความตายจงจะมผมอ านาจจดการแทน สวนในกรณตามมาตรา 29 วรรคแรก นน เปนกรณทผเสยหายยงมชวตอยและไดยนฟองคดไวแลว ตอมาไดตายลงกฎหมายจงเปดใหบคคลบางประเภทด าเนนคดตางผตายตอไปได

เหนไดวาในกรณผเสยหายถกท าราย ถงตาย หรอบาดเจบจนไมสามารถจดการเองได34 หรอในกรณทผเสยหายยนฟองแลวตายลงสามหรอภรยาจะด าเนนคดแทนผตายตอไปกได35 สามหรอภรยาในทนคอสามภรยาโดยชอบดวยกฎหมาย36

อ านาจในการจดการแทนดงกลาวเปนไปตามทบญญตไวในมาตรา 3 แหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา ดงน 1) รองทกข 2) เปนโจทกฟองคดอาญาหรอเขารวมเปนโจทก

32 ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 333 วรรคสอง. 33 จลสงห วสนตสงห, ค าอธบายประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา ภาค 1, พมพครงท 3, (กรงเทพฯ : ส านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา, 2553), หนา 28. 34 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 5 (2). 35 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 29. 36 ฎกาท 1056/2503 คสมรสทไมจดทะเบยนสมรส ไมเปนสามภรรยากนโดยชอบดวยกฎหมาย เมอคสมรสฝายหนงถกท ารายถงตาย คสมรสฝายทยงมชวตอยไมมอ านาจฟองคดแทนผเสยหายตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 5(2)

73

กบพนกงานอยการ 3) เปนโจทกฟองคดแพงทเกยวเนองกบคดอาญา 4) ถอนฟองคดอาญาหรอคดแพงทเกยวเนองกบคดอาญา และ 5) ยอมความในคดความผดอนยอมความได

4.3.4 สทธหกคาลดหยอนภาษตามประมวลรษฎากร

ตามบทบญญตแหงประมวลรษฎากร พ.ศ. 2481 มาตรา 47 กฎหมายอนญาตใหผมเงนไดมสทธหกคาลดหยอนภาษของผมเงนไดพงประเมนตามมาตรา 40 เมอไดหกคาใชจายตามมาตรา 42 ทว ถงมาตรา 46 แลว เพอเปนการบรรเทาภาระภาษ โดยใหหกลดหยอนไดในกรณคสมรสของผมเงนไดรวมถงกรณอนๆทเกยวของกบผมเงนไดและคสมรสของผมเงนไดอก ดงน37

1. สามหรอภรยาของผมเงนได 30,000 บาท ขอสงเกต (1) สามหรอภรยาของผมเงนไดทมสทธหกคาลดหยอน จะตองเปนสามหรอภรยาชอบ

ดวยกฎหมาย แมการสมรสไมครบปภาษกมสทธหกลดหยอนได (2) สามหรอภรยาของผมเงนไดทจะน ามาหกลดหยอนจะตองไมมเงนไดพงประเมน 2. เบยประกนภย ผมเงนไดสามารถน าเบยประกนภยส าหรบการประกนชวตทจายในปภาษมาหกลดหยอน

ไดตามจ านวนทจายจรงแตไมเกน 10,000 บาท และเนองจากมการยกเวนเงนไดส าหรบเงนทจายเปนเบยประกนตามจ านวนทจายจรงในสวนทเกน 10,000 บาท สามารถน ามาหกไดไมเกนเงนไดหลงจากหกคาใชจายแตไมเกน 90,000 บาท ดงนน จงมผลเสมอนกบใหหกคาลดหยอนไดไมเกน 100,000 บาท

ทงนเฉพาะในกรณทกรมธรรมประกนชวตมก าหนดเวลาตงแตสบปขนไป และการประกนชวตนน ไดเอาประกนไวกบผรบประกนภยทประกอบกจการประกนชวตในราชอาณาจกร

ในกรณสามหรอภรยาของผมเงนไดมการประกนชวต และความเปนสามภรยาไดมอยตลอดปภาษ ใหหกลดหยอนไดดวยส าหรบเบยประกนทจายส าหรบการประกนชวตของสามหรอภรยานนตามเกณฑขางตน

3. เงนสะสม เงนสะสมทจายเขากองทนส ารองเลยงชพ ซงเปนไปตามหลกเกณฑวธการและเงอนไขท

ก าหนดโดยกฎกระทรวง ตามจ านวนทจายจรง แตไมเกน 10,000 บาท

37 กลมนกวชาการภาษอากร, ภาษอากรตามประมวลรษฎากร 2554, (กรงเทพมหานคร : เรอนแกวการพมพ, 2554), พมพครงท 1, หนา 41-47.

74

ในกรณสามหรอภรยาของผมเงนไดจายเงนสะสม เขากองทนส ารองเลยงชพ ตามวรรคหนงและความเปนสามภรยาไดมอยตลอดปภาษ ใหหกลดหยอนไดดวยส าหรบเงนสะสมของสามหรอภรยาทจายเขากองทนส ารองเลยงชพนนตามเกณฑขางตน

(เงนสะสมทจายเขากองทนส ารองเลยงชพ ในอตราไมเกนรอยละ 15 ของคาจาง เฉพาะสวนทเกน 10,000 บาท แตไมเกน 490,000 บาท เปนเงนทไดรบการยกเวนภาษ สามารถหกออกจากเงนไดกอนค านวณหกคาใชจายและหกลดหยอน)

4. เงนสมทบ ทผประกนตนจายเขากองทนประกนสงคม ตามกฎหมายวาดวยการประกนสงคมตาม

จ านวนทจายจรง ในกรณสามหรอภรยาของผมเงนได ซงเปนผประกนตนจายเงนสมทบเขากองทน

ประกนสงคมตามวรรคหนง และความเปนสามภรยาไดมอยตลอดปภาษ ใหหกลดหยอนไดดวย ส าหรบเงนสมทบของสามหรอภรยาทจายเขากองทนประกนสงคมดงกลาวตามหลกเกณฑขางตน

5. คาอปการะเลยงดบดามารดาของผมเงนได รวมทงบดามารดาของสามหรอภรยาของผ มเงนไดคนละ 30,000 บาท

ตามบทบญญตแหงประมวลรษฎากรซงมผลใชบงคบส าหรบคนไทยทกคนทมรายไดถงเกณฑตองมหนาทในการเสยภาษใหแกรฐ แตจากบทบญญตในสวนของการหกคาลดหยอนดงกลาวหมายความวา ผทตกอยในฐานภาษซงเปนผมเงนไดซงตามกฎหมายมหนาทจายภาษอตรากาวหนาใหแกรฐ กฎหมายใหสทธหกคาลดหยอนในกรณตางๆ ของผมเงนไดและสามหรอภรยาของตนเองไดในกรณคสมรสไมมเงนได แตการเปนสามภรยานนตองเปนสามภรยากนโดยชอบดวยกฎหมาย

4.3.5 สทธในการบรจาครางกายหรออวยวะ

การบรจาคอวยวะเปนไปตามขอบงคบแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ. 2549 ขอ 52 วางหลกไววา การปลกถายอวยวะทผบรจาคประสงคจะบรจาคขณะทยงมชวตอย ผบรจาคตองเปนญาตโดยสายเลอด หรอคสมรสทจดทะเบยนสมรสกบผรบอวยวะมาแลวอยางนอยสามปเทานน ยกเวนกรณเปนการปลกถายอวยวะจากผบรจาคทเปนผไดรบการวนจฉยวาอยในเกณฑสมองตายตามประกาศของแพทยสภา

ตอมาไดมการแกไขขอบงคบแพทยสภาวาดวยการรกษาจรยธรรมแหงวชาชพเวชกรรม พ.ศ. 2549 ในขอ52 (1) เสยใหม และใชแนวทางดงนแทน

ขอ 52 การปลกถายอวยวะทผบรจาคประสงคจะบรจาคอวยวะขณะทยงมชวต ผประกอบวชาชพเวชกรรม ผท าการปลกถายอวยวะตองด าเนนการตามเกณฑตอไปน

75

(1) ผบรจาคตองเปนเครอญาตทมความสมพนธทางพนธกรรม หรอ (2) ผบรจาคตองเปนสามภรยาโดยชอบดวยกฎหมาย หรออยกนฉนสามภรยาโดยเปดเผย

กบผรบอวยวะมาแลวอยางนอยสามป กรณทมบตรรวมกนโดยสายโลหตไมตองใชระยะเวลาสามป หากมปญหาในการพสจนบตรรวมกนใหใช DNA เปนเครองพสจน หรอ

(3) ผบรจาคตองเปนผทไดรบการปลกถายอวยวะทดแทนแลว และประสงคจะบรจาคอวยวะของตนทตดออกนนใหแกผอน

(4) กรณทมปญหาในการพสจนขอ 52 (1) (2) และ (3) ใหศนยรบบรจาคอวยวะสภากาชาดไทยเปนผพจารณา

(5) ผประกอบวชาชพเวชกรรม ผท าการปลกถายอวยวะตองท าการตรวจสอบ และรวบรวมหลกฐานทแสดงวาผบรจาคเปนญาตโดยสายเลอด สามหรอภรยากบผรบอวยวะ โดยตองเกบหลกฐานดงกลาวไวในรายงานผปวยของผรบอวยวะ

(6) ผประกอบวชาชพเวชกรรม ผท าการปลกถายอวยวะ ตองอธบายใหผบรจาคเขาใจถงความเสยงทจะเกดอนตรายตาง ๆ แกผบรจาคทงจากการผาตด หรอหลงการผาตดอวยวะทบรจาคออกแลว เมอผบรจาคเขาใจและเตมใจทจะบรจาคแลว จงลงนามแสดงความยนยอมบรจาคไวเปนลายลกษณอกษร (informed consent form)

(7) ผประกอบวชาชพเวชกรรม ผท าการปลกถายอวยวะ ตองท าหลกฐานเปนหนงสอ เพอแสดงวาไมมการจายคาตอบแทนแกผบรจาคอวยวะ

(8) ผบรจาคตองมสขภาพสมบรณ เหมาะสมทจะบรจาคอวยวะได แตทงน การแกไขดงกลาว เกดขนเพอรบรองการใชชวตครวมกนของชายและหญงท

ไมไดท าการสมรสกนตามกฎหมาย การทแพทยสภาไดมการแกไขเกณฑแหงการบรจาคอวยวะส าหรบคสมรสทยงมชวตอย เปนการผอนคลายเกณฑเดมโดยอาศยหลกการอยรวมกนฉนสามภรยา และใชการพสจนการอยรวมกนฉนสามภรยาได

4.3.6 สทธในการประกนสงคม

กฎหมายไทยไดรบรองสทธใหผประกนตนในระบบประกนสงคมไดประโยชนทดแทนดงตอไปน

กรณท 1 ในกรณทผประกนตนถงแกความตายโดยมใชประสบอนตราย หรอเจบปวยเนองจากการท างาน ถาภายในระยะเวลาหกเดอนกอนถงแกความตายผประกนตนไดจายเงนสมทบมาแลวไมนอยกวาหนงเดอน ใหจายประโยชนทดแทนในกรณตาย ดงน

(1) เงนคาท าศพตามอตราทก าหนดในกฎกระทรวง ซงก าหนดใหจายใหแกบคคลตามล าดบ ดงน

76

(ก) บคคลซงผประกนตนท าหนงสอระบใหเปนผจดการศพและไดเปนผจดการศพผประกนตน

(ข) สามภรยา บดามารดา หรอบตรของผประกนตนซงมหลกฐานแสดงวาเปนผจดการศพผประกนตน

(ค) บคคลอนซงมหลกฐานแสดงวาเปนผจดการศพผประกนตน (2) เงนสงเคราะหกรณทผประกนตนถงแกความตาย ใหจายแกบคคลซงผประกนตนท า

หนงสอระบใหเปนผมสทธไดรบเงนสงเคราะหนน แตถาผประกนตนมไดมหนงสอระบไวกใหน ามาเฉลยจายใหแกสามภรยา บดามารดา หรอบตรของผประกนตนในจ านวนทเทากน38

ในกรณดงกลาวคสมรสจะไดประโยชนทดแทนเปนเงนคาท าศพและเงนสงเคราะห ซงกฎหมายไดรบรองสทธใหคสมรสโดยชอบดวยกฎหมายไมวาจะเปนสามหรอภรยา ไดรบประโยชนทดแทนนน

กรณท 2 ในกรณทผ ประกนตนถงแกความตาย ใหจายประโยชนทดแทนในกรณสงเคราะหบตรแกบคคลตามล าดบ ดงน

(1) สามหรอภรยาของผประกนตน หรอบคคลซงอยรวมกนฉนสามภรยากบผประกนตนโดยเปดเผยตามระเบยบทเลขาธการก าหนด และเปนผใชอ านาจปกครองบตร

(2) ผอปการะบตรของผประกนตน ในกรณบคคลตาม (1) มไดเปนผอปการะบตรหรอถกถอนอ านาจปกครอง หรอถงแกความตาย39

ในกรณทผ ประกนตนถงแกความตายกฎหมายไดก าหนดใหสามหรอภรยาของผประกนตนเปนบคคลผไดรบประโยชนในกรณผประกนตนถงแกความตาย แตเมอไมมกฎหมายรบรองใหบคคลทมความหลากหลายทางเพศทอยกนกนฉนสามภรยาเปนคสมรสไดตามกฎหมาย เมอมเหตท าใหฝายหนงฝายใดทเอาประกนสงคมไวตายครกอกฝายหนงกไมเปนบคคลในก าหนดเปนผรบประโยชนทดแทนได

กรณท 3 ในกรณผประกนตนซงมสทธไดรบประโยชนทดแทนในกรณชราภาพตามมาตรา 77 ทว ถงแกความตายกอนทจะไดรบประโยชนทดแทนหรอผรบเงนบ านาญชราภาพถงแกความตายภายในหกสบเดอนนบแตเดอนทมสทธไดรบเงนบ านาญชราภาพ ใหทายาทของผนนมสทธไดรบเงนบ าเหนจชราภาพ ทายาทผมสทธตามวรรคหนง ไดแก

(1) บตรชอบดวยกฎหมาย ยกเวนบตรบญธรรมหรอบตรซงไดยกใหเปนบตรบญธรรมของบคคลอนใหไดรบสองสวน ถาผประกนตนทตายมบตรตงแตสามคนขนไปใหไดรบสามสวน

38 พระราชบญญต ประกนสงคม 2533 มาตรา 73. 39 พระราชบญญต ประกนสงคม 2533 มาตรา 75 จตวา.

77

(2) สามหรอภรยาใหไดรบหนงสวน และ (3) บดามารดา หรอบดาหรอมารดาทมชวตอยใหไดรบหนงสวน ในกรณทไมมทายาทในอนมาตราใด หรอทายาทนนไดตายไปเสยกอน ใหแบงเงนตาม

มาตรา 77 (2) ในระหวางทายาทผมสทธในอนมาตราทมทายาทผมสทธไดรบ40 กฎหมายไดวางหลกใหทายาทของผประกนตนไดรบเงนบ าเหนจชราภาพในกรณ

ผประกนตนซงมสทธไดรบประโยชนทดแทนในกรณชราภาพตามมาตรา 77 ทว ถงแกความตาย โดยบคคลล าดบแรกคอบตรทชอบดวยกฎหมายล าดบทสองคอคสมรสอนเปนสามภรยากนโดยชอบดวยกฎหมาย และบดามารดาตามล าดบ ซงสะทอนใหเหนวาบคคลทมความหลากหลายทางเพศทใชชวตครวมกนฝายใดฝายหนงไมอาจไดรบเงนบ าเหนจดงกลาวแมจะเขาเงอนไข เพราะไมไดถกรบรองโดยกฎหมายวามสถานะเปนคสมรสและเปนสามภรยากนโดยชอบดวยกฎหมาย

เมอพจารณาจากบทบญญตของกฎหมายทก าหนดสทธและหนาทของคสมรสในประเทศไทยตามทกลาวมา พบวากฎหมายมงเนนใหความคมครองแกคสมรส โดยก าหนดใหคสมรสมสทธและหนาทสามารถเรยกรองตอกนและเรยกรองตอบคคลภายนอกได โดยก าหนดวาบคคลทจะไดรบความคมครองดงกลาวตองเปนคสมรสทไดท าการจดทะเบยนสมรสถกตองตามกฎหมายเทานน ทงนเนองจากสถาบนครอบครวอนเปนสถาบนพนฐานของสงคมทส าคญมจดก าเนดจากการสมรสและถอเปนหลกส าคญในการสรางสถาบนครอบครว นอกจากการมสถานการณเปนคสมรสจะท าใหมสถานะในทางกฎหมายแลว ยงเปนเรองทเกยวโยงกบวฒนธรรมและสงคมอกดวย ดงนน เมอบคคลทมความหลากหลายทางเพศไมสามารถท าการสมรสไดโดยชอบดวยกฎหมายยอมไมไดรบสทธและความคมครองใดๆ

4.3.7 สทธในการลงนามยนยอมรกษาพยาบาล

ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 มาตรา 8 วรรค 1 ซงบญญตวา “ในการบรการสาธารณสข บคลากรดานสาธารณสขตองแจงขอมลดานสขภาพทเกยวของกบการใหบรการ ใหผรบบรการทราบอยางเพยงพอทผรบบรการจะใชประกอบการตดสนใจ ในการรบบรการหรอไมรบบรการใด และกรณทผรบปฏเสธไมรบการบรการใด จะใหบรการนนไมได” ซงถาเปนกรณปกต หากจะตองท าการรกษาดวยวธการผาตดหรอการใชเครองมอใดๆ เปนกรณพเศษ แพทยหรอพยาบาลทเปนผชวยตองขอความยนยอมจากผปวยหรอญาตทมอ านาจตดสนใจแทนทกครง41 โดยกรณทผปวยไมสามารถใหความยนยอมไดบคคลทสามารถใหความยนยอมและถอวาเปนญาต 40 พระราชบญญต ประกนสงคม 2533 มาตรา 77 จตวา. 41 แสวง บญเฉลมวภาส, กฎหมายและขอควรระวงของผประกอบวชาชพ แพทย พยาบาล, พมพครงท 3, (กรงเทพฯ : วญญชน, 2546), หนา 82.

78

ตามพระราชบญญตดงกลาว ไดแก ทายาทโดยธรรมตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ผปกครอง ผปกครองดแล ผพทกษ หรอผอนบาล42

นอกจากนในกรณของผปวยทางสขภาพจตซงไมสามารถใหความยนยอมโดยตวเอง การรกษาพยาบาลกจ าตองไดรบความยนยอมจากญาต ตามทบญญตไวในมาตรา 21 วรรค 3 แหงพระราชบญญตสขภาพจต พ.ศ. 2551 ดงน “ในกรณทผปวยมอายไมถงสบแปดปบรบรณ หรอขาดความสามารถในการตดสนใจใหความยนยอมรบการบ าบดรกษา ใหคสมรส ผบพการ ผสบสนดาน ผปกครอง ผพทกษ ผอนบาล หรอผซงปกครองดแลบคคลนน แลวแตกรณ เปนผใหความยนยอมตามวรรคสองแทน”

42 พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 มาตรา 8 วรรคสาม (2).