filozoficzne inspiracje młodej polski

Pracę wykonała: Małgorzata Zimoń

Kl. II c, nr 31.

Artur

Schopenhauer

Friediech Nietzsche

Henri

Bergson schopenhaueryzm

Filozofia pesymistyczna; zgodna z duchem epoki. Życie jest pasmem cierpień, dąży do katastrofy, tymczasem człowiek marzy o szczęściu- i wciąż spotyka go rozczarowanie. Ukojenie dają tyko:

sztuka

natura

nirwana (niebyt)-motyw filozofii buddyjskiej.

Najważniejsze dzieło:

„Świat jako wola i wyobrażenie”

nietzscheanizm

Filozofia buntu przeciw zastanym wartościom, przeciw przeciętności i słabości człowieka. Nietzsche głosi „wolę mocy” oraz kult nadczłowieka- silnej jednostki, pełnej energii, uprawnionej do władzy nad rzeszą słabych. Ten może działać „poza dobrem i złem”, odrzucić prawa, normy i wartości.

Najważniejsze dzieła:

„Tako rzecze Zaratustra”, „Poza dobrem i złem”

bergsonizm

Elan vitale. Intuicjonizm. Rzeczywistość jest nieustannym, nieograniczonym ruchem, przepełnia go siła twórcza (elan vitale), badać ją można tylko przez intuicję i instynkt. Bergson powraca do metafizyki i irracjonalizmu.

Najważniejsze dzieło:

„Ewolucja twórcza”

Schopenhaueryzm:• Człowiek jest istota cierpiącą, gdyż poszukuje

doskonałości, której w jego świecie nie ma.• Bezrozumny pęd życiowy zmusza go do stałej

aktywności, aby zaspokoić pragnienia i ambicje, co prowadzi do poczucia klęski, upokorzenia, niedosytu. Niesie niezadowolenie z siebie i ze świata.

• Człowiekowi towarzyszy strach przed życiowymi przeciwnościami i śmiercią.

• Pragnie osiągnąć niemożliwe, czyli znaleźć sens życia, którego nie ma, zrealizować cele, które są nieosiągalne, pragnie nieśmiertelności, chociaż musi umrzeć ból istnienia.

• Najskuteczniejszymi sposobami łagodzenia bólu egzystencjalnego są:

-wyzbycie się pragnień, rezygnacja z pożądań, ze świata- nirwana;

-oddanie się kontemplacji piękna natury;-tworzenie sztuki lub jej kontemplacja;-akt fizyczny.

Nietzscheanizm:• Bezwzględna krytyka moralności

i kultury współczesnej.• Kwestionowanie głównie

altruizmu, równości, wolności, sprawiedliwości i litości (fundamentalnych wartości etyki chrześcijańskiej).

• Postulat wolności absolutnej ( także uwolnienie od ograniczeń

moralnych) dla jednostek wybitnych, charakteryzujących się szczególnymi predyspozycjami- nadludzi.

• Rasa panów obejmuje również artystów, których twórczość jest doskonałą formą aktywnego życia, wyrażającą siłę i wolę ducha jednostki wybitnej.

Bergsonizm:

• Część poznawczych mocy człowieka ma charakter biologiczny, zmysłowy.• Jedynym właściwym instrumentem poznania życia jest intuicja. • Intuicja działa obok intelektu, jest instrumentem metafizyki, utożsamianej z

natchnieniem.• Dzięki intuicji podmiot poznania „wczuwa się” w swój obiekt, poznaje go od

wewnątrz.• Intuicja istnieje w człowieku dzięki elan vital (pędu życiowego)- niezniszczalnej

siły postrzeganej w świecie, jak i wewnątrz ludzkiej świadomości.• Prąd witalny to wewnętrzna siła sterująca rozwojem życia, wspólna dla świata i

jaźni człowieka ( strumienia myśli i uczuć).• Święci i bohaterowie wykazują się mistyką, która rodzi się z uświadomienia

sobie tożsamości ze światem i wpływa na doskonalenie się ludzkości.• Człowiek jest wewnętrznie wolny. Dzięki myśli, intuicji, sztuce może docierać do

niezbadanych obszarów rzeczywistości.

Prądy kulturowe zainspirowanewcześniej wymienionymifilozofiami:

• Dekadentyzm ( franc. decadence- upadek, schyłek)- schopenhaueryzm, nietzscheanizm.

• Katastrofizm- schopenhaueryzm, nietzscheanizm.

• Impresjonizm- bergsonizm.• Ekspresjonizm- schopenhaueryzm,

nietzscheanizm.• Symbolizm- schopenhaueryzm,

bergsonizm.• Witalizm- bergsonizm.

DEKADENTYZM- zespół przekonań i zachowań, które uzewnętrzniały się w dziełach literackich, a związane były ze znudzeniem życiem i pełnym niechęci stosunku do świata, polegającym na negacji nauki i postępu, poczucia daremności wszystkich ludzkich poczynań.

nuda szyderstwo wstręt

DEKADENT= młody starzec upadek wartości

zniechęcenie smutek, melancholia

przeczenie

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

„Koniec wieku XIX” Człowiek schyłku wieku:

-zadręcza się bezsensem własnej egzystencji,

-trawi go ból istnienia,

-pozbawiony został wiary w tradycyjne wartości (emocje niczemu nie służą),

- nie znajduje w sobie- ani w otaczającym świecie- obrony przed złem, zniechęceniem, apatią.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer „Hymn do Nirwany”:

- pojęcie niebytu traktowane jako bóstwo, będące adresatem litanii- wiersza,

- odrzucenie przez podmiot liryczny życia świadomego jako złego, bo pełnego okrucieństw, bólu i niepewności.

“Lubię kiedy kobieta”

Ucieczka polega na zapamiętaniu się w namiętności, uczuciu. Moment rozkoszy po której, niestety, powraca rzeczywistość. Chwila dająca ukojenie. Ucieczka poprzez kontakt z naturą, przyrodą –

tworem Boga.

Okładka „Chimery” z listopada 1902 roku wg projektu Edwarda Okunia.

„Chimera”- czasopismo redagowane (1901-1907) w duchu hasła: „ars pro arte”-„sztuka dla sztuki” (Zenon Przesmycki, pseud.

Miriam, 1861-1944 )

Artyści= arystokracja ducha =nadludzie

Stanisław Przybyszewski „Confiteor”- uwolnienie sztuki od pozaartystycznych zobowiązań i artysty od wszelkich społecznych i etycznych ograniczeń.

„ Artysta stoi ponad życiem, ponad światem, jest Panem Panów, niekiełznanym żadnym prawem, nieograniczony żadną siłą ludzką.”

Stanisław Przybyszewski

FRANCISCO GOYA: EL MACHO CABRIO

Katastrofizm- wizja świata idącego ku zagładzie, tendencja głosząca upadek i zagładę Ziemi. W Hymnach widzimy otwarte groby, miliardy krzyży, walące się z nieba, rzeki i morza ciepłej krwi, wreszcie żmije, pijawki o dziwnych ludzkich głowach.

Hymn Jana Kasprowicza „Dies Irae” – znaczy dzień gniewu:

• wizja sądu ostatecznego,• nieuchronna zagłada jest karą za

grzechy, które zapoczątkowała pramatka Ewa,

• pesymizm, poczucie zagrożenia, rozpacz podmiotu lirycznego,

• Bóg- bezlitosny sędzia.

Impresjonizm „Impresja- Wschód Słońca”- Tematem obrazu jest świat w zatoce-

nastrojowy pejzaż nadmorski.- Brzask, świt został uchwycony

środkami optycznymi.- W ujęciu pleneru ważniejsze są

wrażenia świetlne niż realne kontury łodzi i rybaka.

- Zwraca uwagę malowanie światła, powietrza i mgły.

Świat w obrazachimpresjonistów był zmienny,dynamiczny i ulotny.Stosowano światłocień, światmalowany był słońcem,przyroda nie znała koloruczarnego.

W literaturze łączono elementy plastyczne z

elementami muzycznymi i ekspresją słowa

(synestezja). Pisano o zmiennym nastroju i

chwilowych wrażeniach, doznaniach artysty-

ulotnych, nieuchwytnych przeżyciach (Kazimierz

Przerwa- Tetmajer: „Melodia mgieł

nocnych”, „Widok ze Świnicy do Doliny

Wierchcichej”).

Impresjonizm

Poeta skupia się na oddaniu barw tworzących pejzaż, nie na jego konturach

Ważną rolę odgrywa światło, które prześwietla kontury skał, drzew, innych przedmiotów i rozświetla barwy.

Kontemplacja piękna tatrzańskiej przyrody jest dla podmiotu lirycznego chwilą zapomnienia i ucieczką od egzystencjalnego bólu- dekadentyzm.

Synestezja- jednoczesne kojarzenie różnych doznań zmysłowych („srebrzystoturkusowa cisza”).

Oglądany widok chwilowym wrażeniem, które zaraz minie.

Technika oniryczna-obrazowanie upodabniające wszystko do snu („wśród ciszy drzemie uroczystej”).

„Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej” K. Przerwa-Tetmajer

EKSPRESJONIZM w okresie Młodej Polski nie był uświadamiany jako odrębna kategoria artystyczna. Kształt programowy został uformowany dopiero w 1918 r. na łamach "Zdroju". Ekspresjonizm kładł nacisk na wyrazistość, przedstawienie przeżyć psychicznych, dążył do ich uzewnętrznienia. Akcentował ostre kontrasty w obrazie rzeczywistości, posługiwał się kontrastem, deformacją, łączył patos z wulgarnością, liryzm z prozą. „Jam ciemny jest wśród

wichrów płomień boży,

Mój duch łańcuchem skuty do ziemi...”

Tadeusz Miciński

„Lucifer” Tadeusz Miciński

Lucifer

Upadły anioł

Syn jutrzenki

Uosobienie zła

Bohaterem wiersza i podmiotem lirycznym jest szatan(popularny motyw ekspresjonistyczny). Cechuje go to, że:

• posiada władzę nad przyrodą i jej żywiołami;

• ma wielką potęgę, ale jest bezsilny.

Elementy schopenhaueryzmu,

dekadentyzmu i nietzscheanizmu

Lucifer- zło+

Bóg -dobro=równowagaUniwersum. Oczarowanie

groźną i piękną

postacią Lucifera.

Przekonanie o udziale zła w rozwoju

świata.

Lucifer pragnie

zniszczyć świat i raj.

Ekspresjonizm

„Lucifer”T.Miciński

SYMBOLIZM • Prąd literacki ukształtowany we Francji i Belgii (koniec

XIX wieku). • Nazwa pochodzi od ogłoszonego w "Le Figaro" (1886)

manifestu J. Moreasa Le Symbolisme. • Teorię symbolizmu sformułował Maurycy Maeterlinck.• Rezygnacja z poezji opisowej na rzecz poezji, której

ambicją stało się wyrażenie tego, co niewyrażalne. • Obraz rzeczywistości poznawalnej jest ograniczony,

poza nim istniej sfera niepoznawalna i niewyrażalna.• Metoda symboliczna- zastąpienie bezpośredniej

wypowiedzi lirycznej, nazywającej stany psychiczne i przeżycia podmiotu przez wizyjny, obrazowy ich ekwiwalent.

• W Polsce propagatorem symbolizmu był Zenon Przesmycki.

„Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” J. Kasprowicz

Elementy :• Limba: zwalona przez burzę, była mocnym

drzewem, a teraz jest próchniejąca, martwa • Róża: chowa się pomiędzy skałami,

przeczekała burzę, nadal żyje i jest piękna, chroni się, jest delikatna, szuka wsparcia by przeżyć.

• Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy zostaną powaleni.

• Róża to symbol witalności, życia, piękna. Delikatni i giętcy mogą łatwiej przetrwać burzę.

Róża obawia się burzy drży przed jej siłą,ale dąży do przetrwania. Widzi potężnedrzewo, które nie podołało. Wszystkoprzemija, ale róża kurczowo trzyma siężycia. Wiersz o niepokojach, obawach;.współczesnego człowieka w obliczu przemijania,zniszczenia, śmierci. Konieczność trwogi przedśmiercią. Obawy.

Limba Różapotężna wątła, subtelna

próchniejąca piękna

szpetna wspaniała

wyniosła, dumna

słaba, szuka wsparcia

Kontrasty, zastosowanie autonomii (różne elementy natury by zasugerować ich symbolikę).

„Szał uniesień” W. Podkowiński• Koń- dzikość, żądza, siła.• Kobieta- obezwładniona szałem,

oddana zmysłowości, spokojna rozkosz.

• Tło obrazu- chaos złożony ze światła i cieni.

Dzieło uznane zostało przez część krytyków i twórcówza manifest nowej sztuki, zawyraz buntu przeciw zastanymkanonom estetycznym. Porwanasiłą erotycznych instynktówkobieta zespolona z demonicznym rumakiemucieleśnia w tym obrazieniszczącą moc.

L.Staff

„Kowal”

Symbolizm Schopenhaueryzm,

bergsonizm Witalizm

Nietzscheanizm

Nurt sławiący zdrowie i ptęgę ludzkiego ciała oraz umysłu.

Otrząśnięcie się z nastroju niemocy i bierności

Sławienie aktywnej postawy wobec życia- manifest woli mocy.

Świadome kształtowanie siebie i swego losu.

Niepoddawanie się przeciwnościom życia i własnym ograniczeniom.

Kowal- człowiek odznaczający się postawą heroizmu i aktywności,typ nowego bohatera.

Oprócz wcześniej omawianych filozofii w utworach Młodej Polski spotykamy np.:

• L.Staff „Dzieciństwo”- wspomnienia z dzieciństwa źródłem szczególnie pozytywnych wspomnień i przeżyć- freudyzm (dzieciństwo w decydujący sposób określa późniejsze, dorosłe przeżycia i zachowania).

• J. Kasprowicz „Księga ubogich”- franciszkanizm- pogodzenie się z losem, odnajdowanie radości i inspiracji w rzeczach prostych.