antimicrobial and antioxidant activity of some thai...

3

ANTIMICROBIAL AND ANTIOXIDANT ACTIVITY OF SOME THAI MEDICINAL PLANTS

MR. THEERAWUT WANG-AMNAUYPORN MRS. RATCHANEE SAIPRAJONG

THE RESEARCH WAS FINANCIALLY SUPPORTED BY UNIVERSITY OF THE THAI CHAMBER OF COMMERCE

2007 ISBN 978-974-677-644-8

2

ความสามารถในการตานจลนทรยและตานสารอนมลอสระของพชสมนไพรไทยบางชนด

โดย

นายธรวฒ หวงอ านวยพร

นางรชน ไสยประจง

รายงานการวจยนไดรบทนสงเสรมงานวจยจากมหาวทยาลยหอการคาไทย

พ.ศ. 2550 ISBN 978-974-677-644-8

4

ชอเรอง : ความสามารถในการตานจลนทรยและตานสารอนมลอสระของพชสมนไพร ไทยบางชนด ผวจย : ธรวฒ หวงอ านวยพร สาขาวชาวทยาศาสตรพนฐาน

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยหอการคาไทย ผวจยรวม : รชน ไสยประจง ปทแลวเสรจ : 2550 จ านวน 76 หนา ค าส าคญ : พชสมนไพรไทย การตานจลนทรย การตานสารอนมลอสระ

บทคดยอ*

จากการศกษาสารสกดเอธานอลของสมนไพรไทยตางๆ จ านวน 25 ชนดจาก 5 วงศพชเบองตนพบวา ประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรย 6 ชนดนน สมนไพรในวงศ Combretaceae กบ Caesalpiniaceae แสดงประสทธภาพยบยงคอนขางสงอยางมนยส าคญ โดยสมนไพรในวงศ Combretaceae มฤทธยบยงเฉพาะเชอ Staphylococcus aureus กบ Bacillus cereus ซงเปนแบคทเรยแกรมบวกเทานน สวนสมนไพรวงศ Caesalpiniaceae มฤทธยบยงเชอจลนทรยไดหลากหลายชนด แตมประสทธภาพสงในการยบยงแบคทเรยแกรมบวกเชนเดยวกน ความสามารถในการตานสารอนมลอสระเบองตนนนสมนไพรไทยเกอบทกชนดมฤทธตานอนมลอสระ เมอน าสมนไพรไทยในวงศ Combretaceae และวงศ Caesalpiniaceae มาสกดแยกสวนดวยตวท าละลายชนดตางๆ โดยเรมจาก เฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอธล อะซเตท และเมทานอลตามล าดบ เพอทดสอบประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรยจากสารสกดแยกสวนพบวา สารสกดเฮกเซน สารสกดไดคลอโรมเทน และสารสกดเอธล อะซเตท ไมมฤทธหรอมฤทธคอนขางต าในการยบยงเชอจลนทรย สวนสารสกดเมทานอลพบวามฤทธในการยบยงเชอจลนทรยไดด โดยพบวาสมนไพรไทยในวงศ Combretaceae มฤทธยบยงไดเฉพาะแบคทเรยแกรมบวก สมนไพรไทยวงศ Caesalpiniaceae มฤทธยบยงเชอจลนทรยทกประเภทแตจะมประสทธภาพสงมากในการยบยงแบคทเรยแกรมบวก ในการหาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงเชอจลนทรยไดในสารสกดเมทานอล พบวา ส าหรบเชอ S. aureus ฝางใหคา MICs เทากบ 6.3 มลลกรม/มลลลตร สวนเชอ B. cereus แสมสารใหคา MICs เทากบ 3.1 มลลกรม/มลลลตร การหาคา EC50 ของความสามารถในการตานสารอนมลอสระ พบวา สมอไทยใหคาต าสดคอ 0.2 ไมโครกรม / มลลลตร

* ผลงานวจยเรองนไดรบทนสงเสรมการวจย ส าหรบพนกงานประจ ามหาวทยาลยหอการคาไทย

5

Title : Antimicrobial and Antioxidant Activity of Some Thai Medicinal Plants Researcher : Theerawut Wang-amnauyporn

Department of Basic Science , Faculty of Science University of the Thai Chamber of Commerce

Co-researcher : Ratchanee Saiprajong Year of Accomplishment : 2007 No. of Pages : 76 Pages Key words : Thai medicinal plant, antimicrobial activity, antioxidant activity

Abstract* The preliminary result of the antimicrobial activity in 6 microorganisms and antioxidant activity tests of ethanol extracts from 25 Thai medicinal plants in 5 families found that the Thai medicinal plants in Combretaceae familiy and Caesalpiniaceae family revealed that they displayed high activity. In Combretaceae family can inhibited specific Staphylococcus aureus and Bacillus cereus which are gram positive bacteria . In Caesalpiniaceae family inhibited all microorganisms but exhibited high activity in the gram positive bacteria. Almost Thai medicinal plants showed antioxidant activity. Therefore the Combretaceae family and the Caeslpiniaceae family was to further studied by fractional extraction with n-hexane, dichloromethane, ethyl acetate and methanol respectively. The antimicrobial activity found that crude hexane, crude dichloromethane and crude ethyl acetate had not or rather low antimicrobial activity. For the methanol extract had potentiality antimicrobial activity. The Combretaceae family can inhibit specific gram positive bacteria while the Caesalpiniaceae inhibit all microorganisms but exhibited very high activity in gram positive bacteria. In minimum inhibition concentrations for S.aureus found that Caealpinia sappan L. has lowest MICs (6.3 mg/ml). For B. cereus Senna garrettiana Craib. has lowest MICs (3.1 mg/ml). The EC50 of antioxidant activity test showed

Terminalia chebula Retz. was lowest (0.2 g/ml) * The research was financially supported by The University of the Thai Chamber of Commerce

6

กตตกรรมประกาศ

คณะผวจยขอขอบคณ มหาวทยาลยหอการคาไทย ทใหทนอดหนนและสนบสนนการท าวจยในครงน ขอขอบคณคณะวทยาศาสตร ทใหการสงเสรมในการท าวจยโดยใหความสะดวกในการใชอาคารสถานท วสดอปกรณและเครองมอตางๆ และขอขอบคณอาจารย ครปฏบตการ และ เจาหนาท สาขาวชาวทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหารทอ านวยความสะดวกในการท าวจยในครงนใหส าเรจลลวงไปดวยด คณะผท าวจย กนยายน 2550

7

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญ ง สารบญตาราง จ สารบญรป ฉ บทท

1. บทน า 1 2. เอกสารและงานวจยทเกยวของ 4 3. อปกรณและวธการทดลอง 14 4. ผลการทดลอง 23 5. สรปการวจยและขอเสนอแนะ 47

เอกสารอางอง 49 ภาคผนวก 53

8

สารบญตาราง

ตารางท หนา 3.1 ตวอยางสมนไพรทน ามาศกษา 5 วงศ จ านวนรวม 25 ตวอยาง 14 4.1 ผลปรมาณสารสกดสมนไพรทสกดดวยตวท าละลายเอธานอล 23 เปนเวลา 15 วน ทอณหภมหอง 4.2 บรเวณทยบยงเชอของสารสกดสมอไทยและสารสกดโมกหลวง 26

ทระดบความเขมขนตางๆ โดยทดสอบกบเชอ S. aureus 4.3 ผลของสารสกดสมนไพรทสกดดวยเอธานอลในการยบยงเชอจลนทรย 27 4.4 ความสามารถในการตานอนมลอสระของสารสกดสมนไพรทสกดดวย 29 เอธานอล

4.5 ผลปรมาณสารสกดสมนไพรทสกดดวยตวท าละลายเฮกเซน 32 ไดคลอโรมเทน เอธลอะซเตท และ เมทานอล เปนเวลา 3 วน ทความเรว 150 รอบตอนาท ณ อณหภมหอง 4.6 รอยละทไดของสารสกดสมนไพร ทไดจากตวท าละลายเฮกเซน 33 ไดคลอโรมเทน เอธลอะซเตท และ เมทานอล เปนเวลา 3 วน

ทความเรว 150 รอบตอนาท ณ อณหภมหอง

4.7 ผลของสารสกดเฮกเซนในการยบยงเชอจลนทรยชนดตางๆ 35

4.8 ผลของสารสกดไดคลอโรมเทนในการยบยงเชอจลนทรยชนดตางๆ 36

4.9 ผลของสารสกดเอธล อะซเตทในการยบยงเชอจลนทรยชนดตางๆ 38

4.10 ผลของสารสกดเมทานอลในการยบยงเชอจลนทรยชนดตางๆ 39

4.11 คา MICs ของสารสกดสมนไพรแยกสวนดวย เอธลอะซเตท ในการยบยง 42 การเจรญของเชอจลนทรย 4.12 คา MICs ของสารสกดสมนไพรแยกสวนดวย เมทานอล ในการยบยง 43 การเจรญของเชอจลนทรย 4.13 คา EC50 ของสารสกดสมนไพรแยกสวนเอธล อะซเตท 45 4.14 คา EC50 ของสารสกดสมนไพรแยกสวนเมทานอล 46

9

สารบญรป

รปท หนา

3.1 แผนภมการสกดแบบแยกสวน 21 4.1 แสดงการหาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยง 41

การเจรญของเชอแบคทเรย โดยวธ dilution method

4.2 รอยละ DPPH radical scavenging activity ของ 44 สารสกดสมนไพรแยกสวนเอธล อะซเตต ทความเขมขนตางๆ กน

4.3 รอยละ DPPH radical scavenging activity ของ 46 สารสกดสมนไพรแยกสวนเมทานอล ทความเขมขนตางๆ กน

10

บทท 1

บทน ำ

อาหารถอเปนปจจยสทส าคญของมนษย อาหารทดนนตองสะอาดและมความปลอดภยตอผบรโภคตองไมมการปนเปอนจากเชอจลนทรยตางๆ โดยเฉพาะอยางยงเชอแบคทเรยท

กอใหเกดโรคในระบบทางเดนอาหาร ยกตวอยางเชน Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Bacillus cereus, Salmonella, Shigella, Vibrio และ Clostridium เปนตน ซงแบคทเรยบางชนดสามารถสรางทอกซนทเปนอนตรายแกผบรโภคถงขนเสยชวตได จลนทรยนอกจากเปนสาเหตกอใหเกดโรคแลวยงมผลโดยตรงตออาหารทงทางดานลกษณะปรากฏ เนอสมผส กลนรส รวมถงท าใหเกดความเสอมเสยขนกบอาหารอกดวย ซงการเสอมเสยของอาหารอาจมผลมาจาก หลายสาเหต เชน มจลนทรยปนเปอน หรอเกดจากสงมชวต เชน แมลงหรอสตวแทะ หรอเกดจากการเปลยนแปลงทางเคมและกายภาพตางๆ ในอาหาร เชน การท างานของเอนไซม การเกดออก-ซเดชนของไขมน ซงจะท าใหเกดกลนทไมพงประสงคในอาหารเมอเกบไวเปนเวลานาน อาจกอใหเกดพษทเปนอนตรายตอรางกายและท าใหคณคาทางโภชนาการลดลงอกดวย ในอดตและปจจบนจงไดคดคนวธการตางๆ เพอปองกนถนอมอาหารไมใหเกดการเสอมเสย หรอมการเปลยนแปลงทางดานตางๆ ทจะท าใหอาหารดอยคณภาพลง เมอเกบไวเปนเวลานาน การยบยงการเจรญและปองกนไมใหมการปนเปอนของจลนทรยในอาหาร เปนหนทางหนงทจะท าใหอาหารไมเกดการเสอมเสย และปองกนไมใหเกดการเปลยนแปลงทางเคมในอาหาร ซงวธการทนยมใชมหลายวธไดแก การใหความรอน เกบทอณหภมต า การท าแหง การฉายรงส และการใชสารกนเสยหรอสารกนหนบางประเภท ซงสวนใหญจะเปนสารเคมอนทรยสงเคราะห หรอสารอนนทรย แตถามการใชสารกนเสย และสารกนหนในปรมาณทมากเกนไปนนอาจกอใหเกดผลเสยตอรางกายของผบรโภคได และเปนการสญเสยรายไดเนองจากการน าเขาสารเคมจากตางประเทศ ดงนนจะเหนไดใน 5-10 ปทผานมามการศกษาวจยน าสารสกดจากธรรมชาตเชน จากพช ผกสมนไพรไทย มาใชในการยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรยชนดตางๆ ทงทมความส าคญในอาหารและในดานอนเพมมากขนเรอยๆ ยกตวอยางสารสกดจากพชสมนไพรทมรายงานวามฤทธในการยบยงการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยได เชน กานพล ใบพล และเปลอก

11

ทบทม (สรพร และคณะ 2539) ดอกสารภ และรากกระชายเหลอง(สนต และ สรพร 2542) กระเจยบ ชา และมะขาม (มาลน และคณะ 2535) โปยกก (เกษร 2535) ฟาทะลายโจร (ธดารตน 2534) กระชาย แกนขนน ฝาง เจตมลเพลงแดง ดอกจนทรเทศ ชะเอมเทศ และมะขามแขก (ศรกาญจนา 2541) ใบขนทองพยาบาท(เกษร และคณะ 2545) และผลมะระ (สพรรณ และ อ านวยพร 2521) นอกจากนยงพบวามการศกษาวจยทางดานความสามารถในการตานสารอนมลอสระจากสารสกดธรรมชาตมากขน โดยพบวาสวนใหญมการศกษาในผกพนบานของไทยในภาคตางๆ (เกศศณ และ จนทรเพญ 2543, พชญอร 2545, อญชนา 2544) และจากการตรวจสอบขอมลงานวจยเกยวกบสมนไพรจากฐานขอมลงานวจยหองสมดงานวจยส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต พบวาการศกษาพชสมนไพรไทยทมฤทธในการตานเชอจลนทรยทมความส าคญทางอาหาร และมฤทธตานอนมลอสระดวย ยงมการศกษาไมแพรหลายมากเทาทควร ดงนนคณะผวจยจงมความสนใจทจะศกษาถงประสทธภาพของพชสมนไพรในวงศตางๆ จ านวน 5 วงศ ไดแก Apocynaceae, Compositae, Euphorbiaceae, Combretaceae และ Caesalpiniaceae โดยมวตถประสงคเพอศกษาฤทธในการตานจลนทรยส าคญทปนเปอน และกอใหเกดโรคในอาหาร และมฤทธในการตานสารอนมลอสระในอาหารควบคกน เหตผลทคณะผวจยไดเลอกศกษาสมนไพรในวงศเหลานเนองจากมรายงานวาสมนไพรทอยในวงศเหลานมฤทธในการตานจลนทรยเชน วงศ Caesalpiniaceae ไดแก ชมเหดเทศ มะขาม( มาลน และคณะ 2535) คณะผวจยจงคดเลอกพชสมนไพรทเปนสมาชกในวงศตางๆ ดงกลาวขางตนจ านวนอยางนอย 25 ตวอยางโดยพจารณาจากรายงานการวจยทมการเผยแพร แหลงในการเสาะหาพชสมนไพร โดยคดเลอกสมนไพรทมการศกษาไมแพรหลาย หรอยงไมมการศกษาเลย นอกจากนยงพจารณาถงการศกษาความสามารถในการตานสารอนมลอสระในสมนไพรเหลานวามการศกษามามากนอยเพยงใดเปนเกณฑในพจารณาดวย และการเลอกศกษาสมนไพรในแตละวงศแทนทจะเลอกศกษาแตละชนดของสมนไพรจะท าใหการศกษาทางดานสมนไพรเปนระบบมากขน นอกจาก นการใชสารสกดจากพชสมนไพรเปนสารกนเสยและตานอนมลอสระในอาหารถอเปนอกทางเลอกหนงทนาสนใจ เนองจากมความปลอดภยสงเนองจากเปนผลตภณฑทไดจากธรรมชาต ลดการใชสารเคม และเปนแนวทางส าคญในการพฒนามลคาเพมของพชสมนไพรไทยใหสงและยงยนยงขน

12

วตถประสงคของโครงกำรวจย 1. เพอศกษาฤทธของสมนไพรไทยทมผลตานเชอจลนทรยส าคญ ทปนเปอนและกอโรคในอาหาร 2. เพอศกษาความสามารถในการตานสารอนมลอสระของพชสมนไพรไทย 3. เพอศกษาถงความมขวของสารทออกฤทธในการตานจลนทรยและตานสารอนมลอสระ 4. เพอเปนแนวทางในการศกษาน าสารสกดจากพชสมนไพรทมฤทธตานการเจรญของ จลนทรยและตานสารอนมลอสระมาใชในอาหาร

13

บทท 2

เอกสารและผลงานวจยทเกยวของ

พชสมนไพร (Herb) พชสมนไพร หมายถง พชทใชท าเปนเครองยาซงหาไดตามพนเมอง นยมใชในการท ายา เปนวตถดบเบองตนในการสกดสารเคมตางๆ เพอใชในการผลตยาแผนโบราณ ใชในการปรงแตงกลน รส ส ของอาหารใชในอตสาหกรรมตางๆ โดยสวนมากเปนทรพยากรธรรมชาตทมอยแลวซงประหยดและมราคาถก สารเคมทแยกสกดไดจากสมนไพรนน ไดถกจ าแนกออกเปน 2 กลมใหญๆ คอ primary metabolite และ secondary metabolite ซง primary metabolite เปนสารทพบไดในพชทกชนด เปนผลตผลทไดจากกระบวนการสงเคราะหแสง (photosynthesis) เชน คารโบไฮเดรต กรดอะมโน และไขมน สวน secondary metabolite นน ในพชแตละชนดจะพบไมเหมอนกน secondary metabolite จะมสารเรมตนเปน กรดอะมโน (amino acid) อะซเตท (acetate) มวาโลเนท (mevalonate) ฯลฯ โดยมเอนไซมเขามาเกยวของ ซงพชตางชนดกนจะมเอนไซมทไมเหมอนกนท าใหวถทางในกระบวนการ ชวสงเคราะห (biosynthesis) ตางกนไป และไดสารประเภท secondary metabolite ตางกนไปในตนไมตางชนดกนหรอตางฤด สวนของพชสมนไพรทสามารถใชท ายา แบงออกเปน พชทงตน สวนใหญจะเปนพชลมลก และหมายถงสวนของพชทอยเหนอผวดนทงหมด สวนตางๆ ของพช ราก (root) ราก หมายถง รากแกวใหญ รากบางชนดประกอบดวย รากและล าตนใตดนซงอาจเปนเหงาทถกเกบเกยวมาพรอมกบราก หรอเปนเหงาทคอยๆ เจรญเปนราก เหงา (rhizome) เหงา เปนสวนของพชทเกบไวไดนาน เปนล าตนใตดนขนาดใหญ บางครงจะเจรญออกดานขางดวย ดานทเจรญลงใตดนจะกลายเปนราก ดานตรงกนขามจะแตกหนอทกปหลงจากผล

14

สกหลดลวงไป รองรอยของใบและตาแสดงวาเปนเหงา เหงาทใชในทางยา ไดแก เหงาขง เหงาขมน เปนตน รากหว (tuber) รากหว เปนสวนทใชสะสมอาหารทเปลยนแปลงมาจากรากฝอย เชน รากหวมนฝรง หว (bulb) หว คอ สวนทเปลยนแปลงมาจากล าตนใตดน มใบเกลด (scale leaf) ลกษณะเปนใบอวบส าหรบสะสมอาหาร หวพชสมนไพรบางครงกเปนเพยงกาบใบชนในแหงๆ ตวอยางไดแก หวหอม ใบ (leaf) ตวอยางเชน ใบมะขามแขก ใบมะมวง เปนตน ดอก (flower) ดอก หมายถง ดอกเดยว หรอดอกชอ ดอกสมบรณประกอบดวย กลบเลยง กลบดอก เกสรตวผ เกสรตวเมย สวนทน ามาใชอาจเปนดอกตม ซงรวมทงกลบเลยงและใบออน เชน ดอกกระเจยบ ผล (fruit) ผลหรอลก คอ สวนทหมเมลดมประโยชนส าหรบการขยายพนธ ผลบางชนดไมมเมลด เชน กลวยบางสายพนธ สบปะรด เปนตน ผลมหลายแบบ ไดแก ผลเดยว ผลรวม ผลทมเมลด และผลทไรเมลด ผลโดยทวไปมกเปนผลเดยวเจรญมาจากรงไขทไดรบการผสมพนธ และผนงรงไขจะเจรญเปนเปลอกของผลนน ซงแบงออกเปน เปลอกชนนอก ชนกลาง และชนใน ผลเดยวแบงออกเปน ผลทแกแลวแตกเองได และผลทแกแลวไมแตกออกเอง ผลชนดนมกจะมเมลดอยภายในผล 1-2 เมลด ผลสมนไพรทแตกเองไดเมอแก เชน ฝกมะขามแก ฝกวนลลา ลกฝน ลกกระวาน เปนตน สวนผลสมนไพรทแกแลวไมแตกออกเองไดแก พรก ทานตะวน เกาลด เปนตน เมลด (seed) เมลดเจรญมาจากไขทไดรบการผสมพนธ ประกอบดวย ตนออน อาหารเลยง และเปลอกหมเมลด เมลดหนงๆ จะใหตนออนหนงตน ในทางเภสชกรรม เมลดอาจหมายถงผลแตก เชน เมลดฝาย เมลดละหง หรอหมายถง ผลแบบเลกกม ( legume) เชน เมลดคาลเบอร (caliber seed) บางครงเมลดอาจจะไมรวมถงเปลอกทหมดวย เชน เมลดคาลเบอรทขายกนในทองตลาดจะไมมเปลอกหมเมลด

15

เปลอกไม (cortex หรอ bark) เปลอกไม หมายถง เนอเยอรอบนอกของพชยนตน อาจมาจากสวนของล าตนหรอราก เนอเยอทอยภายในวงแคมเบยม (cambium) คอ เนอไม ตวอยางเชน เปลอกตนซงโคนา เนอไม (wood) เนอไม หมายถง เนอเยอภายในแคมเบยม จากสวนรากหรอล าตนของพชแกนหรอไมพม การสกดสารสมนไพร การสกดสารสมนไพรจากพชสมนไพรม 5 วธคอ 1. ยาชง (infusion) เปนวธการน าเอาสมนไพรทบดอยางหยาบๆ มาสกดเอาตวยาทสามารถละลายน าไดออกมา โดยการแชสมนไพรนนในน าเยนหรอน ารอนชวระยะเวลาหนง ยาชงทไดจะเกบไดไมนาน จงตองเตรยมใหมๆ ทนท 2. ยาตม (decoction) เปนวธการตมสมนไพรกบน า เพอสกดเอาตวยาทละลายน าไดออกมา โดยการ เตมน าเยนลงผสมกบสมนไพรในภาชนะทเหมาะสม แลวตมเปนเวลานานประมาณ 15 นาท ทงใหเยน บบกากเพอเอาน าทยงคางอยในกากออกมาดวย อาจจะตองกรองเมอจ าเปน แลวจงเตมน าเพอใหไดปรมาตรทก าหนด การสกดโดยวธนท าไดเฉพาะสมนไพรทมตวยาทละลายน าได และทนตอความรอน การสกดวธนมกไดน าตาลและโปรตนปนมากบตวยาทตองการ 3. ยาตน (digestion) ตางจากยาชงและยาตมตรงทใชเวลานานกวา และใชอณหภมประมาณ 40–60 องศาเซลเซยส 4. ยาหมก (maceration) คอ การหมกสมนไพรทบดไดขนาดตามตองการในตวท าละลายทเหมาะสม อาจใชเวลา 3–7 วน หรอตามความเหมาะสม และตองเขยาเปนครงคราว 5. Percolation คอ การสกดโดยวธใหตวท าละลายคอยๆ ไหลผานคอลมนพเศษทบรรจสมนไพรส าหรบสกดดวยวธนโดยเฉพาะ เมอไดสารสกดดงวธขางตนกสามารถทจะน าสารสกดซงอาจมตวยาหลายชนดปนกนอยด าเนนการตอได 3 วธ ดวยกนคอ 5.1. สารสกดบรสทธ โดยน าวธการแยกสารดวยกรรมวธตางๆ เพอแยกใหไดตวยาทตองการในรปของสารบรสทธ 5.2. สารกงสงเคราะห โดยน าสารสกดบรสทธทไดไปดดแปลงโครงสรางทางเคม เพอใหไดสารใหมทมคณสมบตในการรกษาทดขน หรอมพษนอยลง 5.3. สารสกดอยางหยาบ โดยน าสารสกดทไดมาเตรยมยาในรปยาเตรยมอยางงาย ซงสามารถน ามาใชไดเลย หรอน าไปผสมกบยาเตรยมอน

16

การทดสอบฤทธในการตานเชอจลนทรย การทดสอบฤทธในการตานเชอจลนทรยของสารสกดสมนไพร ทดสอบได 2 วธ คอ

1. Dilution Method เปนการเจอจางยาใหมความเขมขนทตางๆ กนในอาหารเลยงเชอ แลวน าอาหารเลยงเชอทมยาทมความเขมขนทระดบตางๆมาทดสอบกบเชอ วธนสามารถหาความเขมขนต าสดในการยบยงเชอได (Minimal Inhibition Concentration, MIC) ซงสามารถแบงยอยออกเปน 2 วธ คอการเจอจางยาในอาหารเหลว (Broth dilution method) และการเจอจางในอาหารแขง (Agar dilution method) ซงจะตองใชเวลา เครองมอและแรงงานในการท ามาก แตผลการทดลองทไดแนนอนกวา 2. Diffusion Method เปนการทดสอบโดยท าใหตวยาจากทหนงซมไปในอาหารเลยงเชอ อาจใชแผนยาเปนกระดาษกรอง หรอเปนเมดยา หรอเจาะหลมลงในอาหารเลยงเชอ แลวใสยาลงไป เพอใหยาซมจากบรเวณหนงทมความเขมขนสงไปสททมความเขมขนต า อานผลการทดสอบโดยดบรเวณทเชอถกยบยงการเจรญ (clear zone หรอ inhibition zone) วธนไมสามารถอานผลเปนคาความเขมขนของยาโดยตรงได แตกเปนวธทนยมใชกนอยางแพรหลาย เนองจากท าไดงาย ใชเวลานอยและวธทนยมทดสอบมากทสดคอแบบทใชแผนกระดาษกรอง (disc diffusion method) จลนทรยทมผลตออาหาร ในอาหารมกตรวจพบจลนทรยอยเสมอ ซงมทงจลนทรยทมประโยชนและจลนทรยทเปนโทษ โดยจลนทรยทกอใหเกดโทษนนจะท าใหเกดโรคอาหารเปนพษ ลกษณะโทษอนเนองมาจากจลนทรยในอาหาร แบงได 2 ลกษณะดงน 1. Infection เกดจากการบรโภคจลนทรยทท าใหเกดโรค จลนทรยทท าใหเกดโรค เชน Salmonella, Shigella เมอบ รโภคเขาไปจะแทรกตวเขาไปในผนงล าไส แ ลวจะแบงตวเจรญเตบโตทบรเวณนน สวนไวรส Hepatitis และ Parasite เมอเขาสรางกายจะผานล าไสเขาไปเจรญเตบโตอยในเนอเยออน เมอจลนทรยเหลานเขาไปในรางกาย รางกายกจะมปฏกรยาเกดเปนอาการตางๆ อกลกษณะหนงของการเกด infection คอ จลนทรย เชน Clostridium และ Vibrio เมอเขาสล าไสจะเจรญเตบโต และสรางสารพษเอนเทอโรทอกซน (enterotoxin) ท าใหเกดเปนพษตอรางกาย 2. Intoxication เ กด จ า ก ก า รกน อ า ห า ร ท ป น เปอนเ ช อ และสารพษ (toxin) ท จลนทรยสรางไวในอาหาร เชน Botulinum toxin, Staph. toxin และ Mycotoxin เปนตน หรอ

17

สารพษทเกดขนโดยธรรมชาตจะพบในพช และสตวบางชนด เชน สารพษในเหดบางชนด สารพษจากหอยและปลาทะเลบางชนด เปนตน ลกษณะการเจรญทส าคญของจลนทรยทางอาหาร การเจรญของแบคทเรยในอาหารจะท าใหอาหารเนาเสยดไมนารบประทาน แบคทเรยบางชนดจะท าใหสของอาหารเปลยนแปลงไป หรออาจมการเจรญเปนฟลมบนอาหารเหลว การเจรญบางทกท าใหอาหารเปนเมอกทผวหนาของอาหารหรอเจรญในอาหารเหลวท าใหอาหารขนตกตะกอน เปนตน เอกสารและผลงานวจยทเกยวของ สพรรณ และ อ านวยพร (2521) ไดศกษาการทดสอบฤทธของสารสกดจากผลมะระโดยทางจลชววทยา ดวยวธการสกดผงผลมะระจน 661 กรม ดวย solvent 5 ชนด คอ petroleum ether, diethyl ether, chloroform, methanol และ water จากนนน า extract ทไดทงหมดมาท าการทดลองทางจลชววทยา ซงพบวา extract ทกชนดยกเวน petroleum ether มคณสมบตในการตานเชอ ณ ความเขมขนทก าหนด เชอพวกแกรมบวก คอ S .aureus และ B. subtilis จะไวตอ extract มากกวาเชอพวกแกรมลบ สวนเชอ acid-fast คอ M. smegmatis จะไวตอ ether extract เชอราคอ C. albicans ไวตอ water extract และส าหรบเชอ Ps. aeruginosa ซงไดชอวาเปนเชอทคอนขางดอยานนไวตอ methanol extract นภา และ กรรณการ (2526) ไดศกษาน าคนจากกระเทยมพนธพนเมองของไทยทมฤทธในการยบยงการเจรญเตบโตของ E. coli พบวาน ากระเทยมมฤทธในการยบยงทอณหภม 37และ 50องศาเซลเซยส แตท 100 องศาเซลเซยส จะท าลายความสามารถในการตานแบคทเรย และพบวาน ากระเทยมคนสดจะมความไวเทากบปรมาณยาเพนนซลน G จ านวน 62.75 มลลกรม และน ากระเทยมมฤทธในการเปน bacteriostatic มากกวา bacteriocidal

โสภต และคณะ (2527) ไดท าศกษาฤทธของยาสมนไพรบางชนดทใชรกษาโรคทองรวงและบดตอการบบตวของล าไสเลก โดยท าการศกษายาสมนไพร 30 ชนด ทมสรรพคณในการรกษาโรคทองรวงและบดในการยบยงการบบตวของอเลยมทแยกออกมาจากกายหนตะเภา พบวายาสมนไพร 16 ชนด สามารถยบยงการตอบสนองตอสารทมฤทธกระตนทง 4 ชนด คอ อะซทลโคลน ฮสตามน แบเรยมคลอไรด และไดเมทล-4- เฟนลพเพอราซเนยมไอโอไดด และยาสมนไพรอก 13 ชนด สามารถยบยงการตอบสนองตอสารกระตนบางชนดใน 4 ชนดนน ฤทธทลดการบบตวของล าไสเปนแบบนอน-คอม เพททพเกดจากฤทธโดยตรง คออาจท าใหเกดการเปลยนแปลงของเมมเบรนและตวรบหรอรเซพเตอร และฤทธโดยทางออมตอกลามเนอเรยบของล าไส คอผาน

18

เสนประสาท ฤทธการยบยงยงขนกบความแรง ปรมาณของยาสมนไพร และระยะเวลาทใหยาสมนไพรสมผสกบอเลยม ธวชชย และ พงษจกร (2534) ไดศกษาการตานเชอแบคทเรยทกอโรคอจจาระรวงของสารสกดน าสมนไพรทสามารถปรงเปนเครองดมได พบวาสารสกดของน าตม กระเจยบ ขง ค าฝอย บวหลวง และชา มฤทธตานเชอไดโดยเฉพาะ กระเจยบและชา มฤทธตานเชอแบคทเรยไดด และเมอน าสมนไพรทงสองชนดมาท าการทดสอบกบเชอแบคทเรยทเปนสาเหตของโรคอจจาระรวงทแยกไดจากคนไข 8 ชนด จ านวน 58 สายพนธ พบวา MBC ของกระเจยบอยในชวง นอยกวา 1.56 ถง 50 มลลกรม/มลลลตรและ MBC ของชาอยในชวง นอยกวา 1.56 ถงมากกวา 50 มลลกรม/มลลลตร และในการทดสอบความเปนพษซงไดท าเฉพาะสารสกดน าจากกระเจยบโดยหา LD50 ทมตอ mice และ rat พบวาความเขมขนของสารสกดมคา LD50 มากกวา 4 กรม/ กโลกรม ธดารตน (2534) ไดศกษาฤทธตานเชอจลนทรยของฟาทะลายโจร โดยพบวาสารสกดของใบฟาทะลายโจรทไดจากการสกดดวยแอลกอฮอล 70% และ 85% มฤทธยบยงเชอทเปนสาเหตของโรคอจจาระรวงและบดไดดกวาเชอทเปนสาเหตของโรคทางเดนหายใจ ซงสารสกดดวยแอลกอฮอล 85% มฤทธในการยบยงเชอทเปนสาเหตของโรคอจจาระรวงทเกดจากเชอ Escherichia coli, Salmonella krefeld, Salmonella typhi และ Vibrio cholerae 01 และบดไมมตวทเกดจากเชอ Shigella dysenteriae ไดดกวาสารสกดดวยแอลกอฮอล 70% ทมความเขมขนเทากน เกษร (2535) ไดศกษาถงฤทธตานจลชพของผลโปยกก จากการทดลองพบวา สวนสกดเอธานอลขนตนจากผลโปยกกมฤทธตานจลชพ โดยยบยงการเจรญของเชอ S. aureus ATCC 25923, E. coli ATCC 25922, P. aeruginosa ATCC 27853, C. albicans, A. flavus และ T. mentagophytes ศกษาโดยใช Agar cub plate method แยกสกดผลโปยกกเปน 3 สวน คอ เฮกเซน ไดคลอโรมเทน และเมธานอล พบวาสวนสกดเฮกเซนและไดคลอโรมเทนมฤทธยบยงการเจรญของเชอ T. mentagophytes สวนสกดไดคลอโรมเทนและเมธานอล มฤทธยบยงเชอ S. aureus ATCC 25923 สวนสกดเฮกเซนเปนเพยงอยางเดยวทสามารถแยกสารส าคญออกมาได 1 ชนด ซงขอมลทางสเปคโตสโคป แสดงวาเปน Anethole น ามาทดสอบฤทธยบยงเชอราโดยใช Agar dilution method ใหคาความเขมขนต าสดในการยบยงการเจรญ (MIC) ของเชอ C. albicans , A. flavus และ T. mentagophytes ท 2,500 2,500 และ 625 ไมโครกรม/ มลลลตร ตามล าดบ

19

เกษร (2539) ไดศกษาฤทธตานจลชพของฝกมะรม โดยพบวาสวนสกดหยาบ Methanol ของฝกมะรมไมมฤทธตาน T. mentagophyte ทความเขมขน 10% W/ V ส าหรบฤทธตานแบคทเรย S. aureus ATCC 25923, E. coli ATCC 25922, Ps. aeruginosa ATCC 27853 และ K. pneumoniae ATCC 67120 ของ Dichloromethane Purified Extract และสารสกดแยกสวนมฤทธทความเขมขน 10% W/V สรพร และคณะ (2539) ไดศกษาประสทธภาพของเครองเทศและสมนไพรในการยบยงการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยชนดใหมทท าใหเกดโรคในอาหารไดแกListeria monocytogenes Escherichia coli O157:H7 และ Yersinia enterocolitica พบวา กานพลมประสทธภาพสงสดสามารถยบยงการเจรญเตบโตของแบคทเรยทง 3 ชนดได สารสกดใบพลสามารถยบยง E. coli O157:H7 ไดสงสด ในขณะทเปลอกทบทมสามารถยบยง Yersinia enterocolitica ไดด ส าหรบ Listeria monocytogenes พบวากานพลจะยบยงไดดทอณหภม 35 องศาเซลเซยส

เกษร และคณะ (2541) ไดศกษาฤทธตานจลชพของรากหญาแฝก พบวาสารสกดหยาบเมธานอลมฤทธตาน S. aureus ATCC 25923, E. coli ATCC 25922, Ps. aeruginosa ATCC 27853, K. pneumoniae ATCC 67120, C. albicans, A. flavus, T. mentagrophytes และ M. gypseum ทมความเขมขนตงแต 10% ขนไป ส าหรบสารบรสทธทแยกได 5 ชนด พบวาสาร 4 ชนด มฤทธเฉพาะตอ T. mentagrophytes และ M. gypseum ดงนนจากขอมลทไดจงพบวา รากหญาแฝก มสารหลายชนดทออกฤทธตานจลชพรวมกน ชาญชย และ สภญญา (2542) ไดศกษาการตรวจสอบดานพฤกษเคมและฤทธทางชวภาพของใบผกเสยนปา พบวาประกอบดวยสารแลคโตน ซาโปนน และฟลาโวนอยด รวมถงฤทธทางชวภาพของสารสกดน าและเอทธานอล โดยใชวธการตรวจสอบความเปนพษตอลกก ง การตาน จลชพ และคณสมบตการฆาลกน า พบวาการศกษาความเปนพษตอลกก ง สารสกดเอทธานอลใหคา LD50 = 3.0716 ไมโครกรม/มลลลตร แตสารสกดน าใหคา LD50 มากกวา 1000 ไมโครกรม/มลลลตร สารสกดทง 2 ชนด ทความเขมขน 100 500 และ 1,000 ไมโครกรม/disc ไมมผลตอเชอ Escherichia coli, Candida albicans, Streptococcus pyogenes และ Staphylococcus aureus สารสกดเอทธานอลทความเขมขน 2 และ 5 มลลกรม/มลลลตร มฤทธฆาลกน าได 100% ในเวลา 3 ชม. และ 24 ชม. ตามล าดบ แตสารสกดน าไมมฤทธฆาลกน า

20

สนต และ สรพร (2542) ไดเสาะหาสารทมฤทธตานเชอแบคทเรยจากพชสมนไพรไทยทงหมด 10 ชนด พบวาสงสกดเฮกเซนจากดอกสารภมฤทธทตานแบคทเรย Bacillus cereus, Staphylococcus aureus, Listeria monocytogenes และ Flat sour spoilage และจากสงสกดไดคลอโรมเทน และเอธานอลของรากกระชายเหลองแยกดวยวธคอลมนโครมาโทกราฟฟแบบธรรมดา สามารถแยกสารได 4 ชนด คอ pinostrobin, panduratin A, pinocembrin และ alpinetin พบวา pinostrobin และ panduratin A มฤทธตานแบคทเรย Bacillus cereus, Bacillus subtilis และ Escherichia coli ทความเขมขน 300 ไมโครกรมตอดสค

จารวรรณ และคณะ (2543) ไดศกษาฤทธตานแบคทเรยเบองตนของผกคราดหวแหวน โดยใชสารสกดสวนแอลกอฮอล น าและ สารสกดสวนน าเดอดของสวนตางๆ ของผกคราดหวแหวน พบวาสารสกดแอลกอฮอลของดอกและกาน สารสกดน าของดอก ใบและกาน รวมทงสารสกดสวนน าเดอดของใบ สามารถยบยงการเจรญเตบโตของเชอ Staphylococcus aureus และสารสกด

สวนแอลกอฮอลของดอกและกาน สามารถยบยงการเจรญเตบโตของเชอ -Steptococcus group A ได เกศศน และ จนทรเพญ (2543) ไดท าการศกษาศกยภาพในการตานสารอนมลอสระของสารสกดจากผกพนบานไทยจ านวน 83 ชนด(84 ตวอยาง) พบวารอยละ 55.9 ของผกพนบานไทยมศกยภาพสงมากโดยมฤทธตานอนมลอสระมากกวา 100 มลลกรมของสาร bytylated hydroxyanisole(BHA) ในผกสด 100 กรม รอยละ 29.7 มศกยภาพในการตานอนมลอสระสง คอมสารทมฤทธตานสารอนมลอสะ 25-100 มลลกรมของ BHA เปรยบเทยบในผกสด 100 กรม อารรตน และคณะ (2002) ไดศกษาฤทธตานจลนทรยของผลตภณฑสมนไพร โดยใชผลตภณฑสมนไพรทระบสรรพคณจ านวน 57 ตวอยาง ศกษาดวยวธการแพรในอาหารเพาะเชอแขง พบวาตวอยางของผลตภณฑสมนไพรทมฤทธตานแบคทเรย Staphylococcus aureus ATCC 29213, Salmonella typhi ATCC 13311, Streptococcus pyogenes DMS 3393, Pseudomonas aeruginosa ATCC 27853 และ Escherichia coli ATCC 25922 เทากบ 66.7, 62.5, 50.0, 40.0 และ 12.5% ตามล าดบ สวนตานฤทธรา Trichophyton mentagrophytes เทากบ 81.8% และ Candida albicans ATCC 10231 เทากบ 58.8% เกษร และคณะ (2545) ไดศกษาถงฤทธตานจลชพของใบขนทองพยาบาท โดยสกดใบขนทองพยาบาทตามล าดบขน Polarity คอสกดดวยเฮกเซน ไดคลอโรมเทน และเมธานอล และศกษาฤทธตานจลชพของสารสกดหยาบทง 3 สวน พบวาสารสกดหยาบเฮกเซนและเมธานอลไมมฤทธตาน S. aureus ATCC 25923, E. coli ATCC 25922, P. aeruginosa ATCC 27853,

21

C. albicans, A. flavus และ M. gypseum ศกษาโดยใช Agar dilution method ทความเขมขน 0.1% 0.5% และ 1% ส าหรบสารสกดหยาบไดคลอโรมเทนมฤทธตานเชอ T. mentagophytes และ T. rubrum ศกษาโดยใช Agar dilution method ไดคา Minimum Inhibitory Concentration (MIC) เทากบ 3,200 ไมโครกรม/ มลลลตร เมอน าสารสกดหยาบไดคลอโรมเทนไปท าใหบรสทธขนโดยใช column chromatography ไดสารผสมสวนทคลายกน 3 สวน พบวาสารผสม 2 สวน มฤทธตาน T. mentagophytes ศกษาโดยใช Agar dilution method ได Inhibition zone แคบ และสารผสมอก 1 สวนไมมฤทธ เมอตรวจสอบสารผสม 2 สวนทมฤทธดวย Thin Layer Chromatography พบวาสารผสมทง 2 สวนประกอบดวยสารหลายชนด Cavin และคณะ (1999) ไดท าการคดเลอกพชพนเมองของอนโดนเซย จ านวน 77 สปชส จาก 43 แฟมล ทมความสามารถในการตานเชอรา 2 ชนดคอ Cladosporium cucumerinum และ Candida albicans และศกษา free radical scavenging activity พบวา 20 ชนดมฤทธตานเชอ C. cucumerinum 9 ชนดมฤทธตานเชอ C. albicans และ 24 ชนดม free radical scavenging activity Javanmardi และคณะ (2002) ไดศกษาลกษณะทางดานเคมของ basil(Ocimum basilicum L.)ทเปนพชพนเมองในประเทศอหรานจ านว 23 ชนด พบวา จากการศกษากรดฟนอลกโดยวธ HPLC พบวากรดฟนอลกทโดดเดนทพบทงในใบและดอกคอ rosmarinic acid

Kahkonen และคณะ (1999) ท าการศกษา antioxidant activity ในพชทกนไดและกนไมไดทม Phenolic compounds เปนองคประกอบ จ านวน 92 ตวอยาง โดยวธ autoxidant of methyl linoleates และวเคราะหปรมาณ total phenolics โดยวธ Spectrometrically โดยใช Folin-Ciocalteu และใช gallic acid เปนสารมาตรฐาน เพอเสาะหาแหลงวตถดบทจะน ามาใชในการผลต antioxidant พบวา พชทกนไดทมปรมาณ antioxidant และ total phenolics สงไดแก berries โดยเฉพาะ aronia และ crowberry ส าหรบพชทกนไมไดทมปรมาณ antioxidant และ total phenolics สง แบงเปน สวนของพช ไดแก willow bark, spruce needles, pine bark และ cork, birch phloem เปนตน ในสวนของพชสมนไพรไดแก bog-rosemary, willow herb และ meadowsweet นอกจากนยงพบวาในเปลอกของมนฝรงและ บทรทมปรมาณของสาร antioxidant คอนขางสง Kotamballi และคณะ (2002) ไดศกษา antioxidant activity ของสารสกด Grape(Vitis vinifera) โดยท าการสกด grape ดวย เอธล อะซเตท เมทานอล และ น า และน ามาวด antioxidant activity ดวยวธ 1,1-diphenyl-2-picrylhydrazyl จะใหรอยละ antioxidant activity เทากบ 76

22

87.1 และ 21.7 ตามล าดบ และไดน าสารสกดจากเมทานอล ศกษาผลตอ lipid peroxidation, hydroxyl radical scavenging activity และ LDL oxidation พบวาสารสกดเมทานอลจะใหคา การยบยงรอยละ 71.7, 73.6 และ 91.2 ตามล าดบ

Masuda และคณะ (1999) ไดศกษา antioxidant activity ของสารสกดจากสวนใบของพชชายฝงทะเล จ านวน 39 ชนด โดยใช 3 วธการในการวเคราะหไดแก DPPH radical scavenging assay, linoleic acid oxidation assay, oxidation cell death assay พบวาสารสกดจากพช 2 ชนด คอ Excoecaria agallocha และ Terminalia catappa จะใหแอคตวตสง ทกวธการวเคราะห และเมอน าไปวเคราะหโดย HPLC พบ ellagic acid เปนสวนประกอบในสารสกดจากพชทง 2 ชนด Sellappen และคณะ (2002) ศกษา flavonoids total anthocyanins total polyphenols และ Trolox-equivalent antioxidant capacity(TEAC) ในบลเบอรร และ แบลคเบอรร โดยวธ High Performance Liquid Chromatography(HPLC) พบวา มปรมาณ flavonoids อยในชวง 2.50-387.48 ปรมาณ phenolic acid อยในชวง 0.19-258.90 ปรมาณ total phenols อยในชวง 261.95-929.62 ปรมาณ total anthocyanins อยในชวง 12.70-197.34 มลลกรมตอ 100 กรมน าหนกสด และ TEAC เทากบ8.11-38.29 ไมโครโมลตอกรมน าหนกสด Sun และ Ho (2005) ไดศกษาความสามารถในการตานอนมลอสระของสารสกดจาก Buckwheat(Fagopyrum esculentum MÖench ) เปรยบเทยบกบสารตานอนมลอสระสงเคราะห butylated hydroxyanisole(BHA), butylated hydroxytuluene (BHT) และ tertiary

butylhyroquinone(TBHQ) โดยใชวธ -carotene bleaching assay, 2,2-diphenyl--picrylhydrazyl(DPPH)assay และ Rancimat method พบวา สารสกดจากเมทานอลจะม

ประสทธภาพตานอนมลอสระสงทสดเทากบ 62740 ท 200 มลลกรมตอลตร โดยวธ -carotene bleaching

23

บทท 3 อปกรณและวธกำรทดลอง

3.1 ตวอยำงสมนไพร พชสมนไพรทจะน ามาศกษาบางสวนเกบในกรงเทพมหานคร และซอจากรานจ าหนายยาสมนไพร ถนนเยาวราช และตลาดสดหวยขวาง โดยใชจ านวน 5 วงศๆ ละ 5 ชนด รวม 25 ตวอยาง(ภาคผนวก ข) รายละเอยดดงแสดงในตารางท 3.1 สมนไพรบางสวนจะน ามาท าใหแหงในเครองอบแบบเปาลมรอนและบดใหมขนาดเลกลง ส าหรบสมนไพรทแหงแลวจะน ามาบดใหมขนาดเลกลง กอนน าไปสกดดวยตวท าละลายตางๆ

ตำรำงท 3.1 ตวอยางสมนไพรทน ามาศกษา 5 วงศ จ านวนรวม 25 ตวอยาง

วงศ สมนไพร สวนทใช ชออน

Apocynaceae โมกมน ล าตน มกมน มกนอย มกมน โมกนอย

หนามพรม ล าตน ขแฮด (เหนอ) พรม (กลาง)

ระยอมหลวง ล าตน ขะยอมตนหมา ขะยอมหลวง นางแยม ระยอม

โมกหลวง เปลอก พด พทธรกษา มนมกนอย มนมกหลวง มกหลวง โมกเขา โมกทง โมกใหญ ยางพด

พญาสตบรรณ ล าตน สตบรรณ ตนเปด ตนเปดขาว ยางขาว หสบรรณ

Compositae พญามตต ล าตนและใบ หญาจามหลวง

ดาวเรอง ดอก ค าปจหลวง ดาวเรองใหญ

ขล ล าตน หนวดงว หนวดงว หนาดงว หนาดวว

กะเมง ล าตนและใบ กะเมงตวเมย (กลาง) หญาสบ ฮอมเกยว (เหนอ)

โกฐจฬาล าพา ล าตนและใบ โกศจฬาลมพา พษนาด (ราชบร) แซไหง ไงเฮยะ

24

ตำรำงท 3.1 (ตอ)

วงศ สมนไพร สวนทใช ชออน

Euphorbiaceae กางปลาแดง ล าตน กางปลา เพยฟาน ฆอนหมาแดง มรพษ สารพดพษ ป เจาขวางคลอง กางปลาเครอ คาดลอง

ระงบพษ ล าตน ดบพษ จาสเสยด ปรก ระงบ คอนหมา

หญาใตใบ ล าตนและใบ ไฟเดอนหา มะขามปอมดน หมากไขหลง

มะกา ใบ กอง กองแกบ ขเหลา มาดกา มดกา สาเหลา

โลดทะนง ล าตน ขาวเยนเนน ทะนง รกทะนง ทะนงแดง นางแซงหนาดค า ดเบย ดเตย หวยาเขาเยนเนน

Combretaceae สมอดง ผล สมอหมก สมอเหลยม

สมอไทย ผล สมออพยา

เลบมอนาง ล าตน จะมง จามง มะจมง

สะแกนา ล าตน แก ขอนแข จองแข แพง สะแก

แฟบ ล าตน หลง

Caesalpiniaceae ฝาง ล าตน ฝางสม

คน ล าตน ราชพฤกษ ลมแลง

แสมสาร ล าตน ขเหลกโคก ขเหลกแพะ ขเหลกปา ขเหลกสาร

ขเหลกเลอด ล าตน ขเหลกปา ขเหลกใหญ ขเหลกคนชง ขเหลกปนชาง ขเหลกตาช ขเหลกแดง ชายเหลก ขเหลกยายช ขเหลกแมลงสาบ ขเกลอเลอด

ขเหลกบาน ล าตนและใบ ขเหลกแกน ขเหลกใหญ ขเหลกหลวง ผกจล

25

3.2 สำรเคม 3.2.1 ตวท าละลายทใชในการทดลองไดแก เฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอธลอะซเตท เมทานอล เอธานอล และ อะซโตน โดยใชตวท าลายทเปนคอมเมอรเซยลเกรด ซงตองท าการกลนกอนน ามาใชทกครง 3.2.2 สารเคมอนๆ ไดแก - 2,2-diphenyl-2-picrylhydrazyl(DPPH)(Fluka) - gallic acid(Fluka) - methanol (analytical grade) (MERCK) - ethanol(analytical grade)(MERCK) 3.2.3 อาหารเลยงเชอและยาปฏชวนะ

- Tryptic soy broth(TSB) (Difco) - Tryptic Soy Agar (TSA) (Difco) - Potato Dextrose Agar(PDA) (Difco) - Mueller Hinton Agar (Difco) - Nutrient agar(NA) (Difco) - Amplicillin (BD) - Erytromycin (BD) - Chloramphinical (BD) - Tetracycline (BD)

3.3. เครองมอ นอกจากเครองแกวและอปกรณตางๆ ทมอยในหองปฏบตการเคมโดยทวไปแลวยงใชเครองมอดงตอไปน 3.3.1 เครองระเหยสญญากาศแบบหมน (rotary vacuum evaporator) ,EYELA ,Japan 3.3.2 เครองวดคาดดกลนคลนแสง UV spectrophotometer 160A , Shimadzu, Japan 3.3.3 เครองดดอากาศ (suction pump) 3.3.4 เครอง water bath , Memmert 3.3.5 เครองชงไฟฟา 3.3.6 เครองกลนแบบธรรมดา 3.3.7 เครองเขยา(shaker) GFL, Batco, Bangkok Advanced Technology Co.,LTD.

26

3.3.8 เครองอบแบบเปาลมรอน 3.3.9 แผน Thin –Layer Chromatography (TLC) ส าเรจรป ซลกาเจลชนด 60 F254 Merck, Darmstadt 3.3.10 ตบม (incubator ), Memmert

3.4 เชอจลนทรย(ภาคผนวก ค) เชอจลนทรยทใชในงานวจยซอจากศนยจลนทรย สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศ โดยแบงเปน

แบคทเรยแกรมบวก ไดแก - Staphylococcus aureus TISTR 118 - Bacillus cereus TISTR 687 แบคทเรยแกรมลบ ไดแก - Escherichia coli TISTR 780 - Salmonella typhimurium TISTR 292 - Pseudomonas aeruginosa TISTR 781 ยสต

- Candida albicans TISTR 5779 เพาะเลยงเชอแบคเรยในอาหารเลยงเชอ Nutrient agar slant ส าหรบยสตเพาะเลยงใน Potato dextrose agar slant เกบ stock เชอทอณหภม 4 องศาเซลเซยส และท าการ subculture เชอทก 1 เดอน 3.5 ขนตอนกำรทดลอง

1. การสกดสมนไพรเบองตนดวยเอธานอล

2. การทดสอบฤทธทางชวภาพเบองตนในการยบยงจลนทรย 3. การทดสอบความสามารถในการตานอนมลอสระเบองตน

4. การสกดแยกสวนสารออกฤทธในสมนไพรโดยอาศยความแตกตางระหวางขว โดยใชเฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอธล อะซเตต และเมทานอล

5. เปรยบเทยบประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรยของสารสกดในสมนไพรทสกดจากตวท าละลายทมขวตางกน

27

6. การหาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย( Minimum inhibition concentrations (MICs) )

7. การทดสอบความสามารถในการตานอนมลอสระของสารสกดในสมนไพรทสกดจากตวท าละลายทมขวตางกน

3.6 วธกำรทดลอง 3.6.1. กำรสกดสมนไพรเบองตน น าสมนไพรทผานการอบแหงมาลางท าความสะอาด บดสมนไพรใหละเอยด หอดวยผาขาวบางแลวน ามาแชในเอทานอลในขวดโหลแกวปดฝาใหสนทวางทงไวใหเกดการสกดเปนเวลา 3 วน น าสารละลายทไดมากรองดวยเครอง suction pump ท าซ าเชนนทงหมด 3 ซ า น าสารละลายทผานการกรองมาระเหยตวท าละลายดวยเครองระเหยสญญากาศแบบหมน ( rotary vacuum evaporator) หลงจากนนไลเอทานอลออกใหหมด จะไดสารสกดเอทานอล (crude ethanol extract) น าไปทดสอบประสทธภาพเบองตนในการยบยงเชอจลนทรย และความสามารถในการตานสารอนมลอสระตอไป 3.6.2. กำรทดสอบทำงจลชววทยำ

3.6.2.1 การตรวจหาระดบความเขมขนของสารสกดทเหมาะสม เพอใชในการทดสอบ ทางจลชววทยา

เตรยมความเขมขนของสารสกดสมนไพรทสกดดวยเอธานอล ทระดบความเขม ขนตา งๆไดแก สารสกดอยางหยาบ (crude extract) 6.5 65 100 250 500 750 และ 1,000 มลลกรมตอมลลลตร ท าการทดสอบทางจลชววทยา โดยใชสารสกดสมนไพรโมกหลวง และสารสกดของสมอไทย ในระดบความเขมขนตางๆ ทเตรยมไว และใชเชอ S. aureus ในการทดสอบ เปรยบเทยบผลการยบยงเชอ เลอกระดบความเขมขนของสารสกดทเหมาะสม เพอใชในการทดสอบทางจลชววทยา ตอไป 3.6.2.2 การทดสอบความสามารถในการยบยงการเจรญเตบโตของเชอจลนทรย โดยวธ filter paper disc diffusion ซงดดแปลงจาก Blair 1970 Murray 1999 และ NCCLS 2001 ดงน ท าการเพาะเลยงเชอจลนทรยทง 6 ชนดขางตน โดยใชอาหารเลยงเชอ Tryptic soy broth(TSB) (ภาคผนวก ก) ส าหรบแบคทเรย บมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส และ Potato dextrose broth (PDB) ส าหรบยสต บมทอณหภม 30 องศาเซลเซยส โดยเตรยมเชอใหมความขน

28

เทากบ Mac Farland No. 0.5 (ภาคผนวก ง) จากนนใช cotton swap ทปราศจากเชอปายเชอใหทวอาหารเลยงแขง Mueller Hinton agar น าแผนกระดาษกรองปลอดเชอขนาด 0.6 เซนตเมตร จมสารสกดจากสมนไพรวางแผนกระดาษกรองบนอาหารเลยงเชอ และน าไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง ส าหรบ C. albican บมไว 48 ชวโมง ทอณหภม 30 องศาเซลเซยส ส าหรบตวควบคมคอตวท าละลายทละลายตวอยาง และ แผนกระดาษกรองทมยาปฏชวนะ หลงจากบมไวท 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง ท าการวดผลโดยการวดเสนผาศนยกลางบรเวณทเชอไมเจรญ(inhibition zone) โดยรวมความกวางของแผนกระดาษกรองดวย 3.6.3. กำรทดสอบควำมสำมำรถในกำรตำนอนมลอสระเบองตน โดยใชวธ TLC- DPPH ซงดดแปลงจาก Cavin และคณะ (1999) และ Peiwu และคณะ(1999) โดยใช gallic acid เปนสารมาตรฐานในการศกษา น าสงสกดจากสมนไพรแตละชนดมาหยดบนแผน silica gel และสเปรยดวยสารละลาย 0.2% DPPH ในเมทานอล ซงผลบวกจะใหจดสเหลองบนพนสมวง (ภาคผนวก จ) 3.6.4 เปรยบเทยบประสทธภำพกำรยบยงเชอจลนทรยและสำรตำนอนมลอสระของสำรสกดสมนไพรแตละวงศ น าผลการทดลองจากขอ 3.6.2 และ 3.6.3 ของสารสกดสมนไพรแตละวงศมาเปรยบเทยบกนโดยพจารณาจากความกวางของบรเวณทเชอไมเจรญ(inhibition zone) และสารสกดสมนไพรทใหผลบวกในการทดสอบดวยวธ TLC-DPPH จากการเปรยบเทยบประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรยและสารตานอนมลอสระเบองตนพบวา สมนไพรในวงศ Combretaceae ไดแก สมอดง สมอไทย เลบมอนาง สะแกนา และ แฟบ และสมนไพรในวงศ Caesalpiniaceae ไดแก ฝาง คน แสมสาร ขเหลกเลอด และขเหลกบาน มประสทธภาพดทสดจงไดคดเลอกสมนไพรในวงศดงกลาวมาท าการศกษาการสกดแยกสวนตอไป

29

3.6.5. กำรสกดแยกสวนสำรออกฤทธในสมนไพรโดยอำศยควำมแตกตำง ระหวำงขว

น าสมนไพรในวงศ Combretaceae ไดแก สมอดง สมอไทย เลบมอนาง สะแกนา และ แฟบ และสมนไพรในวงศ Caesalpiniaceae ไดแก ฝาง คน แสมสาร ขเหลกเลอด และ ขเหลกบาน มาลางท าความสะอาด บดสมนไพรใหละเอยด หอดวยผาขาวบางแลวน ามาแชตวท าละลายตางๆ ตามล าดบดงแสดงในรปท 3.1 โดยใชเฮกเซนเปนตวท าละลายเรมตน ทงใหเกดการสกดในเครองเขยา(shaker) ความเรว 100 รอบตอนาท ทอณหภมหองเปนเวลา 3 วน น าสารละลายทสกดไดมากรองดวยเครอง suction pump โดยใชกระดาษกรอง Whatman No.4 น าสารละลายทผานการกรองมาระเหยตวท าละลายดวยเครองระเหยสญญากาศแบบหมน แลวกลนแยกเฮกเซนออกน าเฮกเซนทกลนไดมาแชสมนไพรอก ท าซ าเชนนทงหมด 3 ครง หลงจากกลนไลเฮกเซนหมดแลวจะไดสารสกดเฮกเซน(crude hexane extract) จากนนน ากากมาสกดดวยตวท าละลายไดคลอโรมเทน เอธลอะซเตต และ เมทานอลตามล าดบ โดยมขนตอนการสกดดงแสดงในรปท 3.1 จะไดสารสกดเฮกเซน สารสกดไดคลอโรมเทน(crude dichloromethane extract) สารสกดเอธลอะซเตต(crude ethyl acetate extract) และสารสกด เมทานอล(crude methanol extract) ตามล าดบ จากนนน าสารสกดสมนไพรทไดในแตละขนตอนไปทดสอบประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรยทง 6 ชนดตามวธในขอ 3.6.2.2 คดเลอกสมนไพรทมฤทธในการยบยงเชอดทสดมาวดความสามารถในการตานสารอนมลอสระจะวดดวยวธ DPPH radical scavenging activity เพอหาคา EC50 และหาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย(MICs)

30

สมนไพร สกดดวยเฮกเซนเปนเวลา 3 วน ท า 3 ซ า

สารสกด Hexane กาก สกดดวยไดคลอโรมเทนเปนเวลา 3 วน ท า 3 ซ า สารสกด Dichloromethane กาก สกดดวยเอธล อะซเตทเปนเวลา 3 วน ท า 3 ซ า สารสกด Ethyl acetate กาก สกดดวยเมทานอล เปนเวลา 3 วน ท า 3 ซ า สารสกด Methanol กาก

รปท 3.1 แผนภมการสกดแบบแยกสวน

3.6.6 กำรหำคำกำรหำคำควำมเขมขนต ำสดทสำมำรถยบยงกำรเจรญของเชอแบคทเรย( Minimum inhibition concentrations(MICs)) (NCCLS, 2001) น าสารสกดสมนไพรแยกสวนทคดเลอกไดจากขอ 3.6.5 มาหาคาความเขมขน

ต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเชอจลนทรยทมความไวตอสารสกดสมนไพรแยกสวน โดยเตรยมสารสกดสมนไพรแยกสวนทไดคดเลอกมาแลวใหมความเขมขน 100 มลลกรมตอมลลลตร จากนนเจอจางเปนล าดบสวนจะไดความเขมของสารสกดเปน 100, 50, 25, 12.5, 6.25, และ 3.125 มลลกรมตอมลลลตร ตามล าดบ น าแผนกระดาษกรองทมขนาดเสนผาศนยกลาง 0.6 เซนตเมตร จมสารสกดแตละความเขมขน วางบนอาหารเลยงเชอ Mueller Hinton agar ทกระจายเชอทตองการทดสอบไวแลว น าไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง อานผลความเขมขนต าสดทไมมการเจรญของ จลนทรยเปนคา MICs

31

3.6.7 กำรทดสอบควำมสำมำรถในกำรตำนอนมลอสระของสำรสกดสมนทสกดแยกสวน โดยวธ DPPH radical scavenging activity

เตรยมสารสกดสมนไพรแยกสวนทคดเลอกไดจากขอ 3.6.5 มาท าการศกษาความสามารถในการตานสารอนมลอสระโดยวธ DPPH radical scavenging activity ซงดดแปลงจาก Masuda และคณะ (1999) และ Maisuttisakul และคณะ (2007) โดยน าสารสกดแยกสวนทไดคดเลอกไวมาละลายในตวท าละลายเมทานอล ใหมความเขมขนของสารสกดเรมตนเปน 100 มลลกรมตอมลลลตร ท าการเจอจางเปนล าดบสวน หลงจากนนปเปตสารละลายจ านวน 4.9 มลลลตร ใสในหลอดทดลอง เตมสารละลาย DPPH 10 mM ในเมทานอล ปรมาตร 0.1 มลลลตร บมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส เปนเวลา 30 นาท น ามาวดคาดดกลนคลนแสงทความยาวคลน 517 นาโนเมตร น าคา Absorbance ทไดมาค านวณคาหารอยละ DPPH radical scavenging activity จากสตร(ภาคผนวก ฉ ) หลงจากนนน าคารอยละ DPPH radical scavenging activity ทไดมาเขยนกราฟเพอค านวณหาคา EC50 ของสารสกดสมนไพรตอไป

32

บทท 4

ผลการทดลอง 4.1 การสกดสมนไพรเบองตนดวยเอธานอล จากการน าสมนไพรเบองตน 5 วงศ จ านวน 25 ชนด มาสกดเบองตนดวยตวท าละลายเอธานอล พบวาสารสกดมลกษณะและปรมาณทไดแตกตางกนไป โดยสมนไพรสมอไทยจะใหปรมาณสารสกดมากทสด คอใหปรมาณสารสกด คดเปนรอยละ 40.67 ของปรมาณสมนไพรทใช รองลงมาคอ ดาวเรอง และสมอดง ซงปรมาณสารสกดทไดคดเปนรอยละ 39.36 และ 35.56 ตามล าดบ สวนสมนไพรอก 22 ชนด จะใหปรมาณสารสกดอยในเกณฑต า คอไมเกนรอยละ 20 โดยทสะแกนาจะใหปรมาณสารสกดต าทสด ดงแสดงในตารางท 4.1

ตารางท 4.1 ผลปรมาณสารสกดสมนไพรทสกดดวยตวท าละลายเอธานอล เปนเวลา 15 วน ทอณหภมหอง

สมนไพร ปรมาณสมนไพรทใชสกด (กรม)

ปรมาณสารสกดทได (กรม)

สารสกดทได (รอยละ)

วงศ Apocynaceae โมกมน 1,174.1 65.9 5.6 โมกหลวง 1,027.3 131.9 12.9 หนามพรม 826.8 32.9 4.0 ระยอมหลวง 852.9 32.6 3.8 พญาสตบรรณ 493.5 8.2 1.7 วงศ Compositae พญามตต 502.2 31.6 6.3 ดาวเรอง 150.9 59.4 39.4 ขล 815.8 27.2 3.3 กะเมง 309.1 11.3 3.7 โกฐจฬาล าพา 450.3 34.7 7.7

33

ตารางท 4.1 (ตอ) สมนไพร ปรมาณสมนไพรทใชสกด

(กรม) ปรมาณสารสกดทได (กรม)

สารสกดทได (รอยละ)

วงศ Euphobiaceae กางปลาแดง 1,090.7 60.9 5.6 ระงบพษ 1,025.2 20.4 2.0 หญาใตใบ 309.1 25.3 8.2 มะกา 461.5 32.4 7.0 โลดทะนง 1,012.1 17.3 1.7 วงศ Combretaceae สมอดง 1,003.7 356.9 35.6 สมอไทย 1,016.2 413.3 40.7 เลบมอนาง 1,018.8 28.6 2.8 สะแกนา 986.0 13.4 1.4 แฟบ 1,132.7 27.3 2.4 วงศ Caesalpiniaceae ฝาง 1,034.0 45.3 4.4 คน 1,000.1 67.2 6.7 แสมสาร 984.5 27.4 2.8 ขเหลกบาน 718.9 42.0 5.8 ขเหลกเลอด 840.5 41.9 5.0

ในการใชเอธานอล ซงเปนสารทมความเปนขวสงเปนตวท าละลายนน สงผลใหสารสกดทไดมทงสารทมขวและไมมขวรวมอยในสารสกด จากตารางท 4.1 จะเหนวาปรมาณสารสกดของสมนไพรทไดโดยรวมคอนขางต า อาจมผลเนองมาจากพนทผวในการสมผสตวท าละลายของสมนไพรแตละชนดไมเทากน ซงสมนไพรทน ามาสกดจะมลกษณะแตกตางกนไป คอมทงชนดทเปนดอก กงกาน และล าตน โดยในชนดทเปนดอกและกงกานจะสามารถท าการลดขนาดไดเลก

34

กวาสมนไพรทใชล าตนในการสกด ดงนนสมนไพรชนดทเปนดอกหรอกงกานจงมพนทผวในการสมผสตวท าละลายมากกวาชนดทเปนล าตน จงสงผลใหไดปรมาณสารสกดมากกวา 4.2 ผลการศกษาความเขมขนทเหมาะสมในการทดสอบทางจลชววทยา ในการสมตวอยางสารสกดสมนไพร 2 ชนด คอ สมอไทย และโมกหลวง มาท าการศกษาความสามารถในการยบยงเชอจลนทรยทระดบความเขมขนตางๆ ไดแก 6.5 65 100 250 500 750 1,000 มลลกรมตอมลลลตร และสารสกดอยางหยาบ (crude extract) พบวาผลของบรเวณเชอทถกยบยง (Inhibition zone) จะแปรผนตรงกบระดบความเขมขนของสารสกดทใช กลาวคอ เมอระดบความเขมขนของสารสกดเพมขน คาของ Inhibition zone จะมผลเพมขนดวยเชนกน ในการทดสอบจะใชเชอ S. aureus เปนตวแทนของเชอจลนทรย เนองจากเชอ S. aureus เปนเชอทงายในการเพาะเลยงในหองปฏบตการ จากตารางท 4.2 จะเหนวาทระดบความเขมขน 1,000 มลลกรมตอมลลลตร ของสารสกด สมอไทยและโมกหลวง จะมบรเวณทยบยงเชอใกลเคยงกบ crude extract มากทสด คอ 17.5 และ 14.0 มลลเมตร ตามล าดบ ซงแสดงวาความเขมขนระดบ 1,000 มลลกรมตอมลลลตร สามารถยบยงการเจรญเตบโตของเชอ S. aureus ไดด ในระดบเดยวกบ crude extract ดงนนทระดบความเขมขนนจงเหมาะสมตอการใชทดสอบทางจลชววทยาตอไป

35

ตารางท 4.2 บรเวณทยบยงเชอของสารสกดสมอไทยและสารสกดโมกหลวง ทระดบความ

เขมขนตางๆ โดยทดสอบกบเชอ S. aureus

สมนไพร ระดบความเขมขน บรเวณทยบยงเชอ

(มลลกรม / มลลลตร) (มลลเมตร)

สมอไทย 6.5 (-)

65 (-)

100 (+10.0+)

250 (+10.0+)

500 (+13.0+)

750 (+15.0+)

1,000 17.5

crude (+19.0+)

โมกหลวง 6.5 (-)

65 (-)

100 (+8.0+)

250 (+9.0+)

500 (+10.0+)

750 (+12.0+)

1,000 (+14.0+)

crude (+14.0+) หมายเหต - หมายถง ไมเกดบรเวณทยบยงเชอ

4.3 การทดสอบฤทธทางชวภาพเบองตนในการยบยงจลนทรย น าสารสกดสมนไพรทง 25 ชนด มาท าการทดสอบความสามารถในการยบยงเชอจลนทรย โดยใชระดบความเขมขนของสารสกดสมนไพร เทากบ 1,000 มลลกรมตอมลลลตร และท าการทดสอบกบเชอจลนทรย 6 ชนด โดยจะเลอกเชอ Bacillus cereus เปนตวแทน

36

แบคทเรยแกรมบวกทกอใหเกดอาหารเปนพษ เชอ Staphylococcus aureus เปนตวแทนของแบคทเรยแกรมบวกทกอใหเกดอาหารเปนพษโดยสามารถสราง enterotoxin ได และพบไดตามผวหนงของมนษยและสตวเลยงลกดวยนม เชอ Escherichia coli เปนตวแทนแบคทเรยแกรมลบ ทเปนดชนบงชถงสขลกษณะของโรงงาน และพบไดในล าไสของมนษยและสตวเลอดอน เชอ Salmonella typhimurium เปนตวแทนแบคท เรยแกรมลบ กอให เกดโรคไทฟอยด เช อ Pseudomonas aeruginosa เปนตวแทนเชอแกรมลบ เปนสาเหตทท าใหอาหารทแชเยนเกดการเนาเสย และเชอ Candida albicans เปนตวแทนของยสตทมลกษณะการเจรญคลายเชอรา และท าใหเกดโรค candidiasis ในคน (วนด และคณะ, 2525)

ตารางท 4.3 ผลของสารสกดสมนไพรทสกดดวยเอธานอลในการยบยงเชอจลนทรย

สมนไพร S. aureus E. coli S. typhimurium B. cereus P. aeruginosa C. albicans วงศ Apocynaceae โมกมน - - - - - - โมกหลวง + - - + - - หนามพรม - - - - - - ระยอมหลวง ++ - - ++ - - พญาสตบรรณ - - - - - - วงศ Compositae พญามตต +++ - - ++++ - + ดาวเรอง ++ - - + ++ - ขล - - - - - - กะเมง - - - - - - โกฐจฬาล าพา - - - - - - วงศ Euphobiaceae กางปลาแดง ++ - - ++ - - ระงบพษ ++ - - +++ - ++ หญาใตใบ + - - + - - มะกา - - - - - - โลดทะนง - - - - - -

37

ตารางท 4.3 (ตอ)

สมนไพร S. aureus E. coli S. typhimurium B. cereus P. aeruginosa C. albicans วงศ Combretaceae สมอดง +++ - - ++ ++ - สมอไทย ++ - - + - - เลบมอนาง +++ - - ++ - - สะแกนา ++ - - ++ - - แฟบ - - - - - - วงศ Caesalpiniaceae ฝาง +++++ + + +++++ - - คน ++ - - +++ - - แสมสาร +++ ++ ++ +++ ++ - ขเหลกบาน ++++ + ++ +++ + + ขเหลกเลอด +++ ++ ++ ++++ + + Ethanol - - - - - - Tetracycline +++++ ++++ ++++ ++++ + * Chloramphenical +++++ +++++ +++++ ++++ +++ * หมายเหต ระดบความเขมขนสารสกดของสมนไพรทใชในการทดสอบเทากบ 1000 มลลกรมตอมลลลตร * ไมไดทดสอบกบ C. albicans เพราะไมสามารถหายาปฏชวนะทเหมาะสมได เครองหมายของความสามารถในการตานเชอจลนทรยได ใหดงน

ไมม Inhibition zone ก าหนดใหเปน - ม Inhibition zone กวาง 9-11 มลลเมตร ก าหนดใหเปน + กวาง 12-15 มลลเมตร ก าหนดใหเปน ++ กวาง 16-19 มลลเมตร ก าหนดใหเปน +++ กวาง 20-23 มลลเมตร ก าหนดใหเปน ++++ กวางมากกวา 23 มลลเมตร ก าหนดใหเปน +++++

38

จากตารางท 4.3 พบวาพชสมนไพรในวงศ Combretaceae และ วงศ Caesalpiniaceae มประสทธภาพในการยบยงเชอจลนทรยทโดดเดน และนยส าคญ โดยเฉพาะกบเชอ S. aureus และ เชอ B. cereus ซงเปนแบคทเรยแกรมบวก โดยสมนไพรในวงศอนๆไมคอยม หรอไมมประสทธภาพในการยบยงเชอจลนทรย ยกเวน พญามตต ในวงศ Compositae ทมประสทธภาพในการยบยงเชอ S. aureus และ B. cereus คอนขางด

4.4 การทดสอบความสามารถในการตานอนมลอสระเบองตน ผลการตรวจสอบความสามารถในการตานอนมลอสระเบองตนของสารสกดสมนไพรจ านวน 25 ชนด ทสกดดวยเอธานอล โดยใชวธ TLC-DPPH แสดงในตารางท 4.4

ตารางท 4.4 ความสามารถในการตานอนมลอสระของสารสกดสมนไพรทสกด ดวยเอธานอล

สมนไพร Antioxidant วงศ Apocynaceae

โมกมน + โมกหลวง + หนามพรม + ระยอมหลวง + พญาสตบรรณ +

วงศ Compositae พญามตต + ดาวเรอง + ขล + กะเมง - โกฐจฬาล าพา -

39

ตารางท 4.4 (ตอ)

สมนไพร Antioxidant วงศ Euphorbiaceae

กางปลาแดง + ระงบพษ + หญาใตใบ + มะกา - โลดทะนง +

วงศ Combretaceae สมอดง + สมอไทย + เลบมอนาง + สะแกนา + แฟบ +

วงศ Caesalpiniaceae ฝาง + คน + แสมสาร + ขเหลกบาน + ขเหลกเลอด +

หมายเหต เฟสเคลอนทคอ เมทานอล :ไดคลอโรมเทน : เอธลอะซเตท

ในอตราสวน 10 : 40 : 50 + หมายถง ใหผลบวกกบสาร DPPH - หมายถง ใหผลลบกบสาร DPPH

40

จากการตรวจสอบเบองตนพบวาสมนไพร กะเมง โกฐจฬาล าพา และ มะกา ใหผลลบกบการทดสอบดวย DPPH แสดงวาสมนไพรเหลานไมมฤทธในการตานอนมลอสระ โดยการทดสอบนจะใชกรดแกลลคเปนสารมาตรฐานในการทดสอบ เพราะกรดแกลลคเปนสารประกอบ ฟนอล ทมสมบตเปนสารตานอนมลอสระ ส าหรบสมนไพรวงศ Caesalpiniaceae ไดแก ฝาง คน แสมสาร ขเหลกบาน และขเหลกเลอด จะใหผลบวกกบการทดสอบ แสดงวาสารสกดสมนไพรวงศนมฤทธในการตานอนมลอสระทงวงศ และเมอเปรยบเทยบกบความสามารถในการยบยงเชอจลนทรยของสมนไพรวงศน พบวาฤทธทตานอนมลอสระทมอยในสารสกด นาจะมความสมพนธกบฤทธในการยบยงเชอแบคทเรย แสดงวาโครงสรางของสารทมฤทธในการตานอนมลอสระนาจะมสมบต หรอลกษณะโครงสรางทใกลเคยงกบสารทมฤทธในการยบยงเชอจลนทรย จากการเปรยบเทยบประสทธภาพของสมนไพรแตละชนดโดยพจารณาจากความกวางของบรเวณทเชอไมเจรญ(inhibition zone) และสารสกดสมนไพรทใหผลบวกในการทดสอบดวยวธ TLC-DPPH พบวาประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรยและสารตานอนมลอสระเบองตนของ สมนไพรในวงศ Combretaceae ไดแก สมอดง สมอไทย เลบมอนาง สะแกนา และ แฟบ และสมนไพรในวงศ Caesalpiniaceae ไดแก ฝาง คน แสมสาร ขเหลกเลอด และขเหลกบาน มประสทธภาพดทสดจงไดคดเลอกสมนไพรในวงศดงกลาวมาท าการศกษาการสกดแยกสวนตอไป 4.5 การสกดแยกสวนสารออกฤทธในสมนไพรโดยอาศยความแตกตางระหวางขว

โดยใชเฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอธล อะซเตท และเมทานอล จากการน าสมนไพรทง 10 ชนด ทไดคดเลอกมาท าการศกษาการสกดแยกสวนตามล าดบ โดยใชตวท าละลายทมความเปนขวแตกตางกน 4 ชนด คอ เฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอธลอะซเตท และเมทานอล เพอศกษาถงความสามารถของตวท าละลายทมความแตกตางระหวางขวในการสกดสารออกฤทธในสมนไพร โดยเมทานอลจะมความเปนขวสงทสด รองลงมาคอ เอธลอะซเตท ไดคลอโรมเทน และเฮกเซน ตามล าดบ โดยผลปรมาณสารสกดทไดจากตวท าละลายทง 4 ชนด แสดงไวในตารางท 4.5 และ 4.6

41

ตารางท 4.5 ผลปรมาณสารสกดสมนไพรทสกดดวยตวท าละลายเฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอธลอะซเตท และ เมทานอล เปนเวลา 3 วน ทความเรว 150 รอบตอนาท ณ อณหภมหอง

สมนไพร

ปรมาณสมนไพร ทใชสกด

ปรมาณสารสกดทสกดจากตวท าละลาย 4 ชนด (กรม)

(กรม) Hexane Dichloro methane

Ethyl acetate Methanol

วงศ Combretaceae สมอดง 100 8.2 1.4 7.1 88.2

สมอไทย 100 9.9 2.4 8.7 87.3

เลบมอนาง 100 2.5 0.7 0.6 22.8

สะแกนา 100 1.1 0.6 0.4 17.8

แฟบ 100 2.3 0.7 0.6 12.0

วงศCaesalpiniaceae

ฝาง 50 1.9 0.2 2.7 28.7

คน 50 3.8 0.8 2.7 19.2

แสมสาร 50 1.9 1.2 0.8 14.6

ขเหลกบาน 50 2.0 1.2 0.9 16.8

ขเหลกเลอด 50 2.5 1.1 1.3 16.9

42

ตารางท 4.6 รอยละของสารสกดสมนไพรทสกดดวยตวท าละลายเฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอธลอะซเตท และ เมทานอล เปนเวลา 3 วน ทความเรว 150 รอบตอนาท ณ อณหภมหอง

สมนไพร รอยละสารสกดทไดจากตวท าละลาย 4 ชนด

Hexane Dichloromethane Ethyl acetate Methanol วงศ Combretaceae สมอดง 8.2 1.4 7.1 88.2

สมอไทย 9.9 2.4 8.7 87.3

เลบมอนาง 2.5 0.7 0.6 22.8

สะแกนา 1.1 0.6 0.4 17.8

แฟบ 2.3 0.7 0.6 12.0

วงศ Caesalpiniaceae

ฝาง 3.8 0.4 5.4 57.4

คน 7.6 1.6 5.4 38.4

แสมสาร 3.8 2.4 1.6 29.2

ขเหลกบาน 4.0 2.4 1.8 33.6

ขเหลกเลอด 5.0 2.2 2.6 33.7

43

4.6 เปรยบเทยบประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรยของสารสกดในสมนไพรทสกดจาก ตวท าละลายทมขวตางกน เมอน าสมนไพรในวงศ Combretaceae ไดแก สมอดง สมอไทย เลบมอนาง สะแกนา และ แฟบ และสมนไพรในวงศ Caesalpiniaceae ไดแก ฝาง คน แสมสาร ขเหลกเลอด และ ขเหลกบาน มาสกดแยกสวนดวยตวท าละลายทมขวตางกนโดยเรมจาก เฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอธล อะซเตท และเมทานอล ตามล าดบ จากนนน าสารสกดสมนไพรทสกดไดจากตวท าละลายแตละชนดมาทดสอบประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอจลนทรยชนดตางๆ ไดแกแบคทเรยแกรมบวก คอ S. aureus และ B. cereus แบคทเรยแกรมลบ คอ E. coli S. typhimurium และ P. aeruginosa และยสต คอ C. albicans พบวาสารสกดเฮกเซนมประสทธภาพในการยบยงจลนทรยต ามากไมสามารถยบยงจลนทรยชนดใดไดเลย ยกเวนสารสกดเฮกเซนจากเลบมอนาง สะแกนา แฟบ และ ฝาง ทสามารถยบยง S. aureus ไดโดยใหบรเวณยบยงเทากบ 12-15 มลลเมตร และสารสกดเฮกเซนจากแฟบสามารถยบยง B. cereus ไดโดยใหบรเวณยบยงเทากบ 9-11 มลลเมตร ผลการทดลองดงแสดงในตารางท 4.7 ซงจากผลการทดลองจะเหนไดวาสารสกดเฮกเซนมฤทธในการยบยงจลนทรยทน ามาศกษาไมไดเลย อาจเนองมาจากเฮกเซนเปนสารทมความเปนขวต าจะเขาไปละลายสารทมขวต าหรอไมมขวในพช เชน สารจ าพวกแวกซ ไฮโดรคารบอน สเตยรอยด เปนตน ซงสารดงกลาวไมมฤทธในการยบยงจลนทรย ซงจะเหนไดจากการทดลองทสารสกดเฮกเซนสามารถยบยงจลนทรยไดต ามาก ดงนนผวจยจงไมน าสารสกด เฮกเซนมาศกษาตอ

44

ตารางท 4.7 ผลของสารสกดเฮกเซนในการยบยงเชอจลนทรยชนดตางๆ

สมนไพร S. aureus E. coli S. typhimurium B. cereus P. aeruginosa C. albicans วงศ Combretaceae สมอดง - - - - - - สมอไทย - - - - - - เลบมอนาง ++ - - - - - สะแกนา ++ - - - - - แฟบ + - - + - - วงศ Caesalpiniaceae ฝาง + - - - - - คน - - - - - - แสมสาร - - - - - - ขเหลกบาน - - - - - - ขเหลกเลอด - - - - - - Hexane - - - - - - Tetracycline +++++ ++++ ++++ ++++ + * Chloram- phenical

+++++ +++++

+++++ ++++ +++ *

หมายเหต ระดบความเขมขนสารสกดของสมนไพรทใชในการทดสอบ เทากบ 1000 มลลกรมตอมลลตร * ไมไดทดสอบกบ C. albicans เพราะไมสามารถหายาปฏชวนะทเหมาะสมได เครองหมายของความสามารถในการตานเชอจลนทรยได ใหดงน


45

ตารางท 4.8 ผลของสารสกดไดคลอโรมเทนในการยบยงเชอจลนทรยชนดตางๆ

สมนไพร S. aureus E. coli S. typhimurium B. cereus P. aeruginosa C. albicans วงศ Combretaceae สมอดง + - - - - + สมอไทย - - - - - - เลบมอนาง + - - + - - สะแกนา + - - + - - แฟบ + - - + - - วงศ Caesalpiniaceae ฝาง + - - - - - คน - - - + - - แสมสาร - - - - - - ขเหลกบาน - - - - - - ขเหลกเลอด - - - - - - Dichrolomethane

- - - - - -

Tetracycline +++++ ++++ ++++ ++++ + * Chloramphe-nical

+++++ +++++ +++++ ++++ +++ *

หมายเหต ระดบความเขมขนสารสกดของสมนไพรทใชในการทดสอบ เทากบ 1000 มลลกรมตอมลลตร * ไมไดทดสอบกบ C.albicans เพราะไมสามารถหายาปฏชวนะทเหมาะสมได เครองหมายของความสามารถในการตานเชอจลนทรยได ใหดงน


46

จากตารางท 4.8 แสดงผลการทดสอบประสทธภาพการยบยงการเจรญเตบโตของ จลนทรยชนดตางๆ ของสารสกดไดคลอโรมเทน พบวาสารสกดไดคลอโรมเทนมฤทธในการยบยง จลนทรยไดบางชนดเทานนและประสทธภาพในการยบยงต ามาก โดยพบวาสารสกดจากสมอดงสามารถยบยง S. aureus และ C.albicans ไดโดยใหบรเวณยบยงอยในชวง 9-11 มลลเมตร นอกจากนยงพบวาสารสกดไดคลอโรมเทนจาก เลบมอนาง สะแกนา แฟบ ฝาง และ คน สามารถยบยงแบคทเรยแกรมคอ S. aureus และ B. cereus ไดแตประสทธภาพในการยบยงจลนทรยต า โดยใหบรเวณยบยงอยในชวง 9-11 มลลเมตร จากผลการทดลองจะเหนวาสารสกดไดคลอโรมเทนมฤทธในการยบยงจลนทรยคอนขางต า เนองมาจากไดคลอโรมเทนมความเปนขวอยในระดบปานกลางซงจะเขาไปสกดสารจ าพวกทมมขวเลกนอยถงปานกลาง เชน สารจ าพวกน ามนหอมระเหย สารกลมเทอรพนอยด สารประกอบแอลกอฮอลโมเลกลใหญ และพวกสเตยรอยด ซงสารในกลมน ามนหอมระเหย และพวกเทอรพนอยดบางชนดมรายงานวามฤทธในการยบยงเชอจลนทรยซงสารกลมดงกลาวมกมอยในพวกเครองเทศ อาจเปนไปไดวาสมนไพรทน ามาศกษานไมมในกลมดงกลาวหรอมแตนอยมาก จงท าใหไดผลการทดลองดงทไดกลาวมาแลวขางตน ดงนนผวจยจงไมน าสารสกดไดคลอโรมเทนมาศกษาตอ

ตารางท 4.9 แสดงผลการทดสอบประสทธภาพการยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรยชนดตางๆ ของสารสกดเอธล อะซเตท พบวาสารสกดจากเอธล อะซเตท จะมฤทธในการยบยง จลนทรยไดบางชนดเทานน โดยสารสกดจากสมอดง ฝาง ขเหลกเลอด แบคทเรยแกรมบวกไดด พบวาสารสกดจากสมอดงสามารถยบยง S. aureus ไดดทสดโดยมบรเวณยบยงอยในชวง 16-19 มลลเมตร สารสกดจากฝางสามารถยบยง S. aureus S. typhimurium B. cereus ได โดยใหบรเวณยบยงอยในชวง 16-19 มม. เทากน และส าหรบสารสกดจากขเหลกเลอดสามารถยบยง S. aureus B. cereus และ C. albicans ไดโดยใหบรเวณยบยงอยในชวง 12-15 มลลเมตร เทากน ในขณะทพบวาสารสกดจากเอธลอะซเตทไมสามารถยบยงการเจรญของแบคทเรยแกรมลบไดเลย ยกเวนสารสกดจากฝางทสามารถยบยงเชอ S. typhimurium ไดโดยใหบรเวณยบยงเทากบ 16-19 มลลเมตร จากผลการทดลองจะเหนวาสารสกดแยกสวนจากเอธล อะซเตทมฤทธในการยบยงจลนทรยไดดในระดบหนง อาจเนองมาจากเอธล อะซเตทเปนสารทความเปนขวสงกวา เฮกเซน และ ไดคลอโรมเทน จงเขาไปสกดสารทมขวสงไดดกวา ซงสารทมขวสงทพบในพช ไดแกสารในกลม ฟลาโวนอยด ฟนอล และอนพนธของฟนอล เปนตน ซงสารเหลานมฤทธในการยบยงจลนทรยไดด ดงนนผวจยจงไดเลอกสารสกดแยกสวนเอธล อะซเตท จากสมอดง ฝาง และขเหลกเลอด มาท าการศกษาหาคา MICs และหาคา DPPH radical scavenging ตอไป

47

ตารางท 4.9 ผลของสารสกดเอธล อะซเตตในการยบยงเชอจลนทรยชนดตางๆ

สมนไพร S. aureus E. coli S. typhimurium B. cereus P. aeruginosa C. albicans วงศ Combretaceae สมอดง +++ ++ - + - ++ สมอไทย + - - - - + เลบมอนาง - - - - - - สะแกนา + - - - - - แฟบ - - - - - - วงศ Caesalpiniaceae ฝาง +++ - +++ +++ - - คน + - - + - - แสมสาร + - - + - - ขเหลกบาน - - - + - - ขเหลกเลอด ++ - - ++ - ++ Ethyl acetate - - - - - - Tetracycline +++++ ++++ ++++ ++++ + * Chloramphe-nical

+++++ +++++ +++++ ++++ +++ *

หมายเหต ระดบความเขมขนสารสกดของสมนไพรทใชในการทดสอบ เทากบ 1000 มลลกรมตอมลลตร * ไมไดทดสอบกบ C.albicans เพราะไมสามารถหายาปฏชวนะทเหมาะสมได เครองหมายของความสามารถในการตานเชอจลนทรยได ใหดงน


48

ตารางท 4.10 ผลของสารสกดเมทานอลในการยบยงเชอจลนทรยชนดตางๆ

สมนไพร S. aureus E. coli S. typhimurium B. cereus P. aeruginosa C. albicans วงศ Combretaceae สมอดง +++++ - - ++++ - - สมอไทย ++++ - - ++ - - เลบมอนาง + - - + - - สะแกนา ++ - - +++ - + แฟบ + - - + - - วงศ Caesalpiniaceae ฝาง +++++ + + +++++ + + คน +++ + + +++ + - แสมสาร +++ ++ ++ ++++ + ++ ขเหลกบาน ++++ ++ ++ ++++ + ++ ขเหลกเลอด +++ + ++ ++++ + ++ Methanol - - - - - - Tetracycline +++++ ++++ ++++ ++++ + * Chloramphenical +++++ +++++ +++++ ++++ +++ * หมายเหต ระดบความเขมขนสารสกดของสมนไพรทใชในการทดสอบ เทากบ 1000 มลลกรมตอมลลลตร * ไมไดทดสอบกบ C.albicans เพราะไมสามารถหายาปฏชวนะทเหมาะสมได เครองหมายของความสามารถในการตานเชอจลนทรยได ใหดงน


49

ตารางท 4.10 แสดงผลการทดสอบประสทธภาพการยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรยชนดตางๆ ของสารสกดเมทานอล พบวาสารสกดเมทานอลจากสมนไพรในวงศ Combretaceae คอ สมอดง สมอไทย เลบมอนาง สะแกนา และแฟบ มฤทธในการยบยงแบคทเรยแกรมบวก คอ B. cereus และ S. aureus ไดดทสดในขณะทไมสามารถยบยงแบคทเรยแกรมลบ และ รา ไดเลย โดยพบวาสมอดงและสมอไทยมประสทธภาพดทสดในการยบยง S. aureus โดยใหบรเวณบรเวณยบยงอยในชวง 20-23 มลลเมตร และมากกวา 23 มลลเมตร ตามล าดบ สวนสารสกดแยกสวนเมทานอลจากสะแกนา และสมอดงจะมฤทธยบยง B. cereus ไดดทสดโดยมบรเวณยบยงอยในชวง 16-9 มลลเมตร และ 20-23 มลลเมตร ตามล าดบ ส าหรบสมนไพรในวงศ Caesalpiniaceae ฝาง คน แสมสาร ขเหลกบาน และขเหลกเลอด พบวาสารสกดแยกสวนจากเมทานอลจากสมนไพรทง 5 ชนดมฤทธในการยบยงจลนทรยไดทกชนดทงแบคทเรยแกรมบวก แกรมลบ และรา โดยพบวาสารสกดจากฝางมฤทธยบยงแบคทเรยแกรมบวก B. cereus และ S. aureus ไดดทสดโดยใหบรเวณยบยงมากกวา 23 มลลเมตร เทากน ส าหรบแบคทเรยแกรมลบและราพบวาสารสกดจากแสมสาร ขเหลกบานและขเหลกเลอด มฤทธในการยบยงเชอ S. typhimurium ไดดทสดโดยใหบรเวณยบยงเทากบ 12-15 มลลเมตร สวน P. aeruginosa สารสกดสมนไพรทง 5 ชนด จะยบยงไดต าทสดโดยใหบรเวณยบยงในชวง 9-11 มลลเมตร จากผลจะเหนวาสารสกดแยกสวนจากเมทานอล จะมประสทธภาพในการยบยง จลนทรยไดดทสดเมอเทยบกบสารสกดแยกสวนจาก เฮกเซน ไดคลอโรมเทน และเอธลอะซเตท อาจเนองมาจากเมทานอลเปนสารทมความเปนขวสงทสดเมอเทยบกบสารทง 3 ชนดทกลาวมา เมทานอลจะเขาไปสกดสารทมความเปนขวสง ทพบในพชไดแก สารประกอบฟนอลกทมโมเลกลใหญ และสารพวกไกลโคไซด ซงตวท าละลายทง 3 ชนดไมสามารถสกดออกมาได สารดงกลาวจะมฤทธในการยบยงจลนทรยไดด ดงนนผวจยจงไดน าสารสกดสมนไพรแยกสวนจากเอธลอะซเตท 3 ชนด คอ สมอดง ฝาง ขเหลกเลอด และสารสกดจากเมทานอล 7 ชนด ไดแก วงศ Combretaceae 2 ชนด คอ สมอดง และ สมอไทย วงศ Caesalpiniaceae 5 ชนด คอ ฝาง คน แสมสาร ขเหลกบาน และ ขเหลกเลอด มาท าการศกษาหาคา MICs และหาคา DPPH radical scavenging ตอไป

50

4.8 การหาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย

(Minimum inhibition concentrations (MICs) ) จากการหาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย ของสารสกดสมนไพรแยกสวนจาก เอธลอะซเตท และเมทานอล ทไดคดเลอกไว โดยวธ dilution method (รปท 4.1 ) สารสกดสมนไพรแยกสวนจาก เอธลอะซเตท จากสมอดง ฝาง และขเหลกเลอด พบวา สมอดงมคา MICs ส าหรบเชอ E. coli B. cereus S. aureus และ C. albicans ทระดบความเขมขน 2 4 32 และ 64 มลลกรม/มลลลตร ตามล าดบ เปนทนาสงเกตวาคา MICs ของสารสกดสมอดงตอแบคทเรยแกรมลบมคาต ากวาคา MICs ของแบคทเรยแกรมบวก สวนสารสกดจากฝางพบวาคา MICs ทสามารถยบยงการเจรญของ B. cereus และ S. aureus คอ 32 มลลกรม/มลลลตร. เทากน สวนขเหลกเลอดมคา MICs ทสามารถยบยงการเจรญของ B. cereus S. aureus และ C. albicans คอ 16 8 และ 8 มลลกรม/มลลลตร. ตามล าดบ ตารางท 4.11

รปท 4.1 แสดงการหาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย โดยวธ dilution method

51

ตารางท 4.11 คา MICs ของสารสกดสมนไพรแยกสวนดวย เอธลอะซเตท ในการยบยงการ เจรญของเชอจลนทรย สารสกดสมนไพรแยกสวนดวยเอธล อะซเตท

MICs (มลลกรม/มลลลตร) เชอแบคทเรย

B. cereus S. aureus E. coli S. typhimurium C. albicans สมอดง 4 32 2 nd 64 ฝาง 32 32 nd - nd ขเหลกเลอด 16 8 nd nd 8 หมายเหต nd หมายถงไมไดท าการทดสอบเนองจากสารสกดไมมฤทธในการยบยงจลนทรยชนดนนๆ - หมายถง ไมสามารถตรวจสอบได เนองจากความเขมขนทใชเรมตน(100 มลลกรม

ตอมลลลตรต าเกนไป จงไมสามารถวดคา MICs ได ส าหรบสารสกดสมนไพรแยกสวนจากเมทานอล เมอน ามาหาคา MICs พบวาสมนไพรทง 10 ชนดมคา MICs ส าหรบเชอ B. cereus อยในชวง 3.1-500.0 มลลกรม/มลลลตร โดยสารสกดจากสมอไทยมจะใหคา MICs สงสดเทากบ 500.0 มลลกรม/มลลลตร และ สารสกดจากแสมสารมคา MICs ต าสดคอ 3.1 มลลกรม/มลลลตร ส าหรบเชอ S. aureus พบวาสารสกดสมนไพรทง 10 ชนดมคา MICs อยในชวง 6.3 – 50.0 มลลกรม/มลลลตร โดยสารสกดจากคณจะใหคา MICs สงสดคอ 50 มลลกรม/มลลลตร และ สารสกดจากฝางมคา MICs ต าสด คอ 6.3 มลลกรม/มลลลตร นอกจากนยงพบวาสมนไพร 3 ชนด คอ เลบมอนาง แฟบ และ สะแกนา ไมสามารถยบยง B. cereus และ S. aureus ไดเลย อาจเนองมาจากความเขมขนทใชในการทดลองต าไปและถาดจากฤทธในการยบยงการเจรญกจะเหนวาสมนไพรทง 3 ชนดมฤทธในการยบยงไดต าอยแลวเมอเทยบกบสมนไพรชนดอนจงเปนไปไดทตองใชความเขมมากกวานจงจะหาคา MICs ได ผลการทดลองดงแสดงในตารางท 4.12

52

ตารางท 4.12 คา MICs ของสารสกดสมนไพรแยกสวนดวย เมทานอล ในการยบยงการ เจรญของเชอจลนทรย สารสกดสมนไพรแยกสวนดวยเมทานอล

MICs (มลลกรม/มลลลตร) เชอแบคทเรย

B. cereus S. aureus วงศ Caesalpiniaceae ฝาง 12.5 6.3 คน 25.0 50.0 แสมสาร 3.1 25.0 ขเหลกบาน 12.5 12.5 ขเหลกเลอด 12.5 12.5 วงศ Combretaceae สมอดง 250.0 15.6 สมอไทย 500.0 15.6 เลบมอนาง - - สะแกนา - - แฟบ - - หมายเหต - หมายถง ไมสามารถตรวจสอบได เนองจากความเขมขนทใชเรมตน(100 มลลกรมตอมลลลตรต าเกนไป จงไมสามารถวดคา MICs ได 4.9 การทดสอบความสามารถในการตานสารอนมลอสระของสารสกดในสมนไพรทสกดจากตวท าละลายทมขวตางกน จากการเปรยบเทยบประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรยสารสกดสมนไพรแยกสวนดวยตวท าละลายตางๆ พบวา สารสกดสมนไพรแยกสวนจากเอธลอะซเตท 3 ชนด คอ สมอดง ฝาง ขเหลกเลอด และสารสกดจากเมทานอล 7 ชนด ไดแก วงศ Combretaceae 2 ชนด คอ สมอดง และ สมอไทย วงศ Caesalpiniaceae 5 ชนด คอ ฝาง คน แสมสาร ขเหลกบาน และ ขเหลกเลอด มประสทธภาพในการยบยงเชอจลนทรยไดดทสด จงไดน ามาศกษาหาคารอยละ DPPH radical

53

scavenging activity และ คา EC50 พบวา สารสกดสมนไพรแยกสวนเอธล อะซเตททกตวทความเขมขนตางกน จะมคารอยละ DPPH radical scavenging activity สงกวารอยละ 85 ซงจะพบวาสมอดงจะใหคาสงทสดทกระดบความเขมขน โดยทความเขมขน 1 ไมโครกรม/มลลลตร จะใหรอยละ DPPH radical scavenging activity เทากบ 96.3 ดงแสดงในรปท 4.2 เมอน ามาหาคา EC50 พบวา ฝาง ขเหลกเลอด และสมอดง จะใหคา EC50 เทากบ 1.5 0.9 และ 0.4 ไมโครกรม/มลลลตร ตามล าดบ (ตารางท 4.13 )

0

20

40

60

80

100

1 0.1 0.01

ความเขมขนของสารสกดสมนไพร(มก./มล.)

DP

PH

ac

tiv

ity

(%

)

ฝาง

ขเหลกเลอด

สมอดง

รปท 4.2 รอยละ DPPH radical scavenging activity ของสารสกดสมนไพรแยกสวน

เอธล อะซเตต ทความเขมขนตางๆ กน

54

ตารางท 4.13 คา EC50 ของสารสกดสมนไพรแยกสวนเอธล อะซเตท

สารสกดสมนไพรเอธล อะซเตท EC50 (µg/ml) ฝาง

ขเหลกเลอด สมอดง

1.5 0.9 0.4

จากรปท 4.3 พบวาสารสกดสมนไพรแยกสวนเมทานอลทกชนดทความเขมขนตางกนจะ

ใหคารอยละ DPPH radical scavenging activity สงกวารอยละ 90 โดยพบวาทความเขมขน 1 ไมโครกรม/มลลลตร สมอไทยจะใหคาสงทสดเทากบรอยละ 96 และมคา EC50 เทากบ 0.15 ไมโครกรม/มลลลตร สวน ขเหลกบานจะใหคาต าทสด คอ รอยละ 86.3 และมคา EC50 เทากบ 1.83 ไมโครกรม/มลลลตร (ตารางท 4.14) ซงจะเหนวาสารสกดจากเอธลอะซเตทและเมทานอลมประสทธภาพในการตานสารอนมลอสระไดด ซงอาจจะเนองมาจากเอธลอะซเตทและเมทานอลเปนสารทมความเปนขวสงจะเขาไปสกดสารในกลมทมขวสงทพบในพชจะเปนพวก ฟลาโวนอยด ฟนอล หรอสารประกอบจ าพวกฟนอลก ซงสารในกลมดงกลาว มรายงานวามฤทธในการยบยง จลนทรยและตานสารอนมลอสระไดเปนอยางด จากผลการทดลองแสดงใหเหนวาเอธลอะซเตทและเมทานอลมความเหมาะสมทจะน ามาใชในการสกดสารทมฤทธในการยบยงจลนทรยและตานสารอนมลอสระไดอยางมประสทธภาพ

55

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1 0.1 0.01

ความเขมขนของสารสกดสมนไพร (มก./มล.)

DP

PH

acti

vit

y(%

)

ขเหลกบาน

ฝาง

ชเหลกเลอด

คน

แสมสาร

สมอไทย

สมอดง

รปท 4.3 รอยละ DPPH radical scavenging activity ของสารสกดสมนไพรแยกสวน

เมทานอล ทความเขมขนตางๆ กน ตารางท 4.14 คา EC50 ของสารสกดสมนไพรแยกสวนเมทานอล

สารสกดสมนไพรแยกสวนเมทานอล EC50 (µg/ml) ขเหลกบาน ฝาง ขเหลกเลอด คน แสมสาร สมอไทย สมอดง

1.8 0.7 1.2 1.3 0.4 0.2 1.5

56

บทท 5

สรปการวจยและขอเสนอแนะ

จากการศกษาสมนไพรไทยจ านวน 25 ชนดซงแบงเปน 5 วงศพชคอ Apocynaceae Compositae Euphobiaceae Combretaceae และ Caesalpiniaceae โดยน ามาวงศละ 5 ชนด มาท าการสกดเบองตนดวยสารละลายเอธานอลเพอน าไปทดสอบประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรยและทดสอบความสามารถในการตานอนมลอสระเบองตน ซงจลนทรยทใชทดสอบเปนจลนทรยทมความส าคญเกยวกบอตสาหกรรมอาหาร ไดแก S. aureus และ B. cereus ซงเปนแบคทเรยแกรมบวก E. coli S. typhimurium และ P. aeruginosa ซงเปนแบคทเรยแกรมลบ และ C. albicans ซงเปนเชอรา พบวา พชสมนไพรไทยในวงศตางๆสวนใหญมฤทธในการยบยงเชอจลนทรยทไมโดดเดนหรอบางตวกไมมเลย ยกเวนพชในวงศ Combretaceae กบวงศ Caesalpiniaceae ทประสทธภาพในการยบยงเชอจลนทรยอยางมนยส าคญ โดยวงศ Combretaceae สามารถยบยงเชอแบคทเรยเฉพาะเชอแกรมบวกไดเทานน ในขณะทพชในวงศ Caesalpiniaceae สามารถยบยงเชอไดหลากหลายกวาแตกมฤทธยบยงเชอแบคทเรยชนดแกรมบวกไดสงมากเชนกน ส าหรบความสามารถในการตานสารอนมลอสระเบองตนนนพบวา พชสมนไพรไทยแทบทกตวในทกวงศพชมฤทธในการตานสารอนมลอสระได จากขอมลเบองตนเราจงไดน าสมนไพรไทยในวงศ Combretaceae และ วงศ Caesalpiniaceae มาท าการศกษาตอโดยน ามาสกดแยกออกเปนสวนๆ ตามล าดบความมขวของตวท าละลายจากนอยไปมาก โดยเรมจาก เฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอธล อะซเตต และ เมทานอล และน าไปทดสอบประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรยพบวา สารสกดในชนเฮกเซน และ ไดคลอโรมเทน ไมมฤทธยบยงเชอจลนทรยเลย ส าหรบสารสกดในชน เอธลอะซเตท มประสทธภาพในการยบยงบางเลกนอยในเชอแบคทเรยแกรมบวก ยกเวน สมอดง ฝาง และ ขเหลกเลอดทมฤทธยบยงเชอจลนทรยแกรมบวกในระดบปานกลาง สวนสารสกดเมทานอลนนพบวามประสทธภาพในการยบยงเชอจลนทรยไดแทบทกชนดแตจะมฤทธจ าเพาะทสงมากในเฉพาะกบเชอจลนทรยแกรมบวกเชนเดยวกน

57

จากการหาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย (MICs) ในสารสกดจากเอธล อะซเตท พบวาสมอดงมคา MICs ต าทสด (4 มลลกรม/มลลลตร) ส าหรบเชอ B. cereus และ ขเหลกเลอดมคา MICs ต าทสด (8 มลลกรม/มลลลตร) ส าหรบเชอ S.aureus ส าหรบสารสกดจากเมทานอล พบวา แสมสาร มคา MICs ต าทสด (3.1 มลลกรม/มลลลตร) ส าหรบเชอ B. cereus และ ฝาง มคา MICs ต าทสด (6.3 มลลกรม/มลลลตร) ส าหรบเชอ S. aureus จากการศกษาความสามารถในการตานสารอนมลอสระพบวา คา EC50 ในสารสกดเอธล อะซเตต นน สมอดงมคาต าทสด (0.4 ไมโครกรม/ มลลลตร) สวนในสารสกดเมทานอลนนพบวา สมอไทย มคา EC50 ต าทสด (0.2 ไมโครกรม/ มลลลตร) ขอเสนอแนะ ควรมการศกษาประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรย และความสามารถในการตานสารอนมลอสระของพชสมนไพรในวงศ Combretaceae และ วงศ Caesalpiniaceae ใหมากกวาน หรอน าพชสมนไพรตวใดตวหนงในวงศดงกลาวทมฤทธทนาสนใจไปท าการศกษาตออยางละเอยดเพอคนหาสารทมฤทธทางชวภาพดงกลาวออกมาเพอพฒนาตอไป หรอปรบปรงสตรโครงสรางของสารดงกลาวใหมประสทธภาพสงขนเพอน ามาออกมาใชในรปของยา

58

เอกสารอางอง เกศศณ ตระกลทวากร และ จนทรเพญ ศกดสทธพทกษ. 2543. ศกยภาพในการตานอนมลอสระ

ของสารสกดจากผกพนบานไทย. วารสารอาหาร. 30(3) :164-176 เกษร นนทจต. 2535. รายงานวจยฤทธตานจลชพของผลโปยกก. เชยงใหม : คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. เกษร นนทจต. 2539. รายงานวจยฤทธตานจลชพของฝกมะรม. เชยงใหม : คณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม. เกษร นนทจต สมพร ภตยานนท มนสนนท บญช บรรยง คนธวะ และ จนทนา ค าวรรณ.

2545. รายงานวจยฤทธตานจลชพของใบขนทองพยาบาท. เชยงใหม : คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

เกษร นนทจต อจจมา บญช บรรยง คนธวะ และ จนทนา ค าวรรณ. 2541. รายงานวจยฤทธ ตานจลชพของรากหญาแฝก. เชยงใหม : คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

จารวรรณ ศรเทพทว วชรนทร รงษภาณรตน เปยวภา งอมสงด รตนา ปญญาเหลก วรรณา ใจเกงด และ ณรนารถ วเศษรตน. 2543. การศกษาฤทธตานแบคทเรยเบองตนของผกคราดหวแหวน. วารสารสมนไพร. 7(1) : 13-17.

ชาญชย สาดแสงจนทร และ สภญญา ตวตระกล. 2542. การตรวจสอบดานพฤกษเคมและฤทธ ทางชวภาพของใบผกเสยนปา. วารสารสมนไพร. 6(1) : 11-16.

ธวชชย คาสคนธ และ พงษจกร บรณนท. 2534. รายงานวจยการตานเชอแบคทเรยทกอโรค อจจาระ รวงของสารสกดน าสมนไพรทสามารถปรงเปนเครองดมได. กรงเทพมหานคร : คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

ธดารตน ปลมใจ. 2534. รายงานวจยฤทธตานเชอจลนทรยของฟาทะลายโจร. กรงเทพมหานคร : กองวจยและพฒนาสมนไพร กรมวทยาศาสตรการแพทย.

นภา ศวรงสรรค และ กรรณการ ไรวา.2526. ความสามารถในการตานแบคทเรยของน ากระเทยมจากกระเทยมพนธพนเมองของไทย. วารสารวจยวทยาศาสตร.(8) : 93-110.

59

พชญอร ไหมสทธสกล. 2545. ผลของเวลาทมตอการสกดสารประกอบฟนอลกในใบตว(Cratoxylum formosum Dyer.) ใบ ก ระ โดน (Careya sphaerica Roxb.) แ ล ะ ใบผกหวานบาน (Sauropus andrugynus Merr.). วารสารวชาการมหาวทยาลยหอการคาไทย. 23(2) : 66-77.

มาลน จลศ ร ปญญา เตมเจรญ และ พรทพา พชา. 2535. การศกษาในหลอดทดลอง : ฤทธตานเชอแบคทเรยสาเหตโรคอจจาระรวงและฤทธตานการกอกลายพนธของน า

สมนไพร. รายการวจย .ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.

วนด อวรทธนนท อารมณ พงษพนธ และแมนสรวง วฒอดมเลศ. 2525. การตรวจสอบคณสมบตในการเปนอนดเคเตอรและฤทธในการตานเชอแบคทเรยและเชอราของสารทสกดจากดอกไมและสวนอนของพชบางชนด. รายงานการวจย คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

สพรรณ มณเลศ และ อ านวยพร สทธรรมพงศา. 2521. รายงานวจยการทดสอบฤทธของสาร สกดจากผลมะระโดยทางจลชววทยา. กรงเทพมหานคร : ภาควชาเภสชเคม-จลชววทยา

คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล. โสภต ธรรมอาร จนทมา ปโชตการ มณฑรา ตณฑเกยร และ จนทน อทธพานชพงศ. 2527.

รายงานวจยการศกษาฤทธของยาสมนไพรบางชนดทใชรกษาโรคทองรวงและบดตอการหดตวของล าไส. กรงเทพมหานคร : คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศรกาญจนา คลายเรอง. 2541. การคดเลอกพชสมนไพรไทยเพอยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย Listeria monocytogenes. วทยานพนธ วทยาศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

สรพร สธนเสาวภาคย พรทพย เจรญธรรมวฒน มาลย บญรตนกรกจ และ ปทมพร ฉมเอนก. 2539. ผลของเครองเทศและสมนไพรบางชนดในการยบยงการเจรญของจลนทรยชนดใหมทท าใหเกดโรคในอาหาร. รายงานผลการวจยฉบบสมบรณ

สนต ทพยางค และ สรพร สธนเสาวภาคย. 2542. สารกนเสยจากพชสมนไพรบางชนด. รายงาน ผลการวจย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

อารรตน ลออปกษา นงลกษณ ศรอบลมาศ และ พระพนธ ครธเวโช. 2002. ฤทธตาน จลนทรยของผลตภณฑสมนไพร. Thai J. Pharm. Sci. 26(1-2) : 26-32.

60

อญชนา เจนวถสข. 2544. การตรวจหาและบงชชนดสารตานอนมลอสระจากผกพนบานและ สม น ไพ รไท ย . ว ท ย าน พ น ธ ว ท ย าศ าส ต รม ห าบณ ฑ ต บณ ฑ ต ว ท ย าล ย มหาวทยาลยเชยงใหม.

Blair, J. F., Lennet, E. H., and Traunt, J. P. 1970. In manual of clinical microbiology, American Society for Microbiology. Bethesda.

Cavin, A., Dyatmyko, W., and Hostettmann, Kurt. 1999. Screening of Indonesian plants for antifungal and free radical scavenging activities. Pharmaceutical Biology. 37(4):260-268

Javanmardi, J., Khalighi, A., Kashi, A., Bais, P.H., and Vivanco, M.J. 2002. Chemical characterization of basil(Ocimum Basilicum L.) found in local accessions and used in traditional medicines in Iran. J. Agric. Food Chem. 50 : 5878-5883

Kahkonen, P.M., Hopia, I.A., Vuorela, J.H., Rauha, J.P., Pihlaja, K., Kujala, S.T., and Heinonen, M.1999. Antioxidant activity of plant extracts containing phenolic compounds. J. Agric. Food Chem.47:3954-3962.

Kotamballi, N., Murthy, C., Singh, P.R., and Jayaprakasha, K.G. 2002. Antioxidant activities of Grape(Vitis vinifera) Pomace extracts. J. Agric. Food Chem. American Chemical Society Published on web 09/13/2002

Lennette, E.H. 1980. Manual of clinical microbiology. 3 rd Edition. American Society for Microbiology, Washington D.C.

Maisuthisakul, P., Suttajit, M., and Pongsawatmanit, R. 2007. Assessment of phenolic content and free radical-scavenging capacity of some Thai indigenous plants. Food Chemistry. 100(4):1409-1418.

Masuda, T., Yonemeri, S., and Nakata, M. 1999. Evaluation and antioxidant activity of environmental plants :activity of the leaf extracts from seashore plants. J. Agric. Food Chem. 47 : 1749-1754.

Murray, R.P., Baron, J.E., Pfaller, A.M., Tenover, c.F., and Yolken, H.R. 1999. Manual Of clinical microbiology. 7rd Edition. American Society for Microbiology, Washington D.C.

61

NCCLS.2001. Performance standards for antimicrobial susceptibility testing eleventh informational supplement. Pennsylvania, USA.

Peiwu, L., Hopia, A., Jari, S., Yrjönen, T., and Vuorela, H. 1999. TLC method for evaluation of free radical scavenging activity of rapeseed meal by video scanning technology. The Regional Institute Ltd. Online community publishing. Available :http:// www.regional.org.au/au/gcirc/1/551.htm# (Accessed, 11 Jan 2005)

Sellappan, S., Akoh, C.C., and Krewer, G. 2002. Phenolic compounds and antioxidant capacity of Georgia-Grown blueberries and blackberries. J. Agric. Food Chem. 50:2432-2438.

Sun, T., and Ho, C.T. 2005. Antioxidant activities of buckwheat extracts. Food Chemistry. 90 : 743-749.

62

ภาคผนวก ก

สมนไพรทใชในงานวจย ก.1 วงศ Apocynaceac 1.1 โมกมน ชอวทยาศาสตร Wrightia arborea (Dennst.) Mabb. (W. tomentosa (Roxb.) Roem. Et Schult.) ชออน มกมน มกนอย มกมน โมกนอย ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตนสง 10-12 เมตร มยางขาว ใบเดยวเรยงตรงขาม ใบเปนรปวงรหรอรปวงรแกมขอบขนาน กวาง 3-6 เซนตเมตร ยาว 7-12 เซนตเมตร ดอกชอออกทปลายกง กลบดอกสขาวแกมชมพ ผลเปนฝกคตดกน ต ารายาไทยใชเปลอกเปนยาบ ารงธาต ใชแกนเพอแกดพการ ขบเลอด ยางจากตน ใชแกบดเปนมกเลอด เปลอกและยางมอลคาลอยดหลายชนด รวมทงโคเนสซน (conessine) ซงมฤทธตานเชอบด 1.2 หนามพรม ชอวทยาศาสตร Carissa spinarum L. (C. cochinchinensis Pierre) ชออน ขแฮด (เหนอ) พรม (กลาง) ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพม มน ายางขาว สง 4-5 เมตร มหนามทกงกาน ใบเดยวเรยงตรงขาม รปไขกลบ กวาง 1.5-2.5 เซนตเมตร ยาว 2.5-4 เซนตเมตร ดอกชอออกทปลายกง กลบดอกเชอมตดกนเปนหลอดมสขาวและมกลนหอม ผลสดเปนรปกระสวย เมอสกมสมวงด า ต ารายาไทยใชแกนซงมรสฝาดเฝอน ขม และมนเลกนอย เพอบ ารงก าลงและท าใหรางกายแขงแรง 1.3 ระยอมหลวง ชอวทยาศาสตร Rauvolfia cambodiana Pierre ex Pitard

63

ชออน ขะยอมตนหมา ขะยอมหลวง นางแยม ระยอม ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพม สง 1-1.5 เมตร มยางขาว ใบเดยวเรยงรอบขอ ขอละ 3 ใบ ใบเปนรปวงรหรอรปวงรแกมใบหอก กวาง 5-10 เซนตเมตร ยาว 12-30 เซนตเมตร ดอกชอออกทซอกใบบรเวณปลายกง กลบดอกสขาว โคนดอกเปนหลอดสแดงมวง ผลเปนผลสดสเทาด า ต ารายาไทยพนบานใชรากแกไข 1.4 โมกหลวง ชอวทยาศาสตร Holarrhena antidysenterica (Linn.) Wall. ชออน พด พทธรกษา มนมกนอย มนมกหลวง มกหลวง โมกเขา โมกทง โมกใหญ ยางพด ชอองกฤษ Kurchi, Easter Tree, Tellicherry Tree. ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตนสง 8-15 เมตร ทกสวนมยางขาว ใบเดยวเรยงตรงขาม ใบเปนรปไขหรอรปวงร กวาง 5-12 เซนตเมตร ยาว 10-20 เซนตเมตร ผวใบมสเขยวแกมเหลอง ทองใบมขนนม ดอกชอออกทซอกใบใกลปลายกง กลบดอกสขาวบรเวณกลางดอกสเหลอง ผลเปนฝกค เมอแกเตมทฝกจะแตกภายในมเมลดทมขนแขงลอยไปตามลมไดเปนจ านวนมาก ต ารายาไทยใชเปลอกแกบด พบวามสารโคเนสซน ซงมฤทธฆาเชอบด และเคยใชเปนยารกษาโรคบดระยะหนง หากรบประทานเกน 500 มลลกรมตอวน จะท าใหเกดอาการทางประสาท นอนไมหลบ และเกดความปนปวนในทอง 1.5 พญาสตบรรณ ชอวทยาศาสตร Alstonia scholaris (L.) R. Br. ชออน สตตบรรณ ตนเปด ตนเปดขาว ยางขาว หสบรรณ ชอองกฤษ Blackboard Tree หรอ Devil Tree ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตน สงถง 30 เมตร เปลอกตนสเทามยางขาวมาก กงแตกออกรอบขอ ใบเดยวเรยงรอบขอ ขอละ 6-9 ใบ ใบรปขอบขนานแกมใบหอกกลบหรอรปไขกลบ กวาง 2-6

64

เซนตเมตร ยาว 5-18 เซนตเมตร ปลายทกลมหรอเวาเลกนอย ดอกชอออกเปนกระจกทปลายกง กลบดอกสขาวแกมเหลอง ผลเปนฝกออกเปนค รปกลมยาว ต ารายาไทยใชเปลอกตนแกบด สมานล าไส แกไขหวด หลอดลมอกเสบ การทดลองในสตวพบวาสารสกดจากเปลอกตนมฤทธลดน าตาลในเลอดและตานเชอแบคทเรยบางชนด ก.2 วงศ Compositae 2.1 พญามตต ชอวทยาศาสตร Grangea maderaspatana (L.) Poir. ชออน หญาจามหลวง ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมลมลกฤดเดยว สง 10-55 เมตร ล าตนแตกกงกานมากทโคนตน ชยอดตงขนหรอเลอยแผ มขนนมสขาว ใบเดยวเรยงสลบ รปใบหอกกลบถงรปไขกลบ กวาง 1-4 เซนตเมตร ยาว 2-8 เซนตเมตร ขอบใบเวาลกเปนแฉกๆ มขนนมทงสองดาน ดอกชอกระจกแนนออกเดยวๆ ทปลายกง ดอกยอยมจ านวนมาก ดอกตวเมยเรยวตวเปนชนวงนอก ดอกสมบรณเพศเรยงเปนชนวงใน กลบดอกมสเหลองสด มชนใบประดบ ผลแหงและเมลดลอน ยาพนบานอสานใชทงตนจะต าพอกเพอแกปวดบวม ต ารายาไทยใชใบเพอแกไอ ใชตนเพอบ ารงธาต เจรญอาหาร ขบลมในล าไส แกทองขน ทองอดเฟอ ทองรวง ชวยระงบประสาท และขบระด สารสกดแอลกอฮอลจากทงตนมฤทธตานเชอบด ลดการบบตวของล าไส ลดความดนโลหต กระตนการบบตวของมดลกในสตวทดลอง มการทดลองในสตรมครรภพบวากระตนการบบตวของมดลกซงอาจจะท าใหแทงได การทดสอบความเปนพษของสารสกดแอลกอฮอลจากทงตนมความเปนพษปานกลาง (Lethal Dose 50 (LD50) = 681 มลลกรมตอกโลกรม) 2.2 ดาวเรอง ชอวทยาศาสตร Tagetes erecta L. ชออน ค าปจหลวง ดาวเรองใหญ ชอองกฤษ African Marigold ลกษณะทางพฤกษศาสตร

65

ไมลมลก สง 15-60 เมตร ใบประกอบแบบขนนก เรยงตรงขาม ใบยอยรปวงร กวาง 0.5-1.5 เซนตเมตร ยาว 1.5-5 เซนตเมตร ขอบใบเปนรปหยกฟนเลอย ดอกชอออกทปลายกง ดอกยอยม 2 ลกษณะคอ ดอกไมสมบรณเพศอยบรเวณรอบนอกจ านวนมาก ดอกมสเหลองหรอเหลองสมกลบดอกมลกษณะคลายลนบานแผออกซอนกนหลายชนปลายมวนลง ดอกสมบรณเพศมลกษณะเปนหลอดเลกๆ จ านวนมาก รวมเปนกลมอยบรเวณกลางชอดอก ผลเปนผลแหงและไมแตก ต ารายาไทยใชตนเปนยาขบลม แกปวดทอง ใชน าสกดของดอกปองกนและก าจดไสเดอนฝอยในดน ขนาดทใชคอกลบดอกสด 3 กรม ปนในน า 1 ลตร ใชสวนน าฉดพน พบวาในดอกมสารฆาแมลงชอ ไพเรธทรน (pyrethrin) และน ามนหอมระเหย ซงแสดงฤทธฆาเชอแบคทเรยและเชอราในหลอดทดลอง

2.3 ขล ชอวทยาศาสตร Pluchea indica (L.) Less ชออน หนวดงว หนวดงว หนาดงว หนาดวว ชอองกฤษ Indian Marsh Fleabane ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพม สง 1-2.5 เมตร ชอบขนในทชนแฉะ ใบเดยวเรยงสลบ ใบเปนรปไขกลบ กวาง 1-5 เซนตเมตร ยาว 2.5-10 เซนตเมตร ขอบใบหยกเปนซฟนหางๆ ดอกชอออกทยอดและซอกใบ กลบดอกมสมวง ผลเปนผลแหงและไมแตก ต ารายาไทยใชทงตนตมกนเปนยาขบปสสาวะ แกเบาหวาน และตมน าอาบแกผนคน น าคนใบสดรกษารดสดวงทวาร การทดลองในสตวและคนปกต พบวายาชงทงตนมฤทธขบปสสาวะมากกวายาขบปสสาวะแผนปจจบน (hydrochlorothiazide) และมขอดคอสญเสยเกลอแรนอยกวา 2.4 กะเมง ชอวทยาศาสตร Eclipta prostrate Linn. ชออน กะเมงตวเมย(กลาง) หญาสบ ฮอมเกยว (เหนอ) ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมลมลกอายปเดยว สงไดถง 50 เซนตเมตร ล าตนสเขยวหรอน าตาลแกมแดง มขนละเอยด ใบเดยวเรยงตรงขาม เปนรปใบหอก ผวใบมขนทงสองดาน กวาง 1-2.5 เซนตเมตร ยาว 3-7 เซนตเมตร ดอกชอออกทซอกใบ กลบดอกสขาว ผลแหงไมแตกลกษณะแบบและมสด า

66

ต ารายาไทยใชใบและรากเปนยาถาย ท าใหอาเจยน ใชรากเพอแกเปนลมหนามดจากการคลอดบตร แกทองเฟอ บ ารงตบ มาม และบ ารงโลหต ใชตนเพอแกมะเรง (อาการแผลเรอรง เนาลกลาม รกษายาก) แกหด แกหลอดลมอกเสบ แกจกเสยด แกกลากเกลอนและเปนยาฝาดสมาน น าคนจากตนรกษาอาการดซาน 2.5 โกฐจฬาล าพา ชอวทยาศาสตร Artemisia vulgaris Linn. ชออน โกศจฬาลมพา พษนาด(ราชบร) แซไหง ไงเฮยะ ชอองกฤษ Mugwort หรอ Artemisia ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมลมลกทแตกกงกานสาขามากมาย ตนตงตรงสงไดถง 2-3 ฟต ใบเปนฝอยคลายใบผกช แตเสนใบกลม ใบออกสลบกน ดอกชอออกทงามระหวางใบกบล าตน ประกอบดวยดอกสเหลองจ านวนมากอดกนอยบนชอดอก ต ารายาไทยใชทงตนซงมรสหอมรอนเพอแกไขเจลยง (ไขทมเมดผนตามตว เชน ไขหด อสกอใส ด าแดง เปนตน) แกไขมเสมหะ แกหด แกไอ แกไขจบ เปนยาเรงประสาทสวนกลางเหมอนการบร ขบลม แกตกเลอด ต าพอกแกลม แกช าใน แกปวดเมอยรมาตก แกบด แกปวดทองหลงคลอดและแกฤดมามากเกนไป ก.3 วงศ Euphorbiaceae 3.1 กางปลาแดง ชอวทยาศาสตร Securinega leucopyrus Muell. Arg. ชออน กางปลา เพยฟาน ฆอนหมาแดง มรพษ สารพดพษ ป เจาขวางคลอง กางปลาเครอ คาดลอง ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพมขนาดเลก สง 7 ฟต ใบเดยวออกเรยงสลบกน รปไขหรอร หวทายมน ขอบเรยบ ขนาดเทาหวแมมอ กานใบยาว 2-3 มลลเมตร ดอกเปนดอกเลกๆ ทรงกลม มกลบรองดอก 4-6 กลบ มสเขยวอมแดง ไมมกลบดอก ผลจะนมและโตกวาเมดพรกไทยเลกนอย ต ารายาไทยใชใบเพอขบปสสาวะ หรอบดใบเปนผงเพอโรยสมานแผล ใชทงตนเพอแกน าเหลองเสย ขบปสสาวะ และฟอกโลหต ใชรากเพอแกหอบหด แกรอนในกระหายน าและแกไขขบพษ

67

3.2 ระงบพษ ชอวทยาศาสตร Breynia glauca Craib ชออน ดบพษ จาสเสยด ปรก ระงบ คอนหมา ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพม ล าตนตรง สงไดถง 7.5 เมตร กงออนแบนเลกนอย ผวเรยบ ใบเดยวเรยงสลบ ใบเปนรปไขแกมใบหอก กวาง 1.5-3 เซนตเมตร ยาว 2.5-7 เมตร เนอใบเหนยว ดานบนมสเขยวแกมน าตาล ดานลางมสนวลขาว ดอกชอกระจกออกทซอกใบ ดอกยอย 2-3 ดอก แยกเพศ อยบนตนเดยวกน กลบดอกสเหลองแกมเขยว ผลแหงแตก รปกลมแปน เมลดมสสมแกมน าตาล ยาพนบานอสาน ใชล าตนตมน าดมเ พอรกษาโรคกระเพาะอาหาร ต ารายา ไทยใชใบปรงเปนยาเขยวเพอแกรอนใน กระหายน า แกพษไขหว เซองซม ไขกลบ ไขจบสนและกระทงพษ สารสกดจากแอลกอฮอลจากใบแหง ไมมพษเฉยบพลน 3.3 หญาใตใบ ชอวทยาศาสตร Phyllanthus urinaria L. ชออน ไฟเดอนหา มะขามปอมดน หมากไขหลง ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมลมลก ลกษณะคลายตนลกใตใบ สวนทแตกตางคอ ใบรปขอบขนาน กวาง 3-5 มลลเมตร ยาว 6-14 มลลเมตร ขอบใบสมวงแกมน าตาล ผลมผวขรขระและขนาดคอนขางใหญกวา ต ารายาไทยใชทง ตนแกไขทกชนด รกษารดสดวงทวาร กามโรค ปวดทอง ดซาน ทองเสยและบด ใบออนแกไอส าหรบเดก การทดลองในสตวพบวามฤทธขบปสสาวะ และลดไขในสตวทดลอง

3.4 มะกา ชอวทยาศาสตร Bridelia ovata Decne. ชออน กอง กองแกบ ขเหลา มาดกา มดกา สาเหลา ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตน สง 5-10 เมตร ล าตนเรยบ ใบเดยวเรยงสลบในระนาบเดยวกน ใบเปนรปวงรหรอรปไขกลบ กวาง 3-8 เซนตเมตร ยาว 8-21 เซนตเมตร หลงใบมสเขยวออน ทองใบสจางกวา กานใบสนและโปงพองออก ดอกชอออกเปนกระจกทซอกใบหรอตามกง แยกเพศอยในชอเดยวกน ผลเปนผลสดคอนขางกลม

68

ต ารายาไทยใชใบเปนยาระบายอยางออน โดยใชใบแหงหรอใบสดปงพอกรอบ ไดทดลองฤทธระบายกบผ ปวยทองผกโดยใชใบแหงขนาด 1.5-2 กรม ชงกบน าเดอด แชไวนาน 10-20 นาท ดมกอนนอนพบวาไดผลด อาการขางเคยงคอ ปวดทอง คลนไส 3.5 โลดทะนง ชอวทยาศาสตร Trigonostemon reidioides (Kurz) Craib ชออน ขาวเยนเนน ทะนง รกทะนง ทะนงแดง นางแซง หนาดค า ดเบย ดเตย หวยาเขาเยนเนน ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพมขนาดเลก สง 0.5-1.5 เมตร ทกสวนของตนมขน ใบเดยวเรยงสลบ รป ขอบขนานหรอรปขอบขนานแกมใบหอก กวาง 2-4 เซนตเมตร ยาว 7-12 เซนตเมตร ผวใบมขนทงสองดาน ดอกชอออกทซอกใบและกงกาน แยกเพศอยบนตนเดยวกน กลบดอกสขาว ชมพหรอมวง ผลแหงแตกได ม 3 พ รปคอนขางกลม ต ารายาไทยใชรากซงมรสรอน ฝนน ากนจะท าใหอาเจยน เพอถอนพษคนกนยาเบอ เมาพษเหดและหอย แกเสมหะเปนพษ (เสมหะหรออจจาระเปนมกเลอด) แกหด เปนยาระบาย ฝนเกลอนฝ หรอหนองถาฝแตก แกฟกช า เคลดบวม ยาพนบานใชรากผสมกบเมลดหมาก ฝนน ากนและผสมกนน ามะนาวทาแผลแกพษงชนดทออกฤทธตอระบบประสาท ฝนน ากนเพอเลกเหลา ก.4 วงศ Combretaceae 4.1 สมอดง ชอวทยาศาสตร Terminalia citrine (Gaertn.) Roxb. Ex Flem. ชออน สมอหมก สมอเหลยม ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตน สง 20-30 เมตร กงออนมขน ใบเดยวเรยงตรงขาม กงตรงขามหรอสลบ รปวงร รปวงรแคบหรอรปวงรแกมขอบขนาน กวาง 2-6 เซนตเมตร ยาว 3-14 เซนตเมตร ดอกชอออกทปลายกง ไมมกลบดอก กลบเลยงสเหลองแกมเขยว ผลสดรปกระสวย เมอสกสมวงแกมเขยว ต ารายาไทยใชผลออนเปนยาระบาย แกโลหตเปนพษ แกไขและแกลม

69

4.2 สมอไทย ชอวทยาศาสตร Terminalia chebula Retz. ชออน สมออพยา ชอองกฤษ Myrobalan Wood หรอ Chebulic Myrobalans. ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตน สง 20-35 เมตร เปลอกตนขรขระ ใบเดยวเรยวตรงขามหรอเกอบตรงขาม ใบเปนรปวงร กวาง 6-10 เซนตเมตร ยาว 8-15 เซนตเมตร ดอกชอออกทซอกใบหรอปลายยอด เปนดอกสมบรณเพศ กลบสเหลอง ผลเปนผลสด รปวงร มสน 5 สน ต ารายาไทยใชผลดบเปนยาระบาย ขบเสมหะ แกบด แกไข

4.3 เลบมอนาง ชอวทยาศาสตร Quisqualis indica L. ชออน จะมง จามง มะจมง ชอองกฤษ Rangoon Creeper ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมเถาเนอแขง ตนแกมกมกงทเปลยนเปนหนาม ใบเดยวเรยงตรงขาม ใบรปวงรหรอรปไขแกมขอบขนาน กวาง 5-8 เซนตเมตร ยาว 10-16 เซนตเมตร ดอกชอออกทปลายกงและซอกใบบรเวณปลายกง กลบดอกสแดง โคนกลบเลยงเปนหลอดเรยวยาวมสเขยว ผลเปนผลแหง รปกระสวยมเปลอกแขงสน าตาลเขม มสนตามยาว 5 สน ต ารายาไทยใชเนอในเมลดแหงเปนยาขบพยาธไสเดอน ส าหรบเดกกนครงละ 2-3 เมลด และผใหญกนครงละ 4-5 เมลด โดยน ามาปนเปนผงผสมกบน าผง ปนเปนยาลกกลอน หรอตมเอาน าดม หรอทอดกบไขกนกได สารทมฤทธขบพยาธไดแก กรด quisqualic ซงเปนกรดอะมโนชนดหนง 4.4 สะแกนา ชอวทยาศาสตร Combretum quadrangulare Kurz. ชออน แก ขอนแข จองแข แพง สะแก ชอองกฤษ Combretum ลกษณะทางพฤกษศาสตร

70

ไมยนตนสง 5-10 เมตร กงออนเปนรปสเหลยม ใบเดยวเรยงตรงขาม ใบรปวงรหรอรปไขกลบ กวาง 3-8 เซนตเมตร ยาว 6-15 เซนตเมตร ดอกชอออกทซอกใบและปลายยอด ดอกยอยมขนาดเลก กลบดอกสขาว ผลเปนผลแหง ม 4 ครบ เมลดสน าตาลแดง รปกระสวย ม 4 สนตามยาว ต ารายาไทยใชเมลดแกขบพยาธไสเดอนและพยาธเสนดายในเดก โดยใชขนาด 1 ชอนโตะ หรอ 3 กรม ต าผสมกบไขทอดกนครงเดยวขณะทองวาง รากเปนยาแกกามโรค ขบพยาธ ใบแกปวดเมอย 4.5 แฟบ ชอวทยาศาสตร Terminalia tripterordws Craib. T. nigrovenulosa Pierre ex Laness. ชออน หลง ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพมขนาดยอม สงประมาณ 2 เมตร ขนเปนกอใหญ ตนทเลกจะมหนามทโคนใบตดกบล าตน (ล าตนยงตดยงแตกเรว) ใบมขนาดเลก มกงกานมาก ผลจะมลกษณะแบนๆ ขนาดเทาหวแมมอ มสขาว และมรสเปรยว ตนจะออกผลในฤดแลง ต ารายาไทยใชเนอไมเพอใชแกปวดเมอยตามรางกาย แกไตพการและขบปสสาวะ ก.5 วงศ Caesalpiniaceae 5.1 ฝาง ชอวทยาศาสตร Caesalpinia sappan L. ชออน ฝางสม ชอองกฤษ Sappan Tree ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพม สง 5-8 เมตร มหนามทวไป ใบประกอบแบบขนนกสองชนเรยงสลบกน ใบยอยรปไขหรอรปขอบขนาน กวาง 0.6-0.8 เซนตเมตร ยาว 1.5-1.8 เซนตเมตร โคนใบเฉยง ดอกชอออกทซอกใบตอนปลายกงและทปลายกง กลบดอกสเหลอง ผลเปนฝกแบนสน าตาล ต ารายาไทยใชแกนเปนยาบ ารงโลหต แกปอดพการ ขบเสมหะและขบระด น าตมแกนใชแตงสแดงของน ายาอทย สารทมสคอ บราซลน (brazilin)

71

5.2 คน

ชอวทยาศาสตร Cassia fistula L. ชออน ราชพฤกษ ลมแลง ชอองกฤษ Golden Shower Tree หรอ Purging Cassia ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตน สง 5-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนกเรยงสลบ ใบยอยเปนรปไขหรอรปวงร กวาง 4-8 เซนตเมตร ยาว 7-12 เซนตเมตร ดอกชอออกทปลายกง หอยเปนโคมระยา กลบดอกสเหลอง ผลเปนฝกกลมมสน าตาลหรอด า เปลอกแขง ผวเรยบ ภายในมผนงกนเปนหอง แตละหองมเมลด 1 เมลด หมดวยเนอสด าเหนยว ต ารายาไทยใชเนอหมเมลดแกทองผก ขบเสมหะ ใชดอกแกไข เปนยาระบาย ใชแกนเพอขบพยาธไสเดอน พบวาเนอหมเมลดมสารกลมแอนทราควโนน จงมสรรพคณเปนยาระบาย แตหากใชเปนระยะเวลานานจะเกดการบบตวของล าไสใหญ เพราะเมอไมไดรบยาจ าท าใหล าไสไมท างานตามปกต

5.3 แสมสาร ชอวทยาศาสตร Senna garrettiana (Craib) Irwin et Barneby (Cassia garrettiana Craib) ชออน ขเหลกโคก ขเหลกแพะ ขเหลกปา ขเหลกสาร ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตน สงไดถง 10 เมตร ใบประกอบแบบขนนกเรยงสลบ ใบยอยรปใบหอกหรอรปไขกวาง กวาง 3-5 เมตร ยาว 6-9 เมตร ผวใบมน ดอกชอออกทปลายกง กลบดอกสเหลอง ผลเปนฝกแบนเปนมน ผลมกจะบดเบยว ต ารายาไทยใชแกนเปนยาระบาย ขบระด พบวามสารกลมแอนทราควโนนหลายชนด ไดแก ไครโซฟานอล (Chrysophanol) และ คาสเซยลอน (Cassialoin) 5.4 ขเหลกเลอด ชอวทยาศาสตร Cassia timoriensis DC. ชออน ขเหลกปา ขเหลกใหญ ขเหลกคนชง ขเหลกปนชาง ขเหลกตาช ขเหลกแดง ชายเหลก ขเหลกยายช ขเหลกแมลงสาบ ขเกลอเลอด

72

ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตนขนาดกลาง สง 30-100 เซนตเมตร ล าตนออนสเขยวและเปนสน าตาลเขม เมอแกจะแตกกงแขนงจ านวนมาก ใบประกอบแบบขนนกออกตรงขาม ใบยอยรปวงรปลายใบแหลม โคนใบมน ยอดออนมสน าตาลอมแดง ดอกชอจะออกหลวมกวาขเหลกบานออกตามงามใบ กลบดอกสเหลองสด 5 กลบ เปนดอกสมบรณเพศ ผลเปนฝกเลกแบนมสแดง เมอแกกระเปาะจะแตกได ต ารายาไทยใชแกนรกษาโรคสตรทมโลหตระดเสย เปนยาลางโลหต รกษาอาการปวดเอว ขบปสสาวะ แกไตพการและเปนยาแกกษย 5.5 ขเหลกบาน ชอวทยาศาสตร Cassia siamea Britt. ชออน ขเหลกแกน ขเหลกใหญ ขเหลกหลวง ผกจล ชอองกฤษ Siamese Cassia, Thai Copper Pod, Capsod Tree. ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพมขนาดเลก สง 30-100 เซนตเมตร ล าตนออนสเขยวและเปนสน าตาลเขม เมอแกจะแตกกงแขนงจ านวนมาก ใบประกอบแบบขนนก มใบยอยแบบ 3 ค ขอบใบและแผนเรยบสเขยวเขม ลกษณะใบยาวรปลายใบแหลม ดอกชอสเหลองรปไต เมอดอกบานคลายดอกขเหลก อยรวมกนเปนกลม 10-15 ดอก ผลเปนฝกแบนยาว มเมลดสน าตาลประมาณ 10-20 เมลดตอฝก ต ารายาไทยใชเปลอกแกรดสดวงทวาร ใบแกระดขาว แกนว ขบปสสาวะ ดอกตมและใบออนใชเปนยาระบายออนๆ ดอกจะท าใหนอนหลบและแกหด แกนจะแกไข แกแสบตา สวนรากแกไข

73

ภาคผนวก ข จลนทรยทใชในงานวจย

ข.1 Bacillus cereus เปนแบคทเรยสกล Bacillaceae ซงเปนแบคทเรยแกรมบวก รปรางของเซลลเปนทอน เคลอนทไดโดย peritrichous flagella สามารถสรางสปอรไดทงในทมออกซเจนและไมมออกซเจน มกจะไมท าใหเซลลแม (เซลลทใหก าเนด) บวม B. cereus เซลลมการสะสม PHB, volutin เซลลมกมาเรยงเปนลกโซ มการสรางสาร hemolysin toxin lytic enzyme ปลอยออกสนอกเซลล บางสายพนธสรางรงควตถสแดงในอาหารแปง บางสายพนธ สรางรงควตถเรองแสงสเหลองเขยว ถาเจรญในสภาพ anaerobe ตองการอาหารทซบซอน เชนมกลโคสหรอไนเตรท พบสปอรของเชอนในอาหารเปนสาเหตของอาหารเปนพษ ข.2 Salmonella typhimurium เปนแบคทเรยสกล Enterobacteriaceae ยอมตดสแกรมลบ รปรางเปนทอน ถาจะเคลอนทสามารถเคลอนทไดดวย peritrichous flagella กระบวนการเมแทบอลซมมทงใชออกซเจน (สามารถเปลยนสารประกอบคารบอนใหไดคารบอนไดออกไซด น า และพลงงาน) และการหมก (fermentative เปนเมแทบอลซมซงจะไดกรดและ / หรอแอลกอฮอลเปนผลพลอยได) สามารถสรางกรดขนจากการหมกน าตาล ปฏกรยาคะตะเลส (catalase) ใหผลบวก และสามารถเปลยนไนเตรทใหเปน ไนไตรท โดยอาศยปฏกรยารดกชน (reduction reaction) เชอ Salmonella ทกสายพนธท าใหเกดโรคกบคน เชน ไขเอนเทอรก (enteric fever เชน ไทฟอยด พาราไทฟอยด) กระเพาะและล าไสอกเสบ โลหตเปนพษ (septicemia) มหลายสายพนธตดเชอในสตวได พบวาเชอนมแอนตเจนมากกวา 2,000 ชนด

ดวยเหตท Salmonella มอตราการแพรระบาดสง และท าใหเกดการตดเชอไดงาย การควบคมและการปองกนการตดเชอจงเปนวธการทจ าเปนอยางยง อาจท าไดโดยการจดดานสขาภบาลใหถกสขลกษณะ รวมทงพยายามควบคมสงทอาจเปนพาหะตางๆ เชน แมลง สตวเลยงและบคคลทเปนพาหะ แตโดยทวไปแลวพบวา มนษยเปนแหลงแพรระบาดเชอไดด หลงจากทรางกายไดรบการตดเชอแลวจะมการขบถายเชอออกมาตลอดเวลา จนกวาเชอจะถกท าลายหมดสน ดงนนผ ทสงสยวาจะมการตดเชอควรจะไปพบแพทย เพอเปนการรกษาและเปน

74

การปองกน มใหตนเองเปนพาหะทจะแพรเชอไดอกตอไป นอกจากนยงพบวา Salmonella แพรระบาดไดดโดยปะปนไปกบน าและอาหารอกดวย แตอยางไรกตาม เ ชอ น ถกท าลายไดงายทอ ณหภม 60 องศา เซล เซยส นาน 4-5 นาท หรออณหภม 100 องศาเซลเซยส นาน 1 นาท จะท าลายเชอนได ดงนนการรบประทานอาหารทปรงสกใหมๆ และรบประทานในขณะทยงรอนจะชวยลดการตดเชอ Salmonella ไดเปนอยางมาก จะท าใหผบรโภคมความปลอดภยยงขน ข.3 Staphylococcus aureus เปนแบคทเรยสกล Micrococcaceae ทมรปรางกลม ยอมตดสแกรมบวก เมอมการแบงเซลลจะเกดการแบงมากกวาหนง แนวท าใหมการเกาะกลมจงมรปรางคลายพวงองน เมแทบอลซมมทงแบบใชออกซเจน (respiratory) และแบบการหมก (fermentative) เปนแบคทเรยทตองการอากาศบางในการเจรญเตบโต แตมปฏกรยาคะตะเลสใหผลบวก อกทงยงสามารถหมกคารโบไฮเดรตไดอกหลายชนดสามารถเปลยนน าตาลใหเปนกรด แตไมผลตกาซ เชอ S. aureus เปนสาเหตทท าใหเกดอาหารเปนพษ ซงเรยกวา food poisoning ทงน เพราะแบคทเรยสายพนธนสรางสารพษชนด enterotoxin ขนในอาหาร และยงท าใหเตานมววอกเสบ (mastitis) เชอ S. aureus นมโคโลนสขาว เหลอง หรอสม มความทนตอเกลอแกง (salt tolerant) สามารถสรางปฏกรยาโคแอคกเลส (coagulase) ใหผลบวก และท าใหพลาสมาเปนลม เชอชนดนเปนปรสตทผวหนง เยอเมอกของคน สตวเลอดอน 3.1. สาเหตทท าใหเกดโรค เชอ S. aureus ท าใหเกดโรคอาหารเปนพษ โดยการกน enterotoxin จากเชอทปนเปอนในอาหาร enterotoxin เปนเอกโซทอกซน (exotoxin) ทเกดในบางสายพนธของเชอ S. aureus ทพบบอยคอ phage group III และ IV โดยเฉพาะอยางยง phage type 6/47 และ 42 D เช อ S. aureus ใหผลลบกบปฏกรยา coagulases จะไมผลต enterotoxin ซงสารพษนละลายไดในน า และเปนโปรตนชนดหนงท มน าหนกโมเลกลต า สามารถเกดโรคในคนไดแมวาจะตมเปนเวลา 30 นาท หรอเกบในต เยนเปนเวลาหลายๆ เดอนกตาม enterotoxin ไมมผลเฉพาะททางเดนอาหาร มนจะตองถกดดซมเขาไปจนกระทงถงระบบประสาทกลางโดยกระแสเลอด จงไมพบการเปลยนแปลงทางพยาธสภาพในทางเดนอาหาร 3.2. อาการของโรค อาการของอาหารเปนพษ เนองจากเชอ S. aureus จะปรากฏขนหลงจากกนอาหารทม enterotoxin เขาไป 1-6 ชวโมง ระยะฟกตวและความรนแรงของอาการขนอยกบจ านวน enterotoxin ทกนเขาไป และขนอยกบความไวของแตละบคคล อาการทเกดขนในตอนแรก คอ น าลายเพมมากขน ตามมาดวยอาการคลนไส อาเจยน ปวดเกรงททอง และอจจาระรวง ส าหรบอาการปวดหว เหงอออก หนาวสนและเปนตะครว พบไดในบางครงทไม

75

มไข นอกจากจะมอาการแทรกซอน ในรายทมอาการรนแรงอาจจะพบเลอดและมกออกมาในอาเจยนและอจจาระ ออนเพลยอยางรนแรง อาจมอาการชอคได คนไขสวนมากอาการจะทรดลงภายใน 8 ชวโมง และจะดขนใน 1-3 วน อาการชอค และตาย เปนผลจากการสญเสยน าอยางรนแรงในเดกทารกและคนทมอาการออนเพลย แตอยางไรกตามไมคอยพบการตายจากโรคนมากนก ระยะเวลาการเจบปวยปกตแลวไมเกน 1 -2 วน แตผ ท มอาการรนแรงจ าเปนตองสงโรงพยาบาล 3.3.วธการตดตอ โดยการกนผลตภณฑอาหารทม Staphylococcal enterotoxin เขาไปนนอาจตดมากบมอของผ ปวยทปรงอาหารโดยมไดตมใหสก หรอเกบในตเยนทดพอ อาหารเหลาน เชน แซนวช เนอสตวหนแผน การแตงหนาสลด และผลตภณฑจากเนอสตวตางๆ สารพษจะเกดขนไดในหมแฮม เนย เมออาหารเหลานนถกทงไวในอณหภมหองเปนเวลาหลายๆ ชวโมงกอนทจะน ามากน เชอ S. aureus ทผลตสารพษ จะเพมจ านวนมากขน และผลตสารพษออกมา เชอนอาจมาจากหนองในมอทตดเชอ ตาทอกเสบจากการตดเชอฝ จากหนาทเปนสว จากน ามก หรอนมทปนเปอนเชอ 3.4. ระยะฟกตว ชวงเวลาในระหวางการกนอาหารและท าใหเกดอาการประมาณ 30 นาท จนถง 7 ชงโมง ปกตแลว 2-4 ชวโมง 3.5. การควบคมโรค อาหารทเนาเปอยไดควรจะท าใหรอน (ม ากกวา 60 องศาเซลเซยส หรอ 140 องศาฟาเรนไฮต) หรอท าใหเยน (นอยกวาหรอเทากบ 4 องศาเซลเซยส หรอ 39 องศาฟาเรนไฮต ในภาชนะมฝาปด ถาตองเกบไวนานกวา 2 ชวโมง) ผ ทมฝหรอหนองมแผลทมอ หนา และจมก ไมควรใหใชมอจบอาหาร และท าความสะอาดครว ท าความสะอาดเลบ ลางมอใหสะอาด ส าหรบการรกษาเฉพาะ ในรายทรนแรง โดยเฉพาะอยางยงในเดกจะมการสญเสยน าอยางมากจ าเปนตองใหน าทมสารโปแตสเซยม (potassium) และโซเดยมคลอไรด (sodium chloride) โดยการฉดเขาหลอดเลอดด า ข.4 Escherichia coli เปนแบคทเรยสกล Enterobacteriaceae ยอมตดสแกรมลบ รปรางเปนทอน ถาจะเคลอนทสามารถเคลอนทไดดวย peritrichous flagella กระบวนการเมแทบอลซมมทงแบบใชออกซเจนและแบบการหมก สามารถสรางกรดขนจากการหมกน าตาล ปฏกรยาคะตะเลส ใหผลบวก และสามารถเปลยนไนเตรทใหเปนไนไตรท โดยอาศยปฏกรยารดกชน เชอ E. coli นพบไดในอจจาระของคนและสตว แยกไดจากล าไสของสตวเลอดอน และแพรกระจายทวไปในธรรมชาต เชอ E. coli เปนตวหนงทอยในกลม โคลฟอรม (colifrom) จงถกใชเปนเชอทบงชถง

76

การปนเปอนทเกยวเนองกบระบบขบถาย (อจจาระ)ในอาหาร เครองดม ในสกล Escherichia ยงแบงออกไดเปนหลายไบโอไทป (biotype) และซโรไทป (serotype) บางชนดเปนสาเหตใหเกดโรคในคน เชอ E. coli ทท าใหเกดโรคอจจาระรวง แบงออกไดเปน 3 ชนด คอ 4.1. Enteropathogenic E. coli (EPEC) เชอนไมสราง enterotoxin พบระบาดไดโดยเฉพาะเดกเลก ปจจบนยงไมทราบถงกลไกทแทจรง จากการทดลองพบวา เชอ EPEC เจรญเตบโตในล าไสเลกสวนตน การตรวจทางพยาธสภาพพบวา เยอบล าไสมการเตยลงของวลไล (Villi) และมการอกเสบอยในชน lamina propria เชอ EPEC ทเพมขนในล าไสเลกสวนตนในผ ปวยทองรวงเรอรง เกดจากเชอ EPEC เกาะตดกบเซลลเยอบล าไสท าใหมการท าลายและตายไปของเซลลเยอบล าไส เชอ EPEC แบงชนดตามการตกตะกอนปฏกรยาอมมน โดยแบงชนดของแอนตเจน (antigen) ของ E. coli เปน O antigen เปนแอนตเจนทผนงเซลล K หรอ B antigen เปนแอนตเจนทเปลอกรอบตวของแบคทเรยหรอแคปซล และ H antigen เปนแอนตเจนจากเฟลกเจลลา (flagella) 4.1.1. อาการของโรค เชอ EPEC ท าใหเกดอาการอจจาระรวงทางคลนกคลายกบ shigellosis ท าใหมอาการอจจาระรวงเปนน า แตไมคอยพบอาเจยนหรอไข 4.1.2. การวนจฉย เชอน ไมควรตรวจหา EPEC serotype ทกครง ยกเวนเมอมการระบาด เนองจากมเดกจ านวนมากทมเชอ EPEC ในอจจาระโดยไมมอาการ ไดมการทดสอบเชอ EPEC ทเกบไวนาน 7-9 ป แลวน าไปทดสอบกบอาสาสมครผ ใหญ พบวาสามารถท าใหเกดโรคอจจาระรวงไดโดยไมไดสราง enterotoxin 4.2. Enterotoxigenic E. coli (ETEC) เปนสาเหตส าคญ ทสดและพบไดบอยทสด เช อ น สามารถสราง enterotoxin ซงจะท าใหเกดความรนแรงของโรคได ตงแตอาการไมรนแรงนกจนกระทงรนแรงมากจนท าใหถงตายได อาการปวยคลายกบอหวาตกโรค คอ อาเจยนและอจจาระรวงโดยไมมอาการปวด ซงถาไมรกษาทนทวงทจะท าใหผ ปวยเกดภาวะขาดน า เลอดเขมขน ซงอาจตามมาดวยอาการชอคและตายได ETEC สราง enterotoxin แบงออกได 2 ชนด คอ Heat-labile Toxin (LT) และ Heat-stable Toxin (ST) ETEC ในประเทศไทย มกระบาดในชวงเดอนพฤษภาคมและมถนายน ซงเปนเดอนทมอากาศรอนและแหง เชอนสามารถตดตอไดทงครอบครว โดยเฉพาะอยางยงเดกเลกจะตดตอไดงาย แหลงของ ETEC ในประเทศไทย พบไดจาก แหลงน าอาบ อาหาร (นมผง) น าดม สตว แมลงวน ETEC ยงสามารถพบไดในคนปกตทเปนพาหะ

77

4.3. Enteroinvasive E. coli (EIEC) ท าใหเกดโรคทองรวงทมลกษณะคลายเช อบด Shigella ท าใหเกดโรคได โดยการผานเขาไปในเซลลเยอบล าไส โดยเฉพาะอยางยงล าไสใหญ และเขาไปท าลายเซลลเกดเปนแผลขน อาการคอถายเหลวเปนมกอาจมเลอดปน ปวดเบง มไขเมอยตามตว อาจพบอาการอาเจยนไดซงตางจากเชอบด Shigella ตรงทไมพบอาการอาเจยน 4.3.1. การตดตอ การตดตอทส าคญคอ อาหาร และน าทปนเปอนอจจาระ ผ ทปวยเปนโรคอจจาระรวง จะถายเชอจ านวนมากออกมากบอจจาระ อาจแพรเชอจากแมมายงทารกระหวางคลอดบตร หรอโดยทาง fecal-oral นอกจากนมอทไมสะอาดปนเปอน เชออาจถายทอดเชอไปยงทารกอนๆ ได การลางมอไมสะอาดหลงจากทสมผสกบผ ปวย หรอสขวทยาสวนบคคลในเรองการใชหองน าของพาหะไมด และสขาภบาลสงแวดลอมไมด กสามารถชวยใหมการแพรเชอได 4.3.2. ระยะฟกตว และระยะตดตอของโรค ระยะฟกตวอยในชวง 12-72 ชวโมง และระยะตดตอโรคยงไมทราบ คาดวาอยในระยะเวลาทถายอจจาระมเชอ ซงอาจเปนเวลาหลายสปดาห 4.3.3. การควบคมโรค แยกผ ปวยตางหากอยางนอย 6 วน คอยควบคมผ ทมาเยยมเพอลดการแพรกระจายเชอใหนอยทสด การรกษาเฉพาะให ORS ซง ถอ วาเปนมาตรการทส าคญทสด สวนใหญแลวไมจ าเปนตองรกษาดวยวธอน หรออาจใหยาปฏชวนะ แอมฟซลลน (Ampicillin) 50 มลลกรมตอกโลกรมตอวน เชอ E. coli น ไวตอยาปฏชวนะหลายชนด แตอาจดอตอยาเพนนซลนและอนพนธ ยาทไดผลดคอ อะมโนไกลโคไซด (aminoglycoside) และไตรเมธโธพรม-ซลฟาเมธโธซาโซล(trimethoprim-sulfamethoxazole) ข.5 Peudomonas aeruginosa เปนแบคทเรยแกรมลบ อยในแฟมล Pseudomonadaceae มรปรางเปนแทงตรง เคลอนทโดยใช แฟลกเจลา ด ารงชวตแบบ chemoorganotroph metabolism เปนพวก strict aerobe catalase เปนบวก สามารถเจรญไดทอณหภม 4 จนถง 43 องศาเซลเซยส พบไดทวไปในดน น าจด น าทะเล ทมการยอยสลายสารอนนทรย บางชนดเปนสาเหตของโรคพช บางชนดเปนสาเหตของโรคในสตวและมนษย สวนใหญตองการอาหารอยางงายๆ บางชนดสรางสารเรองแสงทละลายน าได เปนสาเหตทท าใหอาหารแชเยนเนาเสยได

78

ข.6 Candida albicans Candida albicans เปนยสตทอยในกลมยสตเทยม ซง Candida จะไมสรางแอสโคสปอร หรอไมมการสบพนธแบบใชเพศ แต Candida จะสรางไฮฟแท หรอเทยมได มเซลลทเกดจากการแตกหนอมากมาย หรอมบลาสโทสปอร (blastospores) และอาจมการสรางคลาไมโดสปอร Candida จะเจรญเปนแผนฟลมบนอาหารทมกรดสง เชน ผกดอง จะออกซไดสกรดอนทรยตางๆ และลดจ านวนจลนทรยททนกรด และสามารถเจรญเปนแผนฟลมบนอาหารทมเกลอได ท าใหอาหารเสย C. albicans ทแยกไดจากสตวเลอดอน และคน ซงเชอปกตทอยตามเยอบ (mucus membrane) แตบางครงเชอตวนอาจท าใหเกดโรค candidiasis ในคน ซงเกดตามเยอบในปาก ชองคลอด ทางเดนอาหาร เชอทรายแรงจะเกดโรคในเยอบหวใจ ในเลอด และสมอง การเกดโรคนมแนวโนมสงขนเนองจากปจจยหลายอยาง เชน ความอวน การดมแอลกอฮอล ทส าคญ คอ การใชสารปฏชวนะและยาพวกสเตอรอยดอยางแพรหลาย ท าใหเกดสภาพทเหมาะกบการเกดโรคของ C. albicans

79

ภาคผนวก ค

การเตรยมอาหารเลยงเชอ ค. 1 Nutrient agar (NA)

สวนประกอบ Beef extract 3.0 g Peptone 5.0 g Agar 15.0 g 1. ชงอาหารเลยงเชอ NA มา 23 กรม ละลายในน ากลน 1,000 ลตร 2. น าอาหารเลยงเชอไปฆาเชอ ดวยเครอง Autoclave ทอณหภม 121 องศาเซลเซยส

เปนเวลา 15 นาท 3. เกบอาหารเลยงเชอไวในต เยนเพอใชในการทดลองตอไป (อาหารทเตรยมไวควรใช

ภายใน 2 สปดาห) ค. 2. Tryptic soy agar (TSA)

สวนประกอบ Pancreatic Digest of Casein 17.0 g Enzymatic Digest of Soybean Meal 3.0 g Dextrose 2.5 g Sodium chloride 5.0 g Dipotassium phosphate 2.5 g Agar 1.5 g

80

1. ชงอาหารเลยงเชอ TSA มา 30 กรม ละลายในน ากลน 1,000 ลตร 2. น าอาหารเลยงเชอไปฆาเชอ ดวยเครอง Autoclave ทอณหภม 121 องศาเซลเซยส


ภายใน 2 สปดาห) ค.3 Mueller Hinton Agar (Difco)

สวนประกอบ Beef extract 3.0 g Acid digest of casein 17.5 g Starch 1.5 g Agar 17.0 g 1. ชงอาหารเลยงเชอ 38 กรม ละลายในน ากลน 1,000 ลตร 2. น าอาหารเลยงเชอไปฆาเชอ ดวยเครอง Autoclave ทอณหภม 121 องศาเซลเซยส


ภายใน 2 สปดาห)

81

ภาคผนวก ง

ตาราง ง.1 McFarland Scale

McFarland Scale 1% BaCl2 1% H2SO4 จ านวนเชอจลนทรยทพบ x 106

(มลลลตร) (มลลลตร) ตอมลลลตร

1 0.1 9.9 300

2 0.2 9.8 600

3 0.3 9.7 900

4 0.4 9.6 1,200

5 0.5 9.5 1,500

6 0.6 9.4 1,800

7 0.7 9.3 2,100

8 0.8 9.2 2,400

9 0.9 9.1 2,700

10 (+1.0+) (+9.0+) 3,000

82

ภาคผนวก จ จ.1. วธการตรวจสอบความสามารถในการตานอนมลอสระของสารสกดสมนไพร

1. เตรยมสารสกดสมนไพรทจะใชในการตรวจสอบ โดยน าสารสกดสมนไพรทง 25 ชนด ละลายดวยเอธานอล และใชกรดแกลลค เปนสารมาตรฐาน โดยน ามาละลายในเมธานอล

2. น าแผน TLC ขนาดยาว 20 เซนตเมตร กวาง 10 เซนตเมตร มาก าหนดเสนลางทจะจดสาร(จากขอบลางแผน TLC ขนมา 1 เซนตเมตร) และก าหนดเสนบน (ขอบบนของแผน TLC ลงมา 1 เซนตเมตร) เพอใหเฟสเคลอนท เคลอนทถง

3. น าสารสกดและกรดแกลลค มาจดลงบนแผน TLC ทเสนลางทก าหนดไว โดยใหจดของสารสกดแตละชนด และกรด หางกนจดละ 1 เซนตเมตร และจดมขนาดใกลเคยงกน

4. น าแผน TLC ทจดสารเรยบรอยแลว มาวางในบกเกอรทมสารละลายผสมของ เมธานอล ตอ ไดคลอโรมเทน ตอเอธลอะซเตท อตราสวน 10 : 40 : 50 ในปรมาณ 50 มลลลตร

5. น ากระจกนาฬกาปดบนบกเกอร 6. ตงทงไวใหสารสกดและกรดแกลลกเคลอนทขนไปดานบน 7. สงเกตดวา หากเฟสเคลอนทเคลอนทถงเสนบน กน าแผน TLC ออกมาจากบก

เกอร ตงทงไวจนแผน TLC แหง 8. น าสารละลาย 0.2% DPPH สเปรยลงบนแผน TLC ใหทว 9. ตงแผน TLC ไว 30 นาท หรอรอใหแผน TLC แหง 10. สงเ ก ต ก า ร เปลยนแปลง และบนท ก ผ ล (กรดแกลลคและสารส ก ด ท ม

ความสามารถเปนสารตานอนมลอสระจะใหจดสเหลอง พนของแผน TLC จะใหสมวง)

83

ภำคผนวก ฉ

ฉ 1. สตรค านวณคาหารอยละ DPPH radical scavenging activity

DPPH radical scavenging activity(%) = A0 – (A1-As ) x 100 A0 โดยท A0 คอ คาดดกลนคลนแสงของสารละลายควบคม(DPPH only) A1 คอ คาดดกลนคลนแสงของสารละลายตวอยางในสารละลาย DPPH (DPPH+สารสกดแยกสวน) As คอ คาดดกลนคลนแสงของสารละลายตวอยาง(sample extract only)

84

ตารางท ฉ.1 รอยละ DPPH radical scavenging activity ของสารสกดสมนไพรแยกสวน เมทานอล ทความเขมขนตางๆ กน

สารสกดสมนไพร DPPH radical Scavenging (%) เมทานอล ความเขมขนของสารสกด (มก./มล)

1 0.1 0.01 ขเหลกบาน 86.3 89.9 87 ฝาง 93.5 90.7 84.7 ขเหลกเลอด 92.2 90.4 88.2 คน 93.6 89.7 88.1 แสมสาร 91.3 91.1 88.8 สมอไทย 96 95.5 88.3 สมอดง 95.5 95.1 91.6

ตารางท ฉ.2 รอยละ DPPH radical scavenging activity ของสารสกดสมนไพรแยกสวน เอธล อะซเตต ทความเขมขนตางๆ กน

สารสกดสมนไพร DPPH radical Scavenging (%) เอธล อะซเตต ความเขมขนของสารสกด (มก./มล)

1

0.1 0.01

ฝาง 93.0 89.2 87.1 ขเหลกเลอด 95.2 90.3 87.8 สมอดง 96.3 96.1 94.7

antimicrobial and antioxidant activity of some thai...

Documents