“ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН БИРЖ“-

ИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ГОРИМ,

ДҮРЭМ, ЖУРМУУД

www.mse.mn

01 Үүсэл

Mce.mn

Санхүүгийн

Зохицуулах

Хорооноос үнэт

цаасны арилжаа

эрхлэх тусгай

зөвшөөрөл авсан.

Орон нутагт

ноолуурын дуудлага

худалдаа зохион

байгуулав.

Ноолуурын

форвард гэрээний

арилжааг зохион

байгуулав.

2013 онд Хөдөө аж

ахуйн бирж үйл

ажиллагаа эхлүүлэв.

Бирж зөвхөн спот

арилжаа зохион

байгуулж ирэв.

Бохайн биржтэй

кросс арилжаа

зохион байгуулахаар

болов.

2011 онд Хөдөө аж

ахуйн гаралтай бараа,

түүхий эдийн биржийн

тухай хууль

батлагдав.

02 Зах зээл

Mce.mn

Хятадын

худалдан

авагчид

Үйлдвэр

19/05/01

Малчин,

хоршоо

ЭкспортМалчин,

хоршоо

Малчин,

хоршоо

Сум, аймгийн

төвийн

ченжүүдМалчин,

хоршоо

Эцсийн

хэрэглэгч

Улаанбаа-

тар хотын

ченж

Сумын

дэлгүүр

Ченж

Дотоод

үйлдвэр

Малчин,

хоршоо

ЭкспортМалчин,

хоршоо

Малчин,

хоршоо

Малчин,

хоршоо

Эцсийн

хэрэглэгч

Гадны

худалдан

авагч

Брокер

Хятадын

үйлдвэрүүдэд

экспортлох

Агуулах

Тээвэр

Биржийн зах зээлийн тогтолцоо

Одоогийн ченжийн зах зээлийн тогтолцоо

03 Биржийн үйл ажиллагаа

АРИЛЖАА ЗОХИОН

БАЙГУУЛАХКЛИРИНГ, ТӨЛБӨР

ТООЦОО

ГИШҮҮНЧЛЭЛ

ЛОГИСТИК /Бараа түүхий

эдийг бэлтгэх, хаяглах,

хадгалах, тээвэрлэх/

БАРАА, ТҮҮХИЙ ЭДИЙГ

БҮРТГЭХ

04 Арилжаалах бүтээгдэхүүн

АРИЛЖААНЫ ТӨРӨЛ 2016 он

Спот гэрээ

БАРАА, ТҮҮХИЙ ЭД

Ямааны ноолуур Тэмээний ноос Бодын хөөвөр

Хонины ноос Завод ноос Тосны ургамал

Буудай

АРИЛЖААНЫ ТӨРӨЛ 2019 он

Спот гэрээ ФОРВАРД ГЭРЭЭ ДУУДЛАГА ХУДАЛДАА

БАРАА, ТҮҮХИЙ ЭД

Ямааны ноолуур Тэмээний ноос Бодын хөөвөр

Хонины ноос Завод ноос Тосны ургамал

Буудай

04 Бүртгэлтэй бараа, түүхий эд

Бирж дээр нийт 13 төрлийн бараа, түүхий эдийн 59-н

гэрээ арилжиж байна.

Ноос, ноолуур

Ямааны ноолуур

Хонины ноос

Тэмээний ноос

Завод ноос

Бодын хөөвөр

Очёс

Хүнсний мал

бэлтгэл

Үхэр

Адуу

Хонь

Ямаа

Сарлаг

Үр тариаХүнсний буудай

Тосны ургамал (рапс)

Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа

түүхий эдийн биржийн тухай

хуулийн 4.5, 4.6-д заасны дагуу

Биржээр арилжаалах бараа, түүхий

эдийн жагсаалтыг хөдөө аж ахуйн

асуудал эрхэлсэн сайдын

тушаалаар баталж, Биржээр

арилжаалах жагсаалтад орсон

бараа түүхий эдийн

тодорхойлолтыг Биржийн гүйцэтгэх

удирдлага батална.

04 Арилжаа

Арилжааны төрөл:

• Спот гэрээний арилжаа

• Форвард гэрээний арилжаа

Захиалгын төрөл:

• Зах зээлийн захиалга

• Нөхцөлт захиалга

• Кросс захиалга

• Зах зээл үүсгэгчийн захиалга

Захиалгын бүртгэл:

• Үнийн эрэмбэ

• Цаг хугацааны эрэмбэ

Хэсэгчлэн биелэх захиалгын доод хэмжээг

заах;

Хэсэгчлэн биелсэн захиалгын биелээгүй

үлдсэн захиалгыг цуцлах.Нэм

эл

т

нөхц

өл

:

Арилжааны хуваарь: Даваа - Баасан

11:00 - 12:00

Арилжааг түр зогсоох:

Бирж арилжааны үед үнийн өөрчлөлт “Биржийн стандарт гэрээ”-д

заасан тодорхой хязгаарлалтаас хэтэрсэн, техникийн саатал болон

давагдашгүй хүчин зүйл тохиолдсон бол арилжааг хэсэгчлэн болон

нийтэд нь түр зогсоож,эсвэл хугацаанаас нь өмнө хааж болно.

Биржийн гэрээний үнэд санаатайгаар дангаар болон бусадтай үгсэн

хуйвалдаж нөлөөлөх сэжиг бүхий захиалга, хэлцлүүд хийгдсэн

тохиолдолд тухайн захиалгуудыг царцаах, арилжааг хэсэгчлэн болон

нийтэд нь түр зогсоож, эсвэл хугацаанаас нь өмнө хааж болно.

Арилжааны мэдээ:

Биржийн арилжааны мэдээг өдөр, долоо хоног, сар, улирал жилээр,

Биржийн үнийн индексийг арилжааны өдөр бүр бодож энэ журмын

олон нийтэд мэдээлнэ. Биржийн мэдээнд гэрээний нэр, үнэ, хэмжээ,

хугацааг тусгасан байна.

04 Арилжаа

403.61

554.08

452.96 463.02

571.84

711.4

82.8

0

200

400

600

800

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019.04

Ноолуур

591.2 тэрбум

Хонины …

Тэмээний

ноос …Ямааны

завод ноос

57.5

тэрбум

Завод

ноос

1.8 тэрбум

Сарлаги

йн …

Нийт 711.4

2018 онд нийт 300,000 толгой малын форвард гэрээг хийж,

56 тонн махны арилжааг зохион байгуулав.

04 Биржийн барааны тодорхойлолт

ЯМААНЫ НООЛУУРЫН АНГИЛАЛ

• “ААА” нь биржийн барааны нэрийг илтгэх ба ямааны

ноолуурын дугаар нь “001” байна.

• “Б” нь ямааны ноолуурын өнгийг илтгэх ба 1-3 хүртэл

дугаарлана. Үүнд:

1- Цагаан,

2- Цайвар,

3- Бараан.

• “В” нь ямааны ноолуурын боловсруулалтын түвшнийг

илтгэх ба 0-2 хүртэл дугаарлана. Үүнд:

1- Самнасан,

2- Угаасан,

0- Боловсруулаaгүй (угаагаагүй).

• “Г” нь ямааны ноолуурын голчийн чанарын зэргийг

илтгэх ба 0-4 хүртэл дугаарлана. Үүнд:

1- Дээд зэрэг (15.5 хүртэл мкм),

2- 1-р зэрэг (15.51-16.8 мкм),

3- 2-р зэрэг (16.81-17.5 мкм),

4- 3-р зэрэг (17.51 мкм-ээс дээш),

0- Микрон тодорхойлоогүй.

ЯМААНЫ НООЛУУРЫН ТЕХНИКИЙН ШААРДЛАГА

Биржээр арилжих боловсруулаагүй ямааны ноолуур нь дараах

техникийн шаардлагыг хангасан байна. Үүнд:

• Жигд атираатай, уян зөөлөн, өт хорхойд идэгдээгүй; /Хаг, хогт/

хольцын хэмжээ нийт жингийн 10%-иас хэтрэхгүй;

• Хэвийн чийглэг 11-13%;

• Хялгасны агууламжийн хэмжээ 30%-иас хэтрэхгүй байна. 2.3.

Боловсруулсан ямааны ноолуурын хувьд Монгол улсын MNS 3683-

2007 стандартын техникийн шаардлагыг баримтална.

• Ямааны ноолуурыг савлах, хаяглах, хадгалах, тээвэрлэх үйл

ажиллагаанд MNS 215- 2007 стандартыг баримтална.

• Биржээр арилжих ямааны ноолуурыг хариуцагч эзэн,

итгэмжлэгдсэн агуулахад хүлээн авагчийн бүрдүүлсэн чанар, тоо

хэмжээ, боловсруулалтын тухай мэдээллийг үндэслэн хаягжуулна.

• Ямааны ноолуурыг хадгалах итгэмжлэгдсэн агуулах нь MNS 5364-

2011 стандартын шаардлагыг мөрдөж ажиллана.

• Хэрэв худалдан авагч биржийн итгэмжлэгдсэн тээвэрлэгчийг

ашиглахгүйгээр биржийн барааг хүлээн авах бол худалдах талын

итгэмжлэгдсэн агуулахаас ачилт хийгдсэнээр хүргэлтийн үйл

ажиллагаа дууссанд тооцно.

ЯМААНЫ НООЛУУРЫН САВЛАЛТ, ХАДГАЛАЛТ, ТЭЭВЭРЛЭЛТ

05 Арилжаа

Банк

Итгэмжлэгдсэн агуулах

БрокерБрокерМалчид, хоршоод Худалдан авагч

06

Хоршоо

Малчид

Түүхий эд

худалдан

авагч

компани

Ложистикийн

төвДотоод

брокер

Хятад улсын

үйлдвэр,

худалдан

авагчид

Гадаа,

дотоод

брокер

Nasdaq

системФорвард

гэрээ

Форвард

гэрээ

Хил дамнасан арилжаа

07 Төлбөр тооцоо /Спот гэрээ/

Худалдах, худалдан авах гэрээ илгээх

Худалдах, худалдан авах гэрээ хүлээн авах /талууд

бараагаа үзсэн байх/

Худалдах, худалдан авах гэрээний төлбөрийн

нэхэмжлэх өгөх

Төлбөр, дэнчингийн хүсэлт хүлээн авах

Төлбөр, дэнчин шилжүүлэх

08 Дэнчин

• Арилжааны эрсдэлээс хамгаалах барьцаа хөрөнгө

• Биржийн гишүүн оролцогч захиалгын дүнгээс үл хамааран арилжаа эхлэхээс өмнө заавал байршуулах дэнчин.

1. Баталгаат дэнчин

• Арилжаанд оролцогч нь зөвхөн анхдагч дэнчинд харгалзах дүн хүртэл захиалгыг арилжааны системд оруулж болно. Спот арилжааны төлбөр тооцоонд анхдагч дэнчинг ашиглахгүй.

2. Анхдагч дэнчин

• Анхдагч дэнчингийн заавал байлгах доод хязгаарыг тодорхойлох дэнчин.

3. Тогтворт дэнчин

• Арилжаанд оролцогч барааг биетээр хүргэх тохиолдолд биржийн гэрээний талууд хүргэлт хийх, хүлээн авах баталгааг илэрхийлэх дэнчин

4. Хүргэлтийн дэнчин

09 Гишүүнчлэл

СЗХ-ны тусгай зөвшөөрөлтэй- 14 Брокер

Арилжаанд оролцох эрхтэй- 5 Брокер

Арилжаанд оролцох эрхтэй- 58 Хоршоо

Байнгын бус гишүүн

Байнгын гишүүн

Гишүүний шалгуур үзүүлэлт:

• СЗХ-ны тусгай зөвшөөрөл авах

• Хяналтын ажилтан

• Арилжааны брокер

• Барааны брокер

• Захиалгын брокер

• Техникийн шаардлагад нийцсэн компютер

• Харилцагчдад үйлчлэх ажлын байр

• Интернет холболт

• Гэрээт эсвэл өөрийн итгэмжлэгдсэн агуулах

Бүтэц,

зохион байгуулалт

Ажлын байр

Агуулах

Гишүүний үйл ажиллагаа:

• Биржийн арилжаанд оролцох дараалал

- Гишүүдийн захиалга хүлээн авах

- Арилжаанд захиалга оруулах

- Хэлцэл биелэх

- Худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулах

- Бараа, түүхий элийг хүргэх, хүлээлцэх

• Биржийн арилжааны програм суулгуулах

• Хүний нөөцийг сургах биржийн сургалтанд суралцуулж

мэргэшүүлэх

• Биржийн арилжаанд оролцох гишүүдийн сан бүрдүүлэх

/Байнгын бус гишүүн арилжаанд оролцохын тулд тухайн сумын

малчин өрхийн 25-аас доошгүй хувьд үйлчилгээ үзүүлдэг байх/

Хяналт, шалгалт:

Хөдөө аж ахуйн биржийн гишүүнчлэлийн журам болон СЗХ-ны

холбогдох журамд заасан гишүүдийн үүргийн хэрэгжилтийг

хангуулж, төлөвлөгөөт болон төлөвлөгөөт бус шалтгалтын

тогтмол зохион байгуулдаг.

10 Ложистик

Биржийн итгэмжлэгдсэн агуулах нь биржийн барааг хүлээн авах, ачих, хураах хэсгийг хариуцаж

ажиллана.

Биржийн арилжааны үйл ажиллагаанд тавигдах нөхцөлийг хангаж ажиллахад эдгээр ажилтны тус

тусын ажил үүргийн хуваарь нь дараах байдалтай байна.

Брокер:

- Харилцагчийг бүртгэж авах;

- Банкны данс нээж, биржид харилцагчаа бүртгүүлэх;

- Харилцагч татах буюу зах зээлээ тэлэх.

Арилжааны брокер /арилжигч/:

- Брокероос ирүүлсэн захиалгыг арилжаанд шивж, оруулах

- Биелсэн захиалгуудын жагсаалтыг биржээс авах

- Худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулах

- Гэрээний төлбөр тооцоог гүйцэтгэх, харилцагчаар гүйцэтгүүлэх

- Дэнчин байршуулах

11 Зөвлөмж

Хөдөө аж ахуйн бирж нь зорилтот зах зээлийг дараах байдлаар тодорхойлж бизнес төлөвлөгөөг гаргаж ажиллана. Үүнд:

1. Одоо арилжаалж буй бүтээгдэхүүний /гэрээ/ төрлийг нэмэгдүүлж, арилжааны үнийн дүнг өсгөж, арилжаанд оролцогч

талуудыг итгэлийг нэмэгдүүлэх;

2. Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл болон спот гэрээ хэлбэрээр арилжаа зохион байгуулах

3. Биржийн арилжааны зах зээлийн дэд бүтцийг хөгжүүлэх, ложистикийн төв, түүхий эд бэлтгэлийн хоршоодыг бэхжүүлэх,

4. Үндэсний үйлдвэр, малчид хоршоодыг дэмжих, арилжааны зуучлал хийх зуучлах

Бирж арилжааны болон төлбөр тооцооны системд олон улсын жишигт нийцсэн техник, технологийн шийдлийг нэвтрүүлснээр

хүнсний өргөн хэрэглээний бараа, түүхий эд, түүнчлэн уул уурхайн гаралтай бараа, түүхий эдийг арилжаалах боломжтой болно.

Биржээр арилжих спот гэрээний нийт зах зээлд эзлэх хувь хэмжээ

Спот гэрээ 2017-2020 2020-2021 2022-2023 2024-2027

Ямааны ноолуур 94% 95% 96% 97%

Хонины ноос 47% 48% 50% 55%

Тэмээний ноос 95% 96% 96% 97%

Улаан-буудай 0% 50% 80% 100%

Тосны ургамал 28% 30% 50% 60%

Мал 0% 50% 80% 100%

Арьс, шир 0% 50% 80% 100%

www.mce.mn

АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД БАЯРЛАЛАА