1

เนอหา การฟ นฟสมรรถภาพขนพนฐาน ดานกายภาพบำาบดในกลมผสงอายตดบานตดเตยง

และผปวยทางระบบประสาท สำาหรบ Care Managerศนยอนามยเขต 5 ราชบร 22 มกราคม 2562 เวลา 13.00 – 15.00

น.

เรอง หนา

1.การขยบขอตอรยางคแขนขา และลำาตว2-6

2.การจดทาทางทถกตองในผปวยระบบประสาท 7-103.การเคาะปอด, การฝกหายใจ การจดทาระบายเสมหะ การฝกไอ การออกกำาลงกายทรวงอก 11-154.การเคลอนไหวบนเตยง และฝกทรงตวในทานง 16-185.วธการปรบใชเครองชวยเดน ชนดตาง ๆ ทเหมาะในแตละกลมโรค 19-266.การบรหารรางกายในกลมผปวยระบบประสาท (Stroke) 27-337. การบรหารรางกายในกลมผปวยระบบประสาท (Parkinson) 33-348. การออกกำาลงกายเพอเพมความแขงแรงในผสงอายกลมตดบาน 35-38

2

3

1.การขยบขอตอรยางคแขนขา และลำาตว

เสมอแข วบลยพานชนกกายภาพบำาบดชำานาญการ

กลมงานกายภาพบำาบด โรงพยาบาลราชบร

การออกกำาลงกายแบบชวยทำาการเคลอนไหวขอตอ (Passive movement exercise)

การออกกำาลงกายแบบชวยทำาการเคลอนไหวขอตอ คอ การใชแรงกระทำาจากภายนอกในการชวยทำาการเคลอนไหวขอตอตาง ๆ ในองศาการเคลอนไหวปกต แรงกระทำาจากภายนอก เชน แรงจากคน แรงจากเครองมอ รวมถงแรงโนมถวงของโลก

ขอบงชในการออกกำาลงกายแบบชวยทำาการเคลอนไหวขอตอ

ใชในผปวยทไมสามารถทำาการเคลอนไหวขอตอตาง ๆไดดวยตนเอง เชน ผปวยทมการออนแรงของกลามเนอ ผปวยทอยในระยะไมรสกตว

หลกของการออกกำาลงกายแบบชวยทำาการเคลอนไหวขอตอ

1. อธบายถ งความส ำาค ญของการออกก ำาล งกายแบบชวยท ำาการเคลอนไหวขอตอ สามารถลดและปองกนภาวะแทรกซอนตาง เชน การหดร งของกลามเนอ ขอตอตดแขง ความตงตวของกลามเนอทผดปกต นอกจากนยงสงเสรมตอการทำากายภาพบำาบดใหมประสทธภาพมากยงขน

2. การชวยทำาการเคลอนไหวขอตอตางๆควรทำาดวยความนมนวล ไมควรผลก ดน หรอกระตกขอตอ เพราะอาจทำาใหเกดภาวะการฉกขาดของกลามเนอ เอนหมขอ รวมถงเนอเยอตางๆได

3. การชวยทำาการเคลอนไหวขอตอตางๆควรทำาการยดทละนอยเทาทมอาการตง และผปวยสามารถทนได

4. จำานวนครงในการออกกำาลงกายแบบชวยทำาการเคลอนไหวขอตอ ทำาทาละประมาณ 10 – 20 ครง วนละ 1-2 รอบ ทำาประจำาตอเนองทกวน

4

ประโยชนของการออกกำาลงกายแบบชวยทำาการเคลอนไหวขอตอ

1. ปองกนการยดตดของขอตอ2. ลดภาวะหดรงของกลามเนอ เยอหมขอ เสนเอนขอตอ3. ชวยคงสภาพความยดหยนของกลามเยอ4. ชวยสงเสรมและคงสภาพการไหลเวยนโลหตบรเวณขอตอทท ำาการ

เคลอนไหว5. ชวยสงเสรมการรบความรสกบรเวณขอตอททำาการเคลอนไหว6. ชวยลดอาการปวดได

ขอควรระวงในการออกกำาลงกายแบบชวยทำาการเคลอนไหวขอตอ

1. หลกเลยงการออกกำาลงกายแบบชวยทำาการเคลอนไหวขอตอในสวนทมกระดกหก และ/หรออยในชวงแรกของการเชอมตอกระดก

2. ขณะออกกำาลงกายแบบชวยทำาการเคลอนไหวขอ พบวามอาการผดปกต เชน มอาการปวด บวมมากขน ควรหยดการออกกำาลงกายทนท และปรกษาแพทยโดยเรวทสด

3. ผททำาการออกกำาลงกายแบบชวยทำาการเคลอนไหวขอ ควรอยในทายนทถนด หลงตรง ไมควรเอยวตวใหใชการขยบขาแทนเพอปองกนการบาดเจบท จะเก ดข นก บผท ท ำาการออกกำาล งกายแบบชวยท ำาการเคลอนไหว

4. ผปวยทมความผดปกตของการรบความรสกของขอตอสวนทท ำาการเคลอนไหว ควรทำาการเคลอนไหวดวยความระมดระวงโดยเฉพาะองศาสดทายของการเคลอนไหว

การออกกำาลงกายแบบชวยทำาการเคลอนไหวขอตอ

ขอไหล

ทา ยกขอไหลขน ลง–

5

ทา กาง หบ ขอไหล–

ทา หมนขอไหลเขาดานใน ออกดานนอก–

ขอศอก

ทา งอ เหยยด ขอศอก–

6

ขอมอ

ทากระดกขอมอขน ลงและไปทางดานขาง–

ทา งอ เหยยด ขอนวมอ–

ทา กาง หบ ขอนวมอ–

ขอสะโพก

ทา ยกขอสะโพก ขน ลง–

7

ทางอ เหยยด ขอสะโพก พรอมกบขอเขา–

ทา กาง - หบ ขอสะโพก

ขอเทา

8

ทา กระดกขอเทา ขน ลง–

ทา งอ เหยยด ขอนวเทา–

9

2.การจดทาทางทถกตองในผปวยระบบประสาท

สดารตน อนชน นกกายภาพบำาบดชำานาญการ

กลมงานกายภาพบำาบด โรงพยาบาลราชบร

การจดทาทางผปวย ไดแก ทานอน นง นงรถเขน อยางถกตองมความสำาคญมากในผปวยระบบประสาท โดยเฉพาะอยางยงผปวยอมพาตครงซก หรอครงทอนลาง ในระยะแรกทมกลามเนอออนปวกเปยก

วตถประสงคของการจดทาทาง

1. ปองกนการหดสน อาการเกรงตวของกลามเนอ 2. ปองกนขอยดตด3. ปองกนแผลกดทบ4. ปองกนภาวะแทรกซอนเกยวกบการไหลเวยนเลอดและระบบนำาเหลอง เชน

อาการบวม5. ปองกนการเกดแผลกดทบ โดยเฉพาะบรเวณปมกระดก6. ชวยสงเสรมใหผปวยเรยนร และดแลรางกายสวนทเปนอมพาต

นอกจากการจดทาทางทถกตองแลวยงตองคำานงถงปจจยอนๆ ดงน

เตยงนอน ควรเปนเตยงทสามารถลกนงไดงาย สามารถหอยเทาขางเตยงได ไมนอนพน ทนอนไมนมหรอแขงเกนไป ปจจบนอาจวางทนอนลมเสรมบนเตยงเพอปองกนแผลกดทบ

ผาปทนอน ผาระบายอากาศไดด ตง ไมมรอยยบ เพอไมใหเกดการเสยดสกบผวหนงซงอาจเปนสาเหตของการเกดแผลกดทบ

หมอน ควรมความสงพอเหมาะกบผปวย และมหมอนเสรมชวยในการจดทาทาง

10

การเปลยนทาทาง ควรเปลยนทาทาง ทก 2-3 ชวโมง

การจดทานอนหงาย

1. หนนหมอนถงบา ไมสงหรอตำาเกนไป หนาตรง2. หนนหมอนใตไหล(ขางออนแรง) จบสะบกยกมาดานหนาเลกนอย

วางแขนบนหมอนในทาเหยยดศอก หงายมอ ในผปวยทมอาการเกรงของแขนใหหนนหมอนขางลำาตวปองกนการเกรงงอของขอศอก และใชผามวนใสในมอปองกนการกำามอ

3. หนนหมอนใตเขา ใหเขางอเลกนอยเพอลดความตงตวทหลง จดใหขาอยในทาตรง อาจใชหมอนหนนดานขางตนขาเพอปองกนขาหมนออกดานนอก

4. หามใชหมอนหรออปกรณดนปลายเทาเพราะจะกระตนอาการเกรงเพมขน

11

การจดทานอนตะแคง

ทานอนตะแคงทบขางออนแรง

1.จบขอบสะบกขางทออนแรงใหแขนยนมาดานหนา เพอใหผปวยนอนทบสะบก ขยบใหหวไหลยนไปขางหนาใหมากทสดโดยการดงเบาๆทตนแขน หามดงทขอมอ

2. เหยยดขาขางออนแรงใหยดตรง3. ใสหมอนรองรบขาขางปกตในทางอเขาและสะโพก

ทานอนตะแคงทบขางปกต

1. ขยบใหหวไหลยนไปขางหนาใหมากทสด โดยการดงเบาๆทตนแขน หามดงทขอมอ

2. สอดหมอนไวทหลงและรองรบแขนและขาขางออนแรง

ทานงบนเตยง

12

1. จดใหผปวยนงตวตรงโดยใชหมอนหนนดานหลงตงแตบรเวณเอวจนถงไหล

2. แขนวางบนโตะหรอหมอนรองแขน

ทานงหอยขาขางเตยงหรอเกาอ1. นงศรษะ และลำาตวตรง ถาผปวยยงทรงทาไมได ใหใชหมอนหรอผ

ดแลนงดานขาง2. ใชหมอนรองแขนขางออนแรง แขนขางปกตวางบนเตยงเพอชวย

ทรงทา3. เทาวางบนพน กรณเทาไมถงพนใหใชไมรองขา ลงนำาหนกสองขาง

ใหเทากน

13

ทานงในรถเขน1. นงใหสะโพกชดพนกพงมากทสด ลำาตวตงตรง2. ถาลำาตวเอยงไปดานออนแรง ใหใชหมอนดนลำาตวใหตรง3. วางมอขางออนแรงไวบนหมอนทวางบนตก4. เทาสองขางวางบนแปนวางเทา

3.การเคาะปอด, การฝกหายใจ การจดทาระบายเสมหะ การฝกไอ การออกกำาลงกายทรวงอก

14

รจรา ขนพทกษ นกกายภาพบำาบดชำานาญการ

กลมงานกายภาพบำาบด โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชจอมบง ศรนพร คณธรณ

นกกายภาพบำาบดปฏบตการ กลมงานกายภาพบำาบด โรงพยาบาลวดเพลง

การจดทาระบายเสมหะ postural drainage

เปนการจดทาทางโดยใชแรงโนมถวงของโลกมาชวยในการกำาจดเสมหะ โดยจดใหสวนของปอดหรอแขนงทมเสมะคงคางอยดานบนเพอใหเสมหะไหลตามแรงโนมถวงของโลกลงมายงหลอดลมใหญ มกใชรวมกบการเคาะปอด

ขอหามขอควรระวง

ทาหวตำา

1. ความดนในศรษะสงมากกวา 20mmHg2. ความดนโลหตสงทควบคมไมได3. ไอเปนเลอด(เนองจากการผาตดปอด ฉายรงส)4. ผปวยทมการสำาลกอาหาร5. ในผปวยทมปญหา Truma, Burn หรอไดรบการผาตดทบรเวณ

ใบหนาและลำาคอ6. Spinal cord injury, pulmonary edema, cardiovascular

instability ทาหวสง

1. ภาวะความดนโลหตตำาหรอไดรบยาขยายหลอดเลอด2. Head and neck injuryภาวะแทรกซอนทอาจเกดจากการจดทาระบายเสมหะ

15

1. แรงดนในศรษะ(intracranial pressure)สง2. Hypoxemia3. Bronchospasm4. Acute hypotension5. สำาลกอาหาร อาเจยน

Fig. 1 Anatomical angles of the lung segments

16

Figure 2. Gravity Assisted Drainage positions

Lobe Segment PositionUpper lube Apical

bronchus

Posterior bronchusRight

นอนหงายราบหวสง 45 องศา

นอนตะแคงทบซายกงควำาหวราบ

นอนตะแคงทบขวากงควำาหวสง

17

Lingular

Middle lobe

Lower lobe

Left Anterior

bronchus

Superior bronchus/Inferior bronchus

Lateral bronchus/medial bronchus

Apical bronchus

Medial basal bronchus

Anterior basal bronchus

Lateral basal bronchus

Posterior basal bronchus

45 องศา

นอนหงายหวราบ

นอนตะแคงทบขวากงหงายหวตำา 15 องศา

นอนตะแคงทบซายกงหงายหวตำา 15 องศา

นอนควำาหวราบ หมอนรองใตทอง

นอนตะแคงทบขวาหวตำา 20 องศา

นอนหงายหวตำา 20 องศา

นอนตะแคงดานตรงขามหวตำา 20 องศา

นอนควำาหวตำา 20 องศา

18

อางอง: Pryor J and Prasad S (eds) (2008): Physiotherapy for Respiratory and cardiac problem (4thed). Edinburgh: Churchill Livingstone, p167Breathing exercise

การฝกการหายใจ คอ  การหายใจเขาออกเพอสขภาพในหลายรปแบบซงแตละรปแบบมความแตกตางกนตามจดประสงคของการฟ นฟและการรกษาแลวแตประเภทพยาธสภาพของคนไขซงมจดประสงคดงน  คอ

1. ทำาใหการถายเทอากาศของปอดดขน  ปองกนภาวะปอดแฟบ2. เพมประสทธภาพของการไอ3. เพมความแขงแรงของกลามเนอทใชในการหายใจ4. เพอลดแรงการหายใจ5. ทำาใหการเคลอนไหวของทรวงอกดขน

การฝกการหายใจ

-จดทาเรมจากทานอนหงาย ศรษะสงประมาณ 30-40 องศา หนนหมอนใตเขา-วางมอทง 2 ขาง บนทองบรเวณใตลนป-สดลมหายใจเขาลกๆ ใหทองปองออก และคางไวประมาณ 2-4 วนาท-มอจะยกขนตามจงหวะการหายใจเขา-ผอนลมหายใจออกทางปากชาๆ มอทวางไวททองจะลดลงตามมาเมอชำานาญแลว ควรฝกในทานงและทายนรวมดวย ทำาซำาประมาณ 5-10 ครง

19

ภาพแสดงการฝกหายใจ

อางอง: https://www.facebook.com/christianphysicaltherapyclinic/posts https://my.clevelandclinic.org/health/articles/9445-diaphragmatic-breathing

ฐานท 4 การเคลอนไหวบนเตยง และฝกทรงตวในทานง

แสงดาว จนดาศกดนกกายภาพบำาบดปฏบตการ

โรงพยาบาลปากทอ

20

การพลกตะแคงตวบนเตยง

ควรฝกใหผพการทำาเองใหมากทสด โดยผดแลสามารถกระตน ชวยเหลอในสวนททำาไมได

คนพการออนแรงครงซก (แขนขาซกใดซกหนง)1.คนพการใชมอขางแขงแรง จบขอมอขางออนแรงวางไวบนลำาตว

2.คนพการใชขาขางแขงแรงชอนเกยวขาขางทออนแรงไว

3.คนพการออกแรงพลกตะแคงตว พรอมกบดงแขนเหวยงไปยงดานทตองการพลกตะแคงไป

การพลกตวสำาหรบคนพการทไมสามารถพลกตวเองได

21

1.ผดแล ยนอยดานทจะพลกตะแคงไป และกางแขนของคนพการขางนนขน2.จบขาดานตรงขามกบดานทจะพลกตะแคงชนขน3.ผดแลจบบรเวณเขาทชนขน และบรเวณสะบก พรอมกบพลกตะแคงตวคนพการเขาหาตว

การลกนงการลกนงสำาหรบคนพการออนแรงครงซกควรลกขนจากทาขางทแขงแรงกวา1.เรมจากใหอยในทานอนตะแคงทบดานแขงแรง ผดแลยนอยขางเตยงดานหนาคนพการ ใหคนพการใชขาดานทแขงแรงชอนเกยวขาดานออนแรงลงขางเตยง2.คนพการวางมอขางออนแรงไว และยกแขนดานแขงแรงขน เพอสามารถออกแรงยนตวขนไดงาย3.การลกขนนง แบงเปน 2 จงหวะ- คนพการพยายามเอยงตวขนนง พรอมกบดงแขน ใชศอกยนตงกบเตยง- ตอมา ควำามอขางแขงแรง ออกแรงยนตวขน โดยใชแรงยนทขอมอ เหยยดศอกตรง พยายามยนตวขนจนนงทรงตวได

*ถาผพการไมสามารถลกเองได ผดแลหนหนาเขาหาผพการ มอขางหนงโอบตว เพอชวยเอยงตวขน และปองกนการเอนตกไปดานหลง มอขางใกลแขนจบแขนขางแขงแรงของคนพการยนจบศอกใหตงขน

22

การลกขนนงสำาหรบผพการทตองมผชวย1.คนพการอยในทานอนตะแคง ผดแลสอดมอขางหนงไวใตศรษะ และคอของคนพการ มอขางหนง สอดไวทใตเขาของคนพการ2.ผดแลยกศรษะและคอของผพการขน พรอมกบลากขาคนพการมาทขอบเตยง เปลยนมอขางทสอดใตเขา มาจบทสะโพกและชวยกด เพอใหคนพการดนตวขนมานง

การทรงตวในทา นง

23

นงขางขอบเตยง-ศรษะตงตรง-บาทง 2 ขางอยในระดบเดยวกน-ลำาตวตรงทงนำาหนกเทากน 2 ขาง-มอวางบนเตยง-เทาวางบนพนหรอเกาอวางเทา ทงนำาหนกเทากนทง 2 ขาง

5.วธการปรบใชเครองชวยเดน ชนดตาง ๆ ทเหมาะในแตละกลมโรค

ปยาภรณ วโรตมธนกจนกกายภาพบำาบดปฏบตการ

บศรนทร เกตรวงนกกายภาพบำาบด

โรงพยาบาลเจดเสมยน

วธการปรบใชเครองชวยเดน ชนดตาง ๆ ทเหมาะในแตละกลมโรค

1.ไมคำายนรกแร (Axillary crutch)เปนอปกรณชวยเดนทควรใชเปนค เนองจากมจดยดตอนบนอยทรกแร จง

ชวยพยงตวไดดและแบงรบนำาหนกไดถง 80% ของนำาหนกตว ขอด- ขนาดเลกและเคลอนทไดด- ขนลงบนไดไดสะดวกขอเสย- ถาเดนผดวธอาจมอนตรายตอเสนประสาท

24

- ไมเหมาะสมกบผสงอาย- ตองมความมนคงของกลามเนอลำาตวและแขนเพยงพอ

สวนประกอบของไมคำายนรกแร

การวดความยาวทเหมาะสมของไมคำายนรกแร

ในทานอน - ใหผปวยนอนหงาย พกสวนไหล ไมเกรง - วดความยาวจากหนารกแร( anterior axillary fold )ถงสนเทา บวก 1 นวสำาหรบความสงของรองเทา ในทายน - ใหผปวยถอ axillary crutches ใหปลายไมหางจากนวกอยไปทางดานขาง 6 นว ดานหนา 6 นว - ปรบระดบความยาวไมให underarm rest ตำากวา anterior axillary fold 2 นวมอ

- ปรบระดบ hand bar ใหจบแลวขอศอกงอ 30o ขอมอกระดกขนเตมท และมอกำาไดเตมท

การสอนเดน การเดนโดยใชไมคำายนรกแร ม 2 แบบคอ 1. Point gait 2. Swing gait Point gait

25

4 – Point gait : จงหวะการเดนคอ ไมซาย ขาขวา ไมขวา ขาซาย ไมซาย ขาขวา ไมขวา ขาซาย

จะมจดรบนำาหนกทพน 3 จดเสมอ จงเปนการเดนทมนคงทสด มกใชในผปวยทมปญหา ataxia มอาการเจบปวดของแขนขาทงหมด หรอตองการลดการลงนำาหนกทขา 2 ขาง บางสวน เพราะการเดนแบบนจะกระจายนำาหนกไปทกแขนขา ขอเสยของการเดนแบบน คอ เดนไดชา และผปวยมกมปญหาในการเรยนรวธเดน

2 – Point gait : จงหวะการเดน คอ ไมซาย + ขาขวา ไมขวา + ขาซาย ไมซาย + ขาขวา ไมขวา + ขาซาย ........

จะเดนไดเรวกวา 4 – Point gait และมความมนคงพอสมควร ใชในผปวย ataxia และกรณทตองการลดการลงนำาหนกทขา 2 ขาง โดยจะลดการลงนำาหนกไดถง 45 % ของนำาหนกตว

26

3 – Point gait : จงหวะการเดน คอ ไม 2 ขาง ขาทมปญหา ขาทด ไม 2 ขาง ขาทมปญหา ขาทด ........

ใชกรณทตองการไมใหลงนำาหนก หรอใหลงนำาหนกบางสวนทขาขางใดขางหนง และผปวยมการทรงตวด

Swing gait Swing-to gait : จงหวะการเดนคอ ไม 2 ขาง จากนนยกและ–

เหวยงตวไปจนถงระดบไม ใชในผปวย paraplegia ทขาไมมแรง 2 ขาง แตมแรงกลามเนอลำาตว โดยอาจจะตองสวมกายอปกรณเสรมขา (KAFO) เวลายนและเดนดวย Swing-through gait : จงหวะการเดน คอ ไม 2 ขาง- จากนน

ยกและเหวยงตวไปจนเลยระดบไม การเดนแบบน ตองใชพลงงานในการเดนมาก และผปวยตองมการทรงตวทด รวมทงกำาลงแขน 2 ขาง กตองดมาก

27

การเดนขน ลงบนได –ควรมราวบนไดชวย และรวบไม 2 ขางไวดานเดยว แตถาไมมราวบนได ก

ถอไม 2 ขางตามปกต การเดนขนบนได จงหวะการเดนคอ : ยกขาขางทดกาวขนกอน ตามดวยขาขางทมปญหา –

สดทายคอไมคำายน –

การเดนลงบนได จงหวะการเดนคอ : ยกไมลงไปกอน ตามดวยขาขางทมปญหา สดทาย– –

คอขาขางทด

28

2.ไมเทา (Cane)เปนอปกรณชวยเดนทใชเพยงขางเดยวเปนสวนใหญ มทงชนดขาเดยว

และสามขา ขอด- เคลอนทไดสะดวก- ใชดในทแคบขอเสย- ความมนคงนอยทสดเมอเทยบกบอปกรณชวยเดนอนๆ- ชวยลดนำาหนกทขาขางเจบไดนอยทสด

2.1 ไมเทาขาเดยว (Regular cane) ใหความมนคงไมมาก และลดการลงนำาหนกเฉพาะขาขางใดขางหนง

ไดเพยง 20 – 25 % จงใช กรณตองการชวยพยงนำาหนกบางสวนหรอลดความเจบปวด

29

การวดความยาวของไมเทาทเหมาะสม - ใหผปวยถอ regular cane ในมอดานตรงขามกบขาทมปญหาโดยใหปลายไมหางจากปลายนวกอยไปทางดานขาง 6 นว - ปรบความยาวไม ใหมอจบอยในระดบเดยวกบ greater

trochanter หรอจบแลวขอศอกงอ 20 – 30o การสอนเดน - ควรใหผปวยถอ regular cane ในมอดานตรงขามกบขาขางทมปญหา เพอใหเหมอนการเดนปกต คอแขนและขาเคลอนสลบกน และยงชวยเพมฐานการเดนดกวา นอกจากนในกรณทผปวยปวดขอสะโพก การถอ regular cane ดาน

ตรงขามกบขาทปวด จะชวยลดแรงกระทำาในสะโพกขางทมปญหาไดดกวา คอ ในดานเดยวกน ถาผปวยไมสามารถถอ regular cane ในมอดานตรงขามกบขาขางทมปญหาได หรอในผปวยทมปญหาความไมมนคงทขอสะโพก และเขา กควรถอ regular cane ในมอดานเดยวกบขาขางทมปญหาและใหยกไปพรอมกน

เดนบนพนราบ : 3-point gait

1. ยกไมเทาไปขางหนา 2. กาวขาขางทมปญหาไปถงระดบไม 3. ยนทงนำาหนกตวบางสวนลงทไมเทา พรอมกบยกขาขางทดตาม

ไปถงระดบเดยวกน

30

หรอ 2-point gait 1. ยกไมเทาและขาขางทมปญหากาวไปพรอมกน 2. ยนทงนำาหนกตวบางสวนลงทไมเทา พรอมกบยกขาขางทดตาม

ไปถงระดบเดยวกน เดนขน ลงบนได – : ควรมราวบนไดชวย เดนขนบนได

1. ยกกาวขาขางทดขนกอน 2. ตามดวยขาขางทมปญหา 3. สดทายคอยกไมเทาตามขนไป

เดนลงบนได 1. ยกไมเทาลงกอน 2. ตามดวยขาขางทมปญหา 3. สดทายคอยกขาขางทดกาวตามลงไป

2.2 ไมเทา 3 ขา (Tripod cane)

31

มฐานกวาง และมจดยนรบนำาหนกทพน 3 จด ทำาใหมนคงกวาไมเทาขาเดยว แตมขอเสย ถาผปวยไมยนลงนำาหนกลงแกนกลางของไม กทำาใหเสยความมนคง นอกจากนกไมสามารถใชเดนขน ลงบนไดได –

การวดความยาวของไมเทา 3 ขา - ใหผปวยถอไมเทาในมอดานตรงขามกบขาทมปญหา ใหแกนกลางไมหางจากนวกอยของเทาไปทางดานขาง 6 นว และขาทง 3 อยทางดานนอก - ปรบความยาวไมใหมอจบอยในระดบ greater trochanter หรอให

ขอศอกงอ 20-30o การสอนเดน - เดนบนทางราบ : เชนเดยวกบไมเทาขาเดยว

3.Walkerขอด- จะให support มากทสดในชวงการเดนเมอเทยบกบ cane และ crutches จงชวยเพมความมนคงขณะเดนไดมากทสด และใชเพอลดการลงนำาหนกทขาขางใดขางหนงไดด - เหมาะกบผสงอายทมกำาลงแขนดทงสอง

ขางขอเสย- ขนาดใหญเคลอนไหวลำาบาก- ใชเฉพาะในบานและไมสามารถใชเดนขนลงบนไดได

32

การวดความสงของ walker ทเหมาะสม - ใหผปวยยน ใหเทา 2 ขางอยตรงกบระดบขาหลงของ walker - ความสงของ walker ทเหมาะสมคอ ระดบมอจบตรงกบ greater trochanter หรอ จบแลวขอศอกงอ 20 –30o การสอนเดน กอนทจะใหผปวยฝกเดน จะตองเนนขอควรระวงตอไปน ใหผปวยปฏบตตามคอ

1. เวลายกและวาง walker บนพน จะตองใหทง 4 ขา ถงพนพรอมกน เพอใหมความมนคง

2. ผปวยจะตองไมกาวไปยนใกลกบขาหนาของ walker เพราะจะลดฐานการยนและทำาใหเสยหลกลมหงายหลงได

แบบแผนการเดน 1. ยก walker ไปดานหนา หางประมาณ 1 ชวงแขน 2. ยกขาดานทมปญหากาวไปจนถงระดบขาหลงหรอไมเกนกงกลาง

ความลกของ walker 3. จากนนกาวขาขางทดตามไปถงระดบเดยวกน พรอมกบยนนำา

หนกตวลงบนแขน 2 ขาง

4.รถเขน (Wheelchair)

33

6.การบรหารรางกายในกลมผปวยระบบประสาท ( Stroke)

อจฉรา เกดแกว นกกายภาพบำาบดชำานาญการ

โรงพยาบาลสวนผง

วตถประสงคของการออกกายลงกาย

34

- เพอปองกนการยดตดของขอหรอเพมพสยของการเคลอนไหว (range of motion หรอ R.O.M.)

- เพอเพมความแขงแรง (strength)ใหกลามเนอ

- เพอเพมความทนทาน (endurance)และสมรรถภาพการใชออกซเจน (aerobic capacity) ใหกลามเนอ

- เพอเพมการประสานงาน (coordination) และทกษะ (skill) การทำากจวตรประจำาวน

ประเภทของการออกกำาลงกาย แบงตามผออกแรง

1. Passive exercise คอ การออกกำาลงกายทผปวยไมไดออกแรง อาศยแรงจากภายนอก

2. Active-assistive exercise คอ การออกกำาลงกายทใหผปวยทำาเองใหมากทสดกอน จากนนใชแรงจากภายนอกชวยใหเคลอนไหวจนครบพสยของขอ

3. Active exercise คอ การออกกำาลงกายทผปวยหรอผออกแรงทำาเองทงหมด

4. Active resistance exercise คอ การออกกำาลงกายทผปวยออกแรงตานกบแรงภายนอก โดยเพมแรงตานเปนลำาดบตามกำาลงของกลามเนอ

5. Passive stretching exercise (หรอ passive ROM exercise; PROM exercise) คอ การออกกำาลงกายทผบำาบดออกแรงชวยยดกลามเนอหรอเอนของผปวย เพอชวยเพมพสยการเคลอนไหวใหมากขน

ควรเรมออกกำาลงกายใหกบผปวยไดเมอใด

35

ควรเรมเมอสภาวะทางการแพทยและระบบประสาทคงทอยางนอย 24 ชวโมง สามารถทำาตามคำาสงไดอยางนอย 2 ขนตอน มความสามารถในการเรยนรและจดจำา บทเรยนไดอยางนอย 24 ชวโมง

การฝกผปวยตองใหความระมดระวงในเรองตอไปน

1) ไมใหผปวยใชความพยายามในการเคลอนไหวเกนกำาลงกลามเนอของผปวย เพราะจะทำาใหเกดอาการเกรงกลามเนอมากขน และมการเคลอนไหวชดเชยทไมควรเกดขนในการเคลอนไหวปกต ขดขวางการพฒนาทกษะทด2) การจบแขนผปวยเพอชวยในการเคลอนไหวหรอการเคลอนยายผปวยตองระวงอยาดงกระชากขอไหลเพราะจะทำาใหเกดการบาดเจบทขอไหลได เนองจากกลามเนอสะบกและไหลออนแรง3) ลดอาการเกรงตวของกลามเนอกอนการทำาการเคลอนไหวขอตอตางๆ เพอปองกนการบาดเจบของกลามเนอ เอน และเนอเยอ4) การยกแขนขนสงกวาระดบไหลตองจดใหแขนขางทออนแรงอยในทาศอกเหยยดตรงนวหวแมมอชขนเพดานหรอหงายมอ

ภาวะทควรพจารณางดโปรแกรมการฟ นฟสมรรถภาพอยางเตมรปแบบหากผปวยทไดรบโปรแกรมการฟ นฟสมรรถภาพมอาการหรออาการแสดง

ดงตอไปน ควรพจารณา งดโปรแกรมการฟ นฟสมรรถภาพอยางเตมรปแบบ - ไข ≥ 38° C - ชพจร > 100 หรอ < 60 ครง/นาท

36

- ความดนโลหต SBP > 180 หรอ < 90 และ DBP > 110 หรอ < 60 มลลเมตรปรอท

- เจบแนนหนาอก - หวใจเตนผดจงหวะแบบเฉยบพลน - หอบเหนอย - ซมลง สบสน หรอมภาวะทางจตทไมสามารถรบการฟ นฟตอได - ชก - แขนขาออนแรงเพมขน- ปวดศรษะ เวยนศรษะหรอ คลนไสอาเจยนมาก - ขาบวมทสงสยวาจะมเสนเลอดดำาาสวนลกอดตนเฉยบพลน ในกรณนยงสามารถพจารณาใหโปรแกรมการฟ นฟสมรรถภาพอยางเบา เพอปองกนภาวะแทรกซอน ทอาจเกดขน เชน การทำากายภาพบำาบดทรวงอก การออกกำาาลงกายเพอคงพสยของขอ เปนตน

หมายเหต : หลอดเลอดดำาชนลก ซอนอยภายในไมสามารถเหนไดดวยตาตอเมอเกดการอดตน ทำาใหเลอดดำาไมสามารถไหลเวยนกลบสหวใจและปอดได แขนหรอขาขางทมหลอดเลอดอดตนจะบวม เจบ และเลอดดำาจะหาทางไหลเวยนกลบสหวใจและปอดทางหลอดเลอดดำาชนตนแทน ทำาใหเหนหลอดเลอดดำาชนตนขยายตวเดนชดขน

ทาออกกำาลงกายใหพจารณาตามความสามารถของผปวย สามารถทำาตามไดทกทา หรอปรบลดไดตามความเหมาะสม หรออาจเพมแรงตาน เชน ถงทราย ขวดนำา ยางยด หากผปวยทำาไดดแลว

ทานอน

1. หมนลำาตว ผปวยนอนหงาย ชนเขา 2 ขาง หมนเขาทง 2 ขางพรอม ๆกน ไปแตะเตยงทางซายจากนน หมนไปแตะเตยงทางขวา ทำา

37

ซำากน 20 รอบ หากผปวยไมสามารถทรงขาขางทออนแรงไดใหผดแลชวยประคองเขา และจบเทาตดกบเตยงไว

2. ยกกน ผปวยนอนหงาย ชนเขา 2 ขาง หากผปวยไมสามารถทรงขาขางทออนแรงไดใหผดแลชวยประคองเขา และจบเทาตดกบเตยงไว ผปวยออกแรงยกกนใหพนจากพน 5-10 วนาท ทำาซำา 20 รอบ

3. งอเขาผปวยนอนควำา งอเขาชดกน ทำาซำา 20 รอบ

4. ยกแขน

38

ผปวยนอนหงาย ฝามอหนเขาหาลำาตว ยกแขนขนขนานกบลำาตวจนถงหมอน เอาลงสตำาแหนงเดม ทำาซำา 20 รอบ

5. งอศอกผปวยนอนหงาย งอศอก ทำาซำา 20 รอบ

6. เหยยดศอกผปวยนอนหงาย ยกแขนขนตรงปลายมอชเพดาน งอศอกแตะหนาผากตนเอง จากนนเหยยดศอกขนปลายมอชเพดาน ทำาซำา 20 รอบ

7. กระดกขอมอ และขอเทา ขนลงผปวยนอนหงาย กระดกขอมอ และขอเทา ขนและลง ทำาซำา 20 รอบ

39

ทานง

8. เหยยดเขานงหอยขา เตะขา เหยยดเขาขนคางไว 5-10 วนาท ทำาซำา 20 รอบ

9. กางแขนผปวยนง หรอยน กางแขนทง 2 ขางขน และลง ทำาซำา 20 รอบ

10. กำา แบมอ ผปวยออกแรงกำา-แบมอ ทำาซำา 20 รอบ หากผปวยทำาไดดแลวใหใชบอลบบมอกำาเพอเพมกำาลงกลาม

40

11. บบแผนรองกนกระแทกผปวยออกแรงใชนวหวแมมอและนวช หรอนวอนๆทมการออนแรง บบลกโปงของแผนรองกนกระแทกใหแตก ทำาซำา 20 รอบ

ทายน12. เตะขาหนา-หลง กางหบ

ผปวยยน ขางมแรงจบยดกบราวทมนคง ขาขางออนแรง เตะไปดานหนา ดานหลง และกางขา ทำาซำาทาละ 20 รอบ

13. 13. ยอ-ยดผปวย ยน ขางมแรงจบยดกบราวทมนคง ยอเขาลงประมาณ 15 องศา ทำาซำา 20 รอบ

41

14. ยน ทรงตวผปวยยน ขางมแรงจบยดกบราวทมนคง เทาหางกน 1 ขวงไหล โยกตวไปมา ซาย-ขวา หนา-หลง ทำาซำาทศทางละ 20 รอบ

ผปวยตองไดรบการฝกฝนและการทำากจกรรมในชวตประจำาวนดวยตนเองทบานใหมากทสด โดยไดรบความชวยเหลอ และกำาลงใจจากญาตมความสำาคญมาก เพอใหแผนการรกษาบรรลเปาหมาย

42

7.การบรหารรางกายในกลมผปวยระบบประสาท (Parkinson)

สนนาฎ วไลจตต นกกายภาพบำาบดชำานาญการ

โรงพยาบาลดำาเนนสะดวกสพน มณวฒวรสกล

นกกายภาพบำาบดชำานาญการโรงพยาบาลโพธาราม

โรคพารกนสน

สาเหตสำาคญของการเกดโรคพารกนสน           1. ความชราภาพของสมอง มผลทำาใหเซลลสมองทสรางสารโดปามน (เกดจากกลมเซลลประสาททมสดำาทอยบรเวณกานสมอง โดยทำาหนาทสำาคญในการสงรางกายใหเคลอนไหว) มจำานวนลดลง โดยมากพบในผทมอาย 65 ปขนไป ทงเพศชายและหญง และจดวาเปนกลมทไมมสาเหตจำาเพาะแนนอน นอกจากนยงเปนกลมทพบบอยทสด           2. ยากลอมประสาทหลก หรอยานอนหลบทออกฤทธกดหรอตานการสรางสารโดปามน โดยมากพบในผปวยโรคทางจตเวชทตองไดรบยากลมนเพอปองกนการคลมคลง รวมถงอาการอน ๆ ทางประสาท แตปจจบนยากลมนลดความนยมในการใชลง แตปลอดภยสงกวาและไมมผลตอการเกดโรคพารกนสน           3. ยาลดความดนโลหตสง ในอดตมยาลดความดนโลหตทมคณสมบตออกฤทธทระบบประสาทสวนกลาง จงทำาใหสมองลดการสรางสารโดปามน แตในระยะหลง ๆ ยาควบคมความดนโลหตสวนใหญจะมฤทธนอกระบบประสาทสวนกลาง แตมผลทำาใหขยายหลอดเลอดสวนปลาย จงไมสงตอสมองทจะทำาใหเกดโรคพารกนสนตอไป           4. หลอดเลอดในสมองอดตน ทำาใหเซลลสมองทสรางโดปามนมจำานวนนอย หรอหมดไป           5. สารพษทำาลายสมอง ไดแก สารแมงกานสในโรงงานถานไฟฉาย พษ

43

จากสารคารบอนมอนนอกไซด            6. สมองขาดออกซเจน ในกรณทจมนำา ถกบบคอ เกดการอดตนในทางเดนหายใจจากเสมหะหรออาหาร เปนตน           7. ศรษะถกกระทบกระเทอนจากอบตเหต หรอโรคเมาหมดในนกมวย           8. การอกเสบของสมอง           9. โรคทางพนธกรรม เชน โรควลสน ซงเกดจากการทมอาการของโรคตบพการรวมกบโรคสมอง สาเหตมาจากธาตทองแดงไปเกาะในตบและสมองมากจนเปนอนตรายขนมา           10. ยากลมตานแคลเซยมทใชในโรคหวใจ โรคสมอง ยาแกเวยนศรษะ และยาแกอาเจยนบางชนดการสงเกตอาการของโรคพารกนสน           โดยทวไป อาการจะแสดงออกมากนอยแตกตางกนในผปวยแตละราย ทงนขนอยกบปจจยหลาย ๆ ดาน เชน อาย ระยะเวลาการเปนโรค และภาวะแทรกซอนทตามมา แตโรคชนดนจะมอาการทแสดงออกทเหนไดชดคอ           1. อาการสน พบวาเปนอาการเรมตนของโรคประมาณรอยละ 60 - 70 ของผปวยจะมอาการสน โดยเฉพาะเวลาทอยนง ๆ จะมอาการมากเปนพเศษ (4 - 8 ครง / วนาท) แตถาเคลอนไหวหรอทำากจกรรมกจะอาการสนลดลง หรอหายไป โดยมากพบอาการสนทมอ และเทา แตบางครงอาจพบไดทคางหรอลนกได แตมกไมพบทศรษะ           2. อาการเกรง ผปวยจะรสกปวดเมอยตามกลามเนอ โดยเฉพาะแขน ขา และลำาตว ทง ๆ ทไมไดเคลอนไหวหรอทำางานหนกแตอยางใด           3. เคลอนไหวชา ผปวยจะขาดความกระฉบกระเฉง งมงาม โดยเฉพาะอยางยงเมอเรมตนเคลอนไหว บางรายอาจหกลมจนเกดอบตเหตตามมาได เชน สะโพกหก หวเขาแตก เปนตน            4. ทาเดนผดปกต ผปวยจะมทาเดนจำาเพาะตวทผดจากโรคอน คอ กาวเดนสน ๆ แบบซอยเทาในชวงแรก ๆ และจะกาวยาวขนเรอย ๆ จนเรวมากและหยดไมไดทนท โอกาสทจะหกลมหนาควำาจงมสง นอกจากนยงเดนหลงคอม ตวงอ แขนไมแกวง มอชดแนบลำาตว หรอเดนแขงทอเปนหนยนต           5. การแสดงสหนา ใบหนาของผปวยจะเฉยเมยไมมอารมณเหมอนใส

44

หนากาก เวลาพดมมปากจะขยบเพยงเลกนอย           6. เสยงพด ผปวยจะพดเสยงเครอ ๆ เบา ไมชด หากพดนาน ๆ ไป เสยงกจะคอย ๆ หายไปในลำาคอ บางรายทอาการไมหนก เมอพดนำาเสยงจะราบเรยบ รว และระดบเสยงจะอยระดบเดยวกนตลอด นอกจากนนำาลายยงออกมาและมาสออยทมมปากตลอดเวลา           7. การเขยน ผปวยจะเขยนหนงสอลำาบาก ตวหนงสอจะคอย ๆ เลกลงจนอานไมออก สวนปญหาดานสายตา ผปวยจะไมสามารถกลอกตาไปมาไดคลองแคลวอยางปกต เพราะลกตาจะเคลอนไหวแบบกระตกโดยสวนมากผปวยโรคพารกนสนจะมอาการแทรกซอน คอ ทองผกเปนประจำา ทอแทซมเศรา ปวดกลามเนอ และออนเพลย

การรกษาโรคพารกนสนม คอ           1. รกษาดวยยา ซงแมวายาจะไมสามารถทำาใหเซลลสมองทตายไปแลวฟ นตวหรอกลบมางอกทดแทนเซลลเดมได แตกจะทำาใหสารเคมโดปามนในสมองมปรมาณเพยงพอกบความตองการของรางกายได สำาหรบยาทใชในปจจบน คอ ยากลม LEVODOPA และยากลม DOPAMINE AGONIST เปนหลก (การใชยาแตละชนดขนอยกบการวนจฉยจากแพทย ตามความเหมาะสม)            2. ทำากายภาพบำาบด จดมงหมายของการรกษากคอ ใหผปวยกลบคนสสภาพชวตทใกลเคยงคนปกตทสด สามารถเขาสงคมไดอยางด มความสขทงกายและใจ ซงมหลกวธปฏบตงาย ๆ คอ              2.1 ฝกการเดนใหคอย ๆ กาวขาแตพอด โดยเอาสนเทาลงเตมฝาเทา และแกวงแขนไปดวยขณะเดนเพอชวยในการทรงตวด นอกจากนควรหมนจดทาทางในอรยาบถตาง ๆ ใหถกสขลกษณะ รองเทาทใชควรเปนแบบสนเตย และพนตองไมทำามาจากยาง หรอวสดทเหนยวตดพนงาย              2.2 เมอถงเวลานอน ไมควรใหนอนเตยงทสงเกนไป เวลาจะขนเตยงตองคอย ๆ เอนตวลงนอนตะแคงขางโดยใชศอกยนกอนยกเทาขนเตยง             2.3 ฝกการพด โดยญาตจะตองใหความเขาอกเขาใจคอย ๆ ฝกผปวย และควรทำาในสถานททเงยบสงบ      

45

     

8.การออกกำาลงกายเพอเพมความแขงแรงในผสงอายกลมตดบาน (คะแนน BI 5-11)

วรสยาพร พงศธรไชยภทรนกกายภาพบำาบดชำานาญการ

โรงพยาบาลบางแพ

หลกการบรหารรางกาย1.การบรหารกลามเนอกระบงลม โดยการฝกหายใจ

46

หายใจตองทองปอง หายใจออกทองแฟบ ควรทำาตดตอกนไมเกน 6-7 ครง / set เพอใหอากาศสามารถเขาปอดไดด หากทำาตดตอกนมากเกนไป ออกซเจนจะเขามากเกนไป

การฝกหายใจโดยการเปาปาก (Pursed lip) สามารถทำาไดบอยๆตลอดเวลาแมไมมอาการเหนอย เพอปองกนอาการเหนอยงาย

2.การออกกำาลงกายเพอเพมความยดหยน (Stretching Exercise)

Frequency: ≥ 3 days /week Intensity: ระดบปานกลาง - หนกTime: ยดคางอยางนอย 15-30 sec/ครง, ทำาซำา > 4 ครง ≥ 10 min

ในกลามเนอมดใหญType: การยดกลามเนอ

ทายดกลามเนอตนขาดานหลง (Hamstring muscle)

47

ทายดกลามเนอหลง (Back muscle)

3.การออกกำาลงกายเพอเพมความแขงแรง (Strengthening Exercise)

1.1 สำาหรบผสงอายทสขภาพแขงแรงFrequency: ≥ 2 days /week แตไมจำาเปนตองตดกนทกวน Intensity: ระดบปานกลาง - หนกTime: 15 ครง /set, > 1-2 set เวลารวม 30 min/day ปรบไดตาม

สภาวะ Type: Progressive weight training เนนออกกำาลงกลามเนอมด

ใหญ

1.2 สำาหรบผสงอายทสขภาพไมแขงแรงควรออกกำาลงกายโดยไมตองใชนำาหนก นานครงละ 15 นาท วนละ 1 ถง 4

set ขนไป ทกวน

48 ทาบรหารกลามเนอคอดานหลง ( Neck Retraction)

ทาบรหารกลามเนอสะบกดานหลง ทาบรหารกลามเนอสะบก (Scaption exercise ) (Middle Trapezius exercise)

ทาบรหารกลามเนอเหยยดสะโพก (Bridging exercise)

49

ทาบรหารกลามเนอเขา (Quadriceps exercise ) ทาบรหารกลามเนอนอง (Gastrosoleus exercise) ระวงอยาใหเขางอเลยปลายนวเทา