Uvod u dizajn 2Ena Begevi

Profesor: dr. sc. Fea Vuki2. semestar, 2013./2014.

Dekonstrukcija u

grafickom dizajnu Povijest i teorija

Metode analize

* Promiljanja kao nastavak istraivanja koncepta eksperimentalne serije postera teme dekonstrukcije tipograije i slova kao reprezentativnog graikog simbola

>

Uvod

Postrukturalizam i J. Derrida

Pojam dekonstrukcije moemo sagledati na dva naina unutar podruja dizajna. Otkako se pojavio sredinom 1980ih godina unutar teorije dizajna ova rije se koristi kao sred-stvo oznaavanja graikog dizajna, arhitekture, modnog dizajna i industrijskog dizajna koji su okarakterizirani isjeckanim, razlomljenim i slojevitim formama koje odiu futuristikim tonom. Na taj nain moemo se zapitati da li je pojam dekonstrukcije postao jo jedna u nizu etiketa za stilski period vremena koja su minula ili se pak proteu u sadanjost pa i predviaju budunost. Druga perspektiva, inicirana u radu ilozofa Jaquesa Derride, koja e nam koris-titi prije svega u razumijevanju poloaja graikog dizajna unutar teorije dekonstrukcije jesu teorijski pravci koji su utjecali na razvoj stila. Teorija pretpostavlja da dekonstrukcija nije stil ili stav ve nain propitkivanja/analize preko tehnologije i same tehnologije, formalnih in-strumenata, socijalnih institucija te pronaenih metafora reprezentacije. Dekonstrukcija jest dio povijesti, ali i teorije. Moemo ju promatrati kao dio nedavne akademske kulture, no u teoriji ona opisuje strategiju kritikog promljanja o oblikovanju forme koja se koristi u nizu praktinih primjera i artifakata koje smatratmo povijesnima ali isto tako i suvremenima.

Dekonstrukcija pripada irem kritikom podruju poznatijem kao poststrukturalizam. Glavni akteri tog teorijskog obrasca bili su Michel Foucault, Jean Baudrillard, Jaquess Derri-da, Gilles Deleuze i ostali. Svaki od tih pisaca osvrtali su se na primjere naina reprezentacije

od knjievnosti i fotograije pa sve to ureenja institucija poput kola i zatvora kao monih oblikovnih struktura drutvenog ustroja. Postrukturalizam kao sam jest teorijski naziv ko-riten od amerikih akademika koji obuhvaa razliite teorije speciinih teoretiara i ilozofa nastale sredinom 20. stoljea kao kritiki odgovor na strukturalizam. Glavna tema poststruk-turalizma je nestabilnost u humanistikim znanostima koja proizlazi iz kompleksnosti samo-ga ovjeka te nemogunosti potpunog izbjegavanja strukture; (poiva na odbijanju samodo-statnosti strukutre i ispituje binarne kontrastne parove na kojima poiva ta struktura). Za temeljito razumijevanje pojma dekonstrukcije i poveznice s praksom u dizajnu bitno je poznavati teorijske obrasce koji su neraskidivo vezani uz temu. Francuski ilozof Jaques Derrida prvi puta se dotakao koncepta i termina dekonstrukcije u svojoj knjizi O gramatologiji objavljenoj u Francuskoj 1967. (prevedenoj na hrvatski 1976.). Dekonstruk-cija je odbacila projekt modernistike kritike (povezane sa strukturalizmom) da bi se otkrilo znaenje literarnog djela pruavajui nain na koji forma i sadraj komuniciraju krucijalne humanistike poruke, te se, prema Derridi, fokusirala na lingvistike i institucionalne sustave koji uokviruju produkciju teksta. Derridina teorija pretpostavlja kako dekonstrukcija propituje naine na koje reprez-entacija pretpostavlja i opisuje stvarnost, tj. odnose izmeu reprezentativnog i stvarnog. Na koji tono nain vanjska slika stvari (slika kao image) ulazi u svoju unutranju esenciju, bit? Kako povrina ulazi sama ispod svoje povrine? Ova teorija se uvelike nastavlja na Plato-na i tradiciju zapadnajke ilozoije u kojoj postoji pretpostavka o vrijednosti jedne strane opozicijskog para nasuprot drugome u kojoj se jedna strana izjadnauje sa istinitou, a dru-ga sa neistinitou. U podruju estetike takvu ideju moemo sagledati ako promotrimo origi-nalno umjetniko djelo koje uvijek ima oznaku autentinog i stvarnog, to kopija zasiugurno ne posjeduje pa samim time nije niti vrijedna, niti na neki nain istinita. Dekonstrukcija rastavlja takve opozicijske parove pokazujui kako zapravo uvijek moemo pronai bezvrijedan, prazan koncept unutar cijenjenije strane, to e rei da raz-like izmeu opozicije nema, ona je ponitena samim time to je njenom dekonstrukcijom dovedeno do tvrdnje da istina moe istovremeno biti isto to i neistina, to je nemogue, i time je otklonjeno znaenje. Nain na koji je vanjsko nastanilo unutranje, proimanje kon-trasta moe se primjerice promatrati u primjeru opozicije izmeu prirode i kulture. Ideja priorode ovisi o ideji kulture, a opet kultura jest dio prirode, bez prirode kultura ne bi posto-jala. Razdvajanje ta dva pojma je matarija o neljudskom iskonskom okoliu zatienom od ljudskih tvorevina poput gradova, cesta, imanja, a injenica jest da je sam ovjek potekao iz iste prirode te je ista kultura postavljena u opoziciji s prirodom potekla od ovjeka. Na taj nain je vanjtina nastanila unutranjost, tj. pojam prirode je dekonstruirao pojam kulture,

2

na takav nain moemo promatrati dijelove primjene u praksi dekonstrukcije u po-druju graikog dizajna.

Dekonstrukcija u povijesti dizajna

Ideja da kulturne norme stvaraju naoko normalne i prirodne kategorije kao to su rasa, sek-sualnost i estetska vrijednost imala je bitnu ulogu u vizualnim umjetnostima 1980ih. Post-strukturalizam je omoguio kritiki prolaz u postmodernizam pretpostavljajui novu stilsku alternativu u formi nostalginog vraanja ka igurativnom slikarstvnu i neoklasicistikoj ar-hitekturi, postmodernizam je postavio jedan potpuno novi kritiki pogled i proirio obzore umjetnosti i odnosa prema kulturi masovnih medija. Dok su konceptualni umjetnici poput Barbare Kruger, Cindy Sherman i Victora Burgina kritizirali mitove medija svojim vizualnim radovima, literarni radovi poput zbirke eseja Anti-Aesthetics Hala Fostera i Literary heory Terryja Eagletona omoguili su studentima blii pristup poststrukuturalistikoj teoriji. Studenti graikog dizajna u mnogim kolama irom SAD-a bili su izloeni kritikoj teoriji putem fotograije, performansa i umjetnikih instalacija poetkom 80ih godina. Neke od tih primjera ukljuivali su umjetnike koje sam spomenula u odlomku prije koji su takoer uvelike crpili vizualne narative iz podruja marketinga pa samim time i graikog dizajna zbog sadraja medija i kritike konzumerizma kojom su se bavili. Najzapaeni-ji interes za primjenu poststrukturalistike teorije u graikom dizajnu pojavio se na Cran-brook Academy of Art pod vodstvom profesora Michaela i Katherine McCoy.

Dizajneri na Cranbrooku prvi puta su se susreli sa literarnom kritikom kada su projektirali posebno izdanje Visible Language-a na temu suvremene francuske literarne estetike koji je objavljen u ljeto 1978. Daniel Libeskind, voditelj programa arhitekture opskrbio je studente graikog dizajna seminarom o literarnoj teoriji koji ih je pripremio da razviju svoju strategiju prema kojoj su dekonstruirali tipograiju irili razmake izmeu redaka i rijei, davali mjes-ti fusnotama koje je inae bilo rezervirano za glavni tekst. French Currents of the Letter ostaje kao kontroverzno obiljeje eksperimentalnog graikog dizajna. (http://www.designhistory.org/PostModern_pages/EndInternational.html). Taj postrukturalistiki naglasak na otvorenost znaenja mnogi su dizajneri iskoris-tiliu kao teoriju mogunosti vlastitog izraavanja (to bi se inae protivilo zakonu izostavl-janja subjektivnog pristupa u rjeavanju problema) a takav pristup argumentirali su na nain:

oznaavanje nije iskirano za materijalne forme, dizajneri i itatelji dijele sponatno stvaranje znaenja. Prema Barthesu i Focaultu primjerice, graanin/umjetnik/stvaratelj nije svemogui majstor sustava jezika, medija, edukacije i obiaja i tako redom, umjesto toga individualac djeluje unutar ograniene mree mogunosti koje ti kodovi ine moguima. Stoga, umjesto da znaenje sagledavamo kao stvar privatne interpretacije, poststrukturalistika teorija nas-toji sagledati domenu osobnoga kao neega to je sastavljeno poou vanjskih znakova (esej, E. Lupton: Typography in the 1990s)

Dizajn kao dekonstrukcija

Povijest tipograije i pisma mogla bi biti napisana kao razvoj formalnih struktura koju su artikulirale i istraivale granicu izmeu unutarnje i vanjske strukture teksta. Pre-ma tome slijedei Derridine teorijske zakljuke iz O gramatologiji elementi dekonstrukcije u graikom dizajnu postaju mikro i makro obiljeja hijerarhije i strukture teksta, odnosi izmeu naslova, podnaslova, natuknica, glavnog teksta, fusnota pa zatima proreda, kerninga, itljivosti, margina i tako redom odgovaraju podruju prouavanja gramatologije, studije pisma, prepoznatljivog naina reprezentacije. Takav pristup analizi moe smjestiti tipograf-ske tehnike u odnos gdje nastaje podjela izmeu forme i sadraja unutarnjeg i vanjsk-og. Neke tipografske konvencije poinju sluiti kao racionalizacija odnosa izmeu znaenja preneenih informacija

3

i njihovog sadraja pa na taj nain neke intervencije ulaze toliko duboko u prostor racionalne strukture da po naelima dekonstrukcije izvru tekst iznutra prema van ili u nekim sluajevi-ma zanemaruju konvencionalnu struktura u potpunosti ili se kontradiktorno odnose prema pravilima unutarnje organizacije teksta pa kompozicija u tom sluaju dobiva sasvim novo znaenje i slobodnu interpretaciju koja nije bila prisutna u prvotnom sadraju. Konstrukcija koja se odnosi na istraivanja o itljivosti su izuzetno vana u gradnji strukture. Rapidni rast i unapreenje desktop publishinga te Web publishinga i prezentacije multimedije moe uvesti faktor konfuzije meu razliitim mogunostima odabira pisma ili razliitog layouta. (Lid-well, Holden, Butler: Univerzalna naela dizajna, Ligibility, str.146.) Studija tipograije i pisma u dekonstrukciji otkriva niz strukturi koje naglaavaju invaziju vizualnih formi u verbalni sadraj, drugim rijeima, znak kao jedinstveni vizualni simbol dobiva prednost pred informacijskim sadrajem. Nastaje invazija ideje graikim zna-kovima, prazninama i pretjeranim kontrastima. I na taj nain vraamo se na kraju krajeva na poetak i teoriju gramatologije u kojoj uokvirujemo nain analize invazije vanjskog prema unutarnjem.

Naposlijetku, metode dekonstrukcije mogu biti toliko invazivne da na kraju moemo osta-ti sa u potpunosti beznaajnom formom, u takvom sluaju javlja se potreba za ponovnom izgradnjom nove strukture, obiaja i tradicije koji e zatim biti dekonstruirani i time se za-tvara ciklus. Sam Derrida je 1994. u intervjuu za New York Times Magazine izjavio na pi-tanje o navodnoj smrti dekonstrukcije Mislim da postoje neki elementi u dekonstrukciji koji su pripradali strukturi povijesti ili dogaaja. Samim time ona je zapravo zapoela prije samog akademskog fenomena dekonstrukcije ili zasigurno e se nastaviti pod nekim drugim imenima. Na taj nain mi takoer promatramo fenomen dekonstrukcije u graikom dizajnu kao predmet koji prouavamo u razvoju koji traje u dizajnu i tipograiji kao poseban nain reprezentacije, no takoer dekonstrukcija je i dio kulture kao operacija koja je preuzela ime i sainila mreu utjecaja u odreenim socijalnim kontekstima te je obitavala u institucijama od eksperimentalnih izvedba u umjetnikim i dizajnerskim kolama sve do diskursa popularnog novinarstva.

4

Literatura

J. Derrida: O Gramatologiji (Veselin Maslea, Sarajevo, 1976.) Hal Foster: he Anti-Aesthetic (BAY PRESS, Port Townsend, Washington, 1983.) Ellen Lupton: Typography in the 1990s (Essay published on Printmag.com, October 25, 2009.) Ellen Lutpon: hinking With Type History of Visual Communication: http://www.citrinitas.com/history_of_viscom/computer. html Barbara Kruger: Your Body Is a Battleground tienne Balibar: Strukturalizam: liavanje subjekta? Christopher Williams, Origins of Forms, Architectural Publishing Book Company, New York, 1981. C.R.Walker: Moderna tehnologija i civilizacija Lidwell, Holden, Butler: Univerzalna naela dizajna

Ilustracije

1) French Currents of the Letter 2) Barbara Kruger: Money Can Buy You Love

3) Cranbrook: K. McCoy 4) Design Borderline: B Pattern

5