die aarde en daar buite [graad 4 afrikaans]

DIE AARDEDAAR BUITE&

Ons verwelkom die wye gebruik van hierdie materiaal. Gee asseblief erkenning aan die PSP © PSP (2008)

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME'n Voorbeeld van 'n leerervaring in die Natuurwetenskappe

Graad 4

1. Wat is bogrond? (LU2)2. Gronddeeltjies kom van rotse (LU2)3. Vind meer uit oor die bogrond in tuine (LU2)

Assesseringstaak vir LU2 (AS 1 & 2) Vergelyk twee monsters bogrond4. Hoeveel water hou ons grond? (LU1)

Assesseringstaak vir LU1 (AS 1 & 2) Hoeveel water hou verskillende soorte grond?

5. Wat doen erdwurms in die grond? (LU2 enLU1)

6. Werk met grond (LU2)7. Gebruik my klein stukkie aarde volhoubaar

(LU3)

Assesseringstaak vir LU3 (AS 1 & 2) Gebruik my klein stukkie aarde volhoubaar8. Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik

om te weet wanneer om te plant (LU3)

My klein stukkie aarde

Alle lewende dinge is afhanklik van grond

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME’n Voorbeeld van ’n leerervaring in die Natuurwetenskappe

DIE AARDEDAAR BUITE&

My klein stukkie Aarde

Graad 4

In die NKV word die naam “Die Aarde en die Ruimte” vir hierdie inhoudsveld gebruik.

Opgestel deur die Western Cape PSP-span en onderwysers

RasionaalHierdie materiaal is geskryf om onderwysers in hul werk met leerders rondom die inhoudsveldDie Aarde en daar buite (Die Aarde en die Ruimte) te ondersteun. Dit is nie ’n volledige werk-skedule nie. Dit is ’n voorbeeld van ’n leerervaring. Dit bied moontlikhede vir onderwysers omander leerervaringe in te sluit en dit verder uit te brei en met ander velde in Natuurwetenskappete integreer. Hierdie voorbeeld-leerervaring wys hoe jy te werk kan gaan om die drie leer-uitkomste in die Natuurwetenskappe-leerarea van die NKV te bereik.

LU1: Wetenskaplike OndersoekK Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te

reageer, en om binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande teondersoek en probleme op te los.

LU2: Konstruksie van WetenskapkennisK Die leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis toe.

LU3: Wetenskap, die Samelewing en die OmgewingK Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie,

die samelewing en die omgewing te toon.

Ons weet dat kinders van nature weetgierig en oplettend is. Kinders leer oor die wêreld deurwaar te neem, vrae te vra en sin van hul ervaring te probeer maak. Wetenskaponderrig behoorthierdie natuurlike neigings toe te laat om te ontwikkel. Moedig jou leerders aan om vrae te vra.Vrae is ’n geleentheid om die klas by waarnemings en besprekings te betrek.

In Wetenskap wil ons hê leerders moet die volgende doen:I ontwikkel ’n lewendige weetgierigheid oor die wêreld om hulleI stel vrae met selfvertroueI bring hul vrae in verband met wat hulle in hul tuisomgewing en in die wêreld waarneem.

Dit kan lei tot ’n ryke omgewing om in te dink, te praat en te skryf. Kinders met hierdieweetgierigheid sal leer en sal ook in skeppende mense ontwikkel.

AssesseringDie assesseringstake in hierdie groep leerervaringe skakel direk met die NKV-leeruitkomste. Dit isontwerp om leerders aan te moedig om te wys wat hulle weet en dink en om hul vrae op teteken en aan jou te wys.

Kursusse aangebied deur Rose Thomas en Nontsikelelo Mahote

Boekie ontwerp deur Welma Odendaal

Illustrasies deur Janet Ranson en Nicci Cairns

Vertaling deur Ronél Gouws

Western Cape Primary Science Programme (PSP)

Edith Stephens Wetland Park

Lansdowneweg, Philippi, 7785

Posbus 24158, Lansdowne, 7779, Suid-Afrika

Tel: 021 691 9039 Faks: 021 691 6350

E-pos: [email protected] Webtuiste: www.psp.org.za

Die PSP is dankbaar vir die ondersteuning van PETROSA.

InhoudAFDELING 1 Alle lewende dinge is afhanklik van grond

Leerervaringe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

AssesseringstakeLU2 (AS 1 & 2) Vergelyk twee monsters bogrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16LO1 (AS 1 & 2) Hoeveel water hou verskillende soorte grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21LO3 (AS 1 & 2) Gebruik my klein stukkie aarde volhoubaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Voorgestelde werkskema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

AFDELING 2Leerdertaakkaarte om te fotokopieerTaakkaart 1 Verskillende soorte gronddeeltjies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Taakkaart 2 Beskryf ons bogrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42Taakkaart 3 Ontleed my grond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Taakkaart 4 Assesseringstaak vir LU2 (AS 1 & 2): Vergelyk twee monsters bogrond . . . . 46Taakkaart 5 Assesseringstaak vir LU1 (AS 1, 2 & 3): Hoeveel water hou verskillende

soorte grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48Taakkaart 6 Neem ons erdwurms waar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Taakkaart 7 Wat doen erdwurms in die grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Taakkaart 8 Lees oor hoe boere met die grond werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Taakkaart 9 Assesseringstaak vir LU3 (AS 1 & 2): Gebruik my klein stukkie

aarde volhoubaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Taakkaart 10 Maak ’n tekening van die biosfeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66Taakkaart 11 Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik om te weet wanneer

om te plant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Leestekste en steunmateriaalDit is ’n erdwurm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Wat eet erdwurms? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Erdwurms in die voedselketting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54Boerdery in landelike gebiede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Boerdery met gereedskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Die kweek van rys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58Lees “Kompos – my kompos” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Maak jou eie kompos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62My klein stukkie aarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64Stories van die sterre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

AFDELING 3Uittreksels uit die Nasionale Kurrikulumverklaring vir Natuurwetenskappe Graad R-7Kernkennis en -begrippe vir Die Aarde en die Ruimte (NKV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71Leeruitkomste en assesseringstandaarde (NKV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

Afdeling 1LeerervaringeAlle lewende dinge is afhanklik van grond

1. Wat is bogrond? (LU2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

2. Gronddeeltjies kom van rotse (LU2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

3. Vind meer uit oor die bogrond in tuine (LU2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Assesseringstaak vir LU2 (AS 1 & 2)

Vergelyk twee monsters bogrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

4. Hoeveel water hou ons grond? (LU1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

Assesseringstaak vir LU1 (AS 1, 2 & 3)

Hoeveel water hou verskillende soorte grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

5. Wat doen erdwurms in die grond? (LU2 en LU1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

6. Werk met grond (LU2 en LU1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

7. Gebruik my klein stukkie aardevolhoubaar (LU3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Assesseringstaak LU3 (AS 1 & 2)

Gebruik my klein stukkie aarde volhoubaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

8. Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik om te weet wanneer om te plant (LU3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35

Voorgestelde werkskema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

4

K Bogrond is die dun boonste laag grond.

K Bogrond bestaan uit deeltjies.

Sleutelbegrippe

Onderwysertaak

5

1

1. Teken die volgende diagram op die bord om aan die leerders te verduidelik wat bogrond is.

2. Verduidelik

BogrondDie grond waarop ons lewe, word bogrond genoem.Dit is die los boonste laag van die land. Dit is oral ter wêreld gemiddeld net omtrent 50–150 sentimeterdiep. In tropiese reënwoude kan dit vyf meter diepwees, maar op bergkruine is dit net ’n paarmillimeter diep. Bogrond is ’n los, dun, bros laaggrond. Dit kan baie maklik weggespoelof weggewaai word. Bogrond bestaan uit klein korrels (deeltjies).

Lewende dinge en grondAlle lewende dinge woon op of in diebogrond. Alle lewende dinge kry hul kosuit die plante in die grond en ook van die dierewat van die plante lewe. Alle lewende dinge isafhanklik van die grond en ook van lug, water ensonlig. Ons moet dus ons grond oppas.

Vaslegging3. Help leerders om ’n klaskopkaart te maak van alles wat hulle van grond weet.

4. Leerders kopieer die kopkaart in hul boeke.

Wat is bogrond? (LU 2)

Bogrond bevat humus

Ondergrond

Rots

GROND - WAT ONS DAARVAN WEET

jy kan dit ruik daar is klippe daarin

ons loop daarop

ons plant goed daarindit is vuil

die wind kan dit rond waaions speel daarmee

molle leef daaronder

GROND

Inleiding1. Bring ’n verskeidenheid monsters (voorbeelde) van klippe en rotse klas

toe (of vra leerders om dit te bring).2. Let Wel: Baie leerders sal stukkies baksteen of beton bring. Dit is

mensgemaakte stowwe. Dit is nie natuurlike rotsmonsters nie. Helpleerders om daartussen te onderskei.

3. Maak seker elke groep het twee of drie verskillende stukkies rots om nate kyk. As hulle monsters van baksteen of beton het, verduidelik dat ditnie natuurlike klippe is nie. Verwyder dit.

4. Help leerders om hul stukkies rots te beskryf. Gee hulle woordeskat omdit te doen. Hulle hoef nie die wetenskaplike name van die verskillendesoorte rotse te ken nie.

Woordelysgritty hlalutye grinterig rough rhabaza grofflaky cwecwana vlokkerigsmooth igudile gladgrainy nkozwana korrelrigsharp bukhali skerphard qinile hardbrown mdaka bruinblack mnyama swartgrey ngwevu grysyellow mthubi geel

K Sand, slik en klei is gronddeeltjies en kom van rots af.

K Rotse word deur ’n proses van “verwering” in stukkies opgebreek.

K Rotse neem duisende jare om genoeg te “verweer” om ’n klein lagie grond te vorm.

K Verskillende rotse maak verskillende soorte gronddeeltjies.

K Die meeste bogrond bevat deeltjies van meer as een soort rots.

K Sand-, slik- en kleideeltjies het hul eie spesifieke eienskappe.

Sleutelbegrippe

6

Gronddeeltjies kom van rotse af (LU 2)2

Onderwyserstaak

Verskillende soorte gronddeeltjies1. Neem enige twee klippe en vryf dit teen mekaar om gronddeeltjies te maak.

2. Maak jou gronddeeltjies nat met ’n paar druppels water.

3. Rol die gronddeeltjies in jou hand en beantwoord dan die vrae in die tabelhieronder.

4. Doen dieselfde met die sand en die klei.

Verskillende gronddeeltjies

7

VoorbereidingGee leerders die volgende:

K Rotsmonsters

K Stukkies skoon wit papier

K ’n Paar teelepels sand

K ’n Stukkie nat klei (jy kan klei by handwerkwinkels of by ’n verskaffer vanCape Pottery Supplies in jou omgewing koop).

dis harde werk om selfsnet ’n bietjie grond temaak!

dis moeilik!

dit maak my warm en

moeg om so te vryf.

VRAE Gronddeeltjiesvan my klippe

Klei Sand

Voel dit korrelrig? Ja Nee Ja

Voel dit taai? Nee Ja Nee

Voel dit glad? Nee Ja Nee

Kan jy dit in worsies rol? Nee Ja Nee

Kan jy dit in ringe buig? Nee Ja Nee

Onderwyserstaak

Leerdertaak Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 42

5. Is jou grond soos klei?Nee, my grond is nie soos klei nie, want dit is nie taai nie. En ek kan dit nie in worsies rol of in ringe buig nie. Dit voel korrelrig.

6. Is jou grond soos sand?Ja, my grond is soos sand, want dit is korrelrig en ek kan dit nie in ringe of worsies rol nie.

8

Verduidelik aan leerders dat toe hulle na die grond gekyk het, dit gevoel heten uitgevind het wat dit kan doen, hulle uitgevind het wat die eienskappevan hul grond is.

Help leerders om die volgende skryftaak en vrae in hul boeke te voltooi.

Onderwyserstaak

1. Beskryf sommige van die eienskappe van die grond wat jy van die klippe gemaakhet. Begin só:

Vandag het ons klippe teen mekaar gevryf en gronddeeltjies gemaak. Dit is dieeienskappe van my grond:

Die kleur van my grond is grys.

Dit voel korrelrig.

Dit is soos sand, want dit voel nie glad nie. Ek kan dit nie in worsies en ringe rol nie.

2. Vrae

a. Lyk al jou gronddeeltjies eenders? Skryf om jou antwoord te verduidelik.Nee, al die gronddeeltjies lyk nie eenders nie. Dit is so omdat dit van verskillende klippe kom.

b. Hoe lank sal dit jou neem om een koppie grond te maak, dink jy?Dit sal baie, baie lank neem.

c. Hoe lank het dit die natuur geneem om al die grond in die skooltuin te maak,dink jy?Dit het die natuur miljoene jare geneem om al die grond in ons skooltuin te maak.

Leerderskryftaak

die grond vanmy klippe ismeer soos

klei.

ek kan dit nie metmy sand doen nie.

kyk! dit moet kleiwees, want ekkan dit in ’nworsie rol.

9

VasleggingVerduidelikBogrond bestaan uit verskillende soorte deeltjies. Dit is gemeng met humus(kompos). Humus bestaan uit verrotte dooie plante en diere in die grond.Humus bevat ook mikro-organismes, wat bakterieë en swamme genoemword, wat help om die dooie plante en diere te laat verrot.

Die volgende is die deeltjies wat saam met humus gemeng is om onsbogrond te maak.

Die drie soorte deeltjies waaruit grond bestaan, is:

Sand Grootte van deeltjie: tot 2 mm

Jy kan 10’e op ’n speldekop pas

Slik Grootte van deeltjie: 0,05 tot 0,002 mm


Klei Grootte van deeltjie is kleiner as 0,002 mm


Alle bogrond in die tuin is ’n mengselvan hierdie drie deeltjies:Sand

K Groot deeltjies

K Groot lugruimtes tussen die deeltjies

Slik

K Kleiner deeltjies as sand, maar groter as klei

K Kleiner lugruimtes tussen die deeltjies

Klei

K Klein deeltjies

K Klein lugruimtes tussen diedeeltjies

Tekstuur van dieverskillende deeltjiesK Sand voel skerp, korrelrig en grinterig.

K Slik voel baie glad en syerig selfs wanneer dit nat is.

K Klei voel fyn en poeierig wanneer dit droog is en dit voel taai wanneer ditnat is.

Let WelSlikk Ons het nie ’n voorbeeld van suiwer slik gehad nie. ’n Mens kan wel slik kry. Dit is

die grond wat agter ’n motor opwaai en die agterruit vuil maak wanneer jy op ’ngrondpad ry (sand is te swaar en klei is te taai). Slik voel baie glad en poeierig.

Sand

Slik

Klei

werklike groottesoos dié van ’nspeldekop

InleidingVerduidelik die volgende aan die leerders:

Die natuur maak grond deur rotse te verweer.

1. Rots word in die natuur in deeltjies afgebreek deur ’n proses watverwering genoem word. Verwering kan op baie verskillende maniereplaasvind.

Byvoorbeeld

– Die wind waai sand teen rotse en dit maal die rotse stadig in kleinerdeeltjies.

– Soms groei bome naby rotse. Die boomwortels groei in krake in die rotseen dit breek die rotse stadig uitmekaar.

– Rotse rol teen berge af wanneer dit baie swaar reën. Die rotse word insnelvloeiende riviere afgespoel. Kleiner stukkies rots breek af. Die rotseen klippe wat jy in hierdie snelvloeiende riviere kry, is gewoonlik glad enrond omdat dit teen mekaar stamp en rol.

– Rotse word bedags warm in die son. Snags koel dit weer af. Hierdieverhitting en afkoeling wat aanhoudend plaasvind, veroorsaak dat dierotse kraak en breek.

– Elke soort rots maak sy eie soort gronddeeltjies. Die deeltjies spoel inriviere af wanneer daar vloede is en sak af. Wanneer hierdie deeltjies metander gronddeeltjies meng, vorm dit goeie grond.

2. Grond is belangrik vir ons. Ons almal is afhanklik van grond om kos tekweek. Plante en diere is ook afhanklik van grond.

VoorbereidingVra leerders om ’n sakkie grond van die huis af te bring. Verduidelik dat onsverskillende soorte grond van verskillende plekke wil vergelyk. Maak sekerdat jy of die leerders grond van verskillende plekke en ook van die skooltuinbring.

K Daar is verskillende soorte bogrond.K Elke soort bogrond het sy eie eienskappe: voorkoms, tekstuur en reuk.K Elke soort bogrond het sy eie eienskappe om water te hou.K Grond is ’n mengsel van:

– fyn deeltjies soos sand, klei en slik– water– verrotte plant- en dierematerie (humus)– minerale.

K Verskillende grond het verskillende verhoudings deeltjies en humus.

Sleutelbegrippe

10

Vind meer uit oor die bogrond intuine (LU2)

3

Onderwyserstaak

11

SOORTEGROND

Hoe voel die grondas jy dit tussen jou

vingers vryf?

How does the soilfeel between your

fingers?

Uvakala njani umhlaba xagronduwuva ngesandla?

Dit voel grof – ditis vol kleinklippies.

It feels coarse – itis full of smallstones.

Uvakala unezigaqa.Unamatye amaninzi amancinci.

Dit voel korrelrig –die deeltjies isnogal groot (sooskorrels suiker).

It feels gritty – the particles are quitebig (like big grainsof sugar).

Uvakala rhabaxaunamahlalutyeamakhulwana.

Dit voel korrelrig –die sanddeeltjies isklein.

It feels gritty – thesand particles aresmall.

Uvakala rhabaxa,amahlalutye esantimancinci.

Dit voel glad – diedeeltjies is baiefyn.

It feels smooth –the particles arevery fine.

Uvakala mpuluswaunamahlalutyana.

Dit voel taai as ditnat is – diedeeltjies is baieklein. As dit droogis, voel dit soos ’nfyn poeier.

It feels sticky whenwet – the particlesare very small.When it is dry itfeels like a finepowder.

Uvakala ncangathixa umanzi,amahlalutyemancinci. Xawomile uvakal njenge phawda.


Beskryf ons bogrond1. Hou ’n monster (klein bietjie) grond in jou hand. Rol dit in jou hand.

2. Bespreek hierdie vrae:– Hoe ruik dit?– Wat kan jy daarin sien?– Waar kom dit vandaan, dink jy?– Hoe is dit gemaak?

3. Hoe voel jou grond. Is dit korrelrig soos sand, taai soos klei, of glad en stowwerigsoos slik?

4. Gebruik die tabel hieronder om jou te help besluit watter soort grond dit is.

5. Skryf om te verduidelik watter soort grond jy het. My grondMy grond is growwe, sanderige grond, want dit voel korrelrig en die deeltjies is groot soossuikerkorrels.

12

1 Verduidelik

Wanneer ons wil uitvind uit watter soort deeltjies ons grond bestaan, kanons ’n grondontleding doen. In ’n grondontleding voeg ons water by ’nkoppie grond in ’n bottel. Ons skud dit en dan sak die deeltjies in diegrond na ’n rukkie in afsonderlike lae af.

2. Voorbereiding

Gee die volgende toerusting aan leerders in groepe:

– 1 grondmonster (1 koppie grond) ( elke groep moet ’n monster van ’nverskillende plek hê

– 1 groot koffiebottel met deksel

– water om die bottel vol te maak.

3. Die deeltjies sal altyd op die volgende manier afsak.

kyk! swaar klippies heel onder.sand bo-op dit ... dan slik ... kleindeeltjies klei, en die humus dryf!

Onderwyserstaak

Ontleed my grond1. Gooi een koppie grond in ’n leë koffiebottel.

2. Maak die bottel vol water en sit die deksel op.

3. Skud die bottel baie goed sodat die grond en water meng.

4. Laat dit ’n paar uur staan sodat die mengsel kan afsak.

5. Kan jy die verskillende lae gronddeeltjies sien?

6. Teken die bottel en die lae grond daarin. Skryf byskrifte by die lae.

LeerdertaakTaakkaart om te fotokopieer op bladsy 45

Vrae

1. Watter soort deeltjies het die grootste laag in jou grond gevorm?Sand

2. Is jou grond meestal sanderig, slikkerig of kleierig, of is dit ’n gelyke mengsel van al drie?Sanderig

13

watervoeg

grond by…roer of

skud … wag …

humus – stokkies, blare en gras

water

klei – kleinste deeltjies

slik – klein deeltjies

sand – groter deeltjies

stones – grootste deeltjies

die verskillende soorte deeltjies in mygrond

Ontleed my grondEk het ’n koppie van my grond met water gemeng.

Na die grond afgesak het, kon ek vyf lae deeltjies sien.

Die klein klippies het na die onderste laag afgesak. Dit is die grootste en swaarste deeltjies.

Die volgende laag wat afgesak het, was die sanddeeltjies. Sanddeeltjies is kleiner as klippies.

Die volgende laag wat afgesak het, was die slikdeeltjies. Dit is kleiner as sanddeeltjies.

Die volgende laag wat afgesak het, was die kleideeltjies. Kleideeltjies is die kleinste deeltjies.

Klei maak die water modderig.

Uiteindelik het die stokkies, blare en gras na die oppervlak gedryf. Die stokkies, blare en gras

word humus genoem.

14

Verduidelik

1. Na die leerders hul grond in ’n koffiebottel met water gemeng het, tekenjy ’n prent van die verskillende lae op die bord. Verduidelik dat dit onslaat sien uit watter verskillende deeltjies ons grond bestaan, want dit isnou in verskillende lae. Ons kan ook uit die dikte van die laag sienhoeveel van elke soort deeltjie ons het.

Verduidelik die volgende:

K Grond is ’n mengsel van fyn deeltjies, wat in lae afsak wanneer dit metwater gemeng word.

K Die grootste deeltjies (klippies en sand) sak eerste na die bodem af.

K Kleiner deeltjies (slik) sak volgende af.

K Die kleinste deeltjies (klei) bly ’n ruk lank in die water hang voor dit afsak.Die klei laat die water modderig lyk.

K Die humus (stukkies verrotte plante) dryf bo-op die water.

K Die bestanddele van grond sak altyd in daardie volgorde af.

K Sommige grond het nie al drie soorte deeltjies daarin nie – dit kan nettwee hê. Byvoorbeeld, sanderige kleigrond kan net sand- en kleideeltjiesdaarin hê.

VasleggingDoen die volgende skryftaak saam met jou leerders. Hulle moet dieskryftaak in hul boeke doen.

Onderwyserstaak

Leerderskryftaak

15

Verduidelik dat die beste soort grond om in teplant, leemgrond genoem word.

Leemgrond is ’n mengsel van sand, slik en klei in die volgende verhouding:

K klei: 8–28%

K slik: 28–50%

K sand: 25–52%.

Leemgrond bevat ook humus.

Waarom is leemgrond die beste om in te plant?Die kleideeltjies hou die water sodat die grond nooit heeltemal uitdroog nie.Die sanddeeltjies laat oortollige water uit die grond dreineer en die ruimtestussen die deeltjies vang lug in die grond vas, wat dit lig en sag maak. Dieklei en slik en verrotte humus bevat mineraal soute, wat plante help groei.

Onderwyserstaak

Voorbereiding vir die assesseringstaakGee aan die leerders twee baie verskillende grondmonsters vanverskillende plekke om die volgende taak te doen. Ons wil hê hulle moetsien dat grond van verskillende plekke verskillende verhoudings van diedrie deeltjies het.

m Leerders hoef nie hierdie verhoudings teken nie. Die belangrike ding wat hullemoet weet, is dat leemgrond ’n mengselvan al drie soorte gronddeeltjies enhumus is. Dit is die beste soort grond omin te plant.

m Handboeke noem dikwels glad nie sliknie, wat verwarrend kan wees. Slik is ’nnoodsaaklike deel van vrugbare grond.

Let Wel

Verskillende soorte grond verskil van mekaar

k Grond van een gebied kan baie verskillend van grond van ’n anderplek wees. Byvoorbeeld, grond van Khayelitsha bevat meestal sand,want die woongebied is op ’n sandduin gebou. Dit beteken jy sal nie’n laag klei kry wanneer jy daardie grond ontleed nie. Die laag slik isook baie dun. Grond wat ’n groot verhouding sand het, wordsanderige grond genoem. Ander grond kan meestal klei bevat. Ditword kleigrond genoem. Grond naby riviere se vloedvlaktes kan baieslik bevat.

k Grond word as arm grond beskou wanneer dit nie ’n goeie mengselvan al drie deeltjies bevat nie. Mense sukkel om plante in arm grondte laat groei. Dit is waarom ons kompos en bemesting in die grond sit.

Let Wel

Onderwyserstaak

Assesseringstaak vir LU2 (AS 1 & 2)Hierdie assesseringstaak kan ook as ’n ondersoek vir LU1 (AS 2 & 3) aangepas word.

Vergelyk twee monsters bogrond1. Meet een koppie van elkeen van die twee verskillende soorte grond.

2. Sit elke koppie grond in ’n afsonderlike koffiebottel en maak dit vol water. Sit diedeksels op en skud die bottels goed.

3. Laat die mengsels ’n paar uur staan.

4. Teken en benoem elke bottel grond. Wys die verskillende lae deeltjies.

5. Beantwoord die vrae oor elke soort grond.

Vergelyk twee verskillende soorte grond (LU2)

16

GROND A GROND B

humus

water

sand

klippies

humus

water

kleisliksand

klippies

1. Wat is die dunste laag in hierdie grond?(Klippies)

2. Wat is die dikste laag? (Sand)3. Het hierdie grond al drie soorte

gronddeeltjies daarin? (Nee)4. Watter naam beskryf hierdie grond die

beste?l Klipperige grondl7 Growwe sanderige grondl Fyn sanderige grondl Slikkerige grondl Kleigrondl Leemgrond

1. Wat is die dunste laag in hierdie grond?(Slik)

2. Wat is die dikste laag? (Klei)3. Het hierdie grond al drie soorte

gronddeeltjies daarin? (Nee)4. Watter naam beskryf hierdie grond die

beste? l Klipperige grondl Growwe sanderige grondl Fyn sanderige grondl Slikkerige grondl Kleigrond l7 Leemgrond

Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 46

Assesseringstaak vir LU2 (AS 1 & 2) (vervolg)5. Teken en skryf om sommige dinge wat jy oor grond geleer het te verduidelik.

Verduidelik waarom jy dit interessant gevind het.

6. Bonusvrae

K Wat is leemgrond?

K Waarom is dit die beste soort grond om in te plant?

17

18

Assessering vir LU2

Assesseringstake Kriteria

AS 1 & 2Teken die laegronddeeltjies in diebottel

Die tekening moet:

k duidelike lyne hê en groot genoeg wees ombesonderhede te toon

k die verskillende lae grond korrek aandui

k in die tekening ’n idee gee van die deeltjies se groottesen die volgorde waarin die verskillende grootte deeltjiesafsak, naamlik die groter deeltjies onder, gevolg deurkleiner deeltjies bo.

Benoem die laegronddeeltjies

Die byskrifte moet:

k korrek na elke laag wys

k die regte naam van elke laag en die apparaat gee enkernwoorde gebruik, soos: klippies, klei, slik, sand,humus, water, koffiebottel.

AS 2

Voltooi vrae

Skryf en teken oor wathulle geleer het

(Vir ’n kode 4 of 80% enmeer, gebruik bonusvrae)

Die antwoorde moet die volgende toon:

k Korrekte vertolking van die dikte van die lae.

k Korrekte begrip van die name vir die verskillende soortegrond. Ons benoem grond volgens die soort deeltjieswat die grootste laag vorm wanneer ons die grondontleed. Byvoorbeeld, sanderige grond bevat ’n grootverhouding sanddeeltjies.

k Korrekte gebruik van die terminologie, bv. slik, klei,kleigrond, slikkerige grond, klipperige grond.

k Korrekte inligting oor grond.

k Die skryfstukke moet ook leerders se vermoë toon omafsonderlike stukkies inligting saam te vat in ’nduidelike en korrekte verduideliking van wat hulleinteressant gevind het en waarom.

k Leemgrond is ’n mengsel van al drie deeltjies enhumus.

k Plante groei om die volgende redes goed in leemgrond:– Die kleideeltjies hou water vir die plante. – Water kan tussen die sanddeeltjies in die grond

afsink sodat boomwortels dit kan gebruik.– Daar is lug tussen die sanddeeltjies wat die grond

sag en lig maak sodat die wortels kan groei en saad daardeur boontoe kan druk.

– Humus hou die grond klam.– Slik en humus verskaf mineraal soute vir die

plante.

19

’n Skakel met Sosiale Wetenskappe

Hoe gronddeeltjies langs die oewers van die Nylrivier afsakLees en verduidelik die volgende aan die leerders:

Julle almal het al in Aardrykskunde en Geskiedenis van die Nyl geleer.

Ons almal weet dat mense reeds eeue lank aan die oewers van die Nyl woon. Dit is omdat die rivier oorstroom en ditdie grond naby die rivier vrugbaar maak.

Wanneer die rivier oorstroom, dra die water grond daarmee saam. Wanneer die rivier oorstroom en die water oor die oewers begin vloei, is die eerste deeltjies wat afsak die sanddeeltjies. Dit sak na aan die rivier af en vorm ’n sanderige strand. Slik en klei, die ligter gronddeeltjies, bly in die water dryf. Die vloedwater dra die slik- en kleideeltjies oor die rivieroewers. Die slik sak volgende af en vorm vrugbare grond waar die mense gewasse kan kweek. Die klei sak eers af wanneer die vloedwater verder van die rivier versprei het. Mense gebruik hierdie klei om erdewerk en bakstene en pleister vir hul huise te maak. Die vloedwater van die Nyl maak dit dus moontlik vir mense om suksesvol daar te woon en alles wat hulle nodig het, van die rivier te kry.

Wat anders gee die Nyl vir die mense, dink jy?

Kaïro

Vrugbarevloedvlakte

Nylrivier

Aswandam-wal

Middellandse See

Dinge om oor na te dinkk Weet jy van ’n rivier wat in diereënseisoen oorstroom of woon jyna aan ’n rivier wat somsoorstroom?k Help alle oorstromende riviere diemense wat daar naby woon opdieselfde manier as die Nyl?

Die groot piramides van Giza aan die oewer van die Nylrivier ’n Satellietfoto van die Nylrivier

K Verskillende grond is in staat om verskillende hoeveelhede water te hou.

K Sanderige grond hou nie goed water nie, want die water loop weg deur die ruimtestussen die deeltjies.

K Kleigrond hou goed water, want die ruimtes tussen die deeltjies is kleiner.

K Humus in die grond absorbeer ook water.

Sleutelbegrippe

20

Hoeveel water hou ons grond? (LU 1)4

Wat weet ons reeds oorgrond?

Wat wil ons nog oor grondweet en uitvind?

* Ons is afhanklik van grond.* Grond bestaan uit deeltjies.* Grond kom van verweerde rotse.* Grond is ’n mengsel van sand, klei

en slik.* Grond bevat humus.* Leemgrond is goed om plante in te

kweek.* Klei is taai en ons kan dit in worsies

en ringe rol.* Sand is grof en korrelrig.* Slik is glad en syerig.

* Watter soort grond is die beste omplante in te kweek? …T

* Van watter soort rotse kom kleideeltjies?…N

* Van watter soort rotse komsanddeeltjies? …N

* Wat maak die beste soort humus? …T* Waarom verryk humus die grond? …N* Waarom bly sommige soorte grond

altyd klam? …N* Waarom droog sommige soorte grond

vinnig uit? …N* Watter soort grond hou water die beste?

…T

Verduidelik aan die leerders dat ons verskillende soorte grond gaanondersoek om uit te vind hoeveel water elkeen kan hou.

Onderwyserstaak

Onderwyserstaak

InleidingVerdeel die bord in twee kolomme.

1. Vra leerders om vir jou te sê wat hulle tot dusver oor grond geleer het.Skryf hul idees in die linkerkolom.

2. Vra hulle dan om te sê wat hulle nog oor grond wil weet en wil uitvind.Skryf dit as vrae in die tweede kolom. Vra leerders om vir jou te sê wattervrae se antwoorde ons in boeke kan kry – dit is vrae waaroor onsnavorsing kan doen. Skryf ’n “N” langs hierdie vrae. Vra watter vrae onskan ondersoek om die antwoorde in die klaskamer te kry – dit istoetsbare vrae. Skryf ’n “T” langs hierdie vrae.

Voorbereiding vir die ondersoekassessering (vir LU1 AS 1 & 2)

1. Gee die volgende apparaat vir die leerders:

2. Deel die leerdertaakkaart uit en help leerders om dit te lees.

3. Laat die leerders in groepe werk om die instruksies uit te voer en dieapparaat te gebruik.

4. Help leerders om die afmetings en die berekening te doen.

21

3 bekers of babakosflessies

3 stukkefiltreerpapier

3 tregters

horlosie

3 maatsilinders

teelepel koerantpapier

beker water

Hoeveel water hou verskillende soorte grond?

Vir AS11. Skryf twee dinge neer wat jy by die huis oor jou grond kan uitvind.

Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 48Leerdertaak

22

Afmetings Kleigrond Sanderigegrond

Leem-grond

Hoeveel water het jy in die grond gegooi (ml)?

Hoeveel water het in die maatsilinder gedrup (ml)?

Bereken hoeveel water in die grond gebly het (ml)?

Vir AS2Metode

1. Teken die tabel hieronder in jou werkboek oor en teken jouwaarnemings aan.

2. Vou die filtreerpapier en sit dit in die tregter. Stel die tregter enmaatsilinder dan op soos hier links.

3. Maak die tregter vol droë, sanderige grond (maak seker dat daar nieklonte is nie).

4. Meet 100 ml water in ’n beker of babakosflessie. Gooi die water stadigin die middel van die grond.

5. Na ’n rukkie sal die water deur die grond in die maatsilinder begin drup.

6. Wag tot die water ophou drup en teken dan aan. Meet hoeveel water indie maatsilinder is.

7. Bereken hoeveel water in die grond gebly het. (Die hoeveelheid waterwat in die grond gegooi is (100 ml) – die hoeveelheid water in diesilinder = die hoeveelheid water wat die grond gehou het.)

8. Teken jou afmetings in die tabel aan en doen die berekening.

9. Doen dieselfde vir die kleigrond en die leemgrond.

Sit die tregterin die maat-silinder.

Vir AS3Vrae

1. Watter soort grond laat die meeste water daardeur drup? (Sanderige grond)2. Watter soort grond hou die minste water? (Sanderige grond)3. Watter soort grond laat net ’n klein bietjie water daardeur drup? (Kleigrond)4. Watter soort grond hou die meeste water? (Kleigrond)5. Wat kan jy sê oor leemgrond en hoe dit water hou?

(Die leemgrond hou meer water as die sand, maar minder as die klei.)

Bonusvrae vir 80% of meer1. Waarom laat sommige grond die water maklik daardeur drup, dink jy?

(As die grond baie groot sanddeeltjies het, kan die water deur die lugruimtes tussen die deeltjiesafsink.)

2. Is dit ’n goeie of slegte ding vir grond om die water maklik te laat weg dreineer? (Soms is dit ’n goeie ding dat grond maklik dreineer, want die reënwater sink dan af en dieplante met diep wortels kan dit gebruik. Soms wanneer daar ’n droogte is, is dit beter as diegrond die water hou, want plante kan dit dan stadig gebruik en so die droogte oorleef. Klei wordook gebruik om plaasdamme uit te voer sodat die water nie weg dreineer nie.)

23

Assesseringstaak Kriteria

AS 1 Wat kan ons by die huisoor grond uitvind?

Die leerders se idees kan inligting oor die volgende insluit:k kleur en tekstuur van die grondk ontleding van die grond om die samestelling daarvan te

toon, d.w.s. hoeveel sand, klei, slik en humus in die grondis

k watter soort plante en diere in hul grond voorkom.

AS 2 Voer ’n prosedure uitLeerders moet dievolgende doen:

k Volg die instruksies korrek.k Gebruik die apparaat korrek.k Doen akkurate afmetings.k Teken die afmetings korrek aan.k Bereken die volume water wat die grond hou, korrek.

AS 3Beantwoord vrae oorhul bevindinge

Bonusvrae vir 80 % ofmeer

Leerders moet wys hulle verstaan die volgende:k Sanderige grond hou die minste water. k Kleigrond hou die meeste water. k Leemgrond hou meer water as sand, maar minder as klei.

k Verstaan en verduidelik dat sanderige grond water niegoed hou nie, want die lugruimtes tussen die deeltjies isgroot en die water dreineer daardeur.

k Gee ten minste een goeie rede en een slegte rede waaromhulle dink dat dit goed is as grond water maklik laatdreineer.

Assessering vir LU1

VasleggingVerduidelik die volgende aan die leerders. Help hulle omaantekeninge hieroor in hul werkboeke te skryf.

Wat het ons geleer?Sommige grond dreineer vinniger as ander. Om te “dreineer”beteken om die water deur te laat beweeg.

K Sanderige grond dreineer vinnig, want dit het groot ruimtestussen die groot sanddeeltjies. Sanderige grond hou niewater nie. Dit droog vinnig uit en dit is dus moeilik omgewasse in sanderige grond te kweek.

K Kleigrond dreineer stadig, want die ruimtes tussen diedeeltjies is baie klein. Klei hou baie water; dus is daar minplek oor vir lug. Plante groei moeilik in grond wat nie lugbevat nie.

K Leemgrond dreineer beter as klei, maar nie soos goed assanderige grond nie. Leemgrond hou wel water, maar daaris ook plek oor vir lug. Leemgrond is die beste om gewassein te kweek.

Leem ( groot en kleindeeltjies, het minder lug assand, maar meer lug as klei

Klei ( klein deeltjies het kleinlugruimtes

Sand ( groot deeltjies hetgroot lugruimtes

Inleiding1. Vra

K Wat maak grond goed?

K Waarom moet ons goeie grond hê?

K Wat het goeie grond nodig?

2. Help leerders om ’n kopkaart oor goeie grond te maak. Byvoorbeeld:

K Erdwurms kom in die grond voor.

K Erdwurms is noodsaaklik om die grond goed te hou.

K Erdwurms help die grond op die volgende maniere:– Hulle dolwe die grond om en meng dit.– Water en lug kan die grond deur hul tonnels binnegaan.– Hulle eet dooie blare en gras en bemes die grond met hul mis.

Sleutelbegrippe

24

Wat doen erdwurms in die grond?(LU 1 & LU2)

5

Oor goeie grondGoeie grond het altyd sand, klei en slik daarin. Dit bevat humus(stukkies dooie plante en diere), lug en water. Goeie grond hetook erdwurms wat daarin woon.Ons het goeie grond nodig sodat plante daarin kan groei en aanalle diere (ook mense) die nodige kos en skuiling kan gee.

sag

goeiegrond

ons kan dingedaarin kweek

kompos

los

water

fyn

maklik omop te spit

mengsel van deeltjies

Onderwyserstaak

25

Voorbereiding1. Gee aan elke groep ’n erdwurm. Sit dit op ’n

skoon plastiekroomysdeksel (of ’n anderdeksel) met genoeg ruimte vir die erdwurm omrond te beweeg. Sit ’n druppel water op dieerdwurm. Erdwurms haal deur hul vel asem enhulle sal doodgaan as hul vel uitdroog.

2. Help leerders om hul erdwurms te benoem ente beskryf hoe hulle beweeg.

Baie klein haartjies op elkesegment wat met beweging help

k Verduidelik dat erdwurms heeltemalonskadelik is. Hulle kan jou nie byt ofbesmet nie. Ons moet hulle versigtighanteer, want hulle het ’n delikate vel,wat hulle vir asemhaling gebruik.Hulle hou nie van lig nie; dus moetons hulle nie lank uit die grond hounie. Ons sit hulle terug in die grondwanneer ons hulle waargeneem het.

Let Wel

neee!

hayi bo!

waarom kronkel hy

so?

Hierdie deelis die kop

Sagte, slymerige vel

Saaltjie (waar diegeslagsopeninge vireiers en sperm is)

Segmente

Hierdie deel is die stert

Onderwyserstaak

Neem ons erdwurms waar1. Sit jou erdwurm op ’n skoon plastiekdeksel.

Sit ’n paar druppels water daarop.

2. Kyk noukeurig na jou erdwurm:

K Wat is die voorkant en wat is die agterkant?

K Hoe weet jy wat die voorkant is en wat die agterkant is?

K Kyk hoe die erdwurm beweeg.

3. Teken ’n prent van jou erdwurm. Benoem die voorkant en die agterkant en enige ander dele wat jy kan sien.

4. Beskryf in jou eie taal hoe die erdwurm beweeg.

Hoe my erdwurm beweeg

Ek het gekyk hoe my erdwurm beweeg. Dit is hoe hy beweeg. Hy

stoot sy voorkant vorentoe asof hy strek. Hy raak lank en maer.

Hy hou met sy voorkant vas en trek sy agterkant vorentoe.

Wanneer hy trek, raak hy kort en vet.

Leerdertaak

ooo! hyvoel koud!


26

Lees oor en verduidelik erdwurms

1. Lees “Dit is ’n erdwurm” met die leerders. Sien bladsy 44–46.

2. Help leerders om ’n wurmhuis te maak.

Maak ’n wurmhuisHierdie assesseringstaak kan ook as ’n ondersoek vir LU1 (AS 2 & 3)aangepas word.

Ondersoek wat erdwurms in die grond doen1. Wys leerders hoe om ’n wurmhuis van afwisselende lae leemgrond en

sand te maak. Daar moet klippies onder wees.

2. Sit vars blare bo-op vir kos.

3. Sit die erdwurms in.

4. Hou die grond klam deur ’n bietjie water by te voeg. Bedek die helewurmhuis met koerantpapier (erdwurms hou daarvan om in die donker tewees).

5. Kyk ná ’n week en daarna elke paar dae wat gebeur.

Afgesnyde koeldrankbottel

Blare vir kos

Sand

Grond

Sand

Grond

Klippies

Gaatjies

Onderwyserstaak

27

1. Maak ’n wurmhuis met jou groep. Maak dit met koerantpapier toe vir 1–3 weke.

Wat doen erdwurms in die grond?

2. Skryf sinne om te verduidelik wat erdwurms aan die grond gedoen het.

Die erdwurms het gaatjies en tonnels in die grond gemaak.Die erdwurms het die grond gemeng en droë blare en gras in die grond in geneem.

3. Waarom moet ons erdwurms in ons grond hê?Ons moet erdwurms in ons grond hê, want hulle meng dit en maak gaatjies vir lug en water. Hulle bemes ook die grond met hul mis.

4. Waarom moet ons goeie grond hê?

Ons moet goeie grond hê sodat plante daarin kan groei.Ons kweek plante vir kos. Plante, soos bome, is plekke waar diere kan woon en skuil. Ons het goeie grond nodig sodat saad kan groei. Sonder goeie grond sal ons almal doodgaan, want ons sal nie kos kan kweek nie.

VasleggingVrae vir bespreking

K Waarom is grond so belangrik?

K Waarom moet ons almal ons grond oppas?

K Wat kan ons by ons grond sit om dit beter te maak?

K Wat is die beste manier om ons grond op te pas?

Voor Na

Teken

Die wurmhuis voordat ons erdwurmsdaarin gesit het

Teken

Die wurmhuis nadat ons erdwurmsdaarin gesit het

Afgesnydekoeldrankbottel

Blare vir kos

Sand

Grond

Sand

Grond

Klippies

Gaatjies

Erdwurms hetblare in diegrond getrek

Grond wordmet sandgemeng

Erdwurms inhul tonnels


1. Stel woordeskat oor werk met grond bekend.

2. Deel fotokopieë van die volgende leesstukke uit (sien bladsy 56).

K Boerdery in landelike gebiede

K Boerdery met gereedskap

K Die kweek van rys

K Regdeur die wêreld werk mense met grond om dit voor te berei om daarin te plant.

K In verskillende dele van die wêreld gebruik mense verskillende gereedskap om diegrond te bewerk.

K Mense bemes ook die grond voor hulle gewasse plant.

Sleutelbegrippe

28

Werk met grond (LU 1 & 2)6

Woordeskat* Gereedskap – graaf, vurk, hark, skoffel,

trekker* Bemesting – chemikalieë, humus, kompos,

mis* Plant – saad, saailinge (jong plantjies),

plant in rye, gooi saad, berei die grond voor,spit, maak grond los en sag, dolwe grond om

Onderwyserstaak

A.

1. Lees “Boerdery in landelike gebiede”.

2. Pas elke paragraaf by die regte prent.

B.

1. Lees “Boerdery met gereedskap”.


C.

1. Lees “Die kweek van rys”.



29

Lees “Kompos – my kompos” op bladsy 59 met die leerders. Help hulle om “Maak jou eie kompos” op bladsy 61 te lees.

VasleggingStel aan die leerders voor dat hulle kompos by die huis maak.Dit sal omtrent ’n maand neem om goeie kompos in ’n swartsak te maak.

Onderwyserstaak

Idees vir integrasie met Lewe en Lewenswyse

K Kweek plante

Wanneer julle vegetatiewe en geslagtelike voortplanting in plante bestudeer, kan jyleerders laat kompos maak, wat hulle met hul grond van die huis af kan meng. Dankan hulle dit gebruik om steggies en saad vir Lewe en Lewenswyse te plant.

Watter mengsel van grond is die beste om in te plant? (LU1)

Dit kan ’n goeie ondersoek wees om dit uit tevind:

K Gee aan leerders ’n klompiemonsters van arm en goeie gronden sand en humus. Vra elkeen omhul eie grond in ’n polistireen-bekertjie te maak. Hulle moetverskillende hoeveelhede van elkesoort grond meng en die bestemengsel maak. Dan kan elkeleerder saad in hul grond plant.

Wanneer die saad opkom, sal hullein staat wees om te besluit wattergrond die beste is om saad in tekweek.

InleidingVra vir die leerders:

K Kan ons sonder grond lewe?

K Wat sal met ons gebeur as ons grond uitdroog en leweloos raak?

K Wat sal gebeur as al ons grond wegspoel of wegwaai?

K Waarom moet ons ons grond probeer versorg en volhoubaar gebruik?

Stel die woord volhoubaar bekend. Verduidelik dat dit die volgende beteken:

K Om iets volhoubaar te gebruik beteken om dit so te gebruik dat dieomgewing nie benadeel word nie.

K Ons gebruik die grond volhoubaar sodat dit in onshuidige en toekomstige geslagte se behoeftes kanvoorsien. Dit beteken ons bewaar die grond en doenniks wat dit benadeel nie.

Voorbereiding

1. Bring ’n houer vol voorwerpe klas toe.

2. Maak seker daar is iets daarin wat ’n balvorm het.

3. Vra leerders om na die voorwerpe in die houer tekyk.

4. Vra hulle om te wys na die voorwerp wat dieselfdevorm as die aarde het (’n sfeer).

5. Wys na die ronde voorwerp en vra: As dit die aardeis, waar is die grond?

K Ons moet die stukkie aarde waarop ons woon, versorg en volhoubaar gebruik sodatdit ons en die plante en diere om ons vir die toekoms kan onderhou.

Sleutelbegrippe

30

Gebruik my klein stukkie aardevolhoubaar (LU 3)

7

K Wys daarop dat die grond net die heel kleinste laaglos materiaal op die oppervlak van die aarde (bal) is.

K Sê vir die leerders dat jy vir hulle hul eie stukkie aardegaan gee om te versorg en volhoubaar te gebruik.

K Deel die papiersegmente van die aarde uit. Sienbladsy 64 om te fotokopieer.

K Verduidelik die volgende op die segmente:

bo-op die grond; grondoppervlak; onder die grond.

Onderwyserstaak

31

Wys na die lyn wat die grondoppervlak voorstel. Verduidelik dat die leerdersdinge wat bo-op die grond voorkom bokant die lyn moet teken, en dingewat net onder die grond voorkom onder die lyn moet teken (nie te diep nie,want die grond is ’n baie dun laag). Hulle moenie teken asof hulle op ’n stukpizza teken nie. Verduidelik dat julle later weer al die segmente bymekaargaan sit om ’n prentjie van die hele aarde te maak.

My Stukkie Aarde

bo-op die grond

onder die grond

grondoppervlak

’n stuk van die aarde

32

Assesseringstaak vir LU3 (AS 1 & 2)

Gebruik my klein stukkie aarde volhoubaar

1. Teken jou eie klein plasie of plek op jou stukkie aarde. Wys al die dinge wat saambo-op jou grond en in jou grond sal voorkom. Wys hoe alles saam sal lewe en kosen water en skuiling sal kry.

2. Teken die gereedskap wat jy sal gebruik om jou grond voor te berei en te versorg.Verduidelik waarvoor jy elke stuk gereedsklap sal gebruik.

3. Skryf oor waarom jy jou grond sal versorg om dit goed en volhoubaar te hou sodatjy altyd daar kan woon.


Leerdertaak

33

Assessering vir LU3

Consolidation

Vaslegging1. Neem al die leerders se geïllustreerde “skywe” of segmente van die

aarde in.

2. Sit dit bymekaar om die hele aarde te vorm en stal dit teen ’n groot muurof op ’n plafon in die skool uit.

3. Hierdie hele aarde behoort baie ryk en interessant te lyk.

4. Verduidelik dat die enigste plek waar daar lewe op ons planeet is, is waardie grond, lug en water ontmoet. Hierdie dun laag waar daar lewe is, metsy grond, lug en water, word die biosfeer genoem (bio = lewe;sfeer = ronde bal).

5. Wys daarop hoe belangrik die grond is om lewe op aarde te onderhou,en dit is waarom ons dit moet versorg en volhoubaar moet gebruik.

Assesseringstaak Kriteria

AS 1 Tekening van dinge wat saam op ofin die grond voorkom

Die tekening moet:

K ’n verskeidenheid plante, diere en mensetoon wat bo-op en onder die grond woon

K aspekte toon van die verwantskap tussen dieplante, diere en mense in en op die grond,byvoorbeeld: insekte wat bestuif, mense watplante kweek, mynbou, voëls wat nesmaak,muise wat knaag, erdwurms wat eet.

AS 2Tekening van gereedskap enverduideliking van gebruike

Die tekening en skryfwerk moet:

K gereedskap wys om die grond te bewerk endit te versorg, soos grawe, ploeë, tuinslange,gieters, vurke, windpompe

K byskrifte of sinne hê wat korrek verduidelikwaarvoor elke stuk gereedskap gebruikword.

AS 1Skryfwerk oor versorging van diegrond

Die skryfwerk moet begrip toon:

K van hoe om die grond te versorg, bv. om ditte ploeg, plante daarin te kweek, dit nat tegooi, dit te bemes

K daarvan dat diere in die grond voorkom enhelp om dit gesond te hou, bv. erdwurms,miere, molle, slange.

Onderwyserstaak

34

Die biosfeer

Ons het ons klein stukkies aarde bymekaargesit

1. Maak ’n skets van die aarde en wys waar die biosfeer is.

2. Benoem die biosfeer.

3. Skryf ’n paar sinne om te verduidelik waarom ons ons grond volhoubaar moetgebruik.

LeerdertaakTaakkaart om te fotokopieer op bladsy 66

DieAarde

InleidingBespreek die volgende vrae met die klas.

1. Sien ons altyd dieselfde sterre in die hemelruim? Ja, gedurende een jaar sal ons dieselfde sterre sien.

2. Vorm die sterre patrone in die hemelruim? Ja, en hierdie patrone verander nie.

3. Bly die sterre altyd in hierdie selfde patrone? Ja, die sterre se patrone bly dieselfde.

4. Wat word hierdie sterpatrone genoem? Dit word konstellasies genoem. Die Suiderkruis is ’n voorbeeld van ’n konstellasie.Die sterre van die Suiderkruis-konstellasie is altyd in die volgende patroon:

K Wanneer ons na die hemelruim opkyk, kan ons sterre sien. Die sterre verskyn in vastepatrone of rangskikkings in die hemelruim. Hierdie sterpatrone word konstellasiesgenoem.

K Die konstellasies beweeg van seisoen tot seisoen stadig oor die hemelruim.

K Mense het eers na die posisie van spesifieke konstellasies in die hemelruim gekyk omte sê watter tyd van die jaar dit is.

Sleutelbegrippe

35

Boere het eers die sterre-konstellasiesgebruik om te weet wanneer om teplant (LU 3)

8©

Aki

raFu

jii/D

MI

Die Suiderkruis-konstellasie

36

Verduidelik

1. Gebruik ’n papierdoilie of tekening om ’n konstellasie voor te stel. Jy kan’n gekoopte doilie gebruik of jou eie een maak om ’n groep sterre ofkonstellasie voor te stel, of jy kan die Suiderkruis-konstellasie (sienhierbo) op ’n stuk papier teken.

2. Die konstellasies bly altyd in dieselfde patroon. (Wys na die patroon vandie doilie of tekening.) Die hele konstellasie beweeg oor die hemelruimsoos wat die seisoene verander.

3. Demonstreer

Gebruik ’n doilie om die beweging van ’n konstellasie oor die hemelruimte demonstreer. Hou dit in jou hand en beweeg dit in ’n boog om te wyshoe dit oor die hemelruim beweeg.

Hierdie beweging word jaar na jaar herhaal. Dit beteken dat ons in ’nsekere seisoen ’n konstellasie in ’n sekere deel van die lug sal sien.

4. Verduidelik

In die verlede, voor ons horlosies en almanakke gehad het, het mense dieposisie van die sterre en konstellasies gebruik om te sê watter tyd van diejaar dit is. Hulle het ’n bekende konstellasie gesoek en wanneer hulle ditin ’n sekere posisie in die lug gesien het, het hulle geweet dit is tyd om tesaai. Later in die jaar, wanneer dieselfde konstellasie na ’n ander deel vandie hemelruim beweeg het, was dit tyd om te oes. Die sterre enkonstellasies is deur baie kulture op hierdie manier gebruik.

5. Gebruik ’n afskrif van die Astronomiekaart “Stories van die sterre” (sienbladsy 68) en lees dit of maak afskrifte vir die leerders.

6. Help leerders om die taakkaart “Boere het eers die sterrekonstellasiesgebruik om te weet wanneer om te plant” te voltooi (taakkaart op bladsy67 om te fotokopieer).

Onderwyserstaak

37

Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik om te weet wanneer om te plant

Lees die volgende paragrawe uit “Stories van die sterre” (Astronomiekaartnommer 11)en beantwoord die vrae daaroor.

1. Lees “2. Patrone in die lugruim”.

a. Wat is ’n konstellasie? Dit is ’n groep sterre wat ’n vaste patroon in die lugruim vorm.b. Noem twee konstellasies? Die Suiderkruis, Orion, Taurus, Pleiades, isiLimela, ens.

2. Lees “8. Bepaal tyd volgens die sterre”.

a. Waarom was konstellasies in die verlede belangrik vir mense? Dit het mense gehelp om te weet watter tyd van die jaar dit is.

3. Lees “6. IsiLimela of die Pleiades”.

a. Wat het mense gedoen toe hulle die isiLimela- (die Pleiades-) konstellasie gesienhet?

Hulle het geweet dit is die regte tyd om te saai.b. Wat is die ander naam vir die sterre in die storie van isiLimela?Die spit-sterre

4. Lees “5. Die Suiderkruis en die Wyser”.

a. Wat het die Venda-mense hierdie sterre in die storie van die “Suiderkruis en dieWyser” genoem?

Thutlwa of kameelperdeb. Waarom het mense hierdie sterre kameelperde genoem?Mense kon die sterre net bokant die bome sien, soos die koppe van kameelperde. c. Wat moes mense doen wanneer hulle hierdie sterre net bokant die bome gesien

het? Hulle moes gou maak en klaar saai.d. Teken die patroon van hierdie sterre hieronder:

Leerdertaak vir Lu3 Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 67

VasleggingOnderwyser en leerders skryf saam ’n paragraaf oor waarom diekonstellasies belangrik vir boere was.

38

Sien plakkaat om te fotokopieer op bladsy 68

39

PERIODE 1Aktiwiteit 1 Wat isbogrond?O Onderwyser teken

diagram op bord enverduidelik bogrond.

O Onderwyser maak ’nkopkaart op bord metleerders.

PERIODE 2Aktiwiteit 2 Gronddeel-

tjies kom van rotseO Onderwyser en leerders

ondersoek rotse enbeskryf dit.

PERIODE 3Aktiwiteit 2 vervolgO Leerders maak grond-

deeltjies deur rotse teenmekaar te vryf.

O Leerders vul tabel oorgronddeeltjies in.

PERIODE 4Aktiwiteit 2 vervolgO Onderwyser help

leerders om skryftaak tedoen en vrae in hulboeke te beantwoord.

O Onderwyser konsolideerdeur grootte en tekstuurvan deeltjies teverduidelik.

PERIODE 5Aktiwiteit 3 Vind meer uit

oor die bogrond in tuineO Onderwyser verduidelik

die proses vanverwering.

O Leerders ondersoekmonsters tuingrond enbeskryf die tekstureskriftelik.

PERIODE 6 Aktiwiteit 3 vervolgO Onderwyser verduidelik

grondontleding.O Leerders doen die

grondontleding deurgrond met water temeng.

PERIODE 7Aktiwiteit 3 vervolgO Leerders teken die lae

grond en beskryf die laein ’n paragraaf.

PERIODE 8Aktiwiteit 3 vervolg O Onderwyser stel die

idee van leemgrondbekend en verduidelikwaarom dit die beste isom in te plant.

O Onderwyser bereileerders virassesseringstaak voor.

PERIODE 9Aktiwiteit 3 vervolgO Leerders doen die

assesseringstaak virLU2

NB: Maak tyd om leerdersterugvoering te gee na jydie assesseringstaaknagesien het.

PERIODE 10Aktiwiteit 4 Hoeveelwater hou ons grond?O Onderwyser en leerders

stel vrae vir moontlikeondersoeke.

O Besluit wat getoets kanword en wat in boekenagevors moet word.

O Onderwyser bereileerders vir assesseringstaak voor.

PERIODE 11Aktiwiteit 4 vervolgO Onderwyser gee

leerders apparaat.O Leerders volg

instruksies om dieassesseringstaak virLU1 te doen.

PERIODE 12Aktiwiteit 4 vervolgO Onderwyser help

leerders om te berekenhoeveel water die grondhou.

PERIODE 13Aktiwiteit 4 vervolgO Leerders beantwoord

vrae oor hul resultate. O Onderwyser konsolideer

deur “Wat het onsgeleer?” te verduidelik.

NB: Maak tyd om leerdersterugvoering te gee na jydie assesseringstaaknagesien het.

PERIODE 14Aktiwiteit 5 Wat doenerdwurms in die grond?O Onderwyser gee

inleiding oor goeiegrond.

O Leerders neemerdwurms waar.

O Onderwyser helpleerders om hulerdwurms te teken endaaroor te skryf.

PERIODE 15Aktiwiteit 5 vervolgO Onderwyser lees oor

erdwurms met leerders. O Onderwyser help

leerders om ’nerdwurmhuis te maak.

PERIODE 16Aktiwiteit 5 vervolgO Leerders teken die

erdwurmhuis voor hulleerdwurms daarin gesithet.

O Leerders sit erdwurmsin die erdwurmhuis enbedek dit.

NB: Maak tyd vir leerdersom die huise waar teneem en na een week teteken en te skryf oor wathulle sien. O Onderwyser

konsolideer.

PERIODE 17Aktiwiteit 6 Werk metgrondO Onderwyser stel

woordeskat oor werkmet grond bekend endeel leesstukke oorlandbou uit.

O Leerders lees dieleesstukke en pas dit bydie prente.

PERIODE 18Aktiwiteit 6 vervolgO Onderwyser lees oor

kompos en maak vankompos vir leerders.

O Onderwyserkonsolideer.

PERIODE 19Aktiwiteit 7 Gebruik myklein stukkie aardevolhoubaarO Onderwyser stel vrae

bekend oor versorgingvan ons grond.

O Onderwyser vraleerders om voorwerpemet die vorm van dieaarde te kies.

O Onderwyser bereileerders vir dieassesseringstaak voor.Verduidelik wat om metdie “segment” van dieaarde te doen.

PERIODE 20Aktiwiteit 7 vervolgO Assesseringstaak vir

LU3O Leerders teken en skryf

oor hoe om hul kleinstukkie aarde te versorgen volhoubaar tegebruik.

PERIODE 21Aktiwiteit 7 vervolgO Onderwyser neem al

die segmente van dieaarde in en helpleerders om ditbymekaar te sit om ’nprent van die heleaarde te maak om uitte stal.

PERIODE 22Aktiwiteit 7 vervolgO Leerders teken ’n

skets van die aardeen toon die biosfeer.

O Leerders skryf sinneoor waarom ons onsgrond moet oppas.

NB: Maak tyd om leer-ders terugvoering tegee na jy die assesseringstaaknagesien het.

PERIODE 23Aktiwiteit 8 Boere heteers die sterrekonstella-sies gebruik om te weetwanneer om te plantO Onderwyser stel idee

van konstellasiesbekend en demon-streer hoe ’nkonstellasie oor diehemelruim beweeg.

O Leerders lees diestories van die sterreen beantwoord dievrae.

PERIODE 24Aktiwiteit 8 vervolgO Leerders lees die

stories klaar enbeantwoord die vraeoor die konstellasies.

Voorgestelde werkskema vir Die Aarde en daar buite, graad 4

40

Notas

afdeling 2Hulpmiddels vir die onderwyserLeerdertaakkaarte om te fotokopieer

TAAKKAART 1 Verskillende soorte gronddeeltjies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

TAAKKAART 2 Beskryf ons bogrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

TAAKKAART 3 Ontleed my grond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

TAAKKAART 4 Assesseringstaak vir LU1 (AS 1, 2 en 3) Vergelyk twee monsters bogrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

TAAKKAART 5 Assesseringstaak vir LU1 (AS 1, 2 en 3 Hoeveel water hou verskillende soorte grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

TAAKKAART 6 Neem ons erdwurms waar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

TAAKKAART 7 Wat doen erdwurms in die grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51

TAAKKAART 8 Lees oor hoe boere met die grond werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

TAAKKAART 9 Assesseringstaak vir LU3 (AS 1 & 2) Gebruik my klein stukkie aarde volhoubaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63

TAAKKAART 10 Maak ’n tekening om te wys waar die biosfeer is . . . . . . . . . . . . . . 66

TAAKKAART 11 Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik om te weet wanneer om te plant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

Leestekste en steunmateriaal

Dit is ’n erdwurm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

Wat eet erdwurms? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

Erdwurms in die voedselketting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

Boerdery in landelike gebiede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56

Boerdery met gereedskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

Die kweek van rys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58

Kompos – my kompos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

Maak jou eie kompos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61

My klein stukkie aarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

Stories van die sterre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

41

42

Leerdertaakkaart 1Verskillende soorte gronddeeltjies1. Neem enige twee klippe en vryf dit teen mekaar om gronddeeltjies te maak.

2. Maak jou gronddeeltjies nat met ’n paar druppels water.

3. Rol die gronddeeltjies in jou hand en beantwoord dan die vrae in die tabelhieronder.

4. Doen dieselfde met die sand en die klei.

Verskillende gronddeeltjies

5. Is jou grond soos klei?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Is jou grond soos sand?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leerdertaakkaart om te fotokopieer

dismoeilik

!

dis harde werk omselfs net ’n bietjiegrond te maak!

dit maak my warm

en moeg om so te

vryf.

VRAE Gronddeeltjiesvan my klippe

Klei Sand

Voel dit korrelrig?

Voel dit taai?

Voel dit glad?

Kan jy dit in worsies rol?

Kan jy dit in ringe buig?

43

Leerderskryftaak K Beskryf sommige van die eienskappe van die grond wat jy van die klippe gemaak

het. Begin só:

Vandag het ons klippe teen mekaar gevryf en gronddeeltjies gemaak. Dit is dieeienskappe van my grond:

Die kleur van my grond is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dit voel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dit is soos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

want . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vrae1. Lyk al jou gronddeeltjies eenders? Skryf om jou antwoord te verduidelik.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Hoe lank sal dit jou neem om een koppie grond te maak, dink jy?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Hoe lank het dit die natuur geneem om al die grond in die skooltuin te maak, dinkjy?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leerdertaak 1 vervolg

44

Leerdertaakkaart 2Beskryf ons bogrond1. Hou ’n monster (klein bietjie) grond in jou hand. Rol dit in jou hand.

2. Bespreek hierdie vrae:– Hoe ruik dit?– Wat kan jy daarin sien?– Waar kom dit vandaan, dink jy?– Hoe is dit gemaak?

3. Hoe voel jou grond. Is dit korrelrig soos sand, taai soos klei, of glad en stowwerigsoos slik?

4. Gebruik die tabel hieronder om jou te help besluit watter soort grond dit is.

5. Skryf om te verduidelik watter soort grond jy het.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


SOORTEGROND

Hoe voel die grondas jy dit tussen jou

vingers vryf?

How does the soilfeel between your

fingers?

Uvakala njani umhlaba xagronduwuva ngesandla?

Dit voel grof – ditis vol kleinklippies.

It feels coarse – itis full of smallstones.

Uvakala unezigaqa.Unamatye amaninzi amancinci.

Dit voel korrelrig –die deeltjies isnogal groot (sooskorrels suiker).

It feels gritty – the particles are quitebig (like big grainsof sugar).

Uvakala rhabaxaunamahlalutyeamakhulwana.

Dit voel korrelrig –die sanddeeltjies isklein.

It feels gritty – thesand particles aresmall.

Uvakala rhabaxa,amahlalutye esantimancinci.

Dit voel glad – diedeeltjies is baiefyn.

It feels smooth –the particles arevery fine.

Uvakala mpuluswaunamahlalutyana.

Dit voel taai as ditnat is – diedeeltjies is baieklein. As dit droogis, voel dit soos ’nfyn poeier.

It feels sticky whenwet – the particlesare very small.When it is dry itfeels like a finepowder.

Uvakala ncangathixa umanzi,amahlalutyemancinci. Xawomile uvakal njenge phawda.

45

Leerdertaakkaart 3Ontleed my grond1. Gooi een koppie grond in ’n leë koffiebottel.

2. Maak die bottel vol water en sit die deksel op.

3. Skud die bottel baie goed sodat die grond en water meng.

4. Laat dit ’n paar uur staan sodat die mengsel kan afsak.

5. Kan jy die verskillende lae gronddeeltjies sien?

6. Teken die bottel en die lae grond daarin. Skryf byskrifte by die lae.

Die verskillende soorte deeltjies in my grond

Vrae1. Watter soort deeltjies het die grootste laag in jou grond gevorm?

2. Is jou grond meestal sanderig, slikkerig of kleierig, of is dit ’n gelyke mengsel vanal drie?

3. Verduidelik die volgorde waarin jou gronddeeltjies in die koffiebottel afgesak het.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


46

Leerdertaakkaart 4Assesseringstaak vir LU2 (AS 1 & 2) kan ook vir LU1 (AS 2 & 3)aangepas word

Vergelyk twee monsters bogrond1. Meet een koppie van elkeen van die twee verskillende soorte grond.

2. Sit elke koppie grond in ’n afsonderlike koffiebottel en maak dit vol water. Sit diedeksels op en skud die bottels goed.

3. Laat die mengsels ’n paar uur staan.

4. Teken en benoem elke bottel grond. Wys die verskillende lae deeltjies.

5. Beantwoord die vrae oor elke soort grond.


Grond A

1. Wat is die dunste laag in hierdiegrond?

2. Wat is die dikste laag?

3. Het hierdie grond al drie soortegronddeeltjies daarin?

4. Watter naam beskryf hierdie gronddie beste?

l Klipperige grond

l Growwe sanderige grond

l Fyn sanderige grond

l Slikkerige grond

l Kleigrond

l Leemgrond

Grond B

1. Wat is die dunste laag in hierdiegrond?

2. Wat is die dikste laag?

3. Het hierdie grond al drie soortegronddeeltjies daarin?

4. Watter naam beskryf hierdie gronddie beste?

l Klipperige grond

l Growwe sanderige grond

l Fyn sanderige grond

l Slikkerige grond

l Kleigrond

l Leemgrond

BA

47

5. Teken en skryf om sommige dinge wat jy oor grond geleer het te verduidelik.Verduidelik waarom jy dit interessant gevind het.

6. Bonusvrae vir 80% of meer

a. Wat is leemgrond?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b. Waarom is dit die beste soort grond om in te plant?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


48

Leerdertaakkaart 5 Assesseringstaak vir LU1

Hoeveel water hou verskillende soorte grond?1. Skryf twee dinge neer wat jy by die huis oor jou grond kan uitvind.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Metode1. Teken die tabel hieronder in jou werkboek oor en teken jou waarnemings aan.

2. Vou die filtreerpapier en sit dit in die tregter. Stel die tregter enmaatsilinder dan op soos hier regs.

3. Maak die tregter vol van die droë, sanderige grond (maak sekerdat daar nie klonte is nie).

4. Meet 100 ml water in ’n beker of babakosflessie. Gooi die waterstadig in die middel van die grond.

5. Na ’n rukkie sal die water deur die grond in die maatsilinder begindrup.

6. Wag tot die water ophou drup en teken dan aan. Meet hoeveelwater in die maatsilinder is.

7. Bereken hoeveel water in die grond gebly het. (Die hoeveelheidwater wat in die grond gegooi is (100 ml) – die hoeveelheid waterin die silinder = die hoeveelheid water wat die grond gehou het.)

8. Teken jou afmetings in die tabel aan en doen die berekening.

9. Doen dieselfde vir die kleigrond en die leemgrond.


Afmetings Kleigrond Sanderige grond Leemgrond

Hoeveel water hetjy in die grondgegooi (ml)?

Hoeveel water hetin die maatsilindergedrup (ml)?

Bereken hoeveelwater in die grondgebly het (ml)?

49

Vrae 1. Watter soort grond laat die meeste water daardeur drup?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Watter soort grond hou die minste water?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Watter soort grond laat net ’n klein bietjie water daardeur drup?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Watter soort grond hou die meeste water?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Wat kan jy sê oor leemgrond en hoe dit water hou?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bonusvrae vir 80% of meer1. Waarom laat sommige grond die water maklik deur, dink jy?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Is dit ’n goeie of slegte ding vir grond om die water maklik te laat weg dreineer?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


oo0! hyvoelkoud!

50

Leerdertaakkaart 6Neem ons erdwurms waar1. Sit jou erdwurm op ’n skoon plastiekdeksel. Sit ’n paar druppels water daarop.

2. Kyk noukeurig na jou erdwurm:

K Wat is die voorkant en wat is die agterkant?

K Hoe weet jy wat is die voorkant en wat is die agterkant?

K Kyk hoe die erdwurm beweeg.

3. Teken ’n prent van jou erdwurm. Benoem die voorkant en die agterkant en enigeander dele wat jy kan sien.

4. Beskryf in jou eie taal hoe die erdwurm beweeg.

Hoe my erdwurm beweeg

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


neee! hayi

bo!

waaromkronkelhy so?

51

Leerdertaakkaart 7Wat doen erdwurms in die grond? 1. Maak ’n wurmhuis met jou groep.

2. Maak verskillende lae grond. Sit ’n klein bietjie waterby om die grond klam te maak.

3. Sit vars blare bo-op vir kos.

4. Sit die erdwurms in.

5. Hou die grond klam deur ’n bietjie water by te voeg.Bedek die hele wurmhuis met koerantpapier.

6. Kyk ná ’n week en daarna elke paar dae wat gebeur.

Wat doen erdwurms in die grond?

7. Skryf sinne in jou boek om te verduidelik wat erdwurms aan die grond gedoen het.

8. Waarom moet ons erdwurms in ons grond hê?

9. Waarom moet ons goeie grond hê?

10. Bespreek hierdie vrae met jou onderwyser.

K Waarom is grond so belangrik?

K Waarom moet ons almal ons grond oppas?

K Wat kan ons by ons grond sit om dit beter te maak?

K Wat is die beste manier om ons grond op te pas?


Voor Na

Teken die wurmhuis voordat onserdwurms daarin gesit het

Teken die wurmhuis omtrent twee wekelater nadat ons erdwurms daarin gesithet

sand

grond

sandgrond

klippies

gaatjies

52

Dit

is’n

erd

wu

rm

Erd

wu

rms

wo

on

on

der

die

gro

nd

.Hu

lleg

raw

ega

tew

atto

nn

els

gen

oem

wo

rd.

Hie

rdie

ton

nel

sis

tot

45cm

die

po

nd

erd

ieg

ron

d.E

rdw

urm

sru

sin

erd

wu

rmga

te.

Erd

wu

rms

lêo

ok

eier

sin

die

gro

nd

.

kop st

ert

pla

nt

gro

nd

erd

wu

rmga

atjie

klei

nm

on

djie

die

erd

wu

rmb

esta

anu

itta

llese

gm

ente

Wat

eet

erd

wu

rms?

Erd

wu

rms

eet

enig

iets

van

do

oie

pla

nte

end

iere

.Hu

lleko

sis

do

oie

bla

re,d

oo

ieg

ras,

stin

gels

,sto

kkie

sen

die

rem

is.H

ulle

eet

oo

kg

ron

dw

atst

ukk

ies

do

oie

pla

nte

end

iere

bev

at.

Erd

wu

rms

kry

som

mig

eva

nh

ulk

os

uit

die

gro

nd

wat

hu

lleee

t.H

ulle

vert

eer

die

kos

ind

ieg

ron

d,m

aar

nie

die

gro

nd

dee

ltjie

sn

ie.H

ierd

ieg

ron

dd

eelt

jies

wo

rdas

mis

byd

ieer

dw

urm

seag

terk

ant

uit

gesk

ei.H

ierd

iew

urm

mis

wo

rdw

urm

ho

pie

sge

no

em.S

om

sm

aak

die

wu

rmd

ieb

oka

nt

van

syga

tm

etw

urm

ho

pie

sto

e.

Kan

jyd

iew

urm

ho

pie

sin

jou

gro

nd

sien

?

Dit

isw

urm

ho

pie

s.

Ink

lam

wee

rvi

nd

’nm

ens

wu

rmh

op

ies

bo

-op

die

gro

nd

.

mo

nd Ver

gro

teb

eeld

van

die

mo

nd

del

e

’nE

rdw

urm

nee

m’n

do

oie

bla

arin

die

gro

nd

in.

53

54

Erd

wu

rms

ind

ievo

edse

lket

tin

g

Gro

nd

isd

ietu

iste

van

talle

vers

kille

nd

ed

iere

enp

lan

te

’ner

dw

urm

in’n

ton

nel

hu

mu

sh

elp

pla

nte

om

teg

roei

pla

nte

die

reee

tp

lan

te

die

rem

is

do

oie

bla

reen

gra

sva

np

lan

te

erd

wu

rms

eet

mis

end

oo

iep

lan

te

So

os

wat

erd

wu

rms

eet,

spee

lhu

lle’n

bel

ang

rike

roli

nd

ien

atu

ur

sevo

edse

lket

tin

g.E

rdw

urm

sve

ran

der

goei

eg

ron

dn

ab

eter

gro

nd

.Bet

erg

ron

dle

ito

tge

son

der

pla

nte

.G

eso

nd

erp

lan

tele

ito

tge

son

der

kos

vir

men

seen

and

erd

iere

.

Erd

wu

rms

gra

we

ton

nel

sin

die

gro

nd

.Wan

nee

rh

ulle

ton

nel

sm

aak,

men

gh

ulle

die

hu

mu

sin

die

gro

nd

in.D

ieh

um

us

hel

pp

lan

teo

mte

gro

ei.W

urm

ton

nel

sh

elp

oo

kd

atlu

gd

iep

lan

tese

wo

rtel

sb

erei

k.D

ith

elp

dat

reën

wat

erin

die

gro

nd

kan

intr

ek.

55

Leerdertaakkaart 8Lees oor hoe boere met die grond werkA.1. Lees “Boerdery in landelike gebiede”.


B.1. Lees “Boerdery met gereedskap”.


C.1. Lees “Die kweek van rys”.


D.1. Lees “Kompos – my kompos” saam met jou onderwyser.

2. Lees “Maak jou eie kompos”


56

Boerdery in landelike gebiede1 In Kenia ploeg party boere hul grond met osse. Hulle gebruik beesmis om

die grond te bemes.

2 Sommige boere in Kenia gebruik ’n handskoffel om die grond om te dolwe.Hierdie handskoffel word ’n jembe genoem. Kyk na die prent. Jy kan sienhoe boere dit gebruik om die grond om te dolwe.

3 Die boer gooi die saad. Hy plant nie die saad in rye nie.

K Kyk na die prente.

K Lees die sinne.

K Pas die sinne by die korrekteprente.

A

B

C

57

Boerdery met gereedskap en masjinerie

A B

C

D

1 Mense gebruik grawe om diegrond om te spit en te meng.Daarna plant hulle die saad.

2 Soms plant boere die saad inreguit rye.

3 ’n Boer gebruik ’n trekker en ’nploeg om die grond te ploeg ente meng.

4 Party boere gebruik vliegtuie ommisstof op hul grond te spuit.

58

Die kweek van rys

1 Rysplante groei op warm, nat plekke. Die plante se wortelsmoet onder die water wees. Rysboere spit hul velde om.Dan bou hulle ’n muur om elke veld. Daarna laat hullewater oor die velde loop sodat die grond bedek word.Hierdie watervelde word rysvelde genoem.

2 Wanneer die rysvelde bedek met water is, bring die boerehul vee soontoe. Die vee loop in die water op die rysvelderond. Hulle pote maak die grond sag en modderig sodat dierysplante se wortels goed kan groei. Die vee se mis bemesdie grond.

3 Dit is baie harde werk om rys te plant. Baie mense moethelp om die rys te plant. Elke planter dra ’n bossierysplantjies en sit elke plantjie in die modder.

4 Ons eet rys. Die rys kom van die saad van die rysplant.

A

BD

C

59

Al jou nameMense noem jou verskillende

name. Party mense noem jou mis,

ander noem jou organiese materie,

terwyl ander jou selfs vullis noem.

Omdat jy egter deel van my lewe

is, noem ek jou kompos.

Wie is jy? Is jy deel vandie omgewing?Dit hang alles af van waar jy

my wil plaas of kategoriseer.

Al wat ek weet, is dat die begrip

“omgewing” mensgemaak is. Deur taal en

interaksie het gemeenskappe se begrip

van wat die omgewing is, mettertyd

verander. Dit is ’n feit dat die begrip

omgewing oor die jare heen breër geword

het. As jy my as deel van die natuur of van

die biofisiese elemente van die omgewing

beskou, is dit nie ’n probleem vir my nie.

Ek is oortuig daarvan dat ek deel van die

omgewing is, en in die omgewing lewe. Ek

speel ook ’n belangrike rol daarin om die

lewe van ander organismes (sowel plante

as diere) te ondersteun. As deel van die

omgewing is ek altyd bereid om in wissel-

werking te tree met die ander verwante

dimensies van die omgewing, naamlik die

ekonomiese, sosiale en politieke

dimensies.

Waarvan is jy gemaak?O! Dit is ’n eenvoudige resep; jy sal dalk

selfs oor sommige van die bestanddele wil

lag. Ek gebruik enige materiaal wat

afbreekbaar is en in en om jou huis

gevind word. Die boodskap is dus

duidelik, jy hoef nie ver te reis of lank

te soek om die bestanddele te vind nie.

Bowendien werk ek volgens ’n zero-

begroting, wat beteken dat jy niks

hoef te koop nie. As jy wil,

kan jy begin deur ’n vlak gat

vir my gerief te grawe of

anders kan jy vir my ’n

stukkie gelyk grond gee,

maar dan moet daar ’n

steunstruktuur om my wees. Jy kan nou

enige gesnyde gras wat ’n beslommernis

vir jou is, gebruik. Gooi dit net op my

plekkie. Ek verwelkom ook die blare wat

gedurende die wintermaande in die

vrugteboord en van ander bome val.

Daardie molm wat jy gebruik het om jou

groentesaailinge te beskerm, kan ook na

my toe kom. Wat nog? Ek verwelkom die

onkruid wat jy gereeld uit jou groentetuin

trek. Vir die groente is onkruid ’n

probleem, maar vir my is dit goed. Ek het

daardie groenteafval wat oorbly wanneer

jy oes, nodig. Snaaks genoeg, ek gebruik

dit om nog groente tydens die volgende

seisoen te produseer. Ek is ook dol oor

enige kombuisafval soos eierdoppe,

aartappelskille, teeblare en teesakkies.

Reën verskaf gewoonlik genoeg

vogtigheid vir my, maar as dit te droog is,

kan jy my ’n bietjie water gee.

Elke nou en dan kan jy en ’n tuinvurk my

besoek en my ’n bietjie omdolwe.

Kompos – My KomposJou plekkie agter in die hoek van my tuin is klein, maar jou plek in my hart

is sommer baie groot. Ek wonder waarom jy so spesiaal vir my is? Sê my, waarom?

Deur Fourten Kkumalo

60

Is jy omgewings-vriendelik?As daar iets in hierdie

heelal is wat ek

werklik respekteer, is

dit die omgewing.

Selfs in hierdie agter-

tuin sorg ek vir die

omgewing. Die fisiese

gevolg is dat ek die

grond se organiese

samestelling onderhou en verhoog. Om

hierdie rede verbeter die struktuur

(krummelstruktuur en brokkelrigheid), wat

op sy beurt die grond se kapasiteit vir

waterabsorbsie, dreinering en belugting

verhoog. Met my hulp raak grond dus los

en krummelriger.

In chemiese terme kan ek beslis ’n

“universele misstof” genoem word. Dit is

so omdat ek omtrent al die makrovoeding-

stowwe bevat wat noodsaaklik vir groei is,

naamlik stikstof, potassium en fosfor. Die

meeste mikrovoedingstowwe word ook in

my gevind, soos yster en sink. As jy nie

omgee nie, kan jy my ’n gebalanseerde

misstof noem.

In die biologiese sfeer voeg kompos

enorme hoeveelhede grondbakterieë by

die grond. Hierdie effek van kompos

verskaf besonder gunstige toestande vir

massavermenigvuldiging van grond-

bakterieë, wat op sy beurt die grond se

voedingswaarde verhoog. Hierdie pro-

sesse lei almal tot die vorming van kool-

stofdioksied, wat plante vir fotosintese

gebruik.

Ek en omgewingsopvoedingDaar bestaan ’n mite dat omgewings-

opvoeding in die formele opvoeding,

omgewingsklubs en verwante verenigings

hoort. As kompos glo ek sterk dat die beste

grondslag vir omgewingsopvoeding tuis

is. Ek is altyd daar om basiese lesse aan

jou gesin, man, vrou, kinders en selfs

familielede te gee. Die bestuur van vaste

afval, gronderosie, rommelstrooiery as

omgewingskwessies kan deur my onder-

rig word. Leer jou gesin om afval te sorteer

en dan die afbreekbare afval op my hoop te

gooi. Ek is ook ’n goeie hulpmiddel vir

omgewingsopvoedingslesse en projekte

vir jou bure, klein omgewingsklubs in die

buurt en gemeenskapsgebaseerde organi-

sasies in jou streek.

Ter opsomming, as kompos wil ek ’n uit-

nodiging aan almal rig wat in omgewings-

opvoeding belang stel, om my te besoek en

die vrymoedigheid te hê om vrae oor

omgewingsopvoeding en kompos te stel.

My ander kundige vriende wat vir verdere

inligting genader kan word, is die

organiese tuiniers en permakulturaliste.

• Fourten Khumalo kan gekontak word by: Tel: 013 947 2060 Faks: 031 947 2755. EE Bulletin Nr 18, Oktober 1999

61

humus is ’n anderwoord vir kompos.

KOM POSplante het kos nodig om reg te kan groei.

kompos is ’n soort plantkos wat van natuurlike dinge gemaak is.

VOOR as die grond nie goed is

nie, kan plante nie goed groei

nie. kompos sal jou plante sterk en

gesond help maak. jy kan jou eie kompos

maak deur die volgende stappe te volg.

1. maak ’n groot

plastieksak vol

goeters wat jy wil

weggooi. maar wees

versigtig, nie alle

rommel is goed vir

kompos nie.

GEBRUIK

gras blommeeierdoppe saagsels

blare vrugte- en teeblare en stukkies as van seebamboesgroenteskille teesakkies papier houtvure

gebruik nie

gesnyde gras dennenaalde bolle en lote toiletafval metaal glas

stokkies en takkies saad plante wat met insek- liggame plastiek en enigiets wat nie dode gespuit is of wat van diere polistireen kan verrot nieaan ’n siekte dood is

2. maak ’n paar gate

in die sak. moenie

die mengsel

saamdruk nie; lug

moet daardeur kan

vloei. moenie die sak

toeknoop nie.

3. hou die sak in die skaduwee.dit sal omtrent vyf weke(soms langer) neem voor die

mengsel kompos is. gooi elke nou en dan ’nbietjie water by. die kompos moet nooit tenat wees nie.

MAAKJOU EIE

Moenie

62

Uit: “The learning adventure – Senior Series”, vol 1, nr 1. Uitgegee deur ESST 1997.

4. die kompos is gereed wanneer dit

krummelrig lyk en soos grond

ruik. spit die kompos naby ’n

plant se wortels in die grond in.

5. as daar nog niks groei

nie, moet jy eers die

grond voorberei. spit diep

met ’n vurk om die

grond los

te maak.

6. breek die kluite grond

met ’n skoffel.

7. meng die kompos

egalig met die grond.

8. hark die grond gelyk en

verwyder stokke en

klippe.

9. nou is die grond gereed dat jy

saad en plante kan plant.

10. gooi jou plante nat. die kompos in die grond saljou plante goed laat groei.

As jy nie die gereedskap het wat hier

gewys word nie, kan jy enigiets wat

jy het, gebruik om die werk te doen.

LATER

63

Leerdertaakkaart 9Assesseringstaak vir LU3 (AS 1 & 2)

Gebruik my klein stukkie aarde volhoubaar1. Teken jou eie klein plasie of plek op jou stukkie aarde. Wys al die dinge wat saam

bo-op jou grond en in jou grond sal voorkom. Wys hoe alles saam sal lewe en kosen water en skuiling sal kry.

2. Teken die gereedskap wat jy sal gebruik om jou grond voor te berei en te versorg.Verduidelik waarvoor jy elke stuk gereedsklap sal gebruik.

3. Skryf oor waarom jy jou grond sal versorg om dit goed en volhoubaar te hou sodatjy altyd daar kan woon.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


64

lug

gro

nd

-o

pp

ervl

ak

My

kle

inst

uk

kie

aard

e

66

Leerdertaakkaart 10

Maak ’n tekening om te wys waar die biosfeer is1. Nadat julle al die stukkies van die aarde bymekaargesit het, maak jy ’n skets van

die aarde en wys waar die biosfeer is.

2. Benoem die biosfeer.

3. Skryf ’n paar sinne om te verduidelik waarom ons ons grond volhoubaar moetgebruik.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


67

Leerdertaakkaart 11Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik omte weet wanneer om te plant Lees die volgende paragrawe uit “Stories van die sterrre”(Astronomiekaartnommer 11) en beantwoord die vrae daaroor.

1. Lees “2. Patrone in die lugruim”.

a. Wat is ’n konstellasie?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b. Noem twee konstellasies?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Lees “8. Bepaal tyd volgens die sterre”.

a. Waarom was konstellasies in die verlede belangrik vir mense?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Lees “6. IsiLimela of die Pleiades”.

a. Wat het mense gedoen toe hulle die isiLimela- (die Pleiades-) konstellasie gesienhet?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b. Wat is die ander naam vir die sterre in die storie van isiLimela?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Lees “5. Die Suiderkruis en die Wyser”.

a. Wat het die Venda-mense hierdie sterre in die storie van die “Suiderkruis en dieWyser” genoem?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b. Waarom het mense hierdie sterre kameelperde genoem?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c. Wat moes mense doen wanneer hulle hierdie sterre net bokant die bome gesienhet?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

d. Teken die patroon van hierdie sterre hieronder:


71

Afdeling 3Uittreksels uit die Nasionale Kurrikulum-verklaring vir Natuurwetenskappe Graad R-7 Kernkennis en -begrippe vir Die Aarde en die Ruimte (NKV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

Leeruitkomste en assesseringstandaarde (NKV) . . . . . . . . . . 76

In die NVK word die naam “Die Aarde en die Ruimte” vir die inhoudsveld “Die aarde en daar buite” gebruik.

72

Die Aarde en daar buite

Die paragrawe hieronder is ’n uittreksel uit die NKV-beleidsdokumente. Onshet elke paragraaf genommer en elkeen ’n opskrif gegee om onderwysers tehelp en dit makliker te maak om mee te werk.

Die paragrawe beskryf die kennis en begrippe wat die leerders moet ken.

Ons Plek in dieRuimte

Atmosfeer en Weer Die VeranderendeAarde

Samevattende stelling: Onsplaneet is ’n klein deeltjie van ’nuitgestrekte sonnestelsel in ’nonmeetlike sterrestelsel.

Samevattende stelling: Dieatmosfeer is ’n stelsel waarin dieland, mere en oseane inwisselwerking met mekaar is, enwaarin energie en water van plektot plek verplaas word.

Samevattende stelling: Die aardebestaan uit materiaal watvoortdurend deur kragte onder enbo die oppervlak verander word.

Grondslagfase

1. Neem die lug waarBaie verskillende voorwerpe kanin die lugruim waargeneem word.Voorbeelde is voëls, wolke,vliegtuie, die son, sterre, die maan,planete en satelliete. Al hierdievoorwerpe het eienskappe,liggings/posisies en bewegingswat ondersoek kan word ompatrone, verbande en tendense tebepaal.

2. Neem die weer waar, teken ditaan en voorspel ditDie weer verander dag na dag opmaniere wat aangeteken en somsvoorspel kan word. Daar is af entoe ongewone weergebeurtenisse,bv. storms, oorstromings oftornado’s, wat mense se lewensraak.

3. Neem grond en gesteenteswaar en ondersoek ditGrond en rotse wissel van plek totplek in voorkoms en tekstuur. Deurondersoek te doen, kan leerdersuitvind dat sommige soorte grondmakliker as ander soorte verweer,terwyl sommige soorte grondplantlewe beter as anderonderhou. Hulle kan probeeruitvind wat party van die faktorewat hierby betrokke is, kan wees.

KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN DIE AARDEEN DIE RUIMTE (Die Aarde en daar Buite)

73


Atmosfeer enWeer

Die Veranderende Aarde

Intermediêre Fase

1. Die Aarde se rotasie –dag en nagDag en nag kanverduidelik word deur dierotasie (draaiing) van dieAarde om sy eie as, soosdit om die son wentel.

2. Fases van die maan enkulturele tradisiesDie skynbare vorm vandie maan verander op ’nvoorspelbare manier enhierdie veranderings kanverduidelik word deur syrelatiewe beweging totdie Aarde en die son. Baiekulturele tradisies enspesiale geleenthede houverband met die maan sevorm of posisie.

3. Sterpatrone enkulturele tradisiesDie sterre se skynbareposisie met betrekking totmekaar verander nie,maar die nagtelike posisievan die sterpatroon asgeheel verander stadigdeur ’n jaar. Baie kultureherken en gee name aanspesifieke sterpatrone. Ditis en word steeds ook virnavigasie en kalendersgebruik.

4. Meting van veranderinge indie weerDie weer kan van dag tot dagverander. Dit kan beskryf worddeur meetbare hoeveelhede,soos temperatuur, windrigtingen -snelheid, en neerslag.

5. Jaarlikse en seisoenaleveranderinge in die weerAnder veranderings neemlanger om plaas te vind. ’nVoorbeeld van hierdie soortmediumtermynverandering isjaarlikse seisoensveranderingswat beskryf kan word in termevan reënval, gemiddeldewindrigting, lengte van die dagen nag en gemiddeldemaksimum en minimumtemperatuur.

6. Die watersiklusWater verander van vorm soosdit in ’n siklus tussen diehidrosfeer, atmosfeer enlitosfeer beweeg in wat as die“watersiklus” bekend staan.

7. Vastelande, oseane en diepooldekysDie grootste gedeelte van dieAarde is met water van dieoseane bedek. ’n Kleingedeelte van die planeetbestaan uit landmassas wat invastelande (kontinente)verdeel is. By die pole is daardekys. Slegs ’n kleinhoeveelheid water isbeskikbaar vir lewende dingeop land om te gebruik en slegs’n klein gedeelte van die landkan maklik deur mensebewoon word.

8. Gesteentes, soorte grond, water en lugAardmateriaal is soliede rotse en grond, water,en die gasse van die atmosfeer.

9. Erosie en afsetting, en landvormsErosie van die land skep die landvorms wat onssien en het ook tot gevolg dat afsetting vanrotsdeeltjies plaasvind om sedimentêre rotse tevorm. Erosie en afsetting kan baie stadig engeleidelik gebeur of dit kan in kortkatastrofiese gebeurtenisse soos oorstromingsgebeur.

10. Stollings-, afsettings- en metamorfegesteentesRotse kan in stollings-, sedimentêre enmetamorfiese tipes geklassifiseer word.Hierdie klassifikasie is op die oorsprong engeskiedenis van die rotse gebaseer.

11. Soorte grond en die eienskappe daarvanGrond bestaan uit verweerde rotse enontbinde organiese materiaal van dooieplante, diere en bakterieë. Grond word deurnatuurlike prosesse gevorm, maar dit neemuiters lank om te vorm. Grond het eienskappesoos kleur en tekstuur, kapasiteit om water tehou en die vermoë om die groei van baiesoorte plante, insluitend dié wat ons vanvoedsel voorsien, te onderhou. (Skakel metDie Lewe en Lewende Dinge.)

12. FossieleFossiele is die oorblyfsels van lewensvormewat in klip bewaar gebly het. Fossiele isbewys daarvan dat lewe, klimaatstoestandeen omgewings in die verlede baie anders asvandag was. (Skakel met Die Lewe enLewende Dinge.)

13. WaterbronneDie gehalte van waterbronne word deur diegehalte van die opvanggebied bepaal.Behoorlike versorging en bestuur vanopvanggebiede en waterhulpbronne isnoodsaaklik, en faktore wat die gehalte vanwaterhulpbronne en opvanggebiede raak, kanondersoek word. (Skakel met Die Lewe enLewende Dinge.)

74


Atmosfeer en WeerDie VeranderendeAarde

Senior Fase

1. Die Aarde en die sonnestelselDie Aarde is die derde planeet vandie son af in ’n stelsel wat diemaan, die son, agt ander planeteen hul mane en kleiner voorwerpe,soos asteroïdes en komete, insluit.Die son, ’n gemiddelde ster, is diesentrale en grootste liggaam in diesonnestelsel.

2. Beweging van die Aarde en diemaanDie meeste voorwerpe in diesonnestelsel is in gereelde envoorspelbare beweging. Diebewegings van die Aarde en diemaan verduidelik verskynsels soosdie dag, die jaar, die gestaltes(stand of fases) van die maan, enverduisterings.

3. SwaartekragSwaartekrag (gravitasie) is diekrag wat planete in ’n wentelbaanrondom die son hou en dit beheerdie res van die beweging in diesonnestelsel. Swaartekrag sorg datons op die Aarde se oppervlak bly.

6. Atmosfeer, hidrosfeer, litosfeeren biosfeerDie buitenste lae van die Aarde isdie atmosfeer, die hidrosfeer endie litosfeer. Ons lewe in diebiosfeer waar al hierdie lae inwisselwerking met mekaar is omlewe te onderhou.

7. KlimaatstrekeKlimaat wissel in verskillende delevan die wêreld. Dit is gewoonlikkoud in die poolstreke en warm indie trope. Verskillende soorteplante en diere is aangepas om inverskillende klimaatstreke te kanlewe. (Skakel met Die Lewe enLewende Dinge.)

8. Samestelling van die atmosfeerDie atmosfeer is ’n mengsel vanstikstof en suurstof in redelikkonstante verhoudings, en kleinhoeveelhede ander gasse watwaterdamp insluit. Die atmosfeerhet verskillende eienskappe opverskillende vlakke.

11. Lae van die AardeDie planeet Aarde het ’nstruktuur wat uit lae bestaan,met ’n litosfeer, ’n warm,konvekterende mantel en ’ndigte, metaalagtige kern.

12. Kontinentskuiwing engeologiese gebeurtenisseLitosferiese plate, groter as partyvastelande, beweeg aanhoudendteen ’n tempo van sentimetersper jaar, in reaksie op bewegingsin die mantel. Belangrikegeologiese gebeurtenisse, soosaardbewings, vulkanieseuitbarstings en die vorming vangebergtes, is die gevolg vanhierdie plaatbewegings.

13. Vorming van die kors enlandvormsLandvorms is die gevolg van ’nkombinasie van konstruktiewe endestruktiewe kragte.Konstruktiewe kragte sluitkorsdeformasie, vulkanieseuitbarsting en afsetting vansediment in, terwyl destruktiewekragte verwering en erosieinsluit.

75


Atmosfeer en WeerDie VeranderendeAarde

Senior Fase

4. Die son as energiebronDie son is die hoofbron vanenergie vir verskynsels op dieAarde se oppervlak, bv. die groeivan plante, winde, seestrome endie watersiklus.

5. Ruimteverkenning en teleskopeRuimteverkenningsprogrammebehels internasionalesamewerking in die gebruik vanaardgebaseerde teleskope (soosSALT in Suid-Afrika) en teleskopewat om die Aarde wentel.Onbemande ruimtetuie wat deurrobotwerking beheer word, reislang afstande en stuur data oordie planete en ander liggame inons sonnestelsel terug. Navorsingword ook gedoen oor maniere omdie planeet Mars te verken.

9. Rol van die atmosfeer in dieregulering van die Aarde setemperatuurDie atmosfeer beskerm die Aardeteen skadelike strale en teen diemeeste voorwerpe uit diebuitenste ruimte wat andersinsdie Aarde sou tref. Die atmosfeeris die belangrikste faktor watverhoed dat die Aarde setemperatuur te laag daal of tehoog styg om lewe te onderhou.

10. Uitwerking van menslikebedrywighede op dieatmosfeerMenslike bedrywighede ennatuurlike gebeurtenisse kan diesamestelling en temperatuur vandie atmosfeer effens verander.Party van die gevolge van hierdieklein veranderings kanveranderings in jaarlikseweerpatrone enlangtermynveranderings inreënval en klimaat wees.

14. Suid-Afrika se fossielrekordBaie van die organismes in Suid-Afrika se fossielrekord kan niemaklik in groepe wat vandaglewe, geklassifiseer word nie, enparty word aangetref op plekkewaar hedendaagse toestande niegeskik daarvoor sal wees nie. Ditis bewys dat die lewe entoestande op die oppervlak vandie Aarde met verloop van tydverander het. (Skakel met DieLewe en Lewende Dinge.)

15. Vorming vanfossielbrandstowweFossielbrandstowwe soossteenkool, gas en olie is dieoorblyfsels van plante en dierewat onder hoë druk begrawe engefossileer is. Hierdiebrandstowwe is nie hernubaar inons leeftyd nie. (Skakel metEnergie en Verandering.)

16. MynbouMynbou is een van diebelangrikste nywerhede in Suid-Afrika. Dit vind in al negeprovinsies plaas. Dit is belangrikmet betrekking tot dieverskaffing van steenkool virenergie, noodsaaklikegrondstowwe vir andernywerhede, werkverskaffing eninkomste vir die land. ’n Grootaantal ander nywerhede is vanmynbou afhanklik. Wetgewingbeheer mynbou, met betrekkingtot veiligheid en die uitwerkingdaarvan op die omgewing.

76

Leeruitkoms 1: Wetenskaplike Ondersoek

Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer, en ombinne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek en probleme op te los.

Graad R-vlak Graad 1-vlak Graad 2-vlak Graad 3-vlak Graad 4-vlak

Beplanning van ondersoek

Leerder dra by tot Leerder beplan ’n Leerder beplan ’n Leerder gebruik Leerder dra ideesdie beplanning ondersoek ondersoek as deel die materiaal wat oor bekendevan ’n ondersoe- onafhanklik. van ’n groep. deur die groep ge- situasies, kende aktiwiteit. kies is om die behoeftes of

groep se plan te materiaal by en kommunikeer. identifiseer

interessante aspekte wat tot ondersoek kan lei.

Uitvoering van ondersoek en versameling van data

Leerder neem deel Leerder neem onaf- Leerder neem onaf- Leerder neem kon- Leerder ondersoekaan beplande hanklik deel aan ’n hanklik of as deel struktief aan die die moontlikhedeaktiwiteit. beplande aktiwiteit. van ’n groep deel aktiwiteit deel en in beskikbare

aan beplande verstaan die doel materiaal en vind aktiwiteit. daarvan. uit hoe dit gebruik

kan word.

Evaluering van data en kommunikasie van bevindings

Leerder dink en Leerder dink oor Leerder wys en ver- Leerder verduidelik Leerder praat oorpraat oor wat wat gedoen is en sê duidelik wat beplan en dink na oor waarnemings en gedoen is. wat uitgevind is. is en hoe dit gedoen watter optrede be- stel moontlike

is. plan is en of dit skakels met ander moontlik was om situasies voor.hierdie plan uit te voer.

77

Graad 5-vlak Graad 6-vlak Graad 7-vlak Graad 8-vlak Graad 9-vlak

Beplanning van ondersoek

Leerder lys, met Leerder help om Leerder beplan Leerder identifiseer Leerder beplan ’nbystand, wat fokusvrae vir eenvoudige toetse faktore wat in prosedure om bekend is oor ondersoek duidelik en vergelykings en ondersoek in ag voorspellings of bekende situasies te maak en beskryf dink na oor hoe om geneem moet word hipoteses te toets, en materiaal en die soort inligting dit billik te maak. en beplan maniere met beheer van ’nstel vrae vir wat benodig sal om data daaroor te steurendeondersoek voor. word om die vraag versamel, oor ’n veranderlike.

te beantwoord. verskeidenheid waardes heen.

Uitvoering van ondersoek en versameling van data

Leerder voer Leerder voer Leerder organiseer Leerder versamel en Leerder dra by tot instruksies en eenvoudige toetse en gebruik toerus- teken inligting aan, stelselmatige prosedures uit wat of opnames uit en ting of bronne om so akkuraat as wat dataversameling ’n klein aantal teken waarnemings inligting te versamel toerusting toelaat en ten opsigte vanstappe behels. of reaksies aan. en aan te teken. ondersoekdoeleindes akkuraatheid,

vereis. betroubaarheid en die nodigheid om ’n veranderlike te beheer.

Evaluering van data en kommunikasie van bevindings

Leerder doen Leerder bring Leerder veral- Leerder dink na oor Leerder soek verslag oor die waarnemings en gemeen ten opsigte die mate waarin patrone en groep se prosedure reaksies in verband van die relevante die gevolgtrekkings tendense in die en die resultate met die fokusvraag. aspek en beskryf wat bereik is, data wat versamel wat verkry is. hoe die data die redelike antwoorde is en veralgemeen

veralgemening op die fokusvraag ten opsigte van steun. van die ondersoek eenvoudige

is. beginsels.

78

Leeruitkoms 2: Konstruksie van Wetenskapkennis

Die leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis toe.

Graad 4-vlak Graad 5-vlak Graad 6-vlak

Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig

Leerder gebruik, ten minste, eie Leerder gebruik, ten minste, eie Leerder beskryf, ten minste, die vlotste taal om voorwerpe, vlotste taal om kenmerke van kenmerke wat een kategorie dingemateriaal en organismes te noem voorwerpe, materiaal en van ’n ander onderskei.en te beskryf. organismes te noem en te beskryf.

Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek

Leerder sorteer voorwerpe en Leerder skep eie kategorieë Leerder kategoriseer voorwerpe organismes na aanleiding van ’n voorwerpe en organismes en en organismes na aanleiding vansigbare eienskap. verduidelik eie reël vir twee veranderlikes.

kategorisering.

Interpretasie van inligting

(Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering- Leerder interpreteer, ten minste, standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkoms inligting deur alternatiewe vorme in graad 4 nie.) in graad 5 nie.) van dieselfde inligting te gebruik.

Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie

(Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering-standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkomsin graad 4 nie.) in graad 5 nie.) in graad 6 nie.)

79


Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig

Leerder onthou, ten minste, Leerder onthou, ten minste, Leerder onthou, ten minste, definisies en komplekse feite. prosedures, prosesse en beginsels, prosesse en modelle.

komplekse feite.

Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek

Leerder vergelyk kenmerke van Leerder pas klassifikasiestelsels op Leerder pas veelvuldige verskillende kategorieë voorwerpe, bekende en onbekende voorwerpe, klassifikasies op bekende en organismes en gebeurtenisse. gebeurtenisse, organismes en onbekende voorwerpe,

materiaal toe. gebeurtenisse, organismes en materiaal toe.

Interpretasie van inligting

Leerder interpreteer inligting deur Leerder interpreteer inligting deur Leerder interpreteer inligting deurkernidees in die teks te getabuleerde data na grafieke te lyngrafieke na teksbeskrywings te identifiseer, patrone in verander, deur data van grafieke verander, en omgekeerd, deur uitaangetekende data te vind en af te lees en deur voorspellings na patrone in tabelle en grafieke tegevolgtrekkings te maak uit aanleiding van patrone te maak. ekstrapoleer om te voorspel hoe inligting in verskeie vorme een veranderlike sal verander,(bv. prente, diagramme en deur verbande tussen verander-geskrewe teks). likes in tabelle en grafieke te

identifiseer, en deur moontlike verbande tussen veranderlikes te hipoteseer (veronderstel).

Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie

Leerder pas konseptuele kennis Leerder pas konseptuele kennis Leerder pas beginsels toe en bringtoe deur ’n begrip wat onderrig is op ietwat onbekende situasies toe relevante begrippe in verband met ’n variasie van ’n soortgelyke deur na gepaste begrippe en met mekaar om oplossings vir situasie in verband te bring. prosesse te verwys. ietwat onbekende probleme te

ontwikkel.

80

Leeruitkoms 3: Wetenskap, die Samelewing en die Omgewing

Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.


Begrip van wetenskap en tegnologie in die konteks van geskiedenis en inheemse kennis

Leerder beskryf hoe plaaslike Leerder identifiseer maniere Leerder beskryf ooreenkomste in inheemse kulture wetenskaplike waarop produkte en tegnologie uit probleme en oplossings in eie en beginsels en tegnologiese ander tye en kulture aangepas is. ander samelewings in die hede, produkte vir spesifieke doeleindes die verlede en moontlik in die gebruik het en steeds gebruik. toekoms.

Begrip van die impak van wetenskap en tegnologie op die omgewing en op mense se lewens

Leerder identifiseer kenmerke van Leerder identifiseer die positiewe Leerder stel maniere voor omtegnologiese toestelle rondom hom en negatiewe uitwerking van tegnologiese produkte en of haar, en sê wat die doel en nut wetenskaplike ontwikkelings of prosesse te verbeter en om die daarvan is. tegnologiese produkte op die negatiewe uitwerking daarvan op

gehalte van mense se lewens die omgewing te verminder.en/of die omgewing.

Herkenning van vooroordeel in wetenskap en tegnologie wat mense se lewens raak

Leerder identifiseer probleme wat Leerder beskryf die uitwerking Leerder stel maniere voor waarop sommige mense moontlik met die wat ’n gebrek aan toegang tot tegnologiese produkte en dienste gebruik van tegnologiese toestelle tegnologiese produkte en dienste toeganklik gemaak kan word vir kan hê. op mense het. diegene wat tans daarvan

uitgesluit is.

Die Western Cape Primary Science Programme (PSP) is reeds werksaam sedert 1985.

Die PSP is ’n indiens-onderwysorganisasie wat daarop gerig is om die gehalte van

onderrig en leer in die mees benadeelde laerskole te verbeter. Ons ontwikkel onder-

wysers se kennis en vaardighede en ondersteun hulle in hul werk met leerders.

Ons fokus op die kritieke leerareas Natuurwetenskappe (insluitend

Omgewingsonderrig), Tale, Wiskunde en Sosiale Wetenskappe. Die PSP bied 'n verskei-

denheid kursusse aan, ontwikkel leerervarings saam met onderwysers en verleen

ondersteuning in hul klasse.

Gebaseer op hierdie interaksie met onderwysers, lewer die PSP vernuwende leer-

materiaal, insluitend onderwysergidse, leerdertaakkaarte en materiaal om uit te stal. Al

ons materiaal is in toeganklike taal geskryf en bevat 'n noukeurige progressie van

begrippe, talle aktiwiteite en ondersoeke asook goeie voorstelle vir assessering.

Die PSP het 'n visie van uitnemende laerskoolonderrig vir al die kinders van Suid-

Afrika, waar alle opvoeders uitstekende vaardighede het, toegewyd en vol selfvertroue

is, en goed voorbereid en toegerus is om klas te gee.

Kontak ons vir verdere inligting.Western Cape Primary Science Programme (PSP)

Edith Stephens Wetland Park

Lansdowneweg

Philippi 7785

Posbus 24158

Lansdowne 7779

Suid-Afrika

Tel: 021 691 9039

Faks: 021 691 6350

E-pos: [email protected]

Webtuiste: www.psp.org.za

NPO: 015-822

Registrasienommer: IT2806/99

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE

PROGRAMME (PSP)

die aarde en daar buite [graad 4 afrikaans]

Documents