die aarde en daar buite [graad 6 afrikaans]

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME

DIE AARDE EN DIE

RUIMTE Graad 6

Ons verwelkom die wye gebruik van hierdie materiaal.Gee asb. erkenning aan PSP. © PSP 2002

’N KORT LEERPROGRAM OOR DIE NATUURWETENSKAPPE-TEMA:

AKTIWITEIT 1Die vorm van die Aarde endie buitenste ruim

AKTIWITEIT 2Ons Aarde se maan

AKTIWITEIT 3Maankyk

AKTIWITEIT 4Lig op die maan

AKTIWITEIT 5Reis maan toe

AKTIWITEIT 6Die Son en sy familie planete

AKTIWITEIT 7Leesstukke oor die Son, Aarde en maan

AKTIWITEIT 8Addisionele leestake enidees vir projekte

aktiwiteite

Kursus aangebied deur Rose Thomas en Sandra Mahote

Boekie ontwerp deur Welma Odendaal, geïllustreer deur Janet Ranson en Nicci Cairns en vertaal deur Ronél Gouws

Western Cape Primary Science ProgrammeEdith Stephens-VleilandparkLansdownewegPhilippiPosbus 529Howard Place7450Tel: 021 691-9039 Faks: 021 691-6350e-pos: [email protected]: www.psp.org.zaAlle prente met vergunning van NASA.Ons dank aan die Suid-Afrikaanse Astronomiese Vereniging vir die inligting oor die planete.

Ontwikkel deur die Western Cape Primary Science Programme-span

Hierdie leerprogram is daarop gerig om die volgende uitkomste in die Natuurwetenskappe te bereik:

s LU 1: Wetenskaplike OndersoekDie leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels tereageer en om verhoudings en probleme binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing te ondersoek en op te los.

s LU 2: Konstruksie van WetenskapkennisDie leerder ken en is in staat om wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis teinterpreteer en toe te pas.

s LU 3: Wetenskap, die Samelewing en die OmgewingDie leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.

Maan

Aarde

Inhoud• Hierdie boekie illustreer ’n voorbeeld van ’n kort leerprogram vir graad 6.• Dit ontwikkel begrippe, vaardighede, houdings en taal stapsgewys.• Dit bevat aktiwiteite en take vir leerders, take vir onderwysers, steunmateriaal

en voorstelle vir assessering.

2 . . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 1 Die vorm van die Aarde en die buitenste ruim

4 . . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 2 Ons Aarde se maan

6 . . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 3 Maankyk

11 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 4 Lig op die maan

15 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 5 Reis maan toe

20 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 6 Die Son en sy familie planete

23 Feiteblad: Die Planete

24 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 7 Leesstukke oor die Son, Aarde en Maan

27 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 8 Addisionele leestake en idees vir projekte

28 . . . . . . . . . . . . .Voorgestelde werkskema vir Die Aarde en die Ruimte

29 . . . . . . . . . . . . .Assesseringsblaaie

33 . . . . . . . . . . . . .Kodes vir assessering

Onderwyshulpmiddele vir fotostatering

34 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 1 Wêreldkaart

36 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 1 Taakkaart: Ons Aarde is soos ’n bal

wat in die ruimte beweeg

37 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 3 Maankykdiagram

38 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 4 Taakkaart: “Lig op die Maan”

41 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 5 Taakkaart en leesteks: “Reis maan toe”

42–44 . . . . . . . . . .Foto’s wat op die maan geneem is

46 . . . . . . . . . . . . .Die sonnestelsel

48 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 6 Taakkaart: “Meer oor die planete”

49 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 7 Leesstukke oor die Son, Aarde en Maan

51 . . . . . . . . . . . . .Aktiwiteit 7 Taakkaart: “Die Son, Aarde en Maan”

53–56 . . . . . . . . . .Die nege planete in ons sonnestelsel

Binne-omslag . . .Kopkaart oor Die Aarde en die Ruimte

2

Die vorm van die Aarde en diebuitenste ruim

Demonstreer die volgende aktiwiteit as inleiding.1. Vra leerders om die korrekte vorm van die Aarde

uit die dinge in die houer te kies en teverduidelik waarom hulle daardie vorm gekieshet.

2. Deel velle koerantpapier en repe wit papier uit.3. Maak gom van water en meel.

1. Maak ’n papiermodel van die Aarde:A Frommel tien velle koerantpapier op in ’n balvorm.A Skeur twee of drie velle wit A4-papier op in dun repe.A Maak ’n gommengsel van meel en water.A Smeer die gom met jul vingers op die repe wit papier.A Plak die repe papier op die papierbal sodat dit die hele vorm bedek.

2. Sit jul model in die son om droog te word.

Die volgende dag:1. Trek ’n lyn om die middel van jou aardbol om die ewenaar voor te stel.2. Teken ’n kolletjie wat die posisie van die Noordpool voorstel en een

wat die Suidpool voorstel.3. Knip die vastelande op die wêreldkaart uit. (Sien bladsy 34 en 35.)4. Plak die vastelande in die regte posisie op die model.

(Gebruik ’n kaart en die ewenaar om jou te help.)5. Kleur die land oranje in. Kleur die water blou in.6. Maak die lug. Onthou, dit is ’n baie dun laag. Strek ’n stuk

broekiekous oor die model om die dun luglaag voor te stel.

• Die Aarde is rond soos ’n bal.• Die Aarde se oppervlak bestaan uit land en water.• Daar is meer water as land op die Aarde se oppervlak.• Die atmosfeer is ’n dun luglaag wat die Aarde omring.• Die buitenste ruim is anderkant die atmosfeer.

Aktiwiteit 11

Sleutelbegrippe

Leerdertaak

GROEP

Onderwysertaak

Maak ’n stywe balopgefrommeldekoerantpapier(omtrent tien velle)

Smeer die gommengsel metjou vingers op die repe wit papier

Plak die repe papierop die bal

Leerdertaak

3

7. Voltooi die werkblad “Ons Aarde is soos ’n bal wat in die ruimtebeweeg”.

Ons Aarde is soos ’n bal wat in die ruimte beweegTeken die volgende op die diagram en skryf duidelike byskrifte by:A landA waterA lugA die buitenste ruim

Wat ons wil assesseer Wat ons van leerders verwag

Model van die Aarde Die model behoort die volgende kenmerke te hê:a ’n sferiese vorma die ewenaar en die pole in die regte posisiea vastelande in ongeveer die regte posisiea die land en see korrek ingekleura ’n stuk broekiekous wat die lug voorstel, oor die bal gestrek.

Diagram van die Aarde Die diagram moet:a duidelik geteken weesa duidelike byskrifte hêa die buitenste ruim korrek daarop aangedui hê. (Alles anderkant

die atmosfeer is die buitenste ruim.)

Die vorm van die Aarde en die buitenste ruim

Die buitenste ruim Die buitenste ruim

Die buitenste ruimDie buitenste ruim

water

water

water

water

lug

lug

lug

land

land

land

DIE AARDE

AktiwiteitAAsssseesssseerriinngg11

Leerdertaak(vervolg)

dertaak

Model van die maan1. Vra leerders om vir huiswerk die naglug op ’n stuk papier te teken.2. Hulle bring hul tekeninge die volgende dag klas toe om te

bespreek.3. Bespreek waarom leerders nie alles wat hulle gesien het,

op een bladsy kon inpas nie.4. Gesels oor die talle dinge in die ruimte waarna ons kyk

(die Son, maan, miljoene sterre en soms satelliete watsoos bewegende sterre lyk).

5. Vra leerders om stories of gedigte oor die maan tevind en bespreek dit die volgende dag in die klas.

6. Deel velle koerantpapier en repe wit papier uit.7. Maak gom van water en meel.

4

Ons Aarde se maanDie maanDaar bestaan talle stories oor diemaan – van kinderverhale totwetenskapfiksie-verhale virvolwassenes. Daar is baie gedigte,ballades en liedjies oor die maan.Mense assosieer die maan metromantiese dinge en ook metweerwolwe. Daar word ook gesê dathonde huil wanneer dit volmaan is!

• Die maan is kleiner as die Aarde.• Die maan is ’n sfeer (omtrent een vyfde so groot

soos die Aarde).• Die maan wentel om die Aarde.

mypapier was nie groot genoeg nie!

1. Maak ’n papiermodel van die maan.2. Volg dieselfde instruksies wat julle gevolg het toe julle die papiermodel

van die Aarde gemaak het, maar gebruik net twee velle koerantpapier.(Die maan is omtrent een vyfde so groot soos die Aarde.)

3. Laat jul model oornag droogword.

Die volgende dag4. Gebruik die papiermodel van die

Aarde wat julle vroeër gemaakhet en die model van die maanen maak ’n bewertjie soos dieeen in die hierdie diagram.

draadhanger

wol of lyn

model van die Aardemodel van die maan

Aktiwiteit 22

Sleutelbegrippe

Onderwysertaak

Leerdertaak

GROEP

5

A Verduidelik die woord “wentel” aan leerders en verduidelik hoe diemaan in sy eie baan of wentelbaan rondom die Aarde beweeg.

A Verduidelik die woord “wentelbaan”. Die maan het sy eie wentelbaanom die Aarde. Dit beteken die bly heeltyd dieselfde afstand van dieAarde terwyl dit om die Aarde wentel.

A Gebruik die bewertjie om te demonstreer dat die maan rondom dieAarde wentel. (Draai die hanger se haak om te kyk hoe die maan omdie Aarde wentel.)

Voltooi die volgende sinne deur die ontbrekende woorde in te vul.A Die maan is kleiner as die Aarde.A Die maan wentel om die Aarde.A Die maan beweeg in sy eie wentelbaan om die Aarde.

Ons Aarde se maanWat ons wil assesseer Wat ons van leerders verwag

Model van die maan a Die maan se vorm moet sferies wees.a Die maan moet ongeveer een vyfde soos

groot soos die Aarde wees.a Maak seker dat die maan in die bewertjie

rondom die Aarde kan beweeg.

AARDE

MAAN

Leerdertaak


Leerdertaak

Die maan beweegom die Aarde in syeie wentelbaan

wentelbaan

6

Maankyk

1. Lees hierdie gedig aan die leerders. Verduidelik die woord “kwyn”.Wanneer die maan kwyn, raak dit elke nag kleiner tot dit ’n paar nagtelank verdwyn. Wanneer die maan groei, word dit elke nag groter.

Maankyk

Vanaand skyn ’n nuwe maan hoog in die lug –

’n Skraal bogie helder, skitterende lig.

Nag na nag sal ek haar sien groei,

Totdat sy vol en stralend bloei.

Net een nag lank is Mamma Maan vol –

’n Groot wit bal, ’n gloeiende kol.

Nag na nag sal ek haar sien kwyn,

Tot sy weer net as ligbogie skyn.

Pikdonker is die naglug sonder ons maan,

Maar gou weer sien ek haar in haar baan:

Eers as ’n blink boog nuwe, wit lig

Tot sy groei tot ’n vol en helder sig.

2. Lees hierdie agtergrondinligting en besluit dan wat jy vir jou klas willees of verduidelik.A Mense is van altyd af bewus van die maan en die manier waarop dit

lyk of dit verander.A Die maan lyk asof dit met verloop van tyd van vorm verander. Ons

noem dit die fases van die maan, maar dit is moeilik om teverduidelik waarom of hoe dit gebeur.

A Verskeie kalenders (ook godsdienstige kalenders) is op die fasesvan die maan gebaseer.

A Die tyd van die volmaan word gebruik om vas te stel wanneer ditPaasfees is. (Dit is vier volmane ná Kersfees op die Sondag wat dienaaste aan volmaan is.)

A Die verskyning van die sekelmaan word gebruik om die begin eneinde van die heilige maand Ramadan in die Islam-geloof aan te dui.

• Die maan lyk elke dag anders.• Een volle siklus van die maan om die Aarde neem omtrent 29

tot 30 dae.• Ons kan die maan sien omdat die sonlig op die maan se

oppervlak skyn.

Sleutelbegrippe

Aktiwiteit 33

Onderwysertaak

7

Fases van die maan soos uit die suidelike halfrond gesienIn hierdie diagramme en foto’s sien ’n mens hoe die maan vanaf die Aarde lyk.

1. sekelmaan2. sekelmaan3. halfmaan4. bolmaan5. bolmaan6. volmaan7. bolmaan

8. bolmaan9. halfmaan10. sekelmaan11. sekelmaan12. nuwemaan (dit kan nie gesien

word nie, want dit is in algeheleduisternis)

Foto’s uit “Die Sterrestelsel” – Suid-Afrikaanse Astronomiese Sterrewag

1. Fotokopieer die maankykdiagramme en deel dit uit.2. Verduidelik hoe om die maankykdiagram in te vul.3. Besluit saam met leerders watter dag julle dag 1 sal wees. (Dit kan

enige dag van die maand wees, solank almal gelyk begin. Maak sekerdit is ’n aand wanneer die maan sigbaar is.)

4. Laat leerders hul tekeninge elke paar dae met mekaar vergelyk.

Onderwysertaak

8

1. Soek die maan elke dag (gedurende die aand of dag) en kyk goeddaarna.

2. Teken elke dag op jou eie diagram hoe die maan lyk. Skryf die tyd endie datum neer.

3. Wanneer dit bewolk is en jy nie die maan kan sien nie, teken jy wolkeop jou diagram.

4. As jy een aand oorslaan, skryf jy jou rede neer.5. Vergelyk jou tekeninge elke paar dae met jou klasmaats s’n.6. Voltooi die siklus van 29 dae.7. Skryf die volgende byskrifte met jou onderwyser se hulp op jou

diagram in:• volmaan • kwartmaan • sekelmaan • nuwemaan

A Groot maankykdiagram vir fotostatering vir leerders op bladsy 37.

MAANKYKDIAGRAM

naam . . . . . . . . . . . . . . . . .

DIE FASES VAN DIE MAAN

Leerdertaak

INDIVIDUEEL

9

8. Skryf ’n paar interessante dinge neer wat jy oor die maan opgelet het.


Maankykdiagram Die tekeninge op die maankykdiagram moet:a voltooi weesa ingevul wees om te wys hoe die vorm verander (vergelyk diagram)a die volmaan, sekelmaan, kwartmaan en nuwemaan korrek daarop

aangedui hê.

Die skryf van sinne oor die Die sinne behoort sommige van die volgende in te sluit: waarneming van die maan a Die maan se vorm het verander.

a Dit was nie elke aand in dieselfde posisie nie.a Soms kan jy dit glad nie sien nie (nuwemaan).a Soos wat die maan groter raak, is die een kant daarvan sigbaar.a Soos wat die maan kleiner raak, is die ander kant daarvan sigbaar.

Maankyk

MaankykEk het ’n paar interessante dinge oor die maan opgelet.

Een ding wat ek gesien het, was toe ek begin het, kon ek net ’n klein deeltjie van die maan sien. Elke aand het die deel wat ek kon sien, al hoe groter geraak totdat ek die hele maan kon sien. Toe het die ligte deel elke aand kleiner begin raak totdat daar glad nie ’n maan was nie.Ek het ook gesien dat die maan saans in die lug beweeg. Elke aand kom dit op ’n effens verskillende plek op. Dit lyk of die maan ’n paar nagte lank heeltemal verdwyn.Nog iets was ek opgelet het, was dat soos die maan groter raak, dit die linkerkant is wat ek kan sien. Maar na volmaan, wanneer die maan kleiner raak, is dit die regterkant wat ek kan sien.


10

DIE FASES VAN DIE MAAN

MAANKYKDIAGRAM

vm vmvm

vm

vm

vmvm

vmvm

vm

nmnm

nmnm

nm

vm

volmaan

11

Lig op die maan

1. Lees die volgende inligting aan die leerders:Ons sien die maan wanneer sonlig daarop val

Die maan wentel om die Aarde terwyl die Aarde terselfdertyd om die Sonwentel. Dit neem die maan ongeveer 29 ™ dae om een keer om die Aardete wentel. Die Son skyn op die maan soos wat die maan om die Aardebeweeg. Iemand wat op die Aarde is, sien hoe verskillende dele van diemaan deur die Son “verlig” word soos wat sonlig die maanoppervlakverlig.2. Demonstreer hoe ons die maan wat deur die Son verlig word, sien.

• Die maan gee nie sy eie lig af nie.• Ons kan die maan sien omdat die Son dit verlig (die sonlig

skyn op die maan).• Dit lyk asof die maan se vorm verander soos wat dit om die

Aarde beweeg omdat ons net die deel wat na ons kant gedraai is waarop sonlig val, kan sien.

AAN DIE

ONDERWYSER

Gebruik ’n helder lig vir die Son

(’n gloeilamp of truprojektor).

Die kind is ’n waarnemer op

Aarde. Gebruik die papiermaan

wat die leerders gemaak het.

Maak die vertrek effens

donkerder deur koerantpapier

oor die vensters te plak.

Sleutelbegrippe

Aktiwiteit 44

Onderwysertaak

12

Wat die leerder moet doen:A Sit ’n etiket met die woord “Aarde” op die leerder.A Steek ’n potlood of stokkie in die model van die maan. Die leerder

staan met haar rug na die lig en hou die maan aan diepotloodhandvatsel vas. Sy hou dit met ’n gestrekte arm net bokantooghoogte.

A Terwyl sy nog die maan vashou, roteer sy stadig terwyl sy heeltyd nadie maan kyk. Soos wat die maan om haar beweeg, sal sy sien datverskillende dele van die maan deur die son (gloeilamp) verlig word.

Vra vir haar om vir jou te sê wat sy op die maan sien:A wanneer sy met haar rug na die son staanA wanneer sy sywaarts na die son staanA wanneer sy na die son kyk.

Wat die leerder sal sien:A Wanneer sy met haar rug na die son staan, sal sy ’n volmaan sien.A Wanneer sy sywaarts na die son staan, sal sy ’n kwartmaan sien.A Wanneer sy na die son kyk, sal sy die nuwemaan sien. (Die deel van

die maan wat na haar gedraai is, is nie verlig deur die son nie. Wanneerdie regte maan in hierdie posisie is, kan ons dit glad nie sien nie.)

3. Nou werk die leerders in pare en neem beurte om die maan vas te houen te kyk hoe dit verander soos wat hulle dit in verhouding met die sonbeweeg.

A B C

aarde

13DDIIEE AAAARRDDEE

A

A

B

C

B C

Leerdertaak Lig op die Maan1. Hou die maan vas soos hieronder gewys word.

2. Hou die maan met ’n gestrekte arm vas en draai stadig om te kyk hoedie lig op die maan val.

3. Skryf jou waarnemings hieronder neer.

A. Wanneer die son agter my is en die maan voor my is, is dit wat eksien:Onderstreep die korrekte een en teken in die sirkel:Ek kan die vol-/kwart-/nuwemaan sien.

B. Wanneer ek sywaarts na die son staan en die maan voor my is, is ditwat ek sien:Onderstreep die korrekte een en teken in die sirkel:Ek kan die vol-/kwart-/nuwemaan sien.

C. Wanneer ek na die son kyk en die maan voor my is, is dit wat ek sien:Onderstreep die korrekte een en teken in die sirkel:Ek kan die vol-/kwart-/nuwemaan sien.

Wat sien ek as ek sywaarts na die son

staan en die maan voor my is?

14

Prent: NASA

AktiwiteitAAsssseesssseerriinngg44 Lig op die maan


Vrae oor lig op die maan Die antwoorde moet die volgende inligting insluit:a. Wanneer die son agter my is, kan ek

die volmaan sien.b. Wanneer ek sywaarts na die son staan,

kan ek die kwartmaan sien.c. Wanneer ek na die son kyk, kan ek die

nuwemaan sien.

Reis maan toe

1. Lees ’n gedig of liedjie oor om maan toe te reis.

2. Verduidelik aan die leerders dat hulle hul eers gaan verbeel dat hullemaan toe reis.

3. Gee aan leerders die taakkaart en die leesstuk “Reis maan toe”(bladsy 16).

• Mense het in 1969 vir die eerste keer maan toe gereis en daarop geland. Dit was die eerste keer in die geskiedenis wat mense op die maan geland het.

• Die mense, wat Amerikaners was, het spesiaal ontwerpte vuurpyle en ruimteskepe gebruik om by die maan te kom – dit was ’n tegnologiese prestasie.

• Dit was die eerste keer wat mense so ver gereis het. Hulle het veilig teruggekeer en foto’s en monsters (voorbeelde) van maanrots saamgebring.

• Dit was ook die eerste keer wat ’n mens ooit op die oppervlak van ’n ander voorwerp in die ruimte geland het.

Prent: NASA

Amagorha oo-Apollo

Amagorha oo-Apollo

Amagorha oo-Apollo

Amagorha ase Amelika

Wasuphuka wenyu - – - ka!

Uneil Armstrong, uMichael Colins

No Buzz Aldrin

Halala! Halala! Hala - – - la!

Siqhayisa ngo Apollo weshum’ elinomvu!

(Uittreksel uit een van

die Xhosa-liedjies wat

tydens die Apollo-

maanlanding

gekomponeer is. Dit is

ter ere van die drie

ruimtevaarders en die

geskiedkundige

gebeurtenis.)

15

Aktiwiteit 55

Sleutelbegrippe

Onderwysertaak

16

Mense kyk reeds derduisende jare lank saans na die maan in die naghemel, maar niemand

het nog ooit daarheen gegaan nie.

Mense besluit om die maan te verken

1. In 1961 het president John Kennedy aangekondig dat mense van die Verenigde State van

Amerika maan toe gaan reis om dit te verken. Geen mens het voorheen maan toe gereis

nie. Gedurende die volgende agt jaar het hulle met verskillende vuurpyle en ruimtetuie

geëksperimenteer. Hulle het verskeie reise na die maan onderneem om die toerusting te

toets, maar het nie daar geland nie.

Reis na die maan

2. In 1969 was die Apollo-ruimteskip uiteindelik gereed om in die ruimte gelanseer te word.

Die ruimteskip moes omtrent 400 000 km maan toe en 400 000 km terug Aarde toe reis.

Apollo is in die ruimte gelanseer. Na drie dae en drie nagte was dit naby aan die maan.

3. Twee ruimtemanne het in ’n maanlandingstuig na die maanoppervlak gevlieg. Een

ruimteman het in die ruimtetuig gebly en

om die maan gewentel. Neil Armstrong was

die eerste mens wat uit die landingstuig op

die maanoppervlak getree het. Hier is die

woorde wat hy gesê het toe hy sy voete op

die maan geplaas het: “Een klein tree vir die

mens, en reusesprong vir die mensdom.”

Edwin Aldrin was die tweede mens wat sy

voete op die maan geplaas het.

Op die maanoppervlak

4. Dit maan het skrikwekkend gelyk. Daar is

geen lug, water, plante of diere nie. Die

ruimtemanne het ruimtepakke gedra om die maan te verken. Hulle het baie foto’s geneem.

Hulle het in ’n maanvoertuig gery en wetenskaplike eksperimente opgestel. Toe het hulle in

die boonste deel van die landingstuig na die Apollo-ruimtetuig teruggekeer. Apollo het

hulle veilig terug Aarde toe gebring.

Eendag kan jy miskien ook maan toe reis

5. Miskien sal jy eendag by ’n maanstasie wees! By ’n ruimtestasie wat om die Aarde wentel,

kan jy ’n maanskip haal. Mense sal voorrade in die skip laai. Hulle sal jou nuwe maanskip

en landingstuig vol brandstof maak. Uiteindelik sal jy vertrek. Naby die maan sal die

vuurpylmotore weer gevuur word. Jy sal in ’n wentelbaan om die maan geplaas word.

Mense sal in die landingstuig klim en voorrade sal ingelaai word. Die enjins sal aan-

geskakel word. Daar gaan jy! Wat sal jy sê as jy jou voete op die maan plaas? Hoe sal

dit wees om op die maan te lewe?

Reis maan toe

Aangepas uit: Amazing Rockets deur Dinah L. Moche; Western Publishing Company Inc. Wisconsin 1990

17

Verbeel julle hoe dit sal wees om van die Aarde af weg na die maan tevlieg en die buitenste ruim te verken.1. Gesels in jul groepe hieroor.2. Lees dan “Reis maan toe” om meer hieroor uit te vind.

Taakkaart: Reis maan toePraat- en leestake vir leerders

TAAK 11. Verbeel jou jy is die eerste mens wat na die maan reis.

Bespreek:A Watter planne sal jy maak

om daar te kom?A Hoe lank sal jy moet beplan?A Hoeveel mense sal saam

met jou gaan?A Watter soort voertuig sal jy

gebruik?A Sal jy self besluit om te gaan

of sal jou land jou daarheenstuur?

A Hoeveel sal dit kos? En wiesal betaal?Lees nou paragraaf 1 om uitte vind wat wel gebeur het.

TAAK 21. Probeer jou verbeel hoeveel dae dit sal neem om by die maan uit te

kom.Bespreek:A Hoe ver, dink jy, sal jy moet reis om daar te kom?A Hoeveel dae sal dit neem om daarheen te reis?

Lees nou paragraaf 2 om uit te vind hoe ver dit is en lank die reisgeduur het.

nog hoeveellanger sal myreis wees?

Leerdertake

maan ons dryf sonderswaartekrag

verseël vensters omlug binne te hou

ekstra enjin

verwyder wiele

Aarde

18

TAAK 31. Verbeel jou jy land veilig op die maan en sal kan terugkeer Aarde toe.Bespreek:

A Hoe sal jy op die maan land?A Hoe sal jy weer terugkom?A Wat sal jy sê as jy jou voete die eerste keer op

die maan sit?Lees nou paragraaf 3 om uit te vind wat gebeur het.

TAAK 4Verbeel jou jy is op die maan se oppervlak.Bespreek:A Hoe lyk die maan?A Wat sal julle op die maan doen?A Het julle veilig na die Aarde

teruggekeer?

Lees nou paragraaf 4 om uit te vind hoe dit op die maan lyk.

My vuurpyl het ’n valskerm

om dit te help land.

Dit sal nie werk nie – daar is nie lug

op die maan nie! My vuurpylhet veeragtige pote waarop

dit kan land.


Onderwysertaak

1. Deel die stel foto’s uit wat op die maan geneem is. Die vrae en antwoorde (onderwyser se kopie) is opbladsy 42, en die leerders se kopie is op bladsy 43–44).

2. Leerders kyk na die prente en bespreek die vrae.3. Lei ’n klasbespreking hieroor.

19

Reis maan toe


Leeswerk: Taak 1 – 5 a Beskryf mondelings in groepe wat in werklikheid gedurende die verkenning van die maan gebeur het.

Skryfwerk en tekening oor die a Maak ’n noukeurige tekening en skryf skeppende sinne waarin lewe op die maan leerders hulle verbeel hoe dit sal wees om op die maan te

woon.a Wys in ’n tekening en skryfwerk bewyse van sekere feite oor

die maan, byvoorbeeld:– geen atmosfeer nie– plante kan nie daar groei nie– diere kan nie daar lewe nie– geen water en geen wolke of reën nie– moet alles saam met jou neem, soos kos, klere, lug en water– moet self van rommel ontslae raak, ens.

maarhoe hoog sal jy op die maan kan

spring? hoe lanksal my

vuurpyl neem om die maan te bereik?

op sportdaghet ek 1,2m

hoog gespring.

Skryftaak – My plek op die maan2. Skryf hoe dit sal wees om op die maan te lewe.

TAAK 51. Verbeel jou jy woon eendag op die maan. Maak ’n tekening om te wys

waar en hoe jy op die maan sal lewe.



20

Die Son en sy familie planete

Inleiding tot ons sonnestelselA Verduidelik dat die Aarde in een klein stukkie van die lug wat ons

sonnestelsel genoem word, gevind word.A Ons is naby aan een ster, wat die Son genoem word.A Al die ander sterre is baie, baie ver van ons.A Sê vir leerders dat ons ons sonnestelsel gaan bestudeer.

A. 1. Deel fotostate van planete uit (sien bladsy 53–56).2. Verwys na die kleurkaart “Die sterrestelsel” wat verskaf is.

Elke groep werk met een volle stel planete.1. Knip die planete uit.2. Skryf elke planeet se naam op die agterkant daarvan neer.3. Skryf die planeet se afstand van die Son neer.4. Gebruik die verskillende afstande van die son en rangskik die planete

in die regte volgorde. Begin met die Son en plaas die planeet wat dienaaste aan die Son is.

5. Eindig met die planeet wat die verste van die Son is.

B.Deel die Planete-feiteblad uit (sien tabel op bladsy 23) en die tekening vandie sonnestelsel (sien bladsy 46–47) uit vir leerders om te voltooi.

• Daar is nege verskillende planete in ons sonnestelsel.• Die planete verskil in grootte en massa.• Die planete is verskillende afstande van die Son.• Al die planete wentel om die Son.• Die planete wentel in vaste wentelbane en bly in hierdie

wentelbane.

AAN DIE

ONDERWYSER

Wanneer leerders die planete uit-

knip en volgens hul afstand van die

Son orden, moet hulle met baie

groot getalle werk. Dit is een van

die belangrikste doelwitte van

hierdie aktiwiteit. Ons hoop leerders

sal tydens hierdie aktiwiteit in staat

wees om elke getal te interpreteer

en dit dan met nog ’n groot getal te

vergelyk om te besluit watter die

verste van die Son is totdat hulle

elke planeet in die regte orde

gerangskik het.

Sleutelbegrippe

Aktiwiteit 66

Onderwysertaak

Leerdertaak

IN PARE

Onderwysertaak

Pluto Uranus

NeptunusSaturnus Jupiter

AardeMars

Mercurius

Venus

die son

Pluto

Neptunus

SaturnusAarde

MercuriusVenus

Mars Jupiter

Uranus

SON

21

Die Son en sy familie planete1. Lees hierdie paragraaf vir jou inligting:

Ons weet die Aarde is ’n planeet. Daar is nog agt ander planete. Saam met die Aarde is daar nege planete. Elke planeet beweeg in syeie wentelbaan om die Son. Elke planeet is verskillend. Die Son en syfamilie planete word die sonnestelsel genoem.

2. Soek die kolom met die opskrif “Afstand van die son” op die Planete-feiteblad. Hier kan jy sien hoe ver elke planeet van die Son is.

3. Vind elke planeet op jou sonnestelselblad en skryf die korrekte byskrifdaarby. Skryf ook sy afstand van die Son neer.

Mercurius

Venus

Saturnus

Uranus

Neptunus

Aarde seMaan

Aarde

Mars

Jupiter

Leerdertaak

INDIVIDUEEL

22

Deel die volgende vrae uit en verduidelik hoe om die Planete-feiteblad tegebruik om die vrae te beantwoord.

Meer oor die planeteGebruik die Planete-feiteblad om die volgende vrae te beantwoord.

1. Watter planeet is die kleinste?

Pluto is die kleinste planeet.2. Watter planeet is die grootste?

Jupiter is die grootste planeet.3. Watter planeet het twee mane?

Mars het twee mane.4. Noem die planeet met ’n rooi kol.

Jupiter het ’n rooi kol.5. Oor watter planeet weet ons baie min? Waarom?

Ons weet baie min oor Pluto omdat dit baie ver van die Aarde is.6. Waarom word Mars die rooi planeet genoem?

Mars lyk rooi in die lug.7. Wat is die helderste planeet?

Venus is die helderste planeet.8. Watter planeet het die meeste mane?

Saturnus het die meeste mane. Dit het 18 mane.9. Waarom is Saturnus ongewoon?

Saturnus het 18 mane en daar is groot ringe om dit.10. Hoe ver is Saturnus van die Aarde?

Saturnus is 1 280 000 000 km van die Aarde.11. Watter planeet is die naaste aan die Aarde? Hoe ver is dit van ons?

Venus is die naaste aan die Aarde. Dit is 40 000 000 km van ons.12. Hoe ver is Pluto van Mercurius?

Pluto is 5 840 000 000 km van Mercurius.

Die Son en sy familie planeteWat ons wil assesseer Wat ons van leerders verwag

Sterrestelsel Die planete moet:a korrek geïdentifiseer weesa in die korrekte orde volgens hul afstand

van die Son geplaas weesa die korrekte byskrifte hê (met die

gebruik van die gegewe tabel).

Die beantwoording van die a Die vrae moet korrek beantwoord wees.vrae oor die sonnestelsel

Onderwysertaak

Leerdertaak


23

Planeet Afstand van die Grootte van die Aantal Ander kenmerkeSon (kilometer) planeet (deursnee mane

in kilometer) bekend

Mercurius 60 000 000 km 5 000 km 0 Dit lyk soos ons maan.

Venus 104 000 000 km 12 000 km 0 Dit is die helderste planeet.

Aarde 150 000 000 km 13 000 km 1 Dit is die enigste planeet waarop daar, sover ons weet, lewe is.

Mars 240 000 000 km 7 000 km 2 Dit staan bekend as die rooi planeet.

Jupiter 800 000 000 km 143 000 km 16 Dit het ’n rooi kol en ’n streepagtige voorkoms.

Saturnus 1400 000 000km 120 000 km 18 Daar is ’n stel ringe om hierdie planeet.

Uranus 3 000 000 000km 52 000 km 15 Dit lyk groen. Dit bestaan omtrent heeltemal uit ys.

Neptunus 4 500 000 000 km 50 000 km 8 Dit lyk blou.

Pluto 5 900000 000 km 2 000 km 1 Ons weet baie min van hierdie planeet.

Feiteblad – Die Planete

24

Leesstukke oor die Son, Aarde en Maan1. Kopieer die onderstaande leesstukke oor die Aarde, Maan en Son

(bladsy 49 tot 51) en ook die tabel “’n Vergelyking tussen die Son,Maan en Aarde” (bladsy 52) vir die leerders.

Lees oor die Aarde, die maan en die Son en vul dan die tabel op bladsy 26 in.

Ons planeet AardeOns tuiste, die Aarde, is ’n planeet. Dit

lyk soos ’n groot bal wat hoofsaaklik

uit rots bestaan. Ons planeet bestaan

uit verskillende lae rots. Eerstens is

daar ’n kors aan die buitekant waar

die meeste van die rots hard is. Onder

die kors is die mantel, wat uit sagter

rots bestaan en wat heeltyd stadig

beweeg. Diep binne-in die Aarde is ’n

kern wat uit die metale yster en nikkel

bestaan. Aan die buitekant is die

Aarde omring deur water (in die

oseane) en lug.

Die Aarde is ’n middelslag planeet.

Die afstand om die ewenaar is

omtrent 40 000. As jy daardeur sou

sny en die deursnee meet, sou dit

omtrent 12 762 km wees.

Die Aarde beweeg gelyktydig op twee maniere. Een manier waarop

die Aarde beweeg, is in ’n sirkel om die son. Ons sê die Aarde wentel

in sy eie wentelbaan om die Son. Die ander manier waarop die Aarde

beweeg, is dat dit heeltyd draai (roteer) terwyl dit om die Son beweeg.

Die Aarde gee nie sy eie lig af nie, maar kry lig van die Son. Die

Aarde ontvang ook hitte van die Son sodat die temperatuur op Aarde

net reg vir lewende wesens is. Dit is nie te warm en nie te koud nie.

Die Aarde lyk soos ’n pragtige blou en wit bal. Die blou wat ons kan

sien, is die water wat die Aarde omring. Die wit gedeeltes is die wolke

wat in die lug dryf. Naby die Noord- en Suidpool is daar groot wit

gedeeltes. Dit is die poolyskappe wat uit bevrore water bestaan.

Daar is ander planete in die ruimte, maar die Aarde is vir ons die

belangrikste, want mense, diere en plante kan daarop lewe.

Aktiwiteit 77

Onderwysertaak

Leerdertaak

25

Die MaanDie maan is ons naaste hemelliggaam in die

ruimte. Dit is omtrent 40 000 km van ons. Dit is,

soos die Aarde, ’n bal rots, maar dit het geen

water en lug nie.

Die maan is so naby aan ons dat ons van die

besonderhede op die maanoppervlak kan sien as

ons noukeurig kyk. Daar is ligte en donker

gedeeltes op die oppervlak. Die ligte dele is hoë

berge en die donker dele is groot, plat,

stofvlaktes. Die maan het ook ’n klomp ronde

merke op sy oppervlak. Dit word kraters genoem.

Dit ontstaan wanneer rotse uit die buitenste ruim

die maanoppervlak tref en duike daarin laat.

Die maan is nie ’n planeet nie. Dit is ’n maan omdat dit om ’n planeet

wentel, en nie om die Son nie. Dit gee nie sy eie lig af nie, maar kry lig

van die Son. Soos wat die maan om die Aarde wentel, kan ons

verskillende dele daarvan sien wanneer die sonlig daarop val.

Die maan is baie kleiner as die Aarde. Die Aarde is vyf keer groter as

die maan. As jy die Aarde in vyf gelyke balle kon verdeel, sou die maan

dieselfde grootte as een van die balle wees. Die maan het ’n deursnee van

omtrent 3 500 km.

Die SonDie Son is ’n ster, nie ’n planeet nie. Dit is ’n groot bal baie warm gas in

die ruimte. Die belangrikste gas is waterstof. ’n Ster is ’n bal gas wat so

warm is dat dit lig, hitte en ander straling afgee. Die Son is die ster wat

die naaste aan ons is.

Ons kan die Son se hitte voel en sy lig

sien. Dit is so helder dat ons nie direk

daarna kan kyk sonder om ons oë seer te

maak nie. Die Son is so warm dat enorme

ontploffings en gasfonteine hoog bo sy

oppervlak uitskiet. Daar is ook donker kolle,

wat sonvlekke genoem word, wat kom en

gaan. Sonder die Son se lig en hitte sou die

Aarde koud, donker en dood wees. Die Son

is omtrent 100 keer groter as die Aarde,

maar dit lyk klein, omdat dit so ver weg is.

Die Son draai die hele tyd terwyl die

planete daarom wentel.

26

LeerdertaakkaartLees meer oor die Son, Aarde en maan en vul dan die tabel in.

Vrae Son Aarde Maan

Hoe lyk dit? Die Son lyk soos ’n Die Aarde lyk soos ’n Die maan is ’n rondeenorme, helder bal vuur. blou en wit bal. bal en lyk liggeel of

wit. Dit het ligte en donker kolle op sy oppervlak.

Waaruit bestaan dit? Die son bestaan uit baie Die Aarde is ’n bal rots. Die maan bestaanwarm waterstofgas. Aan die buitekant is die uit rots.

rots hard, maar aan die binnekant is die rots sagter en die kern diep binne-in bestaan uit yster en nikkel. Die Aarde word omring deur water en lug.

Hoe beweeg dit? Die Son draai. Die Aarde draai en Die maan beweeg om beweeg ook om die Son. die Aarde.

Hoe kry dit lig? Die Son stel sy eie lig vry Die Aarde kry sy lig van Die maan kry sy lig van die warm waterstofgas. die Son. van die Son.

Hoe groot is dit? Die Son is baie groter as Die Aarde is kleiner as Die maan is kleiner asdie Aarde (omtrent 100 die Son, maar groter as die Aarde. Vyf mane keer groter). die maan. Sy deursnee is kan in die Aarde pas.

omtrent 12 762 km. Sy deursnee is omtrent 3 500 km.

Enigiets anders wat Daar is groot gas- Die Aarde het net die Daar is berge en interessant is wat jy ontploffings en swart regte temperatuur vir kraters en plat gelees het? vlekke op die Son. lewende dinge. stofvlaktes op die

maan.

’n Vergelyking tussen die Son, Aarde en Maan

27

Leestukke oor die Son, Aarde en Maan


Leeswerk en voltooiing van Identifiseer die ooreenkomste en tabel waarin die Son, Aarde verskille korrek in die beantwoording en maan vergelyk word van die vrae oor die Son, Aarde en

maan.

Addisionele leestake en idees virprojekte

’n Navorsingsprojek vir leerdersDoen navorsing in boeke oor ruimtereise en -verkenning. Jy kan enigietsoor die ruimte of ruimtereise wat jou interesseer, navors.

Hier is ’n paar idees waarop jy tydens jou navorsing kan fokus:A Die Apollo-maansendings. Hierdie sendings was eers verkenningsreise,

daarna het mense verby die maan gereis en uiteindelik het hulle op diemaan geland.

A Die Mariner-sendings. Hierdie sendings was ontdekkingsreise na Mars,ons naaste planeet.

A Die Pioneer 10- en 11-sending. Hierdie ruimtetuie het die verste wegvan die Aarde verken. Hulle het ander planete en die planete in onssonnestelsel gefotografeer.

A Die Viking-ruimtetuie. Hierdie ruimtetuie het ook die planete in onssonnestelsel gefotografeer.

A Die pendeltuig. Die pendeltuig vlieg na aan die Aarde en neem menseen voorrade na en van die Internasionale Ruimtestasie waareksperimente in die ruimte uitgevoer word.

A Die Hubble-teleskoop. Hierdie teleskoop is in ’n wentelbaan om dieAarde. Dit neem foto’s van die ruimte wat ons nie van die Aarde kansien nie omdat ons atmosfeer dit moeilik maak.

A Ensovoorts.

Jy kan jou projek as een van die volgende aanbied:A ’n modelA ’n liedjie of toespraakA ’n kunswerkA ’n toneelstukA ’n plakkaat met tekeninge en skryfwerkA Ensovoorts.

Jou aanbieding moet wys wat jy tydens jou navorsing oorruimteverkenning en ruimtereise geleer het.


Aktiwiteit 88

Leerdertaak

28

PERIODE 1A Begin met Aktiwiteit 3

aangesien die maankyk ’nhele maand in beslag salneem

Aktiwiteit 3• Laat leerders die naglug en

die maan soos wat hulle ditin die lug sien, vir huiswerkteken

• Wys aan leerders hoe om diemaankykdiagram in te vul±50 minNB: Op ’n almanak kan ’nmens sien op watter dae diemaan sigbaar is

PERIODE 2• Bespreking oor wat in die

naglug sigbaar is• Leerders kopieer die

maantekening op hulmaankykdiagramme ±50 min

PERIODE 3Aktiwiteit 1• Kies ’n vorm wat die meeste

soos die Aarde lyk enverduidelik hul keuse

• Maak ’n papiermodel van dieAarde ±50 min

PERIODE 4Aktiwiteit 2• Plaas die vastelande op die

model• Kleur die vastelande in en sit

die lug by ±50 min

PERIODE 5Aktiwiteit 2 (vervolg)• Voltooi taakkaart “Ons Aarde

is soos ’n bal wat in dieruimte beweeg”±50 min

PERIODE 6Aktiwiteit 3• Gedigte en stories oor die

maan• Maak ’n papiermodel van die

maan ±50 min

PERIODE 7Aktiwiteit 3 (vervolg)• Maak die bewertjie van die

Aarde en maan en vergelykdie grootte daarvan om diemaan se wenteling om dieAarde te verduidelik

• Voltooi sinne ±50 min

PERIODE 8Aktiwiteit 3 (vervolg)• Kyk na leerders se vordering

met die maankykdiagram enlees die gedig (Maankyk)

• Bespreking oor waarom diemaan verander ±50 min

PERIODE 9Aktiwiteit 3 (vervolg)• Help leerders om die fases

van die maan te noemAktiwiteit 4• Bespreking oor hoe die lig op

die maan val ±50 min

PERIODE 10Aktiwiteit 4• Demonstrasie en bespreking

van hoe lig op die maan val• Voltooiing van sinne

±50 min

PERIODE 11Aktiwiteit 4 (vervolg)• Lees gedig of liedjie oor reis

na die maan• Bespreking en leeswerk oor

reis na die maan ±50 min

PERIODE 12Aktiwiteit 5• Bespreking en leeswerk oor

reis na die maan vervolg ±50 min

PERIODE 13Aktiwiteit 5 (vervolg)• Tekening en skryfwerk oor

reis na die maan ±50 min

PERIODE 14Aktiwiteit 6• Bespreking oor die voorkoms

van verskillende planete soosgesien op die teks oorplanete

• Lees om uit te vind wat elkeplaneet se afstand van dieSon is en plaas elkeenvolgens sy afstand van dieSon ±50 min

PERIODE 15Aktiwiteit 6 (vervolg)• Gebruik die planete-feiteblad

om byskrifte by diesterrestelseldiagram te skryf

• Gebruik die planete-feitebladom vrae te stel ±50 min

PERIODE 16Aktiwiteit 7• Gebruik die planete-feiteblad

om vrae te beantwoord ±50 min

PERIODE 17Aktiwiteit 7 (vervolg)• Lees oor die Son, Aarde en

Maan• Lees en voltooi tabel om die

Son, Aarde en maan tevergelyk ±50 min

Aktiwiteit 8 (addisioneel)• Boeknavorsingsprojek oor

ruimteverkenning (omtrenttwee weke)

• Aanbieding vannavorsingsprojek

Hierdie leerprogram sal ongeveer 850 minute (3™ weke) in beslag neem (NW = 4 uur per week), plusaddisionele tyd om die projekte te doen en aan te bied.

VOORGESTELDE WERKSKEMA VIR DIE AARDE EN DIE RUIMTE

Graad 6-leerprogram

33

SIM

BO

OL

NN

12

34

5

Kod

es v

ir o

ptek

enin

g vo

orge

stel

deu

r di

e W

es-K

aaps

e On

derw

ysde

part

emen

t

Die

ta

be

l hie

ron

de

r g

ee

se

s ko

de

s vi

r g

eb

ruik

wa

nn

ee

r ’n

lee

rde

r se

pre

sta

sie

in ’n

ge

ge

we

ta

ak

op

ge

teke

n w

ord

.

Ko

mm

enta

arN

og

nie

hie

raan

blo

otg

este

l nie

.H

et d

ie t

aak

pro

bee

r d

oen

,m

aar

is g

lad

nie

in s

taat

nie

.

In s

taat

om

die

taak

op

’nb

asie

se v

lak

ted

oen

.

In s

taat

, maa

rni

e ko

nsek

wen

tni

e, b

eno

dig

no

go

efen

ing

. Sle

gs

in e

en k

ont

eks.

Vold

oen

aan

krite

ria v

irhi

erd

ie v

lak

enka

n na

die

volg

end

e vl

akb

ewee

g.

Pre

stee

rko

nsek

wen

t b

ove

rwag

ting

en

kan

op

die

volg

end

e vl

akw

ees.

Imp

likas

ies

vir

ond

erw

yser

s en

leer

der

s

Dié

taa

k is

vir

and

er in

die

gro

ep o

pg

este

l,m

aar

die

ond

erw

yser

verw

ag n

ie v

and

ie le

erd

er o

m ’n

pre

stas

iehi

ervo

or

tere

gis

tree

r ni

e.S

o n

ie h

et d

ieo

nder

wys

er d

iele

erd

er n

og

nie

hier

aan

blo

ot-

ges

tel n

ie.

Hie

rdie

leer

der

kan

gla

d n

ie in

staa

t w

ees

om

hier

die

taa

k ui

tte

vo

er n

ie.

Hie

rdie

leer

der

kan

nog

nie

ger

eed

vir

hier

die

vla

kw

ees

nie.

Ste

lho

m/h

aar

dus

’nta

ak v

olg

ens

die

vorig

e vl

ak, o

fsk

epg

elee

nthe

de

vir

leer

der

s o

mvr

oeë

re k

enni

ste

ver

wer

f en

nod

ige

vaar

dig

hed

e te

ont

wik

kel.

Hie

rdie

leer

der

ben

od

ig m

eer

ond

erst

euni

ng.

Vro

eëre

ken

nis

of

vaar

dig

hed

ew

ord

mo

ont

likb

eno

dig

.Le

erd

er b

eno

dig

ond

erw

yser

se

aand

ag.

Hie

rdie

leer

der

bes

kik

oo

r d

ieva

ard

ighe

de,

maa

r b

eno

dig

verd

ere

gel

eent

heid

om

te o

efen

. Ske

pg

elee

nthe

de

inve

rski

llend

eko

ntek

ste.

Kan

mo

ont

liko

nafh

ankl

ikw

erk.

Mee

rva

ard

ige

leer

der

s ka

nhi

erd

ie le

erd

erb

ysta

an.

Hie

rdie

leer

der

isin

sta

at o

mb

evo

eg,

kons

ekw

ent

envr

ymo

edig

inve

rski

llend

eko

ntek

ste

aan

vere

iste

s te

vold

oen

. In

staa

to

m t

ake

bo

verw

agtin

g t

eve

rrig

.

GROENLAND

NOORD-AMERIKA

New YorkLos Angeles

SUID-AMERIKA

AFRIKA

EWENAAR

Stille Oseaan

Buenos Aires

Atlantiese Oseaan

Atlantiese Oseaan

ANTARKTIKA

Suidsee

34

AFRIKA

EWENAAR

Atlantiese Oseaan

Atlantiese Oseaan

ANTARKTIKA

Noordelike Yssee

Moskou

ASIËEUROPA

Stille Oseaan

Kaapstad

Jerusalem

Mekka

JohannesburgDurban

Indiese Oseaan

Sydney

Hongkong

Perth

Nieu-Seeland

35

36

Leerdertaakkaart – Aktiwiteit 1

Ons Aarde is soos ‘n bal wat in die ruimte beweegA Teken die volgende op die diagram en skryf duidelike byskrifte by:A landA waterA lugA die buitenste ruim

37

MAANKYKDIAGRAM

Naam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leerdertaakkaart– Aktiwiteit 3

Skryf ’n paar interessante dinge neer wat jy oor die maan opgelet het.

MaankykEk het ’n paar interessante dinge oor die maan opgelet.

Een ding wat ek gesien het, was . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ek het ook gesien dat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nog iets was ek opgelet het, was . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Die fases van die maanMaankykdiagram


Lig op die Maan1. Hou die maan vas soos hieronder gewys word.

2. Hou die maan met ‘n gestrekte arm vas en draai stadig om te kyk hoedie lig op die maan val.

3. Skryf jou waarnemings hieronder neer.

A. Wanneer die son agter my is en die maan voor my is,is dit wat ek sien:Onderstreep die korrekte een en teken in diesirkel:Ek kan die vol-/kwart-/nuwemaan sien.

B. Wanneer ek sywaarts na die son staan en die maanvoor my is, is dit wat ek sien:Onderstreep die korrekte een en teken in diesirkel:Ek kan die vol-/kwart-/nuwemaan sien.

C. Wanneer ek na die son kyk en die maan voor my is,is dit wat ek sien:Onderstreep die korrekte een en teken in diesirkel:Ek kan die vol-/kwart-/nuwemaan sien.

38

A B C

39


Leeswerk vir leerders

Reis maan toeMense kyk reeds derduisende jare lank saans na die maan in dienaghemel, maar niemand het nog ooit daarheen gegaan nie.

Mense besluit om die maan te verken1. In 1961 het president

John Kennedy aange-kondig dat mense vandie Verenigde State vanAmerika maan toe gaanreis om dit te verken.Geen mens het voor-heen maan toe gereisnie. Gedurende dievolgende agt jaar hethulle met verskillendevuurpyle en ruimtetuiegeëksperimenteer. Hullehet verskeie reise nadie maan onderneemom die toerusting tetoets, maar het nie daargeland nie.

Reis na die maan2. In 1969 was die Apollo-

ruimteskip uiteindelikgereed om in die ruimtegelanseer te word. Dieruimteskip moesomtrent 400 000 kmmaan toe en 400000 kmterug Aarde toe reis.Apollo 11 is in dieruimte gelanseer. Nadrie dae en drie nagtewas dit naby aan diemaan.

3. Twee ruimtemanne het in’n maanlandingstuig na die maanoppervlak gevlieg. Een ruimteman hetin die ruimtetuig gebly en om die maan gewentel. Neil Armstrong wasdie eerste mens wat uit die landingstuig op die maanoppervlak getreehet. Hier is die woorde wat hy gesê het toe hy sy voete op die maangeplaas het: “Een klein tree vir die mens, en reusesprong vir diemensdom.” Edwin Aldrin was die tweede mens wat sy voete op diemaan geplaas het.

Mik na die maan ... Apollo 11 is gereed vir lansering

40

Op die maanoppervlak4. Dit maan het skrikwekkend gelyk. Daar is

geen lug, water, plante of diere nie. Dieruimtemanne het ruimtepakke gedra omdie maan te verken. Hulle het baie foto’sgeneem. Hulle het in ’n maanvoertuig geryen wetenskaplike eksperimente opgestel.Toe het hulle in die boonste deel van dielandingstuig na die Apollo-ruimtetuigteruggekeer. Apollo het hulle veilig terugAarde toe gebring.

Eendag kan jy miskien ook maan toe reis5. Miskien sal jy eendag by ’n maanstasie

wees! By ’n ruimtestasie wat om die Aardewentel, kan jy ’n maanskip haal. Mense salvoorrade in die skip laai. Hulle sal jou nuwemaanskip en landingstuig vol brandstofmaak. Uiteindelik sal jy vertrek. Naby diemaan sal die vuurpylmotore weer gevuurword. Jy sal in ’n wentelbaan om die maangeplaas word. Mense sal in die landings-tuig klim en voorrade sal ingelaai word.Die enjins sal aangeskakel word. Daargaan jy! Wat sal jy sê as jy jou voete opdie maan plaas? Hoe sal dit wees om opdie maan te lewe?

Aangepas uit: Amazing Rockets deur Dinah L. Moche;Western Publishing Company Inc. Wisconsin 1990

Bo links: Weg is hy! 16 Julie 1969 was die dagwaarop Apollo 11 gelanseer is.Links: Die maanlandingstuigBo: Neil Armstrong ... die eerste mens op die maan!

(Alle foto’s met vergunning van NASA)

41


Reis maan toePraat- en leestake vir leerders

Taak 11. Verbeel jou jy is die eerste mens wat na die maan reis.Bespreek:A Watter planne sal jy maak om daar te kom?A Hoe lank sal jy moet beplan?A Hoeveel mense sal saam met jou gaan?A Watter soort voertuig sal jy gebruik?A Sal jy self besluit om te gaan of sal jou land jou daarheen stuur?A Hoeveel sal dit kos? En wie sal betaal?

Lees nou paragraaf 1 om uit te vind wat wel gebeur het.

Taak 22. Probeer jou verbeel hoeveel dae dit sal

neem om by die maan uit te kom.Bespreek:A Hoe ver, dink jy, sal jy moet reis om

daar te kom?A Hoeveel dae sal dit neem om daarheen

te reis?Lees nou paragraaf 2 om uit te vind hoever dit is en lank die reis geduur het.

Taak 33. Verbeel jou jy land veilig op die maan

en sal kan terugkeer Aarde toe.Bespreek:A Hoe sal jy op die maan land?A Hoe sal jy weer terugkom?A Wat sal jy sê as jy jou voete die eerste

keer op die maan sit?

Lees nou paragraaf 3 om uit te vind watgebeur het.

Taak 44. Verbeel jou jy is op die maan se

oppervlak.Bespreek:A Hoe lyk die maan?A Wat sal julle op die maan doen?A Het julle veilig na die Aarde

teruggekeer?

Lees nou paragraaf 4 om uit te vind hoedit op die maan lyk.

Prente: NASA

42

Waarom is die lug swart?Daar is geen atmosfeer op die maan nie. Jy kyk dus nie deur dieatmosfeer in die ruimte in soos hier op Aarde nie. Wanneer onsvanaf die Aarde deur die atmosfeer kyk, lyk die lug blou.

Wat is dit?Hierdie maanvoertuig werk met batterye (onthou, daar is geen lugop die maan om petrol te verbrand nie).Dit is ’n sambreelvormige sonpaneel om sonligenergie op te vangen dit na elektriese energie te verander om die batterye te laai.

Wat is dit? Dit is ’n voetspoor van ’n ruimtevaarder.

Wat is dit?Dit is die Son wat ook op die maan skyn.

Wat kan jy oor hierdie omgewing sê?Dit is dor, droog en rotsagtig.

Wat is dit?Dit is ’n krater op die maan se oppervlak. Dit is ’n groot duik wat gelaat is deur ’n rots wat uit die ruimte op die maangestort het. Daar is talle kraters op die maanoppervlak.

Waarom het hy ’n skaduwee?Hy staan met sy rug na die Son, dus val sy skaduwee voor hom.

Onderwyerskopie: Foto’s wat op die maan geneem is

Waarom dra hy ’n helm?Hy dra ’n helm om hom teen die Son se skadelike strale tebeskerm. Daar is geen atmosfeer om hom te beskerm nie. Hyhet ook die helm nodig om hom teen enige skadelike stof ofklippe uit die ruimte te beskerm. Hy het ook ’n helm nodigom asem te haal. Die lug uit die suurstoftenk op sy rug wordin sy helm gepomp.

Wat is dit?Dit is ’n heuwel of berg in die agtergrond.

Wat dra hy op sy rug?Hy dra lug vir asemhaling in ’n suurstoftenk op sy rug.

Wat is dit?Dit is ’n ruimtevaarder se voetspoor.

Wat doen hy?Hy neem grondmonsters met ’n spesiale stuk gereedskap.

Wat is dit?Dit is die maanlandingstuig.

Wat is dit?Dit is die maanvoertuig of -motor.

Wat is hierdie merke op die oppervlak?Dit is die merke van die maanvoertuig se bande

44

Waarom dra hy ’nhelm?

Wat is dit?

Wat dra hy op syrug?

Wat is dit?

Wat doen hy?

Wat is dit?

Wat is dit?

Wat is hierdiemerke op dieoppervlak?

45

Taak 51. Verbeel jou jy woon eendag op die maan.

Skryftaak

Wanneer ek op die maan lewe

Ek sal in ’n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ek sal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ek sal ook . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ek sal ook . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

46

Leerdertaak – Aktiwiteit 6

Die Son en sy familie planete1. Lees hierdie paragraaf vir jou inligting:

Ons weet die Aarde is ‘n planeet. Daar is nog agt ander planete. Saammet die Aarde is daar nege planete. Elke planeet beweeg in sy eiewentelbaan om die Son. Elke planeet is verskillend. Die Son en syfamilie planete word die sonnestelsel genoem.

2. Soek die kolom met die opskrif “Afstand van die Son” op die Planete-feiteblad. Hier kan jy sien hoe ver elke planeet van die Son is.

3. Vind elke planeet op jou sonnestelselblad en skryf die korrekte byskrifdaarby. Skryf ook sy afstand van die Son neer.

47

DIE SONNESTELSEL

48


Meer oor die planete

Leerdertaak (individueel)

Gebruik die Planete-feiteblad op bladsy 23 om die volgende vrae tebeantwoord.

1. Watter planeet is die kleinste? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Watter planeet is die grootste? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Watter planeet het twee mane? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Noem die planeet met ’n rooi kol. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Oor watter planeet weet ons baie min? Waarom? . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Waarom word Mars die rooi planeet genoem? . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Wat is die helderste planeet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Watter planeet het die meeste mane? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9. Waarom is Saturnus ongewoon? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10. Hoe ver is Saturnus van die Aarde? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11. Watter planeet is die naaste aan die Aarde? Hoe ver is dit van

ons? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12. Hoe ver is Pluto van Mercurius? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49


Leesstukke oor die Aarde, die maan en die Son1. Lees oor die Aarde, die maan en die Son en vul dan die

daaropvolgende tabel in.

Ons planeet AardeOns tuiste, die Aarde, is ’n planeet. Dit lyk soos ’n groot bal wathoofsaaklik uit rots bestaan. Ons planeet bestaan uit verskillendelae rots. Eerstens is daar ’n kors aan die buitekant waar diemeeste van die rots hard is. Onder die kors is die mantel, wat uitsagter rots bestaan en wat heeltyd stadig beweeg. Diep binne-indie Aarde is ’n kern wat uit die metale yster en nikkel bestaan.Aan die buitekant is die Aarde omring deur water (in die oseane)en lug.

Die Aarde soos vanaf die maan gesien.

50

Die Aarde is ’n middelslag planeet. Die afstand om dieewenaar is omtrent 40 000. As jy daardeur sou sny en diedeursnee meet, sou dit omtrent 12 762 km wees.

Die Aarde beweeg gelyktydig op twee maniere. Een manierwaarop die Aarde beweeg, is in ’n sirkel om die son. Ons sê dieAarde wentel in sy eie wentelbaan om die Son. Die ander manierwaarop die Aarde beweeg, is dat dit heeltyd draai (roteer) terwyldit om die Son beweeg.

Die Aarde gee nie sy eie lig af nie, maar kry lig van die Son.Die Aarde ontvang ook hitte van die Son sodat die temperatuurop Aarde net reg vir lewende wesens is. Dit is nie te warm en niete koud nie.

Die Aarde lyk soos ’n pragtige blou en wit bal. Die blou watons kan sien, is die water wat die Aarde omring. Die witgedeeltes is die wolke wat in die lug dryf. Naby die Noord- enSuidpool is daar groot wit gedeeltes. Dit is die poolyskappe watuit bevrore water bestaan.

Daar is ander planete in die ruimte, maar die Aarde is vir onsdie belangrikste, want mense, diere en plante kan daarop lewe.

Die maanDie maan is ons naaste hemelliggaam in die ruimte. Dit isomtrent 40 000 km van ons. Dit is, soos die Aarde, ’n bal rots,maar dit het geen water en lug nie.

Die Aarde se atmosfeer is duidelik sigbaar op hierdie foto.

51

Die maan is so naby aan ons dat ons vandie besonderhede op die maanoppervlak kansien as ons noukeurig kyk. Daar is ligte endonker gedeeltes op die oppervlak. Die ligtedele is hoë berge en die donker dele is groot,plat, stofvlaktes. Die maan het ook ’n klompronde merke op sy oppervlak. Dit wordkraters genoem. Dit ontstaan wanneer rotseuit die buitenste ruim die maanoppervlaktref en duike daarin laat.

Die maan is nie ’n planeet nie. Dit is ’nmaan omdat dit om ’n planeet wentel, en nieom die Son nie. Dit gee nie lig af nie, maarkry lig van die Son. Soos wat die maan omdie Aarde wentel, kan ons verskillende deledaarvan sien wanneer die sonlig daarop val.

Die maan is baie kleiner as die Aarde. DieAarde is vyf keer groter as die maan. As jydie Aarde in vyf gelyke balle kon verdeel, soudie maan dieselfde grootte as een van dieballe wees. Die maan het ’n deursnee vanomtrent 3 500 km.

Die SonDie son is ’n ster, nie ’n planeet nie.Dit is ’n groot bal baie warm gas indie ruimte. Die belangrikste gas iswaterstof. ’n Ster is ’n bal gas wat sowarm is dat dit lig, hitte en anderstraling afgee. Die Son is die ster watdie naaste aan ons is.

Ons kan die Son se hitte voel ensy lig sien. Dit is so helder dat onsnie direk daarna kan kyk sonder omons oë seer te maak nie. Die son isso warm dat enorme ontploffings engasfonteine hoog bo sy oppervlak

uitskiet. Daar is ook donker kolle, wat sonvlekke genoem word,wat kom en gaan. Sonder die Son se lig en hitte sou die Aardekoud, donker en dood wees. Die Son is omtrent 100 keer groteras die Aarde, maar dit lyk klein, omdat dit so ver weg is.

Die Son draai die hele tyd terwyl die planete daarom wentel.

Die Aarde, die Son en die maan

52

VRAE SON AARDE MAAN

Hoe lyk dit?

Waaruit bestaan dit?

Hoe beweeg dit?

Hoe kry dit lig?

Hoe groot is dit?

Enigiets anders wat interessant is wat jy gelees het?

Leerdertaakkaart – Aktiwiteit 7Lees meer oor die Son, Aarde en maan en vul dan die tabel in.

’n Vergelyking tussen die Son, Aarde en Maan

53

Die nege planete in ons sonnestelselAlle prente met vergunning van NASA

Die vier mane van Galilei

Jupiter het 16 bekende mane, maar vier is groter asdie res en kan maklik met ’n verkyker gesien word.Hulle staan bekend as die “mane van Galilei”, naaanleiding van die ontdekker Galileo. Lo, omtrentdieselfde grootte as ons maan, gooi ’n skaduweeop Jupiter in die hoofprent. Dit gee ’n idee vanJupiter se grootte.

JupiterDit is die grootte van die Aarde in vergelykingmet JupiterDeursnee 142 800 kmMassa 318 Aarde se massaAfstand van die Son 800 miljoen kmAantal mane 16Rotasietydperk lengte van dag in Aard-ure

9,8Tyd om om die Son te beweeg

lengte van jaar in Aard-jare 11,9

Jupiter is die grootste van die gasreuse. Die witwolke wat ons sien, is teen ’n temperatuur van–153 ºC en bestaan uit ammoniak-yskristalle. Laer afword die wolke rooi en bruin gekleur deur organiesesamestellings en chemikalieë soos swael. ’nWindspoed van meer as 400 km/h is algemeen.Daar word gedink dat die Groot Rooi Kol ’n langlewende orkaan is wat groter as die Aarde is.Jupiter het moontlik ’n rots- of yskern omring deurvloeibare waterstof waarin helium opgelos is.

54

Aarde Ons TuisplaneetDeursnee 12 750 kmAfstand van die Son

150 miljoen kmRotasietydperk lengte van dag

in Aard-ure 23,93

Tyd om om die Son te beweeglengte van jaar in Aard-dae 365,24

MercuriusDeursnee 4 878 kmMassa 0,06 Aarde se massaAfstand van die Son 60 miljoen kmAantal mane geenRotasietydperk lengte van dag in Aard-dae


lengte van jaar in Aard-dae 88

By die ewenaar dit is warm genoeg om lood tesmelt. By die pole is daar kraters met ys met ’ntemperatuur van tot –150 ºC. Mercurius het geenatmosfeer nie.

Uranus

Deursnee 51 118 km

Massa 14,5 Aarde se massa

Afstand van die Son 3 000 miljoen km

Aantal mane 15

Rotasietydperk lengte van dag in Aard-ure 17,9

Tyd om om die Son te beweeglengte van jaar in Aard-jare 84

Uranus toon ’n byna saai groen “oppervlak”van wolke in ’n koue (–197 ºC) atmosfeer vanwaterstof, helium en metaan. Onder die wolke isUranus hoofsaaklik (85%) ys.

55

VenusDeursnee 12 104 km

Massa 0,8 Aarde se massa

Afstand van die Son 104 miljoen km

Aantal mane geen

Rotasietydperk lengte van dag in Aard-dae

243

Tyd om om die Son te beweeg

lengte van jaar in Aard-dae

225

Venus is ’n warm en onvriendelike planeet. ’nAtmosfeer van koolstofdioksied wat 90 keer so digsoos die Aarde s’n is, hou die oppervlak warm genoegom lood te smelt. Wolke van swaelsuur verskuil dieoppervlak.

SaturnusSoos Jupiter, is Saturnus is ’n gasreuswat hoofsaaklik uit waterstof en heliumbestaan. Sy beroemde ring bestaaninderwaarheid uit duisende smal ringewat uit klonte ys en rots so klein soosstofkorrels en so groot soos ’n minibusbestaan.

Deursnee 120 660 kmMassa 95 Aarde se massaAfstand van die Son 1 400 miljoen kmAantal mane 18Rotasietydperk lengte van dag in Aard-ure 10,2Tyd om om die Son te beweeg


56

MarsDeursnee 6 787 kmMassa 0,1 Aarde se massaAfstand van die Son

240 miljoen kmAantal mane 2, Phobos en DeimosRotasietydperk lengte van dag in Aard-ure 24.62Tyd om om die Son te beweeg

lengte van jaar in Aard-dae 687

Die atmosfeer van Mars is 100 keer minder dig as dieAarde s’n en bestaan hoofsaaklik uit koolstofdioksied,met spore van waterdamp. In die winter daal dietemperatuur tot –125 ºC, wat Mars sy bekende wit“yskappe” gee. In die somer kan die temperatuur bydie ewenaar 20 ºC bereik. Die planeet se rooierigekleur word veroorsaak deur yster in die grond.Bakteriese lewensvorme kon moontlik eens op ’n tydop Mars bestaan het.

NeptunusDeursnee 49 528 kmMassa 17 Aarde se massaAfstand van die Son 4 500 miljoen kmAantal mane 8Rotasietydperk lengte van dag in Aard-ure



Neptunus is nog ’n “ysreus” soos Uranus en selfskouer (–225 ºC). Sy blouerige atmosfeer van water-stof en helium toon soms donker kolle, en dit ismoontlik die winderigste plek in die sonnestelsel, metstormwinde met ’n snelheid van tot 1 400 km/h.

PlutoDeursnee 2 300 kmMassa 0,0025 Aarde se massa Afstand van die Son 4 400 tot 7 400 miljoen kmAantal mane 1Rotasietydperk lengte van dag in Aard-dae 6,4Tyd om om die Son te beweeg


Pluto is die kleinste van al die planete, en gewoonlik diemees afgeleë en koudste. Teen –233 ºC is die pienkerigeoppervlak bedek met ryp van metaan en stikstof. Plutose gryserige maan Charon is net 19 400 km ver, en meeras die helfte van Pluto se deursnee.

die aarde en daar buite [graad 6 afrikaans]

Documents