ผเรยบเรยงรศ. ดร. ยพา วรยศนายถนด ศรบญเรองมสเตอรโจ บอยดมสเตอรวอลเตอร ไวทลอร

ผตรวจรศ. ดร. ฤทธ วฒนชยยงเจรญนางพชรนทร แสนพลเมองนางสาวอารยา ศรประเสรฐ

บรรณาธการนายวโรจน เตรยมตระการผลนางสาววราภรณ ทวมด

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹

วทยาศาสตร ม.1 เลม 1ชนมธยมศกษาปท 1¡ÅØ‹ÁÊÒÃСÒÃàÃÕ¹ÃÙŒÇÔ·ÂÒÈÒʵÃ�

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551

รหสสนคา 2118006

วทยาศาสตรเปนวชาทมบทบาทส�าคญยงตอสงคมทงในโลกปจจบนและอนาคต เพราะวทยาศาสตร

จะมความเกยวของกบเราทกคนทงในการด�าเนนชวตประจ�าวน การประกอบอาชพการงานตางๆ

ตลอดจนเทคโนโลย เครองมอเครองใชและผลผลตตางๆ ทมนษยสรางสรรคขนมา

วทยาศาสตรชวยพฒนาความคดของมนษย ใหคดเปนเหตเปนผล คดสรางสรรค คดวเคราะห

วจารณ มทกษะส�าคญในการแสวงหาความร สามารถแกไขปญหาอยางเปนระบบ สามารถตดสนใจ

โดยใชขอมลทหลากหลายและมประจกษพยานทตรวจสอบได วทยาศาสตรจงเปนวฒนธรรมของโลก

สมยใหมทเราทกคนจ�าเปนตองไดรบการพฒนา

ส�าหรบหนงสอเรยนรายวชาพนฐาน วทยาศาสตร ชดน สาระภายในเลมไดพฒนามาจากหนงสอ

ชด New Understanding Science ของประเทศองกฤษ โดยเรยบเรยงใหสอดคลองกบตวชวดและสาระ

การเรยนรแกนกลาง ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 เนอหาภายใน

เลมจะเรยงไปตามสาระ และแบงยอยเปนหนวยการเรยนร การน�าเสนอนอกจากเนอหาสาระแลว กจะ

มกจกรรมพฒนาทกษะวทยาศาสตรแทรกคนไวให และทกทายหนวยการเรยนร จะมกจกรรมสรางสรรค

พฒนาทเปนกจกรรมการทดลองทางวทยาศาสตรทบทวนอกครงหนง

ทงนในแตละชนจะแบงหนงสอเรยนออกเปน 2 เลม ใชประกอบการเรยนการสอนภาคเรยนละเลม

ซงในชนมธยมศกษาปท 1 จดแบงเนอหาตามสาระ ดงน

วทยาศาสตร ม.1 เลม 1 มเนอหาเกยวกบหนวยพนฐานของสงมชวต กระบวนการในการด�ารง

ชวตของพช สมบตของสารและการจ�าแนกสาร และกระบวนการทาง

วทยาศาสตร

วทยาศาสตร ม.1 เลม 2 มเนอหาเกยวกบแรงและการเคลอนท พลงงานความรอน และ

บรรยากาศ

ในการเรยบเรยงพยายามใหนกเรยนสามารถอานท�าความเขาใจไดงาย ชดเจน ไดรบความร

ตรงตามประเดนในสาระการเรยนรแกนกลาง และอ�านวยความสะดวกทงตอครผสอนและนกเรยน

หวงเปนอยางยงวา หนงสอเรยนสาระการเรยนรพนฐาน วทยาศาสตรชดน จะมสวนชวยใหการจด

การเรยนการสอนวทยาศาสตร ระดบมธยมศกษาปท 1-3 สมฤทธผลตามเปาหมาย และมสวนชวยให

นกเรยนมคณภาพอยางทหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานไดก�าหนดไว

¼ÙŒàÃÕºàÃÕ§

¤íÒ¹íÒ

หนงสอเลมนไดรบการคมครองตาม พ.ร.บ. ลขสทธ หามมใหผใด ทาซ า คดลอก เลยนแบบ ทาสาเนา จาลองงานจากตนฉบบหรอแปลงเปนรปแบบอน

ในวธตางๆ ทกวธ ไมวาทงหมดหรอบางสวน โดยมไดรบอนญาตจากเจาของลขสทธถอเปนการละเมด ผกระทาจะตองรบผดทงทางแพงและทางอาญา คาเตอน

ชนมธยมศกษาปท 1¡ÅØ‹ÁÊÒÃСÒÃàÃÕ¹ÃÙŒÇÔ·ÂÒÈÒʵÃ�

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹

พมพครงท 1สงวนลขสทธตามพระราชบญญตISBN : 978-616-203-547-0

วทยาศาสตร ม.1 เลม 1

˹‹Ç¡Ò

ÃàÃÕ¹ÃÙÙŒ·Õè

˹‹Ç¾×é¹°Ò¹¢Í§ÊÔè§ÁÕªÕÇÔµ1 รางกายของสงมชวตทกชนดลวนประกอบไปดวยหนวยโครงสรางพนฐานขนาดเลกทสด เรยกวา เซลล (cell) จ�านวนมากมายนบลานเซลล ซงหากจะศกษาใหลกลงไปในแตละเซลลจะตองใชกลองจลทรรศนชวยในการศกษา เพอใหทราบถงขนาด รปราง และสวนประกอบของเซลลไดชดเจนขน

ตวชวดชนป

• สงเกตและอธบายรปราง ลกษณะของเซลลของสงมชวตเซลลเดยวและเซลลของสงทมชวตหลายเซลล (ว 1.1 ม. 1/1)

• สงเกตและเปรยบเทยบสวนประกอบส�าคญของ เซลลพชและเซลลสตว (ว 1.1 ม. 1/2)

• ทดลองและอธบายหนาทของสวนประกอบทส�าคญของเซลลพชและเซลลสตว (ว 1.1 ม. 1/3)

àÅ‹Á 1

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè 1 ˹‹Ç¾×é¹°Ò¹¢Í§ÊÔè§ÁÕªÕÇÔµ 1-16 ● ÅѡɳÐáÅÐÃٻËҧ¢Í§à«ÅÅ�ÊÔè§ÁÕªÕÇÔµ 2 ● â¤Ã§ÊÌҧ¢Í§à«ÅÅ�¾×ªáÅÐà«ÅÅ�ÊѵÇ� 7

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè 2 ¡Ãкǹ¡ÒÃ㹡ÒôíÒçªÕÇÔµ¢Í§¾×ª (µÍ¹·Õè 1) 17-36 ● ¡Ãкǹ¡ÒÃà¤Å×è͹·Õè¢Í§ÊÒü‹Ò¹àÂ×èÍËØŒÁà«ÅÅ� 18 ● ¡ÒÃÅíÒàÅÕ§ÊÒÃ㹾ת 22 ● ¡Ãкǹ¡ÒÃÊѧà¤ÃÒÐË�´ŒÇÂáʧ 26

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè 3 ¡Ãкǹ¡ÒÃ㹡ÒôíÒçªÕÇÔµ¢Í§¾×ª (µÍ¹·Õè 2) 37-54 ● ¡Ãкǹ¡ÒÃÊ׺¾Ñ¹¸�آͧ¾×ª 38 ● ¡Òõͺʹͧ¢Í§¾×ªµ‹ÍÊÔè§àÃŒÒ 45 ● à·¤â¹âÅÂÕªÕÇÀÒ¾ÊíÒËÃѺ¾×ª 48

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè 4 ÊÁºÑµÔ¢Í§ÊÒÃáÅСÒèíÒṡÊÒà 55-90 ● ÊÁºÑµÔ¢Í§ÊÒÃáÅСÒèíÒṡÊÒà 56 ● ÊÒÃà¹×éÍà´ÕÂÇ 65 ● ÊÒÃà¹×éͼÊÁ 74 ● ÊÁºÑµÔ¢Í§ÊÒÃÅÐÅÒ¡ô-àºÊ 78

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ ¾ÔàÈÉ ¡Ãкǹ¡Ò÷ҧÇÔ·ÂÒÈÒʵÃ� 91-107

● ¡Ãкǹ¡Ò÷ҧÇÔ·ÂÒÈÒʵÃ� 92 ● ¡Ò÷´Åͧ 95 ● ¡ÒÃËÒ¢ŒÍÁÙÅ 98 ● ¡ÒÃÇÑ´»ÃÔÁÒ³ 100 ● ¡ÒÃà¢Õ¹ÃÒ§ҹ 103

ºÃóҹءÃÁ 108

àÅ‹Á 2˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè 5 áçáÅСÒÃà¤Å×è͹·Õè˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ¾Åѧ§Ò¹¤ÇÒÁÌ͹˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè 7 ºÃÃÂÒ¡ÒÈ (µÍ¹·Õè 1)˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè 8 ºÃÃÂÒ¡ÒÈ (µÍ¹·Õè 2)

ÊÒúÑÞ

1.1.2 สงมชวตหลายเซลล สงมชวตหลายเซลล (multicellular organism) ไดแก พชและสตว

ทวไป รางกายจะประกอบขนจากเซลลมากมายหลายลานเซลล โดยเซลล

ทมลกษณะคลายกนหรอเปนเซลลชนดเดยวกนมาอยดวยกน ท�าหนาท

อยางเดยวกน เรยกกลมเซลลเหลานวา เนอเยอ (tissues) ถงแมเซลลของ

พชและเซลลของสตวจะมโครงสรางพนฐาน คอ เยอหมเซลล ไซโทพลาซม

และนวเคลยสเหมอนกน แตเซลลพชและเซลลสตวกมสวนประกอบของเซลล

ทแตกตางกนหลายอยาง

ภาพท 1.4 ผเสอเปนตวอยางของสงมชวตหลายเซลล(ทมาของภาพ : คลงภาพ บรษท อจท. จ�ากด)

เซลลคม อยบรเวณใตใบของพชทกชนด ยกเวนพชทอยในน�า

เซลลขนราก มลกษณะยาวและบาง เพอเพมพนทผวในการดดซมน�าและแรธาต

เซลลประสาท มแขนงยนออกมา ชวยเพมพนทในการสงสญญาณประสาท

เซลลกลามเนอ มลกษณะยาว หวทายแหลม มนวเคลยสอยกลางเซลล

ภาพท 1.5 ตวอยางเซลลของสงมชวตหลายเซลล(ทมาของภาพ : science tracks 8 p.42)

¤วาÁàËÁ×อ¹áÅФวาÁáต¡ตางÃÐËวาง

ÊÔèงÁÕªÕวÔตà«ÅÅ�à´Õยว¡ºÊÔèงÁÕªÕวÔตËÅายà«ÅÅ�

อะมบา

แบคทเรย

สตว

พช

สงมชวตเซลลเดยว

• สงมชวตทประกอบดวยเซลลเพยง

หนงเซลล

• กจกรรมตางๆ เกยวกบการด�ารงชวต

เกดขนภายในเซลลเดยว

• ตวอยางเชน อะมบา ยกลนา

พารามเซยม ไดอะตอม เปนตน

สงมชวตหลายเซลล

• สงมชวตทประกอบดวยเซลล

มากกวาหนงเซลล

• เซลลชนดเดยวกนหลายๆ เซลล จะมา

รวมตวกนเพอท�าหนาทอยางเดยวกน

เรยกวา “เนอเยอ”

• ไดแก พชและสตวตางๆ

3

1.1 ลÑกɳÐáลÐร»ร‹า§ขอ§à«ลล�ÊÔè§มÕªÕÇÔµ เซลลจดเปนหนวยทเลกทสดทท�าหนาทของสงมชวตได เชน เจรญเตบโต

สบพนธ เปนตน ป พ.ศ. 2208 รอเบรต ฮก (Robert Hooke) นกวทยาศาสตร

ชาวองกฤษ ไดคนพบเซลลจากการทเขาไดน�าเลนสมาสองดสงตางๆ เชน

แมลง ขนนก เกลดปลา เปนตน ซงสงทเขาสนใจมากทสด คอ เปลอกตนโอก

หรอทเรยกอกชอหนงวา ไมคอรก เขาน�าเปลอกตนโอกมาตดเปนชนบางๆ

แลวน�ามาสองดดวยเลนส จงเหนเปนชองสเหลยมเลกๆ เรยงตอกน ฮคจง

เรยกชองเหลานวา เซลล (cell) โดยเซลลไมคอรกทเขาเหนน เปนเซลลท

ตายแลว เพราะประกอบดวยผนงเซลลเรยงตดตอกนเปนชองสเหลยม และ

ภายในไมมองคประกอบทมชวต

1.1.1 สงมชวตเซลลเดยว สงมชวตเซลลเดยว (unicellular organism) รางกายจะประกอบดวย

เซลลเพยงเซลลเดยว กจกรรมตางๆ ทเกยวของกบการด�ารงชวต เชน การ

กนอาหาร การขบถาย การสบพนธ จะเกดขนภายในเซลลเพยงเซลลเดยว

ภายในเซลลจะประกอบดวยโครงสรางตางๆ เหมอนกบเซลลของสงมชวต

หลายเซลล สวนมากนวเคลยสมเยอหม สามารถด�ารงชวตอยเปนอสระได

เชน สาหรายเซลลเดยว อะมบา ยสต เปนตน บางชนดนวเคลยสไมมเยอหม เชน

แบคทเรย ดงนน DNA (Deoxyribonucleic acid) จะกระจายอยในไซโทพลาซม

ท�าใหไมมนวเคลยสเปนกอนเหมอนสงมชวตชนดอนๆ และมโครโมโซม

รปวงกลม 1 อน ท�าหนาทควบคมกจกรรมตางๆ ภายในเซลล

ภาพท 1.1 รอเบรต ฮก เปนผคนพบเซลลเปนคนแรก(ทมาของภาพ : http://milan.milanovic.org/math/english/division.html)

ภาพท 1.2 ลกษณะกลองจลทรรศนของรอเบรต ฮก และเซลลไมคอรก(ทมาของภาพ : science tracks 8 p.38)

ภาพท 1.3 ตวอยางสงมชวตเซลลเดยว(ทมาของภาพ : spectrum p.140)

ภาพท 1.2 ลกษณะกลองจลทรรศนของ

อะมบา

พารามเซยม

ไดอะตอม

แบคทเรยยสต

2

1.ใหนกเรยนเขยนอกษรAบนสไลดแลวน�าสไลดไปสองดดวยกลองจลทรรศนจากนนใหนกเรยนเคลอนแผนสไลดขนลง และเคลอนแผนสไลดไปดานซายขวา สงเกตและจดบนทกลกษณะการเคลอนทของตวอกษร A เมอมองผานดวยกลองจลทรรศน

2.หาสไลดมาอกชดหนงจ�านวน2แผนเขยนตวอกษรลงบนสไลดตามÀาพดานขวาปรบÀาพใหเหนตวอกษรบนสไลดแผนท1แลวปรบÀาพใหมใหเหนตวอกษรบนสไลดแผนท2½ƒกปรบÀาพใหเหนตวอกษรบนสไลดแผนท1และแผนท2สลบกนจนเกดความช�านาญ

3.ใหนกเรยนศกษาลกษณะเสนใยจากผาชนดตางๆ โดยน�าเสนใยมาวางบนสไลดแลวใชกลองจลทรรศนสองดจากนนวาดÀาพเสนใยทเหนจากกลองจลทรรศนและเขยนชอเสนใยนนก�ากบไวดวย

4.ใหนกเรยนหาสไลดทสะอาดมา1แผนน�าสงทนกเรยนสนใจมาวางบนสไลดแลวสองดดวยกลองจลทรรศนตวอยางเชนผาเสนผมกระดาษเสนขนใบไมและอนๆ

วาดÀาพสงทนกเรยนน�ามาสองดดวยกลองจลทรรศนลงในสมดโดยวาดÀาพใหมขนาดใหญพอสมควร

2. การใชกลองจลทรรศน

? กลองจลทรรศนมประโยชนตอการศกษาทางวทยาศาสตรอยางไร

A

ภาพท 1.8 (ทมาของภาพ : คลงภาพ บรษท อจท. จ�ากด)

ภาพท 1.9 (ทมาของภาพ : คลงภาพ บรษท อจท. จ�ากด)

5

กจกรรมพฒนาทกษ ะวทยาศาสตร

สวนประกอบของกลองจลทรรศนแบบใชแสง

กลองจลทรรศนแบบใชแสงจะชวยขยายภาพวตถใหมขนาดใหญขน เมอแสงสองผานไปยงวตถ นกเรยนกจะ

เหนภาพของวตถนนไดแตวตถทน�ามาสองดนตองมลกษณะบางมาก

1. สวนประกอบของกลองจลทรรศน

นกวทยาศาสตรจ�าเปนตองใชกลองจลทรรศนเพอศกษาสงตางๆทมขนาดเลกมากทไมสามารถมองเหนดวย

ตาเปลาโดยกลองจลทรรศนจะชวยขยายภาพทมขนาดเลกใหมขนาดใหญขน

1. ใหนกเรยนหาแผนภาพแสดงกลองจลทรรศนแบบใชแสงจากหนงสอในหองสมดหรอจากอนเทอรเนต

แลวน�าไปตดในสมดจากนนเขยนค�าอธบายสวนตางๆเพมเตม

2. ใหนกเรยนสรางตารางทม2คอลมนลงในสมดแลวเขยนสวนประกอบตางๆของกลองจลทรรศนลงใน

คอลมนแรกจากนนจงเขยนอธบายหนาทของสวนประกอบแตละสวนลงในคอลมนทสอง

1.1

ภาพท 1.6 กลองจลทรรศนแบบใชแสง(ทมาของภาพ : biology expression p.18)

ภาพตดขวางของใบพชก�าลงขยาย 400 เทา

ภาพตดขวางของใบพชก�าลงขยาย 4,000 เทา

ภาพท 1.7 กลองจลทรรศนอเลกตรอน(ทมาของภาพ : biology expression p.18)

4

1.2 â¤ร§Êรา§ขอ§à«ลล�¾×ªáลÐà«ลล�ÊѵÇ� เซลลแตละชนดจะประกอบไปดวยโครงสรางตางๆ ซงมรปรางลกษณะ

และหนาทคลายคลงกน แตอาจแตกตางกนไปบางขนอยกบชนดของเซลล

■ เซลลพชมกมรปรางเปนเหลยม มผนงเซลล (cell wall) หอหม

เพอชวยเพมความแขงแรงใหกบเซลล มคลอโรพลาสต (chloroplast) เพอใชใน

การสงเคราะหแสง มแวควโอล (vacuole) ขนาดใหญ แตไมมเซนทรโอล

(centriole)

■ เซลลสตวมรปรางไมแนนอน ไมมผนงเซลล ไมมคลอโรพลาสต

มแวควโอลขนาดเลก แตมเซนทรโอล ซงมหนาทชวยในการเคลอนทของ

โครโมโซมในขณะทมการแบงเซลล

ถงแมวารปรางของเซลลสงมชวตจะแตกตางกน แตโครงสรางหลก

กยงคงเหมอนกน คอ จะมเยอหมเซลล นวเคลยส และไซโทพลาซม

ภาพท 1.13 เซลลสาหราย(ทมาของภาพ : biology p.14)

ภาพท 1.11 เซลลพชมกมรปรางเปนเหลยม(ทมาของภาพ : biology expression p.24)

ภาพท 1.12 เซลลสตวมกมรปรางไมแนนอน(ทมาของภาพ : biology expression p.28)

ไซโทพลาซม นวเคลยส เยอหมเซลลผนงเซลล

ภาพท 1.11 เซลลพชมกมรปรางเปนเหลยม

ภาพท 1.12 เซลลสตวมกมรปรางไมแนนอน

เซลลสตว

คอนขางกลม

ไมม

ม

ไมม

ขนาดเลก

ม

เซลลพช

คอนขางเหลยม

ม

ม

ม

ขนาดใหญ

ไมม

สงเปรยบเทยบ

รปราง

ผนงเซลล

เยอหมเซลล

คลอโรพลาสต

แวควโอล

เซนทรโอล

7

3. โครงสรางของไรน�า

ภาพทนกเรยนเหนขางลางนเปนภาพโครงรางของไรน�า(Daphnia)ชนดหนง

เนองจากไรน�าเปนสงมชวตขนาดเลกจ�าเปนตองใชกลองจลทรรศนสองด จงจะสามารถมองเหน

รายละเอยดสวนตางๆในรางกายของไรน�าไดแตภาพขางบนนยงไมไดแสดงสวนตางๆเชนขาหนวดหวใจตาและ

ทางเดนอาหารไว ในภาพ

อปกรณ วธการทดลอง ภาพประกอบการทดลอง

• กลองจลทรรศน• สไลด• ไรน�า

1.ใหนกเรยนคดลอกภาพโครงรางของไรน�าตามภาพขางบนลงในสมด

2.หยดน�าทมไรน�าลงบนสไลด1หยด

3.ปรบโฟกสของกลองจลทรรศนเพอใหเหนตวไรน�าไดชดเจนแลวใหนกเรยนศกษาสวนตางๆของไรน�าดงน

• ขา • หวใจ • ตา • หนวด • ทางเดนอาหาร โดยหาขอมลเพมเตมจากหองสมดหรออนเทอรเนต

4.ใหนกเรยนวาดภาพสวนตางๆ ของไรน�า(จากขอ3.) ลงในภาพโครงรางของไรน�าทคดลอกไวแลวเขยนอธบายสวนตางๆนนลงในภาพดวย

5.น�าตวไรน�าทอยบนสไลดไปเกบไว ในภาชนะทใชเลยงตามเดม

6.ใหนกเรยนลองสงเกตสตวหรอพชเลกๆ ชนดอนๆ ทอาศยอยในสระน�าโดยน�าสตวหรอพชเลกๆนนมาสองดดวยกลองจลทรรศนแลววาดภาพตามทเหนลงในสมด

ตา

หนวดขาทางเดนอาหาร

หวใจ

ภาพท 1.10 (ทมาของภาพ : คลงภาพ บรษท อจท. จ�ากด)

การทดลองเรอง โครงสรางของไรน�า

6

7 เยอหมเซลล (cell membrane) เปนเยอบางๆ ทหอหมสวนตางๆ ของเซลลไว มคณสมบตยอมใหสารบางชนดผานได เรยกวา เยอเลอกผาน (semi-permeable membrane)

10 เซนทรโอล (centriole) มลกษณะคลายกบทอทรงกระบอก 2 อน วางตงฉากกน เปนออรแกเนลลททาใหโครมาทดแยกออกจากกนในระหวางการแบงเซลล

8 ผนงเซลล (cell wall) เปนโครงสรางทหอหมรอบนอกของเซลลพชประกอบดวยสารจาพวกเซลลโลส ทาหนาทใหความแขงแรงแกเซลลและชวยใหเซลลสามารถคงรปอยได

9 คลอโรพลาสต (chloroplast) มเยอหม 2 ชน ภายในมรงควตถทเกยวของกบกระบวนการสงเคราะหดวยแสง ทเรยกวา คลอโรฟลล (chlorophyll)

พบทงในเซลลพชและเซลลสตว

พบในเซลลพช

พบในเซลลสตว

เซลลสตว

10

9

เซลลพช

1 ไซโทพลาซม (cytoplasm) เปนของเหลวทอยในเซลล ประกอบดวยสารประกอบทางเคม และเปนทอยของออรแกเนลลตางๆ

4 แวควโอล (vacuole) มลกษณะใสกวาสวนอนของเซลล ในเซลลพชแวควโอลจะเปนแหลงสะสมนาและสารส ททาใหพชมสสนตางๆ

2 รางแหเอนโดพลาซม (endoplasmic reticulum) ลกษณะเปนทอแบนซงมบางสวนพองออกเปนถง เรยงซอนกนเปนชนๆ ทาหนาทสงเคราะหโปรตนและเอนไซม

3 ไมโทคอนเดรย (mitochondria) มเยอหม 2 ชน โดยเยอหมชนนอกจะเรยบ สวนเยอหมชนในจะพบไปมายนเขาไปดานใน ทาหนาทเปนแหลงสรางพลงงานใหแกเซลล

6 กอลจบอด (golgi body) รปรางคลายชาม ประกอบดวยถงทเปนเยอบางๆ เรยงซอนกนเปนชนๆ และตรงปลายของถงมกโปงออก ทาหนาทเกบสารทรางแหเอนโดพลาซมสรางขน

5 นวเคลยส (nucleus) มความสาคญทสดภายในเซลล ท วไปมรปรางคอนขางกลม ในแตละเซลลมกม 1 นวเคลยส ยกเวนเซลลเมดเลอดขาวจะมหลายนวเคลยส

ภาพท 1.14 โครงสรางและหนาทของเซลลพชและเซลลสตว(ทมาของภาพ : คลงภาพ บรษท อจท. จ�ากด)

โครงสรางของ

เซลลพชและเซลลสตว

2

3

45

7

6

8

9

1

8

สงมชวตทมขนาดเลกมากบางชนดจะประกอบดวยเซลลเพยง 1 เซลล แตพชและสตวสวนใหญรางกาย ประกอบดวยเซลลจ�านวนมาก เชน ในเลอดของมนษยทมปรมาตร 1 ลกบาศกมลลเมตร จะมเซลลตางๆ อย มากกวา5ลานเซลล ในเซลลของสงมชวตจะมสวนตางๆ ของเซลลทท�าหนาทแตกตางกนไป ซงเซลลสวนใหญจะมโครงสรางทส�าคญดงตอไปน

1.เยอหมเซลลท�าหนาทควบคมการเคลอนทของสารตางๆ ทเขาและออกจากเซลล

2.ไซโทพลาซม เปนบรเวณทเกดกระบวนการเปลยนแปลงทางเคมในเซลล

3.นวเคลยส ท�าหนาทควบคมการท�างานของเซลล

4.ผนงเซลลชวยสรางความแขงแรงใหกบเซลลและท�าใหเซลลคงรป

5.คลอโรพลาสต ท�าหนาทสรางอาหารโดยอาศยพลงงานแสง

6.แวควโอล ท�าหนาทเกบสะสมสาร ในรปสารละลาย(ทละลายในน�า)

สวนประกอบของเซลลพช หนาท

1. 1.

2. 2.

2. ความแตกตางของเซลล

1. เตรยมสไลดจากสวนตางๆของพชสเขยว 2. น�าสไลดไปสองดดวยกลองจลทรรศน

1. ใหนกเรยนหาแผนภาพของเซลลพชและเซลลสตวจากหนงสอในหองสมดหรอจากอนเทอรเนตจากนนให

น�าไปตดในสมดแลวเขยนแสดงสวนตางๆทส�าคญทงของเซลลพชและเซลลสตวลงในแผนภาพนดวย

2. ใหนกเรยนคดลอกตารางตามตวอยางดานลางลงในสมดแลวเขยนเตมตารางนใหสมบรณ

ใหนกเรยนวาดภาพเซลลพชมา2เซลลแลวใหวาดภาพแสดงสวนประกอบทส�าคญของเซลลมา4อยาง

ภาพท 1.18 (ทมาของภาพ : คลงภาพ บรษท อจท. จ�ากด)

ภาพท 1.17 (ทมาของภาพ : คลงภาพ บรษท อจท. จ�ากด)

11

กจกรรมพฒนาทกษ ะวทยาศาสตร

อปกรณและสารเคม วธการทดลอง ภาพประกอบ

• กลองจลทรรศน• สไลดและ

กระจกปดสไลด• หลอดหยด• สยอมไอโอดน• ชนสวนของเยอหอม

1.ใหนกเรยนเตรยมสไลดชนสวนของเยอหอมแลวอธบายวธเตรยมสไลดดงกลาว

2.น�าสไลดเยอหอมไปสองดดวยกลองจลทรรศนแบบใชแสงโดยใชก�าลงขยายต�าใหสงเกตวาสงทเหนจากกลองจลทรรศนมลกษณะคลายกบอะไร

3.ยอมสโดยหยดสารละลายไอโอดน1หยดลงบนสไลดเยอหอมปดดวยกระจกปดสไลดแผนใหมน�าไปสองดดวยกลองจลทรรศนอกครงหนงโดยใชก�าลงขยายทสงขน

1.21. เซลล

เมอประมาณ 300 ป‚มาแลว รอเบร ต Îก ไดใช กลองจลทรรศนอยางงายทเขาประดษ°ขนสองดสงตางๆ จนน�าไปสการคนพบทส�าคญ ซงนกเรยนจะไดศกษาตอไปวา เขาไดคนพบอะไร แตสงแรกทนกเรยนจะตองท�าความเขาใจคอการเตรยมสไลดเพอน�าไปสองดดวยกลองจลทรรศน

วางเยอหอมลงบนแผนสไลด

หยดน�าลงไป 1 หยดหยดน�าลงไป 1 หยด

ใชกระจกปดสไลดปดทบบนเยอหอม

สไลดทเตรยมเสรจเรยบรอย

การทดลองเรอง เซลล

ภาพท 1.15 (ทมาของภาพ : คลงภาพ บรษท อจท. จ�ากด)

ภาพท 1.16 (ทมาของภาพ : คลงภาพ บรษท อจท. จ�ากด)

10

ภาพท 1.21 เซลลไขและเซลลอสจของมนษย (ก�าลงขยาย 400 เทา) ในการสบพนธของมนษยแตละครงจะมการสรางเซลลไขเพยง 1 เซลล แตอสจจะมจ�านวนหลายลานเซลลทถกปลอยออกมาในแตละครง(ทมาของภาพ : biology expression p.266)

ใหนกเรยนคดลอกตารางดานลางลงในสมดแลวเตมตารางใหสมบรณ

คณลกษณะ เซลลอส¨ของมนษย เซลลไขของมนษย

รปราง(ใหนกเรยนวาดภาพ)

ขนาด(เลกหรอใหญ)

จ�านวน(นอยหรอมาก)

อปกรณและสารเคม วธการทดลอง ภาพประกอบการทดลอง

• กลองจลทรรศน• สไลด• กระจกปดสไลด• ใบมดโกน• ล�าตนสวนยอดของ

พชใบเลยงคทมเสนผานศนยกลางประมาณ0.5ซม.(เชนมะลเขม)

• สยอมเมทลนบล

1.ใหนกเรยนเตรยมสไลดของล�าตนพชใบเลยงค โดยยอมสดวยเมทลนบล

2.น�าสไลด ไปสองดดวยกลองจลทรรศน

3.สงเกตลกษณะของเซลลตางๆ ในล�าตน แลววาดภาพแสดงโครงสรางตางๆ

เซลลทท�าหนาทใหความแขงแรง

เซลลทท�าหนาทหอหม

กลมเซลลทท�าหนาทล�าเลยงน�า-เกลอแร

กลมเซลลทท�าหนาทล�าเลยงอาหาร

กลมเซลลทท�าหนาท

? 1. โครงสรางของเซลลขนรากจะชวยในการดดน�าของรากจากดน

อยางไร

2. ใหนกเรยนเลอกเซลลของรางกายมา2ชนดแลวคนหาขอมล

เกยวกบเซลลทนกเรยนเลอกโดยปฏบตดงน

1) เขยนขอเทจจรงเกยวกบเซลลแตละชนดมา3ขอ

2) วาดภาพของเซลลทง 2 ชนด ทนกเรยนเลอกไว

แลวเขยนอธบายโครงสรางของเซลล พรอมทงบอกวา

โครงสรางเหลานชวยในการท�างานของเซลลอยางไร

3) ใหนกเรยนศกษาภาพเซลลสบพนธของมนษยดานขวามอ

แลวบนทกผลทสงเกตไดลงในตารางตามตวอยาง

ดานลาง

การทดลองเรอง การศกษาเรองเซลล

ภาพท 1.22 (ทมาของภาพ : คลงภาพ บรษท อจท. จ�ากด)

13

3. เซลลทท�าหนาทเฉพาะ

สงมชวตสวนใหญจะประกอบดวยเซลลหลายชนด เซลลแตละชนดจะมรปรางแตกตางกนไป ทงนเนองจากเซลลแตละชนดจะ¶กสรางขนมาเพอท�าหนาทเ©พาะแตกตางกน

อปกรณ วธการทดลอง ภาพประกอบ

• กลองจลทรรศน• สไลดของรากพชท

ก�าลงงอก• สไลดของใบพช• สยอมเมทลนบล

การศกษาเซลลรากพช1.น�าสไลดถาวรของรากไปสองดดวยกลองจลทรรศน

โดยใหศกษาเซลลของขนราก (roothair) แลวเปรยบเทยบกบเซลลของรากทสวนอนๆ

ภาพท 1.20 ภาพตดขวางของใบพช

2.วาดภาพของเซลลขนราก 1 เซลล เพอแสดงโครงสรางตางๆ ของเซลลขนราก(อธบายดวยวาเซลลขนรากมลกษณะคลายอะไร)

3.น�าสไลดถาวรของใบพชมาสองดดวยกลองจลทรรศนจะพบวามชนของเซลลผวชนนอกอย ใหนกเรยนวาดภาพเซลลผวชนนอกแลวเขยนอธบายหนาทของเซลลผวชนนอกดวย

1.เซลลสบพน¸(sexcell)ท�าหนาทน�าขอมลทางพน¸กรรมไป¶ายทอดใหแกรนลก โดยเพศผสรางอสจ สวนเพศเมยจะสรางไขจะสรางไข

2.เซลลกลามเนอ(musclecell)มความสามาร¶ทจะหดตวและคลายตวได เพอท�าใหเกดการเคลอนไหว

3.เซลลประสาทสมอง (brainnerve cell) จะสงสญญาณประสาทผานไปยงเซลลประสาทอนๆทเชอมโยงกนอยอนๆทเชอมโยงกนอย

4.เซลลประสาทสงงาน (motornervecell)ท�าหนาทควบคมการเคลอนไหวของอวยวะตางๆ

5.เซลลเมดเลอดขาว (whitebloodcell)ท�าหนาทตอสกบเชอโรคทเขามาในรางกาย

6.เซลลผวหนง (skin cell)ท�าหนาทหอหมรางกายโดยจะเรยงตวเปนชนๆ

ภาพท 1.19 (ทมาของภาพ : คลงภาพ บรษท อจท. จ�ากด)

(ทมาของภาพ : biology p.15)

12

? 1. นกเรยนสงเกตเหนเซลล ในใบสาหรายหางกระรอกมลกษณะอยางไร

2. นกเรยนสงเกตเหนการไหลของไซโทพลาซมหรอไมและสงเกตไดจากอะไร

1. ใหนกเรยนคดลอกตารางดานลางลงในสมดแลวบนทกขอมลทสงเกตไดจากการท�ากจกรรม

อปกรณและสารเคม วธการทดลอง

1.สไลดและกระจกปดสไลด2.ใบสาหรายหางกระรอก(บรเวณยอด)3.กลองจลทรรศน

1.หยดน�า1หยดลงบนสไลด

2. เดดใบสาหรายหางกระรอกบรเวณยอด1ใบวางลงในหยดน�าบนสไลด ในขอ1.

3.ปดดวยกระจกปดสไลด

4.สองดดวยกลองจลทรรศนและวาดภาพตามทนกเรยนเหนจากสไลด

อปกรณและสารเคม วธการทดลอง

1.สไลดและกระจกปดสไลด2.หวหอม3.สารละลายไอโอดน4.กลองจลทรรศน

1.ตดหวหอมเปนชนจ�านวน4ชนหรอ8ชน

2. ใชปากคบลอกเนอเยอบางๆภายในของกลบหอมให ไดชนขนาดประมาณครงนววางบนสไลด

3.หยดสารละลายไอโอดนบนเยอหอม1หยดแลวปดดวยกระจกปดสไลด

4.สงเกตลกษณะของเซลลเยอหอมเมอสองดดวยกลองจลทรรศน

5.วาดภาพและจดบนทกรปรางลกษณะของเซลลเยอหอม

6.ลางมอใหสะอาดใชปลายนวขดทผนงดานในของชองปากบรเวณขางแกมเบาๆ

7.ใชนวปายทแผนสไลดอกแผนหนง

8.ท�าซ�าตามขนตอนขอ3.ถงขอ5.

ลกษณะเซลลเยอหอม ลกษณะเซลลเยอบขางแกม

2. การไหลของไซโทพลาซมภายในเซลล

3. เปรยบเทยบลกษณะของเซลลพชและเซลลสตว

2. เซลลพชและเซลลสตวมสวนใดทเหมอนกน

3. เซลลพชมสวนประกอบใดทไมพบในเซลลสตว

การทดลองเรอง การไหลของไซโทพลาซม

การทดลองเรอง ลกษณะรปรางและโครงสรางของเซลลพชและเซลลสตว

15

กจกรรมสรางสรรคพฒนาประจ�าหนวยการเรยนรท 1

1. อนโตน วาน เลเวนฮก

อนโตนวานเลเวนฮก(AntoniVanLeeuwenhoek)เกดเมอ

วนท24ตลาคมพ.ศ.2175ทเมองเดลฟตประเทศเนเธอรแลนดใน

ครอบครวชนชนกลางทยากจน เลเวนฮกไมไดรบการศกษาสงนก แต

เขาเปนคนชางสงเกตและชอบศกษาเรยนรสงรอบๆตวผลงานทสราง

ชอเสยงใหแกเขาเปนอยางมาก คอ “ประดษฐกลองจลทรรศน” ซงให

คณประโยชนแกวงการวทยาศาสตรและการแพทยโดยเฉพาะการคนพบ

แบคทเรยทมองไมเหนดวยตาเปลา

หลงจากทเลเวนฮกประดษฐกลองจลทรรศนส�าเรจ เขาใช

เวลาสวนใหญศกษาธรรมชาตทอยรอบๆ ตว วนหนงเลเวนฮกได ใช

กลองจลทรรศนสองดน�าทขงอยบนพนดนปรากฏวาเขาสามารถมองเหนสตวตวเลกๆจ�านวนมากทไมสามารถมอง

เหนดวยตาเปลาเลเวนฮกเรยกสตวจ�าพวกนวา“WretahedBeasties”เมอเขาเหนสตวพวกนผานทางกลองจลทรรศน

เขามความสงสยตอไปอกวาสตวเหลานมาจากทไหนซงน�าไปสการคนควาของเขาเกยวกบเรองจลนทรย

1. ใหนกเรยนเขยนสรปประวตและผลงานของอนโตน วาน เลเวนฮก ลงในสมดโดยใชตวอยางแบบบนทก

ขอมลขางลาง

2. ใหนกเรยนคนควาหาขอมลเกยวกบประวตและผลงานของเลเวนฮก เพมเตมจากหนงสอในหองสมดหรอ

จากอนเทอรเนต แลวเขยนอธบายลงในสมดหรอในใบงาน ค�าทนกเรยนสามารถใชเพอคนหาจากดชน

คนหาค�าเชนเลเวนฮก(Leeuwenhoek)กลองจลทรรศนเลนสเดยว

ª×èÍ .....................................................................................................................................................

ʶҹ·Õèà¡Ô´ ........................................................................................................................

»‚à¡Ô´ ..............................................................................................................................................

¼Å§Ò¹

................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................

ภาพท 1.24 กลองจลทรรศนของเลเวนฮก(ทมาของภาพ : science tracks 8 p.40)

ภาพท 1.23 (ทมาของภาพ : http://s.bourdreux.free.fr/cabinet_sigaud/chronologie/leewenhock.htm)

14

สรปทบทวนประจ�าหนวยการเรยนรท

■ รอเบรต ฮก เปนคนแรกทพยายามหาค�าตอบวาสงมชวตประกอบดวยอะไร เปนคนแรกทคนพบโครงสราง

พนฐานทเลกทสดของสงมชวตและตงชอวา เซลล โดยกลาววาสงมชวตทกชนดประกอบดวยเซลล

■ เซลลเปนหนวยทเลกทสดของสงมชวต สามารถเพมจ�านวน เจรญเตบโต และตอบสนองตอสงเราได

เซลลบางเซลลสามารถเคลอนทได เชน เซลลอสจ เปนตน เซลลบางเซลลมลกษณะพเศษ เพอท�าหนาทเฉพาะอยาง

เชน เซลลประสาทมแขนงยนยาวเพอใชรบ-สงกระแสประสาท

■ เซลลสวนใหญมขนาดเลกมาก ไมสามารถมองเหนไดดวยตาเปลา จะตองใชกลองจลทรรศนสองด เพอ

ท�าใหการศกษาขนาด รปราง และสวนประกอบตางๆ ของเซลลท�าไดงายขน

■ เซลลของสงมชวตทกชนดประกอบดวยโครงสรางพนฐาน 3 อยาง คอ เยอหมเซลล ไซโทพลาซม และ

นวเคลยส เยอหมเซลลท�าหนาทควบคมการผานเขาออกของสารประกอบทางเคม เชน สารอาหาร และแกสตางๆ

ในไซโทพลาซมจะเปนทเกดของปฏกรยาเคมทกชนด ส�าหรบในนวเคลยสมสารพนธกรรมทอยบนโครโมโซม ท�าหนาท

ถายทอดลกษณะทางพนธกรรมของสงมชวต

■ ผนงเซลลเปนโครงสรางทอยนอกสดของเซลลพช ประกอบดวยสารพวกเซลลโลส มหนาทใหความ

แขงแรงแกเซลล และชวยใหเซลลสามารถคงรปรางอยได

■ เยอหมเซลลเปนเยอบางๆ ทหอหมสวนตางๆ ของเซลล มคณสมบตยอมใหสารบางชนดผานได เรยกวา

เยอเลอกผาน (semi-permeable membrane)

■ ไซโทพลาซมอยภายในเยอหมเซลล ประกอบดวยสารประกอบทางเคมและออรแกเนลลตางๆ ทท�าหนาท

เกยวกบกจกรรมภายในเซลล ไดแก รางแหเอนโดพลาซม กอลจบอด ไมโทคอนเดรย คลอโรพลาสต และแวควโอล

■ นวเคลยสท�าหนาทเปนศนยกลางควบคมการท�างานของเซลล เกยวของกบการแบงเซลลและถายทอด

ลกษณะทางพนธกรรมของสงมชวต

■ เซลลสตวและเซลลพชมความแตกตางกน เซลลพชมผนงเซลลและคลอโรพลาสต ซงเซลลสตวไมม

สวนรปรางของเซลล เซลลสตวมรปรางคอนขางกลม แตเซลลพชมรปรางเปนเหลยม

■ เซลลมรปรางและขนาดตางๆ กน รปรางของเซลลขนอยกบการท�าหนาทเฉพาะอยางของเซลล เชน

เซลลเมดเลอดแดง เปนเซลลทไมมนวเคลยส รปรางกลม ตรงกลางเวา เพอชวยในการขนสงแกสออกซเจน และ

เคลอนทไหลไปตามหลอดเลอดไดสะดวก เซลลอสจมสวนหวเรยวและสวนหางยาวเพอชวยในการเคลอนทไปผสม

กบเซลลไข เซลลคมมรปรางคลายเมลดถว ชวยในการควบคมการคายน�า เปนตน

1

16