˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹ ดนตรี-นาฏ...
TRANSCRIPT
ดนตร-นาฏศลป ม.๑ชนมธยมศกษาปท ๑กลมสาระการเรยนรศลปะ
ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑
ผเรยบเรยงรศ. สมนมาลย นมเนตพนธรศ. สาเรจ คาโมงนายสดใจ ทศพรรศ. ณรงคชย ปฎกรชตผศ. ดร. รจนา สนทรานนทผศ. มณฑา กมทองนายชนนทร พมศร
ผตรวจผศ. กฤษณา บวสรวงผศ. เดชน คงอมนายโฆษต มนคงหตถ
บรรณาธการดร. มนส แกวบชานายสมเกยรต ภระหงษ
¤Œ¹¤ÇÒÁÃÙŒ¢ÂÒ¤ÇÒÁ¤Ô´¨Ò¡EB GUIDE
ทพมพกากบหวขอสาคญในหนงสอเรยนหลกสตรแกนกลางฯ ผาน www.aksorn.com ไปยงแหลงความรทวไทย-ทวโลก
˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹
พมพครงท ๑สงวนลขสทธตามพระราชบญญตISBN : 978-616-203-433-6
รหสสนคา ๒๑๑๕๐๐๕
ÊÒúÑÞ˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ñ ¤ÇÒÁÃÙŒ¾×é¹°Ò¹à¡ÕèÂǡѺ´¹µÃÕä·Â ñ-òð ● ¤ÇÒÁËÁÒ áÅлÃÐÇѵԤÇÒÁ໚¹ÁҢͧ´¹µÃÕä·Â ò ● º·ºÒ· áÅÐÍÔ·¸Ô¾Å¢Í§´¹µÃÕµ‹ÍÊѧ¤Áä·Â ô ● ͧ¤�»ÃСͺ¢Í§´¹µÃÕä·Â ù ● ÃкºàÊÕ§ áÅзíҹͧ¢Í§´¹µÃÕä·Â ñð ● ÅѡɳТͧº·à¾Å§ä·Â ññ ● à¤Ã×èͧËÁÒ áÅÐÊÑÞÅѡɳ�·Ò§´¹µÃÕ ñó ● ⹌µ´¹µÃÕä·Â ñõ ● µÑÇÍ‹ҧ¡ÒÃÍ‹Ò¹ à¢Õ¹ áÅÐÌͧµÒÁ⹌µº·à¾Å§ä·Â ñ÷
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ò à¤Ã×èͧ´¹µÃÕ áÅÐǧ´¹µÃÕä·Â òñ-óø ● »ÃÐÇѵԤÇÒÁ໚¹ÁҢͧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕä·Â òò ● »ÃÐàÀ·¢Í§à¤Ã×èͧ´¹µÃÕä·Â òó ● ËÅÑ¡¡ÒÃ㪌 áÅкíÒÃاÃÑ¡ÉÒà¤Ã×èͧ´¹µÃբͧä·Â òø ● ÊÕÊѹ áÅйíéÒàÊÕ§¢Í§à¤Ã×èͧ´¹µÃÕä·Â óñ ● »ÃÐàÀ·¢Í§Ç§´¹µÃÕä·Â óò ● »ÃÐàÀ·¢Í§Ç§´¹µÃÕ¾×鹺ŒÒ¹ óö
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ó ËÅÑ¡¡ÒâѺÌͧ áÅкÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕä·Â óù-öò ● ¤ÇÒÁËÁÒ áÅлÃÐàÀ·¢Í§¡ÒâѺÌͧ ôð ● ËÅÑ¡¡Òà áÅТÑ鹵͹¡ÒâѺÌͧà¾Å§ä·Â ôò ● ËÅÑ¡¡ÒúÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕä·Â ôõ ● ¡ÒâѺÌͧ áÅкÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕ»ÃСͺà¾Å§ä·Âà´ÔÁ õñ ● ¡ÒâѺÌͧ áÅкÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕ»ÃСͺà¾Å§¾×鹺ŒÒ¹ õó
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ô ¤ÇÒÁÃÙŒ¾×é¹°Ò¹à¡ÕèÂǡѺ´¹µÃÕÊÒ¡Å öó-øð ● »ÃÐÇѵԤÇÒÁ໚¹ÁÒ áÅÐÇÔÇѲ¹Ò¡Òâͧ´¹µÃÕÊÒ¡Å öô ● ͧ¤�»ÃСͺ áÅлÃÐàÀ·¢Í§´¹µÃÕÊÒ¡Å öö ● à¤Ã×èͧËÁÒ áÅÐÊÑÞÅѡɳ�ã¹´¹µÃÕÊÒ¡Å öø ● ¡Òû¯ÔºÑµÔ¨Ñ§ËÇÐ ÷õ ● ¡ÒÃÍ‹Ò¹ à¢Õ¹ áÅÐÌͧµÒÁ⹌µÊÒ¡Å ÷ø
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè õ à¤Ã×èͧ´¹µÃÕáÅÐǧ´¹µÃÕÊÒ¡Å øñ-ùô ● »ÃÐàÀ·¢Í§à¤Ã×èͧ´¹µÃÕÊÒ¡Å øò ● ËÅÑ¡¡ÒÃ㪌 áÅкíÒÃاÃÑ¡ÉÒà¤Ã×èͧ´¹µÃÕÊÒ¡Å øö ● ÅѡɳТͧǧ´¹µÃÕÊÒ¡Å øù
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ö ËÅÑ¡¡ÒÃÌͧ áÅкÃÃàŧà¾Å§ÊÒ¡Å ùõ-ññø ● ËÅÑ¡¡ÒÃÌͧà¾Å§ÊÒ¡Å ùö ● ¡ÒúÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕÊÒ¡Å ñðó ● ¡ÒâѺÌͧ áÅкÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕ»ÃСͺ ñðø ● ¡Òö‹Ò·ʹÍÒÃÁ³�¢Í§º·à¾Å§ ññó ● ¡ÒûÃÐàÁÔ¹¤Ø³ÀÒ¾¢Í§º·à¾Å§ ññó
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè
¤íÒ¹íÒ กลมสาระการเรยนรศลปะ มงสงเสรมพฒนาใหผเรยนมความคด รเรมสรางสรรค
มจนตนาการทางศลปะ รจกชนชมความงาม มสนทรยภาพ ความมคณคา ซงยอมจะมผล
ตอคณภาพชวตของผเรยน เพราะกจกรรมทางศลปะจะชวยพฒนาผเรยนทงทางดาน
รางกาย จตใจ สตปญญา อารมณ สงคม ตลอดจนการนาไปสการพฒนาสงแวดลอม
สงเสรมใหผเรยนมความเชอมนในตนเอง
การจดทาหนงสอเรยนกลมสาระศลปะ ในระดบชนมธยมศกษาปท ๑ (ม.๑) เพอ
ใหสะดวกแกการจดการเรยนการสอน รวมทงเพอใหสอดคลองกบธรรมชาตวชา จงจด
ทาหนงสอเรยนแยกเปน ๒ เลม คอ หนงสอเรยนสาระทศนศลป ๑ เลม และหนงสอเรยน
สาระดนตรรวมกบสาระนาฏศลป ๑ เลม ซงทางครผสอนและสถานศกษาพงใชควบคกน เพอ
ประสทธภาพในการเรยนการสอนและการมผลสมฤทธทางการเรยนทดของผเรยน
สาหรบหนงสอเรยนดนตร-นาฏศลป เลมน เนอหาสาระจะเรยบเรยงตรงตามสาระ
แกนกลางของหลกสตร เพอเสนอองคความรพนฐานทจาเปนแกผเรยน รวมทงเรองนา
รตาง ๆ อยในกรอบเสรมสาระ และเกรดศลป ตลอดจนเสนอแนะกจกรรมศลปปฏบต
เพอใหผเรยนนาไปปฏบตจรง อนจะนาไปสการบรรลตวชวดตามทหลกสตรแกนกลาง
การศกษาขนพนฐานกาหนดไว
อยางไรกตาม เนองจากธรรมชาตของสาระดนตร-นาฏศลป เนนทกษะปฏบต ดงนน
การศกษาสาระนใหเกดผลสมฤทธทด จาเปนทผเรยนพงลงมอปฏบตจรงแสดงจรง เพอจะ
ไดมทกษะฝมอและความชานาญ รวมทงตองรจกแแสวงหาความรเพมเตมจากภมปญญา
ศลปน นกแสดงทมกระจายอยในแตละทองถนดวย กจะชวยใหไดรบประสบการณมากขน
คณะผเรยบเรยงคาดหวงวา หนงสอเรยนเลมนจะเปนประโยชนอยางยงตอการ
นาไปใชประกอบการจดการเรยนการสอนกลมสาระศลปะของสถานศกษาทกแหง ชวยให
ผเรยนไดรบความร มทกษะ ชวยพฒนาผเรยนใหมคณลกษณะอนพงประสงค ตลอดจน
บรรลตวชวดตามทหลกสตรแกนกลาง ฯ ไดกาหนดไวทกประการ
คณะผเรยบเรยง
สาระการเรยนรแกนกลาง
■ เครองหมายและสญลกษณทางดนตร ■ เสยงรองและเสยงของเครองดนตรในบทเพลงจากวฒนธรรมตางๆ ■ บทบาทและอทธพลของดนตร ■ องคประกอบของดนตรในแตละวฒนธรรม
ตวชวด ■ อาน เขยน รองโนตไทยและโนตสากล (ศ ๒.๑ ม.๑/๑) ■ เปรยบเทยบเสยงรองและเสยงของเครองดนตรทมาจากวฒนธรรม
ทตางกน (ศ ๒.๑ ม.๑/๒) ■ อธบายบทบาทความสมพนธและอทธพลของดนตรทมตอสงคมไทย
(ศ ๒.๒ ม.๑/๑) ■ ระบความหลากหลายขององคประกอบดนตรในวฒนธรรมตางกน
(ศ ๒.๒ ม.๑/๒)
หนวยท ñความรพนฐานเกยวกบดนตรไทย
ดนตรไทยเปนมรดกอนล�าคาอยางหนงของชาต เพราะบรรพบรษของเราได
สรางสรรคขนจากภมปญญา และไดอนรกษสบทอดตอกนมาจนถงปจจบน เชน เครองดนตร
ลลา จงหวะ ทวงท�านองของบทเพลง เปนตน นอกจากนดนตรไทยยงเปนเอกลกษณประจ�าชาต
ทแฝงไวดวยความวจตรบรรจง ดงนน เราจงจ�าเปนตองศกษาสงตางๆ ทเกยวของกบดนตรไทย
ไดแก ประวตความเปนมา ระบบเสยง ท�านอง ลกษณะของบทเพลง เครองหมาย และสญลกษณตางๆ
ทปรากฏอยในโนตเพลงไทยใหเขาใจอยางครบถวน
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ÷ ¤ÇÒÁÃÙŒ¾×é¹°Ò¹à¡ÕèÂǡѺ¹Ò¯ÈÔÅ»Š ññù-ñóò ● ¤ÇÒÁËÁÒÂáÅФÇÒÁ໚¹ÁҢͧ¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ñòð ● ͧ¤�»ÃСͺ¢Í§¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ñòò ● »ÃÐàÀ·¢Í§¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ñòô ● »˜¨¨Ñ·ÕèÁռŵ‹Í¡ÒÃà»ÅÕè¹á»Å§¢Í§¹Ò¯ÈÔÅ»Š ñòø
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ø ·Ñ¡Éо×é¹°Ò¹áÅÐ ¡Òýƒ¡ËÑ´¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»Š ñóó-ñôô ● ¹Ò¯ÂÈѾ·� ñóô ● ¡ÒÃà¤Å×è͹äËÇ·‹Ò·Ò§µÒÁẺ¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ñôð ● ¡Òõպ·ã¹¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»Š ñôò
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ù ¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»Š ñôõ-ñõö ● ¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ñôö ● ¹Ò¯ÈÔÅ»Š¾×鹺ŒÒ¹ ñõð ● ¹Ò¯ÈÔÅ»Šàºç´àµÅç´ ñõô
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ñð ¤ÇÒÁÃÙŒ¾×é¹°Ò¹à¡ÕèÂǡѺÅФà ñõ÷-ñ÷ò ● ¤ÇÒÁËÁÒÂáÅлÃÐÇѵԤÇÒÁ໚¹ÁÒ ñõø ● ͧ¤�»ÃСͺ¢Í§ÅФà ñöð ● »ÃÐàÀ·¢Í§ÅФÃä·Âã¹áµ‹ÅÐÂؤÊÁÑ ñöð ● »˜¨¨Ñ·ÕèÁÕÍÔ·¸Ô¾Åµ‹Í¡ÒÃà»ÅÕè¹á»Å§¢Í§ÅФà ñöø
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ññ ·Ñ¡Éо×é¹°Ò¹áÅÐ ¡Òýƒ¡ËÑ ¡ÒÃáÊ´§ÅФà ñ÷ó-ñøø ● à·¤¹Ô¤¡ÒÃáÊ´§¾×é¹°Ò¹ ñ÷ô ● ͧ¤�»ÃСͺ¢Í§¡ÒÃáÊ´§ÅФà ñ÷õ ● à·¤¹Ô¤¡ÒÃà¢Õ¹º·ÅФà ñ÷÷ ● º·ºÒ·¤ÇÒÁÊíÒ¤Ñޢͧ¹Ñ¡áÊ´§ ñøð ● ¡ÒþѲ¹ÒÃٻẺ¡ÒÃáÊ´§ ñøö
˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè ñò á¹Ç·Ò§¡ÒèѴ¡ÒôŒÒ¹¡ÒÃáÊ´§ ñøù-òðó ● º·ºÒ·áÅÐ˹ŒÒ·Õè¢Í§½†Òµ‹Ò§æ 㹡ÒÃÊÌҧÅФà ñùð ● á¹Ç·Ò§¡ÒèѴ¡ÒÃáÊ´§ ñùò ● µÑÇÍ‹ҧ¡Òýƒ¡ËÑ´áÊ´§ÅФÃÊÌҧÊÃä� ñùó ● ËÅѡ㹡ÒêÁ¡ÒÃáÊ´§ òðð
ºÃóҹءÃÁ òðô
ดนตรในสมยกอนสโขทยเปนราชธาน จากหลกฐานทางโบราณคดพบวา ไดมการเลนดนตรกนในหลายลกษณะทวทกอาณาจกร ไมวาจะเปนอาณาจกรลานนา ทวารวด ศรวชย สพรรณภมละโวเครองดนตรทใช ไดแก เครองดนตรประเภทเครองดด เชน พณน�าเตา พณเพยะพณเปยะ เปนตน เครองดนตรประเภทเครองต เชน ฆองกลอง เปนตน และเครองดนตรประเภทเครองเปา เชน แคน ป เปนตน
สมยอยธยา มการประดษฐเครองดนตรประเภทเครองสายขน ไดแก ซอดวง ซออ จะเข และยงไดมการปรบปรงประสมวงดนตรขนใหม ไดแก วงมโหรเครองหกวงปพาทยเครองหา และวงเครองสาย ทใชบรรเลงขบกลอมในงานมงคลทวไป สวนเพลงไทยทมการประพนธขนในสมยอยธยา เชน เพลงนางนาค ยกนแปดบท สมงทอง เขนง เปนตน
๑.สมยกอนสโขทย ๒.สมยสโขทย
๓.สมยอยธยา ๔.สมยรตนโกสนทร
ดนตรในสมยสโขทยนนคอนขางมความคลายคลงกบสมยกอนสโขทยเปนราชธาน โดยเครองดนตรทปรากฏในยคสมยน เชน กระจบป พณน�าเตา พณเพยะ ซอสามสาย ฆอง กลองทด ตะโพน กลองตก (กลองชาตร) ทบ (โทน) มโหระทก บณเฑาะว กงสดาล ฉง เปนตน และไดมการประสมวงดนตรในรปแบบตางๆ ขน เชน วงขบไมใชบรรเลงในงานพระราชพธส�าคญ ไดแก พระราชพธขบกลอมพระเศวตฉตร พระราชพธขบกลอมพระบรรทมพระราชกมารหรอพระราชกมารพระราชพธขบกลอมพระยาชางเผอกมการน�าวงปพาทยเครองหาไปใชบรรเลงประกอบการแสดงละครชาตรและในพธการตางๆ และวงมโหรเครองสใชบรรเลงในพระราชพธตางๆ เปนตน
ดนตรในสมยรตนโกสนทรมความเจรญรงเรองอยางมาก โดยมพฒนาการตอเนองมาจากดนตรสมยอยธยามวงดนตรหลายลกษณะเกดขน เชน วงป พาทยเสภาวงป พาทยเครองค วงป พาทยเครองใหญ วงป พาทยดกด�าบรรพ วงเครองสายไทย วงมหาดรยางคไทยเปนตน ส�าหรบเครองดนตรทเกดขนหรอน�ามาใชในวงดนตรไทยมหลายชนด เชนฆองวงเลก ระนาดทม กลองสองหนาองกะลง เปนตน สวนลกษณะของเพลงทเกดขนในสมยนมเพลงเถา เพลงโหมโรงเสภา เพลงละคร และเพลงส�าเนยงภาษา
๓
พธไหวครดนตรไทย เปนพธสาคญทผเรยนดนตร
จะตองปฏบตกอนจะเรมเรยน
(ทมาของภาพ : http://www.x.thaikids.com)
๑.ความหมายและประวตความเปนมาของดนตรไทย ๑.๑ ความหมาย
ดนตรไทย หมายถง เพลงไทย
ท มระดบเสยงซ งประกอบขนเป นท�านอง
มลลา จงหวะ ความดง-เบา สลบสอดแทรก
มความไพเราะเสนาะห กอใหเกดความรสก
รนเรง สนกสนาน ออนหวาน ใหความสข
ความเศราโศก ปลกจตใจใหฮกเหม ซงเราสามารถ
สมผสความรสกนนไดตามแนวท�านองเพลงท
นกประพนธเพลงไดจนตนาการ และประพนธไว
ดนตรไทยมความส�าคญตอการด�าเนน
วถชวตของคนไทยมาตงแตอดตจนถงปจจบน
ดงพบไดจากงานทจดขน นยมใหมวงดนตรไทย
รวมบรรเลงดวย เชน งานขนบานใหม งานท�าบญ
งานบวชนาค งานมงคลสมรส งานเฉลมฉลอง
งานในเทศกาลตางๆ ตลอดจนการบรรเลง
ประกอบการแสดง เปนตน
๑.๒ ความเปนมา ดนตรไทย เปนดนตรทศลปนสรางสรรคขน เพอใชบรรเลงในกจกรรมตางๆ ของสงคม
ทตนอาศยอย เชน บรรเลงประกอบพธกรรมตามความเชอ บรรเลงเพอความบนเทงของผคน
ในชมชน เปนตน
ลกษณะ และรปแบบของดนตรไทยนนจะมความเรยบงาย ส�าหรบในสงคมทใหญขน เชน
สงคมเมอง รฐทมเจาผครองนคร มพระมหากษตรยปกครอง เปนตน การน�าดนตรเขาไปใช
ในกจกรรมตางๆ จะมความประณต มการพฒนาความสามารถของศลปน รปแบบทางดนตร
เพลงรอง ท�านองดนตร จะมระเบยบมากขน และใชเปนแบบแผนตอกนมาจนถงปจจบน
ส�าหรบการแบงยคสมยทางดนตรของไทย จะนยมจดแบงตามการด�ารงอยของราชธาน
คอ สมยกอนสโขทย สมยสโขทย สมยอยธยา และสมยรตนโกสนทร ดงน
๒
วงปพาทยมอญ นยมบรรเลงในงานอวมงคล
(ทมาของภาพ : http://www.shutterphoto.com)
๒) บทบาทของดนตรพนบ าน ดนตรพนบานของไทยนนมความหลากหลาย
ตามสภาพของสงคม และวฒนธรรม เพราะ
คนไทยในแตละภมภาคมความแตกตางกน
ทางดานพนฐานทางสงคม และวฒนธรรม
โดยดนตรพนบานของแตละกลมชนทอยตาม
ภมภาคตางๆ ทไดมการน�ามาบรรเลง ขบรอง
ในกจกรรมตางๆ ทงในงานมงคล งานอวมงคล
งานรนเรง และประกอบการแสดง มดงน
ภาคเหนอ
ไดแก วงสะลอซงขลย (วงสะลอซอซง หรอวงสะลอซอปน) วงปจม วงปาดฆอง วงตงโนง
ประเภทของเพลง และท�านองรอง เชน ออ ซอ คาว ฮ�า ซอจะป ซอเงยวซอดาด เปนตน ประเภท
การแขงขนหรอบรรเลงทวไป เชน วงกลองสะบดชย เปนตน
ภาคกลาง
ไดแก วงปพาทยพนบาน แตรวง วงกลองยาว ประเภทของเพลงและท�านองรอง เชน เพลงกลอมลก
เพลงฉอย เพลงอแซว เพลงรอยพรรษาเพลงร�าภาขาวสาร เพลงสงฟาง
เพลงร�าโทน เปนตน
อสาน
ไดแก วงพณแคนโหวด วงกนตรม วงหมอล�า วงโปงลาง วงดนตรตมโมง ประเภทของเพลง
และท�านองรอง เชน เพลงโคราช ล�าเตยล�ากลอน ล�าพน เจรยง เปนตน
ภาคใต
ไดแก วงดนตรโนรา วงดนตรหนงตะลง วงกาหลอ วงดนตรประกอบการแสดงมะโยง
วงดนตรซละ วงดนตรรองเงง วงดนตรในพธตอร วงดนตรในพธกรรมลมนต ประเภทของเพลง
และท�านองรอง เชน เพลงบอก เพลงเรอ เพลงนา เพลงค�าตก เปนตน
5
http://www.aksorn.com/LC/Mu&Pa/M1/01EB GUIDE
นอกจากทกลาวมาขางตน ประเทศไทยยงไดมการตดตอกบชาวตางประเทศ จงไดม
การคดประดษฐเครองดนตรเลยนแบบเครองดนตรของชาวตางชาตขน เชน ในปพ.ศ.๒๔๕๙
หลวงประดษฐไพเราะ (ศร ศลปบรรเลง) ไดประดษฐเครองดนตรเลยนแบบเครองดนตรของ
อนโดนเซย เรยกวา “องกะลง” และปพ.ศ. ๒๔๖๗ อาจารยมนตร ตราโมท ไดน�าขมมาบรรเลง
รวมกบวงเครองสายไทยเปนครงแรก เรยกวา “วงเครองสายประสมขม” เปนตน รวมทงยงม
วงดนตรหลายลกษณะเกดขน เชน วงปพาทยเครองค วงเครองสายไทย วงมหาดรยางคไทย
เปนตน ส�าหรบลกษณะของเพลงไทยทเกดขน ไดแก เพลงเถา เพลงโหมโรงเสภา เพลงละคร
และเพลงส�าเนยงภาษา
๒.บทบาทและอทธพลของดนตรตอสงคมไทย วฒนธรรมมความส�าคญตอการด�าเนนชวตของมนษยมาตงแตอดตตามทไดกลาวมา
ขางตน เมอสงคมของมนษยมความเจรญกาวหนา และพฒนามาสสงคมทมขนาดใหญ แตละสงคม
กไดมการตดตอกนขามวฒนธรรม จงท�าใหวฒนธรรมมการปรบปรงจนมรปแบบทชดเจน
ส�าหรบวฒนธรรมไทย มกจกรรม และประเพณตางๆ ทมการน�าดนตรเขาไปบรรเลง ขบรอง
โดยดนตรแตละประเภทนนมบทบาทหนาทตามวตถประสงคของงานทจดขน อยางไรกตาม
เนองจากประเทศไทยเปนประเทศทมขนาดพนทกวางใหญ มประชากรทมความแตกตางกนทาง
ดานสงคม และวฒนธรรม บทบาทของดนตรทปรากฏอยในประเทศไทยจงมความหลากหลาย
โดยสามารถแบงบทบาทของดนตรไทย และดนตรพนบานได ดงน
๒.๑ บทบาทของดนตรตอสงคมไทย
๑) บทบาทของดนตรไทย หมายถง ดนตรทมแบบแผน และมรปแบบเปนดนตรทเปน
ตวแทนของดนตรประจ�าชาต เชน วงปพาทย วงเครองสายไทย วงมโหร วงปกลองชนะ
วงบวลอย เปนตน โดยดนตรไทยมบทบาทปรากฏอยในงาน และกจกรรมตางๆ ดงตอไปน
๑ พระราชพธของราชส�านก เมอมการจดงานพระราชพธตางๆ จะมการน�าดนตรเขาไปบรรเลง เชน มการบรรเลง วงปพาทยในงานพระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ พธเปลยนเครองทรงพระพทธมหามณรตนปฏมากร งานกฐนพระราชทาน การบรรเลงดนตรในงานพระบรมศพ งานพระศพของพระบรมวงศานวงศ ซงจะนยม บรรเลงดวยวงปกลอง วงปพาทยนางหงส เปนตน
๒ งานพธของราษฎร และในกจกรรมอนๆ เชน งานบญ นยมน�าวงปพาทยมาบรรเลงในงาน เชน งานบวชนาค งานท�าบญขนบานใหม งานท�าบญเลยงพระ งานเฉลมฉลองตางๆ เปนตน ส�าหรบงานมงคลลกษณะอนๆ เชน งานมงคลสมรส งานเลยงรบรอง นยมบรรเลงดวยวงเครองสายไทยหรอวงมโหร เปนตน
๓ งานพธของราษฎรประเภทงานศพ นยมบรรเลงดวยวงปพาทยนางหงส วงปพาทยมอญ วงบวลอยหรอวงแตรวง
๔ ดนตรทใชประกอบการแสดง เชน โขน หนงใหญ หนละครเลก หนกระบอก ละคร ลเก นยมใชวงปพาทยมาบรรเลง เปนตน
๕ ดนตรทใชประกอบการแสดงภาพยนตรและละครโทรทศน จะนยมใชดนตรประกอบในเนอเรองทแสดงถง ความเปนไทย เชน ภาพยนตร เรอง “โหมโรง” ละครพนบานเรอง “ปลาบทอง” เปนตน
๖ ดนตรทใชประกอบการประชาสมพนธกจกรรมตางๆ เชน เชญชวนเทยวงานทเกยวของกบวฒนธรรม งานเทศกาล งานรณรงคดานศลปวฒนธรรม การจดขบวนแห นยมน�าขบวนแหดวยวงแตรวง เปนตน4
ความเชอของคนไทยเกยวกบความศกดสทธของเทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนด เชน พระพฆเนศวร พระอศวร เปนตนกอใหเกดพธกรรมการไหวคร และครอบครดนตรไทย
(ทมาของภาพ : http://www.hindumeeting.com)
๒. ความเชอของคนไทยทน�ามาสอทธพลของดนตร สบเนองจากอทธพลของเสยงดนตรขางตนในวฒนธรรม
ของไทย ซงมพนฐานหลกทมความเกยวของกบความเชอดงเดม คอ เชอเรองภตผ ดงเหนไดจากความเชอเรองของผฟา
ผปยา ผเรอน ผเจาปาเจาเขา ความเชอเรองวญญาณบรรพชน เปนตน และเมอศาสนาพราหมณ-ฮนดไดเขามาเผยแผ
ในดนแดนประเทศไทย คนไทยบางสวนกไดนบถอความศกดสทธของเทพเจา เชน พระอศวร พระพรหม พระนารายณ
พระพฆเนศวร พระฤๅษ เปนตน และเมอพระพทธศาสนาเผยแผในเวลาตอมา คนไทยสวนใหญกเกดความศรทธา และ
นบถอพระพทธศาสนา ซงลกษณะเดนของการนบถอเชนน ไดท�าใหเกดการผสมผสานความเชอเรองภตผ พราหมณ
และพระพทธศาสนาเขาดวยกน รวมทงไดพฒนาความเชอ ความศรทธา น�ามาสการด�าเนนชวต และกจกรรมตางๆ
มากมาย ตงแตกอนยคการสถาปนาอยธยาเปนราชธาน โดยดนตรในพธกรรมตางๆ ของประชาชนนน มการปรงแตง
พฒนา สรางสรรคเพมเตม และสบทอดตอมาจนถงสมยรตนโกสนทร ซงมความเปนแบบแผนทถอปฏบตตอกนมา
ทงเครองดนตร การประสมวงดนตร การประพนธบทเพลง และวธการบรรเลง ตลอดจนผลงานทเกดขนใหม
สงเหลานไดสรางลกษณะของความเปนเอกลกษณทมรปแบบของตนเอง แสดงออกถงความเปนดนตรประจ�าชาต
ทควรภาคภมใจ เพราะนอกจากความเปนดนตรไทยแลวยงเปนดนตรของภมภาคสวรรณภม ซงยงปรากฏรปแบบของ
วงดนตรลกษณะเชนนในประเทศเพอนบาน คอ ในบางพนทของเวยดนามดวย
ดงนน การทดนตรไทยเปนวงดนตรทใชบรรเลงในพระราชพธ และใชบรรเลงประกอบพธกรรมตางๆ ของประชาชน
ทวไป จงท�าใหดนตรไทยมอทธพลตอการด�าเนนวถชวต โดยเฉพาะอทธพลตอความรสกวา เมอประกอบกจกรรมหรองาน
พธใดๆ ดนตรจะเปนสวนส�าคญทชวยสรางความสมบรณใหเกดขนแกงานนนได
๗ http://www.aksorn.com/LC/Mu&Pa/M1/02EB GUIDE
๒.๒ อทธพลของดนตรตอสงคมไทย ดนตรเปนเรองของเสยงทมความสมพนธกบวถชวตของมนษย เสยงดนตรชวยสรางเสรม
จตใจของมนษย จรรโลงใจใหมความสข อมเอบ คณคาของดนตรสนองตอบตอกจกรรมในรปแบบ
ตางๆ เชน งานพระราชพธ งานพธกรรมของประชาชน งานรนเรง ประกอบการแสดงละคร
การแสดงภาพยนตร ใชในรปของการเรยนการสอน การโฆษณา ประชาสมพนธ กจกรรมกลม
เมอเขาคายเยาวชน คายลกเสอ คายอาสาสมครตางๆ เปนตน การทมนษยน�าดนตรใปใชในกจกรรม
ดงกลาว เพราะดนตรเปนศลปะของเสยงทมนษยสรางสรรคขน สอกลางทดทสดของกจกรรม
ดงทกลาวนอยทความรสกในกจกรรมทจดขนนนเปนส�าคญ ดงนน เพอใหนกเรยนไดเขาใจอทธพล
ของดนตร นกเรยนจงควรเขาใจความรพนฐานของดนตรโดยภาพรวม และความรทเกยวกบดนตรไทย
ตามหวขอ ดงน
๑. ธรรมชาตและเสยงของดนตรไทย มนษยในยคโบราณด�ารงชวตอยทามกลางธรรมชาตทเปนขนเขาล�าเนาไพร
อยภายใตปรากฏการณธรรมชาต ปราศจากสงอ�านวยความสะดวก มนษยไดเรยนรการจดการกบกจกรรมตางๆ เพอ
ความอยรอด มอาหารกนดวยการเกบของปา ลาสตว มนษยอยรวมกนเปนกลมสงคม มการพฒนาปรบปรงชวตของตน
และสงคมใหอยรวมกนอยางปลอดภย และมความสข
ปรากฏการณธรรมชาตตางๆ เชน ฟาแลบ ฟารอง ฟาผา
แผนดนไหว พายหมน การเจบปวย ความทกขทรมาน
ความตาย เปนตน สงเหลานมนษยไมสามารถคนหา
ค�าตอบไดวา ท�าไมจงเปนเชนนน และเมอไมสามารถคนหา
ค�าตอบทางวทยาศาสตรของปรากฏการณธรรมชาตได
จงจนตนาการ และเชอมโยงความคดเหลานนกบสงทเกดขน
กลายเปนวาเพราะเทพเจาหรอผ ทรงไวซงพลงอ�านาจ
เหนอธรรมชาต กระท�าใหเกดเสยงนนขน ตอมามนษย
จงไดคดคน และประดษฐเครองมอทท�าใหเกดเสยงขน
โดยสงประดษฐดงกลาวกคอ “เครองดนตร” นนเอง
โดยในชวงแรกเครองดนตรจะเปนแบบเรยบงาย ท�าจาก
วสดธรรมชาตทมอยในทองถน เชน ไม หนงสตว ตวหอย
เปนตน เครองดนตรดงกลาวมนษยจะน�ามาใชสอสาร
หรอใชเพอเปนสญญาณสอสารกน โดยเนนดวยการตหรอการท�าใหเกดเสยงดง
เสยงดนตรในยคแรกๆ มความเรยบงาย มระดบเสยงไมมากนก เมอมนษยเจรญขนจงมการพฒนาเครองดนตร
ใหเกดระดบเสยงมากกวาทมอย เมอมเสยงหลายระดบเสยง จงน�าเครองดนตรทพฒนาขนมาบรรเลงจนเกดเปน
ท�านองเพลง และไดพฒนาวธการบรรเลงอยเรอยๆ และเมอประสมรวมเครองดนตรหลายชนเขาเปนกลม ในทสด
กเกดเปนวงดนตร เปาหมายของเครองดนตรทใชในชวงแรกๆ ใชบรรเลงเพอประกอบพธกรรม จากนนจงพฒนาไปส
การบรรเลงเพอกจกรรมนนทนาการ เพอประกอบการแสดง เพอความบนเทงตลอดจนเพอกจกรรมอนๆ
มนษยในยคโบราณมกจะจนตนาการวา ปรากฏการณธรรมชาต เชน ฟาแลบ ฟาผา เปนตน เปนสงทเทพเจาทาใหเกดขน(ทมาของภาพ : http://www.ben14.com)
6
๓.องคประกอบของดนตรไทย ดนตรไทยทมความไพเราะนาฟง จะประกอบไปดวยสวนส�าคญตางๆ ดงน
๑. เสยงดนตร
เสยงทมนษยประดษฐขนมา โดยน�าเสยงตางๆ มาจดระบบใหไดสดสวน มความกลมกลนกนโดยทวไปแลวเสยงดนตรเกดจากเสยงของเครองดนตร และเสยงรองเพลงของมนษย เสยงของดนตรจะมความไพเราะนาฟงเพยงใดนน ขนอยกบทกษะการเรยบเรยงเสยงประสานของศลปน
๒. ท�านอง
เสยงต�า เสยงสง เสยงสน เสยงยาว เสยงทม เสยงแหลมของดนตรหรอบทเพลง ท�านองของดนตรหรอท�านองของบทเพลงแตละเพลงนน มลกษณะทแตกตางกนออกไป ทงนขนอยกบจดประสงคของผ ประพนธเพลง วาตองการสรางสรรคใหบทเพลงนนๆ มท�านองเปนไปในรปแบบใด เชน ท�านองทฟงแลวเศราสรอย โหยหวน คกคก เขมแขง ฮกเหม เปนตน โดยทวไปแลวผ ประพนธนยมประพนธแนวท�านองหลกหรอแนวเนอท�านองน�าของบทเพลงกอนเพมเตมรายละเอยดของบทเพลง
๓. จงหวะ
การเคลอนไหวทสม�าเสมอ อาจก�าหนดไวเปนความชา-เรวตางกน เชน เพลงจงหวะชาเพลงจงหวะเรว ในทางดนตรการก�าหนดความสน-ยาวของเสยงทมสวนสมพนธกบระยะเวลาในการรองเพลงหรอเลนดนตรจะตองมจงหวะเปนเกณฑ ถารองเพลงหรอเลนดนตรไมตรงจงหวะ ยอมไมมความไพเราะเทาทควร ในกรณทรองเพลงหรอเลนดนตรหลายคนในเพลงเดยวกน จงหวะจะท�าหนาทเปนตวก�ากบ เพอใหการรองเพลงหรอการเลนดนตรนนออกมาในลกษณะทพรอมเพรยงกน และผสมกลมกลนกนอยางเหมาะสม
๔. การประสานเสยง
เสยงของเครองดนตร และเสยงรองเพลงของมนษยทมระดบเสยงตางกน เปลงเสยงออกมาพรอมกน โดยเสยงทเปลงออกมานนตองผสมผสานกลมกลนกน ฟงแลวไมขดห การประสานเสยงดนตรนน เสยงประสานตองประสานกบแนวท�านองหลกหรอแนวท�านองน�าของบทเพลงนนๆไดอยางผสมผสานกลมกลนกน รบ และสอดคลองกนไดเปนอยางด ผท�าหนาทเปนผเรยบเรยงเสยงประสานดนตร จะตองมความรความเขาใจเรองการประสานเสยงอยางด ดงดนตรทพบเหนหรอไดยนไดฟงกนบอยๆ เชน เพลงเตาเห บทพระนพนธของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟาจตรเจรญ กรมพระยานรศรานวดตวงศ ทมการประสานเสยงระหวางแนวขบรองของนกรองชายกบนกรองหญง โดยมดนตรบรรเลงสอดรบอยางกลมกลน เปนตน
9
(ทมาของภาพ : http://www.board.palungit.com)
(ทมาของภาพ : http://www.lungsit.blogspot.com)
(ทมาของภาพ : http://www.variety.teenee.com)
ครเทพเจาดนตรไทย
ครเทพเจาทบรรดาเหลาศลปน นกดนตรไทยใหความเคารพนบถอมอย หลายองค ความเชอน
ดาเนนตามแนวของศาสนาพราหมณ-ฮนด เปนการนอมนาความเชอ การแสดงความเคารพนบถอ
และความกตญกตเวทตอเทพเจา เพราะตามตานาน และคมภรทปรากฏไดกลาวไววา “เทพเจา
แหงดนตรเปนผมอปการคณสรางงานศลปะ” คอ ทงสรางเครองดนตร แตงเพลง บรรเลงเพลง
ดวยเครองดนตร และการขบรอง ครเทพเจาของดนตรไทยทควรรจก มดงน
พระปรคนธรรพ เทพเจาผคดและสรางพณ
คนแรกขน
พระปญจสขร เทพเจาผเปนเลศดานการดดพณ
พระวศณกรรม เทพเจาทนบถอกนวาเปนนายชางใหญของเทวดา เปนเจา
แหงการชางทกประเภททงชางเขยน ชางปน ชางกอสราง พระวศณกรรม
เปนผออกแบบสรางโรงละครไว ๓ ขนาด คอ ขนาดใหญรปสเหลยมผนผา
ขนาดกลางรปสเหลยมจตรส และขนาดเลกรปสามเหลยม เพอใชเปนทสอน
ใหชาวเมองมนษยรจกรองราทาเพลงพระวศณกรรม เทพเจาแหงการชางทกประเภท
พระปญจสขร เทพเจาผ มความเปนเลศในดานการดดพณ และ
การขบลานา ตามตานานกลาววา ในอดตชาตพระปญจสขรเปนเดก
เลยงโคไวผม ๕ แหยม มชอเรยกวา “ปญจสขะ” เปนผมความเลอมใส
ศรทธาในการสรางกศล ไดสรางสาธารณสถาน เชน ศาลา สระนา ถนน
ยานพาหนะ เปนตน แตตองตายขณะอยในวยหนม จงไดไปเกดเปน
เทพบตรในชนจาตมหาราชกา มชอวา “ปญจสขคนธรรพเทพบตร”
มรางกายเปนสทอง มมงกฎหายอด
พระปรคนธรรพ เทพเจาผ เปนยอดแหงคนธรรพ นามทแทจรง
คอ พระนารทมน เปนผ คดและสรางพณคนแรกขน นบถอวาเปนผ ม
ความชานาญในการขบรอง และบรรเลงดนตร ทาหนาทเปนพนกงานขบรอง
และบรรเลงดนตรกลอมพระเปนเจา และเทพยนกรพระนารทมนเปนครเฒา
และเปนครใหญในวชาสาคญๆ ของพวกคนธรรพ
เสรมสาระ
๘
4.๒ ทานองของดนตรไทย ท�านอง คอ เสยงลกษณะตางๆ สงบาง ต�าบาง สนบาง ยาวบาง ทผประพนธนนได
น�ามาเรยบเรยงใหตอเนอง ผสมผสานกนไดอยางกลมกลน โดยท�านองของดนตรไทยสามารถ
แบงออกไดเปน ๒ ประเภท ดงน
ทานองหลก - ซ - ด - ร - ม - ซ - ม - ร - ด
ทางท ๑ ซ ล ท ด ท ด ร ม ซ ล ซ ม ซ ม ร ด
ทางท ๒ ซ ล ซ ด ม ร ซ ม ด ร ม ร ซ ม ร ด
ทางท ๓ ซ ล ท ด ม ร ซ ม ด ร ล ท ด ม ร ด
ทางท ๔ ซ ล ซ ด - ร - ม ซ ล ซ ม - ร - ด
๒. ท�านองบรรเลง หรอทางเครอง หมายถง ท�านองทผประพนธไดประพนธขนส�าหรบใหเครองดนตรตางๆ
บรรเลง ซงผ บรรเลงสามารถพลกแพลงท�านองหลกจากลกฆองเปนท�านองเตมใหเหมาะสมกบเครองดนตร
แตละชนดได แตตองเปนไปตามแบบแผน คอ เสยงตกของแตละวรรคจะตองตรงกบเสยงตกของท�านองทผประพนธ
ก�าหนดไว ดงน
๑. ท�านองรอง หรอทางรอง หมายถง ท�านองทประพนธขน ส�าหรบใหผขบรองรองสงใหดนตรรบ ประกอบ
ดวยท�านองทผประพนธไดประพนธขนและเนอรอง ผขบรองจะตองปรงแตงท�านองหลกใหเหมาะสมกบระดบเสยง
และความหมายของเนอรอง
เนองจากค�าในภาษาไทยนน มการใชระดบเสยงวรรณยกต จงท�าใหความหมายของค�าตางกนไป เชน ค�าวา “มา”
หากรองโดยค�านงถงแตใหตรงเสยงหลกของเพลงกอาจจะออกมาเปน “มา” หรอ “หมา” ได ซงท�าใหความหมาย
ของค�านนเปลยนไป ดงนนท�านองรองจงจ�าเปนตองค�านงถงเสยงหลก และความหมายไปพรอมๆ กนเสมอ
๑๑
http://www.aksorn.com/LC/Mu&Pa/M1/03EB GUIDE
ระดบเสยงดนตรไทย
ระดบเสยงดนตรสากล
ลกฆองวงใหญ วงทใชบรรเลง
ทางเพยงออลางหรอทางในลด
ฟา ลกท ๑๐ ปพาทยไมนวมปพาทยดกด�าบรรพ
ทางใน ซอล ลกท ๑๑ ปพาทยไมแขง ใชปใน
ทางกลาง ลา ลกท ๑๒ ปพาทยไมแขง ใชปกลาง
ทางเพยงออบนหรอทางนอกต�า
ซแฟลต ลกท ๑๓ เครองสายมโหร ใชขลยเพยงออ
ทางกรวดหรอทางนอก โด ลกท ๑๔ ปพาทยเสภา ใชปนอก
ทางกลางแหบ เร ลกท ๑๕ ปพาทย ใชปกลางทางแหบ
ทางชวา ม ลกท ๑๖ เครองสายปชวา
๔.ระบบเสยงและทำานองของดนตรไทยระบบเสยง และท�านองของดนตรไทย นบวาเปนองคประกอบส�าคญอยางหนงของดนตร
ซงมลกษณะ ดงน
4.๑ ระบบเสยงของดนตรไทยเสยงของดนตรไทย มทงหมด ๗ เสยง เชนเดยวกบดนตรสากล แตตางกนตรงทระยะ
ความหางของชวงเสยงในแตละระดบของดนตรไทยจะมความหางเทากน ๑ เสยงเตมทกเสยง
ไมมชวงครงเสยงเหมอนดนตรสากล ระบบเสยงของดนตรไทยจะใชฆองวงใหญเปนเครองก�าหนด
ระดบเสยง ซงศพทสงคต เรยกวา “ทาง”
การทระดบเสยงของดนตรไทยมชวงความหางในระดบทเทาๆ กน ท�าใหการบรรเลง
ดนตรไทยสามารถเรมตนทระดบเสยงใดกได ทงนขนอยกบเครองดนตรทใชในการบรรเลง
ตารางเปรยบเทยบระดบเสยงของดนตรไทยและดนตรสากล
กจกรรมศลปปฏบต๑.๑กจกรรมท ๑ ใหนกเรยนแบงออกเปน ๒ ฝาย นกเรยนฝายแรกเสนอชอดนตรพนบาน
๑ ชอ โดยใหนกเรยนฝายท ๒ ตอบวา ดนตรนนเปนดนตรภาคใดหรอ
ของกลมชาตพนธใด แลวสลบกลมกนถาม-ตอบ
กจกรรมท ๒ ใหนกเรยนน�ารายชอดนตรพนบานทมการน�าเสนอในกจกรรมท ๑ เขยนท
กระดานด�า จากนนรวมแสดงความคดเหน โดยใหครเปนผชวยเสรมและ
ตงค�าถามน�า พรอมสรป เพอใหเกดความเขาใจทถกตอง
๑0
๒) เพลงบรรเลง คอ เพลงทประพนธขนเฉพาะส�าหรบเครองดนตรบรรเลง ไดแก
๒.เพลงหนาพาทย
เปนเพลงชนสงทใชบรรเลงในพระราชพธ พธ หรองานทตองการแสดงถงความศกดสทธหรอความขลงหรอบรรเลง
ประกอบกรยาอาการตางๆ ของผแสดงโขนหรอละคร เชน เพลงตระนมต เปนตน
๓.เพลงเรอง
เปนเพลงทน�ามาบรรเลงตดตอกนโดยใชบรรเลงประกอบพธตางๆ ไมมการขบรองมาเกยวของ เชน เพลงเรองท�าขวญ เปนตน
๔.เพลงหางเครอง
เปนเพลงทบรรเลงตอทายเพลงใหญ อาจมส�าเนยงเดยวกบเพลงใหญ หรอเปนเพลงหางเครองทก�าหนดไวประจ�าเฉพาะ
ซงเพลงสวนใหญมท�านองสนๆ และมจงหวะสนกสนาน
๖.เพลงลกหมด
เปนเพลงทมท�านองสน จงหวะเรว แสดงนยวา เพลงทบรรเลง
นนจะจบลงแลว
๕.เพลงออกภาษา
เปนเพลงทมส�าเนยงภาษาตางๆ ทบรรเลงตดตอกนหลงจากบรรเลงเพลงแมบทจบ โดยมลกษณะคลาย
เพลงหางเครอง ตางกนตรงทมไดบรรเลงเพยงส�าเนยงใดส�าเนยงหนง เชน เมอบรรเลงเพลงเทพบรรทมจบ นยมบรรเลงออกดวยเพลง
สบสองภาษา เรมดวยส�าเนยงจน เขมร ตะลง และพมา จากนนจะเลอกบรรเลงเพลงส�าเนยงแขก ฝรง ญปน ลาว ญวน ขา เงยว เพลงใดตอ
กอนกได ทงนเพลงออกภาษาอาจหมายถงเพลงทมส�าเนยงภาษาสอดแทรกอยในท�านองเพลงกได เชน
เพลงพมาหาทอน เปนตน
เพลงไทยมแนวทานองทกอใหเกดความรสกทสามารถสมผสอารมณเพลงไดอยางหลากหลาย ดงน ๑. เพลงทใหความรสกขลง นาเคารพ เชน เพลงสาธการ เพลงมหาฤกษ เพลงมหาชย เพลงนางนาคเพลงเวสสกรรม เปนตน ๒. เพลงทใหความรสกสนกสนาน รนเรง เชน เพลงคางคาวกนกลวย เพลงคดทะราดเหยยบกรวดเพลงคางคกปากสระ เพลงกราวรา เพลงกราวตะลง เพลงเขมรไลควาย เพลงมายอง เปนตน ๓. เพลงทใหความรสกรกออนหวาน เชน เพลงกาเรยนทอง เพลงกลอมนาร เพลงลาวดวงเดอนเพลงโอโลม เพลงคาหวาน เพลงชมโฉม เปนตน 4. เพลงทใหความรสกสขใจจากสงแวดลอม และธรรมชาต เชน เพลงคลนกระทบฝง ๓ ชนเพลงเขมรไทรโยค เพลงนกเขาขะแมร เพลงนกเขามะราป เพลงชมดง เปนตน 5. เพลงทใหความรสกเศราโศก เชน เพลงธรณกรรแสง เพลงมอญรองไห เพลงมอญครวญ เพลงลาวครวญ เพลงสรอยเพลง เพลงจนครวญ เพลงทยอย เปนตน 6. เพลงทใหความรสกฮกเหมองอาจเราใจ เชน เพลงกราวใน เพลงกราวนอก เพลงปฐม เพลงคกพาทย เพลงกราวจน เพลงเชด เปนตน
อารมณเพลงเกรดศลป
เพลงไทยมแนวทานองทกอใหเกดความรสกทสามารถสมผสอารมณเพลงไดอยางหลากหลาย ดงน
๑.เพลงโหมโรง
เปนเพลงทใชบรรเลงเปนเพลงแรกกอนการบรรเลงหรอการแสดงจะเรม เชน เพลง
โหมโรงคลนกระทบฝง เปนตน
๑๓
เพลงไทย สามารถแบงออกไดเปน ๒ ประเภท ดงน
๑) เพลงขบรอง คอ เพลงทประพนธขนส�าหรบดนตรบรรเลงรวมกบการขบรอง ไดแก
๑.เพลงเถา
เพลงๆ เดยวทบรรเลงหรอขบรองตดตอกน โดยมอตราจงหวะลดหลนกน ตงแตอตราจงหวะ ๓ ชน (ชา) ๒ ชน (ปานกลาง) และชนเดยว (เรว)
เชน เพลงราตรประดบดาวเถา เปนตน
๒.เพลงตบ
เพลงหลายๆ เพลงทน�ามาบรรเลงหรอขบรองตอเนองกน แบงยอยออกไดเปน ๒ ประเภท คอ ตบเพลง เปนเพลงทน�ามาบรรเลงหรอขบรอง
ตอเนองกน โดยตองเปนเพลงทมอตราจงหวะเดยวกน เชน เพลงตบตนเพลงฉง ๓ ชนประกอบดวยเพลงตนเพลงฉง ๓ ชน
เพลงจระเขหางยาว ๓ ชน เพลงตวงพระธาต ๓ ชน และเพลงนกขมน ๓ ชน เปนตน และตบเรอง คอ เพลงทน�ามา
บรรเลงหรอขบรองตอเนองกน โดยมบทรองเปนเรองราวเดยวกน เชน ตบคาว
เปนตน
๓.เพลงเกรด
เพลงทน�ามาบรรเลงหรอขบรองอสระ ไมจ�าเปนตองบรรเลงหรอขบรองรวมกบเพลงอนๆ สวนใหญ
จะเปนเพลงทมบทรองบรรยายเกยวของกบธรรมชาต การชมความงาม การอวยพรหรอเปนคตสอนใจ
เชน เพลงเขมรไทรโยค เพลงแขกสาหราย ๒ ชน เปนตน
๕.ลกษณะของบทเพลงไทยลกษณะของบทเพลงไทยมหลากหลาย
ลกษณะคลายบทรอง โดยเรมจากวรรคหลาย
วรรคเปนบาท และหลายบาทเปนบท โดย
ลกษณะของบทเพลงไทยสามารถจ�าแนกได ดงน
๑.วรรค
สวนหนงของท�านองเพลงทก�าหนดโดยความยาวของจงหวะหนาทบ ท�านอง
เพลง ๑ วรรค มความยาวเทากบ ๑ จงหวะหนาทบ
๕.เพลง
ท�านองทดรยกวไดประพนธขนจากจนตนาการของตนหรอแรงบนดาลใจ โดยจะมจงหวะชาหรอเรว หรอยาวไมเทากน แตแบบแผนทถกตองของเพลงไทย
โบราณ คอ ทอนหนงควรมความยาว ไมนอยกวา ๒ จงหวะหนาทบ
๒.ทอน
ท�านองเพลงทมความยาวตงแต ๒ วรรค ขนไป ทน�ามาเรยบเรยงตดตอกนเปนสวนหนงของเพลง
๔.ตว
มความหมายเดยวกบ “ทอน” และ “จบ” ตางกนเพยง “ตว” ใชส�าหรบเรยกสดสวนของเพลงบางประเภท ไดแก เพลงตระ และเพลงเชดตางๆ
ยกเวนเพลงเชดนอกทเรยกเปน “จบ” อกทงเพลงทนบเปนตวจะมลกษณะพเศษ คอ ท�านองตอนทาย
ของทกตวนนจะลงทายเหมอนกน
๓.จบ
มความหมายเดยวกบ “ทอน” แตใชเรยก ท�านองเพลงเชดนอกทใชปนอกบรรเลงประกอบการแสดงหนงใหญ โดยการแสดงแตละครงคนเชดจะเชดหนงจบออกมา ๓ ค ในแตละค ผบรรเลงปนอกจะตอง
บรรเลงเพลงเชดนอก ๑ จบ ดงนน ในการบรรเลง เพลงเชดนอกทถกตอง จงตองบรรเลงใหครบ
ทง ๓ จบ
๑๒
๗.โนตดนตรไทย โนตเปนสญลกษณทประดษฐขนส�าหรบบนทกแทนเสยงดนตร โดยในวงการดนตรไทย
ในอดตไมมการจดบนทกโนต การเรยนการสอนดนตรจะใชวธการจ�าจากครสอนโดยตรงเพอให
ผเรยนเกดทกษะ และความจ�า แลวจงคอยน�าขอมลเพลงเหลานนมาพลกแพลงบรรเลงแปรท�านอง
จากเครองดนตรเดมทท�าหนาทด�าเนนท�านองเพลงหลกไปเปนเครองดนตรชนดอนๆ
ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว มการฝกทหารตามแบบอยาง
ตะวนตก มทหารเปาแตรเดนแถว และมการบรรเลงเพลงตามแบบตะวนตก ซงดนตรของตะวนตก
จะบนทกไวดวยตวโนต ไมใชวธการจดจ�า
การบนทกโนตของดนตรตะวนตกมประโยชนหลายประการ นอกจากการก�าหนดให
เครองดนตรแตละชนดบรรเลงไดถกตองตรงตามเจตนารมณของนกประพนธเพลงแลว โนตเพลง
ยงชวยใหบทเพลงคงอยตลอดไป นกดนตรไทยจงน�าเอามาเปนแบบอยาง โดยเรมพฒนา
ระบบโนตขนเพอใชบนทก ซงเพลงไทยสวนหนงบนทกตามระบบโนตสากล และอกสวนหนงบนทก
ตามระบบโนตไทย โดยสวนทมลกษณะเฉพาะของโนตดนตรไทย คอ การก�าหนดตารางการบนทก
ใหแถวหนงม ๘ หอง โนตแตละหองมโนตทใชบนทกตามปกต ๔ ตว
๗.๑ ระดบเสยงของโนตดนตรไทย ระดบเสยงเพลงไทยประกอบดวยเสยง ๗ เสยงเชนเดยวกบโนตสากล แตเดมใชตวเลข
แทนเสยง ปจจบนเพอความสะดวกในการฝกหดจงใชตวอกษรแทนเสยงแตละเสยง ดงน
ซอลลาทโดเรมฟาซอลลาทโดเรม
ดร
มฟ
ซล
ท
ล�าดบเสยง
๑5
๖.เครองหมายและสญลกษณทางดนตร กอนการฝกปฏบตเครองดนตรหรอขบรองเพลงไทย ผเรยนจ�าเปนตองศกษาเกยวกบ
เครองหมาย และสญลกษณทใชในการบนทกโนตใหเขาใจเสยกอน จงจะสามารถปฏบตหรอขบรอง
ไดถกตองตามท�านอง และจงหวะของเพลงไทย โดยเครองหมาย และสญลกษณทางดนตรไทย
ทควรทราบ มดงน
ด ร - - - ม - - ฟ - - ซ - - - ล - - ท - ด ร - - - ม - - ฟ - - ซ
บรรทดทใชในการบนทกโนต
การบนทกโนตเพลงไทยปกต
โดยทวไปบรรทดหนงจะแบงออก
เปน ๘ หองเทาๆ กน โดยในแตละ
หองประกอบดวยตวอกษรทใชแทน
เสยงตวโนต ๔ ตว
สญลกษณแทนเสยงตวโนต
ซงโนตเพลงไทยไมนยมบนทกลงในบรรทด ๕ เสน เหมอนโนตสากล แตม
รปแบบทไดก�าหนดไวอยางเหมาะสมกบดนตรไทยแลว ทงทใชตวเลขแทนเสยง
และใชตวอกษรแทนเสยง โดยในปจจบนนยมใชตวอกษรแทนเสยง ระดบเสยง
ของดนตรไทยมทงหมด ๗ เสยง เชนเดยวกบโนตสากล ซงแตละชวงเสยง
จะหางกน ๑ เสยงเตมเทากนทกเสยง ไมมระยะครงเสยงเหมอนโนตสากล
สญลกษณแทนความยาวของ
จงหวะ
เสยงของตวโนตนนมทงเสยงสน
และเสยงยาว ซงในการบนทกโนต
เสยงยาวจะใชสญลกษณ “ - ” แทน
ความยาวของจงหวะ โดยหนงขด
มคาเทากบความยาวของโนต ๑ ตว
หากยาวมากกเพมจ�านวนสญลกษณ
ตามขนาดความยาวของตวโน ต
แตละตววา ผประพนธตองการใหม
ความยาวมากนอยเพยงใด
เครองหมายแสดงการแบงพวก
ปฏบต
โดยท�านองเพลงไทยบางตอนนน
อาจมการบรรเลงทเรยกวา “ลกลอ
หรอลกขด” มการแบงผบรรเลง
เปน ๒ พวก จงใชเครองหมาย
“ ” เขยนบนท�านองของ
แตละพวก เพอใหปฏบตไดถกตอง
เครองหมายทแสดงถงการ
ปฏบตซ�า
ใชเขยนหนาเสนแบงหองและ
หลงหองทตองการใหปฏบตท�านอง
นนซ�า ปกตจะเขยนไวตนทอนและ
ทายทอน เพอใหบรรเลงกลบตน
อกครง มลกษณะเปน “ ”
๑4 http://www.aksorn.com/LC/Mu&Pa/M1/04EB GUIDE
การบนทกตวโนตผสมแบบตางๆ เขาดวยกน มลกษณะ ดงน
๘.ตวอยางการอานเขยนและรองตามโนตบทเพลงไทย ๘.๑ โนตทวไปทมความยาวของจงหวะเทาๆกน
ตวอยาง อานโนตตอไปนพรอมเคาะจงหวะตรงตวท ๒ และ ๔ ของแตละหอง
= จงหวะยก
➡
= จงหวะเคาะ
๘.๒ โนตทมเสยงยาวเทากบโนต๒ตวตวอยาง อานโนตตอไปนพรอมเคาะจงหวะตรงตวท ๒ และ ๔ ของแตละหอง โนตตวใดทม
เครองหมาย “_” ตาม ใหอานเสยงยาวใหครบตามจงหวะ
= จงหวะยก
➡
= จงหวะเคาะ
๘.๓ โนตทมเสยงยาวและสนปนกนตวอยาง อานโนตตอไปนพรอมเคาะจงหวะตรงตวท ๒ และ ๔ ของแตละหอง
ตวอยางท ๑
- - - ด ร ม ซ ร - - - - - ม - ร - - - ด ร ม ซ ร ม ร ด ร - ม - ซ
ตวอยางท ๒
- ซ - ล - ด - ร - ม - ม - ร ร ร - - - - - - - ร ร ร ร ร ร - ร -
ด ด ด ด ร ร ร ร ม ม ม ม ฟ ฟ ฟ ฟ ซ ซ ซ ซ ล ล ล ล ท ท ท ท ด� ด� ด� ด�
➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡
ด ร ด ล - ซ - ม - - ซ ล ด ซ - - ด ร ด ล - ซ - ม - - ร ด ร ด - -
➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡
- ซ - ม - ร - ม ซ� ม ร ด ร ม - - - ซ - ม - ร - ม - - ร ด ร ด - -
➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡
ด ฟ ฟ ฟ - ม - ร - - ล ด ล ซ - - ฟ ฟ ฟ ฟ - ท - ร - - ซ� ม ร ด - -
➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡
- ด - ด - ร - ร - ม - ม - ฟ - ฟ - ซ - ซ - ล - ล - ท - ท - ด� - ด�
➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡
๑๗
๗.๒ รปแบบการบนทกโนตเพลงไทยโนตเพลงไทยทใชปจจบนมใชทงทเปนตวอกษรและเปนตวเลข เพอเปนสญลกษณแทน
เสยงดนตรหรอเสยงรอง ดงนน ในการบนทกโนต ๘ หอง ๑ บรรทด จงมอตราเทากบ ๑ จงหวะ
ของหนาทบปรบไก ๒ ชน หรอ ๑ จงหวะของหนาทบสองไม ๓ ชน ดงน
การบนทกตวโนต เตมทกต�าแหนง ทกหองทง ๘ หอง ๑ บรรทด มลกษณะ ดงน
การบนทกตวโนต ๒ ตวโนตใน ๑ หองเพลง มลกษณะ ดงน
การบนทกตวโนต ๑ ตวโนตใน ๑ หองเพลง มลกษณะ ดงน
การบนทกตวโนต ๒ หองเพลง บรรจโนตทจงหวะหนก ๑ ตวโนต ดงน
การบนทกตวโนต ๓ ตวใน ๑ หองเพลง มลกษณะ ดงน
ในแตละหองเพลง เมอก�ากบจงหวะฉง มลกษณะ ดงน
๓ ชน
- - - - - - - ฉง - - - - - - - ฉบ - - - - - - - ฉง - - - - - - - ฉบ
๒ ชน
- - - - - - - ฉง - - - - - - - ฉบ - - - - - - - ฉง - - - - - - - ฉบ
ชนเดยว
- ฉง - ฉบ - ฉง - ฉบ - ฉง - ฉบ - ฉง - ฉบ - ฉง - ฉบ - ฉง - ฉบ - ฉง - ฉบ - ฉง - ฉบ
ต�าแหนงการบรรจตวโนตเพลงใน ๑ หองปกต ก�าหนดตวโนต ๔ ตว ดงน
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
ด ร ม ฟ ซ ล ท ด ร ม ฟ ซ ล ท ด ร ม ฟ ซ ล ท ด ร ม ฟ ซ ล ท ด ร ม พ
- - - ด - - - ร - - - ม - - - ฟ - - - ซ - - - ล - - - ท - - - ด
- ม ร ด - ร ด ล - ด ล ซ - ล ซ ม - ม ซ ล - ซ - ด - ล ด ร - ด ร ม
- ด - ร - ม - ฟ - ซ - ล - ท - ด - ด - ท - ล - ซ - ฟ - ม - ร - ด
- - - - - - - ด - - - - - - - ล - - - - - - - ซ - - - - - - - ม
๑6
๘.4 ตวอยางบทเพลงไทยอตรา๒ชน ส�าหรบฝกอานโนต และเคาะจงหวะบทเพลง
เพลงสรอยเพลง
เพลงท�านองเกาไมทราบนามผแตง
เพลงเขมรไลควาย
เพลงท�านองเกาไมทราบนามผแตง
- - - ท - ด ด ด - ท - ร ด ด ด ด - ซ ฟ ร - ด - ท - - ร ร ท ด - ร
➡ ➡ ➡ ➡
- ฟ - ฟ - - - ร - - - ด ท ร ด ท - - ล ซ - ล - ซ - ซ - ซ ร ซ - ด
➡ ➡ ➡ ➡
- - - ท - ด ด ด - ท - ร ด ด ด ด - ล ซ ม - ร - ด ม ร ด ซ ร ท ด ร
➡ ➡ ➡ ➡
- - - - - - - - ม ร ซ ด - ร - ม - ซ - ล - ซ - ม - - - ร - - - ด
➡ ➡ ➡ ➡
- - - ม - - ร ม ซ ม ร ด - ร - ด - - - - - - - - ม ร ด ล - ด - ร
➡ ➡ ➡ ➡
- - - - - - - ร - ร ร ร - ร - ร - - - ล - ด ด ด - - - ร - ด ด ด
➡ ➡ ➡ ➡
- - - ล - ม ร ด - ล - ด - - - - - - - - - ล ด ร - ม ซ ร ม ร ด ล
➡ ➡ ➡ ➡
- - - ด - - - - - ร - ด - - - ร - - ซ ม - - ร ด - ล ซ ล ด ม ร ด
➡ ➡ ➡ ➡
- - - ด - - - - - ด - ด - - - ด
➡ ➡
๑9
ชอเพลงไทยแปลกๆ
นกประพนธเพลงไทยใชจนตนาการสรางทานองเพลงอยางอสระ หลายเพลงนอกจากมแนวทานองเพลงทคกคก สนกสนานหรอเศราโศกตามจนตนาการแลว ยงตงชอเพลงทมชอแปลกๆ จดเปนคสมผส จดเปนชดสะทอนความเจาบทเจากลอนอกดวย เชน เพลงพวงรอย-สรอยสน เทพบรรทม-ภรมยสรางค นาลอดใตทราย-เดอนหงายกลางปา แหวนประดบกอย-สรอยทบถน จนลนถน-จนขวญออน รามญรนทด-กาสรดพสธา ไอยเรศชงา-ไอยราชงวง เปนตน บางชอสะทอนอารมณขนของนกประพนธ เชน เพลงไสเดอนฉกจวกคางคาวกนกลวย คดทะราดเหยยบกรวด พมาตระหนก ขยะแขยง ตงตง ตระตะตงโหนง ทกขตะแกวงสากบาระบน มาสะบดกบ แมลกออนไปตลาด แมหมายคราครวญ เปนตน
เกรดศลป
= จงหวะยก
➡
= จงหวะเคาะ
การฝกซ�าหลายๆ ครง จะท�าใหผเรยนเขาใจ และสามารถอานโนต และเคาะจงหวะยอย
ไดอยางถกตอง โดยอตราจงหวะพนฐานของเพลงไทยเดมทนยมบรรเลงกนทวไป ซงบญญตไวเปน
ศพทสงคต ๓ ค�า ไดแก ๓ ชน ๒ ชน และชนเดยว
๓ ชน หมายถง อตราจงหวะทมความยาวมากทสดหรอชาทสด มความยาวกวาอตรา
จงหวะ ๒ ชน ๑ เทา และยาวกวาอตราจงหวะชนเดยว ๔ เทา ถาเคาะตามจงหวะฉงจะเคาะตรง
โนตตวท ๔ ของหองค คอ หองท ๒ ๔ ๖ ๘ ดงตวอยาง
ฉง ฉบ ฉง ฉบ
ด ด ด ด ร ร ร ร ม ม ม ม ฟ ฟ ฟ ฟ ซ ซ ซ ซ ล ล ล ล ท ท ท ท ด� ด� ด� ด�
๒ ชน หมายถง อตราจงหวะทมความยาวปานกลาง จะสนกวาอตราจงหวะ ๓ ชน
๑ เทา ยาวกวาอตราจงหวะชนเดยว ๑ เทา ดงนน ถาเคาะตามจงหวะฉง ใหเคาะตรงโนตตวท ๔
ของแตละหอง ดงตวอยาง
ฉง ฉบ ฉง ฉบ ฉง ฉบ ฉง ฉบ
ด ด ด ด ร ร ร ร ม ม ม ม ฟ ฟ ฟ ฟ ซ ซ ซ ซ ล ล ล ล ท ท ท ท ด� ด� ด� ด�
ชนเดยว หมายถง อตราจงหวะทสนทสด มความยาวเทากบครงหนงของอตราจงหวะ
๒ ชน ถาเคาะตามจงหวะฉงจะเทากบจงหวะยอยของโนตทไดฝกปฏบตขางตน คอ จงหวะฉงจะ
ลงทโนตตวท ๒ และจงหวะฉบจะลงทโนตตวท ๔ ดงตวอยาง
ฉง ฉบ ฉง ฉบ ฉง ฉบ ฉง ฉบ ฉง ฉบ ฉง ฉบ ฉง ฉบ ฉง ฉบ
ด ด ด ด ร ร ร ร ม ม ม ม ฟ ฟ ฟ ฟ ซ ซ ซ ซ ล ล ล ล ท ท ท ท ด� ด� ด� ด�
ด ด ด ด - ล - ซ - ด ร ด ร ม - - ด ด ด ด - ล - ซ - - ล ซ ล ซ - -
➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡ ➡
๑๘
กจกรรมศลปปฏบต๑.๒กจกรรมท ๑ ใหนกเรยนเลอกฟงเพลงไทยในแตละประเภท เชน เพลงเถา เพลงตบ
เพลงโหมโรง เพลงออกภาษา เปนตน แลวรวมกนอภปรายถงอารมณ และ
ความรสกทไดรบจากการฟงเพลงดงกลาว
กจกรรมท ๒ ใหนกเรยนฝกขบรองเพลงไทยประเภทตางๆ พรอมฝกการท�าจงหวะ เชน
จงหวะฉ�ง จงหวะกรบ เปนตน
กจกรรมท ๓ ใหนกเรยนแบงกลม กลมละ ๕ คน ใหแตละกลมเลอกเพลงไทยมา ๑ เพลง
แลวฝกปฏบตการอานตวโนต และเคาะจงหวะ
กจกรรมท ๔ ใหนกเรยนตอบค�าถามตอไปน�
๑. จงสรปประวตความเปนมาของดนตรไทยมาพอสงเขป
๒. องคประกอบของดนตรไทยประกอบไปดวยส�งใดบาง จงอธบาย
การศกษาศาสตรตางๆ มทงภาคทฤษฎ และภาคปฏบต เชนเดยวกบดนตรไทย
กอนเรมลงมอฝกปฏบตดนตรไทยตามขนตอนตางๆ นน จาเปนตองเรยนรทฤษฎเกยวกบ
ดนตรไทยไวเปนพนฐานเบองตนกอน เพราะเปนพนฐานในการศกษาดนตรไทยในระดบ
สงตอไป ซงยอมจะชวยใหการฝกปฏบตสมฤทธผลไดอยางมประสทธภาพมากขน ทงน
การศกษาภาคทฤษฎกจาเปนตองมความขยนหมนเพยร มความมานะอดทน ไมวาจะเปน
การฝกทาความเขาใจระบบเสยง ทวงทานองของเพลงไทย
การเรยนรโนตเบองตน จนสามารถอาน และเขยนโนตได
อยางถกตอง บคคลทมพนฐานทฤษฎดนตรไทยด ยอม
มความกาวหนาในการศกษาดนตรไทย และสามารถศกษา
ไดลกซงกวาการฝกปฏบตเพยงอยางเดยว
๒0