ภาษาไทยวรรณคดและวรรณกรรม ม.๕ ชนมธยมศกษาปท ๕กลมสาระการเรยนรภาษาไทย

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑

ผเรยบเรยงนายภาสกร เกดออนนางสาวระววรรณ อนทรประพนธนางฟองจนทร สขยงนางกลยา สหชาตโกสย

ผตรวจนางประนอม พงษเผอกนางจนตนา วรเกยรตสนทรนางวรวรรณ คงมานสรณ

บรรณาธการนายเอกรนทร สมหาศาล

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹

พมพครงท ๑สงวนลขสทธตามพระราชบญญต

ISBN : 978-616-203-603-3

รหสสนคา ๓๕๑๑๐๐๖

ÊÒúÑÞหนา

บทนา

การอานวรรณคด ๑ - ๑๓

หนวยการเรยนรท ๑

มหาเวสสนดรชาดก กณฑมทร ๑๔ - ๔๑

หนวยการเรยนรท ๒

บทละครพดคาฉนท เรอง มทนะพาธา ๔๒ - ๗๓

หนวยการเรยนรท ๓

ลลตตะเลงพาย ๗๔ - ๑๓๗

หนวยการเรยนรท ๔

คมภรฉนทศาสตร แพทยศาสตรสงเคราะห ๑๓๘ - ๑๕๗

หนวยการเรยนรท ๕

โคลนตดลอ ตอน ความนยมเปนเสมยน ๑๕๘ - ๑๖๗

บทเสรม

บทอาขยาน ๑๖๘ - ๑๗๑

บรรณานกรม ๑๗๒

บทเสรม

บทอาขยาน

บทอาขยาน คอ บททองจา การเลา การบอก การสวด เรอง นทาน ซงเปน

การทองจาขอความหรอคาประพนธทชอบ บทรอยกรองทไพเราะ โดยอาจตดตอน

มาจากหนงสอวรรณคด เพอใหผทองจาและเหนความงดงามของบทรอยกรอง ทงใน

ดานวรรณศลป การใชภาษา เนอหา และวธการประพนธ สามารถนาไปเปนแบบอยาง

ในการแตงบทรอยกรองหรอนาไปใชเพอเปนขอมลอางองในการพดและการเขยน

ไดเปนอยางด

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ ไดกาหนด

ใหภาษาไทยเปนกลมสาระการเรยนร หลก โดยมจดม งหมายเพอพฒนาศกยภาพของ

ผเรยนใหสามารถใชภาษาไทยไดอยางถกตอง คลองแคลว และเหมาะสมกบวฒนธรรม

ไทย สามารถนาความรความเขาใจเกยวกบหลกเกณฑการใชภาษาไปใชตดตอสอสาร

และเปนเครองมอศกษาหาความรตลอดชวต

ภาษาไทยเปนเอกลกษณของชาตเปนสมบตทางวฒนธรรมอนกอใหเกด

ความเปนเอกภาพและเสรมสรางบคลกภาพของคนในชาตใหมความเปนไทย ใชใน

การตดตอสอสารเพอสรางความเขาใจเพอความสมพนธอนดตอกน ทาใหสามารถ

ประกอบธรกจ การงาน และดารงชวตรวมกนในสงคมประชาธปไตยไดอยางสนตสข

ใชสาหรบการแสวงหาความรและประสบการณจากแหลงขอมลสารสนเทศตางๆ

เพอพฒนาความรกระบวนการคดวเคราะห การวจารณ การสรางสรรคใหทนตอการ

เปลยนแปลงทางสงคม ความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ตลอดจนนาไป

ใชในการดาเนนชวตประจาวนใหเจรญกาวหนา นอกจากนยงเปนสอแสดงภมปญญา

ของบรรพบรษดานวฒนธรรม ประเพณ สนทรยภาพ เปนสมบตลาคาควรแกการ

เรยนรอนรกษและสบสานใหคงอยคชาตไทยตลอดไป

ทงนหนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ภาษาไทย ชนมธยมศกษาปท ๕ น

ทางคณะผเรยบเรยงแบงเนอหาออกเปน ๒ เลม คอ

หลกภาษาและการใชภาษา ครอบคลมตวชวดและสาระการเรยนรแกนกลาง

สาระท ๑ การอาน สาระท ๒ การเขยน สาระท ๓ การฟง การด และการพด และ

สาระท ๔ หลกการใชภาษา

วรรณคดและวรรณกรรม ครอบคลมตวชวดและสาระการเรยนรแกนกลาง

สาระท ๕ วรรณคดและวรรณกรรม

คณะผเรยบเรยงหวงเปนอยางยงวา หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ภาษาไทย

วรรณคดและวรรณกรรมเลมน จะเปนสอการเรยนการสอนทชวยพฒนาศกยภาพ

ของผเรยนใหมคณภาพบรรลตวชวดและมาตรฐานการเรยนรกลมสาระการเรยนร

ภาษาไทย ตามทหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑

กาหนดไวทกประการ

คณะผเรยบเรยง

¤íÒ¹íÒ

บทน�า

การอานวรรณคด

การอานวรรณคด เพอใหไดรบความรและความเพลดเพลนนน ผอานจะตอง

อานอยางพจารณาไตรตรองอยางถองแท เพอจะไดเขาใจเรองราวและไดอรรถรส

ของบทประพนธนน โดยการพจารณาวาวรรณคดเรองนนมคณคาและมความไพเราะ

งดงามอยางไร การอานในลกษณะน คอ การวจกษวรรณคด นอกจากการวจกษแลว

ผอานวรรณคดควรนาความรในการวจกษไปตอยอดเพอใหสามารถวเคราะหและ

วจารณวรรณคดอยางมคณคาได

ตอนท õวรรณคดและวรรณกรรม

3

๓.การวจกษวรรณคด

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔ ไดใหความหมายของค�าวา วรรณคด

หมายถงวรรณกรรมทไดรบยกยองวาแตงดมคณคาเชงวรรณศลปถงขนาดซงค�าวาวรรณคดได

ปรากฏครงแรกในพระราชกฤษฎกาตงวรรณคดสโมสรเมอ พ.ศ.๒๔๕๗ รชสมยพระบาทสมเดจ

พระมงกฎเกลาเจาอยหวทงนหนงสอทจดเปนวรรณคดไดแกกวนพนธละครไทยนทานละครพด

และความอธบาย

สวนค�าวา วจกษ พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔ ไดใหความหมายวา

ความเขาใจและตระหนกในคณคาของวรรณกรรมความนยมความซาบซง

ดงนนการวจกษวรรณคดจงหมายถงการพจารณาวาหนงสอนนๆแตงดอยางไรใชถอยค�า

ไพเราะลกซงกนใจหรอมความงามอยางไรมคณคาใหความรขอคดคตสอนใจหรอชใหเหน

สภาพชวตความคดความเชอของคนในสงคมอยางไร

๔.หลกการวจกษวรรณคด

๑) อานอยางพนจพจารณาคออานโดยใชการวเคราะหอานตงแตชอเรองผแตงค�าน�าค�านยมสารบญไปจนถงเนอหาและบรรณานกรมรวมถงประวตของผแตงซงจะท�าใหเราเขาใจ

เนอหามลเหตของการแตงแรงบนดาลใจในการแตงและสงแฝงเรนภายในหนงสอ

๒) คนหาความหมายพนฐานหรอความหมายตามตวอกษรผอานสามารถคนหาความหมายพนฐานหรอความหมายตามตวอกษรไดจากบทประพนธทผแตงไดแตงเอาไวโดยแลกเปลยนความร

กบเพอนๆแลวจดล�าดบใจความส�าคญของเรองวาใครท�าอะไรทไหนผลเปนอยางไร

๓) รบรอารมณของบทประพนธ พยายามรบรอารมณ ความรสกของผแตงทสอดแทรก ลงไปในบทประพนธนน ถาผอานรบรอารมณ ความรสกตรงตามเจตนาของผแตง เมออาน

ออกเสยงหรอท�านองเสนาะจะท�าใหบทประพนธนนๆมความไพเราะยงขน

๔) คนหาความหมายของบทประพนธหลกการคนหาความหมายของบทประพนธมดงน ๔.๑)คนหาความหมายตามตวอกษร คอ ค�าใดทไมเขาใจความหมายใหคนหาใน

ค�าอธบายศพทพจนานกรมหรออภธานศพทเชน

ผจญคนมกโกรธดวย ไมตร

ผจญหมทรชนด ตอตง

ผจญคนจตตโลภม ทรพยเผอแผนา

ผจญอสตยใหยง หยดดวยสตยาฯ(โคลงโลกนต:สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาเดชาดศร)

2

๑.ความสำาคญของวรรณคด

วรรณคดเปนมรดกทตกทอดมาจากบรรพบรษ สามารถสะทอนสภาพชวตความเปนอย

ของคนในสมยนนๆผแตงมกสอดแทรกแนวคดคตสอนใจและปรชญาชวตไวในบทประพนธท�าให

ผอานเกดความรความประทบใจมความรสกรวมไปกบผแตงดงนนวรรณคดจงมคณคาทงในดาน

ประวตศาสตรสงคมอารมณและคตสอนใจรวมทงมคณคาในดานวรรณศลปดวย

นอกจากวรรณคดจะเปนมรดกทางปญญาของคนในชาตแลว วรรณคดยงเปนเครองเชดช

อารยธรรมของชาตและยงมคณคาเปนหลกฐานทางโบราณคด ท�าใหคนในชาตสามารถรบร

ไดถงเรองราวในอดต การอานวรรณคดจงเปนการสงเสรมใหผอานมอารมณสนทรยะและเขาใจ

ความจรงของโลกมากยงขน

วรรณคดเปนกระจกเงาสะทอนภาพสงคมและวฒนธรรม ผอานจงควรอานวรรณคด

เพอศกษาเรยนรเรองราวความเปนมาความคดและคานยมของคนในสงคมแตละสมยการวจกษ

และวจารณวรรณคดจะท�าใหนกเรยนไดฝกคดวเคราะห รจกสงเกต ไดความร และประสบการณ

จากวรรณคดวรรณคดจงมความส�าคญทงในดานเนอหาทใหขอคดคตเตอนใจและดานสงคมท

ใหความรเกยวกบขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมรวมทงเปนหลกฐานบนทกเหตการณ

ทางประวตศาสตรทส�าคญอกประการหนงดวย

๒.จดประสงคในการอานวรรณคด

การอานวรรณคดเพอใหไดรบประโยชนมากทสดผอานจ�าเปนตองมจดประสงคในการอาน

วรรณคดแตละเรองดงน

๑) อานเพอใหเกดความร เพมพนประสบการณ วรรณคดบางเรองมเนอหาเกยวกบ

เหตการณส�าคญทางประวตศาสตร ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม มการสอดแทรก

ประสบการณเกรดความรวถชวตสภาพบานเมองจงท�าใหผอานไดรบความรและประสบการณ

ในเรองตางๆอยางหลากหลาย

๒) อานเพอใหไดขอคดวรรณคดมกสอดแทรกขอคดทงทางโลกและทางธรรมเอาไวผอาน จงสามารถน�าขอคดทไดไปประยกตใชใหเกดประโยชนในชวตประจ�าวน

๓) อานเพอใหเกดความเพลดเพลน วรรณคดบางเรองมเนอหาสนกสนาน ตลกขบขน

อกทงส�านวนภาษาทมความไพเราะ สละสลวยจงท�าใหผอานรสกสนกสนานและเพลดเพลนใน

การอาน

5

๕.๒)การใชพรรณนาโวหาร คอ การอธบายความโดยการสอดแทรกอารมณ

ความรสก หรอใหรายละเอยดอยางลกซงของผแตงลงไปในบทประพนธ ท�าใหผอานเกดอารมณ

สะเทอนใจคลอยตามไปกบบทประพนธ เชน

...ดวยขาพระพทธเจากลบมาเวลาค�าทงนเพราะเปนกระลขนในไพรวนพฤกษาทกสงสารพนกแปรปรวนทกประการทงพนปาพระหมพานตกผดผนหวนไหวอยวงเวยนเปลยนเปน พยบมดไมเหนหนขาพระบาทนรอนรนไมหยดหยอนแตสกอยางแตเดนมากบงเกดประหลาดลางขนในกลางพนาลพบพญาราชสหสองเสอทงสามสตวสกดหนาไมมาไดตอสนแสงอโณทยจงไดคลาเคลอนใชจะเปนเหมอนพระองคด�ารนนกหามไดพระพทธเจาขา...

(มหาเวสสนดรชาดก กณฑมทร: เจาพระยาพระคลง (หน))

๕.๓)การใชเทศนาโวหาร คอ การกลาวสงสอนอยางมเหตผล เชน

๏อยาเยยงหญงชว ไมรคณผว ไมสงวนน�าใจลมลมขมเหง ลอเลยนไยไพ ตอหนาปราศรย ลบหลงนนทา

(กฤษณาสอนนองค�าฉนท ฉบบกรงธนบร: พระยาราชสภาวด และพระภกษอนท)

๕.๔)การใชสาธกโวหาร คอ การยกตวอยางหรอเรองราวมาประกอบ เพอเพม

รายละเอยดหรอสงทนาร นาสนใจลงไปในบทประพนธ ท�าใหเขาใจชดเจนยงขน เชน

...เตยวเลยวจงวามหาอปราชไมแจงหรอในนทานอเยยงซงมมาแตกอนวาเดมอเยยง อยกบตงหางซงเปนเจาเมอง ตงหางเลยงอเยยงเปนทหารใชสอย ครนอยมายงมคเปก เจาเมองหนงนนยกทพมาฆาตงหางตายคเปกไดอเยยงไปไวจงตงอเยยงเปนขนนางทปรกษาอเยยงมความสขมาเปนชานาน...

(สามกก ตอน กวนอไปรบราชการกบโจโฉ: เจาพระยาพระคลง (หน))

๕.๕)การใชอปมาโวหาร คอ การกลาวเปรยบเทยบสงทเหมอนหรอแตกตางกน เชน

...เมอกมารอยในทองแมนนล�าบากนกหนาพงเกลยดพงหนายพนประมาณนกกชน แลเหมนกลนตดและเออนอนได๘๐ครอกซงอยในทองแมอนเปนทเหมนแลทออกลกออกเตา ทเถาทตายทเรวฝงตดแลเออนทงหลายนนคนกนอยในทองแมตดแลเออนฝงนนเรมตวกมารนนไสรดจดงหนอนอนอยในปลาเนาแลหนอนอนอยในลามกอาจมนนแล...

(ไตรภมพระรวง ตอน มนสสภม: พระมหาธรรมราชาท ๑ (ลไทย))

4

ศพททนกเรยนอาจตองคนหาจากโคลงคอผจญหมายถงพยายามตอสพยายาม

เอาชนะมกหมายถงชอบทรชนหมายถงคนชวบทประพนธนหมายความวาพยายามเอาชนะ

ผทมอารมณโกรธดวยการผกไมตร เอาชนะคนชวดวยการท�าดตอบเอาชนะผทมจตใจเหนแกตว

เหนแกไดดวยการเผอแผทรพยใหและเอาชนะความไมซอสตยดวยความซอสตยอยเสมอ

๔.๒)คนหาความหมายแฝงคอการคนหาความหมายของค�าทตองตความซงผแตง

อาจใชค�าทเปนสญลกษณเพอเสนอสารอนเปนความคดหลกของผแตงเชน

ภพนมใชหลา หงสทองเดยวเอยกากเจาของครอง รวมดวยเมาสมมตจองหอง หนชาต

แลงน�ามตรโลกมวย หมดสนสขศานต

(โลก:องคารกลยาณพงศ)

ความหมายของโคลงนตองการเสนอสาระทวา โลกนมใชเปนแตเพยงทอยของ

คนชนสงเทานนโดยใช“หงส”เปนสญลกษณแทนคนชนสงสวน“กา”แทนคนชนลางซงรวม

อาศยอยบนโลกดวยเชนกนดงนนถาหากยดตดการแบงระดบชนชนโดยไมมความเมตตาอาทร

ใหแกกนโลกกจะขาดสนตสข

๔.๓)คนหาขอคดอนเปนประโยชนในตวบทของวรรณคด กลาวคอ การคนหาขอคด

คตชวต หรอคตธรรมทปรากฏในวรรณคด ซงผแตงอาจกลาวโดยตรงหรออาจสอดแทรกไวใน

วรรณคดกไดแตหากกลาวสอดแทรกไวผอานจะตองใชการวเคราะหตความเพอคนหาขอคดนน

เชนเรองขนชางขนแผนเปนเรองความรกความหลงของชายสองหญงหนงและชวตทวนวายเพราะ

ความเหนแกตวชวตทมากชหลายคครองยอมไมมความสงบสขเปนตน

๕) พจารณาวาผแตงใชกลวธใดในการแตงค�าประพนธ สามารถคนหาไดจากวธการสรางสรรคบทประพนธดงน

๕.๑)การใชบรรยายโวหาร คอ การใชค�าอธบายเลาเรองราว รายละเอยดใหเขาใจ

ตามล�าดบเหตการณเชน

บดมงคลพาหไท ทวารตแวงเหวยงเบยงเศยรสะบด ตกใตอกคลกพลกเงยงด คอคชเศกแฮเบนบายหงายแหงนให ทวงทอทถอย

(ลลตตะเลงพาย:สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส)

7

๕.๒คณคาดานวรรณศลป การพจารณาคณคาดานวรรณศลปมแนวทางในการพจารณา๒ประการดงน

๑) การสรรค�า คอ การเลอกใชค�าใหสอถงความคด ความเขาใจ ความรสก และ

อารมณไดอยางงดงาม

๑.๑)การเลอกใชค�าใหเหมาะสมกบประเภทของค�าประพนธการพจารณาคณคา

ดานวรรณศลปตองพจารณาตงแตการเลอกประเภทของค�าประพนธวา ผแตงเลอกประเภทของ

ค�าประพนธไดเหมาะสมกบงานเขยนหรอไมโดยเฉพาะในบทรอยกรองผแตงจะตองเลอกชนดของ

ค�าประพนธใหเหมาะสมและตองรจกเลอกใชค�าเรยบเรยงถอยค�าใหไพเราะสละสลวยเหมาะสม

กบชนดของค�าประพนธดงน

(๑) โคลง นยมใชค�าทมศกดค�าสงหรอค�าโบราณ ใชพรรณนาเรองราวท

ศกดสทธสงสงเชนบทไหวครบทเทดพระเกยรตเปนตนดงบทประพนธ

ไพรนทรนาศเพยง พลมาร

พระดงองคอวตาร แตก

แสนเศกหอนหาญราญ รอฤทธพระฤๅ

ดาลตระดกเดชล ประลาตหลาแหลงสถาน

(ลลตตะเลงพาย:สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส)

บทประพนธนผแตงไดเลอกสรรค�าทมศกดค�าสงเปนบทเทดพระเกยรต

(๒) ฉนทนยมใชค�าทมาจากภาษาบาล-สนสกฤตเพอใหสอดคลองกบคร

ลหของฉนทลกษณและเปนค�าประพนธทมแบบแผนดงบทประพนธ

ฟงถอยด�ารสมะธระวอน ดนนผเอออวย

จกเปนมสาวะจะนะดวย บมตรงกะความจรง

อนชายประกาศวะระประทาน ประดพทธะแดหญง

หญงควรจะเปรมกะมะละยง ผวะจตตะตอบรก

(บทละครพดค�าฉนทเรองมทนะพาธา:พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว)

บทประพนธนผแตงไดเลอกสรรค�าทมาจากภาษาบาล-สนสกฤตเพอให

สอดคลองกบลกษณะบงคบครลหของค�าประพนธ

6

๖) พจารณาความงามความไพเราะของภาษาคอพจารณาการเลอกใชค�าการสรรค�า และการจดวางค�าทเลอกสรรแลวใหตอเนองอยางไพเราะเหมาะสมไดจงหวะถกตองตามโครงสราง

ภาษากอใหเกดความรสกอารมณและเหนภาพพจน

๕.การพจารณาคณคาบทประพนธ

การพจารณาคณคาบทประพนธจะตองพนจพเคราะหอยางละเอยดถถวนและใหครอบคลม

ทกดานซงสามารถแบงไดเปน๓ประเภทดงน

๕.๑ คณคาดานเนอหา การพจารณาคณคาดานเนอหามแนวทางในการพจารณาดงน

๑)รปแบบ พจารณาวางานประพนธนนใชค�าประพนธชนดใด ลกษณะการแตง

ถกตองตามลกษณะบงคบของค�าประพนธนนๆ หรอไม ผแตงเลอกใชค�าประพนธแตละชนดได

เหมาะสมกบเนอความหรอไม

๒) องคประกอบของเรอง มแนวทางในการพจารณาดงน ๒.๑)สาระ พจารณาวาสาระทผแตงตองการสอมายงผอานเปนเรองอะไร เชน

ใหความร ขอเทจจรง ความคด หรอแสดงความรสกนกคดออกมา ควรจบสาระส�าคญหรอแกน

ของเรองใหไดวา ผแตงตองการสออะไร สาระส�าคญหรอแกนของเรองมลกษณะแปลกใหม

นาสนใจอยางไร

๒.๒)โครงเรองพจารณาวาผแตงมวธการวางโครงเรองดหรอไมการล�าดบความ

เปนไปตามล�าดบขนตอนเหตการณหรอเรองราวอยางไรมวธการวางล�าดบเรองนาสนใจอยางไร

และมการสรางปมของเรองเพอใหไปถงจดสงสดอยางไร

๒.๓)ตวละคร พจารณาวาตวละครในเรองมลกษณะนสย บคลกภาพ บทบาท

และคณธรรมอยางไร พฤตกรรมทแสดงออกเหมาะสมหรอไม เหมอนบคคลในชวตจรงมากนอย

เพยงใด

๒.๔)ฉากและบรรยากาศพจารณาวาผแตงพรรณนาหรอบรรยายฉากบรรยากาศ

ไดเหมาะสมถกตองชดเจนและสอดคลองกบเรองไดดเพยงใด

๒.๕)กลวธการแตงพจารณาวธในการเลอกใชถอยค�าและการน�าเสนอวาผแตง

น�าเสนออยางไรเชนเสนออยางตรงไปตรงมาเสนอโดยใหตความจากสญลกษณหรอความเปรยบ

เสนอโดยใชการสรางภาพพจนใหเหนอความเปนจรงเพอดงดดความสนใจเปนตนควรพจารณาวา

วธการตางๆเหลานนชวนใหนาสนใจนาตดตามและนาประทบใจไดอยางไร

9

(๑)การใชค�าเลยนเสยงธรรมชาตท�าใหเสยงไพเราะเกดจนตภาพชดเจน

ดงบทประพนธ

เกอบรงฝงชางแซ แปรนแปรนกรวดปามาแกรนแกรน เกรนหยานฮมฮมอมองแสน สนนรอบขอบแฮคกคกทกเสทอนสะทาน ถนไมไพรพนม (นราศสพรรณ:สนทรภ)

บทประพนธนบรรยายลกษณะธรรมชาตของสตว โดยผแตงไดยกตวอยาง

ค�าทเกดจากการเลยนเสยงธรรมชาตของชางไดแกแปรนแปรนแกรนแกรนฮมฮมเมอผอาน

อานแลวท�าใหเกดจนตนาการภาพชางทก�าลงสงเสยงรองตามธรรมชาต

(๒) การเลนเสยงวรรณยกตคอการเลนเสยงสงๆต�าๆในวรรคเดยวกน

คลายการผนเสยงวรรณยกตโครงสรางของค�าเหมอนกนไดแกพยญชนะตนสระและพยญชนะทาย

แตกตางกนทรปวรรณยกต เพอสรางความหลากหลายของระดบเสยง ซงท�าใหเกดความไพเราะ

ดานเสยงโดยตรงดงบทประพนธ

เสนาสสส ศรแผลงยงคายหลายเมองแยง แยงแยงรกรนรนรนแรง ฤทธรบลวงลวงลวงวงแวง รวบเราเอามา

(โคลงอกษรสามหม:พระศรมโหสถ)

บทประพนธนแสดงใหเหนความสามารถของผแตงทเลอกใชค�าทมพยญชนะตน

สระและพยญชนะทายเสยงเดยวกนแตกตางกนทเสยงวรรณยกต

(๓) การเลนค�าคอการใชค�าเดยวกนซ�าหลายแหงในบทประพนธหนงบท

แตค�าทซ�ากนนนมความหมายตางกนดงบทประพนธ

นวลจนทรเปนนวลจรง เจางามพรงยงนวลปลาคางเบอนเบอนหนามา ไมงามเทาเจาเบอนชาย เพยนทองงามดงทอง ไมเหมอนนองหมตาดพรายกระแหแหหางชาย ดงสายสวาทคลาดจากสม แกมช�าช�าใครตอง อนแกมนองช�าเพราะชมปลาทกทกขอกกรม เหมอนทกขพทจากนาง

(กาพยเหเรอ:เจาฟาธรรมธเบศร)

8

(๓) กาพย นยมใชค�าธรรมดา ค�าทเรยบงาย ใชพรรณนาเหตการณหรอ

อารมณสะเทอนใจดงบทประพนธ

จ�าปาหนาแนนเนอง คลกลบเหลองเรองอราม

คดคะนงถงนงราม ผวเหลองกวาจ�าปาทอง

(กาพยเหเรอ:เจาฟาธรรมธเบศร)

บทประพนธนผแตงเลอกใชค�าทอานเขาใจงายสอความหมายไดชดเจน

(๔) กลอนนยมใชค�าธรรมดาค�าทเรยบงายเปนค�าประพนธทนยมน�าไป

ขบรองในการละเลนตางๆเชนบทสกวาบทละครบทเสภาเปนตนดงบทประพนธ

โอเจาแกวแววตาของพเอยเจาหลบใหลกระไรเลยเปนหนกหนา

ดงนมนองหมองใจไมน�าพา ฤ ๅขดเคองคดวาพทอดทง

(เสภาเรองขนชางขนแผนตอนขนชางถวายฎกา:ไมปรากฏชอผแตง)

บทประพนธนผแตงใชค�าธรรมดาเรยบงายพรรณนาอารมณสะเทอนใจ

(๕) รายนยมใชค�าโบราณและนยมแตงรวมกบโคลงไมนยมแตงรายทงเรอง

นอกจากรายยาวมหาชาตกลอนเทศนเทานนทแตงดวยรายยาวตลอดทงเรองดงบทประพนธ

สองขตตยายรยาตร ยงเกยราชหอทพ ขนคชขบชางเทยบ ทวยหาญเพยบแผนภ ดมหมาดาดาษ สระพราศพรอมโดยขบวน องคอดศวรสองกษตรย คอยนฤขตรพชย บดเดยวไททฤษฎ พระศรสารรกบรมธาต ไขโอภาสโศภต ชวงชวลตพางผล สมเกลยง กลกกอง ฟองฟาฝายทกษณ ผนแวดวงตรงทพ นบค�ารบสามครา เปนทกษณาวรรตเวยน วายฉวดเฉวยนอมพรผานไปอดรโดยดาวพลางบพตรโททาวทานตงสดดอยนา

ฯลฯ

(ลลตตะเลงพาย:สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส)

บทประพนธนผแตงเลอกใชค�าโบราณทเหมาะสมและถกหลกการประพนธ

มกแตงรวมกบโคลง

๑.๒)การเลอกใชค�าโดยค�านงถงเสยงเกดจากการทผแตงเลอกใชค�าเลยนเสยง

ธรรมชาตค�าทเลนเสยงวรรณยกตการเลนค�าเสยงหนกเบาการหลากค�าการใชค�าพองเสยงและ

ค�าซ�าการใชลลาจงหวะของค�าซงท�าใหเกดความไพเราะไดดงบทประพนธ

11

สวนค�าฉนทมเสยงหนก-เบาทเรยกวา คร ลห ท�าใหเกดจงหวะในการอาน

บางจงหวะท�าใหเกดอารมณเศราบางจงหวะจะเกดอารมณสนกสนานคกคกโดยเฉพาะการอานท

เนนอารมณตามเนอหาจะท�าใหบทประพนธนนไพเราะยงขนดงบทประพนธ

อาเพศกเพศนชอนงค อรองคกบอบบาง

ควรแตผดงสรสอาง ศภลกษณประโลมใจ

(ฉนทยอเกยรตชาวนครราชสมา:พระยาอปกตศลปสาร)

๒) การใชโวหารภาพพจนคอการพลกแพลงภาษาทใชพดหรอเขยนทท�าใหผอานเหนภาพไดอารมณไดความรสกไดขอคดการใชโวหารมหลายลกษณะดงน

(๑)การเปรยบเทยบของสองสงทมลกษณะคลายกนโดยใชค�าเปรยบวาเหมอน

ดจดงเฉกเชนราวประหนงกลเรยกวาอปมาเชนการเปรยบการหมายปองหญงสาวเหมอน

ปองดอกไมบนสวรรคดงบทประพนธ

พหมายนองดจปองปารกชาต มณฑาไทเทวราชในสวนสวรรค(เพลงยาวนายนรนทรธเบศร:นรนทรธเบศร)

(๒) การเปรยบเทยบโดยโยงความคดอยางหนงไปสความคดอกอยางหนง โดยใช

ค�าเปรยบวาเปนคอเรยกวาอปลกษณเชนการเปรยบปลาน�าเงนทมเกลดสเงนสวยงามเปน

เงนบรสทธดงบทประพนธ

น�าเงนคอเงนยวง ขาวพรายชวงสส�าอาง

ไมเทยบเปรยบโฉมนาง งามเรองเรอเนอสองส

(กาพยเหเรอ:เจาฟาธรรมธเบศร)

บางครงการเปรยบเทยบอาจไมมค�าแสดงใหเหนเดนชด ผอานจะตองวเคราะห

ดวยตนเองเชนการเปรยบพระกณหาพระชาลเปนแวนแกวทสองสวางดงบทประพนธ

...จงตรสวาโอเจาแวนแกวสองสวางอกของแมเอยแมเคยไดรบขวญเจาทกเวลาเปนไร

เลาเจาจงไมมาเหมอนทกวน...

(มหาเวสสนดรชาดกกณฑมทร:เจาพระยาพระคลง(หน))

(๓)การสมมตสงตางๆ ใหมอากปกรยาอาการเหมอนมนษย มอารมณ และม

ความรสก เรยกวาบคคลวตหรอบคลาธษฐานเชนการแสดงกรยาอาการของภเขาทปลายโนม

ลงมาเหมอนการไหวดงบทประพนธ

10

ผแตงเลนค�าดวยการน�าค�าทมเสยงพองกนแตความหมายตางกนมาเรยงรอย

เขาดวยกนเพอสอความวาสงนนท�าใหจตประหวดไปถงนางผเปนทรกไดแก

เลนค�าวานวลจนทรเปนชอปลานวลจนทรกบผวของนางผเปนทรก

เลนค�าวาแกมช�าเปนชอปลาแกมช�ากบอาการแกมช�าของนางผเปนทรก

เลนค�าวาทกเปนชอปลาทกกบความทกขทตองจากนางมา

(๔) การซ�าค�าคอการใชค�าเดยวกนซ�าหลายแหงในบทประพนธหนงบท

ในความหมายเดยวกนเพอย�าน�าหนกความใหหนกแนนขนดงบทประพนธ

จ�าใจจ�าจากเจา จ�าจร

จ�านราศแรมสมร แมราง

เพราะเพอจกไปรอน อรราชแลแม

จ�าทกขจ�าเทวษวาง สวาทวาหวนถวล

(ลลตตะเลงพาย:สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส)

บทประพนธนพรรณนาถงอารมณ ความรสกของพระมหาอปราชาทตอง

ยกทพมาตกรงศรอยธยา ขณะเดนทางนนมความรสกรกและคดถงนางผเปนทรก ผแตงเลอกใช

ถอยค�าทมลกษณะค�าซ�ามาแตงเปนบทประพนธทงนเพอใหเกดความไพเราะลกซงเกดอารมณ

ความรสกคลอยตามไปกบบทประพนธและตวละครในเรอง เชน จ�าใจ จ�าจาก จ�าจร จ�านราศ

จ�าทกขและจ�าเทวษอนแสดงถงความรความสามารถของผแตงในการเลอกสรรถอยค�ามาใชได

อยางดยง

(๕) การเลนเสยงสมผส คอ การใชถอยค�าใหมเสยงสมผสคลองจองของ

บทรอยกรองโดยการสมผสม๒ชนดคอสมผสนอกและสมผสในสมผสนอกเปนสมผสบงคบตาม

ลกษณะค�าประพนธสวนสมผสในเปนสมผสทไมบงคบแตค�าสมผสในท�าใหบทประพนธนนไพเราะ

ยงขนม๒ลกษณะคอสมผสพยญชนะและสมผสสระดงบทประพนธ

ถงเขาขวางวางเวงชะวากวง เขาเรยกทงสงขลาพนาสณฑ

เปนปารอบขอบเขนเนนอรญ นกเขาขนคเรยกกนเพรยกไพร (นราศเมองแกลง:สนทรภ)

สมผสพยญชนะเชนวาง-เวง-วาก-วงเขา-ขน-คเพรยก-ไพร

สมผสสระเชน(สง)ขลา-พนารอบ-ขอบเขน-เนนเรยก-เพรยก

13

เสยสนสงวนศกดไว วงศหงส เสยศกดสประสงค สงรเสยรเรงด�ารง ความสตยไวนาเสยสตยอยาเสยส ชพมวยมรณา

(โคลงโลกนต:สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาเดชาดศร)

(๙)การเปรยบเทยบโดยใชเรองราวหรอนทานมาประกอบเรยกวาอปมานทศน

เชนการน�าเรองหมกบราชสหมาเปรยบกบคนขลาดเขลาททาทายผฉลาดกวาดงบทประพนธ

หมเหนสหราชทา ชวนรบกสตนกพบ ทานไซรอยากลวทานอยาหลบ หลกจากกนาทานสตนอยาได วากเววางหน

(โคลงโลกนต:สมเดจพระเจาพระบรมวงศเธอกรมพระยาเดชาดศร)

๕.๓คณคาดานสงคม การพจารณาคณคาดานสงคมผอานจะตองพจารณาจากแนวคด การใหคตเตอนใจการแสดงใหเหนถงวถชวตความเชอขนบธรรมเนยมประเพณทผแตงไดแทรกไวในบทประพนธดงบทประพนธ

ใดใดในโลกลวน อนจจงคงแตบาปบญยง เทยงแทคอเงาตดตวตรง ตรงแนนตามแตบญบาปแล กอเกอรกษา

(ลลตพระลอ:ไมปรากฏชอผแตง)

ผแตงแสดงแนวคดเรองบาปบญวาตดตามตวเราเหมอนเงาตามตว ใครท�ากรรม ไวเชนใดยอมไดรบผลกรรมนน

ทองประศรดใจไดฤกษยาม ไดสบสามปแลวหลานแกวก

จะโกนจกสกดบขนสบค�า แกท�าน�ายาจนตมตนหม (บทเสภาขนชางขนแผนตอนก�าเนดพลายงาม:สนทรภ)

ผแตงแสดงใหเหนถงวถชวตของผคนสมยกอนทเมอพนวยเดกเขาสวยรนจะตอง โกนจกเพราะเปนความเชอวาจะชวยปองกนโรคภยไขเจบไดจนเกดเปนประเพณโกนจกขน

การวจกษวรรณคดท�าใหผ อานมองเหนคณคาทผ แตงตงใจสอดแทรกเอาไว เหนความงามและความไพเราะของวรรณคด ท�าใหอานงานประพนธนนอยางเพลดเพลน เกดความซาบซงตระหนกในคณคาของงานประพนธ และเกดความภมใจในฐานะทเปนมรดกของชาตซงควรคาแกการอนรกษและสบทอดตอไป12

สตภณฑบรรพตทงหลาย ออนเอยงเพยงปลาย

ประนอมประนมชมชย

(บทพากยเอราวณ:พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย)

(๔)การเปรยบเทยบโดยการกลาวเกนจรงเรยกวาอตพจนเชนถามอายยนเปน

รอยปกจะรกมทนาไมใหลดลงดงบทประพนธ

ผวะอายจะยน ศตะพรรษะฤกวา

กจะรกมทนา บมหยอนฤดหรรษ

(บทละครพดค�าฉนทเรองมทนะพาธา:พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว)

(๕)การใชค�าทมความหมายขดแยงกน แตเมอพจารณาแลวมความเปนไปได

เรยกวา ปฏพากย เชน การบอกวาเสยงของน�าทกระซบ แตกลบไมมเสยง และโลกทวนวาย

แตกลบไมมเสยงดงบทประพนธ

แทบฝงธารทเราเฝาฝนถง เสยงน�าซงกระซบสาดปราศจากเสยง

จกรวาลวนวายไรส�าเนยง โลกนเพยงแผนภพสงบเยน

(วารดรยางค:เนาวรตนพงษไพบลย)

(๖)การใชค�าเลยนเสยงธรรมชาต เรยกวา สทพจน เชน เสยงนกยงรองดง

กะโตงโหงเปนการเลยนเสยงรองของนกยงดงบทประพนธ

ยงทองรองกะโตงโหงดง เพยงฆองกลองระฆง

แตรสงขกงสดาลขานเสยง

(กาพยพระไชยสรยา:สนทรภ)

(๗)การใชค�าทบงบอกลกษณะของสงใดสงหนงแทนสงนนทงหมด เรยกวา

นามนยเชนการใชฉตรแทนความเปนกษตรยดงบทประพนธ

...จงพระปนปกธาษตรบรรตนหงสาธกบญชาพภาษดวยมวลมาตยากรวานครรามนทร

ผลดแผนดนเปลยนราชเยยวววาทชงฉตรเพอกษตรยสองสบรางรเหตผล...

(ลลตตะเลงพาย:สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส)

(๘)การใชสงใดสงหนงแทนอกสงหนง โดยททงสองสงนมคณสมบตรวมกน

เรยกวาสญลกษณเชนการใชหงสเปนสญลกษณแทนวงศตระกลดงบทประพนธ

๑.คว�มเปนม�

เรองมหาเวสสนดรชาดกเปนวรรณคดเกยวกบพระพทธศาสนามทมาจากคมภร“จรยาปฎก”

และคมภร“ชาดก”พระสตตนตปฎกหมวดขททกนกายซงกลาวถงมลเหตของการตรสเลาเรอง

มหาชาตวาเมอทรงตรสรแลวจงเสดจไปโปรดพระราชบดาและพระประยรญาตขณะทประทบณ

วดนโครธาราม เมองกบลพสด เมอบรรดาพระประยรญาตมาเฝา ตางมใจกระดางดวยทฐมานะ

ถอตนมยอมเคารพไหวพระพทธเจาจงแสดงปาฏหารยเหาะขนไปบนอากาศเหนอพระประยรญาต

ยงใหสนมานะละพยศในใจบงเกดศรทธาเลอมใสและถวายอภวาทบงคมเมอเหตเปนดงนนกเกด

ฝนโบกขรพรรษตกลงมาเปนเครองแสดงความปราโมทยยนด ดวยเหตทรงละพยศในใจพระญาต

ทงปวงใหศรทธาเลอมใสได

ภายหลงเมอพระราชบดาและพระประยรญาตทงปวงทลลากลบ พระสาวกจงไดทลถามถง

ความนาอศจรรยในเหตแหงฝนนพระองคจงตรสวาฝนโบกขรพรรษทตกมานไมอศจรรยเลยเพราะ

ในชาตกอนเมอครงทพระองคยงทรงเปนพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดรนนฝนชนดน

กเคยตกมาแลวครงหนง พระสาวกทงหลายจงกราบทลอาราธนาใหทรงเลาเรองน พระองคจง

ทรงเทศนเรองมหาเวสสนดรชาดก เพราะฉะนน อาจกลาวไดวาฝนโบกขรพรรษเปนสาเหตท

ท�าใหพระพทธเจาทรงเทศนเรองมหาเวสสนดรชาดกซงเปนหนงในสบพระชาตสดทายกอนบรรล

ธรรมวเศษโดยแตละพระชาตทรงบ�าเพญบารมแตกตางกนดงน

พระชาตท ชอชาดก การเสวยพระชาตของพระโพธสตว

๑ เตมยชาดก (เต) พระเตมยกมารบ�าเพญเนกขมมบารม(การออกบวช)

๒ มหาชนกชาดก (ชะ) พระชนกกมารบ�าเพญวรยบารม

๓ สวณณสามชาดก (ส) พระสวรรณสามบ�าเพญเมตตาบารม

๔ เนมราชชาดก (เน) พระเนมราชกมารบ�าเพญอธษฐานบารม

๕ มโหสถชาดก (มะ) มโหสถกมารบ�าเพญปญญาบารม

๖ ภรทตชาดก (ภ) พญานาคชอภรทตบ�าเพญศลบารม

๗ จนทกมารชาดก (จะ) พระจนทกมารบ�าเพญขนตบารม

๘ พรหมนารทชาดก (นา) พระพรหมนารทกมารบ�าเพญอเบกขาบารม

๙ วธรชาดก (ว) พระวธรบณฑตบ�าเพญสจจบารม

๑๐ มหาเวสสนดรชาดก(เว) พระเวสสนดรบ�าเพญทานบารม

1514

หนวยการเรยนรท ñสาระการเรยนรแกนกลาง• การวเคราะหและประเมนคณคาวรรณคดและวรรณกรรม

เรอง มหาเวสสนดรชาดก กณฑมทร

มหาเวสสนดรชาดก กณฑมทรตวชวด•ท๕.๑ม.๔-๖/๑,๒,๓,๔,๖

มหาเวสสนดรชาดก กณฑมทร

เปนกณฑท ๙ ในมหาเวสสนดรชาดก ของเจาพระยาพระคลง (หน) เปนกณฑทแสดงถง

ความอาลยรกทแมมตอลก โดยใชถอยคาทประทบใจใหเกดความโศกเศรารวมไปกบพระนางมทร กณฑมทร

จงมความดเดนทงในดานเนอเรอง และการใชถอยคาใหกระทบอารมณ อกทงยงสอดแทรกเรองราวความรกทแมมตอลกอนเปนแบบอยางและขอคดทมประโยชน

๔.เรองยอ

กณฑมทรเปนกณฑท๙จากเรองมหาเวสสนดรชาดกเรมตงแตเทวบตร๓องคนรมตกาย

เปนสตวรายขวางทางพระนางมทร เกดลางแกพระนางมทร พระนางจงทรงวงวอนขอทาง

ตอสตวรายทงสาม เมอเสดจกลบถงอาศรม พระนางทลถามพระเวสสนดรถงพระกมารทงสอง

พระเวสสนดรจงทรงตดพอตอวาถงการทกลบมาผดเวลาพระนางมทรทรงเฝาร�าพงร�าพนถงสองกมาร

พลางเทยวเสดจตามหาจนสลบไปครนพอพระนางมทรทรงฟนคนสตแลวพระเวสสนดรจงตรสบอก

ความจรงวาไดพระราชทานสองกมารเปนทานแกชชกพระนางมทรจงทรงอนโมทนาบตรทานบารม

สา มทท ส วนสมเดจพระมทรศรสนทรบวรราชธดามหาสมมตวงศ วสทธ

สบสนดานมา วราโรหา ทรงพระพกตรผวผองดจเนอทองไมเทยมส ยสสสน มพระเกยรตยศ

อนโอฬารล�าเลศวไลลกษณยอดกษตรย อนทรงพระศรทธาโสมนสนบนวประนมนอม

พระเศยรเคารพทาน ทาวเธอกชนบานบรสทธดวยปยบตรมงมกฎทานอนพเศษ ฝายฝง

อมรเทเวศทกวมานมาศมนเทยรทกหมไมกยมแยมพระโอษฐตบพระหตถอยฉาดฉาน รอง

สาธการสรรเสรญเจรญทานบารม ทงสมเดจอมรนทรเจาฟาสราลย อนเปนใหญในดาวดงส

สวรรคกมาโปรยปรายทพยบปผากรอง ทงพวงแกวและพวงทองกโรยรวงจากกลบเมฆกระท�า

สกการบชาแกสมเดจนางพระยามทร ทาวเธอทรงกระท�าอนโมทนาทาน เวสสนตรสส แหง

พระเวสสนดรราชฤๅษผเปนพระภสดา อต เมาะ อมนา ปกาเรน ดวยประการดงนแลวแล

สรรพสาระชาดก

ค�ำวำ ชำดกมำจำกค�ำวำชำตกชำตแปลวำเกด

ก(ปจจย)แปลวำผ,หมวด

ชำตกหรอชำดกแปลวำผเกดแลวชำดกทรจกกนแพรหลำย

ม๑๐พระชำตเรยกวำทศชำดกหรอทศชำตในทนคอพระพทธเจำ

กอนจะตรสรเปนพระพทธเจำพระองคทรงเสวยพระชำต๑๐พระชำต

ไดแก

๑. เตมยชำดก ๖.ภรทตชำดก

๒.มหำชนกชำดก ๗.จนทกมำรชำดก

๓.สวณณสำมชำดก ๘.พรหมนำรทชำดก

๔.เนมรำชชำดก ๙.วธรชำดก

๕.มโหสถชำดก ๑๐.มหำเวสสนดรชำดก17

ราชาธราช ผลงานการประพนธ ของเจาพระยาพระคลง (หน)

(คาถา)

(ค�าสรอย)

๒.ประวตผแตง

ผแตงเรองมหาเวสสนดรชาดก กณฑมทรคอ เจาพระยา

พระคลง นามเดมวา หน เปนเสนาบดจตสดมภกรมทา เดม

เปนหลวงสรวชต เคยตามเสดจพระราชด�าเนนราชการสงคราม

ในสมยรชกาลท๑เมอครงหลวงสรวชตรบราชการอยทกรงธนบร

มความดความชอบมากโดยเฉพาะฝมอในการเรยบเรยงหนงสอ

รชกาลท๑จงโปรดเกลาฯใหตงเปนพระยาพพฒโกษา

ตอมาต�าแหนงเจาพระยาพระคลงวางลง รชกาลท ๑

จงโปรดเกลาฯ แตงตงพระยาพพฒโกษาขนเปนเจาพระยา

พระคลง(หน)พระยาพพฒโกษามบตรชาย๒คนคนหนงเปน

จนตกวและอกคนหนงเปนครพณพาทยสวนบตรหญง คอ

เจาจอมมารดานมเปนเจาจอมมารดาสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ

กรมพระยาเดชาดศรในรชกาลท๒

เจาพระยาพระคลง (หน) ถงแกอสญกรรม เมอปฉล พ.ศ. ๒๓๔๘ ในสมยรชกาลท ๑

หนงสอทเจาพระยาพระคลง (หน)แตงทส�าคญไดแกมหาชาตกลอนเทศนหรอเวสสนดรชาดก

กณฑกมารและกณฑมทร โดยทงสองกณฑนนบไดวาแตงไดดเยยม ไมมส�านวนของผใดสได

แมสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรสจะไดทรงนพนธขนอกส�านวนหนงในภายหลง

กยงเวนกณฑทงสองนเพราะของเดมดเยยมอยแลว

๓.ลกษณะคำ�ประพนธ

มหาเวสสนดรชาดกทเปนมหาชาตกลอนเทศนมลกษณะค�าประพนธเปนรายยาวทม

คาถาบาลน�า

รายยาว บทหนงไมจ�ากดจ�านวนวรรคซงนยมตงแต๕วรรคขนไปโดยแตละวรรคไมจ�ากด

จ�านวนค�าแตไมควรนอยกวา๕ค�าซงค�าสดทายของวรรคหนาจะสงสมผสไปวรรคหลงค�าใดกได

เวนค�าสดทายและอาจจบลงดวย“ค�าสรอย” (ค�าสรอยเชนฉะนดงนนนเถดนนแลแลวแล

ดวยประการฉะนเปนตน)ดงแผนผงและตวอยางบทประพนธดงน

16

ตางองคกกระท�าสหนาทนาพลกแสยงขน กพากนจรดลไปนอนคอยทชองแคบขวางมรคา

ทพระนางเธอจะเสดจมา สพระบรรณศาลา นนแล

สา มทท ปางนนสวนสมเดจพระมทรศรสนทรเทพกญญา จ�าเดมแตพระนางเธอลลาลวงลบ

พระอาวาส พระทยนางใหหวนหวาดพะวงหลงตงพระทยเปนทกขถงพระเจาลกมลมเลย

เดนพลางทางเสวยพระโศกพลาง พระนยนเนตรทงสองขางไมขาดสายพระอสสชล พลางพศด

ผลาผลในกลางไพรทนางเคยไดอาศยทรงสอยอยเปนนตยผดสงเกต เหตไฉนไมทมผลเปนพมพวง

กกลายกลบเปนดอกดวงเดยรดาษอนาถเนตร แถวโนนกแกวเกดพกลแกมกบกาหลง ถดนนก

สายหยดประยงคและยมโดย พระพายพดกรวงโรยรายดอกลงมนมอง แมยงไดเกบเอาดอกมา

รอยกรองไปฝากลกเมอวนวาน กเพยนผดพสดารเปนพวงผล ผดวกลแตกอนมา สพพา มยหนต

เม ทสา ทงแปดทศกมดมดมวมนทกหนแหง ทงขอบฟากดาดแดงเปนสายเลอดไมเวนวาย

หายเหอดเปนลางรายไปรอบขาง ทกขณกข พระนยนเนตรกพรางๆ อยพรายพรอย ในจตใจ

ของแมยงนอยอย นดเดยว ทงอนทรยกเสยวๆ สนระรวรก แสรกคานบนดาลพลกพลด

ลงจากพระองสา ทงขอนอยในหตถาทเคยถอกเลอนหลดลงจากมอไมเคยเปนเหนอนาถ

เอะ ประหลาดหลากแลวไมเคยเลย โออกเอยมหศจรรยจรงยงคดกยงกรงๆ กรอมพระทย

เปนทกขถงพระลกรกทงสองคน เดนพลางนางกรบเกบผลาผลแตตามได ใสกระเชาสาวพระบาท

บทจรดม เดนมาโดยดวน พอประจวบจวนพญาพาฬมฤคราช สะดงพระทยไหวหวาดวะหวด

วงวน แวะเขาขางทาง พระทรวงนางสนระรวรกเตนดงตปลา ทรงพระกนแสงโศกาไหพไรร�าวา

กรรมเอยกรรม กรรมของมทร โอเวลาปานฉะนพระลกนอยจะคอยหา อนงมรคากชองแคบ

หวางครเปนตรอกนอยรอยวถทเฉพาะจร ทงสามสตวกมาเนองนอนสกดหนา ครนจะลลา

หลกลดตดเดาไปทางใดกเหลอเดน ทงสองขางเปนโขดเขนขอบคนขนกนไว นเจ โวลมพเก สรเย

ทงเวลากเยนลงเยนลงไรๆ จะค�าแลว ยงไมเหนหนาพระลกแกวของแมเลย อกเอยจะท�าไฉนด จงจะ

ไดวถทางทจะครรไล พระนางจงปลงหาบคอนลงวอนไหวแลวอภวาทน ขาแตพญาพาฬมฤคราช

อนเรองเดช ทานกเปนพญาสตวในหมเวศวนาสณฑ จงผนพกตรปรมณฑลทงสามรา มารบ

วนทนานอมไปดวยทศนขเบญจางค เม เมาะ มยา แหงนองนางนามชอวามทร ราชปตต

นองกเปนกลยาณหนอกษตรยมททราชสรยวงศ อนงนองเปนเอกองคอครบรจารกากรแหง

พระเวสสนดรราชฤๅษอนจ�าจากพระบรมาอยไพร นองนกตงใจสจรตตดตามมาดวยกตเวท

อนงพระสรยศรกย�าสนธยาสายณหแลว เปนเวลาพระลกแกวจะอยากนมก�าหนดเสวย พระพเจา

ของนองเอยทงสามรา ขอเชญกลบไปยงรตนคหาหองแกว แลวจะไดเชยชมซงลกรกและเมยขวญ

อนงนองนจะแบงปนผลไมใหสกกง ครงหนงนนนองจะขอไปฝากพระหลานนอยๆ ทงสองรา

มคค เม เทถ ยาจตา พระพเจาทงสามของนองเอย จงมจตคดกรณาสงเวชบาง ขอเชญลวงครรไล

ใหหนทางพนาวนอนสญจร แกนองทวงวอนอยนเถด 19

๕.เนอเรอง

ย� ปน รา มหาปว อนนาเทตวา พราหมณสส ปยปตเตส ทนเนส ยาว พรหมโลกา เอกโกลาหล� ชาต�, เตนาป ภชชตหทยา วย หมวนตวาสโน เทวตาโย เตส� พราหมเณน นยมานาน� ต� วลาป สตวา, มนตยส, สเจ มทท สกาลสเสว อสสม� อาคมสสต, สา ตตถ ปตเต อทสวา, เวสสนตร� ปจฉตวา, พราหมณสส ทนนภาว� สตวา, พลวสเนเหน ปทานปท� ธาวตวา, มหนต� ทกข� อนภเวยยาต

ย โกลาหล อนวาโกลาหลอนใดเปนวสยแสนกมปนาท รา เมาะ เวสสนตเรน

อนพระมหาบรษราชชาตอาชาไนยเชอชนวงศ ทรงบ�าเพญเพมโพธสมภาร ดวยเดชอ�านวยทาน

โพธสตว เปนปจฉมปรมตถบารมอนหมายมน ต โกลาหล กบงเกดมหศจรรยในไตรภพ จบจน

พรหเมศ ทนเนส ปางเมอทาวเธอยกสองดรณเยาวเรศผยอดรก ราวกะวาจะแขวะควกซง

ดวงเนตรทงสองขางวางไวในมอพราหมณ เฒากพาสองกมารพะงางามไปทางกนดาร ควรจะ

สงสารแสนอนาถอนาถา ดวยพระลกเจาเปนก�าพรา พรากพระชนนแตนอยๆ ยงไมวายนม

พราหมณยงขขมเขนเขยวค�ารามตตอนใหดวนเดน ตามปารกระหกระเหนหอบหวแลวไหโหย ม

แตเสยงเธอโอดโอยสะอนรองร�าพนสงทกเสนหญา กหวนๆ วงเวงวเวกปาพระหมพานต เตส ลาลปต

สตวา ฝายฝงเทพทกสถานพมานไมไศลเกรนเนนแนวพนาวาส ไดสลบค�าประกาศสองกมาร

ทรงพระกนแสงสงศาสนจนสดเสยง ดงทพยพมานจะเอนเอยงออนลงชอยชด เทพเจากเศราสลด

พลาปเหลยวมาแลดดมได ภชชตหทยา วย ปมประหนงวาดวงหทยจะปะททะลลนละเอยดออก

ทกอกองค ดวยทรงพระอาลยนนใหญหลวง กพากนกมกรขอนทรวงทรงพระกนแสงโศกอย

ซบเซา จงปรารภวา ชาวเราเอยจะคดไฉนด ถาแมนสมเดจพระมทรเธอกลบเขามาแตกาลยงวน

มทนเยน อทสวา เมอทาวเธอมไดเหนพระเจาลกเธอกจะทลถาม ครนแจงความวาพราหมณพาไป

นางกจะอาลยโลดแลนไปตามตดไมคดตาย มหนต ทกข คดไปคดไปแลวใจหายเหนนาน�าตาตก

วาโอโออกมทรเอย จะเสวยพระทกขแทบถงชวตจะปลดปลง ดวยพระลกรกทงสองพระองคน

แลวแล

ภกขเว ดกรสงฆผทรงศลสงวรญาณ เทวสงฆาโย ฝายฝงเทพทกสถานพมานไมไพรพนม

มอารมณอนรอนเรา สวนเทพยเจาจอมสากล จงมเทวยบลบงคบ แกเทพอนดบทงสามองค อนทรง

มหทธฤทธศกดาวา ทานเอยจงนรมตบดเบอนกายกลายอนทรย เปนพยคฆราชสหสองเสอ

สามสตวสกดหนานางพระยามทรไว ตอทพากรคลาไคลคลอยเยนเหนดวงพระจนทรขนมา

อยรางๆ ทานจงลกหลกหนทางใหแกนางงาม ตโย เทวปตตา สวนเทพยเจาทงสามกอ�าลา

ลลาศผาดแผลง จ�าแลงเปนพญาไกรสรราชผาดแผดเสยงสนน ดงสายอสนลนตลอดปา องคหนง

เปนพยคฆพญาเสอโครงค�ารนรอง องคหนงเปนเสอเหลองเนองคะนองยองหยดสะบดบาท

18

อนผองแผว แมกลบเขามาถงแลวไดเชยชมชนสบาย ทเหนอยยากกเสอมหายคลายทกขทเลาลง

ลมสมบตทงวงศาในวงเวยง โอแตกอนเอยแมเคยไดยนเสยงเจาเจรจาแจวๆ อยตรงน อท

ปทวลช นนกรอยเทาพอชาล นกบทศรแมกณหาพระมารดายงแลเหน โนนกกรวดทราย เจา

ยงรายเลนเปนกองๆ สงของทงหลายเปนเครองเลนยงเหนอย น ทสสเร แตลกรกทงค

ไปอยไหนไมเหนเลย อย โส อสสโม โอพระอาศรมเจาเอยนาอศจรรยใจ แตกอนดนสกใสดวยสทอง

เสยงเนอนกนร�ารองส�าราญรงเรยกคคขยบขน ทงจกจนพรรณลองไนเรไรรองอยหรงๆ ระเรอยโรย

โหยส�าเนยงดงเสยงสงคตขบประโคมไพร โอเหตไฉนเหงาเงยบเมอยามน ทงอาศรมกหมองศร

เสมอนหนงวาจะเศราโศก เออชะรอยวาพระเจาลกจะวโยคพลดพรากไปจากอกพระมารดา

เสยจรงแลวกระมงในครงน นางกกลบเขาไปทลพระราชสามดวยสงสยวา พระพทธเจาขา

ประหลาดใจกระหมอมฉน อนสองกมารไปอยไหนไมแจงเหตหรอพากนไปเทยวลบพระเนตร

นอกต�าแหนง สงหสตวทรายแรงคะนองฤทธมาพานพบขบกดตดชวตพระลกขาพาไปกนเปน

อาหาร ถงกระนนกจะพบพานซงกเลวระราง มเลอดกเนอจะเหลออยบางสกสงอน แตพอแมไดร

ส�าคญวาเปนหรอตาย สดทแมจะมงหมายสดประมาณแลว จงตรสวา โอเจาแวนแกวสองสวาง

อกของแมเอย แมเคยไดรบขวญเจาทกเวลา เปนไรเลาเจาจงไมมาเหมอนทกวน มตา หรอวา

พระลกเจาอาสญสญสนพระชนมานอยในปาพระหมพานตนแลวแล

อท� ตโต ทกขตร� สลลวทโธ ยถา วโณ

ตยชช ปตเต น ปสสาม ชาล กณหาชน� จโภ

อท�ป ทตย� สลล� กมเปต หทย� มม

ยจ ปตเต น ปสสาม ตวจ ม� นาภภาสส

อชช เจ เม อม� รตต ราชปตต น ส�สส

มเ โอกกนตสตต� ม� ปาโต ทกขส โน มต�

นน มทท วราโรหา ราชปตต ยสสสน

ปาโต คตาส อจฉาย กมท� สายมาคตา

นน ตว� สททมสโสส เย สร� ปาตมาคตา

สหสส วนทนตสส พยคฆสส จ นกชต�

อาห ปพพนมตต� เม วจรนตยา พรหาวเน

ขณตโต เม หตถา ปตโต อคควจาป อ�สโต

ตทาห� พยตถตา ภตา ปถ� กตวาน อชล

สพพา ทสา นมสสสส� อป โสตถ อโต สยา

มา เหว โน ราชปตโต หโต สเหน ทปนา21

ตมตถ� ปกาเสนโต สตถา อาห

ตสสา ลาลปปมานาย พหการสหต�

สตวา เนลปต วาจ� พาฬา ปนถา อปกกมนต

อมมห น� ปเทสมห ปตตกา ปสกณตา

ปจจคคตา ม� ตฏนต วจฉา พาลาว มาตร�

อมมห น� ปเทสมห ปตตกา ปสกณตา

ปจจคคตา ม� ตฏนต ห�สาวปรปลลเล

อมมห น� ปเทสมห ปตตกา ปสกณตา

ปจจคคตา ม� ตฏนต อสสมสสาวทรโต

เต มคา วย อกกณณา สมนตามภธาวโน

อานนทโน ปมทตา วตตมานาว กมปเร

ตยชช ปตเต น ปสสาม ชาล กณหาชนา จโภ

ฉคลว มค ฉาป ปกข มตตาว ปชราฯลฯ

ตโย เทวปตตา สวนเทพเจาทงสามองคไดทรงฟงพระเสาวนย พระมทรเธอไหววอน

ขอหนทาง พระพกตรนางนองไปดวยน�าพระเนตร เทพเจากสงเวชในวญญาณ กพากนอฏฐาการ

คลาไคลใหมรคาแกนางพระยามทร พอแจมแจงแสงสศศธรนางกยกหาบคอนขนใสบา เปลองเอา

พระภษามาคาดพระถนใหมนคง วงพลางนางทรงกนแสงพลาง ยะเหยาะเหยาทกฝยางไมหยอนหยด

พกหนงกถงทสดบรเวณพระอาวาสทพระลกเจาเคยประพาสแลนเลน ประหลาดแลวแลไมเหน

กใจหาย ดงวาชวตนางจะวางวายลงทนท จงตรสเรยกวาแกวกณหาพอชาลของแมเอย แมมา

ถงแลว เหตไฉนไยพระลกแกวจงมมาเลาหลากแกใจ แตกอนแตไรสพรอมเพรยง เจาเคยวงระร

เรยงเคยงแขงกนมาคอยรบพระมารดา ทรงพระสรวลส�ารวลราระรนเรงรบรบเอาขอคาน แลวกพา

กนกราบกรานพระชนน พอชาลเจาเลอกเอาผลไม แมกณหาฉะออนวอนไหววาจะเสวยนม

ผทมเหนอพระเพลาพลางฉอเลาะแมนตางๆ ตามประสาทารกเจรญใจ วจฉา พาลาว มาตร มอปไมย

เสมอนหนงลกทรายทรามคะนองปองทวาจะชมแมเมอสายณห โอพระจอมขวญของแมเอย

เจามเคยไดความยากยางเทาลงเหยยบดน รนกมไดไตไรกมไดตอม เจาเคยฟงแตเสยงพเลยงเขา

ขบกลอมบ�าเรอดวยดรยางค ยามบรรทมธลลมกมไดพดมาแผวพาน แมสพยาบาลบ�ารงเจาแต

เยาวมา เจามไดหางพระมารดาสกหายใจ โอความเขญใจในครงนนเหลอขนาด สนสมบตพลด

ญาตยงแตตวตองไปหามาเลยงลกและเลยงผวทกเวลา แมมาสละเจาไวเปนก�าพราทงสององค

หสาว เสมอนหนงลกหงสเหมราชปกษน ปราศจากมจลนทไปตกคลกในโคลนหนองสนสทอง

20

ถาแมนพระองคไมทรงเลยงมทรไว จะนงมธยสถตดเยอใยไมโปรดบาง กจะเหนแตกเลวระราง

ซากศพของมทรอนโทรมตายกายกลงอยกลางดงเสยเปนมนคงนแลวแล

อถ มหาสตโต สมเดจพระราชสมภารเมอไดสดบสารพระมทรเธอแสนวโยคโศกศลย

สดก�าลง ถงแมนจะมตรสแกนางมงจะมเปนการ จ�าจะเอาโวหารการหงเขามาหกโศกใหเสอมลง

จงเออนโองการตรสประภาษวา นน มทท ดกรนางนาฏพระนองรก ภทเท เจาผมพกตรอน

ผดผองเสมอนหนงเอาน�าทองเขามาทาบทบประเทองผว ราวกะวาจะลอยลวเลอนลงจากฟา

ใครไดเหนเปนขวญตาเตมหลงละลายทกขปลกเปลองอารมณชายใหเชยชน จะนงนอนเดนยน

กตองอยาง วราโรหา พรอมดวยเบญจางคจรตรปจ�าเรญโฉมประโลมโลกลอแหลมวไลลกษณ

ราชปตต ประกอบไปดวยเชอศกดสมมตวงศพงศกษตรา เออกเมอเชาเจาจะเขาปานาสงสาร

ปานประหนงวาจะไปมได ท�ารองไหฝากลกมร แลว ครนคลาดแคลวเคลอนคลอยเขาสดง

ปานประหนงวาจะหลงลมลกสละผวตอมดมวจงกลบมา ท�าเปนบบน�าตาตอกวาลกหาย

ใครจะไมรแยบคายความคดหญง ถาแมนเจาอาลยอยดวยลกจรงๆ เหมอนวาจา กจะรบกลบเขา

มาแตววนไมทนรอน เออนเจาเทยวพเนจรนอนตามสนกใจ ชมนกชมไมในไพรวนสารพนทจะม

ทงฤๅษสทธวทยาธรคนธรรพเทพารกษผมพกตรอนเจรญ เหนแลวกนาเพลดเพลนไมเมนได หรอ

เจาปะผลไมประหลาดรสสดสกทรามเสวยไมเคยกน เจาฉวยชมชอบลนกหลงฉนอยจงชา อปมา

เสมอนหนงภมรนบนวะวอนเทยวซบซาบเอาเกสรสคนธมาเลศ พบดอกไมอนวเศษตองประสงค

หลงเคลาคลงรสจนลมรง เขาเถอนเจาลมพราไดหนาแลวลมหลงไมแลเหลยวเทยวทอดประทบ

มากลางทาง อนวาพระยานางสเปนหนอกษตรยจะไปไหนกเคยมแตกลดกน พานจะเกรงแสง

พระสรยนไมคลาเคลอน เจารกเดนดวยแสงเดอนชมดาวพลาง ไดน�าคางกลางคนชนอารมณ

สมคะเน พอมาถงกท�าเสขนเสยงเลยงเลยวพาโลวาลกหาย เออนเจามหมายวาใครๆ ไมรทน

กระนนกระมง หรอเจาเหนวาพนเปนชอดจตคดอนจจงทงพยศ อดอารมณเสย เจาเปนแตเพยง

เมยควรหรอมาหมนได ถาแมนพอยในกรงไกรเหมอนแตกอนเกา หากวาเจาท�าเชนน กายของ

มทรกจะขาดสะบนลงทนตาดวยพระกรเบองขวาของอาตมานแลวแล

สา มทท สวนสมเดจพระยอดมงเยาวมาลยมทร เมอไดสดบค�าพระราชสามบรภาษณานาง

ทความโศกกเสอมสรางสงบจตเพราะเจบใจ จงกมพระเศยรลงกราบไหวแลววนทนาพลาง นางจง

ทลสนองพระราชบญชาวา พระพทธเจาขา ควรมควรสดแทแตจะทรงพระกรณาโปรดทโทษานโทษ

เปนลนเกลา ดวยขาพระพทธเจากลบมาเวลาค�าทงนเพราะเปนกระลขนในไพรวน พฤกษาทก

สงสารพนกแปรปรวนทกประการ ทงพนปาพระหมพานตกผดผนหวนไหวอยวงเวยนเปลยนเปน

พยบมดไมเหนหน ขาพระบาทนรอนรนไมหยดหยอนแตสกอยาง แตเดนมากบงเกดประหลาดลาง

ขนในกลางพนาล พบพญาราชสหสองเสอทงสามสตวสกดหนาไมมาได ตอสนแสงอโณทยจงได

23

ทารกา วา ปรามฏา อจฉโกกตรจฉภ สโห พยคโฆ จ ทป จ ตโย พาฬา วเน มคา เต ม� ปรยาวร� มคค� เตน สายมห อาคตา อห� ปตจ ปตเต จ อาจรยมว มาณโว อนฏตา ทวารตต ชฏน พรหมจารน อชนาน ปรทหตวา วนมลผลหารยา วจราม ทวารตต ตมห� กามา หปตตกา อท� สวณณหาลทท� อาภต� ปณฑเวฬว� รกขปกกาน จาหาส อเม โว ปตตกฬนา อท� มฬาลวตตก� สาลก� ชชโรทก� ภช ขทเทน ส�ยตต� สห ปตเตห ขตตย ปทม� ชาลโน เทห กมท� ปน กมารยา มาลเน ปสส นจจนเต สวปตตาน อวหย ตโต กณหาชนา ยาต นสาเมห รเถสภ มชสสราย วคคยา อสสม� อปคจฉนตยา สมานสขทกขมหา รฏา ปพพาชตา อโภ อป สวปตเต ปสเสส ชาล กณหาชน� จโภ สมเณ พราหมเณ นน พรหมจรยปรายเน อห� โลเก อภสส สลวนเต พหสสเต ตยชช ปตเต น ปสสาม ชาล กณหาชน� จโภต

เมอสมเดจพระมทรเธอกราบทลพระราชสามสกเทาใดๆ ทาวเธอมไดตรสปราศรย

จ�านรรจา นางยงกล มกลดขดอราผะผาวรอนขอนพระทรวงทรงพระกนแสงวาเจาแมเอย

แมมเคยไดเคองแคนเหมอนหนงครงน เมอจากบรทเรศมากพรอมหนาทงลกผวเปนเพอนทกข

ส�าคญวาจะเปนสขประสายากเมอยามจน ครนลกหายทงสองคนกสนคด บงคมทลพระสามกมได

ตรสปรานแตสกนดสกหนอยหนง ทาวเธอกขงขงตงพระองคดเหมอนทรงพระขดเคองเตมเดอด

ดวยอนใด นางกเศราสรอยสลดพระทยดงเอาเหลกแดงมาแทงใจใหเจบจตนเหลอทน อปมาเหมอน

คนไขหนกแลวมหน�ายงแพทยเอายาพษมาวางซ�าใหเวทนา เหนชวานคงจะไมรอดไปสกกวน

พระคณเอย เมอแรกจากไอศวรรยมาอยดงกปลงจตมไดคดเปนจตสอง หวงวาจะเปนเกอกทอง

ฉลองบาทยคลทงคแหงพระคณผวกวาจะสนบญตวตายตามไปเมองผ อนจจาเอย วาสนามทร

ไมสมคะเนแลว พระทลกระหมอมแกวจงชงชงไมพดจา ทงลกรกดงแกวตากหายไป อกเอยจะอย

ไปไยใหทนเวทนา อปมาเสมอนหนงพฤกษาลดาวลยยอมจะอาสญลงเพราะลกเปนแทเทยง

22

เยหสส ปพเพ กฬส เต กมารา น ทสสเร

อมา ตา วนคมพาโย ปปผตา สพพกาลกา

ยตถสส ปพเพ กฬส เต กมารา น ทสสเร

อมา ตา โปกขรณ รมมา จกกวากปกชตา

มณฑาลเกห สฉนนา ปทมปปลเกห จ

ยตถสส ปพเพ กฬส เต กมารา น ทสสเร

น เต กฏาน ภนนาน น เต อทกมาภต�

อคคป เต น หาสโต กนน มนโทว ฌายส

ปโย ปเยน สงคมม สโมห� พยปหต

ตยชช ปตเต น ปสสาม ชาล กณหาชน� จโภต

น โข โน เทว ปสสาม เยน เต นหตา มตา

กาโกลาป น วสสนต มตา เม นน ทารกา

น โข โน เทว ปสลาม เยน เต นหตา มตา

สกณาป น วสสนต มตา เม นน ทารกาต

ตมตถ� ปกาเสนโต สตถา อาห

สา ตตถ ปรเทวตวา ปพพตาน วนาน จ

ปน เทวสสม� คนตวา สามกสสนต โรทต

น โข โน เทว ปสสาม เยน เย นหตา มตา

กาโกลาป น วสสนต มตา เม นน ทารกา

น โข โน เทว ปสสาม เยน เต นหตา มตา

สกณาป น วสสนต มตา เม นน ทารกา

น โข โน เทว ปสสาม เยน เต นหตา มตา

วจรนต รกขมเลส ปพพเตส คหาส จ

อต มทท วราโรหา ราชปตต ยสสสน

พาหา ปคคยห กนทตวา ตตเถว ปตตา ฉมาต

เมอสมเดจพระยอดมงเยาวมาลยมทร กราบทลพระราชสามสกเทาใดๆ ทาวเธอจะไดปราศรย

กไมม พระนางยงหมองศรโศกก�าสรดสะอกสะอน ถวายบงคมคนออกมาเทยวแสวงหาพระลกรก

ทกหนแหง กระจางแจงดวยแสงพระจนทรสองสวางพนอมพรประเทศวถ นางเสดจจรลไป

หยดยนในภาคพนปรมณฑลใตตนหวา จงตรสวา อเม เต ชมพกา รกขา ควรจะสงสารเอยดวย

ตนหวาใหญใกลอาราม งามดวยกงกานประกวดกน ใบชอมประชมชอเปนฉตรชนดงฉตรทอง

25

คลาเคลอน ใชจะเปนเหมอนพระองคด�ารนนกหามได พระพทธเจาขา ตงแตเกลากระหมอมฉน

ตกมาเปนขานอย พระองคเหนพรธรองรอยราวรานทตรงไหน ทอดพระเนตรสงเกตไวแตปางกอน

จงเคองคอนดวยค�าหยาบยอกใจเจบจตจนเหลอก�าลง พระคณเอยจะคดดมงเปนไรเลาวามทรน

เปนขาเกาแตกอนมาดงเงาตามพระบาทากเหมอนกน นอกกวานนทแนนอนคอนางไหนอนสนท

ชดใชแตกอนกาล ยงจะตดตามพระราชสมภารมาบางละหรอ ไดแตมทรทแสนดอผเดยวดอก ไมร

จกปลนปลอกพลกไพลเอาตวหน มทรสตยาสวามภกดรกผวเพยงบดากวาได ถงจะยากเยนเขญใจ

กตามกรรม วนมลผลหารยา อตสาหะตระตรากตระตร�าเตรดเตรหาผลาผลไม ถงทไหนจะ

รกเรยวกซอกซอนอตสาหเทยวไมถอยหลงจนเนอหนงขวนขาดเปนรวรอย โลหตไหลยอยทก

หยอมหนาม อารามจะใครไดผลาผลไมมาปฏบตลกบ�ารงผว ถงกระไรจะคมตวกทงยากนาหลากใจ

อกของใครจะอาภพยบพกลเหมอนอกของมทรไมมเนตร นาทจะสงสารสงเวชโปรดปรานวามทร

นเปนเพอนยากอยจรงๆ ชางคอนตงปรภาษณาไดลงคอไมคดเลย พระคณเอยถงพระองคจะ

สงสย กน�าใจของมทรนกตเวทเปนไมเทากาวเขาสททางทดแทน ราม สตาวนพพตา อปมา

แมนเหมอนสดาอนภกดตอสามรามบณฑต ปานประหนงวาศษยกบอาจารย พระคณเอย

เกลากระหมอมฉานท�าผดแตเพยงนเพราะวาลวงราตรจงมโทษ ขอพระองคจงทรงพระกรณา

โปรดซงโทษานโทษกระหมอมฉนมทรแตครงเดยวนเถด

อเม เต ชมพกา รกขา เวทสา สนธวารตา

ววธาน รกขชาตาน เต กมารา น ทสสเร

อสสตถา ปนสา เจเม นโครธา จ กปตถนา

ววธาน ผลชาตาน เต กมารา น ทสสเร

อเม ตฏนต อารามา อย� สตทกา นท

ยตถสส ปพเพ กฬส เต กมารา น ทสสเร

ววธาน ปปผชาตาน อสม อปร ปพพเต

ยานสส ปพเพ ธารส เต กมารา น ทสสเร

ววธาน ผลชาตาน อสม อปร ปพพเต

ยานสส ปพเพ ภชส เต กมารา น ทสสเร

อเม โน หตถกา อสสา พลพททา จ โน อเม

เยหสส ปพเพ กฬส เต กมารา น ทสสเร

อเม สามา สโสลกา พหกา กทลมคา

เยหสส ปพเพ กฬส เต กมารา น ทสสเร

อเม ห�สา จ โกจา จ มยรา จตรเปขณา

24

ภกขเว ดกรสงฆผทรงพรหมจาร เมอสมเดจพระมทรทรงก�าสรดแสนกมปนาท เพยง

พระสนดานจะขาดจะดบสญ ปรเทวตวา นางเสวยพระอาดรพนเทวษในพระอรา น�าพระ

อสสชลนาเธอไหลนองคลองพระเนตร ทรงพระกนแสงแสนเทวษพไรร�า ตงแตประถมยามค�าไม

หยอนหยดแตสกโมงยาม นางเสดจไตเตาตดตามทกต�าบล ละเมาะไมไพรสณฑศขรน ทกหวยธาร

ละหานหนเหวหบหองคหาวาส ทรงพระพไรรองกองประกาศเกรนส�าเนยง พระสรเสยงเธอ

เยอกเยนระยอทกอกสตว พระพายร�าเพยพดทกกงกาน บษบงกเบกบานผกากร รศมพระจนทร

กมวหมองเหมอนหนงจะเศราโศกแสนวปโยคเมอยามปจจสมย ทงรศมพระสรโยทยสองอยรางๆ

ขนเรองฟา เสยงชะนเหนยวไมไหหาละหอยโหย พระก�าลงนางกอดโรยพไรร�ารอง พระสรเสยง

เธอกกองกงวานดง เทพเจาทกพระองคกอดพระหตถเงยพระโสตสดบสาร พระเยาวมาลยเธอ

เทยวหาพระลก พระนางเธอเสวยทกขแสนเขญ ตงแตยามเยนจนรงเชากสดสนทจะเทยวคน

ทกต�าแหนงแหงละสามหนเธอเทยวหา ปณณรสโยชนมคค ถาจะคลคลายขยายมรคากได

สบหาโยชนโดยนยม นางจงเซซงเขาไปสพระอาศรมบงคมบาทพระภสดา ประหนงวาชวาจะ

วางวายท�าลายลวง สองพระกรเธอขอนทรวงทรงพระกนแสงครวญคร�าแลวร�าพนวา โอเจา

ดวงสรยนจนทรทงคของแมเอย แมไมรเลยวาเจาจะหนพระมารดาไปสพาราใดไมรท หรอจะ

ขามนททะเลวนหมเวศประเทศทศแดนใด ถาร แจงประจกษใจแมกจะตามเจาไปจนสดแรง

นกเหลอทแมจะเทยวแสวงสบเสาะหา เมอเชาแมจะเขาไปสปา พอชาลแมกณหายงทลสง

แมยงกลบหลงมาโลมลบจบกระหมอมจอมเกลาทงสองรา กลนยงจบนาสาอยรวยรน โอพระลก

ขานจะไมคนเสยแลวกระมงในครงน กณหาชาลลกรกแมนบวนแตวาจะแลลบลวงไปเสยแลว

ละหนอ ใครจะกอดพระศอเสวยนมผทมดวยแมเลา ยามเมอแมจะเขาทบรรจถรณ เจาเคยเคยง

เรยงหมอนนอนแนบขางทกราตร แตนแมจะกลอมใครใหนทรา โอแมอมทองประคองเคยง

เลยงเจามากหมายมน ส�าคญวาจะไดอยเปนเพอนยากจะฝากผพงลกทงสองคน มรวาจะกลบ

วบตพลดพรากไมเปนผลใหอาเพศผดประมาณ เจาเอาแตหวงสงสารนหรอมาสวมคลองใหแมน

ตดตองของอยดวยอาลย เจาทงชอและโฉมไวใหเปลาอกในวญญาณ เมอเชาแมจะเขาไปสปา

ยงไดเหนหนาเจาอยหลดๆ ควรละหรอมาสลดแมนไว เหมอนจะเตอนใหแมนบรรลยเสยจรงแลว

ควรจะสงสารเอยดวยนางแกวกลยาณ นอมพระเกศลงทลถามหวงจะตดตามพระลกรกทงสองรา

กราบถวายบงคมลาลกเลอนเขยอนยกพระบาทเยองยาง พระกายนางใหเสยวสนหวนไหวไปทงองค

ดจชายธงอนตองก�าลงลมอยลวๆ สนพระแรงโรยเธอโหยหวระหวยทรวง พระศอเธอหงบงวงดวง

พระพกตรเธอผดเผอดใหแปรผน จะทลสงกยงมทนทวาจะทลเลย แตพอตรสวาพระคณเจาเอย

ค�าเดยวเทานนกหายเสยงเอยงพระกายบายศโรเพฐน พระเนตรหลบหบพระโอษฐลงทนท วสญ

หตวา นางกถงวสญญสลบลงตรงหนาฉาน ปานประหนงวาพมฉตรทองอนตองสายอสนฟาด

ขาดระเนนเอนแลวกลมลงตรงหนาพระทนงเจานนแล 27

แสงพระจนทรดนสองตองน�าคางทขงใหไหลลงหยดยอย เหมอนหนงน�าพลอยพรอยๆ อยพรายๆ

ตองกบแสงกรวดทรายทใตตนอรามวามวาวดเปนวนวงแวว ดงบคคลเอาแกวมาระแนงแกลงมา

โปรยโรยรอบปรมณฑลกเหมอนกน งามดงไมปารชาตในเมองสวรรคมาปลกไว ลกรก เจาแมเอย

เจาเคยมาอาศยนงนอน ประทบรอนส�าราญรมรนๆ ส�ารวลเลนเยนสบาย พระพายร�าเพยพดมา

ฉวเฉอย เรไรระรเรอยรองอยหรงๆ แตลกรกของแมทงชายหญงไปอยไหนไมเหนเลย มหานโครธ-

ชาต อนจจาๆ เอยเหนแตไทรทองถดกนไป กงกานใบรากหอยยนระยาเจาเคยมาหอยโหนโยนชงชา

ชวนกนแกวงไกว แลวเลนไลปดตาหาเรนแทบหลงบรเวณพระอาวาส อมา ตา โปกขรณ รมมา

เจาเคยมาประพาสสรงสนานในสระศรโบกขรณต�าแหนงนอกพระอาวาส นางเสดจลลาศไป

เทยวเวยนรอบ จงตรสวาน�าเอยเคยมาเปยมขอบเปนไรจงขอดขนลงขนหมอง พระพายเจาเอย

เคยมาพดตองกลบอบล พากลนสคนธขจรรสมารวยรนเปนไรจงเสอมหอมหายชนไมเฉอยฉ�า

ฝงปลาเอยเคยมาผดคล�าด�าแฝงฟอง บางกขนลองวายอยลอยเลอนชมแสงเดอนอยพรายๆ

เปนไรจงไมวายเวยนวง นกเจาเอยเคยบนลงไลจกเหยอทกเวลา วนนแปลกเปลาตาแมแลไมเหน

พระลกเอยเจาเคยมาเทยวเลน แมแลไมเหนแลว โอแลเหนแตสระแกวอยอางวางวงเวงใจ

นางกเสดจครรไลลวงต�าบล เทยวคนหาพระลกตามล�าเนาเนนปา ทกสมทมพมพฤกษาปาสง

ยงยางใหญไพรระหง พนสแดนดงเยนยะเยอกเงยบสงดเหงา ไดยนแตเสยงดเหวาละเมอ

รองกองพนาเวศ พระกรรณเธอสงเกตวาสองดรณเยาวเรศเจารองขานอยแววๆ ใหหวาดวา

ส�าเนยงเสยงพระลกแกวเจาขานรบพระมารดา นางเสดจลลาเขาไปหาดเหนหมสตวจตบาท

กลาดกลมเขาสมนอน นางกยงสะทอนถอนพระทยเทวษครวญ เสดจดวนๆ ดะดมเดนเมลมง

ละเมาะไมมองหมอบ แตยางเหยยบเกรยบกรอบกเหลยวหลง พระโสตฟงใหหวาดแวววา

ส�าเนยงเสยงพระลกแกวเจาบนอยงมๆ พมไมครมเปนเงาๆ ชะโงกเงอม พระเนตรเธอแลเหลอบ

ใหลายเลอมเหนเปนรปคนตะคมๆ อยคลายๆ แลวหายไป สมเดจอรไทเธอเทยวตะโกนกกกอง

พระพกตรเธอฟมฟองนองไปดวยน�าพระเนตรเธอโศกา จงตรสวาโอโอเวลาปานฉะนเอยจะ

มดกดน จวนจะสนคนคอนรงไปเสยแลวหรอกระไรไมร เลย พระพายร�าเพยพดมารเรอยอย

เฉอยฉว อกแมนใหออนหวสดละหอย ทงดาวเดอนกเคลอนคลอยลงลบไม สดทแมจะตดตามเจา

ไปในยามน ฝงลงคางบางชะนทนอนหลบกกลงกลบเกลอกตวอยยวเยย ทงนกหกกงวเงยเหงา

เงยบทกรวงรง แตแมเทยวเซซงเสาะแสวงทกแหงหองหมเวศทวประเทศทกราวปา สดสายนยนา

ทแมจะตามไปเลงแล สดโสตแลวทแมจะซบทราบฟงส�าเนยง สดสรเสยงทแมจะร�าเรยกพไรรอง

สดฝเทาทแมจะเยองยองยกยางลงเหยยบดน กสดสนสดปญญาสดหาสดคนเหนสดคด จะได

พานพบประสบรอยพระลกนอยแตสกนดไมมเลย จงตรสวาเจาดวงมณฑาทองทงคของแมเอย

หรอวาเจาทงขวางวางจตไปเกดอนเหมอนแมฝนเมอคนนแลวแล

26

ตสส เต อนโมทนต อโภ นารทปพพตา

อนโท จ พรหมา จ ปชาปต จ โสโม ยโม เวสสวณโณ จ ราชา

สพเพ เทวานโมทนต ตาวตสา สอนทกา

อต มทท วราโรหา ราชปตต ยสสสน

เวสสนตรสส อนโมท ปตตเก ทานมตตมนต

ภกขเว ดกรภกษสงฆผทรงศลวสทธสกขา เมอสมเดจพระมทรเธอไดสมปฤๅดคนมา

นางพระยาเจาละอายแกเทพดานก ดวยตวมานอนอยบนตกพระราชสามมบงควร อฏาย จง

อฏฐาการโดยดวนเลอนพระองคลงจากตกพระราชสาม พระมทรจงทลถามวาพระพทธเจาขา

พระลกรกทงสองราไปอยไหนนะฝาพระบาท ทาวเธอจงตรสประภาษวาดกรเจามทร อนสองกมารน

พใหเปนทานแกพราหมณแตวนวานนแลว พระนองแกวเจาอยาโศกศลย จงตงจตของเจานนให

โสมนสศรทธา ในทางอนกอกฤดาภนหารทานบารม ลจฉาม ปตเต ชวนตา ถาเราทงสองนยงมชวต

สบไป อนสองกมารนไซรกคงจะไดพบกนเปนมนแมน ถงแสนสตพธรตนเครองอลงการซง

พระราชทานไปนนเรากจะไดดวยพระทยหวง ทชชา สปปรโส ทาน มทรเอย อนอรยสตบรษ

เหนปานดงตวพฉะน ถงจะมขาวของสกเทาใดๆ ทสวา ยาจกมาคเต ถาเหนยาจกเขามาใกล

ไหววอนขอไมยอทอในทางทาน จนแตชนลกรกยอดสงสารพยงยกใหเปนทานได อนสองกมารน

ไซรเปนแตทานพาหรกะภายนอกไมอมหน�า พจะใครใหอชฌตกทานอกนะเจามทร ถาแมนมบคคล

ผใดปรารถนาเนอหนงมงสงโลหตดวงหทยนยนเนตรทงซายขวา พกจะแหวะผาใหเปนทานไม

ยอทอถงเพยงน มทรเอย จงศรทธาดวยชวยอนโมทนาทานในกาลบดนเถด

สมเดจพระมทรทลสนองพระโองการวา พระพทธเจาขา แตวนวานนเหตไฉนจงไมแจง

ยบลสารใหทราบเกลา ทาวเธอจงตรสเลาวาพระนองเอย พจะเลาใหเจาฟงกสดใจ ดวยเจามา

แตปาไกลยงเหนอยนก พเหนวาความรอนความรกจะรกอก ดวยสองดรณทารกเปนเพอนไร

เจามทรเอย จงผองใสอยาสอดแคลว อนสองพระลกแกวไปไกลเนตร พระนางจงตรสวา พระพทธเจา

ขาอนสองกมารน เกลากระหมอมฉานไดอตสาหะถนอมยอมพยาบาลบ�ารงมา ขออนโมทนาดวย

ปยบตรทานบารม ขอใหน�าพระหฤทยพระองคจงผองแผวอยามมจฉรยธรรมอกศล อยามาปะปน

ในน�าพระทยของพระองคเลย ทาวเธอจงตรสวาพระนองเอย ถาพมไดใหดวยเลอมใสศรทธา

แทแลว ทไหนเลยแผนดนดานจะกมปนาทหวาดหวนไหวจลาจล ทาวเธอเลานสนธมหศจรรย

อนมอยในกณฑกมารบรรพ กลบมาเลาใหพระมทรฟงแตในกาลหนหลงนแลวแล

สา มทท สวนสมเดจพระมทรศรสนทรบวรราชธดามหาสมมตวงศวสทธสบสนดานมา

วราโรหา ทรงพระพกตรผวผองดจเนอทองไมเทยมส ยสสสน มพระเกยรตยศอนโอฬารล�าเลศ

วไลลกษณยอดกษตรย อนทรงพระศรทธาโสมนสนบนวประนมนอมพระเศยรเคารพทาน

29

อถ มหาสตโต ปางนนสมเดจพระเวสสนดรอดลดวงกษตรย ตรสทอดพระเนตรเหน

พระอคเรศถงวสญญภาพสลบลงวนนน พระทยทาวเธอส�าคญวาพระนางเธอวางวาย สะดงพระทย

หายวาโออนจจามทรเจาพเอย บญพนนอยแลวนะเจาเพอนยาก เจามาตายจากพไปในวงวด

เจาจะเอาปาชฏนหรอมาเปนปาชา จะเอาพระบรรณศาลานหรอเปนบรเวณพระเมรทอง จะเอา

แตเสยงสาลกาอนร�ารองนนหรอมาเปนกลองประโคมใน จะเอาแตเสยงจกจนและเรไรอนร�ารอง

นนหรอมาตางแตรสงขและพณพาทย จะเอาแตเมฆหมอกในอากาศนนหรอมากนเปนเพดาน จะ

เอาแตยงยางในปาพระหมพานตมาตางฉตรเงนและฉตรทอง จะเอาแตแสงพระจนทรอนผดผอง

มาตางประทปแกวงามโอภาส อนจจามทรเอย มาตายอเนจอนาถไรญาตทกลางดง ครนทาวเธอ

คอยคลายลงทโศกศลย จงผนพระพกตรมาพจารณากรวายงไมอาสญ จงเขาไปยงพระคนธกฎ

จบเอาคนทอนเตมไปดวยน�ามาทนใด ตงแตพระองคทรงพระผนวชไพรมาไดถงเจดเดอนปลาย

จะไดตองพระกายนางมทรหามได เมอความทกขพนวสยมอาจทจะก�าหนดวาอาตมะนเปน

ดาบสฤๅษ ยกเศยรพระมทรขนใสตกวกเอาวารมาโสรจสรงลงทอระพระมทร หวงวาจะใหชมชน

ฟนสมปฤๅดคนมาแหงนางพระยานนแล

ตมตถ� ปกาเสนโต สตถา อาห

ตมชช ปตต� ราชปตต อทเกนาภสจถ

อสสตถ� น� วทตวาน อถ น� เอตมพรวต

อาทเยเนว เต มทท ทกข� นกขาตมจฉส�

ทลทโท ยาจโก วฑโฒ พราหมโณ ฆรมาคโต

ตสส ทนนา มยา ปตตา มทท มา ภาย อสสส

ม� ปสส มทท มา ปตเต มา พาฬห� ปรเทวย

ลจฉาม ปตเต ชวนตา อโรคา จ ภวามหเส

ปตเต ปสจ ธจ ยจ อ� ฆเร ธน�

ทชชา สปปรโส ทาน� ทสวา ยาจกมาคเต

อนโมทาห เม มทท ปตตเก ทานมตตมนต

อนโมทาม เต เทว ปตตเก ทานมตตม�

ทตวา จตต� ปสาเทห ภยโย ทาน� ทโท ภว

โย ตว� มจเฉรภเตส มนสเสส ชนาธป

พราหมณสส อทา ทาน� สวน� รฏวฑฒโนต

นนนาทตา เต ปว สทโท เต ตทวงคโต

สมนตา วชชตา อาค ครน�ว ปฏสสตาต

28

๖.คำ�ศพท

ค�าศพท ความหมาย

กฤดาภนหาร อภนหารบญอนยงทท�าไว

กเลวระ (กเฬวระ)ซากศพ

กมปนาท เสยงบนลอเสยงสนนหวนไหว

คนธรรพ ชาวสวรรคพวกหนงมความช�านาญในวชาขบรองดนตร

ชาตอาชาไนย มาตระกลทดก�าเนดดผมความรรวดเรว

ดรณเรศ หญงสาวรน

ดาวดงสสวรรค สวรรคชนท๒ซงมพระอนทรเปนใหญ

ไตรภพ ภพทงสามไดแกกามภพรปภพและอรปภพ

ทานพาหรกะ ทานทเปนสงนอกกายไดแกเงนทองสงของเครองใช

ทพากร ดวงอาทตย

บรรณศาลา ส�านกของฤๅษหรอผบ�าเพญพรตโรงทมงดวยใบไม

เบญจางคจรต ลกษณะงาม๕ประการคอผมงามผวงามเนองามฟนงาม

และวยงาม

ปรมตถ ความจรงอนเปนทสดประโยชนอยางยงชอพระอภธรรมปฎก

ปจฉม ภายหลงทหลงชอทศ(ตะวนตก)

ปารชาต (ปารชาตก)ตนไมในสวนของพระอนทรทสวรรคชนดาวดงส

พรหมเมศร พระพรหมผเปนใหญ

พาฬมฤคา สตวรายสตวทกนสตวอนเปนอาหาร

พลาป รองไหคร�าครวญบนเพอร�าไรร�าพน

31

สรรพสาระประเภทของชาดก

ชำดกม๒ประเภทคอ

๑.นบำตชำดก เปนชำดกทมำจำกพทธวจนะ

มปรำกฏในพระไตรปฎก ๕๔๗ เรอง คนทวไปนยม

เรยกวำ พระเจำ ๕๐๐ ชำต พระพทธเจำจะทรงเลำ

นบำตชำดกกตอเมอมผอำรำธนำ คอ มผมำขอรองให

ทรงเลำนนเอง

ทศชำตหรอสบพระชำตของพระโพธสตว

กอนจะประสตเปนพระพทธเจำ ซงรวมถงมหำเวสสนดร

ชำดกทนบเปนนบำตชำดกดวย เพรำะพระสำวกทงหลำย

เปนผอำรำธนำใหพระพทธเจำทรงเลำในเหตกำรณเมอครง

ฝนโบกขรพรรษตกดวยพทธบำรมทวดนโครธำรำม

๒.ปญญำสชำดก เปนชำดกทไมไดปรำกฏในพระไตรปฎก ไมใชชำดกทมำจำกพทธวจนะ

แตเปนชำดกทแตงขนโดยภกษชำวเชยงใหม ซงน�ำเรองมำจำกนทำนสภำษตหรอนทำนองธรรมะทเลำ

ตอกนมำรวบรวมแตงไวเพอเปนขอคดสอนใจผคน

ภาพจตรกรรมฝาผนงในวดอรณราชวรารามราชวรมหาวหาร

เรองมโหสถชาดก ซงเปนนบาตชาดกเรองหนง

ทาวเธอกชนบานบรสทธดวยปยบตรมงมกฎทานอนพเศษ ฝายฝงอมรเทเวศทกวมานมาศ

มนเทยรทกหมไมกยมแยมพระโอษฐตบพระหตถอย ฉาดฉาน รองสาธการสรรเสรญเจรญ

ทานบารม ทงสมเดจอมรนทรเจาฟาสราลย อนเปนใหญในดาวดงสสวรรคกมาโปรยปรายทพย

บปผากรอง ทงพวงแกวและพวงทองกโรยรวงจากกลบเมฆกระท�าสกการบชาแกสมเดจนาง

พระยามทร ทาวเธอทรงกระท�าอนโมทนาทาน เวสสนตรสส แหงพระเวสสนดรราชฤ ๅษผเปน

พระภสดา อต เมาะ อมนา ปกาเรน ดวยประการดงนแลวแล

มททปพพ นฏต

ประดบดวยพระคาถา ๙๐ พระคาถา

30

๗.บทวเคร�ะห

๗.๑คณคาดานเนอหา ๑) รปแบบมหาเวสสนดรชาดกกณฑมทร แตงดวยค�าประพนธประเภทรายยาวน�าดวยคาถาบาลทอนหนงแลวแตงเปนรายยาวมค�าบาลแทรกเปนการใชรปแบบค�าประพนธได

เหมาะสมกบเนอหาสาระส�าคญของเรองทจะชวยใหนกเรยนมความซาบซงในความรกของผเปน

แมไดอยางดยง

๒) องคประกอบของเรอง ๒.๑)สาระเปนการกลาวถงความรกของแมทมตอลกวาเปนความรกทยงใหญ

การพลดพรากจากลกยอมน�าความทกขโศกมาสแมอยางยากจะหาสงใดเปรยบได

๒.๒)โครงเรอง มการวางโครงเรองไดด โดยการผกเรองใหเทพบตร ๓ องค

นรมตกายเปนสตวรายมาขวางทางพระนางมทรมใหเสดจกลบอาศรมไดทนเวลาทพระเวสสนดรจะทรง

บ�าเพญบตรทานบารมแกพราหมณชชกเมอพระนางเสดจกลบมาแลวไมพบสองกมารกทรงเศราโศก

เสยพระทยจนสลบไป ตอมาภายหลงไดทรงทราบวาพระเวสสนดรไดประทานสองกมารใหแก

พราหมณชชกพระนางมทรกทรงคลายความเศราโศกและเตมพระทยอนโมทนาในบตรทานบารมท

พระเวสสนดรทรงบ�าเพญ

๒.๓)ตวละครมหาเวสสนดรชาดกกณฑมทรมตวละครทส�าคญดงน

พระเวสสนดร

(๑) มคณธรรมสงเหนอมนษย ยากทมนษยทวไปจะท�าไดไดแกการบรจาค

บตรของตน คอ พระชาลและพระกณหา ซงเปรยบเสมอนแกวตาดวงใจของพอแมใหเปนทาน

แกชชกนบเปนการบ�าเพญทานอนยงใหญประการหนงดงบทประพนธ

...ทาวเธอจงตรสประภาษวาดกรเจามทร อนสองกมารนพใหเปนทานแกพราหมณ

แตวนวานนแลว พระนองแกวเจาอยาโศกศลย จงตงจตของเจานนใหโสมนสศรทธาในทาง

อนกอกฤดาภนหารทานบารม ลจฉาม ปตเต ชวนตา ถาเราทงสองนยงมชวตสบไป อน

สองกมารนไซรกคงจะไดพบกนเปนมนแมน ถงแสนสตพธรตนเครองอลงการซงพระราชทาน

ไปนนเรากจะไดดวยพระทยหวง ทชชา สปปรโส ทาน มทรเอย อนอรยสตบรษเหนปานดง

ตวพฉะน ถงจะมขาวของสกเทาใดๆ ทสวา ยาจกมาคเต ถาเหนยาจกเขามาใกล ไหววอน

ขอไมยอทอในทางทาน จนแตชนลกรกยอดสงสารพยงยกใหเปนทานได...

33

ค�าศพท ความหมาย

พนเทวษ ความเศราโศกทมากมาย

โพธสมภาร บญบารมของพระมหากษตรย

มหาบรษ บรษผยงใหญในทนหมายถงพระพทธเจา

มจฉรยะ ความตระหน

ลาวณย ความงามความนารก

วายนม หยานมอดนมหยดกนนมแม(ใชกบเดก)

วทยาธร ผมวชากายสทธเทพบตรพวกหนงมหนาทบรรเลงดนตร

วสญญภาพ สลบหมดความรสกสนสตอาการทไมรสกตว

สมปฤๅด (สม-ปะ-รอ-ด)ความรสกตว

สราลย ทอยของเทวดาสวรรค

เสาวนย ค�าสงของพระราชนในทนหมายถงค�าพดของพระนางมทร

โสมนส ความเบกบานความสขใจความปลาบปลม

อชฌตกทาน ทานทเปนสงภายในตวไดแกเลอดเนออวยวะ

อสน สายฟาหมายถงฟาผา

อาวาส วดผครอบครอง

อนทรย รางกายและจตใจ

อฏฐาการ ลกขน

32

(๔) มจตกศลเชนเดยวกบพระเวสสนดรจงทรงอนโมทนากบการบ�าเพญ

บตรทานของพระเวสสนดรดงบทประพนธ

...สวนสมเดจพระมทรศรสนทรบวรราชธดามหาสมมตวงศวสทธสบสนดานมา

วราโรหา ทรงพระพกตรผวผองดจเนอทองไมเทยมส ยสสสน มพระเกยรตยศอนโอฬาร

ล�าเลศวไลลกษณยอดกษตรย อนทรงพระศรทธาโสมนสนบนวประนมนอมพระเศยร

เคารพทาน ทาวเธอกชนบานบรสทธดวยปยบตรมงมกฎทานอนพเศษ...

๒.๔)ฉากและบรรยากาศ ฉากเปนปาบรเวณทตงอาศรมของพระเวสสนดร

โดยผแตงบรรยายฉากและบรรยากาศไดสมจรงสอดคลองกบเนอเรองดงบทประพนธ

...กระจางแจงดวยแสงพระจนทรสองสวางพนอมพรประเทศวถ นางเสดจจรลไป

หยดยนในภาคพนปรมณฑลใตตนหวา จงตรสวา อเม เต ชมพกา รกขา ควรจะสงสาร

เอยดวยตนหวาใหญใกลอาราม งามดวยกงกานประกวดกน ใบชอมประชมชอเปนฉตรชนดง

ฉตรทอง แสงพระจนทรดนสองตองน�าคางทขงใหไหลลงหยดยอย เหมอนหนงน�าพลอย

พรอยๆ อยพรายๆ ตองกบแสงกรวดทรายทใตตนอรามวามวาวดเปนวนวงแวว ดงบคคลเอา

แกวมาระแนงแกลงมาโปรยโรยรอบปรมณฑลกเหมอนกน งามดงไมปารชาตในเมองสวรรค

มาปลกไว...

๒.๕)กลวธการแตงมหาเวสสนดรชาดกกณฑมทรแตงดวยค�าประพนธประเภท

รายยาวทมคาถาบาลน�า เปนตอนทวาดวยพระนางมทรเสดจเขาปาหาผลไม เมอเสดจกลบมา

ไมพบพระกมารจงออกตามซงในกณฑมทรนผแตงเนนใหผอานเกดความซาบซงในการพรรณนา

ความรกของแมทมตอลก ลลาของค�าประพนธทเดนชดทสด คอ สลลาปงคพสย รองลงมา คอ

พโรธวาทง ซงปรากฏในตอนทพระเวสสนดรทรงเหนพระนางมทรทรงเศราโศกเสยพระทยมาก

จงทรงคดหาวธตดความเศราโศกดวยการตรสบรภาษพระนางมทรวาคดนอกใจไปคบกบชายอน

ท�าใหพระนางมทรทรงเจบพระทยและตดพอตอวาพระเวสสนดรกอนทพระนางจะเสดจออกตามหา

พระโอรส พระธดาดวยพระวรกายทอดโรยจนสลบไป ตอนนเปนชวงทสะเทอนอารมณและ

บบคนจตใจมากสงผลใหผอานเกดความรสกสงสารและเหนใจพระนางมทรทตองสญเสยพระโอรส

พระธดาไปแตเมอทรงทราบความจรงพระนางกทรงเขาใจคลายเศราและอนโมทนาทานบารม

กบพระเวสสนดรดวยนบวาผแตงใชกลวธในการน�าเสนอไดนาสนใจและสรางอารมณสะเทอนใจไดด

35

(๒) มความเขาใจในธรรมชาตของมนษย เชน การท�าใหพระนางมทร

ทรงเจบพระทย เพอจะไดคลายความโศกเศราทพระกมารทงสองหายไป เปนการใชจตวทยา

เพอใหพระนางมทรบรรเทาความเศราลงมเชนนนพระนางมทรจะทรงโศกเศราจนอาจเปนอนตราย

ตอพระวรกายไดดงบทประพนธ

...สวนสมเดจพระยอดมงเยาวมาลยมทร เมอไดสดบค�าพระราชสามบรภาษณานาง

ทความโศกกเสอมสรางสงบจตเพราะเจบใจ...

พระนางมทร

(๑) มความจงรกภกดตอพระสวามดงบทประพนธ

...วามทรนเปนขาเกาแตกอนมาดงเงาตามพระบาทากเหมอนกน นอกกวานนท

แนนอนคอนางไหนอนสนทชดใชแตกอนกาล ยงจะตดตามพระราชสมภารมาบางละหรอ

ไดแตมทรทแสนดอผเดยวดอก ไมรจกปลนปลอกพลกไพลเอาตวหน มทรสตยาสวามภกด

รกผวเพยงบดากวาได ถงจะยากเยนเขญใจกตามกรรม...

(๒) เปนยอดกลสตรทรงปฏบตหนาทภรรยาและมารดาไดสมบรณครบถวน

ดงบทประพนธ

...โอพระจอมขวญของแมเอย เจามเคยไดความยากยางเทาลงเหยยบดน รนก

มไดไตไรกมไดตอม เจาเคยฟงแตเสยงพเลยงเขาขบกลอมบ�าเรอดวยดรยางค ยามบรรทม

ธลลมกมไดพดมาแผวพาน แมสพยาบาลบ�ารงเจาแตเยาวมา เจามไดหางพระมารดาสกหายใจ

โอความเขญใจในครงนนเหลอขนาด สนสมบตพลดญาตยงแตตวตองไปหามาเลยงลกและ

เลยงผวทกเวลา...

(๓) มความอดทนทรงไมยอทอตอความยากล�าบากดงบทประพนธ

...อตสาหะตระตรากตระตร�าเตรดเตรหาผลาผลไม ถงทไหนจะรกเรยวกซอกซอน

อตสาหเทยวไมถอยหลงจนเนอหนงขวนขาดเปนรวรอย โลหตไหลยอยทกหยอมหนาม

อารามจะใครไดผลาผลไมมาปฏบตลกบ�ารงผว ถงกระไรจะคมตวกทงยากนาหลากใจ...

34

วราโรหา พรอมดวยเบญจางคจรตรปจาเรญโฉมประโลมโลกลอแหลมวไลลกษณ ราชปตต

ประกอบไปดวยเชอศกดสมมตวงศพงศกษตรา เออกเมอเชาเจาจะเขาปานาสงสารปานประหนง

วาจะไปมได ท�ารองไหฝากลกมรแลว ครนคลาดแคลวเคลอนคลอยเขาสดง ปานประหนงวา

จะหลงลมลกสละผวตอมดมวจงกลบมา ท�าเปนบบน�าตาตอกวาลกหาย ใครจะไมรแยบคาย

ความคดหญง ถาแมนเจาอาลยอยดวยลกจรงๆ เหมอนวาจา กจะรบกลบเขามาแตววนไม

ทนรอน เออนเจาเทยวพเนจรนอนตามสนกใจ ชมนกชมไมในไพรวนสารพนทจะม ทงฤ ๅษ

สทธวทยาธรคนธรรพเทพารกษผมพกตรอนเจรญ เหนแลวกนาเพลดเพลนไมเมนได...

(๔) การใชค�าซ�าและกลมค�าทมพนเสยงเดยวกนดงบทประพนธ

...อกแมนใหออนหวสดละหอย ทงดาวเดอนกเคลอนคลอยลงลบไม สดทแมจะ

ตดตามเจาไปในยามน ฝงลงคางบางชะนทนอนหลบ กกลงกลบเกลอกตวอยยวเยย ทงนก

หกกงวเงยเหงาเงยบทกรวงรง แตแมเทยวเซซงเสาะแสวงทกแหงหองหมเวศทวประเทศ

ทกราวปา สดสายนยนาทแมจะตามไปเลงแล สดโสตแลวทแมจะซบทราบฟงส�าเนยง สด

สรเสยงทแมจะราเรยกพไรรอง สดฝเทาทแมจะเยองยองยกยางลงเหยยบดน กสดสนสดปญญา

สดหาสดคนเหนสดคด จะไดพานพบประสบรอยพระลกนอยแตสกนดไมมเลย...

๒) การใชโวหารในบทประพนธกวไดเลอกใชส�านวนภาษากอใหเกดจนตภาพดงน ๒.๑)การใชอปมาโวหารทแสดงความเศราโศกของพระนางมทรจนสลบไป

เปนจดเดนของกณฑมทรทท�าใหผอานเกดอารมณสะเทอนใจดวยความสงสารการใชถอยค�าแสดง

ความสามารถของกวในดานการประพนธไดอยางเดนชดดงบทประพนธ

...ควรจะสงสารเอยดวยนางแกวกลยาณ นอมพระเกศลงทลถามหวงจะตดตาม

พระลกทงสองรา กราบถวายบงคมลาลกเลอนเขยอนยกพระบาทเยองยาง พระกายนางให

เสยวสนหวนไหวไปทงองค ดจชายธงอนตองกาลงลมอยลวๆ สนพระแรงโรยเธอโหยหว

ระหวยทรวง พระศอเธอหงบงวงดวงพระพกตรเธอผดเผอดใหแปรผน จะทลสงกยงมทนท

วาจะทลเลย แตพอตรสวาพระคณเจาเอยค�าเดยวเทานน กหายเสยงเอยงพระกายบาย

ศโรเพฐน พระเนตรหลบหบพระโอษฐลงทนท วสญ หตวา นางกถงวสญญสลบลงตรง

หนาฉาน ปานประหนงวาพมฉตรทองอนตองสายอสนฟาดขาดระเนนเอนแลวกลมลง

ตรงหนาพระทนงเจานนแล

37

๗.๒คณคาดานวรรณศลป ๑) การสรรค�าในบทประพนธนผแตงไดเลอกใชถอยค�าทสอความคดไดดงน ๑.๑)การใชถอยค�าใหเกดอารมณสะเทอนใจ การใชถอยค�าใหเกดอารมณ

ความรสกในมหาเวสสนดรชาดก กณฑมทรนน ผแตงเลอกใชถอยค�าไดเหมาะสมกบอารมณท

ตองการจะถายทอดดงตวอยางตอไปน

(๑)  การใชถอยค�าร�าพงร�าพน เปนการร�าพน บรรยายผานตวละครทให

อารมณ ความสะเทอนใจและตรงใจผเปนแมในชวตจรงในทกยคทกสมย เปนการเพมความรก

ความผกพนใหผอานและผฟงทเปนแมและลกไดอยางดยงดงบทประพนธ

...เมอเชาแมจะเขาไปสปา พอชาลแมกณหายงทลสง แมยงกลบหลงมาโลมลบจบ

กระหมอมจอมเกลาทงสองรา กลนยงจบนาสาอยรวยรน...ใครจะกอดพระศอเสวยนมผทม

ดวยแมเลา ยามเมอแมจะเขาทบรรจถรณ เจาเคยเคยงเรยงหมอนนอนแนบขางทกราตร แตน

แมจะกลอมใครใหนทรา...

(๒) การใชถอยค�าส�านวนเชงตดพอท�าใหเกดอารมณสงสารเวทนาและ

บบคนจตใจผอานผฟงอยางยงดงบทประพนธ

...อกของใครจะอาภพยบพกลเหมอนอกของมทรไมมเนตร นาทจะสงสารสงเวช

โปรดปรานวามทรนเปนเพอนยากอยจรงๆ ชางคอนตงปรภาษณาไดลงคอไมคดเลย พระคณ

เอยถงพระองคจะสงสย กน�าใจของมทรนกตเวทเปนไมเทากาวเขาสททางทดแทน ราม�

สตาวนพพตา อปมาแมนเหมอนสดาอนภกดตอสามรามบณฑต ปานประหนงวาศษยกบ

อาจารย พระคณเอยเกลากระหมอมฉานท�าผดแตเพยงนเพราะวาลวงราตรจงมโทษ ขอพระองค

จงทรงพระกรณาโปรดซงโทษานโทษกระหมอมฉนมทรแตครงเดยวนเถด

(๓) การใชถอยค�าแสดงอารมณหงหวงใหเจบแคนเพอดบความโศกเศรา 

ดวยส�านวนกระทบกระแทกอารมณใหปวดราวใจดงบทประพนธ

...จ�าจะเอาโวหารการหงเขามาหกโศกใหเสอมลง จงเออนโองการตรสประภาษวา

นน มทท ดกรนางนาฏพระนองรก ภทเท เจาผมพกตรอนผดผองเสมอนหนงเอาน�าทอง

เขามาทาบทบประเทองผว ราวกะวาจะลอยลวเลอนลงจากฟา ใครไดเหนเปนขวญตา

เตมหลงละลายทกขปลกเปลองอารมณชายใหเชยชน จะนงนอนเดนยนกตองอยาง

36

๓) สะทอนความเชอของสงคมไทย จากบทประพนธตอนทพระนางมทรเสดจ ออกสปาเพอเกบผลไมใหพระกณหาพระชาลและพระเวสสนดรเสวยเปนประจ�าผลไมตางๆกเพยน

ผดปกตซงถอเปนลางรายดงบทประพนธ

...เหตไฉนไมทมผลเปนพมพวงกกลายกลบเปนดอกดวงเดยรดาษอนาถเนตร แถวโนน

กแกวเกดพกลแกมกบกาหลง ถดนนกสายหยดประยงคและยมโดย พระพายพดกรวงโรย

รายดอกลงมนมอง แมยงไดเกบเอาดอกมารอยกรองไปฝากลกเมอวนวาน กเพยนผดพสดาร

เปนพวงผล ผดวกลแตกอนมา สพพา มยหนต เม ทสา ทงแปดทศกมดมดมวมนทกหนแหง

ทงขอบฟากดาดแดงเปนสายเลอดไมเวนวายหายเหอดเปนลางรายไปรอบขาง ทกขณกข

พระนยนเนตรกพรางๆ อยพรายพรอย ในจตใจของแมยงนอยอยนดเดยว ทงอนทรยกเสยวๆ

สนระรวรก แสรกคานบนดาลพลกพลดลงจากพระองสา ทงขอนอยในหตถาทเคยถอกเลอน

หลดลงจากมอไมเคยเปนเหนอนาถ...

แปลความเปนลางราย๙ประการไดแก

๑.ไมผลกลบกลายเปนไมดอก ๖.ใจเหมอนจะขาด

๒.ไมดอกกลบกลายเปนไมผล ๗.กายรสกเสยวๆสนๆ

๓.มดมวไปทง๘ทศ ๘.ไมคานทหาบสาแหรกพลดตกจากบา

๔.ขอบฟาแดงเปนสายเลอด ๙.ขอทใชสอยผลไมหลดมอ

๕.ตาพรา

๔) สะทอนเกยวกบขนบธรรมเนยมประเพณ อนเปนประเพณทเกยวเนองกบ

พระพทธศาสนาโดยเรอง“มหาเวสสนดรชาดก”เปนชาดกทพทธศาสนกชนนยมน�ามาเลาขานจดเปน

เทศนมหาชาตประจ�าทกปมาตงแตครงอดตโดยจะจดสถานทใหสอดคลองกบเรองราวใหเปนปา

ทอดมไปดวยไมผลมการบรรเลงดนตรไทยประกอบกณฑเพอชวยสรางอารมณรวมใหกบผฟงเทศน

ทงนพระสงฆทมาเปนผเทศนจะเปนพระสงฆทเทศนไดอยางไพเราะใชภาษางายๆเพอใหเขาถง

ผฟงทกเพศทกวยปจจบนเทศนมหาชาตจดเปนงานประจ�าปของทกทองถนทวทกภาค

มหาเวสสนดรชาดกกณฑมทรของเจาพระยาพระคลง(หน)ไดรบการยกยองวา เปนเลศในเชงพรรณนาโวหาร ลลาการใชถอยค�าของรายยาวทกตอนแพรวพราวดวยการเลน ค�าสมผสเลนเสยงและส�านวนโวหารเปรยบเทยบนอกจากจะมความงดงามดานวรรณศลปแลวเนอหากณฑมทรยงกลาวถงความรกความหวงใยของมารดาทมตอบตรและเหนถงการบรจาคทาน อนยงใหญของพระเวสสนดร ซงนอกจากจะใหสาระความรแลว ยงใหคตสอนใจและแงคดแก ผฟงและผอานอกดวย

39

๒.๒)การใชค�าองส�านวนสภาษตเปนการท�าใหเกดคตหรอแงคดกบผอานไดเปน

อยางดดงบทประพนธ

...โอพระจอมขวญของแมเอย เจามเคยไดความยากยางเทาลงเหยยบดน รนกมไดไต ไรกมไดตอม... ...อกเอยจะอยไปไยใหทนเวทนา อปมาเสมอนหนงพฤกษาลดาวลย ยอมจะอาสญลงเพราะลกเปนแทเทยง... ...อปมาเสมอนหนงภมรนบนวะวอนเทยวซบซาบเอาเกสรสคนธมาเลศ พบดอกไม อนวเศษตองประสงคหลงเคลาคลงรสจนลมรง เขาเถอนเจาลมพราไดหนาแลวลมหลง ไมแลเหลยว...

๗.๓คณคาดานสงคม ๑) สะทอนคานยมเกยวกบสงคมไทยในสมยโบราณถอวาภรรยาเปนทรพยสมบตของสามสามมสทธเหนอภรรยาทกประการถาสามเปนกษตรยอ�านาจนนกจะมากยงขนดงค�าท

พระเวสสนดรทรงตรสแกพระนางมทรวา

...เจาเปนแตเพยงเมยควรหรอมาหมนได ถาแมนพอยในกรงไกรเหมอนแตกอนเกา หากวา เจาท�าเชนน กายของมทรกจะขาดสะบนลงทนตาดวยพระกรเบองขวาของอาตมานแลวแล

นอกจากนผหญงจะตองดแลปรนนบตสามซอสตยตอสามสวนลกนนถอเปน

สมบตของพอแม ตองเคารพเชอฟง และพอแมสามารถยกลกของตนใหผ อนได ดงเชนท

พระเวสสนดรยกพระกณหาพระชาลใหแกชชก

๒) สะทอนใหเหนธรรมชาตของมนษยความรกน�ามาซงความทกขความโศกเศรา เสยใจ เชน เมอลกพลดพรากจากไปพอแมยอมเกดความทกขเพราะความรก ความเปนหวง

กงวล โศกเศรา เมอคดวาลกของตนลมหายตายจากไป แตความโศกเศราเสยใจจะบรรเทาลง

ไดเมอโกรธ เจบใจ หรอเมอเกดความเขาใจในสงทผอนท�า ตวอยางเชน ตอนทพระเวสสนดร

ตรสบรภาษพระนางมทรเพอใหพระนางมทรโกรธจนลมความโศกเศราดงบทประพนธ

...สมเดจพระราชสมภารเมอไดสดบสารพระมทรเธอแสนวโยคโศกศลยสดก�าลง ถงแมนจะมตรสแกนางมงจะมเปนการ จ�าจะเอาโวหารการหงเขามาหกโศกใหเสอมลง จงเออนโองการตรสประภาษวา...

38

กจกรรมสรางสรรคพฒนาการเรยนร

ค�าถามประจ�าหนวยการเรยนร

๑.ใหนกเรยนแตงบทประพนธประเภทรายเพอเทดพระคณแมก�าหนดความยาวตาม

ความเหมาะสม

๒.ใหนกเรยนแบงกลมแสดงบทบาทสมมตเรองมหาเวสสนดรชาดกตอนทนกเรยนสนใจ

แลวน�าเสนอหนาชนเรยน

๓.ใหนกเรยนศกษาเรองมหาเวสสนดรชาดกในกณฑอนๆแลวอภปรายหนาชนเรยน

เพอแลกเปลยนความคดเหนกบเพอนๆ

๑. เรองมหาเวสสนดรชาดกกณฑมทรแสดงบคลกลกษณะของพระนางมทรอยางไร

๒.“แมมาสละเจาไวเปนก�าพราทงสององคเสมอนหนงลกหงสเหมราชปกษนปราศจาก

มจลนทไปตกคลกในโคลนหนองสนสทองอนผองแผว” บทประพนธขางตนม

ความหมายวาอยางไรและผพดกลาวดวยอารมณความรสกอยางไร

๓.“กณฑมทรเปนกณฑทมส�านวนโวหารร�าพนทไพเราะนาฟงมาก”นกเรยนเหนดวยกบ

ค�ากลาวนหรอไมจงอธบายและยกตวอยางประกอบใหเหนจรง

๔.คณธรรมทปรากฏในเนอเรองมหาเวสสนดรชาดกกณฑมทรมอะไรบางจงอธบาย

โดยยกตวอยางประกอบ

๕.นกเรยนคดวามหาเวสสนดรชาดก กณฑมทร ใหแนวคดดานใดบาง และนกเรยน

สามารถน�าไปใชประโยชนไดอยางไร

41

ปกณกะ¡ÒÃà·È¹�ÁËÒªÒµÔ

จำกพระนพนธเรองพระมำลยค�ำหลวง ของเจำฟำธรรมธเบศร พระศรอำรยเมตไตรยไดให

พระมำลยมำบอกแกชำวโลกวำ

“ใหท�ำมหำชำตเนองนนต เครองสงละพน จงบชำใหจบทวำนน ตงประทปพนบชำดอกปทม

ถวนพน...”

ท�ำใหเกดควำมเชอวำ กำรฟงเทศนมหำชำตใหจบในวนเดยวจะไดบญมำก และจะไดไปเกด

ในยคของพระศรอำรยเมตไตรย

กำรเทศนมหำชำตนยมท�ำกนหลงออกพรรษำ เลยหนำกฐนไปแลว ระหวำงเดอน ๑๒ ถง

เดอนอำย

กำรเทศนมหำชำตมอยทงหมด ๑๓ กณฑ เปนเรองรำวเกยวกบพระเวสสนดร อนเปน

พระชำตสดทำยของพระโพธสตวกอนทจะมำประสตเปนเจำชำยสทธตถะ และตรสรเปนพระพทธเจำ

ในกำรเทศนมหำชำตจงนยมจดตกแตงสถำนทบรเวณพธใหมบรรยำกำศคลำยอยในปำตำมทองเรอง

มหำเวสสนดรชำดกอบำสกอบำสกำมกจะรบเปนเจำของกณฑเทศนคนละ๑กณฑและจดชดเครองบชำ

ตำมจ�ำนวนพระคำถำในกณฑนนๆ ดงน

๑. กณฑทศพร๑๙พระคำถำ ๘. กณฑกมำร๑๐๑พระคำถำ

๒.กณฑหมพำนต๑๓๔พระคำถำ ๙. กณฑมทร๙๐พระคำถำ

๓.ทำนกณฑ๒๐๙พระคำถำ ๑๐. กณฑสกกบรรพ๔๓พระคำถำ

๔.กณฑวนประเวศ๕๗พระคำถำ ๑๑. กณฑมหำรำช๖๙พระคำถำ

๕.กณฑชชก๗๙พระคำถำ ๑๒. กณฑฉกษตรย๓๖พระคำถำ

๖.กณฑจลพน๓๕พระคำถำ ๑๓. นครกณฑ๔๘พระคำถำ

๗.กณฑมหำพน๘๐พระคำถำ

พระสงฆรบประเคนจตปจจยจากพทธศาสนกชน การจดบรรยากาศใหเหมอนปาในการเทศนมหาชาต

40