ژماره 243 2014/8/16 1

ساڵی پێنجه م ژماره 243 شەممە 2014/8/16 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 243 2014/8/16

ســــڤیل گۆڤــــاری زانیارییەكانــــی بەپێــــی دوابەدوای هێرشــــەكانی داعش بۆ سەر شاری مەخمــــوور و دەوروبەری، شــــەش كۆمپانیای نەوتــــی لەهەرێمــــی كوردســــتان كاركردنیــــان وەزارەتــــی راگرتــــووە. نەوتیــــەكان لەكێڵگــــە ســــامانە سروشــــتییەكان ئامــــاژە بــــەوەدەكات هەندێــــك ئامادەباشــــی، رێوشــــوێنێكی وەك بەشــــێوەیەكی بەدواداگــــەڕان لەچاالكیەكانــــی كاتی وەستاون، بەاڵم شارەزایەكی ئابووریش نەوتییــــەكان كۆمپانیــــا كاركردنــــی راگرتنــــی

بەمەترســــی بۆ ســــەر ئابووری هەرێم لەقەڵەم دەدات.

كۆمپانیای نەوتی ئافرین، كە سەرپەرشـــتی دەكات بـــەردەڕەش نەوتـــی كێڵگـــەی رایگەیانـــدووە، كـــە راوەســـتانی كارەكانیـــان لەكێڵگـــەی نەوتی بـــەردەڕەش هیـــچ زیانێكی بۆســـەر كۆمپانیاكەیـــان نابێ و ئـــەوان تەنها بەشـــێوەیەكی كاتیی كارەكانیـــان لەو كێڵگەیە

راگرتووە.قـــەزای دەكەوێتـــە بـــەردەڕەش بلۆكـــی بەردەڕەش، رووبەری 265 كیلۆمەتر دووجایە و بەپێـــی راپۆرتـــی "كۆمیت گـــروپ" بڕی 1.5

ملیـــار بەرمیل نەوتی تێدایە و ســـێ بیری تێدا لێدراوە و پشـــكی 60%ی دراوەتـــە كۆمپانیای ئافرین و پشكی 20%ی دراوەتە كۆمیت گروپ

و 20%ی پشكی كیپكۆیە.كۆمپانیـــای )ئۆرێكس پترۆلیۆم(ی كەنەدی، كـــە سەرپەرشـــتی كێڵگەی نەوتـــی )دامر داغ( دەكات و دەكەوێتـــە دەشـــتی هەولێر و رێگای مەخمـــوور و ناحیـــەی كەڵـــەك، بـــڕی نەوتی یەدەگی یـــەك ملیار بەرمیلە، رووبەری زەوی كێڵگـــە نەوتیەكە هەزار و 531 كـــم دووجایە، لەســـەرەتای مانگی حوزەیرانـــی رابردووەوە بەتێكـــڕای )3 بۆ 4( هـــەزار بەرمیل لەرۆژێكدا

شارەزایان پێیانوایە زیانی ئابووریی دەبێت و حكومەتیش تەنیا بەرێوشوێنێكی خۆپارێزی كاتی دەزانێت

سياسەت

بیالل سەعید

شەش كۆمپانیای نەوت كارەكانیان لەهەرێمی كوردستان راگرتووە

ژماره 243 2014/8/16 3

سارتە( كار دەكات، بەهەمان شێوەی ئیكسۆن مۆبیل بڕیاریدا بەشێوەیەكی كاتیی كارمەندانی

بكێشێتەوە.كۆمپانیـــای گەنەڵ ئینێرجـــی، كۆمپانیایەكی نەوتیەكانـــی لەكێڵگـــە لەهەریـــەك توركییـــە )تەقتـــەق ، تاوكـــێ ( نـــەوت بەرهـــەم دەهێنێت، دەســـتی بەگواســـتنەوەی ئـــەو كارمەندانـــەی كـــردووە، هەرچەنـــد ســـەرەكی نیـــن، بـــەاڵم كۆمپانیاكە بەرهەمهێنانـــی نەوتی رانەگرتووە تێكـــڕا رۆژانـــە رابردووشـــدا لەهەفتـــەی و 230 هـــەزار بەرمیـــل نەوت لـــەو دوو كێڵگەیە

بەرهەمهێنراوە.وەزارەتی ســـامانە سروشـــتیەكانی هەرێم، لەسەر بارودۆخی چاالكیە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان لەروونكردنەوەیەكدا رایگەیاندووە "وەزارەتی ســـامانە سروشـــتیەكان گرنگیەكی زۆر دەدات بەســـەالمەتی و ئاساییشی هەموو كارمەندانی پیشەسازی نەوت و چاالكیەكانیان

لەهەرێمی كوردستاندا".هەروەهـــا ئامـــاژە بـــۆ ئـــەوەش دەكات، كە وەزارەتی سامانە سروشـــتیەكان لەپەیوەندی بەردەوامدایـــە لەگـــەڵ دەزگاكانی ئاسایشـــی حكومەتـــی هەرێمـــی كوردســـتان ســـەبارەت بەبارودۆخی ئاســـایش لەسەر ســـنوورەكانی

بـــەردەوام هەمـــوو هەرێمـــی كوردســـتان و زانیاریە پەیوەندیدارەكان لەگەڵ بەڵێندەرەكانیدا

هاوبەشی پێدەكات.سروشـــتیەكان ســـامانە وەزارەتـــی راشیدەگەیەنێت "تاكو ئێستا دوژمن نەیتوانیوە چاالكیەكانـــی نـــەوت لەهەرێمدا بكاتـــە ئامانج، ئامادەباشـــی، رێوشـــوێنێكی وەك بـــەاڵم هەندێـــك لەچاالكیەكانـــی بەدواداگـــەڕان لـــەو ناوچانەدا كە نزیكن لەئەگەری روودانی شـــەڕ بەشێوەیەكی كاتیی وەستاون و كارمەندانیش گوازراونەتەوە". دەشڵێت "بەرهەمهێنانی نەوت لەهەرێمـــدا كاری تێنەكـــراوە و بـــەردەوام بۆ بازاڕەكانـــی ناوخـــۆ و دەرەوە دەنێردرێـــت". لەراســـتیدا حكومەتـــی هەرێمـــی كوردســـتان چـــاوەڕوان دەكات كۆمپانیا بەرهەمهێنەرەكان بەرهەمهێنانیـــان لەچەنـــد هەفتـــەی داهاتوودا بەرەپێشـــچوونەكانی لەكاتێكـــدا زیادبكـــەن، ژێرخانی هەناردەكردن تەواو دەبێت، هەروەك

نەخشەی بۆ داڕیژرابوو.ئامـــاژە بـــۆ ئـــەوەش دەكات، كـــە كۆمپانیا بەرهەمهێنـــەرەكان بـــەردەوام پشـــكی خۆیان لەبەرهـــەم و داهاتی هەمـــوو بەكارهێنانەكانی هەروەهـــا وەردەگـــرن، نـــەوت ناوخـــۆی ئامۆژگاریش كراون كار بكەن لەسەر فرۆشی بڕەكانی هەناردەكردن بۆ بەدەستهێنانی پشكی

خۆیان لەنەوتی هەناردەكراو.لەكۆتایـــی روونكردنەوەكەیـــدا، وەزارەتـــی سامانە سروشـــتیەكان دەڵێت "لەهەمان كاتدا، وەزارەتی سامانە سروشتیەكان بیری كۆمپانیا كاركـــەرەكان و كۆمپانیاكانـــی خزمەتگوزاری هەرێمـــی كوردســـتان دەهێنێتـــەوە كـــە هیـــچ هەنگاوێـــك نەنێـــن بەبـــێ هەماهەنگیـــی تەواو ســـامانە سروشـــتیەكان، وەزارەتـــی لەگـــەڵ لەبەرئەوەی لەوانەیە ببێتە مایەی دروستبوونی ئاڵۆزیی ناپێویســـت و لەهەنـــدێ حاڵەتدا زیان و كاركـــەرەكان كۆمپانیـــا بەبەرژەوەنـــدی

پێویستیە گشتیەكانی هەرێم بگەیەنێت".كاروان حەمە ســـاڵح، شـــارەزای ئابووری رای واییـــە هەرچەندە راگرتـــن و گەرانەوەی كارمەنـــد كۆمپانیـــا نەوتییـــەكان كاتییە، بەاڵم رەنگدانەوەی خراپی لەســـەر پرۆسەی نەوتی هەرێـــم دەبێـــت، بەتایبـــەت ئەگـــەر كارێگەری

لەسەر هەناردەكردنی نەوت هەبێت. كاروان حەمە ســـاڵح بە)ســـڤیل(ی راگەیاند كۆمپانیـــا كاركردنـــی راگرتنـــی "كاریگـــەری نەوتییەكان پاش ماوەیەكی دیكە دەردەكەوێت، چونكە بەشـــێك لەدامـــەزراوە ئابورییەكان بۆ راپۆرتەكانیـــان پشـــت بەكۆمپانیا گـــەورەكان دەبەستن، ئەوانیش كاتێك باس لەواقیعی ئێستا دەكەن، كـــە كاریگـــەری لەســـەر وەبەرهێنان و گەشـــەی ئابووری بۆ هەرێمی كوردســـتان

دەبێت".

ئامـــاژەی كۆمپانیاكـــە هەبـــووە. بەرهەمـــی ســـەرجەم لەئێســـتادا كـــە بەوەشـــكردووە، كارمەندەكانی لەكێڵگەكانی هەرێمی كوردستان

گواستۆتەوە و كارەكانی راگرتووە.وزە، بـــۆ ئیماراتـــی تاقـــەی كۆمپانیـــای سەرپەرشتی كێلگەی نەوتی ئەتروش دەكات، لەبەیاننامەیەكـــدا ئامـــاژە بەوەكردووە بەهۆی پەرەســـەندنەكانی ئـــەم دواییە كـــە بووە هۆی ئاڵۆزبوونـــی بارودۆخی ئەمنـــی لەناوچەكانی دەوروبەری هەرێمی كوردســـتان، بڕیارنداوە كاری هەڵكەندن لەبیرە نەوتی ئەتروش رابگرن رێوشـــوێنیكی وەك كارمەندەكانیشـــیان و

ئامادەكاری كەمبكەنەوە.كۆمپانیای ئیســـكۆن مۆبیـــل، كۆمپانیایەكی ئەمریكیـــە كە بەگەورەتریـــن كۆمپانیای نەوت لەكێڵگـــە مـــاوەی ســـێ ســـاڵە و دادەنرێـــت نەوتیەكانی )تۆپخانە، ئەلقوش، باشیقە، بێتواتە، خۆرهەاڵتی عەربـــەت، پیرمام و قەرەهەنجیر( فڕۆكەكانـــی هێرشـــی لـــەدوای كاردەكات، واڵتەكەی بۆســـەر چەكدارانی داعش، بڕیاریدا بـــۆ نەوتـــەوە لەكێڵگەكانـــی كارمەندەكانـــی

شوێنێكی ئارام بگوازێتەوە.كۆمپانیـــای نەوتی شـــیڤرۆن، كۆمپانیایەكی ئەمریكیە، لەكێڵگە نەوتیەكانی )قەرەداغ، رۆڤی ،

سياسەت

سامانە سروشتیەكان: تەنیا وەك

ئامادەباشییەك هەندێك چاالكی

بەدواداگەڕان لەنزیك ناوچەكانی شەڕ بەشێوەی

كاتیی وەستاون

شارەزایەكی بواری ئابووریی: گەر كاریگەری لەسەر

هەناردەكردنی نەوت هەبێت، رەنگدانەوەی خراپی لەسەر هەرێم

دەبێت

4 ژماره 243 2014/8/16

تیـــرۆر بڕوانێـــت و بتوانێـــت دوای جەنگـــی بەقازانجی خۆی سوودی لێوەربگرێت.

عەبد عارف، چاودێری سیاسیی و مامۆستای زانكۆ، روونیكردەوە، هاتنەپێشـــەوەی واڵتانی دونیـــا ئاماژەیەكی دڵخۆشـــكەرە. ئـــەو گوتی "ئـــەم هەنـــگاوە دەیســـەلمێنێت كـــورد پێگە و ئیمكانییەتێكـــی باشـــی الی زلهێزەكانـــی دونیا هەیە". ئاشكراشـــی كرد، بارودۆخەكە گۆڕا و ئێستا تەواوی چاوەكانی دونیا لەسەر هەرێمی

كوردستانە، نەوەك بەغدا.كـــە عەزیـــزە، ســـەردار هەرچـــی مامۆســـتای زانكـــۆ و لێكۆڵـــەری سیاســـییە، بارودۆخەكـــە بەبارودۆخـــی جەنگ ناودەبات، هاوكارییـــەكان زۆری بەشـــێكی راشـــیوایە، لەســـەر مەترســـین و بەرژەوەندیئامێـــزن بەرژەوەنـــدی. ســـەردار عەزیـــز گوتـــی "ئەوە شـــتێكی گرنگـــەی واڵتانـــی زلهێز هـــاوكاری كورد دەكەن، بەاڵم بارودۆخەكە هاوســـۆزی بـــۆ ڕووبەڕووبوونەوەیەكـــە بەڵكـــو نییـــە، كەمتركردنـــەوەی مەترســـییەك كـــە دەشـــێت لـــە هەركاتێكدابێـــت بەرۆكـــی واڵتانـــی دونیا بگرێت." گوتیشـــی "ئەگەر سەیر بكەین بەهۆی بێهیوایی لەســـوپا و حكومەتی ناوەند واڵتانی زلهێز هاوكاری كورد دەكەن، دێنە پێشـــەوەو چەكـــی پێدەدەن، بـــەاڵم پێشـــتر كاتێك عێراق لەبەرچـــاو كوردســـتانی مافەكانـــی هەمـــوو نەگرت، ئەوان هەر پشـــتی حكومەتی بەغدایان گـــرت، واتا بابەتەكـــە بەرژەوەندییە و ناكرێت لێـــی زیاتـــر ســـەربازییەوە لەچوارچێـــوەی

بڕوانرێت".حەســـەن، د.شـــۆڕش تـــرەوە، لەالیەكـــی ئـــەو پێچەوانـــەی سیاســـیی، چاودێـــری

نزیكبوونـــەوەی و داعـــش هێرشـــەكانی زیاتریان لەناوچە كوردییەكان، وای لەواڵتانی زلهێزی دونیا كرد بێنە ســـەرخەت و بەشێكی زۆریان هاوكاری كورد بكەن، بەتایبەت لەرووی ناردنی چەكەوە. بەشێكی چاودێرانی سیاسیی پێیانوایە، واڵتانی دونیا مەترســـییەكە بەجددی دەبینـــن و نایانەوێت كوردســـتانیش بەدەردی عێراق بچێت، ئەمەش بە بەشـــێك لەپاراستنی بەرژەوەنـــدی خۆیان دەزانن. بەشـــێكی تریش پێیانوایە ئێســـتا ئەو واڵتانە لەوە تێگەیشتوون كە كورد ناوچەیەكی گرنگ و ستراتیجی هەیە و مەبەســـتیانە بەئارامـــی بمێنێتەوە. ئێســـتا و لەناو ئەو بۆچوونانـــەدا، لەبەرانبەر یارمەتییە ســـەربازییەكانی ئـــەو واڵتانەدا، كـــورد چۆن مامەڵە بـــكات؟ ئایا دەتوانێـــت لەدوورمەودادا ڤیـــزای چەكەكان بگۆڕێت بەڤیزای رەزامەندی

لەسەر دەوڵەتی كوردی؟ئەمریـــكا، ســـەرۆكی ئۆبامـــا، بـــاراك بەراشـــكاوی رایگەیاند، كوردســـتان باشترین هیـــوای لـــێ هەڵدەقوڵـــێ لەعێراقـــدا، ئەمـــەش وایلێدەكات بڵێ ئێمە كوردســـتان دەپارێزین و ئەوە لەمێشكم دایە، وەك چۆن پێشتریش هەر لەمێشـــكمدا بـــووە. ئۆباما لەبـــارەی كوردەوە بـــەردەوام دەبێت "لەو بڕوایـــەدام كوردەكان، ئـــەو ماوەیەی لەالیەن هێـــزە رزگاركەرەكانی ئێمەوە پێیان بەخشرا لەعێراق، ئەوان توانییان ئـــەو كاتـــە بەباشـــی بەكاربهێنـــن، هەروەهـــا هەرێمی كوردەكان بەرادەیەك كارایە كە بەپێی خواســـتی ئێمەیـــە. بۆتە هەرێمێكـــی بەرقەرار بـــۆ مەزهەب و ئایینەكانی دیكـــە، بەراددەیەك

كـــە دەمانەوێت نمونەكەی لەشـــوێنانی تریش ببینین".

ســـەرەتا سیاسەتی ئەمریكا بەجۆرێك بوو، بەبـــێ رەزامەنـــدی حكومەتی ناوەنـــد هەموو جـــۆرە هاوكارییەكـــی ســـەربازی، بەتایبـــەت چەكی بـــۆ هەرێم رەتدەكردەوە، بەاڵم دواجار سیاســـەتەكە گۆڕا و ئێســـتا ئەمریكا چەك بۆ

كورد دەنێرێت.ئـــەوە هـــەر تەنهـــا ئۆبامـــا و ئەمریـــكا نین پشتگیریی كوردەكان دەكەن، بەڵكو هەرەیەكە لەواڵتانـــی بەریتانیـــا و فەڕەنســـا و ئیتاڵیـــا و

كەنەدا و چیك هەمان هەڵوێستیان هەیە. وەزیرانـــی ســـەرۆك كامیـــرۆن، دەیڤـــد بەریتانیـــا، ئـــەوەی راگەیانـــدووە، كـــە ئەوان دوودڵ نابـــن لەگەیاندنـــی چـــەك بـــۆ كورد و دەیانەوێت بەشـــداربن لەپاراستنی ئەو ناوچە

ئارامەی عێراق.هاوكات فەرەنســـاش، راســـتەوخۆ بڕیاری ناردنـــی چەكـــی بـــۆ هەرێمـــی كوردســـتان دا و پێشـــبینیش دەكرێـــت بەشـــێكی تـــری زۆر لەواڵتانـــی ئەوروپـــا هەنگاوەكـــەی فەرەنســـا

هەڵبگرن و چەك بۆ كورد بنێرن. پـــاش فەرەنســـا، ئیتاڵیا ئامادەیـــی خۆی بۆ یارمەتیدانـــی ســـەربازی هەرێـــم دەربڕیـــوە، دواتریش چیك ئاشـــكرای كرد، لەرێگەی چەند كۆمپانیایەكەوە بەشدار دەبێت لەپڕچەككردنی

كورد.رایدەگەیەنـــن، سیاســـیی چاودێرانـــی هاوكاریكردنـــی واڵتانـــی دونیـــا ئاماژەیەكـــی دڵخۆشـــكەرە بۆ پێگەی كورد الی ئەو واڵتانە، بەاڵم جەخت لەپاراستنی دەكەنەوە و پێیانوایە دەبێـــت كـــورد دوورمەودایانە لـــەم مامەڵەیە

پێشەوا محەمەد

سياسەت

"دەبێت كورد دەرفەتەكە بقۆزێتەوە و هاوكارییەكان بۆ دوورمەودا بەكاربێنێت"بۆ یەكەم جار واڵتە زلهێزەكان دەرگای هاوكاری

سەربازیی و مرۆیی بەڕووی كورددا دەكەنەوە4 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 5

مامۆستایەی زانكۆیە و دەڵێت، كورد دەتوانێت دوای جەنگـــی تیرۆر ڤیزای چەكەكان بگۆڕێت بەڤیزای ســـەربەخۆیی كوردستان. ئەو گوتی "ئـــەو واڵتانـــەی چـــەك بـــۆ كـــورد دەنێرن و ئێســـتا پشـــتگیریی دەكـــەن، ئـــەو واڵتانەن كە كورد پێویستی سەرەكی پێیانە بۆ راگەیاندنی كـــورد دەبێـــت بۆیـــە كـــوردی، دەوڵەتـــی دوورمەودا بڕوانێت و ئەوسەری ڕێگەكەی لێ دیاربێت". زیاتر گوتیشی "بەڵێ ئەو هاوكاریانە بەشـــێكن لەنائومێدبـــوون لەحكومەتی ناوەند، بەاڵم خودی ئـــەو نائومێدبوونەش لەقازانجی كورددایـــە، ئەمـــە هەلێكە دەبێت كـــورد دوای جەنگ لەگەڵ دراوســـێ تیرۆریستە تازەكەیدا وریایانـــە مامەڵـــەی لەگەڵـــدا بـــكات و بیخاتە

خزمەتی بەرژەوەندییەكانی خۆیەوە".هەموو ئەو بارودۆخانە لەماوەی هەفتەیەكدا ئاڵوگۆڕیان تێداكرا، داعش هەندێ پێشـــڕەوی

تـــەواوی و كـــرد كوردییـــەكان ناوچـــە بـــۆ سیاسیەتی رۆژئاوای بەرانبەر بەكورد گۆڕی، هێرشەكانی داعش لەسەرەتادا وایانكرد، كورد ببێتەوە بەحاكمی ئەو ناوچانەی گەڕاندنەوەیان تاڕاددەیەك ببووە خەون، ئایا ئەم پێشڕەوییە تازەشـــیان، دەبێـــت كارتی بەرجەســـتەبوونی دەوڵەتـــی كـــوردی لەالیـــەن واڵتـــە زەبەالح و

زلهێزەكانی دونیاوە؟

"ئەم هەنگاوە دەیسەلمێنێت كورد پێگە و ئیمكانییەتێكی باشی الی زلهێزەكانی دونیا

هەیە"

سياسەت

ژماره 243 2014/8/16 5

6 ژماره 243 2014/8/16

بۆ یەكەمجار دوژمنێكی هاوبەش )داعش( هێزە كوردیەكانی هەر چوار پارچەی پێكەوە كۆكردەوە

راوێژ كامەران

سياسەت

لەمێــــژووی سیاســــی و چەكــــداری گەلی كــــوردا زۆر بەدەگەمەن كوردانی هەر چوار ســــەنگەردا لەیــــەك كوردســــتان پارچــــەی كــــورد دوژمانانــــی دژی و كۆبونەتــــەوە شــــەڕیان كــــردووە. بــــەاڵم پــــاش گۆڕینــــی ئاڕاستەی شــــەڕ لەالیەن چەكدارانی گروپی تیرۆریســــتی داعــــش بــــەرە و كوردســــتان، ئێســــتا پێشــــمەرگەی هەرێمی كوردستان و پێشــــمەرگەكانی رۆژهەاڵتــــی كوردســــتان و گەریال و شەڕڤانەكانی باكوور و رۆژئاوای كوردســــتان لەیەك ســــەنگەردا دژ بەگروپی تیرۆریســــتی داعش شەڕ دەكەن. بۆیە ئێستا هێزی پێشمەرگەی كوردستان كە ژمارەیان نزیكەی 100 هەزار كەسە و هێزەكانی گەریال لەباكوور و رۆژئاوای كوردســــتان ئەوانیش بە هەزاران كەس دەبەن، بەسەرجەم هێز و توانایانەوە لەبەرەنگاری گروپی تیرۆریستی

داعشدا وەستاون.لەالیــــەن شــــەنگال داگیركردنــــی پــــاش داعشــــەوە، هــــەرزوو گەریالكانــــی یەپەگە و پێشــــمەرگەی حزبە كوردیەكانی رۆژهەاڵت هاتنە ناوچەكە و شانبەشانی پێشمەرگەكانی هەرێمی كوردستان شــــەڕی دژ بەداعشیان ژمارەیــــەك دواتریــــش دەســــتپێكرد. لەگەریالكانــــی پەكەكــــە لەقەندیلــــەوە بەرەو "دەمهــــات بەوتــــەی بەڕێكەوتــــن. شــــەنگال عەگیــــد" بەرپرســــی پەیوەندییەكانی پەكەكە ئاماژە بەوە دەدات، كە پاش ئەو بارودۆخەی بەســــەر كوردانی ئێزیدیدا هات لە شــــەنگال،

پێشمەرگە و گەریال لە یەك سەنگەردا

"یەكگرتنی هێزە كوردیەكانی هەرچوار پارچە لەیەك سەنگەردا دژ بە داعش

دەستكەوتێكی نەتەوەیی گەورە بوو"

ژماره 243 2014/8/16 7

سەردانی سەرۆكی هەرێم بۆ الی گەریالكانی میحوەری مەخموور

سياسەت

شەرمەزاریی بووە بۆ هەموومان كە لەماڵی خۆمان دابنیشــــین و ســــەیری بارودۆخەكە بكەیــــن. ئــــەو بــــە ســــڤیلی وت "هەرچەنــــدە وەزارەتی پێشمەرگە بەرەسمی داوای لەئێمە نەكــــردووە بەشــــداری ئــــەم شــــەڕە بكەین، بەاڵم ئەمە پرســــێكی نەتەوایەتیە و بەئەركی خۆمان زانیوە بەشــــداری بكەن، جگەلەوەش هێزەكانی یەپەگەش لەكوردســــتانی رۆژئاوا لەسەر بڕیاری كەس نەهاتوونەتە ناوچەكە، ئەوانیش وەك هێزێكی نیشتیمانی بەشداری شــــەڕی ئازادكردنی شەنگال و دەوروبەری

دەكەن".دەمهــــات عەگید وتیشــــی "پەكەكە هێزێكی نیشتمانیە و بۆ پاراستنی هەموو بەشەكانی كوردســــتان لەخەباتــــدا دەبێــــت، هەمووكات بــــكات، لەكوردســــتان بەرگــــری ئامادەیــــە بەتایبەت هەرێمی كوردســــتان لەم دۆخەدا.ئێمــــەش ئەزموونی هەرێمی كوردســــتانمان بــــەالوە گرنگــــە و بەرگریشــــی لێدەكەیــــن و دەیپارێــــزن بەرامبــــەر بەهەر هێرشــــێك كە

لەالیەن تیرۆریستانەوە بكرێتە سەری".دەمهات ئاماژە بــــەوەش دەدات كە ئەوان داوای ئەوەیــــان كردووە تــــا تێپەڕبونی ئەم بارودۆخە، هێزێكی هاوبەشــــی كوردستانی بەیەك دەنگ بۆ یەك مەبەست دروستبكرێت، ئەویــــش بــــۆ رزگاركردنــــی تــــەواوی ئــــەو ناوچە كوردســــتانیانەی ئێســــتا هەڕەشــــەی تیرۆرســــتانی لەســــەرە، بەجۆرێــــك كە ئەو هێــــزە دوای یەكالییكردنــــەوەی بارودۆخــــی

ئەمنــــی رۆژئــــاوا و باشــــووری كوردســــتان بەگشتی بگەڕێتەوە".

رۆژهەاڵتــــی پێشــــمەرگەكانی هەرچــــی دەســــپێكردنی لەســــەرەتای كورستایشــــە شــــەڕەوە، ئامــــادەی خۆیــــان دەربــــڕی بــــۆ شــــەڕكردن. بە "وتەی رۆســــتەم جیهانگیر"، حزبــــی پێشــــمەرگەكانی فەرمانــــدەی دیموكراتی كوردســــتانی ئێــــران، ئەوان 250 پێشمەرگەیان رەوانەی ســــنورەكانی جەنگ كــــردووە لەناحیــــەی گوێــــر، ئــــەو بەســــڤیلی وت "هەرچەندە لەئێســــتادا و لەســــەر داوای وەزارەتی پێشمەرگە هێزەكانمان لەو ناوچانە كشــــاندۆتەوە، ئــــەوەش لەبــــەر بۆردومانــــی فرۆكە، بــــەاڵم ئێمە هەموو كات ئامادەین بۆ پاراســــتنی ئەزموونی هەرێمی كوردستان تا

دوا دلۆپی خوێنمان بجەنگین".جیهانگیــــر وتیشــــی "هێــــزە واڵتپارێــــز و نیشــــتمانپەروەرەكانی پارچەكانــــی دیكــــەی كوردســــتان هاتوونەتە مەیــــدان و بەكردەوە پارێزگاری لەخاكی باشــــووری كوردســــتان دەكــــەن، بەوهۆیــــەوە زەمینەیەكــــی باشــــتر بــــۆ یەكگوتــــاری و هــــاوكاری نێــــوان هێزە كوردســــتانییەكان هاتۆتەئــــارا و بارودۆخی ئێســــتای كوردســــتان لەهێــــزە سیاســــیەكان دەخوازێ ریزەكانی نێوانمان پتەو و بەهێزتر بكەین و بەرپەرچی هێرش و هەڕەشــــەكانی

گروپی تیرۆریستی داعش بدەینەوە".لە الیەكی دیكەشەوە، دلێر ماوەتی ئەندامی لیژنەی پێشــــمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان،

پێیوایە كە یەكگرتنی هێزە كوردیەكان لەیەك سەنگەردا، بۆخۆی دەستكەوتێكی نەتەوەیی بووە، ئەو وتی "بوونی یەكێتیەكی نیشتمانی پشــــتیوانیكردنی و نەتەوەیــــی یەكێتــــی و كوردانــــی هەر چــــوار پارچەی كوردســــتان لەیەكتــــری هاندەرێكی بــــاش و گەورەیە بۆ كوردستان، چونكە گەر جاران پشتگیریەكان تەنها بەقســــە بووبن، ئێســــتا بۆتــــە كردار و بەشێكیشــــیان رۆڵــــی گرنگیــــان لەگۆڕەپانی شــــەڕدا هەیــــە، هەرچەندە لەڕووی یاســــایی و دەســــتوریەوە ئــــەو هێزانــــە ناتوانــــن بێتە نێو هەرێمی كوردســــتانەوە، چونكە كارێكی بەدەر لەیاسایە كە چەكدار لەواڵتانی دیكەوە بێنــــە ســــنوری عێراقــــەوە، بــــەاڵم بــــۆ گەلی كــــورد یەكڕیزی و رەخســــاندنی دەرفەت بۆ ئەنجامدانــــی كۆنگــــرەی نەتەوەیــــش كارێكی

گرنگ بووە".دلێــــر ماوەتی ئاماژە بــــەوەش دەدات، كە دابەشــــكردنی هێزی پێشمەرگە بۆ هێزەكانی پارتــــی و یەكێتی و فاڵن بەرپرس و فیســــار بەرپرس، زیانێكی زۆری لەهێزی پێشمەرگە داوە. ئەو وتی "هەر بۆیە بڕیاری ســــەرۆكی هەرێم بۆ بەكارهێنانی یەك ئااڵ بۆ هێزەكانی پێشمەرگە زۆر بڕیارێكی گرنگ بوو، چونكە ئێســــتا وەك دەبینیــــن لەبەرنگاربوونــــەوەی تیــــرۆردا كوردانــــی هــــەر چــــوار پارچــــەش بەیەكەوە بەرەنگار دەبنەوە، بەاڵم گەر پارچە پارچە بین، ئەوا هــــەر خۆمان زەرەرمەندی

سەرەكی دەبین".

8 ژماره 243 2014/8/16

ئێســـتا كە هەرێمی كوردســـتان بەگشـــتی و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئەو هەرێمە بەتایبەتی لەجەنگێكی ســـەختی دژە تیرۆردان، بەشێك لەهاواڵتیانی ئەو ناوچانە و ناوچەكانی تـــری كوردســـتانیش بەشـــێوەیەكی خۆبەخش چەكیـــان هەڵگرتـــووە و ئامادەیـــی خۆیـــان بۆ پشتیوانیكردن لەهێزی پێشـــمەرگە نیشانداوە، كە ژمارەیان بەزیاتـــر لە 25 هەزار خۆبەخش مەزەندە دەكرێـــت و بەشێكیشـــیان بەكردەیی

لەبەرەكانی جەنگدان.رەنگـــە ئـــەوەی لەچەنـــد رۆژی رابـــردوودا لەقەزای خورماتوودا روویدا باشترین نموونە بێت بـــۆ ئەو خۆبەخشـــانە. وەك بەرپرســـانی پێشـــمەرگە باســـی دەكەن بەســـەدان كەســـی دانیشـــتووی قەزاكـــە چەكیـــان هەڵگرتـــووە و روویـــان لەبەرەكانـــی جەنگ كـــردووە لەنزیك ســـنوورەكانی شـــارەكەیان. لەژمارەیەك شار و شـــارۆچكەی تریشدا هاواڵتییان پەیوەندییان

بەبەرەكانی شەڕەوە كردووە.دەگوترێت بەشـــێك لـــەو كەســـانە تەنها بۆ خۆنواندن ئەو كارە دەكەن، بەاڵم بەشێوەیەكی گشـــتی بوونـــی هاواڵتیـــان لەبەرەكانی جەنگدا وەك "هێزی پشـــتگیری" بەگرنگ و جێی بایەخ دەزانرێـــت، جیالەوەش پاڵپشـــتیكردنی خەڵكی ناوچـــە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی هەرێـــم بۆ پێشـــمەرگە بەهەنگاوێكـــی گرنگ دەزانرێت، بۆ ئـــەوەی ئەو ناوچانـــە لەئاینـــدەدا بەفەرمی

بخرێنەوە سەر هەرێم."حازم نـــازم" گەنجێكی دانیشـــتووی قەزای خورماتـــووە، باس لـــەوە دەكات شـــەوی 8/8

كـــە داعـــش هێرشـــی بـــۆ ســـەر شـــارەكەیان كەســـی 500 نزیكـــەی لەگـــەڵ دەســـتپێكرد، تری خەڵكی شـــارەكە بۆ پاڵپشـــتی پێشمەرگە چوونەتـــە بەرەكانی شـــەڕو بەدەیـــان گەنجی تریـــش لەنـــاو كۆاڵنەكانـــدا بەچەكـــەوە ئەركی

پاراستنی ناوشاریان لەئەستۆ گرتبوو.هـــۆكاری لەبـــارەی گەنجـــە ئـــەو بەشـــداریكردنیان لەو شەڕانەدا دەڵێت "خەڵكی ناوچەكەمـــان خەڵكێكی كوردپـــەروەرن، چەند ساڵێكیشـــە لەئازادی و ئارامـــی بێبەش بووین و ئێســـتاش خورماتوو بەدەســـتی كوردەوەیە، بۆیە رێگە نادەین تیرۆریســـتان دەست بەسەر

شارەكەمانەوە بگرن".كوردســـتانییەكانی ناوچـــە لەزۆربـــەی دەرەوەی هەرێـــم بەشـــێك لەدانیشـــتوانی ئەو ناوچانە هـــاوڕێ لەگەڵ بەشـــێك لەهاواڵتیانی شـــارەكانی تـــری كوردســـتان روو لەبـــەرەی شـــەڕ دەكەن، لەشـــەڕەكانی مەخمـــور و گوێڕ و دوبزی ســـەر بەپارێزگای كەركوكیش ئەوە

بەروونی رەنگیدایەوە.عادل گەنجێكی تەمەن 29 ساڵە و دەرچووی زانكۆیە، سااڵنێكی زۆرە لەقەزای دوبزی سەر بەپارێزگای كەركوك دەژی. باس لەوە دەكات كاتێـــك خەڵكـــی شـــارەكە زانیویانـــە مەخمور بەشـــێكیان كۆنتڕۆڵكـــرا، داعشـــەوە لەالیـــەن بەچەكەوە رژاونەتە ســـەر شەقامەكان، دەڵێت "ئەو رۆژەی تیرۆریســـتیان مەخموریان گرت، بەشێك لەهاواڵتیانی شارەكەمان دەستیان دایە تفەنـــگ و بـــۆ بەرگریكردن لەخاك و ســـەر و

ماڵی خۆیان رژانە سەر شەقامەكان".ئەو بەپێویستی دەزانێت خەڵكی كوردستان بەگشـــتی و خەڵكـــی ناوچە كوردســـتانییەكانی

پشـــتگیری بەتایبەتـــی هەرێـــم دەرەوەی لەپێشـــمەرگە بكەن، چونكـــە وەك خۆی دەڵێت

"پێشمەرگە پارێزەری خاك و گیانی ئێمەیە".لەچاودێـــران بەشـــێك بەبـــڕوای بـــەاڵم پەیوەندیكردنـــی خەڵـــك بەبەرەكانی شـــەڕەوە بەبـــێ رێكخســـتنیان بەزیـــان بەســـەر بەرەی هـــۆی دەبێتـــە و دەشـــكێتەوە بەرگریكـــردن

پەرتەوازەیی هێزە شەڕكەرەكان."لەتیـــف فاتیح فەرەج" نوســـەر و چاودێری سیاســـی پێیوایە هێزی پشـــتگیری لەبەشـــێكی زۆری واڵتانـــی جیهـــان هەیـــە، بوونـــی ئـــەو هێـــزەش لەهەر ناوچەیەكـــدا بەگرنگ دەزانێت، بەاڵم جەخت لەســـەر پێویستی رێكخستنی ئەو هێزی پشـــتگیری خۆبەخشـــانە دەكاتـــەوە، كە

پەیوەندی بەبەرەكانی جەنگەوە دەكەن.نەجـــات عەلی بەرپرســـی لقـــی 23ی پارتی مەخمـــوری میحـــوەری سەرپەرشـــتیاری و دووپاتیدەكاتـــەوە پێشـــمەرگە، هێزەكانـــی هاواڵتیانـــی زۆری رێژەیەكـــی كەرۆژانـــە خۆبەخـــش هـــاوكاری پێشـــمەرگە دەكـــەن و دەڵێت "خەڵكی كوردســـتان بەگشـــتی پاڵپشتی پێشـــمەرگە دەكەن، بەاڵم زیاتر خەڵكی ناوچە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی هەرێـــم چەكیان هەڵگرتووە، ئەوەش لەبەرئەوەی شـــەڕەكە لەو ناوچانەیە". بەبڕوای ناوبراو ئەو پشـــتگیرییەی هاواڵتیان بۆ پێشـــمەرگە لەرووی سیاسییەوە دڵخۆشـــكەرە و لەئایندەشدا كاریگەری لەسەر یەكالكردنـــەوەی چارەنوســـی ئـــەو ناوچانـــە

دەبێت.الی خۆیـــەوە وەســـتا رەســـوڵ بەرپرســـی میحـــوەری كەركوكـــی هێزەكانی پێشـــمەرگە، پاڵپشـــتی هاواڵتیانی ناوچە كوردســـتانییەكانی

سەروەر ساڵەیی

سياسەت

هێزە خۆبەخشەكان پێویستیان بە مەشق و رێكخستن هەیە

بەشێكی هێزە خۆبەخشەكان پشتیوانیەكی باشن بۆ پێشمەرگە

ژماره 243 2014/8/16 9

گـــەورە بەپاڵپشـــتییەكی هەرێـــم دەرەوەی ناودەبـــات و دووپاتیدەكاتـــەوە كـــە "خەڵكێكی ئێجـــگار زۆر خۆبەخشـــانە خۆیان بەســـتووە و پشـــتیوانی لەپێشـــمەرگە دەكـــەن، ئێمـــەش ئەو كەســـانەمان لەناو شـــار جێگیركردووە و بینابەرزەكان و گەڕەك و شـــوێنە گرنگەكانیان گرتووە، جێی ئەوەیە سوپاســـیان بكەین، ئەمە بۆ پێشمەرگە پشتیوانییەكی ئێجگار گەورەیە".

ئەو بەرپرسە سەربازییەی هێزی پێشمەرگە نایشارێتەوە، كە بەشێكی زۆری ئەو كەسانەی پەیوەندییان بەهێزەكانی پێشمەرگەوە كردووە شـــارەزایی و توانای ســـەربازییان نییە، بەڵكو وەك خـــۆی باســـیدەكات "زیاتـــر دڵســـۆزی و كوردایەتییەكەیـــە لەناخیانـــدا هەڵدەقوڵێـــت كە

دێنە بەرەكانی شەڕ".دلێـــر مســـتەفا جێگـــری ســـەرۆكی لیژنەی كاروباری پێشـــمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان سوپاســـی خەڵكی ناوچـــە كوردســـتانییەكانی پاڵپشـــتی كـــە دەكات هەرێـــم دەرەوەی "ئـــەوە كـــە پێشـــیوایە دەكـــەن، پێشـــمەرگە نیشانەی دڵســـۆزییانە و هاواڵتیانی شارەكانی بـــەاڵم نزیكدەكاتـــەوە، لەیەكتـــر كوردســـتان پەیوەندیكردنی كەسانی خۆبەخش بەشێویەكی ناڕێكخـــراو یەكێكە لەكێشـــەكان، چونكە لەهیچ واڵتێكـــدا هاواڵتـــی خۆبەخـــش بـــێ راهێنـــان بـــەو شـــێوەیە ناچنە بەرەكانی شـــەڕەوە". ئەو ئەندامـــەی پەرلەمـــان، دووپاتیدەكاتـــەوە كـــە داتایەكی وردیان لەبەردەســـتدا نییە بۆ زانینی ژمـــارەی خۆبەخشـــەكان، بـــەاڵم وەك خـــۆی دەڵێـــت "بەشـــێكی زۆریان كادیـــری حیزبەكان و گەنجانـــی خۆبەخشـــن و بەپێی زانیارییەكان

ژمارەیان زیاتر لە 25 هەزار كەس دەبێت".

لەبارەی چەك و تفاقی خۆبەخشەكانیشەوە، نەجات عەلی دەڵێ "بەشێك لەو خۆبەخشانەی پەیوەندییان پێوە كردووین بەچەكی خۆیانەوە هاتـــوون، بەشـــەكەی دیكـــەش ئێمـــە چەكمان پێـــداون". دانیـــش بـــەوەدا دەنێـــت، كەبەشـــێك لەو خۆبەخشـــانە كاریگەری ســـلبییان بەسەر پێشمەرگەوە جێهێشتووە و دەڵێ "ئەو كەسانەی لەناو شـــەڕەكە مانـــەوە كاریگـــەری ئیجابییان هەبوو، بەاڵم ئەوانەی وەك تەماشاكەر دەهاتن

كاریگەری سلبییان هەبوو".پەرلەمـــان ئەندامەكـــەی لەمبارەیـــەوە كوردستان دەڵێ "كە لەپێشمەرگەكان دەپرسین بۆمـــان دەردەكەوێـــت یەكێـــك لەهۆكارەكانی دابەزینـــی ورەی پێشـــمەرگە ئـــەو كەســـانەن، هەرچەنـــدە دڵنیایـــن بەشـــێك لەوان كەســـانی دڵســـۆز و شـــەڕكەرن، بـــەاڵم بەشێكیشـــیان كۆمەڵێك هۆكاریان لەپشتە كە دەچنە بەرەكانی شـــەڕ و ئامادەنین شـــەوان بمێننەوە و ئێوارە

دەگەڕێنەوە".بـــەاڵم نەجـــات عەلی ئامـــاژە بـــەوە دەدات كـــە كەســـانێك هەن لەســـەرەتای شـــەڕەكانی مەخمـــورەوە بەشـــداری لەشـــەڕ كـــردووە و ئێستاش بوونەتە یەكێك لەپاسەوانە نزیكەكانی

خۆی.ئـــەو پێیوایـــە رەســـوڵە وەســـتا هەرچـــی كەسە خۆبەخشـــانەی لەناو شـــاری كەركوك جێگیركـــراون دەتوانـــن رۆڵێكـــی بـــاش بگێڕن لەپاراســـتنی ناوشار و دەشـــڵێت "بێگومان ئەو كەســـانە دەتوانـــن لەئەگـــەری روودانـــی هەر حاڵەتێكـــدا هاوكێشـــەكە لەبەرژەوەندی هێزی پێشـــمەرگەدا بگـــۆڕن، چونكـــە ئـــەوان تەنهـــا گەنجـــەكان نیـــن، بەڵكـــو كەســـانی بەتەمەنیان

لەگەڵدایە، كە پێشـــتر ئەزموونی شـــەڕكردنیان هەبـــووە، كەركوكیـــش شـــارێكی فرەنەتەوەیە و ئـــەوان دەتوانـــن كارێكـــی زۆر باش بكەن و

مەترسییەكانی ناوشار بڕەوێننەوە".لەتیـــف فاتیـــح فـــەرەج پێیوایـــە پێشـــمەرگە تائێستا نەبۆتە هێزی پێشمەرگەی كوردستان، بەڵكو هێزێكی حیزبییە، بەپێویستیشی دەزانێت ئەم هێزە بەشێوەیەك رێكبخرێن كە وەزارەتی پێشـــمەرگە فەرمانیان بۆ دەربـــكات و رێكیان بخـــات. ئەو نوســـەرە دەڵێت "پێویســـتە هێزی پشـــتگیریی هەمـــووكات بەكارنەهێنرێت، بەڵكو ئامـــادە و ناونوس بكرێن و لەكاتی پێویســـتدا داوایان لێبكرێت بەشـــداری بكـــەن، فەرمانیش لەبەرەكانـــدا و وەربگرێـــت لەوەزارەتـــەوە سەرپەرشـــتیاری بـــۆ دابنرێـــت لەبەرەكانـــدا. ئـــەوەی هەیـــە ئێســـتا ناڕێكخـــراوە و جۆرێك لەبێسەروبەرەیی پێوەدیارە و دەبێت بەمجۆرە

نەمێنێت".دلێـــر مســـتەفا لەبـــارەی خۆبەخشـــەكانەوە دەڵـــێ "بەڕاپۆرتێـــك حكومـــەت و وەزارەتـــی پێشـــمەرگە ئاگادار دەكەینەوە، كە راهێنان بەو خۆبەخشـــانە بكرێت و بەپێی پێویستی لیواكان دابـــەش بكرێـــن". دەشـــڵێت "ئێمە سوپاســـیان دەكەیـــن، بەاڵم لـــەڕووی یاســـاییەوە ناتوانین لەنـــاو هێزەكانـــی پێشـــمەرگە دایانمەزرێنیـــن ".بـــەاڵم بەوتەی نەجـــات عەلی لەئێســـتادا كار بـــۆ رێكخســـتنی ئـــەو خۆبەخشـــانە دەكرێـــت، دەشـــڵێت "ئەو كەسانە تا كۆتاییهاتنی شەڕەكە پەیوەندییـــان بەپێشـــمەرگەوە كردووە و دوای تەواوبوونـــی باوردۆخەكە نامێننـــەوە، چونكە بەشـــێكی زۆریـــان كەســـانی دەوڵەمەنـــدن و

پێویستیان بەمووچە نییە".

"بەشێك لەو خۆبەخشانەی ئەزموونی شەڕیان نیە، هەندێك جار دەبنە هۆی دابەزاندنی ورەی پێشمەرگە"

سياسەت

10 ژماره 243 2014/8/16

سياسە

سەردانی رۆبەرت گەیتسی وەزیری بەرگری ئەمریكا بۆ الی سەرۆكی هەرێم

بەشی سیاسەت

یەك واڵت و دوو سیستەمپرۆژەكەی زەڵمای خەلیل زاد: كۆنفیدراڵی كوردستان و فیدراڵی عێراق

زەڵمای خەلیل زاد بۆ ئیدارەی ئەمریكا پێشنیاری كۆنفیدراڵی بۆ هەرێمی كوردستان لەناو فیدراڵیەتی عێراقدا دەكات

ژماره 243 2014/8/16 11

كورد كە ئێستا داوای جیابوونەوە دەكات و

زۆربەی دەسەاڵتەكانی دەوڵەتی هەیە، باشترە سەاڵحیەتەكانی فیدراڵی

لەهەرێمی كوردستان بۆ ئاستی كۆنفیدراڵی

بەرزبكرێتەوە

سياسەت

هێشـــتنەوەی بـــۆ ئەمەریـــكا پێدەچـــی یەكپارچەیی عێراق وەرچەرخان لەسیاسەتی عێراقـــی خۆیـــدا بهێنێتەكایـــەوە. بـــۆ ئەمەش هەوڵێكی دیپلۆماســـی چڕی دەســـپێكردووە، بۆ ئەوەی زۆربەی الیەنە سیاســـییە كاراكانی عێراق بۆ ئەم پرۆژە نوێیەی بهێنێتە سەرخەت. ئەمەریكا كە ئەمڕۆ بەكردەوە مەترسییەكانی هەڕەشـــەی داعـــش بـــۆ ســـەر یەكپارچەیـــی عێراق و تەنانەت ئاسایشـــی تێكڕای ناوچەكە هەســـت پێـــدەكات، لەهەوڵـــی ئەوەدایـــە بـــۆ رەواندنەوەی ئەم هەڕەشـــە گەورەیە سەرەتا رێكەوتنێكی سیاسی گشتگیر لەنێوان پێكهاتە ســـەرەكییەكانی شـــیعە، كـــورد و ســـوننەی میانەڕەو بهێنێتەكایـــەوە. دوابەدوای ئەوەش بەگۆڕینـــی هەندێـــك لەبەندەكانـــی دەســـتور

جۆرێك لەفیدراڵیەت لەنێوان شیعە و سوننەدا دەســـتەبەربكات و بـــۆ كوردەكانیش جۆرێك لەمۆدێلـــی كۆنفیدراڵـــی بچەســـپێنێت. ئەمجا بەدابەشـــكردنی دەسەاڵت، ئاسایش و دارایی واڵتەكە لەنێوان ســـێ پێكهاتە سەرەكییەكەدا

لەتوێی یەك واڵتی یەكپارچەدا دابەشبكات.بۆ ئەمەش راوێژكارانی سیاسەتی دەرەكی ئـــەم واڵتـــە كۆمەڵێـــك پرۆژەیان پێشـــكەش بـــەدەزگای دیپلۆماســـی ئـــەو واڵتـــە كردوە. لەناو ئەمانـــەدا یەكێك لەگرنگترین پرۆژەكان پرۆژەكەی زاڵمای خەلیل زاد باڵوێزی پێشوی ئەمەریكا لەعێراقە، كە بەپرۆژەی "یەك واڵت و دوو سیســـتەم" ناوی دەركـــردووە. خەلیل زاد كە خۆی راوێژكاری ناوەندی خوێندنەوە نێونەتەوەیی و ستراتیژییەكانە )CSIS(، ئێستا لەهەوڵی ئەوەدایە بۆ پێشگرتن لەپارچەبوونی تێكەڵـــی لەسیســـتەمی جۆرێـــك عێـــراق فیدراڵی–كۆنفیدراڵـــی لەعێـــراق دابمەزرێـــت، كە ســـەاڵحیەتی زیاتر بەكـــورد و هەندێكیش بەســـوننەكان ببەخشـــێت. ئەمەش نمونەیەك لەكۆنفیدراڵـــی تێكەڵی ســـكۆتالندایە، كە لەناو بەریتانیادا دەســـیانكەوتووە. نیوەكۆنفیدراڵی سكۆتالندا پارەی خۆی هەیە، هێزی ئاسایشی ناوخۆیی هەیە، جۆرێك لەسیاسەتی دەرەكی بـــەرەو ئەوەیـــە بەتەمـــای ئێســـتا و هەیـــە

ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەنگاو بنێت. پرۆژەكـــەی خەلیـــل زاد "كۆنفیدراڵیەتی

كوردستان – فیدراڵیەتی عێراق"خەلیـــل زاد لەوتارێكی توێژیاری خۆیدا كە پێشكەشـــی ناوەندی خوێندنەوە نێونەتەوەیی و ســـتراتیژییەكان و دەزگای دیپلۆماسی ئەو واڵتـــەی كـــردووە، بیروبۆچونەكانـــی خـــۆی ســـەبارەت بەدەرخســـتنی عێراق لەم قەیرانە

تازەیەی خســـتۆتەڕوو. ئـــەو پێوایە تەنگژەی ئەمســـاڵی عێـــراق لەتەنگژەی ســـااڵنی 2006 – 2008 قوڵتـــرە. هەروەهـــا باســـی لـــەوەش كردووە، كـــە جاران ئەمەریكا باری دارایی و ســـەربازی ئەو تەنگژەیـــەی لەكۆڵ گرتبوون، ئەمـــە لەكاتێكدایـــە ئەمجارەیان بەراشـــكاوی واشـــنتۆن رایگەیاندووە، كە بەهیچ شێوەیەك نایـــەوێ راســـتەوخۆ چ لـــەرووی داراییـــەوە بەشـــداری ســـەربازییەوە لـــەرووی چ و لەچارەســـەركردنی تەنگـــژە نوێیەكەی عێراق خـــودی بـــۆ مەســـەلەكە كەوابـــوو بـــكات. عێراقییـــەكان دەمێنێتـــەوە. بـــەاڵم ئەمەریـــكا دەیەوێ لەرووی دیپلۆماســـی و ئاسمانییەوە هـــاوكاری هێزە عێراقییەكان بكات. ئەمەشـــی كوردســـتاندا لەرووداوەكانـــی بەكـــردەوە ئەنجامداوە. ئەگەر بەمشێوەیە بێت و كارەكە حەوالەی خـــودی عێراقییـــەكان بكرێت، ئەوە پێشـــبینی جەنگێكـــی ناوخۆیـــی درێژخایـــەن دەكرێت. ئەوســـا شـــارەكان دەستاودەســـت دەكرێن، بەاڵم جەنگێكی ناوخۆیی درێژخایەن

و خوێنڕیژییەكی بێسود درێژە دەكێشێت. ناوبـــراو پێیوایـــە بەالداخســـتنی تەنگژەی ناوخۆیی عێراق لەســـێ رێگـــەوە دێتەكایەوە. یەكەم، دەبێ یەكێك لەگروپەكان كە بەزۆری زەبروزەنگـــی لەرێـــی نفوســـیان زۆرتریـــن سەربازییەوە بەســـەر تێكڕای گروپەكانیتردا زاڵببێت و شـــەڕەكە یەكالییبكاتەوە. لەعێراق شـــیعەكان زۆرترین نفوســـیان هەیـــە، بەاڵم بەگوێـــرەی ئەزموونی مێـــژوو جاری واهەیە رێـــژەی زۆری نفـــوس بـــۆ یەكالكردنـــەوەی تەنگـــژەكان بەس نییە. ئەگـــەر ئەم رێكارەش لەرێگـــەی پێویســـتە ئـــەوە ســـەربگرێت، كوشتوبڕێكی زۆر و خوێنڕشتنێكی بێپایانەوە بێتەدی، كە ئەمڕۆ هیچ الیەنێك چارەسەرێكی وای پێ قبوڵ ناكرێت. دووەم، ئەم رێكارەیش بریتییە لەپارچەكردنی عێراق. ئەمە لەكاتێكدایە نە شیعەكان حەزیان لەوەیە دەسەاڵت لەگەڵ سوننە دابەشبكەن و نە سوننەش ئامادەگییەكی وایان تێدایە. هەردووالیان دەیانەوێ بەســـەر عێراقـــدا نشـــینەكانی عـــەرەب ســـەرزەمینە زاڵببـــن. كوردەكانیش رەوشـــێكی جیاوازیان هەیە و هەم شیعەكان و هەم سوننەكان چیتر بەتەنـــگ مانەوەیان لەگەڵ عێـــراق نین، تەنها كەركوك كێشـــەی لەســـەرە و بەمدواییانەش داعـــش پەالمـــاری ناوچە كێشەلەســـەرەكانی

نێوان عەرەب و كوردی داوە. ئەگەر هەردووال پڕكێشـــی ئەوە بكەن، كە بەشـــەڕ ناوچەكانی یەكتـــر داگیربكەن، ئەوە تەنها پێشبینی جەنگێكی ناوخۆیی درێژخایەنی لێدەكرێت. رەنگبێ لەنیهایەتی شـــەڕێكی وادا

12 ژماره 243 2014/8/16

سياسەت

ئەو كۆنفیدراڵیەی بۆ كورد پێشنیاركراوە، هاوشێوەی كۆنفیدراڵی تێكەڵی سكۆتالندایە،

كە لەناو نیوە كۆنفیدراڵی بەریتانیادا

دەستیانكەوتووە

كورد هەرگیز بە هەمان رێكەوتنی بەر لە 9ی حوزەیران ناچێتەوە ناو حكومەتی تازەی عێراقەوە

ئەمە لەرێی گۆڕینی دەســـتوورەوە بەدیدێت. ئەمەش تەنها لەرێی نەهێشتنی ناوەندگەرایی سەخت و دابەشـــكردنی یەكسانی دەسەاڵت،

ئاسایش و سەرمایەوە دەستەبەردەبێت. تێچوەكانی رێكاری ســـێیەم گرانە بەاڵم

مەحاڵ نییەناوبـــراو لەدرێـــژەی بابەتەكەیـــدا دەڵێـــت بێگومان پیادەكردنی رێكاری ســـێیەم ئاسان نییـــە، دیاریشـــە گەلێك ســـەختە و تێچویەكی مایـــەی ئـــەوەی بـــەاڵم هەیـــە. زۆریشـــی دڵخۆشـــییە كـــە ئەم رێـــكارە مەحـــاڵ نییە و زەمینەكانـــی پێكهێنانـــی لەنـــاو عێـــراق هەیە. رێـــكاری ئەمجـــارە نابـــێ تەنهـــا پێداگرتنەوە لەســـەر چارەســـەری فیدراڵیەت بێـــت، بەڵكو كـــوردەكان بـــۆ فیدراڵیەتـــە ئـــەم پێویســـتە بەرفروان بكرێـــت، تەنانەت بكرێت بەجۆرێك لەكۆنفیدراڵیـــەت. بۆیە پێویســـتە دەســـەاڵتی ناوەنـــدی تەنها هەندێك ســـەاڵحیەتی رەمزی بەدەســـتەوە بمێنێت و تێكڕای دەسەاڵتەكانی تر بەهەرێمەكان و پارێزگاكان بدرێت. جگەلە پرســـی كورد كە خۆی پێویستی بەدەسەاڵتی زیاتر هەیە، چونكە ئەمەیان لەجیابوونەوەیان باشـــترە، ئەوە بنەماكانـــی فیدراڵەت ئەمانەی لێدەكەوێتـــەوە و كلیلی ئـــەم پرۆژەیەش دوو شـــتە: 1. دابەشكردنی دەســـەاڵت بەئامانجی ئاراســـتەگیری دەســـەاڵت لەناوەنـــدەوە بـــۆ هەرێمـــەكان نـــەك بەپێچەوانـــەوە. 2. دەبـــێ دابەشكردنەوەی دەسەاڵت لەناوەند بەجۆرێك بێت كـــە پێـــش لەبااڵدەســـتبوونی كەســـێكی سەرودەسەاڵتی وەكو نوری مالیكی بگرێت.

هەردووال ســـەرەنجام بەو ئەنجامە بگەن، كە بە شەڕ ناتوانن یەكتر بسڕنەوە، ئەوسا دەبێ بێـــن و لەســـەر مێز لەگـــەڵ یەكتر دابنیشـــن. لەحاڵەتێكی وادا ئەگەری ئەوە هەیە هەردووال خۆیانـــدا لەنێـــوان ناوچەكـــە و رێككـــەون بەشـــبكەن، وەكـــو ئـــەوەی لەیۆگۆســـالڤیا و ســـوداندا هاتۆتەكایەوە. ئەمـــە لەكاتێكدایە كە عێراق سێ پێكهاتەی لێكدابڕاوی نییە و گەلێك شـــار و شـــارۆچكەی تێكەڵی سوننە و شیعە

هەن و یەكالكردنەوەیان گەلێك ئەستەمە.سێیەم و رەنگبێ ماقوڵترین بژێرەش بێت، ئەوەیە كە ئێســـتا حكومەتـــی ئۆباما كاری بۆ دەكات. واتە ئەو پرۆژەیەی واشـــنتۆن كاری لەسەر دەكات بۆ ئەوەی كوردەكان، شیعەكان و ســـوننە میانـــەڕەوەكان پێكـــەوە حكومەتی هاوبەش پێكبهێنن و بەهاوبەشـــی بەرەنگاری تیـــرۆری داعـــش ببنـــەوە. ئـــەم چارەســـەرە ئێســـتا لەوانیتر گونجاوتر دەنوێنێت. هەڵبەت كێشـــەكە بەپێكەوەنانی حكومەتـــی یەكڕیزی نیشـــتمانی بەتەنها چارەســـەر ناكرێت. بەڵكو گروپـــە پەراوێزەكانـــی عێـــراق )كـــوردەكان، پارێزگاكانـــی شـــیعەكانی و ســـوننەكان خـــواروو( پییانوایە ناوەندگەرایی سیاســـەت لەبەغـــدا بەركەناری كـــردوون. بۆیـــە داوای ئەوە دەكەن كۆتایی بەناوەندگەرایی بهێنرێت و دەســـەاڵت بەشێوەیەكی یەكســـان لەنێوان دابـــەش پارێـــزگاكان و هەرێـــم و بەغـــداد بكرێتـــەوە. بـــەاڵم بەدیهێنانی ئەمە پێویســـتی بەگۆڕنـــكاری ریشـــەیی لەپێكهاتـــی ئیـــداری، سیاســـی، ســـەربازی و ئابووری واڵت هەیە،

سەرەولێژكردنەوەی دەسەاڵت لەپایتەختی لەپـــارەوە هەرێمـــەكان بـــۆ فیدراڵیـــەوە دەبـــێ ناوەنـــد دەوڵەتـــی دەســـپێدەكات. تەنهـــا بەقـــەد ئەركەكانـــی خۆی ســـەرمایەی هایدرۆكاربۆنەكان پاشەكەوت بكات، تێكڕای داهاتـــەكان دەبێ بگەرێتەوە بـــۆ هەرێمەكان. هەروەهـــا وا باشـــترە لەمـــەودوا سیاســـەتی هەناردەكردنـــی و پااڵوتـــن دەرهێنـــان، بەهەرێمـــەكان هایدرۆكاربۆنـــەكان بســـپێردرێتەوە. دەبێ تەنهـــا هەندێك ئەركی تایبەت لەحەوزی دەسەاڵتی بەغدا بمێنێتەوە. بـــۆ نمونـــە بەڕێوەبردنـــی تۆڕەكانـــی كارەبا، ســـەرچاوەكانی ئاو و سیاســـەتی كشتوكاڵی لەدەســـت بەغدا بمێنێتەوە. لەوالش سیاسەتی فێـــركاری، كار، نیشـــتەجێكردن و تـــاد دەبێ لەحەوزی دەســـەاڵتی هەرێمەكاندا بێت. دەبێ بودجەیەك لەناوەندەوە بۆ هەرێمەكان رەوانە بكرێت بۆ ئەوەی بتوانن كاروباری ئاسایشی

خۆیان دابین بكەن. ســـەبارەت بەكوردەكانیـــش ئـــەوە ئێســـتا داوای جیابوونـــەوە دەكـــەن و زۆربـــەی ئەو دەســـەاڵتانەیان هەیە كـــە دەوڵەتێك هەیەتی. فیدراڵـــی بۆیـــە واباشـــترە ســـەاڵحیەتەكانی لەهەرێمی كوردســـتان بۆ ئاستی كۆنفیدراڵی بەرزبكرێتـــەوە. واتـــە سیاســـەتی دەرەوەیان و نـــاوەوە ئاسیاشـــی هێزەكانـــی هەبێـــت، دەرەوەیـــان هەبێـــت و لـــەرووی سیاســـەتی دەســـەاڵتی خـــاوەن وزەشـــەوە و دارایـــی تەواوبـــن، بـــەاڵم بەفەرمـــی لەگـــەڵ عێـــراق بمێننـــەوە. ئەمەیـــان لەوە باشـــترە كە عێراق پارچەبكرێت. هەروەها لەمەڕ مادەی 140یش پێویســـتە لەگـــەڵ كابینەی نوێ خشـــتەیەكی زەمەنی 4 – 6 مانگە دیاری بكرێت بۆ ئەوەی چارەنوســـی ئەو ناوچانـــە یەكالیی بكرێتەوە، چونكـــە ئێســـتا بەكـــردەوە بەشـــێكی زۆری

ناوچەكان بەدەست خودی كوردەكانەوەیە.

ژماره 243 2014/8/16 13

سياسەت

سه روه ر ساڵه یی

"جینۆساید پڕۆسه ی راگه یاندنی ده وڵه ت خێراتر ده كات"

"كورد به باشی ته به نی كه یسی جینۆسایدی نه كردووه "

داوا ده كرێت جینۆساید بكرێته فاكته رێك بۆ راكێشانی سۆزی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی و به هێزكردنی پێگه ی كورد له كایه ی نێوده وڵه تی

كورد چوار كەیس و بڕیاری دادگای بااڵی تاوانه كانی عێراقی لەبارەی جینۆسایدەوە لەبەردەستە و دەتوانێ پشتیان پێببه ستێت

ژماره 243 2014/8/16 13

14 ژماره 243 2014/8/16

سياسەت

عێراقیش قه ره بووی كه سوكاری ئه نفالكراوان نه كراوه ته وه، كه كه یسه كه یان له الیه ن دادگای

عێراقییه وه به جینۆساید ناسێنراوه ".الی خۆیه وه د. ڤااڵ فه رید، پسپۆڕی یاسایی و سه رۆكی لیژنه ی یاسایی په رله مانی هه رێمی كوردستان، بۆچوونی وایه ئه وه ی روویداوه كاره ســــاتێكی مرۆییه و ده چێته خانه ی تاوانه نێوده وڵه تییه كان، به اڵم وه ك خۆی باسیده كات یه كالكردنــــه وه و هه لســــه نگاندنی تاوانــــه كان دادگایــــه . كاری نێوده وڵه تــــی تاوانــــی وه ك ئــــه و ئاماژه بــــه وه ده دات كــــه په رله مان چه ند لیژنه یه كــــی پێكهێناوه بۆ هه ڵســــه نگاندنی ئه و تاوانانه ی به رامبه ر به ئێزیدییه كانی شه نگال و ده وروبه ری ئه نجامدراون و ئه و لیژنانه ش كار

بۆ به دۆكیۆمێنتكردنی ئه و تاوانانه ده كه ن.هه رچه نــــده د. محه مــــه د بازیانــــی پێیوایــــه پرسی به كارهێنانی جینۆساید وه ك فاكته رێك بۆ به هێزكردنی پێگه ی كورد پرســــێكی قوڵه و پێویستی به توێژینه وه ی ورد هه یه، كه له الیه ن لیژنه یه كــــی پســــپۆڕه وه ئه نجامبدرێــــت. به اڵم به وتــــه ی ناوبراو ده كرێت ئه و پرســــه بكرێت

ئــــه وه ی بــــه اڵم بناســــرێنرێت. به جینۆســــاید گرنگــــه و بابه تی ئه م راپۆرته رۆژنامه وانییه ی ســــڤیله ، ئه وه یه ئایــــا تاچه ند كــــورد ده توانێت وه ك كــــراون به رامبــــه ری تاوانانــــه ی ئــــه و فاكته رێــــك بــــۆ به هێزكردنــــی پێگــــه ی خــــۆی له كایه نێوده وڵه تییه كان و راكێشــــانی ســــۆزی

كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بۆخۆی بقۆزێته وه؟ به بڕوای "دكتۆر چواس حه سه ن" پسپۆڕی یاســــای نێوده وڵه تــــی و مامۆســــتا له زانكــــۆی سه اڵحه ددین، ئه وه ی به رامبه ر به ئێزیدییه كانی شه نگال كرا له الیه ن داعشه وه ده چێته خانه ی جینۆسایده وه ، چونكه وه ك ئه و ده ڵێت "یه كێك له مه رجه كانــــی جینۆســــاید ئه وه یــــه خه ڵكێــــك له نــــاو ببرێت له ســــه ر ئــــه وه ی ســــه ر به تائیفه دیاریكــــراون، نه ته وه یه كــــی و مه زهــــه ب و یاخــــود بخرێنــــە بارودۆخێكه وه كه مه ترســــی له ناوچوونیان له سه ر بێت، له چیای شه نگالیش چه كدارانــــی له الیــــه ن كــــه س هــــه زار 100ئــــه وه ی بــــێ گه مارۆدرابــــوون، داعشــــه وه هیــــچ پێداویســــتییه كیان پێبێــــت، ئه گه ر داعش مه به ستی جینۆسایدكردنی ئه وان نه بووایه ، با رێڕه وێكی مرۆیی بۆیان بكردایه وه بۆ ئه وه ی ده رباز بن. كه واته ئه مه مه به ستی جینۆسایدی

له پشته ".به وته ی ناوبراو داوای هه ڕه شه ی كوشتنی داعــــش له ئێزدییــــه كان له به رامبــــه ر نه بوونیان به موســــڵمان یه كێكــــی دیكه یــــه له جۆره كانــــی جینۆســــاید، "ئــــه وان ده یانه وێت ئــــه و تائیفه یه چ به كوشــــتن بێــــت یــــان به گۆڕینــــی ئاین بێت له ناوببــــه ن، ئه وه ش جینۆســــایده و مشــــتومڕ

هه ڵناگرێت".له یاســــای پســــپۆڕ بازیانــــی محه مــــه د د. لیژنه یه كــــی "پێویســــته ده ڵێــــت نێوده وڵه تــــی پسپۆڕ كاری به جینۆسایدناساندنی تاوانه كان ئه ناجمبــــدات، بــــه اڵم به داخــــه وه تائێســــتا ئه و لیژنه یــــه نه له ناوخۆی هه رێمی كوردســــتان و نه له ده ره وه پێكنه هاتووه ، تائێســــتا تاوانه كانی ئه نفالكردن و كیمیابــــاران و كۆڕه وی ملیۆنی گه لــــی كوردســــتان لــــه ڕووی نێوده وڵه تییه وه

به جینۆساید نه ناسێنراون".ئــــه و هه ریه كــــه له حكومه ت و یاساناســــان له هه رێــــم مــــرۆڤ مافــــی چاالكوانانــــی و به به رپرســــیار ده زانێت له وه ی نه توانراوه كار بۆ به نێوده وڵه تیكردنی كه یسه كانی جینۆسایدی گه لی كوردســــتان بكرێت. له مباره یه وه ده ڵێت "ئێمه تائێســــتا نه ك كۆمه ڵكــــوژی ئێزیدییه كان به ڵكو پرسه كانی تریشمان ساغنه كردووه ته وه ، نه مانتوانیوه له دادگای نێوده وڵه تی ئه و تاوانانه بناســــێنین، ئه مه ش مانای وایه ئێمه به باشــــی ته به نی كه یسه كه مان نه كردووه ، ته نانه ت له ناو

چه نــــد به عــــس حكومه تــــی لەابــــردوودا جارێك تاوانی جینۆســــایدی به رامبه ر به گه لی كــــورد له باشــــووری كوردســــتان ئه نجامداوه ، له ئێستاشــــدا گروپێكــــی تیرۆریســــتی كه خۆی به ده وڵه تی ئیسالمی ناودەبات، له ڕێی كوشتنی به كۆمه ڵــــی كوردانی ئێزیدییــــه وه هه مان تاوان به رامبــــه ر به كــــورد له م به شــــه ی كوردســــتان ئه نجام ده داتەوە. ئه گه رچی پسپۆڕانی یاسایی كۆمه ڵكوژییه كانــــی ئــــه وه ی له ســــه ر كۆكــــن داعــــش له ناوچه كانی شــــه نگال و ده وروبه ری به شێكە له جینۆساید، له هه مان كاتدا به پێویست ده زانرێــــت ئه و كه یســــه و كه یســــه كانی تری جینۆســــایدی گه لــــی كــــورد بكرێنــــه ئامراز و فاكته رێــــك بــــۆ به هێزكردنی پێگــــه ی هه رێمی

كوردستان له كایه نێوده وڵه تییه كاندا.جینۆساید چییه ؟

به پێــــی ئــــه و پێوه رانــــه ی كه رێككه وتننامــــه جیهانییــــه كان بــــۆ جینۆســــایدیان داڕشــــتووه ، ده كرێــــت ئــــه و ده ســــته واژه یه به هــــه ر كردارو تاوانێــــك بگوترێت كه له ســــه ر بنه مای نه ته وه ، ره گه زو ئاین به رامبه ر به گروپێكی دیاریكراوی خه ڵك ئه نجامده درێن به نیازی كوشــــتن، زیان گه یاندنی جه سته یی و ده روونی، زیانگه یاندن به بــــاری گــــوزه ران به مه به ســــتی له ناوبــــردن، ســــه پاندنی ئــــه و رێوشــــوێنانه ی ده بنــــه هۆی رێگرتن له له دایكبوون و گواستنه وه ی به زۆری

مندااڵن له گروپێكه وه بۆ گروپێكی تر.یــــان ده توانیــــن بڵێیــــن ئــــه و ده ســــته واژه یه بــــۆ كردارێــــك لــــه و كردارانــــه به كاردێــــت، كه له په یڕه وی رۆمای دادگای تاوانی نێوده وڵه تی باسكراون، كه له ســــاڵی 1998 ده رچووه ، واتا هه موو ئه و كردارانــــه ده گرێته وه ، كه به نیازی له ناوبردنی گشــــتی یاخود رێژه یــــی گروپێكی

ره گه زیی، نه ته وه یی، ئاینی ئه نجام ده درێن.ئه گه رچی له دوای ساڵی 2003 دادگای بااڵی تاوانه كانی عێراق ئه و تاوانانه ی به جینۆســــاید ئه ژماركــــرد، كه له الیه ن حكومه تی به عســــه وه به رامبه ر به كورد ئه نجامدران، وه ك تاوانه كانی ئه نفال و كیمیاباران، به اڵم تائێستا ئه و تاوانانه لــــه ڕووی نێوده وڵه تییــــه وه نه خراونه ته خانه ی جینۆســــایده وه. ئه گه رچی تائێســــتا ژماره یه ك واڵتــــی جیهــــان به شــــێوه یه كی تاكالیه نانه ئه و

تاوانانه یان به جینۆساید ناساندووه .له كاتێكیشــــدا تائێســــتا تاوانه كانــــی ئه نفــــال و ئه نفالــــی بارزانییــــه كان و كیمیابارانكردنــــی ناوچه كانــــی كوردســــتان له الیه ن دامــــه زراوه نێوده وڵه تییه كانه وه به جینۆســــاید نه ناســــراوه ، چه نــــد و كوردســــتان هه رێمــــی په رله مانــــی دامه زراوه یه كــــی تــــر له هه وڵــــدان بــــۆ ئــــه وه ی به ئێزیدییــــه كان به رامبــــه ر داعــــش تاوانــــی

ژماره 243 2014/8/16 15

كەیسی )جینۆسایدی شەنگال(یش هاتە سەر چوار كەیسەكەی تری جینۆسایدی كورد

سياسەت

به فاكته رێك بۆ به هێزكردنی پێگه ی كورد.ئــــه م قســــانه له كاتێكدایــــه دادگای تاوانــــی نێوده وڵه تــــی كــــه باره گاكه ی له شــــاری الهایه له واڵتی هۆڵه ندا و به پێی په یڕه ونامه ی رۆمای ســــاڵی 1998 كارده كات، ده ســــه اڵتی بینینــــی كه یسه كانی جینۆسایدی هه یه ، ئه و دادگایه ش

له ساڵی 2002 ده ستبه كاربووه .ئــــه و بوونــــی چــــواس دكتــــۆر به بــــڕوای دادگایــــه مانای ئه وه یه كۆمه ڵگه ی نێوده وڵه تی به رپرسیاری پاراســــتنی هه رێمی كوردستانی له ئه ســــتۆیه ، هه روه ها ده ڵێت "به اڵم ده كه وێته ســــه ر زیره كی و وریایی ده ســــه اڵتی سیاسی هه رێــــم و كۆمه ڵگــــه ی كــــوردی، كــــه چــــۆن بتوانیــــن ئــــه و كه یســــه بكه یــــن به كه یســــێكی یاســــایی و له ڕووی دیبلۆماسییه وه زۆرترین نــــه ك ســــودبینینێكی لــــێ ببینیــــن، ســــوودی هه لپه رســــتی نامرۆڤانه ، به ڵكو ســــوودبینینێك بــــۆ به ده ســــتهێنانی مافه كانمــــان و رێگرتــــن

له دووباره بوونه وه ی".به بۆچوونــــی ئــــه و مامۆســــتایه ی زانكــــۆی ســــه اڵحه ددین باشــــترین رێگه بۆ پاراســــتنی

كورد له مه ترسی به جینۆســــایدكردنی، ئه وه یه كه كیانێكی تایبه ت به خۆی هه بێت له شــــێوه ی مه به ســــتیانه واڵتانه شــــی ئــــه و ده وڵــــه ت، خۆرهه اڵتــــی ناوه ڕاســــت به ره و ســــه قامگیری بچێــــت، ئه مــــڕۆ گه یشــــتوونه ته ئــــه و بڕوایه ی ده وڵه تی كوردی ئه و ســــه قامگیرییه دروســــت

ده كات.یاســــایی لیژنــــه ی ســــه رۆكی هه رچــــی په رله مانــــه پێیوایــــه ده بێت ســــه ره تا له رووی یاساییه وه پرســــی جینۆساید یه كالییبكرێته وه و دواتــــر لــــه ڕووی سیاســــییه وه ئه و پرســــه به كاربهێندرێــــت، ئــــه و نموونــــه ده هێنێته وه و ده ڵــــێ "زۆربه ی ئــــه و واڵتانــــه ی رووبه ڕووی جینۆساید بوونه وه توانیویانه وه ك كه یسێكی مرۆڤایه تــــی بــــه كاری بهێنن و رای گشــــتییان وروژانــــدووه و پشــــتگیریكردوون و دواجار دانیپێداناون، ئیسرائیلییه كان كه ئێستا خاوه نی ده وڵه تێكــــی به هێــــز و په یوه ندییه كــــی به هێزن له گــــه ڵ واڵتانی تــــر، تاوانــــی هۆڵۆكۆســــتیان وه ك بنه مایه كــــی بونیادنانــــی ده وڵه ته كه یــــان

به كارهێناوه".

هه روه هــــا ده ڵێت "ئێســــتا كوردیــــش چوار كه یــــس یاخود چــــوار بڕیــــاری دادگای بااڵی تاوانه كانــــی عێراقــــی له به رده ســــته بۆ ئه وه ی پشــــتیان پێببه ســــتێت، ئــــه وه ش دوای ئه وه ی ئابوورییه كــــی به هێزو ئارامی و ســــه قامگیری و په یوه ندییه كــــی دیپلۆماســــی فراوانــــی هه یه ، ده كرێت وه ك بنه مایه كیش پشــــت به كه یســــی

جینۆساید ببه ستێت".به وته ی ڤااڵ پێویسته كورد جینۆساید بكات به یه كێك له و بنه مایانه ی كاریان له سه رده كات بۆ جیابوونه وه و راگه یاندنی ده وڵه ت به وپێیه ی "بەمانــــه وه له چوارچێــــوه ی عێراقــــدا له هه موو

كاتێكدا مەترسی جینۆسایدی لەسەرە".هــــاوكات د. چواس جه خت لــــه وه ده كاته وه كــــه جینۆســــاید به ته نها به س نییــــه بۆ ئه وه ی كورد ســــه ربه خۆیی رابگه یه نێــــت، بەڵكو وه ك ئــــه و ده ڵێــــت "كۆمه ڵێك فاكتــــه ری ناوخۆیی و نێوده وڵه تی هه یه ، كه پێویسته فه راهه م بكرێن، به فه راهــــه م بوونــــی ئه و فاكته رانه ش پرســــیی جینۆســــاید پڕۆســــه ی راگه یاندنــــی ده وڵه ت و

سه ربه خۆیی خێراتر ده كات".

16 ژماره 243 2014/8/16

پیالنی چۆڵكردنی شەنگالسیاسەتی چۆڵكردنی شەنگال لە كوردە ئێزدییەكان

ئێزدییەكان لەناو یارییەكی ترسناكدا دەبرێن و دەهێنرێن

سياسەت

16 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 17

حكومەتی هەرێم هێشتا پەشۆكاوی زەبرەكەی شەنگال بەرینەداوە،

بۆیە پالن و پرۆژەیەكی هاندەرانەی نییە

ئێزیدیەكان لەئەدەبیاتی خۆیاندا بەم پاكتاوی

نەژادییە دەڵێن "فەرمان" و لەمێژووی خۆیاندا دەڵێن 72 فەرمانیان بەسەر هاتووە، واتە 72جار كوشتار كراون

ئەوەی لە شەنگال روودەدات بەپێی

هەموو رێسا و پێوەرە جیهانیەكان جینۆسایدە

سياسەت

ژماره 243 2014/8/16 17

18 ژماره 243 2014/8/16

سياسەت

دەكرێ ئەم جینۆسایدەی ئێزیدیەكان بەگەورەترین كارەساتی ئەم سەدەیە لەقەڵەم بدرێت

دەیـــان هـــەزار هاواڵتـــی كـــوردی ئێـــزدی لەشـــەنگال و ناحیە و گوندەكانی دەوروبەری هەڵكەنراون. هەروەها دەیان هەزار لەهاواڵتیە ئێزدییـــەكان لەخۆرئـــاوای كوردســـتان گلیان خواردۆتـــەوە. چەنـــد هەزارێكیشـــیان بـــەرەو هەزاریشـــیان چەندیـــن و دەڕۆن توركیـــا گەیشـــتونەتەوە هەرێمی كوردســـتان و بەناو كـــردوە. باڵوەیـــان شـــار و شـــارۆچكەكاندا جگەلەمە دەیان هەزاریتریشیان لەسەر چیاكانی شەنگال گیریان خواردوە و پێدەچێ بەرەبەرە ئەو بەشـــەش بەدیوی خۆرئاوای كوردستاندا بڕۆن. بەمجۆرە شەنگال كە بەدرێژایی مێژوو یەكێك لەشوێنە جوگرافییەكانی نیشتەجێبونی كوردە، لەهاواڵتیانی رەســـەنی پاكدەكرێتەوە. ئەمەش بەپێی هەموو ئەو رێســـا و پێوەرانەی نەتەوە یەكگرتوەكان و دەزگا پەیوەندیدارەكانی

دایانناوە، جینۆسایدە. تائێســـتا حكومەتـــی هەرێمـــی كوردســـتان پڕۆژەیەكـــی بۆ ئەم پرســـە پێنییـــە. هەروەها هاواڵتیانـــی لەبـــەردەم رێگاكانیـــش هەمـــوو شـــەنگال ئـــەوەی بـــۆ كراوەتـــەوە ئێـــزدی چۆڵبكـــەن. بەتایبـــەت رێگاكانـــی خۆرئـــاوا و باكوری كوردســـتان بەكراوەیـــی هێڵراوەتەوە بۆ ئـــەوەی هاواڵتیانی ئێزدی بەســـەر توركیا و ســـوریادا دەربـــازی واڵتانـــی ئەوروپا ببن! مەترســـییەكەش ئەوەیـــە، بەكرانـــەوەی ئـــەم هاواڵتیانـــی هـــەرەزۆری بەشـــی دەرگایانـــە ئێزیـــدی واڵت بەجێبهێڵـــن. ئەمەیـــش لەرووی دیمۆگرافییەوە بەپاكتاوێكی ترسناك دەزانرێت و دەبێتەهۆی چۆڵبونی كوردســـتان لەبەشێك لەهاواڵتییە رەســـەنەكانی. حكومەتی هەرێمی كوردســـتان هێشـــتا پەشـــۆكاوی زەبرەكـــەی شـــەنگال بەرینەداوە، بۆیە پالن و پرۆژەیەكی هاندەرانەی بـــۆ ئەوە نییـــە هاواڵتیانی ئێزدی لەچەند شـــوێنێكی تامپۆنی یەدەك كۆبكاتەوە، بـــۆ ئـــەوەی لەكاتـــی رزگاركردنـــی شـــەنگال ئاســـانكاریان بۆ بكات، بۆ ئـــەوەی بگەڕێنەوە

سەر زێدی باب و باپیرانیان. جینۆســـاید- پاكتاوی نـــەژادی و نمونەی

شەنگالپاكتـــاوی نەژادی زاراوەیەكە بۆ پرۆســـەی بەزۆرەمـــێ دەركردنـــی هاواڵتیانی رەســـەنی شوێنێكی جوگرافی لەسەر مەسەلەی جیاوازی دینـــی، مەزهەبی، سیاســـی یاخود ســـتراتیژی و ئیعتیباراتـــی ئایدیۆلـــۆژی دێتەكایـــەوە. ئەم پرۆســـەیە لەرێگەی زیندانیكردن، رەشبگیری، كوشـــتار، یاخـــود كۆچی زۆرەملێـــوە لەالیەن گروپێكـــی نەژادییەوە كە زۆرینـــە پێكدەهێنن، لـــەدژی كەمینەیـــەك پیادەدەكرێـــت. گروپـــی

زۆرینـــەی نـــەژادی، دینـــی، مەزهەبـــی یاخود بەســـەر دەســـتگرتن بەئامانجـــی سیاســـی جوگرافیای گروپی كەمینەدا پەالماریان دەدات و بەپرۆسەیەكی پێچاوپێچ هەوڵی دەرپەڕاندنی گروپی كەمینە لەسەر خاكەكەی دەدات. گەلێك جاریش پرۆســـەی پاكتاوی نەژادی كوشتاری گـــەورەی لێدەكەوێتـــەوە، كە گروپـــی زۆرینە لـــەدژی گروپی كەمینـــە پیـــادەی دەكات. ئەم زاراوەیـــە لەدوای ســـاڵی 1990وە دوابەدوای كوشـــتاری رواندا و بۆســـنیا بەشێوەی بەرین

لەسەر ئاستی جیهاندا بەكاردەهێنرێت. 1944وە لەســـاڵی خـــۆی زاراوەیـــە ئـــەم لەالیـــەن جولەكەیەكـــی پۆلۆنیاییـــەوە بەناوی رافاێـــڵ لەمكین نێردەی نەتـــەوە یەكگرتوەكان دۆزی بـــۆ نۆرینبـــەرگ دادگاكانـــی لەكاتـــی هۆڵۆكۆســـت بەكارهێنراوە. ئەو ئەم وشەیەی لەپێكەوەنوساندنی دوو وشەی التینی "جینۆس" بەواتـــای نەژاد، رەســـەن، تۆرەمە و وشـــەی "ســـیدیۆم"ی فەرەنســـایی بەواتـــای كوشـــتار و لەناوبـــردن داهێنـــاوە. كاتێـــك لەناوبراویان پرسیوە چۆن توانیویەتی ئەم وشەیە دابهێنێ؟ لەوەاڵمـــدا گوتویەتی "گەلێكـــم بیر لێكردەوە و بـــۆم دەركـــەوت ئامانجی بكـــەرەكان قڕكردن ســـەرەتا قوربانییەكانـــە. دوابڕینـــەوەی و ئەرمەنەكان ئەمەیان بەســـەرهاتووە، پاشـــان هیتلەر دەســـتیپێكردوە و ئەوەتا ئەنجامەكانی دیـــارن". ســـاڵی 1944 وەقفـــی نێونەتەوەیـــی كارنگـــی كتێبەكـــەی رافاێڵـــی چاپكـــرد و ئەمە دەنگدانەوەیەكـــی جیهانـــدا لەسەرانســـەری بێســـنوری هەبـــووە. دوابـــەدوای ئـــەوە ئـــەم وشەیە بەفەرمی تۆماركراوە و گەلێك پێناسە و رەهەنـــدی حقوقـــی بۆ دانـــراوە و لەدادگای نێونەتەوەیی تاوانەكان بەتایبەت لەگرێبەستی رۆما لەبەندی شەشەمدا ئاوا پێناسەی پاكتاوی

نەژادی كراوە: پاكتاوی نەژادی بریتیە لەجێبەجێكردنی ئەو

رەفتارانەی بۆ بەمەبەســـتی لەناوبردنی تێكڕا یاخود نیوەی میللەتێك، قەومێك، گروپێكی دینی یان مەزهەبـــی پیادەدەكرێت. ئەو رەفتارانەش ئەمانەن: 1. كوشـــتنی ئەندامانـــی گروپێك. 2. زیانی جیددی زیهنی و فیزیكیان پێبگەیەنرێـت. 3. سەپاندنی هەلومەرجێكی ژیانی وا كە زیانی شـــێلگیر بەشـــێوەی ژیان و فیزیكی ئەندامانی گروپەكـــە بگەیەنێــــت. 4. پێشـــگرتن لەزاوزێی سروشتی گروپەكە. 5. لێسەندنەوەی وەچەی گروپەكـــە و پێدانیـــان بەگروپێكـــی دیكـــە و .. تـــاد. هەروەهـــا بەپێی نۆرمەكانی گرێبەســـتی قەاڵچۆكردنی پاكتاوی نەژادی ئەگەر لەحەوت كەس زیاتری گروپێكی نـــەژادی، دینی یاخود جینۆســـایدی ئـــەوە لەناوببرێـــن، مەزهەبـــی

پێدەگوترێت. ئێستا ئەگەر بەپێی ئەم پێناسەیەی سەرەوە بێینەوە و بەراوردی دۆخی شەنگال بكەین، ئەوە بێ ئەمـــالوال رووبەڕووی تابلۆیەك دەبینەوە، كە پێناسە و رێساكانی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ جینۆساید بەشێوەیەكی تێروپڕ دەیگرێتەوە. كوردانی ئێزدی لەرووی نەتەوەییەوە كوردن، لـــەرووی دینییەوە موســـڵمان نین و ئێزدین و لەرووی جوگرافییەوە لەشوێنێك هەڵكەوتوون، كە لەچەند الیەكەوە بەگروپی عەرەبی ســـوننە گەمارۆدراون. ئێزدییەكان لەمێژووی خۆیاندا چەندینجـــار رووبەڕووی كوشـــتار و پاكتاوی نەژادی بوونەتەوە و لەئەدەبیاتی خۆیاندا بەم پاكتاوی نەژادییـــە دەڵێن "فەرمان". لەمێژووی خۆیـــان دەڵێن 72 فەرمانیان بەســـەر هاتووە، واتـــە 72جـــار كوشـــتار كـــراون. ئەمـــڕۆ تاقە شـــوینی جوگرافی بەشـــێوەی چڕوپڕ هاواڵتی كـــوردی ئێـــزدی تێـــدا مابێتەوە، تەنهـــا چیای لەتوركیـــا، ئێزدییـــەكان ئەگەرنـــا شـــەنگالە. گورجســـتان و لەئەرمەنســـتان لەســـوریا، بـــەزۆری بەرەو روســـیا، ئەوروپا و ئەمەریكا و ئۆســـترالیا كۆچیانكردوە. ئەگەر بێتو چیای

بەشی سیاسەت

ژماره 243 2014/8/16 19

دەشێ رووداوەكەی شەنگال بەگەورەترین كارەساتی ئەم سەدەیەی

لەقەڵەم بدەین

چەندالیەنێك دەیانەوێ بۆ بەرژەوەندی حزبی موزایەدە بەكارەساتی

شەنگالەوە بكەن، گەر ئەمە بكرێتە پێخۆری سیاسەتی حیزبی، ئەوا لەكوشتارەكەی داعش

كەمتر نییە

پارتی دەیەوێ لەو فشارە كەمبكاتەوە كە پەكەكە

و یەكێتی لەشەڕی میدیایی خۆیاندا

ئاڕاستەی دەكەن گوایە شەنگالی فرۆشتووە

پەكەكە بەهەموو توانای خۆیەوە دەیەوێ وا

نیشان بدات تەنیا ئەوان بەرگری لەئێزدییەكان

دەكەن

سياسەت

شەنگال لەدواهەمین پاشماوەكانی ئێزدییەكان بەگەورەتریـــن دەشـــێ ئـــەوە پاكبكرێتـــەوە،

كارەساتی ئەم سەدەیەی لەقەڵەمبدەین. ئەركەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان

پێـــش كوردســـتان هەرێمـــی حكومەتـــی هەموو الیەك لەوە بەرپرســـیارە، كە بەســـەر ئێزدییـــەكان هاتـــووە. پێـــش هەمـــوو شـــتێك پێویســـتە هەمو زەمینەكان بـــۆ رزگاركردنی شـــەنگال و دەوروبـــەری فەراهـــەم بكرێـــت. گرنگترن ئەركی ئەم ساتەوەختە رزگاركردنی شـــەنگال و دەوروبەریەتـــی. ئەمە پێویســـتی بەچەنـــد فاكتەرێـــك هەیـــە وەكو: پشـــتیوانی ســـەربازی زلهێـــزەكان، پشـــتیوانی سیاســـی و دیپلۆماســـی، كاركـــردن بـــۆ ئـــەوەی ئـــەم كوشـــتارە بەفەرمی بەجینۆســـاید بناســـرێت، نەتـــەوە هـــاوكاری دەســـتەبەركردنی یەكگرتـــوەكان و تەنانەت بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش لەمەڕ دۆزی شەنگال و لەكۆتاییشدا گێڕانەوەی هاواڵتیانی ئێزدی بۆ زێدی خۆیان و دەســـتەبەركردن و فەراهەمكردنـــی تێكڕای ئـــەو پێداویســـتیانەی ژیانێكـــی بەكەرامەتیان بۆ دابینـــدەكات. پێویســـتە حكومەتی هەرێمی كوردســـتان پێش هەموشتێك بەرپرسیارێتییە مێژوییەكانـــی خۆی بناســـێ و پێش بەكۆچی بەكۆمەڵی هاواڵتیانی ئێزدی بەرەو هەندەران بگرێت. كارەســـاتی دووەم دوای داگیركردنی

شەنگال كۆچی بەكۆمەڵە. هەروەها هەست بەوە دەكرێ چەندالیەنێك دەیانەوێ موزایەدە بەكوشـــتار و كارەســـاتی شـــەنگالەوە بكـــەن و بیكـــەن بەهۆكارێك بۆ بەرژەوەندییـــە حیزبییەكانـــی خۆیـــان. ئەگەر بێتـــو دۆزی ئێزدییـــەكان بكرێتـــە پێخـــۆر بۆ سیاســـەتی حیزبی، ئـــەوە بەدڵنیاییـــەوە ئەمە لەكوشـــتارەكەی داعـــش كەمتـــر نییە. ئێســـتا بەفەرمـــی كێشمەكێشـــێك لەنێـــوان پەكەكـــە، پارتـــی و یەكێتی لەســـەر ئێزدییـــەكان هەیە.

پارتـــی دەیەوێ لـــەو فشـــارە كەمبكاتەوە كە پەكەكـــە و یەكێتی لەشـــەڕی میدیایی خۆیاندا ئاڕاستەی دەكەن گوایە شـــەنگالی فرۆشتوە. لەالیەكیش پەكەكـــە بەهەموو توانای خۆیەوە دەیەوێ ئـــەو تابلۆیە وا قڵپبكاتـــەوە كە تەنها ئەوانن بەرگـــری لەئێزدییـــەكان دەكەن. بۆیە بەمافـــی خۆیانـــی دەزانـــن دەســـت بەســـەر شەنگال و دەوروبەریدا بگرن، ئەگەر بۆشیان بكرێت نەهێڵن هێزەكانی هەرێمی كوردســـتان توخنی ئەو ناوچەیە بكەون. پارتیش دەیەوێ بەهەرچ شێوەیەك بووە ئێزدییەكان قەناعەت پێبكات كە بۆ هەرێمی كوردستان بگەڕێنەوە. لـــەوالش پەكەكە لەرۆژئـــاوا بەتەمای ئەوەیە دۆخەكـــە بۆخـــۆی بقۆزێتـــەوە. لـــەم نێوانەدا ئێزدییەكان لەناو یارییەكی ترســـناكدا دەبرێن

و دەهێنرێن. پێویســـتە هەموو الیەك دۆزی ئێزدییەكان بەدۆزی ستراتیژی و نەتەوەیی سەیربكەن و نەیكەنـــە قوربانی لەپێناو ســـودە گروپیەكانی خۆیان. هەروەها لەهەمووشی گرنگتر ئەوەیە، ئەم دۆســـیەیە بكرێتە دۆســـیەی ئەم دەساڵە و بەچـــڕی كاری لەســـەر بكرێـــت. كات كاتی ئەوەیـــە هەموو كورد بەتێكڕای جالیەی خۆی و بەتێكـــڕای تواناكانی لۆبیســـازیی خۆیانەوە شـــەنگال دۆســـیەی بكـــەن ئـــەوە بـــۆ كار بەجینۆساید بناســـرێت. ئەگەر لەم هەنگاوەدا سەركەوتن بەدەستبهێنرێت، ئەوە دەسكەوتە سیاســـی و حقوقیییەكانـــی دوابـــەدوای ئەمە دەستەبەر دەبێت. بۆسنیا سەربەخۆیی خۆی دوای بەفەرمی ناســـینی پاكتاوە نەژادییەكەی دەسخســـتووە. ئەمە نمونەیەكـــی زیندووە بۆ هەرێمـــی كوردســـتان. نابێـــت هەلەكە لەكیس "فرانـــس هەڵوێســـتی لەمـــڕووەوە بچێـــت. تیممەرمانس" بەســـەرەتایەكی بـــاش لەقەڵەم دەدرێت، كە دەڵێـــت "داعش بەبەرنامە هەوڵی

جینۆسایدی ئێزدییەكان دەدات".

20 ژماره 243 2014/8/16

سياسەت

بەشی سیاسەت

کوردســـتان هه رێمـــی ئـــه وه ی دوای رووبه رووی شه ڕی داعش بووه وه، زۆربه ی حیزبه کانی رۆژهه اڵتی کوردســـتان ئاماده یی ده ســـتکه وته کانی پاراســـتنی بـــۆ خۆیـــان له خاکـــی به رگـــری و هه رێـــم حکومه تـــی کوردســـتان راگه یانـــد. لـــه م نێـــوه دا یه کـــه م حیزبی رۆژهه اڵتی کوردســـتان که به شێوه ی فه رمی له الیه ن دامـــوده زگا پەیوه ندیداره کانی حکومه تـــی هه رێمـــه وه داوایلێکـــرا هێزه کانی خۆی بۆ به ره کانی شه ڕ ره وانه بکات، حیزبی دیموکراتـــی کوردســـتانی ئێـــران بـــوو. چه ند هێزێكی پێشمه رگه ی ئه م حیزبه له میحوەری ئۆپه راســـیۆنی دایـــه ده ســـتیان مه خمـــوور ســـه ربازی و بێ ئه وه ی شتێكیان به رکه وێت چه ند گوندێکیان ئازادکرد و پێشڕه ویان كرد، که چـــی زۆری نه خایاند له الیه ن به رپرســـانی پەیوه ندیـــداری حکومه تـــی هه رێمه وه داوایان لێكرا هێزه کانی حیزبـــی دیموکرات به ره کانی

شه ڕ بەجێبهێڵن.سه رچاوه کانی نزیک له حیزبه کوردیه کانی رۆژهەاڵتـــی کوردســـتان به به شـــی فارســـی )بـــی بی ســـی(یان راگه یانـــدووه، کـــه داوای کشـــانه وه ی ئه م هێزانـــه له الیـــه ن حکومه تی هه رێمـــی کوردســـتانه وه بـــۆ دوو هـــۆکاری ئێـــران گوشـــاری ده گه ڕێتـــه وه : ســـه ره کی )له ســـه ر داوای قاســـم ســـلێمانی فه رمانده ی سوپای قودس( و ده ســـتپێکی هێرشی هێزی هه وایـــی ئه مریکا بۆ ســـه ر هێزه کانی داعش. هـــه ر بۆیـــه حکومه تی هه رێم به مه ســـڵه حه تی

زانیوه حه ساســـیه تی ئێرانی بـــه دواوه نه بێ، ویڕای سوپاس بۆ حیزبی دیموکرات، رێگری بکات له به شداریکردنی هێزه کانی له به ره کانی

شه ڕ.وا دێته به رچاو هێرشه کانی داعش بۆ سه ر هه رێمی کورستان و پێشڕەویكردنیان بۆ ناو خاکی هه رێمی کوردســـتان، بۆ جارێکی دیکه بلۆكبەندی و جیابوونەوەی بەرەی سیاســـی هێزه کانی ناوخۆ و ده ره وی عێراقی به دواوه بووه . ســـه ره تا حکومه تی هه رێمی کورستان به پارێزه وه مامەڵەی له گه ڵ دۆخه که ده کرد، بەتایبه تـــی کـــه واده هاته به رچـــاو گرتنه وه ی که رکوک بکاته کارتێکـــی به هێز بۆبردنه وه ی شـــه ڕه که و گۆڕینی هاوسه نگی هێز، ته نانه ت لـــه دژی مالیكـــی. له وکاتانه دا ســـه رکردایه تی هه رێمی کوردســـتان به دیـــدی ره خنه گرانه وه گازنده یان له سیاسه تی فیرقه یی مالیكی هه بوو و شـــه ڕی داعشـــیان به کێشـــه یه کی مالیكـــی هه ژمـــار ده کـــرد، ته نانه ت به ئاشـــکرا باســـی

سه ربه خۆیی کوردستانیان هێنایه ئاراوه.جیـــا له و الیه نـــه ناوخۆیـــی و ده ره کیانه ی پاڵپشـــتی خۆیـــان بۆ پرســـی ســـه ربه خۆیی هه رێم راگه یاند، هه ندێک هەڵوێســـتی نه رێنی بـــه نیشـــانه ی دژایه تیکـــردن له ئارادابـــوون. ده وڵه تی مه رکه زی له به غدا ئه م هه ڵوێســـته ی حکومه تی هه رێمی مه حکوم کرد، لەوە گرنگتر ئـــه وه بـــوو کۆماری ئیســـالمی ئێـــران وه ک گرینگتریـــن هاوپه یمانی ناوچه یی دوڵه ته که ی نـــوری مالیكـــی، راســـته وخۆ و ناڕاســـته خۆ هه ندێک ئاماژه ی بۆ ســـه رکردایه تی هه رێمی کوردســـتان نارد، کـــه مانـــای دژایه تیکردنی

ئێران بوو به رامبه ر به پرســـی ســـه ربه خۆیی کوردستان .

ئۆپه راســـیۆنی غافڵگیرانه ی داعش بۆ سه ر خاکی هه رێمی کوردستان و پێشڕه ویکردنیان ســـه رله به ری پایته خـــت، هه ولێـــری بـــه ره و پێشـــووتری هاوکێشـــه کانی و هاوســـه نگی به تـــه واوه ی ژێـــرەوژوور کرد. ئیـــدی داعش ته نیا کێشـــه ی تایبه تی مالیكـــی نه بوو، به ڵکو ببووه دوژمنی هاوبه شی مالیكی و کورده کان. داگیرکردنـــی گه وره تریـــن شـــار و شـــوێنی نیشته جێبوونی مه سیحیه کان و له وه گرینگتر کوشـــتاری کـــورده ئیزه دیـــه کان، ئاماژه کانی قه یرانێکی سه ربازیان خسته ڕوو که ته نانه ت ده یتوانی مه ترسیه ک بێت بۆ سه ر ته نیا بنكەی

سه ربازی ئه مریکیه کانیش له عێراقدا.ئه مـــه وێنه یه کـــی گشـــتیی بوو، کـــه ببووه هـــۆی هاتنه کایـــه ی ئارایشـــێکی نـــوێ و بـــێ وێنـــه له نێـــوان پـــارت و هێـــزه کوردیـــه کان له هه ر چوار پارچه ی کوردســـتان. له م نێوه دا، هـــاوکات له گـــه ڵ خراپبوونـــی بـــاری مرۆیی به ره کانی شـــه ڕ به تایبه ت شـــه نگال و ترسی له ده ســـتدانی هه ولێـــر، حیزبـــه کوردیه کانـــی رۆژهه اڵتـــی کوردســـتان کـــه چەندین ســـاڵە نیشته جێی باشووری کوردستانن، بۆ چوونه به ره کانـــی شـــه ڕ ئاماده یی خۆیـــان راگه یاند، ته نانه ت هه ر وه ک باسکرا هێزی پیشمه رگه ی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران توانیان له میحوەری مه خموور به سه رکه وتوویی چه ند

ئۆپەراسیۆنێكی سه ربازی ئه نجام بده ن.ئه م دۆخـــه تازه یه به رلـــه وه ی گرنگیه کی سه ربازی هه بێ، له رووی سیاسی و پێشهاتە

ئێران له کامه کوردستان ده ترسێ؟حكومەتی هەرێم خۆی داوای لە حزبی دیموكرات كوردستانی ئێران كرد بەشداری جەنگی داعش بكات، پاشانیش لەژێر فشاری ئێران داوای كردەوە كە لەبەرەكانی

جەنگ بكشێتەوە

ژماره 243 2014/8/16 21

چاوه ڕوان نه کراوه کانـــی گرنگییه کی تایبه تی هه بوو، چونکـــه داعش به کرده وه ببووه هۆی پێکهێنانی گۆڕانکاریه کـــی بێوێنە لەپەیوەندی الیه نـــه کوردیـــه کان له هـــه ر چـــوار پارچه ی کوردستان، گۆڕانکارییه ک که ده یتوانی ببێته مایـــه ی که مبوونه وه ی ناکۆکی و دووبه ره کی الیه نه کوردیه کان و ره خســـاندنی به ســـتێنی و هاوخه باتـــی و لێکتێگه یشـــتن بـــۆ له بـــار

هاوسۆزیان له به ره یه کی هاوبه شدا.ره نگـــه ئێســـتا به هـــۆی هێرشـــی هێـــزی ئاسمانیی ئه مریکا بۆ سه ر ده وڵه تی ئیسالمی، دیسانه وه دۆخه که به ره وه ڕووی گۆڕانکاری تـــازه بووبێته وه و ره زامه ندی و خۆشـــحاڵی حکومه تـــی درواســـێی له واڵتانـــی هه ندێـــک هه رێمـــی به داوه بووبـــێ، به تایبه تـــی ئێـــران. رێبه رانـــی کۆماری ئیســـالمی که بـــه رده وام ســـه ربازی هێـــزی لەئامادەیـــی ره خنه یـــان ئه مریـــکا له ناوچه کـــه دا گرتـــووه ، له به رامبه ر ئۆپه راســـیۆنی هێـــزی ئاســـمانی ئـــه م واڵته بێده نگیان هه ڵبژاردووه . نیشانه و ئاماژه کانی و له بێده نگـــی ئێـــران رەزامەندیـــەی ئـــه م کەمتەرخەمی رووداوه کان له الیه ن میدیاکانی

ئه م واڵته وه به روونی ده بیندرێ.له ســـۆنگه ی نیوخۆییه وه ، ده کرێ مه زه نده بکـــرێ کـــه ئۆپه راســـیۆنی ســـه ربازی حیزبه کوردیه کانـــی رۆژهه اڵت له عێراقـــدا، ده توانێ

کاردانه وه یه کـــی ئه رێنـــی ببـــێ له رۆژهه التی کوردســـتان، هه روه هـــا یارمه تییـــه ک بێت بۆ به هێزتربوونی پێگه ی کۆمه اڵیه تی و سیاســـی ئه م حیزبانه ، بابه تێک که له روانگه ی ریبه رانی کۆمـــاری ئیســـالمی ئێرانـــه وه نەخـــوازراوە له ســـۆنگه ی نیـــە. قبوڵكـــردن قابیلـــی و ناوچه یشـــه وه ، هاوپەیوەنـــدی و هاوســـۆزی حیـــزب و الیه نـــه کوردیـــه کان، به تایبـــه ت که مه به ست حیزبه کوردیه کانی عێراق و ئێرانه ، پرســـێکی نادڵخـــوازه بـــۆ کۆماری ئیســـالمی ئێران. پرســـێک کـــه ده توانـــێ هانده رێک بێت بـــۆ به هێزتربوونـــی حه ز و خولیا و ویســـتی سیاســـیه کانی ره وته ســـه ربه خۆییخوازانه ی

ناو رۆژهەاڵتی کوردستان.ســـه رباری هه مـــووی ئه مانـــه ، پێکهاتـــه ی داهاتـــووی عێـــراق، داهاتـــووی ده وڵه تـــی داعش، جۆری هەڵوێســـتی واڵتانی ســـوننه ی ناوچه که ، شـــێوه ی مامەڵەی کۆتایی رۆژئاوا بـــه تایبه ت ئه مریکا له گـــه ڵ بارودۆخی عێراق لـــه و هۆکارانـــه ن، کـــه ده توانـــن کاریگـــه ری راســـته خۆیان له ســـه ر بارودۆخـــی نادیاری ئێســـتای عێـــراق هه بـــێ. مانایه کـــی دیکـــه ی ئـــه م قســـه یه ئه وه یه، کـــه دەركەوتنـــی بەرە سیاســـیەكانی ئێســـتای عێراق و باشـــووری کوردســـتان، هـــه روه ک بلۆکبه ندییه کانی ئه م

دواییانه. ده توانێ کورتخایه ن بێ.

ئێران ترسی لەوەیە بەشداری حزبە كوردیەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان لەجەنگی داعشدا بەبەرژەوەندیان بشكێتەوە

سياسەت

ئۆپه راسیۆنی سه ربازی حیزبه کوردیه کانی

رۆژهه اڵت له عێراقدا رەنگە لە رۆژهەاڵتی كوردستاندا پێگەی

كۆمەاڵیەتی و سیاسیان بەهێز بكات و

كاردانەوەی ئەرێنی هەبێ، بۆیە ئێران دژی

وەستایەوە

22 ژماره 243 2014/8/16

سياسەت

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

جارێكی تر كورد و بەغدا

سياسەت

كـــورد ئەزموونـــی فەرمانڕەوایـــی نزیكەی دە ســـاڵی لەگەڵ شـــیعەی عێراقدا هەیە. بۆیە ئێســـتا كاتـــی ئەوەیە لەخـــۆی بپرســـێت ئایا ئەو دەســـتكەوتانەی لەماوەی ئەو دە ساڵەدا دەســـتی كەوتـــوون چیـــن؟ لەمـــاوەی ئەو دە ســـاڵەدا حكومەتـــی شـــیعەی عێراقـــی چەنـــد لەمافەكانـــی كـــوردی جێبەجێ كـــردووە، كە مەبەست لەو مافانەیە لەدەستووری عێراقیدا دانیان پێدانراوە و جێگیر كراون؟ ئایا جیاوازی هـــەردوو كاركردنـــی شـــێوازی و رەفتـــار ســـەرۆك حكومەتەكەی شـــیعە لەرابردوودا كـــە ئیبراهیـــم جەعفـــەری و نـــوری مالیكـــی بـــوون، تا چ ئاســـتێك جیاواز بـــووە لەرەفتار و هەڵســـوكەوتەكانی سەدام حسێن بەرامبەر

بەكـــورد؟ لەئێســـتادا كـــە حەیـــدەر عەبـــادی بەرپرســـی مەكتەبی سیاسی حیزبی دەعوەی ئیســـالمی، كـــە كەســـێكی شـــیعەی عەرەبـــی شۆڤێنیســـتە و راســـپێردراوە بـــۆ پێكهێنانـــی حكومەتـــی عێراق چـــۆن دەڕوانێتـــە كورد و بـــە چ شـــێوەیەك لەماوەی دە ســـاڵی ســـاڵی رابردوودا كە پۆســـت و پلـــەی جۆراوجۆری هەبـــووە، رەفتـــار و كرداری لەگـــەڵ كورددا كردووە؟ ئەگەر توانیشی حكومەت پێكبهێنێت لەچوار ساڵی داهاتوودا چۆن رەفتار دەكات؟ ئایـــا دەبـــێ كورد چـــۆن و بەچ شـــێوەیەك و لەســـەر چ بنەمایەك و بەچ مـــەرج و بەندێك بەشـــداری ئەو حكومەتە بـــكات؟ ئایا كارێكی عەقاڵنیـــە كـــورد لەئێســـتاوە بۆ ئاینـــدە هیچ

ئەگەر وەك تاكەكەس رەفتارەكانی پێشووی حەیدەر عەبادی بەرامبەر كورد بكرێنە بنەما، دەردەكەوێت

لەجەعفەری و مالیكی باشتر نییە

ئەگەر سەركردایەتی كورد بێ چەند مەرجێكی بنەڕەتی بەشداری لەحكومەتی عێراقدا بكاتەوە، مانای وایە الواز

و بێتوانا و كورتبینە و بەرپرسیش دەبێت لەكێشەكانی ئایندە

22 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 23

راسپاردنی عەبادی لەالیەن سەرۆك كۆمار فوئاد مەعسومەوە بۆ پێكهێنانی كابینەی تازەی حكومەتی عێراقی

سياسەت

ئومێدێك لەســـەر عێراق بینابـــكات، یان دەبێ مامەڵەیەكـــی كات بەڕێكردنـــی بـــۆ كـــورد رۆتینیانـــە لەگـــەڵ بەغدا بكات و لەمالشـــەوە بەشێوەیەكی جیدی لەســـەر ئاستی ناوخۆی كوردســـتان و لەســـەر ئاســـتی نێوەوڵەتیش كاربكات بۆ خۆئامادەكردن و زەمینەســـازی بـــۆ ســـەربەخۆیی و دروســـتكردنی دەوڵەتی

كوردی؟ئاشـــكرایە تێڕوانینی گشـــتی كۆی عەرەبی ناســـیونالیزمی كـــۆی تەنانـــەت و عێراقـــی عەرەبـــی بەرامبـــەر بەكـــورد جیاوازییەكـــی ئەوتۆی نییە، بەگشـــتی وەها ســـەیری كورد دەكەن، كە ئەو ئەویتر و دوژمنی سەرسەختی عەرەبە. لەمێژووشدا بەتایبەتی لەپەنجا ساڵی رابـــردوودا ئەوەمـــان بەئاشـــكرا بینیووە، كە چـــۆن كـــۆی دەوڵەتانـــی عەرەبـــی لەجەنگی درێژخایەنـــی دەوڵەتی عێراقیـــدا دژی كورد، پشتگیری عێراقیان كردووە، مەگەر لەهەندێك بـــاردا نەبێت، بۆ نمونە ســـوریا و لیبیا لەگەڵ عێراق ناكۆك بـــوون، لەپێناوی بەرژەوەندی خۆیانـــدا هەنـــدێ یارمەتـــی بزووتنەوەكانـــی كوردیان دابێت، ئەگینا لەرووی ستراتیژییەوە بەگشـــتی عـــەرەب الیەنگری عێـــراق و دژی كورد بووە. دیارە لەســـەر ئاســـتی دەسەاڵتی عێراقیش هەر لەیەكـــەم حكومەتی عێراقیەوە

كە لەســـەرەتای بیســـتەكاندا دروســـت بووە، تاوەكو ئەمڕۆش كە مالیكی لەســـەر كورسی دەســـەاڵتە، دەوڵەتی ناوەنـــد وەكو دوژمنێكی سەرســـەختی عێـــراق، كە مەبەســـت عێراقی عەرەبیە، رەفتار لەگەڵ كورد دەكات، بۆیە هیچ ئومێدێكـــی ئەوە لەئارادا نییـــە ئەگەر حەیدەر عەبادی حكومەتی دروستكرد، تێڕوانینی ئەو حكومەتـــە و خودی عەبادیش باشـــتر دەبێت بەرامبەر بەكورد، چونكە شـــێوازی رەفتار و مامەلەكردنی عەرەبی عێراق بەرامبەر بەكورد پەیوەنـــدی بەتاكە كەســـەكانەوە نییـــە، بەڵكو پەیوەندی بەكەلتوور و عەقڵی عەرەبی عێراقی بەگشـــتی و نوخبەی سیاسی عێراقیەوە هەیە بەتایبەتـــی، كە كەلتـــوور و عەقڵێكە ناتوانێـت بێجگـــە لەخۆی كەســـی تـــر ببینێـــت، یان دان

بەبوونی كەسی تردا بنێت.حەیدەر عەبادی وەكو تاكەكەسیش ئەگەر رەفتارەكانی پێشـــتری بكرێنە بنەما بەرامبەر بەكـــورد، ئـــەوا دەردەكەوێـــت كە كەســـێكی لەجەعفـــەری و مالیكی باشـــتر نییـــە، چونكە كاتێك ئەو سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێـــراق بـــوو، مەرجی فرۆشـــتنی 400 هەزار بەرمیـــل نەوت لەســـەر هەرێمی كوردســـتان دانرا، هەروەها لـــەو ماوەیەدا بچوكترین كار لەلیژنەی ئابووری بۆ ئیلیزامكردنی حكومەتی

عێراق بۆ جێبەجێكردنی مافەكانی پێشـــمەرگە نەكـــرا، تەنانـــەت باســـی ئەوە دەكرێـــت، ئەو مالیكـــی لەیارمەتیدانـــی هەبووبێـــت رۆڵـــی لەپێشـــنیار و ئامادەسازیكردندا بۆ دەركردنی بڕیاری بڕینی بودجەی هەرێمی كوردســـتان. بۆیە گرنگە هەرێمی كوردستان بەزانینی ئەم پێشینانەوەوە مامەڵە لەگەڵ حەیدەر عەبادیدا

بكات.بـــەوردی ســـەیری ئەگـــەر لەراستیشـــدا مێژووی دەسەاڵتدارێتی ئەم ماوەیەی شیعە لەعێراقـــدا بكەیـــن، ســـەرباری الوازییەكانی دیـــارە، بەئاشـــكرا بـــەاڵم دەســـەاڵتەكەیان، ســـەدام تێڕوانینـــی و عەقڵیـــەت بەهەمـــان و بەعســـەوە مامەڵـــە لەگـــەڵ كـــورد دەكەن. بـــۆ نموونـــە ئەوەنـــدەی توانیویانـــە لەســـەر بەعەرەبكردنـــی ئەو بەشـــانەی كوردســـتان بەردەوامبـــوون، كە دەســـەاڵتیان بەســـەردا شـــكاوە. لەدەركردنـــی كوردی ئـــەو ناوچانە درێغیـــان نەكردووە، بەهەموو شـــێوەیەكیش هەوڵیانـــداوە درز لەنێوان هێزە كوردییەكاندا ئـــەو ســـەرباری ئەمـــە بكـــەن. دروســـت پێشـــێلكارییانەی تری دەستوور، كە دەرهەق بەهەرێمی كوردستان و گەلی كورد كردوویانە. هەربۆیە ئەوە جۆرێكە لەخۆشباوەڕی ئەگەر پێمانوابێت راوبۆچوونی كەســـێكی سیاســـی

24 ژماره 243 2014/8/16

سياسەت

ئەوە جۆرێكە لەخۆشباوەڕی پێمانوابێت را و بۆچوونی كەسێكی

سیاسی عەرەب لەكەسێكی تریان باشترە

عـــەرەب لەكەســـێكی تریـــان باشـــترە، بەڵكو بەپێچەوانەوە رای گشـــتی نوخبەی سیاســـی عەرەبـــی و هەڵوێســـتی گشـــتی دەســـەاڵتە

عەرەبیەكان بەرامبەر بەكورد هاوشێوەیە.ئێســـتا دیارە ئەمـــە بارودۆخـــی عێراقە و ئـــەوەش تێڕوانینی گشـــتی عەرەبـــی عێراقە بـــۆ كورد بەشـــیعە و ســـوونەوە، هەرچەندە من خۆم كاتێك باســـی عەرەب و هەڵوێستی عەرەب دەكەم، زیاتر مەبەســـتم هەڵوێســـتی و حیـــزب و عەرەبـــی سیاســـی نوخبـــەی رێكخراوە ناسیونالیســـتە عەرەبەیەكانە، نەك ئەو جەماوەرە ســـەركوتكراوەی خوارەوەی كۆمەڵگەی عەرەبی، كە بەردەوام دەســـەاڵتـە عەربیەكان بۆ مەرامی خۆیان بەكاریانهێناون كـــورد دوژمنـــی بیانكەنـــە هەوڵیانـــداوە و تێڕوانینـــی بەهەرحـــاڵ تریـــش. ئەوانـــی و گشـــتی نوخبەی سیاســـی عەرەبی عێراقی و ناسیونالیزمی عەرەبیش بۆ كورد تێڕوانینێكی دوژمنكارانەیـــە. كەواتـــە كـــورد چـــۆن و بە چ شـــێوەیەك لەگـــەڵ ئەو نوخبە سیاســـیە و دەسەاڵتی عەرەبی و ناسیونالیستی عەرەبیدا

رەفتار بكات؟بەبـــڕوای مـــن دەبـــوو ئەمجـــارە كـــورد بەشـــداری پرۆسێســـی سیاســـی لەعێراقـــدا نەكردبایـــە، تەنانـــەت بەشـــداری هەڵبژاردنی بەڵكـــو نەكردبایـــە، عێراقیشـــی پەرلەمانـــی لەبری ئەوە هەوڵی بدابایە لەئاســـتی یەكەمدا ناوماڵی كوردی بەتەواوەتی رێكبخســـتایە و لەســـەر ئاســـتی دەرەوەش كاری بكردایە بۆ زەمینەســـازی نێودەوڵەتی و بەدەســـتهێنانی بڕیاردانـــی بـــۆ نێودەوڵەتـــی پشـــتگیری دەوڵەتـــی دروســـتكردنی و ســـەربەخۆیی ســـەربەخۆی كـــوردی. بـــەاڵم دەبینین وەك ئەوەی هیـــچ رووینەدابێت، كورد بەشـــداری لەهەڵبژاردنی عێراقدا كرد و پاشـــانیش خۆی ئامادەكـــرد بـــۆ دیســـانەوە بەشـــداریكردنی پرۆسێســـی سیاســـی لەعێراقـــدا و هەنگاوی یەكـــەم و دووەمیشـــی هەڵنا، كـــە بریتیبوون ســـەرۆكی جێگـــری پۆســـتی لەوەرگرتنـــی پەرلەمانی عێراق و پۆستی سەرۆك كۆماری

عێراق.ئێستاش كە حەیدەر عەبادی راسپێردراوە كـــورد نـــوێ، كابینـــەی پێكهێنانـــی بـــۆ بەشـــی وەرگرتنـــی بـــۆ لەئامادەباشـــیدایە خـــۆی لەپۆســـتەكانی ئـــەو حكومەتـــە نوێیە. بـــەاڵم لێرەدا ئەو پرســـیارە ســـەرهەڵدەدات، ئایا كورد بەهەمان شـــێوەی جارانی پێشـــوو دەچێتـــە نـــاو كابینەی حكومەتـــی نوێوە، یان ئەمجارە بەمەرج بەشداری حكومەت دەكات؟ ئاشـــكرایە ئەگـــەر ئەمجـــارە كـــورد تەنیا بۆ

وەرگرتنی پۆســـت و پلـــە و پایە حكومیەكان بەشـــداری لەكابینەی حكومەتـــی نوێدا بكات، ئەوە ساویلكەییەكی گەورە دەكات و ئەمجارە بەتەواوەتی دەبێـتە جێگای سەرزەنشتكردنی جەماوەری خەڵكی كوردســـتان، ئەوەشـــمان بـــۆ دەردەكەوێـــت كـــە نوخبەی سیاســـی و حیزبی كوردی یان ناتوانن كەڵك لەهەڵەكانی رابردوویان وەربگرن، یان تەنیا پۆست و پلە و پایە و بەشداریكردنی حكومەتیان لەپێناوی

پارەدا دەوێت.بۆیە بۆ ئەمجارە پێویســـتە سەركردایەتی سیاسی هەرێمی كوردستان زۆر بەوریایانە مامەڵـــە بـــكات، ئەگـــەر دڵنیـــا نەبێــــت مافـــە بەزەمانەتـــەوە كـــورد دەســـتوورییەكانی لەحكومەتـــی نوێـــدا جێبەجێ دەكرێـــن، ئەوا پێویســـتە كورد بەشـــداری حكومەت نەكات ئیلتیزامیكـــی هیـــچ وەهاشـــدا لەبارێكـــی و دەســـتووری ناكەوێـتـــە ئەســـتۆ. رەنگە ئەو پرســـیارە ســـەرهەڵبدات ئـــەو مەرجانە چین كە پێویســـتە كـــورد بەپێی ئەوان و لەســـەر بنەمای ئەوان بەشـــداری كابینـــەی ئەمجارە بـــكات؟ بێگومـــان خاڵـــی یەكـــەم و گرنگ بۆ بەشـــداریكردنی كورد حكومەتی ئەمجارەدا، دەبێ داننانی ئەو حكومەتە بێـت بەشێوەیەكی نووســـراو بەگەڕانەوەی كۆی ئەو ناوچانەی كوردســـتان كـــە ئێســـتا هێزی پێشـــمەرگەی كوردســـتانیان تێدایە، دەســـتبەجێش داننانی بەئەنجامدانـــی عێـــراق نوێـــی حكومەتـــی راپرســـی لەو ناوچانەدا، كە ئەوەش دواخاڵی جێبەجێكردنـــی مـــادەی 140ی دەســـتووری عێراقـــە. دووەم داننان بەپێشـــمەرگەدا وەك هێزی پارێزەری كوردستان و جێبەجێكردنی سەرجەم مافە دەســـتوورییەكانی پێشمەرگە و بژاردنـــی ئەو ئیســـتیحقاقە داراییەی هێزی پێشـــمەرگە كـــە لەچەندین ســـاڵی رابردوودا خســـتووە، پشـــتگوێی عێراقـــی حكومەتـــی چەكێكـــی هەمـــوو دابینكردنـــی هەروەهـــا پێویســـت بـــۆ هێـــزی پێشـــمەرگە لەهەمـــان

ئـــەو جـــۆرە چەكانەی بـــۆ ســـووپای عێراق دابینكراوە. ســـێیەم ئەنجامدانی ســـەرژمێری لەعێراقدا و پێدانی بەشە بودجەی كوردستان لەسەر بنەمای ژمارەی دانیشتوان، هەروەها بژاردنـــی بودجەی شـــەش مانگـــی رابردوو و بژاردنـــی هەمـــوو ئـــەو پارانـــەی ناوەنـــد بەبیانووی جۆراوجۆر لە دە ساڵی رابردوودا لەهەرێمـــی كوردســـتانی بڕیـــووە. چـــوارەم و دەرهێنـــان بەدەســـتووریبوونی داننـــان فرۆشتنی نەوت و سەرچاوە سروشتیەكانی تر لەالیەن حكومەتی هەرێمی كوردســـتانەوە و دەركردنی یاسای نەوت و غاز لەپەرلەمانی عێراق و بەشـــداری تەواوەتـــی كورد لەكۆی بەپێـــی عێراقـــدا دەوڵەتـــی دامودەزگاكانـــی ژمارەی دانیشـــتوان. هەروەك پێویستە كۆی ئەم خااڵنە بەنوسین بێت و الیەنی سێیەمیش چاودێـــری جێبەجێكردنی بـــكات، بۆ نموونە نەتـــەوە یەكگرتـــووەكان و الیەنی تری وەكو واڵتــــە یەكگرتـــووەكان، پەرلەمانـــی ئەوروپا و رێكخـــراوی تـــری نێودەوڵەتـــی، واتە ئەم رێكخراو و دەوڵەتانە چاودێربن بەســـەر ئەو رێكەوتنانەوە و لەئەگـــەری جێبەجێنەكردنی ئـــەو خااڵنـــەدا لەكاتـــی دیاریكـــراودا، كورد لـــەو حكومەتـــە بكشـــێتەوە و مەرجی هەرە سەركیش بۆ بەشـــداریكردن لەو حكومەتەدا ئـــەوە بێـــت، ئەگەر كورد كشـــایەوە ئەوا ئەو حكومەتە بەرووخاو یان دەستلەكاركێشـــاوە

دابنرێت.كـــورد وایـــە باشـــتر ئێســـتاش پێموایـــە لەپرۆسێســـی سیاســـی عێـــراق بكشـــێـتەوە، چونكـــە ئەگـــەری ئـــەوەی ســـەقامگیری لەم واڵتەدا دروســـت بێت و كورد ببێتە خاوەنی لەســـایەی خـــۆی دەســـتوورییەكانی مافـــە دەوڵەتـــی عێراقیـــدا، ئەگەرێكـــی زۆر الوازە. خۆئەگـــەر هەر بەشداریشـــی كرد، پێویســـتە بـــەو مەرجانەی ســـەرەوە بەشـــداری بكات. ئەمجـــارەی حكومەتـــی بەشـــداری ئەگـــەر كرد لـــەدەرەوەی ئەو مەرجانەی ســـەرەوە، ئـــەوا مانـــای وایە ســـەركردایەتی سیاســـی كـــوردی الواز و بێتوانـــا و كورتبینـــە و ئەو لەهـــەر دەبێـــت ســـەرەكی بەرپرســـیاری كوردســـتان رووبـــەڕووی كـــە كێشـــەیەك بێـتـــەوە لەگـــەڵ حكومەتی بەغـــدا، لەبارێكی وەهاشـــدا هەقـــە چیتـــر جەمـــاوەری خەڵكی كوردستان چاوپۆشـــی لەدەسەاڵتی سیاسی هەرێمـــی كوردســـتان نـــەكات، كـــە بۆجاری چەندەهەمین لەپێناوی پلە و پۆست و پارەدا ئـــەم یاریـــە درێژخایەنـــە لەگـــەڵ حكومەتی ناوەنددا دەكات، كە ئەوەش لەســـەر حیسابی

جەماوەری خەڵكی كوردستانە.

ژماره 243 2014/8/16 25

سياسەت

ئـــەوەی ســـەرۆك كۆمـــار فوئـــاد دوای مەعســـوم، "حەیدەر عەبادی" بـــۆ پێكهێنانی كابینـــەی تازە راســـپارد، قەیرانی سیاســـی لەعێراقدا قوڵتر بوویەوە، بەتایبەت كە مالیكی ئەمـــەی بە كودەتا وەســـفكرد و رەتیكردەوە دەستبەرداری دەسەاڵت بێت. دوای ئەمەش لـــە زۆربەی شـــارەكاندا الیەنگرانـــی مالیكی رژانە سەر شـــەقامەكان بۆ پشـــتیوانیكردن لـــە مالیكـــی، لـــە هەندێـــك شـــوێنیش لەگەڵ بەگژیەكداچوونـــەوە عەبـــادی الیەنگرانـــی

دروست بوو.لـــەو نێوانـــەدا توركمانەكانـــی خورماتوو ســـەرۆكایەتی لەمـــاوەی ئـــەوەی بەهـــۆی مالیكیـــدا ژیانیان پارێزراو نەبووە و هیچیان بۆ نەكراوە، دژی ئـــەوەن مالیكی ببێتەوە بە

سەرۆك وەزیران. "عزەدین نوری" پیاوێكی توركمانی شیعە مەزهەبـــی تەمەن 68 ســـاڵەی دانیشـــتووی لەوكاتـــەی مالیكـــی پێیوایـــە خورماتـــووە، چۆتـــە دەســـەاڵت تەنیـــا خێری بـــۆ خۆی و دارودەســـتەكەی بووە، دەشـــڵێ "سەرەتا كە بووە سەرۆك وەزیران زۆرمان پێخۆش بوو، وامانزانی دەبێتە خەمخـــۆری توركمانەكان، بـــەاڵم وادەرنەچوو و بەدرێژایی ئەو ماوەیە پەراوێـــزی خســـتین، بۆیە ئەمجـــارە دەنگم

پێنەدا".

"نەجـــم حســـێن" یەكێكی تـــرە لەتوركمانە شیعەكانی خورماتوو، ئەمیش دژ بەمانەوەی مالیكیـــە و دەڵـــێ "مالكـــی ببێتەوە ســـەرۆك وەزیـــران، كارەســـاتی سیاســـی و ئەمنـــی توركمانێـــك "هیـــچ گوتیشـــی روودەدات". بەمانەوەی مالیكی رازی نیە. ئەوەی حەزیش بكات مالیكی بمێنێتەوە، ئەوا دەیەوێت عێراق

وێران بێت"!تـــری توركمانێكـــی قەنبـــەر" "مەهـــدی شـــیعەی خورماتـــووە، بەنیگەرانیەوە گوتی "ئەوەی ئێســـتا روودەدات، هەمووی بەهۆی مالیكیەوەیە، هەق وایە مالیكی دادگایی بكرێت، نەك بكرێتەوە بەســـەرۆك وەزیران، چونكە تاوانبارە دەرهەق بەگەلی عێراق. بۆیە ئێمەی شیعەی توركمانی خورماتوو لەگەڵ ئەوا نین بمێنێتـــەوە". قەنبەر بەبێزارییەوە زیاتر گوتی "زەرەرمەندی یەكەم لەدەسەاڵتەكەی مالیكی، ئێمەی شیعەی توركمانین، تائێستا نەیتوانیوە

لەهێرشی تیرۆریستان بمانپارێزێت"."نورهان عیزەدیـــن " ئافرەتێكی توركمانی شیعەیە، لەگەڵ هاومەزهەب و هاونەتەوەكانی خورماتـــوو، ئەمیش دژ بەمانەویـــە مالیكیە، بارودۆخـــی مالیكـــی مانـــەوەی پێشـــیوایە واڵت بەرەو خراپتر دەبات. گوتیشـــی "واڵت لەســـایەی مالیكی توشی شكستی سیاسی و ئابووریـــی هات". بەهەمان شـــێوە "جەودەت بەیاتی" هاوڕابوو لەگەڵ توركمانە شیعەكانی خورماتـــوو و پێـــی بـــاش نەبـــوو مالیكـــی

بمێنێتەوە و دەشـــڵێ "مانـــەوەی مالیكی واتا دروســـتبوونی جەنگی تایفی نێوان شـــیعەو و عێـــراق پارچەپارچەكردنـــی و ســـوننە

دروستبوونی جەنگ و خوێنڕشتن".توركمانێكـــی شـــیعەی دەنیـــز" "ئەنـــوەر الیەنگـــری حەیدەر عەبادییە، ئەو بەســـیڤیلی گـــوت "ئێمـــەی توركمانی شـــیعە لەئێســـتادا لەســـەنگەری بەرگریدایـــن بەهـــۆی ئـــەوەی دەكەیـــن، عەبـــادی لەحەیـــدەر پشـــتگیری الیەنگرانی مالیكیش هەڕەشـــەی كوشـــتنمان لێدەكـــەن، بۆیە ئێمە لەگـــەڵ عەبادی و دژی مالیكیـــن، تـــا دوا ســـاتیش دژ بـــە الیەگرانی

مالكی دەوەستین".موســـەوی" "محەمـــەد خۆیـــەوە الی رێكخـــەری مەراســـیمی بۆنـــە شـــیعییەكانی خورماتـــوو بـــۆ ســـیڤیل گوتـــی "توركمانـــە شـــیعەكانی خورماتـــوو لـــە گـــەڵ حەیـــدەر عەبدیـــدان بۆ ئەوەی لەجیاتـــی مالیكی ببێتە ســـەرۆك وەزیرانی عێراق و مالیكیش دوور بخرێتـــەوە، چونكە مالیكی شـــیعەی گەیاندە سفر و سەری شیعەی لەبەرامبەر الیەنەكانی دیكە سەر شۆڕكرد بەوەی كە شكستی هێنا لەبەڕێوەبردنی واڵتدا. ئەگەر عەبادیش وەكو مالیكی شكست بهێنێت، ئەوا بۆ ئێمەی شیعە باش نابێت. دەبێت هەوڵبدات لە گەڵ كورد و عەرەب والیەنەكانی دیكە باشبێت، بۆ ئەوەی روویەكی جوانی شـــیعە پێشان بەالیەنەكانی

دیكە بدات.

عومەر ئاوارە

توركمانە شیعەكانی خورماتوو لەگەڵ عەبادین و دژ بە مالیكین

توركمانێك: الیەنگرانی مالیكی هەڕەشەی كوشتنمان لێدەكەن

26 ژماره 243 2014/8/16

كاندیـــدی عه بـــادی حه یـــده ر راســـپاردنی هاوپەیمانی نیشتیمانی بۆ پێکهێنانی حکومه تی داهاتـــووی عێـــراق له الیـــه ن فـــواد مه عســـوم، ســـه رۆک کۆماری ئـــه م واڵته وه، بـــووه هۆی قووڵبوونه وه ی کێشمه کێشـــی سیاسی له نێوان له بلۆکـــی نه یارانـــی و مالیكـــی الیه نگرانـــی شـــیعه کان. حه یده ر عه بادی به پێی ده ستووری عێراقـــی یه ک مانگ بـــواری هه یه تا کابینه که ی خـــۆی پێکبێنـــێ، ئه مه ش هه ر ئـــه و بوارەیە بۆ مالیكـــی کـــه مانـــۆڕی خـــۆی بـــكات و هه موو هه وڵه کانی بخاته گه ڕ بۆ مانه وه ی له ناو بازنه ی

ده سه اڵتی عێراقدا.جیابوونه وه ی نوێنه رانی وه فادار به حه یده ر موحه مـــه د فه زیله تـــی گروپـــی و عه بـــادی یه عقوبی له لیســـتی ئیئتیالفی ده وڵه تی یاســـا و په یوه ستبوونی گروپی حوســـێن شەهرستانی به وانـــه وه ، ئینشـــیقاقێكی گه وره ی خســـته ناو حیزبه که ی مالیكی، کاتێك ســـه رۆک وه زیرانی نوێـــی دیاریکرد. شـــێوه ی هه ڵبژاردنی حه یده ر عه بـــادی رێـــک هه مان شـــێوه یه که لـــه 2010 مالیكی به و پێیه پێی نایه بازنه ی ده ســـه اڵته وه و سوای کورســـیه که بوو . به اڵم ئێستا مالیكی ئه و شـــێوازه ی خۆی قبووڵ نییه و ئاماده نییه

له کورسیه که ی دابه زێ.پێداگـــری مالیكـــی بۆ مانه وه ی له ده ســـه اڵت بۆ جاری ســـێهه م، نه ته نیا له م پۆســـته دووری ده خاته وه ، به ڵکو حیزبی دەعوەش به ره وڕووی

گرفتـــی گـــه وره ده کاتـــه وه. واتا له مه بـــه دواوه رێکخســـتنێکی بچـــووك دەبێـــت، که نـــه ته نیا توانای به ده ســـتهێنانی پۆســـته ســـه ره کیه کانی ده وڵه تـــی نییـــه، به ڵکـــو ده بێته رێکخســـتنێکی سیاسی "هه تیو" که ناتوانێ له گه ڵ گرووپه کانی دیکه ش ئیئتیالف پێکبێنێ و بۆ به زه یی ده شێ.

کوده تا ته نیا بژارده ی مالیكی بۆ مانه وه ی له ده سه اڵتدا

له وه ها دۆخێکدا بژارده کانی به رده م مالیكی به پشتبه ســـتن مالیكـــی بێگومـــان کامانـــه ن؟ به میكانیزمی یاسا سه رکه وتنێک به ده ستناهێنێت تـــا رکه به ره کانی خـــۆی به قه ناعـــه ت بگه یه نێ، بـــۆ به لێكدانەوەكانـــی پشـــت ئه وانیـــش کـــه یاســـا ببه ســـتن. به هه ر هه نگاوێک کـــه مالیكی به ئاڕاســـته ی ئه م ره وته دا هه ڵیبێنێ، تووشـــی گرفـــت ده بـــێ. ناوبـــراو ته نانـــه ت له پێکهێنانی كۆدەنگیەكی شـــیعی بـــۆ هه ڵبژاردنه وه ی خۆی و ســـازدانی هاوده نگی له نێوان کورد و سوننه و باقـــی پێکهاتـــه کان تووشـــی گرفـــت بـــووە. له الیه کی دیکه وه مالیكـــی به گرتنەبەری زمانی زەبروزه نـــگ و هه ڕه شـــه ، مەیلـــی خـــۆی بـــۆ به کارهێنانـــی هێـــز و به رێوه بردنی کوده تایه ک خســـتەڕوو. مالیكـــی بـــاش ده زانـــێ ئەمریـــکا مەیلێكـــی ئه وتۆی بۆ گه ڕاندنـــه وه ی هێزه کانی بـــۆ عێراق نییـــه ، هه ربۆیه ئه گـــه ری ئه وه هه یه به پشتبه ستن به هه موو میکانیزمه سه ربازی و هه واڵگری و ئه منییه کان ده ســـت بداته کوده تا. هه رچه نـــدە کوده تـــا به مانـــای خۆکوژییه کـــی سیاســـی بـــۆ مالیكـــی و هاوبیره کانـــی دێت و

ئه گه ری ســـه رکه وتنی زۆر که مـــه ، به اڵم ده بێ وه ک مه ترســـییه ک بۆ ســـه ر داهاتووی عێراق

له به رچاو بگیرێ. توندڕه وه کانی ئێران و پاڵپشـــتی کردنیان

له مالیكیده وڵه تـــی ئێـــران له زمانی عه لی شـــه مخانی ده بیری ئه نجومه نی بااڵێ ئاسایشی نه ته وه یی، ســـه رۆک وه زیریی حه یـــده ر عه بادی به فه رمی ناســـاند، ئاماده یی واڵتەكەشـــی بۆ هه ر جۆره بـــه اڵم راگه یانـــد، به ناوبـــراو یارمه تییـــه ک ئـــه م هه ڵوێســـته ی شـــه مخانی ره نگـــه به دڵـــی توندڕه وه کانی ئێران و ده ســـه اڵتی پشـــته وه ی پـــه رده نه بێـــت. میدیاکانی نزیـــک له توندڕه و و ئوســـوڵگه راکان، بـــاس له به ره نـــگاری مالیكـــی له به رامبه ر "خستنه ژێرپێی ده ستووری عێراق" ده که ن و هه ڵبژاردنی ســـه رۆک وه زیرانی نوێ وه ک پیالن و ویســـتی ده وڵه ته رۆژئاواییه کان

لێکده ده نه وه.و سیاســـه ت دوفاقیبوونـــی ئاماژه کانـــی هه ڵویســـته کانی ئێران ده ربـــاره ی هه ڵبژاردنی حه یده ر عه بادی، سیاســـەتكاری 62 ســـاڵه بۆ به ده ســـته وه گرتنی پۆستی ســـه رۆک وه زیران به روونی به رچاو ده که وێ. حه ســـه ن روحانی لەپەیوەنـــدی ته له فۆنـــی خۆی له گـــه ڵ ره جه ب ته یـــب ئـــه ردوگان جه ختی له ســـه ر دوو بابه ت کردبۆوه : پێکهێنانی هه رچی خێراتری ده وڵه تی تازه ی عێراق و به شداری زۆرینه ی په رله مانی، ئه م لێدوانه ش به مانای مانه وه ی نوری مالیكی

له سه ر پۆسته که ی نییه .

سياسەت

ناسر مورادی

کورسیه که ی مالیكی و ئەگەری كودەتا

به دوور ده زانرێ مالیكی به بێ پشتیوانی ئێران پێداگیریی لەسەر كورسیەكەی بكات

ژماره 243 2014/8/16 27

و ئاژانـــس بـــۆ به دواداچوونێـــک بـــه اڵم هه واڵنێریه کانـــی نزیـــک له الیه نـــه رادیکاڵه کانی نـــاو ســـاحه ی سیاســـی ئێـــران واده رده خه ن، کـــه خوێندنه وه و هه ڵویســـته کانیان دروســـت به پێچه وانه ی بۆچوونه کانی ســـه رۆک کۆماری ئێرانـــه . لـــه م نێـــوه دا خاڵێکی زۆر به رجه ســـته ئه وه یه ، که ژماره یه کی به رچاو له فه رمانده کانی ســـوپای پاســـداران حه زیان له وه النانی مالیكی له پۆسته که ی نییه، ئه مه ش ده توانێ ئاماژه یه ک بـــێ بۆ به كارهێنانی هێز له الیه ن مالیكییه وه که

لکاوه به کورسیه که یه وه .مالیكی ئێســـتا فه رمانده ی گشتیی هێزه کانی داموده زگاکانـــی و وه زاره ت کـــۆی عێراقـــه ، زانیـــاری و ئه منی واڵتی لەدەســـتە، ره نگه ئه م بااڵده ســـتیه و کـــۆی فاکته ره کانـــی دیکـــه ببنه هانده رێـــک بۆ مالیكـــی تا هه مـــوو هه وڵه کانی

خۆی بخاته گه ڕ له کورسیه که ی هه ڵنه که نرێ.دوای ئه وه ی جموجۆڵه کانی داعش له عێراق گه یشـــته لوتکه ی خۆی، ژماره یه ک له هێزه کانی ســـوپای پاســـداران بۆ عێراق به رێکران، به اڵم له هیـــچ به ره کـــی شـــه ڕ هیـــچ ئاماژه یـــه ک بـــۆ به ره نگاربوونه وه یان له گه ڵ ده وڵه تی ئیسالمی به هێـــز گریمانـــه ی پێنه کـــرا، )داعش(هه ســـت ئه وه یـــه کـــه ئـــه م هێزانه ته نیـــا بۆ پاراســـتنی ده ســـه اڵته کی مالیكی و پشتگیریکردنی ناوبراو بـــۆ به ئه نجامگه یاندنی کوده تایه کی ســـه ربازی به رێکرابـــن. به تایبـــه ت که ســـوپای پاســـداران ئه زموونێکـــی باشـــی لـــه م بابەتانـــەدا هه یـــه ، نموونـــه ی به رچـــاو ســـه رکوتی بزووتنـــه وه ی

ســـه وزه له دوای هه ڵبژاردنی سه رۆک کۆماری له ساڵی 2009.

بـــه دوور ده زانـــرێ مالیكی به بێ پشـــتیوانی کورســـیه که ی. له ســـه ر پێداگربێـــت ئێـــران ســـه رباری ئـــه و هه وااڵنه ی باس له پشـــتیوانی نه کردنی ئێران له مالیكی ده که ن، له ده ســـتدانی کورسیه کی مالیكی مانای له ده ستدانی که سێک بـــۆ ده دات کـــه ماڵئاواییكردنـــی له ده ســـه اڵت دەســـەاڵتدارانی ئێران رووداوێکی ناخۆشـــه و تێچوویه کی قورس و گرانە. هه رچه ندە ده وڵه تی ئێـــران ئاگاداری ئـــه و ئه گه ر و مه ترســـیانه یه، کـــه چوونی مالیكی بـــه دوای خۆیـــدا ده یهێنێ، به اڵم ئاشـــکرایه کـــه به رژه وه نـــدی حکومه تی ئێران گرێدراوه به مانـــه وه ی مالیكی و چوونی ناوبراویش شکســـتێکی گه وره یه بۆ سیاسه تی به تـــه واوی و ئێـــران ده ره وی و ناوچه یـــی هاوســـه نگی هێـــز و هاوکێشـــه سیاســـیه کانی ناوچه که الســـه نگ ده کات، به زه ره ری کۆماری ئیســـالمی ئێران. مالیكی ئه وه نـــده ی له توانایدا بێت زمانی زبر و هه ڕه شه به کارده بات، ره نگه به هه مـــوو کارته یاساییه کانیشـــی یاری بکات، به اڵم ئـــه وه ی روونـــه له کۆی ئه و هه ڵوێســـت و کاروکرده وانـــه ی ئه م دواییانـــه به مالیكیه وه بینراوه ، پێناچێ وێنه یه کی روون، به ســـته رێکی دیموکراتیـــک و ئاســـۆیه کی هیوابه خش بخاته ســـه رڕێی داهاتووی سیاســـی عێراق. پوخته ی قســـه ئه وه یه، که چوونی مالیكی یان مانه وه ی له ده ســـه اڵتدا تێچوویه کی زۆری هه یه، به پله ی

یه که م بۆ عێراقیه کان.

سياسەت

خۆنیشاندانی الیەنگرانی مالیكی لەبەغدا

له ده ستدانی کورسیه کی مالیكی بۆ ئێران

تێچوویەكی قورس و گرانە بۆ سیاسه تی

ناوچه یی و ده ره وی ئێران

مالیكی ده زانێ ئەمریکا مەیلی گه ڕاندنه وه ی هێزه کانی بۆ عێراق نییه ، بۆیه ئه گه ری

ئەوە هەیە، بەهێزەكانی بەردەستی كودەتایەك

ئەنجام بدات

هەڵوێستی روحانی و عەلی شەمخانی بۆ

پشتیوانی لە عەبادی، ره نگه به دڵی

توندڕه وه کانی ئێران و ده سه اڵتی پشته وه ی

په رده نه بێت

ئەو سوپا زۆرەی ئێران كە بۆ عێراق نێردراون،

لەهیچ بەرەیەكدا شەڕیان دژی داعش

نەكردووە، پێدەچێت بۆ پشتیوانی لە كودەتاكەی

مالیكی هێنرابن

28 ژماره 243 2014/8/16

كـــە چاوەڕوانیـــەكان بەپێچەوانـــەی ســـەرجەمیان باســـیان لەپێداگـــری نـــوری پۆســـتەكەی، لەســـەر دەكـــرد مالیكـــی لەماوەیەكـــی كەمدا ســـەرۆك وەزیرانێكی نـــوێ بـــۆ عێـــراق دیاریكرا و بەرەســـمیش لەالیەن فواد مەعســـومەوە بۆ ئەو پۆســـتە راسپێردرا. ئەمەش یەكێكك بوو لە داواكاریە ســـەرەكیەكانی كورد لەعێراقدا. هەرچەندە بەشێكی زۆر لەچاودێران پێیانوایە سەرۆك وەزیرانە نوێكە جیاوازیەكی ئەوتۆی لەگەڵ

كۆنەكەدا نیە.حەیـــدەر عەبادی ســـەركردە لەدەوڵەتی یاســـا لەدایكبـــووی 1952ە و بڕوانامەكانی ئەندازیـــاری دكتـــۆرای و ماجســـتێر لەزانكـــۆی كارەبـــای و ئەلیكترۆنـــی 1980 لەســـاڵی بەریتانیـــا مانچســـتەری بەدەستهێناوە. وتەبێژ و بەرپرسی مەكتەبی سیاسی حیزبی دەعوەی ئیسالمی عێراقیی بـــووە، كـــە حزبەكـــەی نـــوری مالیكیشـــە،

ئەندامـــی هەرســـێ خولەكـــەی پەرلەمانـــی عێـــراق بـــووە و وەزیـــری پەیوەندییـــەكان بووە لەحكومەتی عێراق لەســـاڵی 2004 و پاشان لە 2005 بۆتە راوێژكاری سەرۆكی حكومەت، ئێســـتاش بـــۆ پێكهێنانی كابینەی

نوێی حكومەتی عێراق راسپێردراوە.دیاریكردنی عەبادی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیـــران لەكاتێكدایە ئـــەو لەبۆچونەكانیدا لەســـەر هەرێمی كوردســـتان، جیاوازیەكی ئەوتۆی لەگەڵ هەردوو سەرۆك وەزیرانی پێشوو ئیبراهیم جەعفەری و نوری مالیكیدا نیـــە، چونكـــە لەپەرلەمانی عێـــراق ئەندامی لیژنەی دارایی بووە، كە بودجەی هاواڵتیانی هەرێـــم راگیـــراوە، هـــاوكات خاوەنـــی ئەو پرۆژەیـــەش بووە كە هەرێمی كوردســـتان ناچـــار دەكات بەهەناردەكردنی 400 هەزار بەشـــەبودجەی تـــا لەرۆژێكـــدا، بەرمیـــل خۆیان دابین بكەن و پارەكەشـــی لەرێگەی بەغـــداوە بنێردرێت. هـــاوكات وەك هەموو سیاســـەتمەدارەكانی دیكـــەی عـــەرەب دژ بەهەناردەكردنی نەوت بووە بەشـــێوازێكی

ســـەربەخۆ لەالیەن هەرێمی كوردستانەوە، بەاڵم لەنێو شیعەكاندا كەسایەتیەكی بەهێز و قسە رۆیشـــتووە و راوێژكاری هەردوو

سەرۆك وەزیرانەكەی پێشووش بووە.پەرلەمانتارێكـــی كورد لە بەغـــدا ئاماژە بـــەوە دەدات، كـــە گۆڕینـــی نـــوری مالیكی بـــۆ حەیـــدەر عەبادی لـــەو رووەوە گرنگە، و دەســـەاڵت لەقۆرغـــكاری رێگـــری كـــە هیـــچ ئەگەرنـــا دەكات، دیكتاتۆریـــەت لەسیاســـەتەكانی بەغـــدا بەرامبەر هەرێمی محمـــد كاوە ناگۆڕێـــت. كوردســـتان پەرلەمانتاری كورد لەپەرلەمانی عێراق وتی "گۆڕینی ســـەرۆك وەزیران و دیاریكردنی حەیـــدەر عەبـــادی هەنگاوێكـــی گرنگ بوو لەپرۆسەی سیاسی عێراقدا و كرانەوەیەكی باشیشـــە بۆ گەڕانەوەی الیەنەكان بۆ سەر مێزی گفتوگۆ، پێویستیشە ئێمە وەك كورد بۆ ئەم قۆناغە تازەیە ستراتیژی كاركردنی خۆمـــان دیـــار و ئاشـــكرا بێت و شـــێوازی مامەڵەمـــان لەگەڵ كابینە نوێكەی حكومەت

دیاری بكەین".

سياسەت

راوێژ كامەران

ژماره 243 2014/8/16 29

كاوە محەمەد پێیوانیە سیاسەتی عەبادی لەگـــەڵ مالیكـــی جیـــاوازی هەبێـــت، ئـــەو وتی"الدانـــی نوری مالیكـــی مانای ئەوە نیە هەموو كێشەكان چارەســـەر ببێت، چونكە كێشـــەی نێـــوان هەرێـــم و بەغدا كێشـــەی شەخســـی نییە، هەر بۆیـــە دەبێت ئەمجارە هەوڵبدرێت بەشێوازێكی روون قسە لەسەر چارەســـەری یەكالكەرەوە بۆ كێشـــەكانی

هەرێم و بەغدا ئەنجام بكرێت".راسپاردنی عەبادی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیـــران لەكاتێكدا بوو، كـــە نوری مالیكی عەبـــادی لەراســـپاردنی بـــەر شـــەوێك هەڕەشـــەی ئەوەی كرد ئەمە پێشـــیلكردین دەســـتوورە و رێگـــەی پێنادات و راســـتی دەكاتەوە، دەستبەرداری دەسەاڵتیش نابێت، ئەمـــەش مەترســـی كودەتـــای لێكەوتـــەوە، بەاڵم هـــەرزوو زۆر لەالیەنە سیاســـیەكان بەحزبی دەعوەشەوە پشتیان لەمالیكی كرد و بەتەنها هێشتیانەوە. د. مەحمود عوسمان سیاسەتمەداری ســـەربەخۆی كور پێیوایە "نـــوری مالیكـــی ناتوانێت دژایەتـــی دانانی

حەیدەر عەبادی بـــكات، بەتایبەت لەكاتێكدا كە ئێســـتا ئەمریـــكا و ئێرانیش پشـــتگیری

خۆیان بۆ عەبادی دەربڕیوە".وتیشـــی عوســـمان محمـــود د. بـــەاڵم "پێشـــتریش عەبادی لەبەغـــدا بەرامبەر بەو پرسانەی پەیوەســـتن بەكوردەوە كەسێكی تونـــد بـــووە و هەمـــان سیاســـەتی نـــوری مالیكی هەبووە، هەر بۆیە ئەم گۆڕانكارییە بەرامبـــەر بەغـــدا لەسیاســـەتەكانی هیـــچ

بەكورد ناگۆڕێت".بەاڵم پەرلەمانتارێكی پارتی لەپەرلەمانی عێـــراق دانانـــی عەبادی بـــە گۆڕانكاریەكی لەكاتێكدایـــە ئەمـــەش ناودەبـــات، گرنـــگ پارتـــی دیموكراتـــی كوردســـتان زۆرترین كێشـــەی لەگـــەڵ نـــوری مالیكیـــدا هەبوو. بەوتـــەی نەجیبـــە نەجیـــب پەرلەمانتـــاری پارتـــی لەپەرلەمانـــی عێـــراق، دیاریكردنی عەبـــادی كارێكـــی بـــاش و گرنـــگ بـــووە، ئـــەو پەرلەمانتـــارە وتـــی "دانانـــی حەیدەر عەبادی لەالیـــەن فراكســـیۆنی هاوپەیمانی نیشـــتمانیەوە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران

هەنگاوێكـــی باش بوو بۆ بەرەوپێشـــچونی پرۆسەی سیاســـی لەعێراقدا، هیواداریشین عەبادی پابەندبێت بەدەســـتوور و بتوانێت كێشـــە هەڵپەســـێردراوەكانی عێراق و ئەو كێشـــانەی لەنێوان بەغـــدا و هەرێمدا هەیە

چارەسەر بكات.هەمـــوو ئەمانـــەش لەكاتێكدایـــە حەیدەر عەبادی بۆخۆی لەبارەی چارەســـەركردنی كێشـــەكانی عێراقـــەوە ئـــەوەی راگەیانـــد، كـــە رووبەڕووبونـــەوەی تیـــرۆر لـــەكارە ســـەرەكیەكانی دەبێـــت، داواشـــی لەالیەنە سیاســـیەكان كردوە پابەندبن بەدەستوری عێراقـــەوە، هاوكات عەبادی لەبارەی نوری مالیكیـــەوە ئەوەی راگەیاندوە كە ئەو وەك برا و هاوخەبات دەمێنێتەوە و لەپرۆســـەی

سیاسی عێراقیشدا بەشدار دەبێت.لـــە ئێســـتادا ئـــەوەی كـــورد لەعەبـــادی چاوەڕێـــی دەكات، ئەوەیـــە كـــە هەڵەكانـــی ســـەرۆك وەزیرانەكانی رابردوو بەرامبەر بەكـــورد دووبـــارە نەكاتـــەوە، تـــا هەمـــان

چارەنوسی ئەوانی نەبێت.

سياسەت

كورد لە چاوەڕوانی چاكسازیەكانی سەرۆك وەزیرانە نوێیكە دایە

عەبادی دەتوانێت ئەوەی مالیكی تێكیدا چاكیبكاتەوە؟

30 ژماره 243 2014/8/16

سياسەت

زانایەكی ئاینی: ئەمە جیهادی نیكاح

نییە و زینایە

چیرۆكی ئەو ئافرەتانەی لەترسی جیهادی نیكاحی داعش رایانكردووە

چیرۆكەكەیان بۆ سڤیل دەگێڕنەوە

ژنێك: ئافرەتێكیان بردبوو لەشەو و رۆژێكدا 12 جار سێكسی لەگەڵ كرابوو

30 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 31

سياسەت

هەر لەسەرەتای دەركەوتنی داعش و داگیركردنی ناوچە سوننەنشینەكانی عێـــراق، دەنگـــۆی نیكاحـــی جیهاد و ناچاركردنـــی بـــەزۆری خەڵـــك بـــۆ بەچەكدارانـــی كچەكانیـــان پێدانـــی داعـــش باڵوبوویەوە. لـــەم راپۆرتەدا راكـــردووی خانەوادەیەكـــی چەنـــد دەســـتی داعـــش لـــە موســـڵەوە، ئەو دەنگۆیانـــە لەباری نیكاحی جیهادەوە بۆ سڤیل پشتڕاست دەكەنەوە و باس لەنەهامەتیەكانـــی خۆیـــان بەدەســـت

داعشەوە دەكەن.ژمارەیـــەك لەو كـــچ و ئافرەتانەی داعـــش هەڕەشـــەكانی لەترســـی پارێزگای موســـڵیان جێهێشـــتووە و ئێستا لەشـــاری كەركوك نیشتەجێن، ئامـــاژە بـــەوە دەدەن، كـــە رۆژانـــە چەكدارانـــی داعش هاتوونەتە ســـەر ماڵەكانیـــان و داوایانلێكـــردون هـــەر ماڵباتێـــك كچێـــك پێشـــكەش بـــەوان بكات بۆ مەبەســـتی نیكاحـــی جیهاد. هـــەر كەســـێكیش دژ بـــەم داوایەیان "بەپێـــی شـــەریعەت!!" بوەســـتێتەوە،

سزای زۆر توندی دەدەن.لـــەو یەكێكـــە الرا" "دایكـــی ئافرەتانەیـــە، كـــە لەترســـی جیهادی نیكاح و جەكدارانی داعش موســـڵیان جێهێشتووە، بەم جۆرە چیرۆكەكەی بۆ سڤیل گێڕایەوە "لەالیەن چەكدارانی داعشـــەوە پەالماری چەنـــدان خێزان دراوە بەمەبەســـتی رفاندن و بردنی كاری ئەنجامدانـــی و كچەكانیـــان سێكســـی لەگەڵیان بەنـــاوی جیهادی نیكاحەوە. هـــەر خێزانێكیـــش ئامادە نەبێت كچێك پێشكەش بەو چەكدارانە تیـــرۆر ســـەرجەمیان ئـــەوا بـــكات دەكرێن". ئەو ئافرەتە كە لەگەڵ چوار كچەكەی رایانكردبوو،ش ئاماژە بەوە دەدات، كـــە لەالیەن ئەو چەكدارانەوە تاكو ئێستا چەندین ئافرەت ڕفێنراون و نەگەڕاونەتەوە الی كەســـوكاریان. لەوبارەشـــەوە گوتی "ئەو چەكدارانە دوای تەواوكردنـــی كاری سێكســـی و ئەنجامدانی جیهـــادی نیكاح لەگەڵ

ئافرەتە رفێنراوەكان، دواتر دەیانكوژن".سارا كەریم ئافرەتێكی دیكەی پارێزگای موســـڵە، ماوەیەك الی ئەو چەكدارانەوە بەمەبەســـتی جیهادی نیكاح دەستبەسەر بووە، دواتر لە دەستییان رایكردووە. ئەو بـــە چاوێكی پڕ لەفرمێســـكەوە چیرۆكی ســـاتەكانی لەژێـــر چنگـــی چەكدارانـــی داعـــش بـــۆ ســـڤیل گێڕایـــەوە و گوتـــی "دوای دەستبەبەســـەركردنمان لە الیەن چەكدارانی داعشـــەوە، لەناو مزگەوتێك كۆكراینەوە. دواتر كەسێك هاتە المان و هەندێك شتی ئاینی بۆ باسكردین و گوتی دەبێت كاری سێكســـی بەناوی جیهادی نیكاحەوە لەگەڵ چەكداران ئەنجام بدەن، چونكە ئەم كارە ڕێگەپێدراوە و حەاڵڵە". ســـارا بەهەنســـكی گریانەوە بـــەردەوام بـــوو لەچیرۆكـــە تراژیدیەكـــەی "دواتـــر ئافرەتێكیـــان برد، لەمـــاوەی یەك رۆژدا 12 جار كاری سێكسی لەگەڵ ژمارەیەك چەكـــداری لیبـــی وتونســـی ومەغریبـــی و فەرەنســـی و توركـــی و ومیســـری ســـعودی و قەتەریدا ئەنجامـــدا، لەدوای ئەنجامدانی هەر كارێك لەو كەسە تەاڵق دەدرا و لەكەســـێكی دیكـــە مارەدەكـــرا. ئێمەش لەترسی ئەوەی دووچاری هەمان چارەنووس نەبین، هەر كە دەرفەتێكمان بـــۆ رەخســـا هەڵهاتیـــن ورزگارمان بوو

لەدەستیان".ســـومەیە هـــادی ئافرەتێكـــی دیكـــەی پارێزگای موســـڵە، ئەو باســـی لەوەكرد كـــە چەكدارانی داعش ســـەردانی مااڵن دەكەن و لەژمارەی ئافرەت و كچەكانیان دەپرســـن، هەر ماڵێك كچی بەشونەدراو بەنـــاوی تێدابێـــت، بێوەژنـــی یاخـــود جیهـــادی نیكاحـــەوە بەزۆرەملێ لەگەڵ خۆیـــان دەیبـــەن. ســـومەییە گێڕایـــەوە مزگەوتەكانـــەوە بڵندگـــۆی "لەرێگـــەی داوا لەدانیشـــتووانی پارێزگاكـــە دەكەن كچەكانیـــان پێشـــكەش بـــەو چەكدارانە بكەن، بۆ ئەو مەبەســـتەش دادگایەكیان كەســـێكی لەالیـــەن و دروســـتكردوە پاكستانییەوە بەناوی )دادوەری شەرعی( بەڕێوەدەچێـــت. هەركەســـێك لەفەرمان وڕێنماییەكانیان البدات، ئەوا لەو دادگایە دادگایی دەكرێت و دواتر بەتوندی ســـزا دەدرێت". ئاماژەی بەوەشـــدا، كە بەهۆی

فشارخســـتنە ســـەر خانەوادەكانیـــان لەالیەن چەكدارانی داعشەوە، هێندەی ئـــاگادار بێت تائێســـتا چـــوار ئافرەت ئـــەوەی بـــۆ خۆیانیـــان كوشـــتووە،

لەجیهادی نیكاح رزگاریان بێت.هاواڵتیەكـــی ســـەعدی محەمـــەد تری دانیشـــتووی پارێزگای موســـڵە، خـــاوەن شـــەش كچە، هـــەر لەبارەی جیهـــادەوە نیكاحـــی چیرۆكـــی بەســـڤیلی گـــوت "داعـــش لەرێگـــەی بەیاننامەیەكـــەوە باڵوكردنـــەوەی پارێـــزگای لەدانیشـــتووانی داوایـــان موســـڵ كـــردووە ئافـــرەت بـــۆ ئـــەو چەكدارانە بەناوی جیهادی نیكاحەوە ئـــەو بەتایبـــەت بكـــەن، پێشـــكەش كچانەی تائێســـتا شـــویان نەكردووە، بۆیە چەندین خانەوادە لەترســـی ئەو داواكارییەی تیرۆرستان و پاراستنی شـــەرەف و ناموســـیان لەپارێـــزگای ماڵوحاڵیـــان و هەڵهاتـــوون موســـڵ

جێهێشتووە".لـــەالی خۆیـــەوە حەســـان مـــەوال مامۆســـتای ئاینی لەپارێزگای موسڵ كـــە نیـــكاح بەجیهـــادی ســـەبارەت لەالیەن چەكدارانی داعشەوە بەناوی ئەنجامدەدرێـــت ئیســـالمەوە ئاینـــی بەســـڤیلی وتی "ئەوەی ئەوچەكدارانە ئەنجامیدەدەن جیهـــادی نیكاح نییە و زینایـــە، تەنانەت رێگەخۆشـــكەرە بۆ زیادبوونی كاری بەدڕەوشـــتی لەناو ئافرەتان، ئەوەی بەناوی ئیســـالمەوە بانگەشـــەی بـــۆ دەكـــەن دوورە لـــە راســـتییەوە، تائێســـتاش شـــتی لـــەو جـــۆرە لەئاینـــی ئیســـالمدا نەهاتووە، هەركەسێك چ كوڕ و چ كچ بێت لەژێر ئەو ناوە كاری سێكســـی ئەنجامبدات بەزیناكەر ناودەبرێت. ئەمە گەورەترین گوناه و الدانە لەرێسا و پرنسیپەكانی ئاینی ئیســـالمی پیرۆز". ئەو مامۆستا ئاینیـــە داوای لەخەڵكی موســـڵ كرد، كە بەقســـەی بریقەداری بەناو ئاینیی هەڵنەخەڵەتێـــن چەكدارانـــەوە ئـــەو و كچەكانیـــان نەدەنـــە دەســـت ئـــەو گورگانە، هەر كەســـێكیش بەفەرمانی ئەو چەكدارانـــە كاربكات، تاوانبارە و

گوناهێكی گەورەی ئەنجامداوە.

عومەر ئاوارە

ژماره 243 2014/8/16 31

32 ژماره 243 2014/8/16

بەرپرسی لق لەوكاتەدا "فائق نیروەیی" بوو، كە بەخ���ۆی پەناهەندە ب���وو و ماڵەكەی لە فیللەندا ب���وو، ژنەكەش���ی خەڵك���ی ئەو واڵت���ە بوو. من گەیش���تمە ئەوێ و ل���ە 1987/4/16 فڕۆكەكانی رژێم���ی عێراق بۆردومانی ش���ێخ وەس���انان و گوندی كۆپتەپەیان كرد، لە ناوچەی عەسكەری شێخ وەسانان، نزیكەی 120 كەسی لێ شەهید ب���وو، زۆرب���ەی زۆری خەڵك���ی گوندەك���ەش بریندارب���وون، ئ���ەو كاتە ژمارەی دانیش���توانی

گوندەكە 520 كەس دەبوون.بارەگایەك���ی كات���ی پارتیمان ل���ەو رۆژگارە ل���ەو گوندە ب���وو، لە دوای���دا بەدرێژی باس���ی

بۆردوومانەكە دەكەم.ئ���ەو كارەس���اتانەی گون���دی ش���ێخ پ���اش وەس���انان، لەالیەن ش���ەهید ش���ەوكەت ش���ێخ یەزدی���ن، كە بەرپرس���ی پەیوەندی نێوان ئێران و پارت���ی بوو لە ورمێ، ب���ە تەلەفۆن ئاگاداری ك���ردم و گوت���ی مەكتەب���ی سیاس���ی بەتایبەت كاك عەلی عەبدواڵ سكرتێری ئەوسای پارتی، داوادەكات بە هەم���وو توانایەك و بەهاوكاری هەموو الیەنە سیاس���ییەكان، چاالكی و بێزاری دەربڕین و ریسواكردنی ئەو تاوانە گەورەیەی

شێخ وەسانان و گۆپتەپە، ئەنجام بدرێ.منی���ش لەگەڵ كارگێڕی لقی 6، كە بریتبوون ل���ە هەڤ���ااڵن "فائ���ق نیروەیی" بەرپرس���ی لق و "فەوزی ئەتروش���ی" و "عەبدوسەالم بەرواری" پ���اش كۆبوونەوەی���ەك، بەرنام���ە و چاالك���ی

هەمەالیەنە داڕێژرا و دەستمان پێكرد.پێش هەموو ش���ت بە تەلەفۆن پەیوەندیمان

دوای بەكۆتاهێنانی زنجیرە وتاری "گێڕانەوە بۆ لەبیرنەكردن"، كە تێیدا باس���ی 61 شەهید و كەڵەپیاوی قارەمانم كرد، لەم زنجیرە وتارەمدا بەن���اوی "س���اڵێك لە ش���ێخ وەس���انان" باس لە چاالكیەكان���ی پارت���ی وەك لق���ی2 لە س���نوری

پارێزگای هەولێر دەكەم.لەس���ەرەتای زنجیرە وتارەكەشمدا دەمەوێ

پێشەكییەك بنوسم.پارت���ی 2ی لق���ی بەرپرس���ی كرام���ە م���ن دیموكراتی كوردس���تان، چەن���د جارێكی تریش پێش���ووتر ل���ە مێ���ژووی خەبات���ی سیاس���ی و پێش���مەرگایەتیمدا بەرپرس و كارگێڕی ئەو لقە

بووم.ماوەی���ەك ل���ە س���اڵی 1984 لە ئێ���ران بوو توش���ی نەخۆش���ی دڵ هاتبووم، لەو كاتەش���دا چەند س���اڵێك بوو بەش���داری شۆڕشی گواڵنم كردبوو، بە س���ەركردایەتی پارت���ی دیموكراتی كوردس���تان، لەو كاودانە توش���ی نەخۆشی دڵ هاتم، لە تاران چارەسەری نەخۆشییەكەم كرد، چارەسەری باشیش���م بۆ كرا، بەاڵم چوارساڵ بەسەر نەخۆشییەكەم تێپەڕی كرد، لە مەكتەبی سیاس���ی پارت���ی ل���ە راژان بری���اڕدرا م���ن بۆ س���ەردانی رێكخس���تنەكانی پارتی ل���ە ئەوروپا بچم���ە ڤییەنن���ای پایتەخی نەمس���ا، هەرلەوێش هەندێ پشكنینی پزیشكیم بۆ بكرێت. لەسەرەتای مانگی 4 س���اڵی 1987، لە رێگ���ەی ئێرانەوە بە فرۆكەیەكی گەورە كە ناوی )كوردستان( بوو، گەیش���تمە ئەو ش���ارە. ئەو كاتە ب���ارەگای لقی 6ی پارت���ی لە ڤییەننا بوو، لە ئەپارتمانێك بوو،

و ئەمری���كا و ئەورپ���ا رێكخس���تنەكانی ب���ە ئوس���ترالیا ك���رد، داوامان لێك���ردن هەر جۆرە چاالكیی���ەك دەكرێ ئەنجام���ی بدەن، لە رێگەی رادیۆ و تەلەفزیۆن و رۆژنامە و هەموو جۆرە

ئامرازێكی راگەیاندن پەخش بكرێ.لە نەمس���ا ب���ە هاوكاری یەكێتی نیش���تیمانی كوردس���تان ك���ە ئ���ەو كات س���ەعدی پی���رە و بەهرۆز گەاڵڵی كادیرانی چاالكی یەكێتی بوون. چاالك���ی گرنگمان ئەنج���ام دا. یەك���ەم چاالكی گرن���گ ئەوەب���وو، ژمارەیەكی 150 كەس���ی لە پی���او و ژن و من���داڵ چوین���ە ب���ارەگای خاچی س���وری نەمس���اوی، لەوێ چوینە ژوورەوە و هەندێكی���ش ل���ە دەرەوە و ژمارەیەك���ی پۆلیس هاتنە ش���وێنەكە، گوتیان ئێوە ئامانجتان چییە؟ لەالی���ەن دوو هەڤاڵی چاالك���ی ئەو كاتی پارتی بەناوەكانی )دكتۆر پیرۆت و دكتۆر عس���مەت( پێیانڕاگەیان���دن داخوازیمان ناڕەزایی دەڕبڕینە ش���ێخ گوندەكان���ی كیمیابارانكردن���ی لەس���ەر وەس���انان و گۆپتەپە، بڕیاریشمان دابوو یەك كردەوەی ناشیرین و پێچەوانەی یاسا نەكرێت، ئەوانی���ش ك���ە دڵنیابوون رۆیش���تن، پاش ئەوە میدیاكانی واڵتی نەمس���ا بە نوس���ین و بیستن و دیت���ن هات���ن بۆ الم���ان، بردەران���ی زمانزان بۆی���ان ش���رۆڤە ك���ردن، داوامان كرد ش���اندی س���ێ كەس���ی ئێمە بچنە الی س���ەرۆكی خاچی سوری نەمساوی. پاشان شاندەكە چوونە الی س���ەرۆكی خاچی سوری، 6 خاڵی داخوازیمان لەبارەی كیمیاباران بە نوس���ین پێشكەشكردن،

كە لە زنجیرەی داهاتوو باسیان دەكەم.

محەمەد مەال قادر

شێخ وەسانانساڵێك لە

)1(

یەكەم چاالكیەكانی كورد لە ئەوروپا دژ بە كمیابارانكردنی شێخ وەسانان

سياسەت

ژماره 243 2014/8/16 33

نــــاوخــــــــــۆ

قوتابیە كوردەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق داوای چارەسەر دەكەن

34 ژماره 243 2014/8/16

ناوخۆ

بەغدا، لە ژیانی خۆمان دڵنیا نین".كوردانـــەی قوتابیـــە ئـــەو ژمـــارەی لەزانكۆكانـــی خوارووی عێـــراق دەخوێنن لەشـــارە قوتابـــی نزیكـــەی 700 دەگاتـــە كوردســـتانەوە هەرێمـــی جیاوازەكانـــی روویـــان كردۆتـــە ئـــەو زانكۆیانـــە، ئـــەم هەموویـــان رووبـــەڕووی كێشـــەیەش

بۆتەوە."هەڵمەت ســـەباح" قوتابیەكـــی دیكەیەی كۆلێـــژی ئاداب بەشـــی زانســـتی قورئانە، ئەویـــش وانـــەی لەخولـــی دووەمـــدا ماوە. هەڵمـــەت داوا دەكات حكومەتـــی هەرێـــم بـــە هەماهەنگی لەگەڵ بەغدا كارئاســـانیان لەهەرێمـــی بتوانـــن تاكـــو بـــكات، بـــۆ ئەنجـــام تاقیكردنـــەوەكان كوردســـتان بدەن، دواتر دەفتـــەری تاقیكردنەوەكانیان بنێرنـــەوە بۆ بەغـــدا و لەرێگـــەی ئیمێلەوە پرسیارەكانیشـــیان بـــۆ بنێـــرن. هەڵمـــەت

ئـــەم ملمالنێكانـــی و شـــەڕ بەهـــۆی دواییـــەی عێراق و دابڕانی هەرێم لە بەغدا و داگیركردنـــی ناوچـــە سوننەنشـــینەكان قوتابیـــە ئـــەو داعشـــەوە، لەالیـــەن كوردانەی لە شـــارەكانی موســـڵ و بەغدا دەخوێنن، كێشـــەی چۆنیەتـــی ئەنجامدانی تاقیكردنەوەكانـــی خولـــی دووەمـــی ئـــەم هاوینەیان هەیە و داوای چارەسەری خێرا دەكەن. بریـــكاری وەزیری خوێندنی بااڵی عێراقیش دەڵێ لەهەوڵی چارەســـەركردنی

ئەم كێشەیە دان.دوای ئـــەو دۆخی شـــەڕ و كوشـــتارەی ئەم دواییە بەسەر عێراق هات، ژمارەیەكی قوتابـــی لە شـــاری بەغـــدا گیریانخـــوارد، بۆســـەی گروپـــە هەندێكیشـــیان كەوتنـــە چەكـــدارە تائیفیـــەكان و بوونـــە قوربانی.

ئـــەوكات حكومەتی هەرێم بـــە فڕۆكە ئەو قوتابیانـــەی گەیانـــدەوە هەرێم. بەشـــێكی زۆری ئـــەو قوتابیانـــەش لـــەدوا قۆناغـــی خوێندنـــی زانكۆدان، بـــەاڵم تاقیكردنەوەی ناشـــتوانن و مـــاوە دووەمیـــان خولـــی بگەڕێنـــەوە بەغـــدا و موســـڵ، بۆیـــە داوا دەكەن چارەســـەرێكیان بۆ بدۆزرێتەوە و

خوێندنی ئەمساڵیان بەهەدەر نەچێت."زیـــاد ئیســـماعیل" قوتابـــی دواقۆناغـــی بەشـــی رۆژنامەوانیـــە لـــە بەغـــدا، لە دوو وانـــە ماوەتـــەوە بـــۆ خولـــی دووەم، داوا دەكات بـــە زووتریـــن كات بـــەر لـــەوادەی دووەم خوولـــی تاقیكردنەوەكانـــی رێگەچارەیەكیـــان بـــۆ بدۆزنـــەوە. ئەو بۆ ســـڤیل گوتی "مـــن دوا قۆناغی خوێندنەمە، گیرمخـــواردووە، نازانـــم چـــۆن ئـــەو دوو وانەیـــەی ماومە تاقیكردنەوەیان تێدا بكەم، چونكە هیچ رێگەیـــەك نییە بگەڕێینەوە بۆ

چرۆ حوسێن

قوتابیە كوردەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق داوای چارەسەر

دەكەن

گیریان خواردووە و نازانن چۆن تاقیكردنەوەكانی خولی دووەم ئەنجام بدەن

بریكاری وەزارەتی خوێندنی بااڵی عێراقی: دەتوانین بۆ ئەمساڵ بڕیاری )عدم رسوب( بۆ قوتابیەكان

بدەین و بەكەوتوو نەژمێردرێن گەر تاقیكردنەوەش نەكەن

د. نەژدەت ئاكرەیی: بەدڵنیاییەوە چارەسەریان بۆ دەدۆزینەوە

ژماره 243 2014/8/16 35

قوتابیە كوردەكان داوا دەكەن ئاسانكارییان بۆ بكرێت و لە هەرێم تاقیكردنەوەكانی خولی دووەم ئەنجام بدەن

ناوخۆ

لەوبارەوە گوتیشـــی "زۆر بەزەحمەت ئەم چەنـــد قۆناغەی خوێندنمان بڕیوە، نامەوێ

دووبارە بڕۆمەوە لەوێ بخوێنم".بەشـــێك لەقوتابیـــەكان گازانـــدەی ئەوە و قوتابیـــان رێكخراوەكانـــی دەكـــەن خوێنـــدكاران بەتەنـــگ داواكارییەكانیانەوە نایـــەن. "سەربەســـت ســـەفتی" كارگێـــڕی مەكتەبـــی ســـكرتاریەتی یەكێتـــی قوتابیان دەڵێـــت "ئێمە هەر لە ســـەرەتاوە هەوڵماندا بگەیەنینـــەوە بەســـەالمەتی قوتابیـــەكان هەرێمی كوردستان، دواتریش هەر لەسەر هێڵ بووین بۆ ئەوەی چارەسەری تەواوی گرفتەكانیان بكەین، بەاڵم لەئێستادا بەهۆی سەرقاڵبوونی هەرێمی كوردستان بەشەڕی تیرۆرســـتان، بۆیـــە نەمانتوانـــی بەتەواوی كێشـــەكانیان چارەســـەر بكەین، بەاڵم هەر

لەهەوڵدا دەبین".الیەنـــی پەیوەندیداریـــش ئامـــاژە بـــەوە

ژمـــارەی زۆری لەبـــەر كـــە دەكـــەن، بیانگەڕێننـــەوە نەیانتوانیـــوە قوتابیـــەكان هەرێمی كوردســـتان، تاوەكـــو لێرە درێژە بـــە خوێندنیان بدەن. د. ســـەالم خۆشـــناو بـــااڵی خوێندنـــی وەزیـــری بریـــكاری عێراقـــی لەبەغـــدا بـــاس لـــەوە دەكات، كە كۆبونەوەیەكـــی فراوانیـــان لەگـــەڵ وەزیر و هەموو ســـەرۆك بەشـــەكانی زانكۆكان ئەنجامداوە، كۆبونەوەیان لە گەڵ وەزیری خوێندنـــی بـــااڵی هەرێمیش كـــردووە، بۆ چارەســـەركردنی كێشەكانیان. هەروەها د. سەالم گوتیشـــی "ئەگەر زانكۆكانی هەرێم بتوانـــن میوانـــداری ئـــەو قوتابیانـــە بكەن، ئەوە ئێمە زۆر پێی خۆشحاڵ دەبین، بەاڵم دەتوانین بۆ ئەمساڵ بڕیاری )عدم رسوب( بـــۆ قوتابیـــەكان دەربكەین و بـــە كەوتوو هەژمـــار نەكرێـــن، ئەگـــەر تاقیكردنەوەش

نەكەن".

د. نەژدەت ئاكرەیی، بەپرسی توێژینەوە و پەرەپێـــدان لە وەزارەتـــی خوێندنی بااڵ، سەبارەت بە كێشەی ئەو قوتابیانە، لەرێگای ســـڤیلەوە ئەو قوتابیانەی دڵنیاكردەوە، كە چارەســـەریان بۆ دەدۆزنەوە و گوتیشـــی "ئەوانـــەی بەكالۆریۆســـیان جێهێشـــتووە، ژمارەیـــان زۆرە، لەهـــەر زانكۆیەك نزیك بـــن فۆرمێـــك پـــڕ دەكەنـــەوە و رەوانەی وەزارەتی خوێندنی بااڵ دەكرێت". سەبارەت بەوانەشی، كە دكتۆرا و ماستەر دەخوێنن، د. نەژدەت گوتی "ئەوانە ژمارەیان كەمترە، بۆ ئەوانیش فۆرم هەیە پڕدەكرێتەوە. ئینجا ئەنجومەنـــی وەزارەت لەگـــەڵ ئەنجومەنی وەزیران لەبارەی كێشەكەیانەوە دادەنیشن و بڕیارێـــك دەدەن، چونكـــە كێشـــەی ئەم قوتابیانـــە پێویســـتی بە بڕیاری سیاســـی شـــوێنی و وادە ئـــەوە دوای هەیـــە.

تاقیكردنەوەشیان دیاری دەكرێت".

36 ژماره 243 2014/8/16

لەمافەكانـــی داكۆكیكـــردن كۆمەڵـــەی كرێنشـــینان، چەندیـــن لقیـــان لەپارێزگا و قـــەزا و ناحیەكانـــدا هەیە، لەســـاڵی 2004 دامەزراوە، زیاتر لـــە 17 هەزار ئەندامیان لەهەولێر هەیـــە، بەهەموو لقەكانیان زیاتر لـــە 72 هـــەزار ئەندامیان هەیـــە، لەهەموو چیـــن و توێـــژە جیـــاوازەكان. "مەحمـــود ئیســـماعیل" ســـەرۆكی لقی هەولێری ئەو كۆمەڵەیە باس لـــەوە دەكات، هەر بەناوی

كۆمەڵەكەیانەوە دیارە، كە داكۆكی لەمافی كرێنشـــینان دەكـــەن. بۆ ئەم مەبەســـتەش چەندین پڕۆژەیان پێشـــكەش بەحكومەت كـــردووە، لەوانەش بەشـــێك لەپڕۆژەكان چونە بـــواری جێبەجێكردنەوە، بەشـــێكی ماونەتـــەوە، بەهەڵواســـراوی دیكەشـــیان ســـندوقی پـــڕۆژەی لەوانـــەش یەكێـــك نیشتەجێبوونە، كە بریتیە لەدروستكردنی یەكـــەی نیشـــتەجێبوون بـــۆ كرێنشـــینان و كەمدەرامەتـــەكان بەقســـتی 25 ســـاڵ، لـــە ســـێ پارێـــزگای هەرێمی كوردســـتان

كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە، هەرچەندە بودجەشـــی بۆ تەرخانكراوە و ســـێ ساڵ تێپەڕیوە بەسەریدا، كەچی هێشتا پڕۆژەكە

تەواو نەبووە.كـــە خســـتەڕوو ئەوەشـــی مەحمـــود بـــۆ پڕۆژانـــەی ئـــەو زۆری بەشـــێكی كرێنشـــینان و كەمكردنەوەی ئەو كێشانە تەرخانكراون لەخزمەتی كرێنشیناندا نین، لەوانەش پـــڕۆژەی خانـــووی كۆرییەكان، چونكە كەســـێك كرێنشـــین بێـــت ناتوانێت پێشـــەكی بـــدات. ئـــەو دەڵێت "ئێمـــە وەكو

چرۆ حوسێن

داوامانكردووە وەك واڵتی بەریتانیا كرێنشینی حكومەت بین

مەحمود ئیسماعیل سەرۆكی كۆمەڵەی داكۆكیكردن لە مافی كرێنشینان:

ناوخۆ

ژماره 243 2014/8/16 37

كۆمەڵە رەخنەمان لەشێوازی دابەشكردنی چونكـــە هەبـــوو، كۆریـــەكان خانـــووی پڕۆسەكە بەئاشكرا ئەنجام نەدرا، هەروەها بەشێكی ئەوانەی سوودمەندبوون موڵكی

دیكەیان بەناو بوو".ســـەرۆكی ئەو كۆمەڵەیـــە جەخت لەوە دەكاتەوە "هاتنی ئەو ئاوارانە بەلێشـــاو بۆ هەرێمی كوردستان بەتایبەت عەرەبەكانی خـــواروو، چەنـــد قـــات بارگرانی لەســـەر ئەگـــەر دروســـتكردووە، كرێنشـــینان چارەســـەری گونجاوی بـــۆ نەدۆزرێتەوە ئـــەوا كێشـــەكە دەبێتـــە قەیران لەدەســـت حكومەت دەردەچێت". بۆ چارەسەركردنی ئەو دۆخە ئەوان وەكو كۆمەڵە یاداشتێكیان پێشكەشـــی حكومەت كـــردووە، كە لەچەد جەوهەریترینیـــان پێكهاتـــووە، خاڵێـــك دروســـتكردنی كەمپێكە لەدەرەوەی شـــار بـــۆ ئـــەو ئاوارانـــە. دەشـــڵێ "بەپێـــی ئەو زانیاریانەی الی ئێمـــەن، چەندین عەرەبی ئاوارە خانوویان بەنرخێكی خەیاڵی كڕیوە بەناوی خۆیـــان كردووە، یـــان بەنرخێكی خەیاڵـــی بەكرێی دەگرن، بۆیـــە قەیران بۆ ئێمە دروســـت بـــووە. پێویســـتە حكومەت بەپێی یاسا ئەوە رێكبخات، كە جیا لەكورد كەســـی دیكـــە بـــۆی نەبێت لەكوردســـتان و خانـــوو بەتایبـــەت هەبێـــت، موڵكـــی زەوی، ئەم هەڕەمەكیـــە قەیرانەكان قوڵتر

دەكاتەوە".هـــەر بەپێـــی قســـەكانی ئـــەو خـــاوەن كۆمەڵەیـــە دواهەمیـــن یاســـا كـــە تایبـــەت بـــوو بەكێشـــەكانی نیشـــتەجێبوون بەهیچ شـــێوەیەك لەخزمەتـــی كرێنشـــیناندا نییە، ئێســـتاش دەیانەوێـــت هەمـــوار بكرێتەوە، چونكـــە مافی كرێنشـــین دیـــاری نەكراوە، "خـــاوەن موڵك بەئـــارەزووی خۆی كرێ زیـــاد دەكات و كرێچیەكانـــی دەردەكات، ئەمە لەیاســـای هیچ واڵتێكدا نییە، ئەمەش

كێشەی كۆمەاڵیەتی لێ پەیدا بووە، چەندین جار روویـــداوە خاوەن خانـــوو كەلوپەلی كرێچییەكـــەی فڕێداوەتە ســـەر جادە، یان

كرێچی ویستوویەتی خۆی بسوتێنێت".هەروەهـــا مەحمود ئەوەش دەخاتەڕوو، كە حكومەت لەپێدانی زەوی بەهاواڵتیان و بەكەرتی تایبـــەت پالنێكی ئەوتۆی نەبووە بۆ ئەوەی كێشـــەی كرێنشـــینی چارەسەر هـــەزار 122 "تائێســـتا دەڵێـــت و بـــكات زەوی بەســـەر هاواڵتیانـــدا دابەشـــكراوە، كەچـــی حكومەت ئاســـانكارییان بۆ ناكات تاكـــو بیكەنـــە خانـــوو، بۆیـــە بازرگانی بە زەویەكانـــەوە دەكرێت، ئەو زەویانەشـــی ئاســـانكاری تایبـــەت بەكەرتـــی دراون زۆرییان بۆ كراوە، كەچی یەكەكان ئەوەندە گرانن كەسی ئاســـایی ناتوانێت بیانكڕێت، كەســـی دیكـــە هەبـــووە داوای كـــردووە زەوی پێبدرێت یەكـــەكان بەهەرزان بداتە هاواڵتیـــان، حكومـــەت رازی نەبووە، ئێمە بەحكومەتمـــان گوتـــوە ئەگـــەر كرێنشـــین 50 هەزار دۆالری هەبێت بۆ كرێنشـــینە؟" هەوەرهـــا گوتیشـــی "داوامانكردووە وەك

بەریتانیا با كرێنشینی حكومەت بین".ئـــەوان وەكـــو كۆمەڵەكەیـــان چەندیـــن جار فشـــاریان خستۆتە سەر حكومەت بۆ ئەوەی بودجە بۆ یەكەی كەمدەرامەتەكان زیـــاد بكرێت. بەپێـــی گوتەكانـــی مەحمود ئیســـماعیل ئـــەو ئەندامانـــەی الی ئـــەوان خۆیـــان ناونووس كردووە نیوەی تەواوی كرێنشینانن، دەشـــڵێ "لەناو ئەندامەكانمان بەشـــێكیان عەرەبن، چونكە ئەوان فۆڕمی خۆراكیان هەولێرە، لەو رێژە زۆرەش تەنها 600 كەسیان سودمەندبوون لەپڕۆژەكانی نیشـــتەجێبوون". ســـەرۆكی ئەو كۆمەڵەیە الی خۆیـــەوە گلەیی لـــەوە دەكات، ئەوان كاتێك مۆڵەتی فەرمییان هەیە بۆ راوێژیان پێناكرێت بۆ كاروباری كرێنشـــینان؟ بۆیە دەڵێت "زۆرجار بانگهێشـــتی پەرلەمان یان پارێـــزگا دەكرێین، بـــەاڵم پڕۆژەكانی ئێمە بەهەند وەرناگرن، ئەگەر كار بەو شێوەیە

بڕوات، ناچارین خۆپێشاندان بكەین". مەحمود ئاماژە بەوەش دەكات، كە ئەو یەكانەی دروست دەكرێن پێداویستییەكان بـــۆ هەنگاوەكانیـــش و پڕناكەنـــەوە دروستكردنیان زۆر لەسەرخۆن، پێشیوایە "ئەگـــەر بەپێـــی پێداویســـتی ئـــەو یەكانـــە دروســـت بكرێن، ئەوا پێویستە سااڵنە 15 هەزار یەكەی نیشـــتەجێبوون لەشارەكان

دروست بكرێن".

رەخنەمان لەشێوازی دابەشكردنی خانووی

كۆریەكان هەبوو

كرێنشین 50 هەزار دۆالری هەبێت بۆ

كرێنشینە؟!

ئەگەر كێشەی ئاوارە عەرەبەكان چارەسەر

نەكرێت، دەبێتە قەیرانێكی گەورە و لەدەست حكومەتیش

دەردەچێت

كار بەو شێوەیە بڕوات، ناچارین خۆپێشاندان

بكەین

ئەو یاسایەی بۆ كرێنشینان هەیە

لەبەرژەوەندی خاوەن موڵكەكان دایە

72 هەزار ئەنداممان هەیە و ئەمەش نیوەی

ژمارەی راستەقینەی كرێنشینانە

ناوخۆ

38 ژماره 243 2014/8/16

ناوخۆ

ماستاوی پێشمەرگە و كولیچەی داعش

برادەرێكی پێشـــمەرگەم كە سااڵنێكی زۆربـــوو نەمدیتبـــوو، باســـی حـــاڵ و گوزەرانی خۆی بۆ كردم، دوای ژنهێنانی ســـەد خۆزگـــەی بـــە زەمانـــی رەبەنـــی و گەنجیەتـــی و عازەبـــی دەخواســـت. نـــەك لەبەر ئەوەی لە ژنەكـــەی بێزارە، بەڵكـــو لەبەرئەوەی بەو عەقڵیەتەی ئێمە هەمانە ناتوانین ژیانێكی ئارام بۆ ماڵ و

منداڵمان دابین بكەین. برادەرەكەم گوتی، پارەم نەبوو شیری قوتوو بۆ منداڵەكەم بكڕم، ناچار هەندێ ماســـتمان هەبوو كردم بە ماستاو لەناو مەمەی شیرمان كرد، بە ناچاری دامانە منداڵەكە. بەاڵم كاتێك هەستم كرد واڵت لە مەترســـی و هەڕەشـــە و ئـــازار دایە، برســـێتی و نەبوونی شـــیری منداڵەكەم گەیشـــتینە بەڕاكـــردن و لەبیركـــرد ســـەنگەری بەرگری لە نیشـــتیمان، بەو هیوایـــەی لـــە ســـایەی داكۆكیكـــردن و بەرگری لە ئازادی نیشتیمان، مندااڵنمان و كۆرپەكانمـــان لـــە ئایندەدا تێر شـــیر

بخۆن.موســـاڵوییەكان بـــە بۆنـــەی جەژنی خەریكـــی زۆربەیـــان رەمەزانـــەوە كولیچەكردن بوون، شەوانی پێش جەژن بە تایبەتیش شەوانی قەدر خێزانەكانیان تا سەرلەبەیانی خەریكی دروستكردنی )موســـڵیە( كەناڵـــی بـــوون. كولیچـــە باڵویكـــردەوە كـــە فڕنییـــەكان بـــەر لـــە جەژن لەبەر ســـووركردنەوەی كولیچە الری داعـــش دیـــارە بەرنەدەكەوتـــن. نەبـــووە لەوەی خەڵـــك كولیچە بخوات، دوور نییـــە بەشـــێكی پشـــكی كولیچـــە بـــۆ جەنگاوەرانـــی دروســـتكردنەكەش

داعـــش بووبێـــت. بۆیـــە هیـــچ فتوایەك خەڵكـــی دەرنەكـــراوە، كولیچـــە دژی كوردســـتانیش بـــەر لـــە هاتنـــی جەژن زۆربەیـــان كولیچەیان دروســـتدەكرد و بۆ میوانانـــی جەژن ئامادەیـــان دەكرد. خۆم ســـااڵنە لە جەژندا كولیچە دەخۆم و لـــە ماڵەوە بۆم ئامـــادە دەكەن، بەاڵم ئەمســـاڵ دەمـــم بـــە كولیچـــە نەكەوت، نـــەك لەبەرئەوەی داعشـــەكان حەاڵڵ و ئازادیـــان كردبوو، بەڵكـــو لەبەر كۆچی هەتاهەتایـــەی دایكـــم لەجەژنـــدا، تامـــی كولیچـــەم نەكرد. وەك ئەو كۆرپەلەیەی هاوڕێ پێشمەرگەكەم كە نەیتوانی لەبەر نەهامەتی و قاتوقوڕی تامی شیر بكات.بۆیە پێشـــنیار دەخەمە روو كە رەنگە ئێـــوە زۆربەتـــان لەگەڵـــم بـــن، ئەویش دوای سەركەوتنی گەورەی گەلەكەمان و پێشـــمەرگە دلێرەكان بەسەر هێرشی و داعـــش تیرۆرســـتی چەكدارانـــی پاككردنەوەی سەرتاسەری واڵت لێیان، هەقوایە سەرجەم خێزانەكانی كوردستان كولیچە دروستبكەن و ئامادەی بكەن و بەســـەر خەڵك و پێشـــمەرگەدا دابەشی بكـــەن، وەك شـــیرنایەتی ســـەركەوتن. جگەلەمەش ســـەرجەم ســـوپەرماركێت و مۆڵەكانی كوردستان بەگشتی شیری قوتوو )بەخۆڕایی( بەسەر پێشمەرگە و رۆڵەكانیان دابەشـــی بكـــەن و لەمەودوا شـــیری قوتوو بۆ نەوەكانی پێشـــمەرگە بـــە حكومـــەت بێـــت، بەرامبـــەر بـــێ پەیڕەوكردنی سیستەمێكی گونجاو بەو كارە هەڵبســـتێت، بەمشـــێوەیە نە خەڵك لە كولیچە و نە مندااڵنی پێشـــمەرگەش

لە شیر بێبەش دەبن.

پشتیوان عەبدوڵاڵ

ژماره 243 2014/8/16 39

كۆمەاڵیەتی

ئەرێ ناوك دەكەوێت؟

40 ژماره 243 2014/8/16

كـۆمـەاڵیـەتی

"لەكۆمپانیایەك ئومێدم ناســـی، هەر لەیەكەم بینینـــەوە سەرســـامی خۆی بـــۆ دەربڕیم، دوای مانگێك داوای پەیوەندی خۆشەویســـتی لێكردم، نەمزانـــی چ پیالنێكـــی لـــەدڵ دایە". ئەمە قســـەی الوینـــی تەمەنی 19 ســـاڵە، ماوەی ســـێ ســـاڵە پەیوەندی لەگەڵ كوڕێكی هاوپیشەی خۆی هەیە. تا شەشی ئامادەیی خوێندووە. لەتەمەنی شانزە ساڵیدا باوكی كۆچی دوایی كردووە، دایكی ژنی

ماڵە و پێنج برای هەیە. داراییـــەوە بارودۆخـــی خراپـــی بەهـــۆی الویـــن، ناچاردەبێت لەتەمەنی حەڤدە ســـاڵییەوە لەكۆمپانیایـــەك ســـكرتێر وەك و كاربـــكات دادەمەزرێـــت. بەپێـــی قســـەكانی الویـــن، هـــەر لەســـەرەتای یەكترناســـین لەگەڵ ئومێـــد بەڵێنی هاوســـەرگیرییان بەیەكترداوە، بەاڵم وتی "ئێستا هەمـــوو خێزانەكـــەی دژی ئەو هاوســـەرگیرییە وەســـتاون و ئەویـــش تەنیا بێدەســـەاڵتی خۆی لـــەالی من پیشـــاندەدات و بەرامبەر ئەوان نقەی

لێنایە، بۆیە گومان لەخودی ئەویش دەكەم". ئـــەو كچە خەڵكـــی كۆیەیـــە، بـــەاڵم لەیەكێك لەگەڕەكەكانـــی هەولێر نیشـــتەجێیە. كوڕەكەش خەڵكی شـــاری هەولێرە. الوین، ئێســـتا لەیەكێك لەبنكەكانـــی بەرەنگاربوونـــەوەی توندوتیژی دژ

داوای بەئافرەتـــان ر ســـە لە

خێزانـــی ئومێد تۆماركـــردووە، بەو تۆمەتەی كە "رێگـــە لەهاوســـەرگیری مـــن و ئومێـــد دەگرن، لەكاتێكدا ســـێ ســـاڵە ئێمە پەیوەندیمان هەیە و

یەكترمان خۆشدەوێت". ئەفســـەری لێكۆڵینـــەوە لەدۆســـیەكەی الوین لەلێدوانێكـــدا بەســـڤیلی گـــوت "الویـــن مـــاوەی شـــەش مانگە الی ئێمـــە داوای لەســـەر خێزانی كوڕەكـــەی هاوڕێی تۆماركردووە، بەپێی یاســـا ئێمـــە تەنیـــا دەتوانیـــن لەگەڵیان دانیشـــین، نەك ناچاری هاوســـەرگیرییان بكەین، چونكە كوڕ و كچەكـــە تەمەنی یاســـاییان تەواوكردووە. ئەگەر ویســـتیان دەتوانیـــن لـــەدادگا هاوكاریـــان بیـــن بۆئـــەوەی هاوســـەرگیری فەرمی بكـــەن، بەاڵم كوڕەكـــە نایەوێ بـــێ ئامادەبوونـــی خێزانەكەی

هاوسەرگیری بكات". ئەوەی كێشـــەكەی الوینـــی ئاڵۆزتر كردووە، ئەوەیـــە كە چەندین جار لەگەڵ ئومێد خەوتووە. بەپێـــی نەریتی بـــاوی كۆمەڵگا ئەو ئێســـتا بۆتە ژن و ناتوانـــێ هاوســـەرگیری لەگـــەڵ كەســـی تـــردا بـــكات، ئەگەر خێزانەكەشـــی ئـــەوە بزانن، ئەوا ســـزاكەی كوشـــتن دەبێت و بەدەگمەن ئەو جۆرە حاڵەتانە لەكوشتن رزگاریان بووە، مەگەر

بەهاوسەرگیری كۆتایی پێهاتبێت. بەخۆبەدەســـتەوەدانی ســـەبارەت الویـــن بـــۆ خۆشەویســـتی دەڵـــێ "ئێمـــە یەكترمان زۆر خۆشـــدەوێت، مـــن الی خۆم دڵنیابـــووم لەوەی كۆتایـــی ئـــەو پەیوەندییە هاوســـەرگیرییە، بۆیە بەالمـــەوە ئاســـایی بوو لەیـــەك نزیـــك بینەوە، ئەویش بەهەمانشـــێوە رای خۆی بەمن دەگوت، بـــۆ یەكەمجاریـــش لەماڵـــی خوشـــكێكی ئـــەو

بەتەنیا یەكترمان بینی". ئەوەدایـــە لەهەوڵـــی ئێســـتا الویـــن خێزانـــی كوڕەكـــە رازیبـــكات رێگـــە

ن ییا گیر ر ســـە و ها ، بە ن ە بـــدگلەیـــی بـــەاڵم

لەخۆشەویستەكەی هەیە، چونكە وەك خۆی دەڵێ "پێمدەڵێ خۆشـــمدەوێی، بـــێ تۆ ناژیم، هەفتانـــە بەیەكـــەوە دەخەویـــن، بـــەاڵم رازی نییە بـــێ ئامادەبوونـــی ماڵی باوكـــی لەدادگا هاوســـەرگیری بكەین، بەبیانـــوی ئەوەی ئەو كرێـــی خانوی پێنادرێـــت و ناتوانێت خەرجی ژنخواستن و مەراسیمەكانی پەیدابكات، ئەگەر باوكی پشتی لێبكات، لەبەرامبەر ئەواندا زمانی الڵ دەبێـت و قسە ناكات، هەست دەكەم ئەوە

تەنیا منم لەتەنگژەدام نەك ئەو". هەتـــاو ئەحمـــەد توێـــژەری كۆمەاڵیەتـــی ســـەبارەت بەكێشـــەكەی ئـــەو كچـــە نـــۆزدە ساڵ دەڵێت "یەك لەكێشـــە پەروەردەییەكانی ئێمە ئەوەیـــە گرنگـــی بەپەروەردەكردنی كچ نادرێت و هەمیشـــە لەبۆشـــایی ســـۆزداریی گەورەدا دەژین، بۆیە كە كەســـێك باوەشـــی بۆكردنـــەوە بەپەرۆشـــەوە بێ رامـــان بەرەو ئەو باوەشـــە دەڕۆن، لەئەنجامیشـــدا كێشە و ئاڵۆزی لێدەكەوێتەوە و هەر كچ تێیاندا دەبێتە

قوربانی". ئومێد كە خۆشەویســـتی الوینـــە، لەبارەی كێشـــە و پەیوەندییەكەیانـــەوە گوتی"الوینـــم خۆشـــدەوێت، بـــەاڵم ئەویش هەڵـــەی زۆرە، كـــرد نزیكبوونـــەوەم داوای مـــن كاتێـــك ئـــەو نـــاڕازی نەبـــوو، كەچـــی ئێســـتا چووە لەبنكەی پۆلیس ســـكااڵی لەســـەر خێزانەكەم تۆماركـــردووە، كـــە من هەرگیز بـــەوە رازی

نیم". ئـــەوە بـــۆ هـــاوكات الویـــن، ســـكااڵكەی دەگەڕێنێتـــەوە كە "هیچ كاتێك نەمویســـتووە وابێت، بەاڵم من دەمەوێ هاوسەرگیری بكەم و خێزانەكـــەی ئەویش مۆڵەتی ئـــەوە نادەن، قســـەی ناشـــیرینم پێدەڵێـــن، گوایـــە مـــن واز لەكوڕەكەیان ناهێنم، بۆیـــە تاكۆتایی من ئەو

سكااڵیە ناكشێنمەوە".

بەهرە حەمەڕەش

الوین سكااڵ لەسەر ماڵی باوكی خۆشەویستەكەی تۆمار دەكاتدوای نائومێدبوونی لەكەسوكاری ئومێد

40 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 41

پیاوێكی تەمەن 49 ساڵ بەناوی محەمەد عەبدوڵــــاڵ لەگەڕەكێكــــی ناحیــــەی حاجیاوا لەماڵەكەی خۆیدا، بێ ئەوەی هیچ هۆكارێكی دیــــاری هەبێــــت، هەوڵــــی خۆخنكاندنی دا و گیانی لەدەســــت دا. كەسوكارەكەشی دەڵێن بەرلەوەی بەپەتەكەی ملی بخنكێت، توشــــی جەڵتەی مێشــــك بــــووە و بەهــــۆی ئەمەوە

مردوو نەوەك خۆخنكاندن.ئاكــــۆ تەمەنی 25 ســــاڵە و كوڕی بچوكی "محەمــــەد عەبدواڵ"یە، دەرچــــووی زانكۆیە، لەبــــارەی مردنی باوكی وتــــی "باوكم كاری كڕیــــن و فرۆشــــتنی ئۆتۆمبێلــــی دەكــــرد و لەخانــــووی خۆماندا دەژین، پێنج دەقە پێش مردنەكــــەی بەیەكــــەوە بوویــــن، میوانمــــان هەبــــوو و هەموومــــان دانیشــــتبووین، زۆر

دڵخۆش بووین، هیچ كێشەی نەبوو".گێڕانــــەوەی ســــەر هاتــــە ئاكــــۆ ئینجــــا ژوورێكــــی "لــــە گوتــــی و رووداوەكــــە ماڵەكەمــــان پەتــــی هەڵواســــیبوو و ملی بــــۆ بــــە پەتەكــــەوە كردبــــوو، خــــۆی ئێمــــەش روون نیــــە بۆچــــی باوكمان ویســــتبووی بــــەو شــــێوەیە خــــۆی بكوژێت؟! باری ئابووریمان باشە و هیچ كێشــــەی پــــارەو میرات و كێشــــەی كۆمەاڵیەتیمــــان نیە و كەســــدا لەگــــەڵ ناخۆشــــیمان

نیە".پیــــاوە ئــــەم كوڕەكــــەی ئاماژەی بەوەشدا، كە دوای مردنی باوكی هیچ بەڵگەیەك هــــۆكاری كــــە جێنەمــــاوە، ئــــەم هەوڵی خۆكوشــــتنەی گوتیشــــی بكاتــــەوە. روون "باوكــــم یەكــــەم كەســــە لــــە شــــێوەیە بەو بنەماڵەكەماندا

مردبێــــت". بەهۆی ئەوەی هیچ هۆكارێكی دیاریشــــی نیە، ئاكۆ

هەر جۆرە لێكدانەوەیەكی ناڕاست بــــۆ ئــــەم رووداوە بــــە "ســــیناریۆی

هەڵبەستراو و بێویژدانی" وەسف دەكات. زیاتریــــش لەبــــارەی باوكیــــەوە گوتی "ئەو خوێنــــدەوار و زۆر دیندار بوو، لۆمەی ئەو كەسانەی دەكرد كە خۆیان دەسوتێنن، یان خۆیــــان دەكوژن، كە چەنــــد خراپە لەرووی دینی و كۆمەاڵیەتیەوە، ئەو لەگەڵ كێشەكان نەرم بوو، كەم توشی هەڵچوونی دەروونی دەبــــوو، بۆیــــە كــــە بــــەو شــــێوەیە بینیمان،

ن مــــا تاساین".هەموومحەمەد عەبدوڵاڵ نەخۆشی بەرزبوونەوەی فشــــاری خوێنی هەبوو، شــــەش منداڵیشــــی هەیە، وەك كەسوكارەكەشی باسی دەكەن، لەگــــەڵ منداڵەكانــــی زۆر نەرمونیان بووە و هەرگیز باســــی بابەتێكی نەكردووە تەنانەت

گومانیشی لێبكرێت. ئاكۆی كوڕیشی زیاتر دەڵێ "داوامان لەسەر كەس تۆمار نەكردوە و دەستی كەسی تێدا نیە، ناخۆشیمان لەگەڵ كــــەس نیــــە. دوای رووداوەكــــەش پۆلیــــس

هاتووە و وتەی لەئێمە وەرگرتوە".هەرلەبــــارەی ئــــەم رووداوە دڵتەزێنەوە، گوتــــی پیــــاوە ئــــەو بچووكەكــــەی كــــوڕە "راپۆرتەكەی پزیشكی دادی دوای دوو رۆژ لەســــلێمانی هاتــــەوە و بینیم، تێیــــدا هاتووە بەرلــــەوەی باوكم خۆی بخنكێنێت، توشــــی ســــەكتەی مێشــــك بووە و بە پەتەكەی ملی نەخنكاوە، بەاڵم نازانین لەترســــی مردنەكە بــــووە یــــان فشــــاری بەرزبۆتــــەوە جەڵتەی

مێشك لێیداوە"؟ رائیدی پۆلیس مســــتەفا محەمــــەد باپیر وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی راپەڕین لەبارەی رووداوەكەوە وتی"تەرمی پیاوێكی تەمەن 49 ساڵ بەناوی ) محەمەد عەبدواڵ( دانیشــــتوی ناحیــــەی حاجیــــاوا گەڕەكــــی لــــە 2014/8/10 هێندرایــــە ئــــازار 5ی پزیشــــكی دادی رانیــــە، بەمەبەســــتی هــــۆكاری دەستنیشــــانكردنی راستەقینەی مردنەكەی، رێككارە یاســــاییە ســــەرەتاییەكانی بــــۆ كرا دواتر رەوانەی پزیشــــكی دادی ســــلێمانی كــــرا". رائید مســــتەفا زانیــــاری زیاتری بەســــڤیلدا و گوتی "بەپێی پۆلیــــس زانیاریەكانــــی بەهــــۆی دەركەوتــــووە بەكارهێنانی پەتێك خۆی بەمەبەستی هەڵواسیوە، دواتــــر و خۆخنكانــــدن داوە. لەدەســــت گیانــــی وتــــە لە كەســــوكارەكەی بــــەاڵم وەرگیــــراوە، تائێســــتا پۆلیــــس هۆكاری رووداوەكەی راســــتەقینەی لێكۆڵینــــەوە نەزانیــــوە، كــــەس و لەســــەرەتادایە دەســــگیرنەكراوە و ســــكااڵ لەســــەر

كەس تۆمار نەكراوە".ســــڤیل زانیویەتــــی لەمــــاوەی 7 مانگــــدا پێنــــج كەس لەســــنوری ئیــــدارەی ڕاپەڕین بەهۆكاری جیاجیا خۆیــــان خنكاندوە، یان بەپــــەت خنــــكاون، تەنها یەك كەسیشــــیان لەرەگەزی مێ بووە، پۆلیســــی ناوچەكەش رووداوەكان بــــۆ لێكۆلینــــەوەی پــــەڕاوی

كردۆتەوە.

كـۆمـەاڵیـەتی

عومەر چاوشین

كەس نازانێت مام محەمەدی 49 ساڵە

بۆچی خۆی خنكاند"لەراپۆرتی پزیشكیدا دەڵێ بەجەڵتەی مێشك مردووە

نەوەك خنكان"

42 ژماره 243 2014/8/16

كـۆمـەاڵیـەتی

ئـــەو تەنها تەمەنی 19 ســـاڵە، بەاڵم دوای دەچێتـــە رۆژە 30 بەســـەردانێكی ئـــەوەی واڵتی ئوسترالیا، لەوێ دەستدرێژی سێكسی دەكاتە ســـەر كچێك و دوای گەڕانەوەشـــی، لەدادگایەكی دهۆك ســـكااڵی لەســـەر تۆمار

دەكرێت.گەنجێكـــی خـــوازراوی نـــاوی هێڤیـــدار بەمەبەســـتی كـــە دهۆكـــە، دانیشـــتووی ســـەردانیكردنی ماڵـــی مامـــی روو لەواڵتـــی ئوستڕالیا دەكات و ماوەی 30 رۆژ لەو واڵتە دەمێنێتەوە. لەو ماوەیەشـــدا كچێكی كوردی تەمەن 13 ساڵ دەناســـێت و هاوڕێیەتییەكی ئاســـایی لەنێوانیان دروســـت دەبێـــت،. بەاڵم دواتر ئەو گەنجە تەحەڕوش بەكچەكە دەكات و تۆمەتـــی قورستریشـــی دەخرێتەپـــاڵ، بەو هۆیەشـــەوە لـــەدادگای تاوانەكانی پارێزگای

دهۆك دادگایی كرا.لەدانیشـــتنی دادگاییكردنەكە كە پەیامنێری ســـڤیل ئامـــادەی بوو، ئـــەوە خرایـــەڕوو، كە كـــردارە سێكســـییەكە، لەئەنجامدانـــی بـــەر تۆمەتبارەكـــە پەیوەنـــدی هاوڕێیەتـــی لەگەڵ ناســـیاوی كـــە دروســـتكردووە، كچێكـــدا كچەكانـــی مامـــی ئەون، دواتـــر كچەكە چەند

جارێك سەردانی ماڵی مامی كوڕەكە دەكات و لـــەو سەردانانەشـــدا چەنـــد جارێك لەرێی

كۆمەوە سێكسی لەگەڵدا دەكات!لـــەزاری گێڕانەوانـــەی ئـــەو بەپێـــی شـــایەتحاڵەكانی رووداوەكەوە باســـدەكرێن، ســـەرەتای پەیوەندی سێكسی نێوان هێڤیدار و كچە تەمەن 13 ســـاڵەكەكە بۆ ئەو شـــەوە دەگەڕێتەوە، كە كچەكە لەماڵی مامی هێڤیدار ماوەتەوە، ئەو كچە كە لەو شەوەدا لەژووری خەوتـــووە، گەنجەكـــەدا ئامۆزكانـــی كچـــە كاتژمێر 12ی شـــەو پەیوەندی بەكوڕەكەوە دەكات و پێی دەڵێت كە ســـەری دەیەشـــێت، هێڤیداریش داوای لێدەكات بچێتە ژوورەكەی ئـــەو، تاكو حەبێكی ئەســـپرینی پێبدات، دوای ئـــەوەی كچەكەش دەچێتـــە ژووری كوڕەكە، ئـــەو گەنجـــە دەســـت بەجەســـتەی كچەكەدا دەخشـــێنێت و رووتی دەكاتەوە و باوەشـــی لێـــدەدات، بـــەاڵم ئـــەو شـــەوە هیـــچ كارێكی

سێكسی پێكەوە ئەنجامنادەن.دوای چەنـــد رۆژێـــك جارێكـــی تر كچەكە دەچێتە ماڵی مامی هێڤیدار و لەوێ دەمێنێتەوە، كاتژمێر 1ی شـــەو كچەكـــە دەچێتە ژووری كوڕەكـــە و تا بەرەبەیـــان الی دەمێنێتەوە و لەكۆمەوە سێكس دەكەن، دواتر ئەو رووداوە

سێ جاری تریش دووبارە دەبێتەوە.

شــــایەتحاڵی رووداوەكە كچێكی ئامۆزای كچە تەمەن 13 ســــاڵەكەیە، ئەو پاش ئەوەی بە پەیوەندییە سێكسیەكەی نێوان هێڤیدار و كچە ئامۆزاكــــەی دەزانێت، مامی و ئامۆژنی ئاگادار دەكاتەوە، واتە باوك و دایكی كچەكە، دواتر دایك و باوكی كچەكە دەچنە دهۆك و لەدادگای تاوانەكانی ئەو شــــارە سكااڵ دژی هێڤیــــدار تۆمار دەكــــەن، بەتۆمەتــــی ئەوەی كــــە كچەكەیــــان تەمەنــــی تەنها 13 ســــاڵە و پێنەگەیشــــتووە، بەبەڵێنی هاوسەرگیریكردن كچــــە بچووكەكــــەی خەڵەتانــــدووە و كاری

سێكسی لەگەڵ كردووە.بــــەاڵم ئــــەو ســــكااڵیە ناگاتــــە قۆناغەكانی كۆتایی و ســــكااڵكارەكان كە دایك و باوكی كچەكەن لەســــكااڵكەیان پەشــــیمان دەبنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا هێڤیدار دانی بەوەدا نەناوە، كە كاری سێكســــی لەگەڵ ئەو كچەدا ئەنجام دابێت و تەنها ئاماژە بەوەدەدات، كە گێچەڵی سیكســــی پێــــی كــــردووە و هیچــــی تــــر، ئەو كارەشی لەســــەر داوای كچەكە ئەنجامداوە، هەر بۆیــــە دادوەر بەپشتبەســــتن بەماددەی 394ی یاســــای ســــزادانی عێراقی هێڤیداری ئازاد كرد، بەو پێیەی هیچ بەڵگەیەك نەبووە ئــــەو تۆمەتــــە بســــەلمێنێت، كــــە ئاڕاســــتەی

كراوە.

دهۆك

لە ئوستراڵیا كەتنەكەی كرد و لە دهۆك درایە دادگا

ژماره 243 2014/8/16 43

كـۆمـەاڵیـەتی

ئەگەرچی ئەو بڕیاریداوە لەپێناو منداڵەكانی بگەڕێتەوە الی هاوســــەرەكەی، كــــە ماوەیەكە لەیەكتر جیابوونەتەوە، بەاڵم وەك خۆی باسی دەكات، دایكی و خوشكێكی هەڕەشەی ئەوەی لێدەكــــەن، گــــەر بگەڕێتەوە حاشــــای لێدەكەن. ئــــەو بەخەمباریــــی و فرمێســــك ســــڕینەوەوە

چیرۆكەكەی بۆ سڤیل دەگێڕایەوە.نــــاوی نەبــــوو بــــاش پێــــی ئافرەتــــە ئــــەو راســــتەقینەی باڵوبكەینــــەوە، بــــەاڵم خــــۆی بە )رەشبین( ناساند، چونكە لەژیان بێ هیوابووە و بۆتــــە قوربانــــی دەســــتی كەســــوكارەكەی. بەنیگەرانییــــەوە گوتی "بەقســــەی خێزانەكەمان كاتێك بەشــــودرام، نەمدەزانی واتای شوكردن چییە، تەمەنم كەمتر لە 16 ساڵ بوو، دوای چەند ســــاڵێكیش كە خەریك بوو تازە ژیانم واتایەك ببەخشــــێت و وەك دایكــــی دوو منــــداڵ لەگەڵ هاوســــەرەكەم خەریكی ژیانی خۆمان بووین، لەنــــاكاو خێزانەكەمــــان جارێكی تــــر لەماڵەكەم دەریانكردم و لەهاوسەر و منداڵەكانیان دوور خســــتمەوە. دواتریش كە بەشــــێوەیەكی نهێنی گەڕامەوە الی هاوســــەر و منداڵەكانم، دایك و

خوشكەشم بە یەكجاری حاشایان لێكردم".ئەو ئافرەتە ســــەرەتا بــــێ رەزامەندی خۆی و لەپێناو ســــەروەت و ســــامان بەشوو دراوە و هاوسەرەكەشــــی وەك باس دەكات چەندین ســــاڵ لەخــــۆی بەتەمەنترە. ســــەرەڕای ئەوەی لەسااڵنی سەرەتای ژیانی هاوسەرگیریشیاندا چەند جارێك كێشــــە لەنێواندا دروســــت بووە،

بەاڵم ئەو كێشانە نەبوونەتە هۆی لێكترازانیان. بەتێپەڕبوونــــی رۆژگار و دوای لەدایكبوونــــی و خــــۆی نێــــوان پەیوەنــــدی منداڵەكانیــــان،

هاوسەرەكەی بەرە و باشبوون چووە.ئەو ژنە دەڵێ "لەجیاتی ئەوەی خێزانەكەمان بەزەییــــان پێمدابێتــــەوە، لەوەی پێشــــتر بەزۆر بەشــــوویانداوم و دڵخۆش بن بەئاســــوودەیی رۆژەوەی لــــەو كەچــــی خێزانەكــــەم، ژیانــــی ماڵــــی باوكم هاتوونەتە ئەو شــــارەی ئێمە لێی نیشــــتەجێ بووین، چەنــــد جارێــــك هاتوونەتە ماڵەكەمان و هەرجارەو كێشەیەكیان دەخستە نێوانمان. من سەرەتا بەهاتنیان بۆ شارەكەمان زۆر دڵخۆشــــی بــــووم، بــــەاڵم ئێســــتا خۆزگە

دەخوازم بەخەونیش نەهاتبان".دایك و خوشــــكێكی ئەو ژنــــە، ناچاریدەكەن هاوسەرەكەی جێبهێڵێت و بچێتەوە الی ئەوان. چەند جارێكیش هاوسەرەكەی خەڵكی ناردۆتە تــــكا و رجا، بــــەاڵم رازی نەبوونــــە بگەڕێتەوە ماڵەكــــەی خــــۆی. ئــــەو ژنــــە لەوبــــارەوە دەڵێ "باوكم نەماوە و براكەشــــم بچووكە، كەســــیش

نیە قسەیەكی خێریان بۆ بكات".و دایــــك بــــەردەوام ئــــەوەش ســــەرەڕای خوشكی هەڕەشەی لێدەكەن، گەر بچێتەوە الی ئەو پیاوە، ئەوا حاشــــای لێدەكەن. دەشڵێ "من جەرگم دەسوتێ بۆ منداڵەكانم، كە الی باوكیان مابوونــــەوە. لەهەمووشــــی ســــەیرتر، دایكم و خوشــــكەكەم لەجیــــات دڵدانــــەوەم پێیاندەگوتم خــــەم مەخۆ خەریكین تەاڵقت بۆ وەربگرین، تا

بە پیاوێكی دەوڵەمەندتر بمدەنەوە بەشوو"!!!دواجــــار ئەو ژنــــە بەبێ گوێدانە قســــەكانی

الی گەڕاوەتــــەوە خوشــــكەكەی و دایكــــی هاوسەر و منداڵەكانی، هەرچەندە ئەو كارە بۆ ئەو ئاســــان نەبووە، چونكە وەك خۆی باســــی دەكات ناچــــار بووە لەنێوان ئــــەوان و مێرد و منداڵەكەیــــدا الیەكیــــان هەڵبژێرێــــت. دەشــــڵێت "زۆرجــــار بیــــری خراپــــم بــــۆ دەهات. پاشــــان پەنام بــــردە بەر مامۆســــتایەكی ئاینی و چەند هاوڕێیەكــــەم، ئــــەوان ئامۆژگارییــــان كردم كە دایــــك و خوشــــكەكانم وەالبنێــــم و بگەڕێمەوە

الی مێرد و منداڵەكانم".دوای ئەو بڕیارەشی، دایكی و خوشكەكەی

بێبەریبوونی خۆیان لەو ژنە داماوە دەبڕن.حەســــەن مســــتەفا، یاســــاناس و چاالكوانی مەدەنی، جەخت لەوە دەكاتەوە كە فەلســــەفەی پێكەوەنانــــی خێــــزان دروســــتكردنی پەیوەندی كۆمەاڵیەتییــــە لەســــەر بنەمــــای پێكەوەژیانــــی مێردەكــــە، و ژن خانــــەوادەی هــــەردوو پێشــــیوایە ئەمە حاڵەتی خێزانی ناتەندروســــتە لــــە كۆمەڵگامانــــدا. ئــــەو دەڵێت "لەكوردســــتان زۆرجــــار خانــــەوادەكان دەســــت لەژیانــــی ژن و مێرد وەردەدەن و كێشــــەیان بــــۆ دەنێنەوە. یەكێك لەهۆكارەكانی زیادبوونی تەاڵقیش ئەم

دەستێوەردانەیە".یاسای باری كەسێتی رێگای بەتۆماركردنی ســــكااڵ لەســــەر ئەو كەس و الیەنانــــە داوە، كە كێشــــە بــــۆ ژیانــــی ژن و مێردایەتی دروســــت دەكــــەن، ئــــەم یاساناســــەش پێیوایە پێویســــتە ژن و مێردەكــــە یەك هەڵوێســــت بن و ســــكااڵ تۆمار بكەن، تەنانەت گەر لەســــەر كەسوكاری

خۆشیان بێت.

محەمەد هەسنانی

"كەسوكارم دەیانەوێت لەپیاوەكەم جیاببمەوە و بەدەوڵەمەندێك بەشووم بدەنەوە"

44 ژماره 243 2014/8/16

كـۆمـەاڵیـەتی

جنێودان خۆخاڵیكردنەوەیە لەفشارە دەروونیەكان

زۆزك تاهیر

"دكتۆر پێیگوتم كە توڕە بووی تۆپێكی

الستیك بگوشە تا واز لەجنێودان بهێنی"

44 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 45

كـۆمـەاڵیـەتی

جنێـــودان وەك دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتی لەزۆربـــەی كۆمەڵگەكاندا هەیە، ئەویش بە پێی كەلتـــوری ئەو كۆمەڵگەیـــە دەگۆڕێت، واتـــا لەكۆمەڵگەیەكەوە بـــۆ كۆمەڵگەیەكی لەتوێژینـــەوە هەیـــە. جیـــاوازی دیكـــە زانســـتییەكاندا جگەلـــە كۆمەڵێـــك هۆكار، ئـــەوە خراوەتـــەڕوو، كـــە زۆرجـــار جنێو وەك هێوركردنـــەوەی دەروون بەكاردێت، بەاڵم ئەمە چارەســـەرێكی دروست نیە بۆ خۆهێوركردنەوە، بەڵكـــو زۆر جێگرەوەی دیكـــە هەیـــە. توێژەرێكش جنێـــودان وەك

هەڵچوونی دەروونی پێناسە دەكات.كۆلێـــژە دەرچـــووی مەحمـــود، مینـــا مكـــوڕە ئـــەوەی لەگـــەڵ فەرمانبـــەرە، و جنێـــودان دیـــاردەی لەســـەرئەوەی رەفتارێكی ناشـــیرینە، بەاڵم نكۆڵی لەوەش نـــاكات، كە زۆرجـــار خۆی جنێـــو دەدات. پێشـــیوایە ئافرەتـــان زیاتر لەپیـــاوان جنێو دەدەن، بەاڵم لێرە بۆیـــە دیار نییە، چونكە پیاوان دەتوانن بەئاشـــكرا جنێو بدەن. مینا دەڵـــێ "لەكۆمەڵگەدا زۆر شـــت بۆ ئافرەت ئابڕووچوونـــە، بـــەاڵم بۆ پیاو ئاســـاییترە، بۆیـــە وادیارە كە پیاوان زیاتر

جنێـــو دەدەن، بـــەاڵم ئافرەتانیـــش جنێـــو دەدەن".

ئـــەو ژنە هـــۆكاری جنێودانـــی خۆی بۆ ئەو حاڵەتـــە دەروونییانە دەگەڕێنێتەوە كە توشـــی هەڵچوون دەبـــێ، بۆیە وەك خۆی دەڵێت "بێ ئەوەی هەستی پێبكەین، خۆمان بەتاڵ دەكەینەوە، جا لەوانەشـــە ئەو كەسە دوای بەتاڵبوونەوە پەشـــیمانیش ببێتەوە". ئـــەوە ناشـــارێتەوە كـــە ســـەردانی مینـــا پزیشـــكی دەروونـــی كردووە، بـــۆ ئەوەی هەڵچوونەكانـــی خـــۆی كۆنتـــڕۆڵ بـــكات،

پزیشكیش رێگەی ئەوەی پێشانداوە، كە لەو حاڵەتانـــە لەجێـــی جنێو، خۆی بەشـــتی دیكە خەریك بكات و تۆپێكی الســـتیك بگوشـــێت، بـــۆ ئـــەوەی هەڵچونەكـــەی بەتـــاڵ بێتـــەوە. بـــەاڵم دەڵـــێ "لەبەرئـــەوەی لەكۆمەڵگەیەك پـــەروەردە بووین، جنێو هـــەردەم باوبووە، بـــاوك بەمنداڵەكانی داوە، مێـــرد بەژنەكەی، دایـــك بەخەســـوو و خەزورانـــی، بۆیە بۆتە حاڵەتێكـــی ئاســـایی، هەمووشـــی بەنهێنییە، بەتایبەتی هـــی ژن، هەربۆیەش بۆتە دیاردە و كەلتورێك، ناتوانین خۆمانی بەتەواوی لێ

دوور بگرین".دەروونناســـان، توێژینەوەكانـــی بەپێـــی زۆرجار جنێو بۆ كپكردنەوەی ئەو هەڵچوونە دەروونییە بەكاردێت، كە مرۆڤێكی لەئاســـت هۆشـــیاری تـــەواو پێنەگەیشـــتوو، هانای بۆ دەبات، لەگشـــت كۆمەڵگەكانیش جنێو هەیە، ئەویـــش بەپێی كەلتـــوری واڵتەكە، بۆ نمونە لەئەمریكا زۆرترین جنێو لەكاتی ئاخاوتنەكان

بەكاردێت.سەمەد ئەكبەر، پشتڕاستی ئەوە دەكاتەوە، كە جنێو جگەلەوەی دەربڕینێكی ناشـــیرینە، لەگەڵ ئەوەش خۆخاڵیكردنەوەیەكی باشـــی الیەنی دەروونییە، بەتایبەت كاتێك كەســـێك ناتوانـــێ و ناشـــكێ بەشـــتێك دەســـەاڵتی كۆنتڕۆڵـــی خۆی بكات، بـــۆ ئەمەش نمونەی قسەیەكی باوی كوردەواری دەهێنێتەوە، كە گوتویانە "جنێو نیشـــانەی بێ دەسەاڵتی كەســـەكە". بۆیـــە دەڵێـــت "مـــرۆڤ بۆ ئەوەی ئەو هەڵچوونە كەم بكاتەوە، ناچارە بەشێوەیەكی زارەكی خۆی دەبینیـــن وەك بكاتـــەوە، خاڵـــی ناتوانێ دەسەاڵت بگۆڕێ، لەشوێنە جیـــاوازەكان جنێـــو بەدەســـەاڵت دەدات، كەسێك ستەمی لێكردووە، ئەویـــش لەبەرامبەری ئـــەوەی هیچی پێناكرێـــت، جنێـــو دەدات، ئـــەو كڵپەیـــەی لەدەروونیدا هەیە، خامۆشی دەكات"، سەمەد نایشـــارێتەوە كـــە خۆشـــی زۆرجـــار جنێو دەدات و خاڵەكانـــی ســـەرەوەش بەهـــۆكار دەزانێ. "هەموومان لـــەرووی دەروونییەوە گرفتێكمان هـــەر هەیە، بۆیە دەبێت هەریەكە بەرێگەیـــەك دەروونمـــان خاڵـــی بكەینـــەوە، جنێویش یەكێكە لـــەو رێگەیە، كە بەرای من ناشیرینترین و قێزەوەنترینیانە، بەاڵم خۆشم زۆرجـــار بەجنێـــودان هـــەر لەبەرخۆمـــەوە، هەســـت بەمورتاحی دەكـــەم و خەمم كەمتر

دەكەمەوە".زۆرجـــار لەژوورەكانی چاتی ئەلیكترۆنی

ســـەر ئینتەرنێـــت "پاڵتۆڵـــك"، كـــە لـــەالی خەڵكـــی بـــە "پاڵتـــاك" ناســـرابوو، ژووری تایبـــەت بەجنێودان باڵوببویـــەوە، چەندین كەســـایەتی بەناوی جیاجیا دروست ببون، جنێویان دەدا، یەكێـــك لەبەناوبانگترینیان، كوڕێك بوو، بەناوی تۆنی مۆنتانا، زۆرجار جنێوی بەدەســـەاڵت دەدات، ئەمەش ببویە عـــادەت و چەندین كەســـی دیكـــە لەپەیجە كۆمەاڵیەتییـــەكان، جنێویان باڵودەكردەوە، زۆرجاریش كۆمێنتـــی زۆر پەیج دەبینیت، لەالیـــەن ئەو كەســـانەی بیروڕایان لەگەڵی

جیاوازە، بەجنێو پڕدەكرێتەوە.هێمن رەفیقی توێژەری كۆمەاڵیەتی ئەوە دەخاتەڕوو، كە دیاردەی جنێودان بەشێكە لەكەلتوری كـــوردەواری، كە لەپرۆســـەی تاكـــدا پەروەردەكردنـــی و پێگەیانـــدن لەخیـــزان و ناوەندەكانـــی دیكەی كۆمەڵگە و خێزانـــدا تاكـــڕەوی دەكرێـــت، هـــاوكات دەڵێـــت "جنێـــودان لەكورتتریـــن پێناســـەدا هەڵچوونێكی دەروونیە بەرامبەر بەكەسی بەرامبەر، لەكاتـــی ملمالنێی كۆمەاڵیەتی و بەریەككەوتندا دروســـت دەبیت، بەجۆرێك كە تاك هەستی شەڕانگێزی بەسەر رەفتار و زمانیدا زاڵ دەبیت". بۆیە بە قســـەی ئەو توێـــژەرە تاك لـــەو حاڵەتـــەدا هەوڵدەدات خـــۆی رقـــی جنێودانـــەوە لەرێگـــەی دەرببڕێ، تاكـــو هەڵچوونە دەروونییەكانی بەتـــاڵ بكاتـــەوە. هەروەهـــا ئـــەو توێژەرە كۆمەاڵیەتییـــە باس لە كەلتوری كوردی بۆ جنێـــودان دەكات، جەخت لـــەوە دەكاتەوە، كـــە تاكی كوردی بەجنێـــودان هەڵدەچێ و رەنگە هەندی كەس الی ئاسایی بیت كەلێی بدرێ، بەاڵم جنێو بە كەسوكار و بنەماڵەی نەدرێت. دەشڵێت "رۆژهەاڵتی ناوەڕاستیش بەگشتی خاوەنی ئەو كەلتورەیە، كە بەشێكی لەئایینەوە وەرمانگرتووە، بەشەكەی دیكە هێمـــن دواكەوتووانـــەوە". لەدابونەریتـــی رەفیق جەخت لەوەش دەكاتەوە، كە مرۆڤ ناتوانێ خۆی لەهەڵچوون بەدوور بگرێت، هەمـــوو مرۆڤیك لەكاتی توڕەبووندا قســـە دەكات و كۆنتڕۆڵـــی خۆی لەدەســـتدەدات، تـــر كەســـێكی بـــۆ لەكەســـێكەوە بـــەاڵم جیـــاوازە، بەاڵم لەنـــاو تاكەكاندا رق زیاتر بااڵدەســـتە، بۆیە دەڵێـــت "ئەوانەی ناتوانن بەهێز و دەسەاڵت تۆڵەی خۆیان بكەنەوە، روویەكـــی دەبـــەن. جنێـــودان بـــۆ پەنـــا دیكـــەی جنێودانیش پێشـــاندانی بەرگرییە لەكەسایەتی، بەاڵم بەئاڕاستە و رێگەیەكی

ناتەندروست".

ژماره 243 2014/8/16 45

46 ژماره 243 2014/8/16

كـۆمـەاڵیـەتی

ئەرێ ناوك دەكەوێت؟

چرۆ حوسێن

پزیشكێك: هیچ بنەمایەكی زانستی نیە، تەنیا كێشەیەكی دەروونیە یا نیشانەی نەخۆشیەكی ترە

مام خەلیل: ئەوانەی بۆ ناوكهێنانەوە دێنە الی من، زۆربەیان پێشتر چوونەتە الی پزیشك

46 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 47

كـۆمـەاڵیـەتی

تـــا ئێســـتاش لەنـــاو كـــوردەواری خۆمانـــدا هەندێـــك نەخۆشـــی هـــەن، خەڵك لەبارەی چارەسەرییانەوە زیاتر كوردەواری بەچارەســـەری متمانەی هەیـــە وەك لە پزیشـــكەكان، لەوانەش ناوك هێنانەوە. كەچی پزیشكەكانیش پێیـــان وایـــە نـــاوك لەشـــوێنی خۆی ناجوڵێت، بۆیە ئەو چارەســـەرییە الی

ئەوان نییە.لەیال عەلی فەرمانبەرە بەاڵم بڕوای تەواوی بە ناوككەوتن هەیە و باس لەوە دەكات، كە زۆر جار ناوكی كەوتووە، دواتر لـــەالی ئەو ژنانەی كاری ناوك هێنانەوە دەكـــەن ناوكیان هێناوەتەوە جێگەی خۆی. لەبـــارەی ئەوەی چۆن دەزانێـــت ناوكی كەوتووە لەیال دەڵێت "دووچاری سەرسوڕانێكی زۆر دەبم و خواردنـــم پـــێ ناخورێـــت، زۆر بێ هێز دەبم، ئەوكات دەزانم ئەوە كاری ناوكمـــە، چەند جارێكیـــش چومە الی پزیشك بۆ ئەو مەبەســـتە پێیانگوتوم نـــاوك كەوتـــن نییە ئـــەوە هەوكردنی دووپـــات ئـــەوەش لەیـــال گەدەیـــە". دەكاتـــەوە، كـــە هەرچەنـــدە زۆرجار ناوكـــی هێنراوەتـــەوە جێگـــەی خۆی بەاڵم، تەنها بەشێوەیەكی كاتیی بووە، پاش ماوەیەك وەكو خۆی لێهاتۆتەوە. لەبارەی شێوازی هێنانەوەی ناوكیش دەڵێـــت "تەنهـــا چوومە بـــۆ الی ژنان بەیەك جۆر ناوكیان بۆ هێناومەتەوە، كە دەســـتیان لەســـەر ناوكـــم داناوە، ئینجا ناوكم بەهـــەر الیەكدا كەوتبێت،

بۆم دەهێننەوە جێی خۆی".كاری كەســـانەی ئـــەو بەگوتـــەی ناوكهێنانەوە دەكـــەن، زۆرجار ناوك كەوتـــن گـــوێ بەتەمەنـــی كەســـەكان نادات، وەكو زۆربەی نەخۆشـــیەكانی دیكـــە دەكرێت كەســـانی زۆر گەنج و خوار هەژدە سااڵن ناوكیان بكەوێت. ئەحمـــەد عەلـــی لەســـەرەتای تەمەنی الویەتـــی دایە، ســـێ جـــار دووچاری ناوككەوتـــن بۆتەوە. ئەحمـــەد دەڵێت "ئـــەو كاتانـــەی نانم پـــێ ناخورێت و سك و ناوكم دێتە ژان، هەست دەكەم ناوكـــم كەوتـــووە، باپیرم لـــەو كارانە شـــارەزایە بـــۆم دەهێنێتـــەوە جێگەی

خۆی".باپیری ئەحمـــەد شـــێوازێكی تایبەتی هەیە بـــۆ ئەوەی بزانێت ئەو كەســـانەی دێنـــە الی ناوكیـــان كەوتـــووە یاخود نا. شـــێوازەكەش بریتیە لە بەرزكردنەوەی هەردوو دەستی نەخۆشەكە بۆ سەرەوە، دواتـــر پەنجـــەی شـــایەدمانی هـــەردوو دەســـتی لەیەك ئاست رادەگرێت، ئەگەر یەكێكیان لەوەی دیكەیـــان كورتتر بێت، بـــۆی دەردەكەوێـــت ئەو كەســـە ناوكی كەوتووە، دواتر راســـت و چەپ دەست و قاچێكی رادەكێشـــێت، دواتر دەست و قاچەكـــەی دیكەی رادەكێشـــێت، تاوەكو ناوكەكەی بۆ دەهێنێتەوە جێگەی خۆی.

مـــام خەلیل كـــە تەمەنی ســـەروو 60 لـــە 30 ســـاڵییە و خانەنشـــینە، زیاتـــر ســـاڵە كاری ناوكهێنانـــەوە بـــۆ خەڵكـــی بێ بەرامبـــەر ئەنجام دەدات. مام خەلیل لـــەو كاتەی قســـەی بـــۆ "ســـڤیل" دەكرد دیوەخانەكەی پڕ لەخەڵك بوو، بەشێكیان بۆ ناوكهێنانەوە و بەشەكەی دیكەش بۆ دەمەتەقێ و گوێگرتن لەقسە خۆشەكانی لەوێ بوون. مام خەلیل نەخۆشـــێكی لە بن دەســـت بوو، ناوكی بـــۆ دەهێنایەوە جێگـــەی خـــۆی، نەخۆشـــەكە بەگوتەی خۆی چەندین رۆژە ژانەسك بەرینەداوە و ســـەردانی چەند پزیشـــكێكی كردووە، چەندیـــن حەب و دەرمانـــی وەرگرتووە، بەاڵم ئەو دەرمانانە هیچیان لەئازارەكانی كـــەم نەكردۆتـــەوە. مـــام خەلیـــل دەڵێت "بـــەردەوام ماڵەكەم پڕ لەخەڵكە ناوكیان بـــۆ دەهێنمـــەوە جێگەی خۆی، هەســـت بەخۆشـــیەكی زۆر دەكـــەم لـــەو كاتەی دەتوانم نەخۆشـــەكانم چارەسەر بكەم". هەروەها لە درێژەی قسەكانید ئاماژەی بەوە كرد، كە چەندین كەســـی دیكەشی فێر كردووە و هەرگیز لەبری كارەكانی پـــارە و دیـــاری لەكـــەس وەرنەگرتووە، وەك خۆی دەڵێت "ئەوە كارێكی مرۆییە

بۆ پارە نایكەم". بـــە گوتـــەی مـــام خەلیـــل هێنانەوەی ناوك لە كوردەوارییدا چەندین شێوازی هەیـــە، باوترینـــی راســـت و چەپكردنی نەخۆشـــەكەیە، هەروەها دەســـت لێدان لەناوكی نەخۆشەكە. رێگەیەكی دیكەش بەكارهێنانـــی پیاڵەیـــە بـــۆ هێنانـــەوەی

ناوكەكـــە، كە خـــۆی ســـود لەپیاڵەكە وەردەگرێت و نەخۆشی پێ چارەسەر دەكات. هەروەها گوتیشی "ئەگەر الی پزیشك باسی ناوككەوتن بكەی، ئەوا بە كەسێكی دواكەوتوو لێت تێدەگات، كەچـــی ئەو كەســـانەی دێـــن بۆ الی من زۆربەیان پێشـــتر چوونە بۆ الی پزیشـــك و چارەسەریان بۆ نەكراوە، ئینجـــا هاتـــوون الی مـــن ناوكیان بۆ

بهێنمەوە".تەنهـــا نـــاوك هێنانـــەوەی لەكوردەواریـــدا نیە بەڵكـــو، لەواڵتانی جیـــاوازی تەنهـــا هەیـــە، دیكـــەش لەشێوازی چاكبوونەوەی نەخۆشەكەدا هەیـــە، بەجۆرێـــك هێنانـــەوەی ناوك لەواڵتان بەدەست ناكرێت، بەچەندین راهێنانی وەرزشـــی ئەنجام دەدرێت، كە پزیشـــكانی تایبەت بەچارەسەری سروشـــتی بۆ نەخۆشەكەی دادەنێن، دواتر هەست دەكەن بەرەو باشبوون

دەچێت.لەزانســـتی پزیشـــكیدا نـــاوك ئـــەو پارچـــە گۆشـــتەیە كە منـــداڵ لەكاتی پـــێ لەدایكەكـــەی بوونیـــدا لەدایـــك جیادەكرێتەوە، دوای ئەوە ئەو ناوكە دەبێتە پارچە پێســـتێكی وشـــك، هەر

بۆیە ناوكەكە ناجوڵێت.بەشێك لەپزیشكەكان ناوك كەوتن رەت دەكەنـــەوە، ئاماژە بەوە دەكەن، كە نـــاوك كەوتـــن تەنهـــا هۆكارێكی دەروونیە و هیچ بنەمایەكی زانستی و پزیشكی نییە. لەو بارەیەوە د. عومەر ســـورچی پســـپۆڕ لەنەخۆشـــیەكانی نیشـــانانەی "ئـــەو دەڵێـــت هەنـــاو تەنهـــا نەخۆشـــە لـــەو دەردەكـــەون ئامـــاژەن بۆ نەخۆشـــی دەروونی، كە زۆر جار سك ئێشە و نان نەخواردن و رەنگ زەردبوون و دەست لەرزینە، دیكـــەی نەخۆشـــییەكی دەكرێـــت هەبێـــت و ئـــەو نیشـــانانە لەســـەری بەدیـــار بكەوێت، بۆیە نـــاوك كەوتن بنەمای زانســـتی نییە". ئەو پزیشـــكە رێنمایی دەداتە نەخۆشەكان، كە هەر نیشـــانەیەكی لـــەو جۆرەیـــان هەبوو بڕۆنە الی پزیشكی پسپۆڕ چارەسەر

وەربگرن.

ژماره 243 2014/8/16 47

48 ژماره 243 2014/8/16

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

لەنوێتریــــن توێژینــــەوەدا دەركەوتــــووە خواردنی دەرمانــــی ئەســــپرین یاخــــود حەبــــی ئەســــپرین بۆ تەندروســــتی لــــەش زۆر باشــــە و ناهێڵێــــت توشــــی شــــێرپەنجە ببێــــت، تایبــــەت كۆئەندامــــی هــــەرس و ریخۆڵەكان و ســــورێنچك. لەالیەكی تریشەوە مرۆڤ لەنەخۆشــــیەكانی دڵ و جەڵتەی دڵ و مێشــــك دەپارێزێت، چونكە ئەسپرین خوێن شل دەكاتەوە و ناهێڵێت دەمارەكانی خوێن توشی رەقبوون ببن. ئەسپرین لەبنەرەتدا بۆچارەسەری سەرئێشــــان و تا بەكاردێت، رۆژانە 75 بۆ 100 ملیگرام دوای نان

خواردن دەخورێت.پســــپۆرەكان دەڵێن هەر كەســــێك بــــۆ ماوەی 10 ســــاڵ رۆژانە یەك حەب بخوات، بەرێژەی 10% بەدوور دەبێت لەنەخۆشیەكانی شــــێرپەنجە و جەڵتەی دڵ، تایبەت لەتەمەنی 50 ساڵی بۆ سەرەوە. بەاڵم پێویستە لەكاتی خواردنیدا ئاگاداری كاریگەرییە الوەكیەكانی ئەو دەرمانە بین، چونكە خواردنی بەشێوەیەكی زۆر و بێ بەرنامە كاریگەری دەبێت لەسەر گەدە و توشی برینداربوونی دەكات، بۆیە

دەبێ بەپرسی دكتۆر بخورێت.

ئەسپرین دژی شێرپەنجەیە

تیستســـتیرۆن جۆرێكە لەهۆرمۆن كە لەشـــی مرۆڤدا بەئاسایی بەرێژەیەكی دیاریكراو هەیە، بەاڵم لەئێستادا هەندێـــك كەس بـــەكاری دەهێنـــن، چ لەرێگەی دەرزی یان حـــەب و گیراوەكان بۆ بەهێزكردنی لەش، تایبەت ئـــەو كەســـانەی یـــاری لەشـــجوانی و بەرزكردنەوەی

قورسایی دەكەن.بەكارهێنانی ئەو هۆرمۆنە مەترســـیدارە و زیانی زۆر بە تەندروستی مرۆڤ دەگەیەنێت، ئەگەر لەژێرچاودێری پزیشك نەدرێت. هەر لەبەر ئەم هۆیەش بەرپرسانی خواردەمەنی و دەرمانی ئەمریكی هۆشداریان دایە خەڵك لەبەكارهێنانی ئەو هۆرمۆنە، چونكە دەبێتە هۆی دروســـتبوونی جەڵتەی دڵ و مێشك و دابەزینـــی رێـــژەی خرۆكە ســـورەكانی خوێـــن. هەروەهـــا ماســـولكەكان توشـــی پوكانـــەوە دەكات و لەكاتـــی بەكارهێنانی دڵتەنگیـــت دەكات، توشـــی خەمۆكـــی و ئـــارەزووی كاریگەرتـــر لەهەمووشـــی سێكســـی الواز دەكات، بۆیە بەكارهێنانی باش نیە، تەنها لەرێگەی پزیشكەوە نەبێت

و لەژێر سەرپەرشتی پزیشكدا نەبێت.

تیستستیرۆن بەكارمەهێنە

ئاگاداری منداڵەكانتان بن لەكاتی دواكەوتنی قسەكردنیاندا

48 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 49

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

دووگیانی حاڵەتیكی هەســــتیارە و پێویســــتە دایكان ئاگاداری ئــــەو خواردنانــــە بــــن، كە دەیخــــۆن، چونكــــە هەندێــــك خواردن مەترسی لەسەر ژیانی خۆی و كۆرپەكە دروست دەكات. بەپێی لێكۆڵینەوەیەك، كە لە گۆڤاری )حیاتك( باڵوكراوەتەوە، پێویستە

ئافرەتی دووگیان ئەو خواردنانەی خوارەوە نەخوات:1. گۆشتی نەكواڵو بەهەموو جۆرەكانی.

2. هێلكەی نەكواڵو و باش نەبرژاو.3. پەنیری خاو.

4. قــــاوەوە و چــــای كــــە دەبێتە هۆی لەبارچوون.

5. فستەق عبید و بەرهەمەكانی.

ئاگاداری ئەو خواردنانە بە لە كاتی دووگیانیدا

مەیمونـــەوە لـــە ڤایرۆســـیە كوشـــندەی نەخۆشـــیەكی ئایبـــوال دەگوزارێتەوە بۆ مرۆڤ و لەمرۆڤیشەوە بۆیەكیكی تر دەگوازرێتەوە لەرێگەی ســـێكس و خوێن و بەكارهێنانی كەلوپەلی یەكتر. لەئیستادا لەزۆربـــەی واڵتانی جیهان باڵوبۆتـــەوە و رێژەی مردن

لەپاش توشبوون بەو ڤایرۆسە 20% تاكو 90%ە. نیشانەكانی ئەم نەخۆشیە: تایەكی بەرز و سەرئێشان و هاتنەخوارەوەی ئاو لە لوت. دوای توشبوون بە 10 كاتژمێر نیشـــانەكانی تریش بەتەواوەتی دەردەكەون، كـــە بریتین لـــە: خوێنبەربـــوون و هاتنەدەرەوەی خوێـــن لە چـــاو و لوت و گـــوێ و دەرچەی میزەرۆ و پێست، سكچون و رشانەوەیەكی زۆر و تایەكی قورس. پاش توشـــبوون پێویســـتە بەزووترین كات بگەینرێتە نەخۆشخانە و چارەسەری پێوست وەربگرێ، ئەگەرنا گیان لەدەست

دەدات.

ئایبوال چیە؟

توێــــژەرەوەكان رایانگەیاند دواكەوتنی قســــەكردن لەمندااڵندا لەوانەیە لەداهاتوودا كێشــــەی بۆ دروست بكات و كاربكاتە سەر هەڵســــوكەوت و باری دەروونی، بەتایبــــەت ئەگەر منداڵێك پاش تەمەنی 3ساڵ و نیوی نەیتوانی قسەبكات. بەپێی ئەو توێژینەوەی لەبەریتانیا ئەنجامدراوە و لە گۆڤاری "دەیلی میل" باڵوكراوەتەوە، تێیدا هاتووە، ئەو مندااڵنەی لەقســــەكردن دوادەكەون، بەهۆیەوە ناتوانن گوزارشــــت لەوشتانە بكەن، كە دەیانەوێت و مەبەستیانە

دەریبڕن، بۆیە پەنا دەبەنە بەر هەڵسوكەوتی تر. هەروەهــــا تێیــــدا باس لەوەش كــــراوە، كە بەهۆیەوە كێشــــەی بێ ئاگایی و گوێنەدان لەالیان دروســــت دەبێت، لەهەمان كاتیشدا هاروهاج و زیادەی وزەیان دەبێت و بەرێگەی خۆیان گوزارشت لەهەڵسوكەوتیان دەكــــەن، لەجیات ئەوەی بەقســــە مامۆســــتا)جۆن . دەریببــــڕن لەبوارەكانــــی پســــپۆر بیتــــس( زانســــتی دەروونی منــــدااڵن دەڵێت: لەكاتــــی روودانــــی ئــــەو حاڵەتە پێویســــتە دایــــكان و بــــاوكان ئەو لەچارەسەركردنی خەم كێشــــەیە بخۆن و پیشــــانی پزیشكی پسپۆری بدەن، بۆ ئەوەی لەداهاتودا كێشــــەی دەروونی و هەڵســــوكەوت

توش نەبێت.

ژماره 243 2014/8/16 49

50 ژماره 243 2014/8/16

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

چ تەمەنێك بۆ هاوسەرگیری گونجاوە؟

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

لـــە واڵتی ئێمـــەدا، نزیكەی 50 ســـاڵ بەر لەئێستا، نزیكەی 85%ی كچان و كوڕان )بە تایبەتـــی كچان( لەتەمەنێكی زوو )نزیكەی هاوســـەرگیریان پڕۆســـەی ســـاڵی( 24دەكرد. لە ماوەی نزیكەی 2 ساڵ زۆربەیان منداڵیـــان دەبـــوو بێ كێشـــە و بێ مۆدەی منداڵبـــوون بەنەشـــتەرگەری قەیســـەری. ئەوكات پزیشـــكەكان پێڕەوی پرەنســـیپە زانســـتیەكانیان دەكـــرد و رێگریان دەكرد لەوەی منداڵ بەنەشتەرگەری ببێت، لەبەر ئەو كێشانەی توشی دایك و منداڵەكە دەبن

لەكاتی نەشتەرگەری و لەداهاتووشدا.بـــەاڵم هەندێـــك كـــچ و كوڕیـــش لەبـــەر چەندین هۆكار تا تەمەنێكی زۆر شوویان نەدەكـــرد، یان هەر شـــویان نەدەكرد، من ناچمە باسكردنی گشت هۆكارەكان، بەڵكو

چەند هۆكارێكی سەرەكی باس دەكەم:1. ئـــەو كچانـــەی دەیانخوێنـــد و پاشـــان دادەمـــەزران، خێزانەكانیان ئامادەنەبوون پێویســـتیان چونكـــە بـــدەن، بەشـــویان كـــە كچەكەیـــان هەبـــوو بـــەو موچەیـــە وەریدەگـــرت، لەبەرئـــەوەی زیاتر لە %50 خەڵـــك كەمدەرامـــەت بـــوون. ئـــەو كچـــە بەناچـــاری دەبوایە چاوەڕێی گەورەبوون و دامەزراندنـــی خوشـــك و براكانی تری بێت بۆ ئەوەی رێگەی شـــوكردنی پێبدەن، بـــەاڵم لەوكاتە زۆربەیان تەمەنیان گەورە دەبـــوو و هەلـــی شـــوكردنیان لەدەســـت

دەدا.2. ئەو كچانـــەی دوا منداڵی خێزانەكانیان دەبوون، خوشك و براكانی هاوسەرگیریان دەكـــرد، بـــەاڵم ئەو وەكو كچـــی بچووكی ماڵەوە دەمایەوە بۆ چاودێریكردنی دایك و باوكـــی. زۆری لەو دایـــك و باوكانە تا تەمەنێكـــی درێـــژ بەنەخۆشـــیەوە دەژیان و هیـــچ فرســـەتێك بـــۆ كچەكـــە نەدەبوو

لـــەو زۆر مـــن شـــوبكات. ئـــەوەی بـــۆ كچانـــەم دیتوە لەگـــەڵ دایكیان هاتوونەتە نەخۆشـــخانە و لەتەمەنی ســـەرووی 40 ســـاڵی دابوونـــە و ئومێـــدی شـــوكردن و كاتێـــك كەمبۆتـــەوە. زۆر منداڵبوونیـــان پرسیاری ئەوەم لێكردوونە بۆچی شویان نەكـــردووە، دەڵێـــن ئـــەوە عەیبـــە و چۆن دەبێت دایك و باوكمان جێ بهێڵین، منیش وتومـــە ئـــەی بۆچی بـــۆ براكانـــت عەیب نەبـــووە ئـــەوان بەجێیـــان بهێڵـــن و ماڵی خۆیان بكـــەن؟ دەڵێن لەبەر ئەوەی ئەوان

كوڕن و ئێمە كچین!3. بەشـــێكی تـــر ئـــەو كچانـــەی بەهـــۆی پرۆسەی ژنبەژنی رادەگیران و شوكردنیان دوادەكـــەوت. بەاڵم خۆشـــبەختانە ئێســـتا ئاستی بیركردنەوەی نەوەی نوێ گۆڕاوە و چیتـــر قبوڵـــی ئـــەوە ناكـــەن وەكو كااڵ

مامەڵە لەگەڵ ئافرەتان بكرێت.4. بەشـــێكی تـــر لـــەو كچانەی شـــوویان گەنجەكانیـــان مێـــردە بـــەاڵم كردبـــوو، لەبـــەر هـــۆكاری كەمدەرامەتـــی روویان لەهەندەران )بەتایبەتـــی واڵتانی ئەوروپا( كردبوو بۆ كاركردن، دوای چەندین ساڵ لەچاوەڕوانی ئەو كچە بەئەمەكانە، بەشێك لەكـــوڕەكان لەدوای راهاتن لەشـــێوازێكی نوێی ژیان لەو واڵتانە، بڕیاری پێكهێنانی ژیانیـــان لەگەڵ كەســـێكی تـــر داوە و ئەو ئافرەتـــە بێنازانـــەش لەبـــەر چاوەڕوانـــی مێردەكـــەی گەنجێتی خۆی لەدەســـتداوە و ئێســـتا كاتی دووبارە شـــووكردنەوەی

نەماوە.5. بەشـــێكی تـــری ئەو كچانـــەن كە دایك و باوكیـــان بەباشـــی چاودێریان كردوون بۆ تەواوكردنی خوێندنی كۆلیژ و پاشـــان خوێندنی بااڵ و بەدەســـتهێنانی بڕوانامەی كچانـــە لـــەو بەشـــێك ئـــەوكات بـــەرز،

هاوشـــانێكی نەدۆزینـــەوەی بەهـــۆكاری خاوەن بڕوانامەی وەك خۆیان، پڕۆسەی هاوســـەرگیریان دوادەكەوێـــت. من دەڵێم ئـــەوە بڕیارێكـــی دروســـت نیـــە، چونكـــە لەژیانـــدا هەڵبـــژاردەی ناوەڕاســـت هەیە و دەبێـــت شـــتێكی مامناوەنـــد و گونجاو هەڵبژێریـــت، لەبەرئەوەی هیچ كاتێك هیچ كەســـێك هەمـــوو الیەنێكـــی ژیانـــی كامڵ نیـــە. دەبێـــت پلـــەی خێزانـــی و بڕوانامـــە لەدوای پرەنسیپە كۆمەاڵیەتیەكانی ترەوە بێن، چونكـــە پارە و بڕوانامـــە كۆمەڵگای پێشكەوتوو دروســـت ناكات، بۆیە ئەگەر بەم شـــێوەیە بیربكەینەوە ئەوا هەمیشـــە لـــەدواوەی كاروانی پێشـــكەوتنی جیهاندا

دەبین.ئێســـتا دێمە ســـەر مەبەســـتی ســـەرەكی وتارەكەم كە ئایا چ تەمەنێك باشترینە بۆ هاوسەرگیری، من دەڵێم تەمەنی 24 – 36

ساڵی.1. چونكـــە لەو تەمەنە كچ و كور هێشـــتا

گەنجن و دەتوانن لەگەڵ یەكتر رابێن.2. كچان لەو تەمەنە تەندروستن و هێشتا تووشـــی نەخۆشـــیەكانی دڵ و شەكرە و گورچیلە نەبوونە، كە كاریگەری خەراپیان

هەیە لەسەر سكپڕی و منداڵبوون.3. ئـــەو دایكـــە كـــە گەنجە و تەندروســـتە باشتر دەتوانێت شـــیر بداتە منداڵەكەی و

چاودێری بكات.4. ئەو كچەی تەمەنی لەنزیكەی 25 ساڵیە باشـــتر دەتوانێـــت لەگەڵ خەســـووەكەی رابێت و مامەڵە بكات، ئەوەش زۆر گرنگە بـــۆ پێكهێنانـــی خێزانێكـــی تەندروســـت و

پەیوەندیەكی خێزانی باش.5. ئافـــرەت لەماڵەوە كۆڵەكەی ســـەرەكی خێزانـــە، چونكە دایك و رێكخەری ماڵە و چاودێـــری داراییە و ئامادەكاری خواردنە و پاكوخاوێنـــی ماڵ رادەگرێت و خزمەتی كاری جاریـــش زۆر دەكات، میـــوان دروومان دەكات، ئەمە لەگەڵ ئەو هەموو خۆشـــیانەی بەماڵ و خێزانی دەبەخشێت. بەاڵم ئایا كچێكی بچـــووك كە ئەزموونی ژیانی نیە ئـــەو هەموو كارەی پێدەكرێت؟ بێگومان ئەوە زەحمەتە، بۆیە هاوسەرگیری لەتەمەنی بچووك سەرناگرێت و تووشی زۆر كێشەی خێزانی دەبن. بۆیە پێویستە باوك ئەركی دابینكردنی پێداویســـتی ماڵ بگرێتـــە ئەســـتۆ، بـــۆ كەمكردنـــەوەی ئەو هەموو ئەرك و لێپرسراویەتیانەی بەتەنیا

خراونەتە ئەستۆی ئافرەتان.

ژماره 243 2014/8/16 51

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

شانۆ بەها و خۆشەویستی جارانی الی

جەماوەر نەما بۆیە وازمهێنا

چەتۆ حەسەن:

52 ژماره 243 2014/8/16

پشتیوان عەبدوڵاڵ

بۆچی سینەماكانی كوردستان بینەریان نییە!؟

گەشــــتیارن و بەتایبەتــــی عەرەبــــن، نیو چارەكــــی ئەوانەی دێنە ســــینەما كوردن و خەڵكــــی واڵتی خۆمانــــن. بەداخەوەش هونەرمەندان و رۆشــــنبیران هەر نایەن

و رێژەیان كەمە"و كەســــە 250 بینــــەر زۆرتریــــن

كەمترین 30 كەسەلەراپرسییەكدا لەسەرجەم سینەماكان، گەیشتینە ئەو ئەنجامەی رۆژانی ئاسایی هەر ســــینەمایەك لەنێــــو مۆڵێكدا رۆژانە 30 تــــا 50 بینەریــــان هەیــــە و رۆژانــــی هەینــــی و پێنــــج شــــەمەش دەگاتە 200 تــــا 250 كەس، كــــە زۆربەیــــان بێگانەن ئــــەوەی دەربــــارەی خێزانداریشــــن. و ئایــــا نرخی پلیت كــــە )10 هەزار دینارە( كاریگەری لەســــەر كەمی بینــــەر هەیە؟ خــــاوەن ســــینەماكان دەڵێن، ســــینەمای ئێمــــە فــــول كوالێتییــــە و فیلمــــی بۆكس ئۆفیســــیش نمایش دەكەین، كە هاوكاتە لەگەڵ نمایشــــكردنیدا لەئەمریكا، نیوەی نرخی پلیتیش مافی پیشاندانی فیلمەكەیە

و نیوەكەی تری بۆ سینەمایە.

زەرەر هەنــــگاو دەنێــــن و مایەی خۆیان ناگرنــــەوە. هۆكارەكانیش زۆرن، لێرەدا

سڤیل هەندێكیان دەخاتە روو. سینەما لە مۆڵ سەركەوتوو نییە

پرســــیارێكدا چەنــــد لەوەاڵمــــی ســــینەما بینەرانــــی و هونەرمەنــــدان دەڵێن، مۆڵ بۆ كڕینی شــــتومەك و كات بەســــەربردن و دانیشــــتن لەكافتریــــا و ریستورانتەكانە، نەك بۆ چوونە سینەما بۆ ماوەی چەند كاتژمێرێك. ســــینەما و هۆڵی ســــینەما دەبــــێ تایبتمەندی خۆی هەبێت و لەشــــوێنێكی سەربەخۆ دابێت، ســــینەما لەمــــۆڵ دەبێتە شــــتێكی بچوك لەســــلێمانی هــــەر كەچــــی الوەكــــی. و ســــینەمایەكی چەنــــد لەســــەرچنار گەشــــتیاری هەیە لەنێو )مۆڵ(یشدا نییە، لەو شــــارەی كە پایتەختی رۆشــــنبیری كوردستانە، بەاڵم بینەری نییە، خاوەنی ئێمــــەی "بەداخــــەوە دەڵــــێ ســــینەماكە كــــورد كــــەم دەچینە ســــینەما بەحوكمی ئــــەوەی ســــینەماكەی ئێمە لەشــــوێنێكی بینەرەكانمــــان زۆربــــەی گەشــــتیارییە

ناوەڕاســــتی حەفتاكان و هەشــــتاكان زۆرتریــــن كوردســــتان ســــینەماكانی بینەریان هەبووە. بەجۆرێك سەیركردنی فیلــــم لەســــینەماكان ببــــوو بەكلتورێــــك و گــــەورە و گچكە و خێزان ســــەردانی سینەمایان دەكرد. لەسەرەتای نەوەدەكان هۆڵــــی ســــینەما لەكوردســــتان و عێراق دووچــــاری قەیرانێكی گەورە بوون، كار گەیشتە ئەوەی فیلمی تازە نەما و بینەر نەما و ســــینەماكان زۆربەیان داخران و هەندێكیــــان بوو بەگــــەراج. دوای پتر لە 15 ساڵ و نەمانی سینەما لەكوردستان و پایتەخت. دووبارە چەند ســــینەمایەك لەمۆڵــــە تازەكانی كوردســــتان كرانەوە، كە ژمارەیان نزیكەی 30 سینەما دەبێت لەشارەكانی هەولێر، سلێمانی و دهۆك، زۆربەی سینەماكان لەهەولێری پایتەخت نوێترین فیلمی سینەمایی بۆكس ئۆفیس لــــەو هۆڵە ســــینەمایانە نمایــــش دەكەن، ئــــەم ســــەرنجە جێــــی ئــــەوەی بــــەاڵم سینەماییانە رێژەی بینەریان زۆر كەمە، بەچەشــــنێك زۆربــــەی هۆڵــــەكان بەرەو

"چوونە سینەما الی ئێمە نەبۆتە كەلتوور"

هونەرمەندێك: ئێمە 6 سەرخێزانین، گەر بچینە سینەما 100 دۆالرمان دەچێ، بەاڵم لەماڵەوە تازەترین فیلم بە 2 هەزار دینار دەبینین!

هونەریهونەری

52 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 53

ئــــەوان دەڵێــــن ئەگــــەر ئێمــــە نرخیش دابەزێنین )كە ناتوانین( بینەر هەر نایێت،

چونكە سینەما الی ئێمە نەبۆتە كلتور. كلتــــوری بینینــــی فیلــــم هەیــــە نەك

سینەمادەركــــەوت خێــــرادا لەراپرســــییەكی كلتوری بینینی فیلم لەكوردستاندا زۆرە و خەڵكی بەردەوام فیلم لەرێگەی دیڤیدی و بلــــورەی و كەناڵەكانــــی ســــەتەالیەت دەبینــــن، بەاڵم لەماڵەوە نەك لەســــینەما. واتە كلتــــوری دیتنــــی فیلم لەســــینەمادا گــــۆڕاوە بۆ ماڵــــەوە. هەرچەنــــدە بینینی

فیلم پتر لەسینەمادا چێژی زیاترە.)مردیــــان عمــــر( كچــــە بەغدادییــــەك لەسینەمادا دەهاتە دەرەوە، لێمان پرسی چۆنە هاتویتە سینەما؟ لە وەاڵمدا گوتی "ئێمــــە لێرە هەفتانــــە بەخێزانــــەوە دێینە ســــینەما و فیلمــــی بۆكــــس ئۆفیســــەكان دەبینین". لە هونەرمەندێكی سینەماكاری كوردمان پرســــی لــــە كەیــــەوە نەچویتە ســــینەما؟ گوتــــی 6 مانگــــە، گوتمان بۆ؟ گوتــــی ئێمــــە 6 ســــەر خێزانیــــن، ئەگەر

بچینــــە ســــینەما هەریەكەمــــان زیاتر لە 10 دۆالرمــــان بــــە ســــینەما و خــــواردن و كافتریــــان دەچــــێ بۆمــــان دەرناهێنێ. لەماڵــــەوە تازەتریــــن فیلمی ســــینەما بە

2000 دینار دەبینین! فیلمی كوردیش بازاڕی نییە!

تاكــــە مــــۆڵ رۆیــــاڵ ســــینەماكانی ســــینەماكانی مۆڵەكانی كوردســــتانن كە پتــــر گرنگی بەســــینەما و فیلمی كوردی دەدات، لەوێیش ســــینەمای كوردی ئەو بینەرەی نییە و بازاڕی نییە. بەاڵم ئەگەر فیلمێكــــی كــــوردی ســــەبتایتڵی عەرەبی هەبێــــت بینەری دەبێــــت، چونكە بینەری عــــەرەب حــــەز بەدیتنی فیلمــــی كوردی دەكات، تاكــــە فیلم كە تاڕادەیەك بازاڕی هەبووە فیلمی )كچەكەی كافرۆشە( بوو، ئێســــتا فیلمی 1-7ی دكتۆر فەرهادە، كە

رۆژانە 1 تا 2 بینەری هەیە.پەناگــــەی كــــوردی ســــینەمای

عاشقانەئەوانەی ئێستا پتر دەچنە سینەماكان عاشــــقانن، چونكــــە شــــوێنێكی هێمــــن و

فێنــــك و خۆشــــە، زۆرجارانیش دیمەنی رۆمانســــی لەنێو فیلمــــەكان ئەجوایەكی خۆشــــیان بۆ دروســــت دەكات، سینەما

تاكە پەناگەیەكی هێمن و ئارامە بۆیان.مەحمــــود كــــوڕە گەنجێكــــی بەغدادی بوو لەگەڵ خۆشەویســــتەكەی لەسینەما چۆنــــە لێمانپرســــی دەهاتنــــەدەرەوە، هاتونەتە سینەما؟ لەوەاڵمدا گوتیان "ئێمە زۆر دەچینە سینەما. سینەمامان لەباخ و پاركــــەكان پێ خۆشــــترە، هەم ژووانە و هەمیش فیلم دەبینین، بەئاســــانیش جار بەجار یەكتــــر ماچ دەكەیــــن، بەبێ ئەوە

كەس بێزارمان بكات". هەوڵێــــك بۆ بە كلتوركردنی چوونە

سینەماسینەماكانی میگامۆڵ بۆ پتر راكێشانی بینەر و جەمــــاوەر رێكەوتنێكیان لەگەڵ ماركێتەكانــــی نــــاو مــــۆڵ كــــردووە، كە هەر كەســــێك بــــازاڕ لەماركێتانە بكات، پلیتــــی چوونە ســــینەمای بێ بەرامبەر و بەخۆڕایــــی وەردەگرێــــت، وەك هەوڵێك

بۆ راكێشانی خەڵك بۆ سینما.

فیلمی 7-1ی فەرهاد پیرباڵ رۆژانە 1 تا 2 بینەری هەیە!

هونەری

ژماره 243 2014/8/16 53

54 ژماره 243 2014/8/16

هونەریهونەری

54 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 55

هونەری

زانا دڵشاد دزەیی

كاری هونەری جاران لەچاو ئێستا، وەك

ماستی سەر بەسەرتوو و دۆی جارانە لەچاو

دۆی ئێستا

باوەڕ ناكەم لەدنیادا لەئەفریقاش

هونەرمەند هێندەی هونەرمەندی ئێمە

مەغدوور بێت

لەدنیادا رقم لە خۆڕاپێشكردنە

تا هەولێر ماوە نە وەك )تاپۆ حەقی چیە( هەبووە و نە

دەشبێتەوە

لە "تاپۆ حەقی چیە" نەمویست رۆڵی

سەرەكی بدەمە خۆم، گوتم با نەڵێن خۆی نوسیویەتی و داوای رۆڵی سەرەكی دەكات

شانۆ بەها و خۆشەویستی جارانی الی جەماوەر نەما،

بۆیە وازمهێنا

چەتــــۆ حەســــەن، كە بەهــــۆی بەرنامەی "خەرمانــــی نیگا" و تەمســــیلەكانی بە "حەمەد" ناســــراوە، هونەرمەندێكی دێرین و بەئەزموونی كوردە، سادە و قسەخۆشە و تێكەاڵوییەكەی خۆشەویستری كردووە. كارە هونەرییە كۆنەكانی لە شانۆ و كورتە دراماكانی تائێستاش بەزیندووی ماونەتەوە. راســــتە ئــــەو لەهاوڕێیە كۆنەكانی خۆی دابــــڕا، بەاڵم لەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ )ســــڤیل( هۆكاری دووركەوتنەوەی لەشــــانۆ و دراما باس دەكات. ئەو خەڵكی گوندی عەوێنە ســــەر بە عەشــــیرەتی گۆرانــــە، ســــاڵی 1962 هاتۆتــــە هەولێــــر. دەرچــــووی خانــــەی مامۆســــتایانە بەپلەی یەكــــەم، هەر لەهەولێریــــش دامەزرا و 11 ســــاڵ وەكو مامۆســــتا وانەی وێنەكێشــــان و هونــــەری گوتەوە. "مام

حەمەد" بانگی كردین بۆ باغی شار، لەبن دارێك دانیشتین، یەك كاژێر قسەی بۆ )سڤیل( كرد.

چەتۆ حەسەن بۆ سڤیل:

تـــۆ لەدوای ســـەرەتای ســـااڵنی هاوڕێكانـــی لەهونەرمەنـــدە نـــەوەدەكان خۆت دابڕایت و بەجۆرێكی دی بەردەوام درامـــاكان و لەشـــانۆ بۆچـــی بوویـــت،

دووركەوتیتەوە؟چەتۆ حەسەن: لەبەرئەوەی شانۆ بەهای نەما، خۆشەویستی جارانی الی جەماوەر نەما، بۆیە دابڕانەكە زۆر باشتر بوو لەوەی هونەرمەند لەئیشێكدا یەكجار نمایش بكرێ و كۆتایی پێبێت. چونكە ئێستا وایلێهاتووە، بەدەگمەن نمایشـــی شـــانۆ دەگاتـــە چوار رۆژ، كاتـــی خـــۆی ئێمە شـــانۆمان دەكرد دەرگا دەشـــكا و پەنجەرەیـــان دەردەهێنا بێنـــە ژوورەوە، بۆیـــە وام پـــێ باشـــبوو خۆم بەشـــتێكی دیكە ســـەرقاڵ بكەم زۆر پیاوانەترە، لەو بڕوایەدام ئەو ئەكتەرانەی لەگـــەڵ مـــن بوون ئێســـتا كاری شـــانۆیی دەكـــەن، تێنێتوویان ناشـــكێ بەو كارانەی

دەیكەن، بەاڵم هەر دەشیكەن. ئەی بۆچی ئێســـتا وەك میوانیش لەفیستیڤاڵ و كۆڕە هونەرییەكان و نمایشە كارە جگەلـــەو نابینرێیـــت، شـــانۆییەكان هونەریانـــە، تـــۆ خـــۆت لەهونەرمەندانیش

دوورخستۆتەوە؟ چەتـــۆ حەســـەن: مـــن خـــۆم ناچـــم و پێـــم خۆشـــە داوەت داوەتیـــش ناكرێـــم، نەكرێم، چونكە ئەوەی من حەزم لێیە ئەوە نابینـــم و تاموچێژیـــان لێوەرناگـــرم، وەك ئەوەیە لەنان و ماستێكی سەر بەسەرتوو و دۆیەكی پڕ لـــەروون كە نانی پێدەخورا و بێیە ســـەر دۆی ئێستا! كوا ماستە سەر نەچـــم بۆیـــە جـــاران؟ بەســـەرتووەكەی باشـــترە لەوەی بچم كارێك ببینم خەفەتی لێ بخۆم، چونكە شانۆ زۆر پیرۆزە، وەكو دەڵێـــن قوتابخانـــەی گەلە، بەداخـــەوە كە نوســـینێكی باش و شـــوێنێكی لەبار نەبوو

56 ژماره 243 2014/8/16

سەالم كۆیی و چەتۆ حەسەن، شانۆگەری ماڵی نوێ، هۆڵی گەل. كردنەوەی مەلەوانگەی هەولێر، 1965، چەتۆ حەسەن لەگەڵ جەمال هیدایەت و نورەدین ئیبراهیم.

هونەری

لەئینـــارە و دەنـــگ و تەكنیكیاتی شـــانۆ و هـــۆڵ، یـــەك هۆڵمـــان هەبوو هۆڵـــی گەل، ئەویشـــیان تێكدا، ئەوەش بووە سەرباری

هەموو خەمان. تۆ هەر باســـی نوســـین دەكەیت، ئـــەی دەرهێنەر؟ جـــاران دەرهێنـــەرەكان خۆیان نوسین و سیناریۆیان دەنوسی، بۆ

ئێستا ناینوسن، خۆ لەژیاندا ماون؟چەتۆ حەسەن: مادە ئەوەندە خراپە بێتە نـــاو هەر شـــتێك تێكـــی دەدات، بەداخەوە ئەو وەزعەی بەســـەر هونەرمەنداندا هات، وایكـــرد هـــەر هەمـــوو غـــاردەن لوقمەی نـــان پەیدا بكەن، ئێســـتاش ئەو شـــتە هەر مـــاوە، ئـــەو ئیشـــەی دەیكەن بـــۆ ئەوەیە شـــتێك بكـــەن و شـــتێك بێتـــە دەســـتیان، چونكـــە باوەڕ ناكەم لەدنیـــادا لەئەفریقاش هونەرمەنـــد هەبێ ئەوەندەی هونەرمەندی ئێمـــە مەغدوورتـــر لەهەمـــوو بوارێكەوە، نـــە حكومـــەت و نـــە دەزگاكانـــی ئەهلـــی ئاوڕیان لێدەدەنـــەوە، هونەرمەند لەواڵتان قـــەدر و پلـــە و پایە و رێزیـــان هەیە، ئێمە رێزلێنانێكمان هەبوو ئەویشـــیان نەهێشت، لەبەرئەوەی زۆر شـــتی البـــەالی هاتەناو، لەهونەرمەندەكانیشـــیان بڕی، بۆیە ئێستا زۆربەی هونەرمەنـــدان كاردەكەن كەمێك لەســـەر شـــانۆ بمێنن و هەمیش شتێكیان دەســـت بكەوێ ماڵ و منداڵـــی خۆیان پێ بەخێو بكـــەن، چونكە پارەی خانەنشـــینی

هونەرمەندان گەلێك كەمە. باســـی خانەنشـــینیت كـــرد، تـــۆ بەپلەی شـــارەزا لەوەزارەتی رۆشـــنبیری

خانەنشینیت؟ چەتۆ حەسەن: نا منیان نەكردە شارەزا،

كارمەندێكی ئاسایی بووم. دەڵێی نەیانكردم بەشارەزا، كەواتە

حەقی ئەوەت هەبوو ببیتە شارەزا؟رقـــم لەدنیـــادا مـــن چەتـــۆ حەســـەن: لەخۆڕاپێشـــكردنە، هەندێـــك كـــەس هەیە زۆر خۆڕاپێشـــكەرە، ئەگەر یەكێك داوای حەقـــم نەكا مـــن داوای حەقی خۆم ناكەم، خۆشـــە كەسێك باست بكات و بڵێت فاڵنە هونەرمەند كەسێكی لەبارە و چەندین ساڵە خزمەتی هەیە، نەك خۆت داوابكەیت، بەاڵم بەداخەوە ئەوەی دەگاتە الی بەرپرسەكان لەبەر خۆی ئاگای لەئێمە نییە، كەســـی وا دەكەن بەشارەزا نە شارەزایە و نە لەهیچ شـــتێك دەزانێ، لەوانەیە وەزیر هەر پرس و راوێژیـــان پێنـــەكات، بەداخـــەوە مەیدان بۆتە مەیدانی هەنـــدێ كەس، زۆر لەكاری خەبیری دوورن، بەاڵم باشـــە وا بۆخۆیان

پارەیەكی چاكی پێوەردەگرن. تۆ كاتی خۆی ســـیناریۆی باشت نوســـیوە و كارەكانت تائێستا بەزیندوویی ماونەتـــەوە، بۆچـــی هەرنەبێ بەنوســـینی بـــەردەوام هونـــەری لـــەكاری ســـیناریۆ

نابیت؟ چەتۆ حەســـەن: با مەدحی ئیشـــی خۆم نەكـــەم، بـــەاڵم باقســـەك بكەم و لەســـەر قســـەی خـــۆم دەمێنم، هەتـــا هەولێر ماوە نـــە وەكـــو )تاپـــۆ( هەبـــووە و نـــە وەكـــو )تاپـــۆ( دەشـــبێتەوە. جگەلـــەوەش ئەوەی مـــن نوســـیومە هـــەر دەمێنێتـــەوە، وەكو )مێوانی ناوەخت(، )مەســـەلەی شـــارێك(، )تاپۆ حەقی چییە(، )لۆ تێم ناگەن(، ئێســـتا تاقەتـــی نوســـیم نەمـــاوە، بـــەس كورتـــە درامایەكەی خۆم دەنوســـمەوە، نوســـینی

منیش رەشبوونەوەی نییە، كە دەنوسمەوە یەكســـەر بەســـیناریۆوە دەینوســـمەوە و پێداناچمـــەوە، ئێســـتا ســـیناریۆی زنجیرە درامایەكـــم هەیە بەنـــاوی )چاكە غەریبە(، ئەگـــەر منیش لەژیان نەمام ئینشـــاڵاڵ هەر دەبینێرێت، ئەگەر ئیشی تێدا بكرێ كارێكی شـــاكارە، هەروەهـــا كارێكی دیكـــەم هەیە درامایەكـــی كورتە بۆ ســـەعات و نیوێكە، جگـــە لەوانەش دوو ســـیناریۆم لەدەزگای ســـینەما و شـــانۆ لێ بزربوو، نازانم چیان

لێكرد. بـــەاڵم بۆچـــی لەتەمســـیلی )تاپۆ

حەقی چییە( رۆڵەكەت كەم بوو؟چەتۆ حەســـەن: خۆم وام ویست، گوتم با نەڵێن خۆی كارەكەی نوســـیوە و داوای رۆڵـــە ســـەرەكییەكان دەكات، بـــەاڵم هەر لەســـەرەتاوە رۆڵـــی حاجـــی یـــادگارم بۆ ســـەالم كۆیی نوســـیبوو، هەروەها رۆڵی خدر لۆبیا فرۆشـــم دایە "عەلـــی ئەحمەد"، بـــەاڵم ئـــەوكات "عەلـــی ئەحمەد" توشـــی ئینزیالقـــی فەقەرات بـــوو نەیتوانی بیكات، وەختبـــوو بمرێت لەداخی ئەوەی نەیتوانی بیـــكات، رۆڵەكەمـــان دایە خوالێخۆشـــبوو جەوهەر باپیر، كە هەر هەموویان توانیان لەرۆڵـــی خۆیـــان لـــە تەمســـیلەكە داهێنان بكەن، چونكە كەس بۆ پارە ئیشـــی نەكرد، ئێمە ئیشمان دەكرد بۆ ئەوەی لە ئەرشیفی كـــورد بمێنێت و بەهونەر حیســـاب بكرێ، ئەوانـــەی ئێســـتا دەكرێـــن هیچـــی ناچێتە خانـــەی هونـــەر، یەكجار نمایـــش دەكرێ و دووبـــارە خەڵـــك ســـەیری ناكاتەوە، بۆ نموونە درامای )مەمـــی ئاالن( ملیۆنێك و 400 هـــەزار دیناری ئەســـڵی، واتا دەگاتە

ژماره 243 2014/8/16 57

لەكاتی شانۆگەری ماڵی نوێ لەهۆڵی گەل

هونەری

ســـێ ملیۆن نیـــو دۆالری تێـــدا خەرجكرا، ئێســـتا لێدەنـــەوە كـــەس ســـەیری یـــەك ئەڵقەشـــی ناكات، بەاڵم )تاپۆ حەقی چییە( نەگەیشـــتە یـــەك هەزار دینـــار، كەس نییە سەیری نەكات، هەفتانە چوار، پێنج كەناڵ

پەخشی دەكەن و هەر سەیردەكرێتەوە. بەرنامەكـــەت )خەرمانـــی نیـــگا(

تاكەی بەردەوام دەبێت؟چەتـــۆ حەســـەن: هەتـــا ئـــەوان خۆیان دەڵێن بەســـە، ئێمەش وەكـــو خۆمان هەتا پێمـــان بكـــرێ خەڵكـــی خۆمـــان بێبـــەش ناكەیـــن، چونكە خەڵكەكە زۆر موتابەعەی دەكـــەن، هەتا ئەو جێگایەی پەخشـــی نیگا دەیگاتـــێ بەرنامەكەمـــان بینـــەری هەیـــە، چونكـــە دەڕۆین بۆ هـــەر جێگایەك خەڵك بەرنامەكەمـــان كەواتـــە دەمانناســـێتەوە،

لەهەموو شوێنێك بینەری هەیە.زۆر لەبەرنامەكـــەدا ئێـــوە گەرموگـــوڕ دیارن، بەاڵم هەســـت دەكەین

پاڵپشتیەكی مادی باش ناكرێن؟چەتـــۆ حەســـەن: داپیر و باپیـــری ئێوە پاڵپشـــتی ئێمـــەن، ئەوان هەتـــا حەز بكەن ئێمـــەش گەرموگـــوڕ دەمێینـــن، پـــارە الی ئێمە مەبدەء نییە، ئێســـتا ئەگەر پێتان بڵێم بەچـــوار كەس مانگانە چەنـــد وەردەگرین پێتان سەیر دەبێت، ئێمە چوار هونەرمەند بەشوفێرەكەشەوە مانگانە ناگاتە ملیۆنێك دینار، بەاڵم لەبەرئەوەی تەلەفزیۆنەكەمان )نیـــگا( ئەخالقی هەیە و گەنجان چەواشـــە ناكات، بۆیـــە ئێمەش لەگەڵیـــان بەردەوام ئەگەرنـــا ناهێڵیـــن، جێیـــان و دەبیـــن تەلەفزیۆنی دیكە هەیە پارەی زۆرتر بەئێمە دەدات، بـــەاڵم هەتـــا ئـــەم تەلەفزیۆنە لەم

رێبازە بمێنێت ئێمـــەش لەگەڵیان دەمێنین، چونكـــە ئێمە نامانەوێت حەمەد و ســـابیر عەبدولرەحمـــان لەشاشـــەیەك دەربكەون لەپاش ئێمە گۆرانی رەقس و سەما پەخش بكـــرێ، كە لەگەڵ كەلتور و داب و نەریتی

كوردەواریدا نەگونجێت. بەرنامـــەی پێشـــووتان )هەگبەی كـــوردەواری( لەكوردســـتان تیڤـــی بۆچی

نەما و بووە خەرمانی نیگا؟چەتۆ حەسەن: كەناڵی كوردستان لەگەڵ گواڵن تێكەڵ بوو و كردیانە زاگرۆس تیڤی، بەڕێوەبـــەری زاگـــرۆس لەئیشـــی ئێمـــەدا پســـپۆر نەبوو، بۆیە لەیەكتر نەگەیشـــتین، چووینە تەلەفزیۆنی نەورۆز، لەوێدا چوار ئەڵقەمان كـــرد، لەگەڵ رێزم بـــۆ گەنجان، كوڕێكی گەنج رۆژێك گوتی مامۆستا حەز دەكەیـــن لەبەرنامەكەتـــان جلێكـــی تازە و بەرگێكـــی تازە لەبەر فۆلكلۆر بكەن! گوتم: كوڕم فۆلكلـــۆر بەبەرگە كۆنەكەوە جوانە، بـــەاڵم مـــن زانیم مەبەســـتی چییـــە، بیرم كـــردەوە گوتم بەخـــوا ئێمە لێرەش جێمان نابێتـــەوە، بەاڵم دوو قســـەی چاكم پێگوت و گوتم بابی من نەڵێن "مام حەمەد" لەبەر هەندێك پارە رازی دەبێت سەروگوێالكی بەوەڵـــاڵ بشـــكێنین، گوتـــم بەرنامەكـــەی تایتڵەكەی ســـەرەتای بگۆڕن نایكەم، یەك بڕگە كەم و زیادیش بكەن نایكەم، باشیش بزانـــن من بۆ خۆم و بۆ تـــۆش نایكەم بۆ خەڵكەكـــە دەیكەم، ئەگەر كەســـێك بە 10 ساڵ لەخۆم گەورەتر بێت لەوانەیە بەقسەی بكـــەم تەجروبـــەی لەمـــن زیاتـــرە، بـــەس منداڵێكی وەكو تۆ تاریكەشـــەو و دەشتت نەدیتـــووە، ئەتو بەمن دەڵێـــی بەرگی تازە

رۆڵی "خدر لۆبیا فرۆش"م دایە "عەلی ئەحمەد" بەاڵم وەختبوو بمرێت

لەداخی ئەوەی بەهۆی نەخۆشی فەقەراتەوە

نەیتوانی بیكات

خەرجی )تاپۆ حەقی چییە( نەگەیشتە یەك

هەزار دینار، ئێستاش هەفتانە چوار پێنج

كەناڵ پەخشی دەكەن و هەر سەیر دەكرێتەوە

ئەوەی لە بەرنامەی خەرمانەی نیگا بەچوار

كەس وەریدەگرین مانگانە ناگاتە

ملیۆنێك دینار

نامانەوێت حەمەد و سابیر عەبدولرەحمان

لەشاشەیەك دەربكەون لەپاش ئێمە گۆرانی رەقس

و سەما پەخش بكرێ

بەبەڕێوەبەری تەلەفزیۆنێكم گوت دەتەوێ لەقەراج و كەندێناوە بێریت لۆ

دەربینم بەكابۆ مەڕت بۆ بدۆشی؟!

58 ژماره 243 2014/8/16

بولغاریا ــ سۆفیا، 1979، چەتۆ حەسەن لەدەستەراستەوە یەكەم كەس

هیوادارم هیچ هونەرمەندی تر خۆی

نەخۆش نەخات لەبەر پاره

باوكم الوكبێژێكی چاك بوو، الوكبێژ نەبوو شان

لەشانی بدات

هونەری

لەبەر فۆلكلـــۆر بكە؟ قابیلە خـــۆ بەنیازنی لەقـــەراج و كەندێنـــاوە بێریت لـــۆ دەربینم بەكابـــۆ مـــەڕت بـــۆ بدۆشـــی! گوتـــم ئێمە خواحافیز، دوای من پەشـــیمان ببوونەوە، لەبەرئەوەی دوایی زانیم ئافرەتێك لەئێران هاتبـــوو داوای بەرنامەیەكـــی وایكردبوو، ئافرەتیـــش كـــە هاتە ناو مـــەوزوع هەموو شـــتێك دەگۆڕێت، بـــەاڵم ئافرەتەكە هیچی

پێنەكرا، لەقەل و لەكۆتریش بوون. مام سمایل لەبەرنامەی )هەگبەی كـــوردەواری( لەگەڵتان بـــوو، ئەو بۆ نەما

لەگەڵتان؟چەتۆ حەســـەن: مام سمایل ئەكتەرێكی باش بوو، بەتایبەت بۆ هەگبەی كوردەواری و زۆر بەیەكەوە بووین، دەیبینی كەسانێك دەچنـــە توركیا دێتەوە دەیكەن بەســـوپەر هونەرمەنـــد و لەالیەن كەســـانی گەورە و بەرپرسانەوە پێشوازیان لێدەكرێ، ئێمەش چەندین ساڵە خزمەت دەكەین بەرپرسێك نەیگوت دەســـتتان بشـــكێ، تەنیا كەسێك نەبـــێ، ئەویش "شـــەوكەت شـــێخ یەزدین" خوا لێی خۆش بێت، رۆژێك بانگی كردین رێزێكی زۆری لێگرتین، بۆیە "مام سمایل" وازی هێنـــا، ئەلحەمدولیال ئێســـتا وەزعی

زۆر باشە. لەوانەیـــە نـــەوەی ئێســـتا نەزانن باوكتان الوكبێژێكی باش بووە لەناوچەی

بەردەڕەش؟چەتۆ حەســـەن: وایە، الوكبێژێكی چاك بوو، الوكبێژ نەبوو شـــان لەشـــانی بدات، ئەوەنـــدەی الوكـــی دەزانـــی و ئەوەندەش دەنگـــی خۆش بـــوو، خەڵكەكـــە زۆر بۆی

بەپەرۆش بوون. ئەی لەبارەی خێزانەكەی خۆتەوە

زانیاریمان پێبدە؟چەتـــۆ حەســـەن: خێزانەكـــەم ئامۆزای خۆمە، دوو كوڕم هەیە، )ئەژی و شامێل(، كوڕێكم تەواو نییە، بەاڵم زۆر ئێسكسوك و عاقڵە، خەڵكەكە ئەوەندەیان خۆشدەوێت ئەگـــەر بێیە گەڕەكی ئێمە بڵێی ماڵی چەتۆ لەوانەیە هەموو نەزانن، بەاڵم كە گوتت ماڵی شـــامێل هەموو دەزانن. سێ كچم هەیە و هەرسێكیان چوونەتە ماڵی خۆیان، ئیشناڵاڵ لەبەر خاتری ئەو كچانە دەچمە بەهەشت، چونكـــە پێغەمبەرمـــان دەفەرمووێت هەر كەسێك دوو كچ بەپەروەردەیەكی ئیسالم و بەئەخـــالق لەماڵی بابـــی خۆی بەڕێكات بۆ ماڵی خۆی، ئەوە لەبەهەشت لەتەنیشت

من دادەنیشێت. پرســـیارمان نەماوە، هیچ قسەت

ماوە؟چەتۆ حەســـەن: تەنیـــا دوو ئامۆژگاریم هەیە بۆ هونەرمەندان، یەكەم شت خۆیان لەخەڵكەكـــە دوورەپەرێـــز نەگـــرن و بێنە نـــاو خەڵكـــەوە، ســـادە و رۆحســـوك بن خۆشەویست دەبن، بەداخەوە هونەرمەند هەیـــە شـــەرم دەكات بێتەنـــاو بـــازاڕ پێی دووەم خـــوارەوە. دێتـــە قیمەتـــی وایـــە ئامۆژگاریـــم ئەوەیە هیوادارم كەس خۆی نەخـــۆش نـــەكات و بەرۆژنامەنوســـەكان بڵێت لەرۆژنامەكان بۆم باڵوبكەنەوە فاڵن هونەرمەند نەخۆشە پێویستی بەهاوكاری و پارەیـــە، ئەوە شـــتێكی ناشـــرینە، ئەگەر بەڕاستی نەخۆشـــكەوتی بەرپرس زانیان نەخۆشـــی و هاتنـــەالت بێ ئـــەوەی خۆت داوابكـــەی ئـــەوە زۆر خۆشـــە، ئەگەرنـــا شـــەرمەزارییە، چونكـــە هونەرمەنـــد زۆر گەورەیـــە. من دوو نەشـــتەرگەریم لەیەك ســـەعات بۆ كرا، ئەژی كـــوڕم گوتی بابە لەرۆژنامـــە و شـــتەكان بـــاڵوی بكەمەوە، گوتـــم نا شـــتی وا نەكەیت، با خەڵك خۆی

لەیەكتری بزانن.

هەر لەسەرەتاوە رۆڵی "حاجی یادگار"م بۆ سەالم كۆیی نوسیبوو

ژماره 243 2014/8/16 59

هونەری

پێكەوە گۆرانی بۆ پێشمەرگە دەڵێن

بەشداری كارێك ناكەم ماچكردنی تێدابێت

بەیان:

سڤیل: ئەحمەد تاریقهەردوو هونەرمەند ســــاالر مەحمود و كەمال محەمەد پێكەوە گۆرانییەك بۆ پێشــــمەرگە دەڵێــــن و عەتا ئەحمەدیش ئاوازیان بۆ

دادەنێت.ســــاالر مەحمــــود بە )ســــڤیل(ـی راگەیانــــد "مــــن و كاك كەمال خەریكــــی تەواوكردنــــی گۆرانیەكین كە هونەرمەنــــد عەتا ئەحمەد شــــیعر و ئــــاواز و موزیكەكەی بــــۆ داناوە، ئــــەم گۆرانییە تایبەتە بە پێشــــمەرگە قارەمانەكانی كوردستان و ناوی گۆرانییەكەشمان ناوناوە پێشمەرگە". ساالر مەحمود گوتیشی "ئەم هەفتەیە كاری كلیپەكــــەی بــــۆ تــــەواو دەكەین و ئــــەم كلیپە بۆ ســــەرجەم كەناڵە

كوردییەكانە بەبێ جیاوازی".

سڤیل:خانمە ئەكتەری شــــۆخ و شەنگ بەیان عوسمان ئاشكرای كرد، بەهیــــچ شــــێوەیەك بەشــــداری لەكارێكــــی نواندندا نــــاكات، ئەگەر

رۆڵەكەی ماچكردنی تێدا بێت.لەدرامــــای بــــوو بەشــــداریكردن دواكاری عوســــمان بەیــــان )هەنگاوەكانی ســــەرخۆلەمێش(، لەدەرهێنانــــی گەزیزە عومەر، كە لەگــــەڵ هونەرمەند نزار ســــەالمی رۆڵی ســــەرەكی تێــــدا دەبینێت. بەاڵم ئەو لە لێدوانێكیدا گوتی "ئەم درامایە ماچكردنی تێدا نییە و پێشتر و لەكارەكانی داهاتووشدا بەشداری لەكارێك ناكەم ئەگەر

ماچكردنی تێدا بێت". ئەم لێدوانەی بەیان دوای ئەوە دێت، كە هەوادارەكانی پێیانوایە بەیان تەنیا لەكاری رۆمانســــی سەركەوتووە و چاوەڕوان دەكرێ دراما تازەكەی، كە هێشتا پەخش نەكراوە، دیمەنی ماچ و باوەش

پیاكردنی لەگەڵ نزار تێدا بێت.

ژماره 243 2014/8/16 59

60 ژماره 243 2014/8/16

ساندرا بولوك پڕ داهاتترین خانمه ئەكتەری هۆلیودەخانمە ئەكتەری ئەمریكی "ساندرا بولوك" لەمساڵدا هاتە پلەی یەكەم���ی ریزبەن���دی پڕداهاتترین خانم���ە ئەكتەرانی هۆلیود، بەگوێ���رەی ئەو پۆلێنەی لە گۆڤ���اری "فۆربێس"ی ئەمریكیدا

باڵوكراوەتەوە.س���اندرا بولوكی تەمەن 50 ساڵ لە ریزبەندیەكەدا هاتە ش���وێنی "ئەنجێلین���ا جولی"، كە س���اڵی پ���ار لە پلەی یەكەمدا ب���وو، بەاڵم لەمس���اڵدا چۆتە ریزبەندی پێنجەم. لەماوەی ساڵی رابردووشدا ساندرا بول���وك بڕی 51 ملی���ۆن دۆالر داهاتی بووە، بەتایب���ەت كە لەگەڵ "جۆرج كلۆنی" بەش���داری ل���ە فیلمی "گرەڤیت���ی" كرد و قازانج���ی فیلمەكەش گەیش���تە 716 ملیۆن دۆالر و 7 خەاڵتی ئۆسكاری

بەدەستهێنا.لە ریزبەندیەكەدا "جێنیڤەر لۆرانس" لەپلەی دووەم و "جێنیڤ���ەر ئەنیس���تۆن" لەپل���ەی س���ێیەم و "گوینی���س بالت���رۆ" لەپلەی جۆل���ی" "ئەنجێلین���ا و چ���وارەم لەپلەی پێنجەمی ریزبەندیەكەدا

هاتوون.

رەنــگاوڕەنــــگ

60 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 61

رەنــگاوڕەنــــگ

ب����ەه����ۆی ئ����اڵ����ودەب����وون����ی ه���������اوس���������ەرەك���������ەی ب���ە

سێكسكردنەوە، خانمە ئەكتەری داوای ل���ی���ۆن���ی" "ت���ی���ا ئ��ەم��ری��ك��ی بەدادگا پێشكەش جیابوونەوەی كرد و خەرجیەكی زۆری خۆی و

منداڵەكانیشی خستە ئەستۆی.ئەكتەری دوش��وف��ن��ی" "دەی���ڤ���د "تیا"، ه���اوس���ەری و ئ��ەم��ری��ك��ی داوای������ەوە، جگەلە ئ���ەم ب��ەه��ۆی دەبێت ژن���ەك���ەی، ل��ەدەس��ت��دان��ی مانگانە بڕی 40 هەزار دۆالر بداتە لەگەڵ ت��ەم��ەن 48 س���ااڵن، "ت��ی��ا"ی

بۆ مانگانە تری دۆالری 8300 بڕی ژنەكەین. الی كە منداڵەكانی هەردوو

داهاتی بنەمای لەسەر نەفەقەیەش ئەم س��ااڵن��ەی "دەی��ڤ��د" دان����راوە، ك��ە دەگاتە

نزیكەی 7.9 ملیۆن دۆالر.پێشتر جارێكی تر بەهۆی ئەم كێشەیەوە ن��زی��ك��ب��وون��ەوە ل���ەج���ی���اب���وون���ەوە، ب���ەاڵم چارەسەری ناوەندی خرایە دەیڤد دوات��ر سێكسیەكانەوە پەیوەندیە بە ئاڵودەبوون چ��وون��ەوە الی م��اوەی��ەك و لەساڵی 2008 بە پاشان كێشەكە سەریهەڵدایەوە و یەكتر،

جیابوونەوە كۆتایی پێهات.

خانمە ئەس���تێرەی س���ینەمایی ئەمریكی "جینیڤەر ئەنیستۆن" رەتیكردەوە هیچ نەشتەرگەرییەكی جوانكاری و دەرزیلێدانی رووخسار ئەنجام بدات،

بەهۆی ئەوەی دەزگیرانەكەی ئەم كارانەی پێ خۆش نیە.ئەنیس���تۆنی تەم���ەن 45 س���ااڵن رایگەیاند، ك���ە بڕیاریداوە دەس���تكاریی رووخس���اری خۆی ناكات و لێدەگەڕێت بە سروشتی خۆی دەربكەوێت. ئاشكراش���ی كرد، ك���ە ئەم بڕیارەی بەهۆی دەزگیرانەكەیەوەیە "جاس���تن

تیرۆ"، كە حەزی لە نەشتەرگەری جوانكاری نیە. ئەنس���تۆن نمونەی زۆر ئافرەت���ی هونەرمەندی قەش���ەنگی هێنایەوە، بێ ئەوەی دەستی نەشتەرگەری جواناكاریی گەیشتبێتە رووخساریان، هەر وا ج���وان و قەش���ەنگ بوونە و ماونەتەوە، لەوانە "گلۆریا س���تاینم، دیان

كیتۆن، ئانیت بینینگ".

سڤیل: تریفە ئازادخانمە راگەیاندنكار "شەیما جاف" ماوەیەكی زۆرە لە بواری راگەیاندندا كار دەكات، ئ���ەو ب���ۆ س���ڤیل دان ب���ەوەدا دەنێت، كە ل���ە هەندێك كاری میدیایی���دا، بزۆزە و هەوڵی ئەنجامدانی ئەو كارانە دەدات، كە دەگوترێت بە كچانی راگەیاندنكار ناكرێت. دەشڵێ "راستە من بۆ ئەو جۆرە كارانە عەجول���م و هەندێ���ك جاریش كەلل���ە رەقم، بەالم كەس���ێكی میهرەبان و

بەخشندەشم".لەبارەی حەزی كاركردنی لە بواری راگەیاندنیشدا، شەیما دەڵێ "ژینگەی پەروەردەی���ی ماڵەوەمان وایكرد خاوەن باوەڕ و خواس���تی خۆمان بین. راگەیاندنیش حەزی منداڵی من و ش���ەهال و ش���ەیدا بووە، هەریەكەمان بەپێ���ی توانای خ���ۆی هەنگاوی ن���اوە. كێبڕكێمان لەنێوان���دا هەیە، بەاڵم رووحی هاوكاریش���مان ب���ۆ یەكتر زۆرە، زۆرب���ەی كات یەكتری تەواو دەكەین". دواجاریش لە وەس���فی خۆیدا دەڵێ "من كەس���ێكی میهرەبان و راستگۆ و لێبوردەمە، ئەوەی لە منەوە نزیك بێت و من بناسێت دەزانێت كە چۆنم. بەرای منیش هیچ كەسێك گەورەتر لەوانی تر و هیچ كەسێك بچووكت���ر لەوان���ی تر نی���ە، مرۆڤ بە ئ���اكار و هەن���گاو و رەفتارەكانی

پێناسەی خۆی دەكات".

تیا بەهۆی ئاڵودەبوون بەسێكسەوە

لەهاوسەرەكەی جیابوویەوە

دەزگیرانەكەم حەز بە نەشتەرگەری جوانكاریی ناكات

من كەسێكی عەجولمشەیما جاف:

62 ژماره 243 2014/8/16

كاوڕ 4/20-3/21لە دواخستنیان و ك��ار كەڵەكەبوونی بەرژەوەندیتدا نییە، چەند كارێگی گرنگ ئەوەی بۆ بدەی ئەنجامیان دەبێ هەیە رۆمانسی لەرۆژێكی تۆ ب��اش. ئەنجامێكی بگەیتە جواندا دەژیت، كەسی خۆشەویستت هەوڵدەدا بەهەر بە خێرایی بكات. زۆر بەختەوەرت بێت شێوەیەك

لەگەڵ سیستەمی نوێی خواردنت دەگونجێی.

تەرازوو 10/20-9/21 چەند رووداوێك واتلێدەكەن دووبارە بخشێنیەوە، شتدا هەندێك ب��ە چ��او ئ����ەم����ەش پ��ێ��ش��ك��ەوت��ن��ی زی���ات���رت لەبەرامبەر لەوانەیە پێدەبەخشێت. لەكارەكانتدا ئەو بەاڵم بیت، حەق لەسەر خۆشەویستەكەتدا نییە، وەك نەرم دەكەی پەیڕەوی تۆ شێوازەی

رەخنەی هەڕەمەكی و برینداركردنی هەستی.

گا 4/21–5/20 كارێكی بەپەلە ناچارت دەكات بەشێكی رەتبكەیتەوە، لەمەوعیدەكانت زۆر لەگەڵ لێدەكات وات حاڵیبوون خراپ بەرامبەرەكەت هەڵبچی و بڕیاری دووركەوتنەوەی بدەی، تا ئەو كاتەی هێور دەبیەوە. كەمێك هەست بەناڕەحەتی یان لەوانەیە توڕەیی بكەیت، باشترە

بە هێمنی رێبكەی، بێ ئاڵۆزی و ژاوەژاو.

دووپشك 11/20-10/21 ل��ە دژایەتیت ك��اران��ەت ئ��ەو ه��ەم��وو لەبارەی دەهێنن، فەشەل دەك��رێ��ت سۆزداریتەوە پڕۆژەكانت زیاد دەبێت پەیوەندییەكانت و دەژی��ت باشدا كاتێكی لە و زوو بەیانیان تەندورستیت بۆ دەبن. بەهێزتر بۆ ب��دە، ئەنجام رۆیشتن وەرزش��ی و هەڵسە ئەوەی لە ئازاری پشت و چۆك رزگارت ببێت.

دووانە 6/20-5/21 ب��ە ئ��ەرك��ی ج���ۆراوج���ۆر س��ەرق��اڵ دەبی، ئەرێنیت لێكتێگەیشتنی و دیتن لەمیانەیدا ئەمەش ب��اش��ی ب��ەره��ەم��ی دەب��ێ��ت، زۆر دەدوریتەوە. وامەكە كەسی خۆشەویستت وابزانێ تۆ دواهەمەین كاری گرنگی ئەوەی، بەڵكو گرنگی بەهەستی بدە. پێویستە لەسەرت بە وردی جۆری خواردنەكەت

دیاری بكەی، چونكە قەڵەوی زیانت پێدەگەێنی.

كەوان 12/20-11/21لەوانەیە گوێت لە هەندێ قسە بێت راست نەبێت، لەبەرامبەردا هێمن بە، گەر پێتكرا راستی بكەوە، گەرنا كێشەكە لەسەرشانت ه��ەڵ��م��ەگ��رە. ئ����ەوەی ك��ەس��ی خ��ۆش��ەوی��س��ت��ت بۆت دەخاتەڕوو، لێی تێدەگەی و هەوڵەكانت دەخەیتەگەڕ بۆ هێنانەدیان. هەر شتێكیش پێچەوانەی ئەركەكەت

بێت لەوانەیە بۆ تەندروستیت خراپ بێت.

وشەی نادیار

بیدۆزەرەوە

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

دوژمنی ئێمە لە فرعەون و نەمرود دڕندە و زاڵمترە، چونكە لە هیچ شتێك تێناگا و لە هەمووش گرنگتر نازانێ مرۆڤایەتی چییە.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

12345678910سڤیل1

2345678910

ئاسۆیی:ئیتاڵی میوزیككارێكی و ئ���اوازدان���ەر .1گرنگترین ل��ە وەرز( )چ���وار بەناوبانگە،

كارەكانییەتی - نیوەی )مایا(.2. )بەڵێ( بە ئەڵمانی - یەكێكە لە كیشوەرەكان )پ(.

3. جەژنێكی جوولەكەكانە.4. نوێ.

ساڵی لە كە ئیتاڵییە شاعیرێكی و نووسەرێك .51934دا خەاڵتی نۆبل-ی بۆ ئەدەب وەرگرت )پ(.

ئاسمانییە ع��ەرەب��ە كەناڵە ل��ە یەكێكە .6بەناوبانگەكانی تایبەت بە هونەر )پ(.

7. )مەخۆ( بۆ منداڵ )پ( - نیوەی )كدوو(.8. نیوەی )سوور( - پێچەوانەی )نوێ(.

9. رووەكێكی ژەهراوییە كە لە دەنكەكانی رۆنی لێ دەردێت و بۆ قژ باشە.

10. بچووكترین دوورگە لە چوار دوورگە سەرەكییەكەی ژاپۆن )پ(.

ستوونی:1. وێنەكە.

دادای دادگ��ای هۆڵەندییە، شارێكی .2ناوچەیەكی - )پ( لێیە نێودەوڵەتی

سەرەكییە لە بەغدا )پ(.3. دكتۆر - نیوەی )رۆرۆ(.

4. قاپی )پ( - )بچووك( بە توركی.5. پێچەوانەی )تەبایی(.

6. دابەزاندنی نرخ.7. پیتی لەیەكچوو - نیوەی )رارا(.

8. شانۆنووسێكی رۆمانی دێرینە )پ(.لە پیت دوو - فارسی بە )م��ان��گ( .9

)پۆلیس(.10. دوو پیت لە )ئازا(.

تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

وشەی نادیار لە )7( پیت پێكهاتووە كە خاوەنی ئەم وتەیەیە.

ئەم ن��ی��گ��اری ن��ی��گ��ارك��ێ��ش بەاڵم كێشاوە، ماسییانەی . ش��اردۆت��ەوە ماسیگرەكەی لە ماسیگرەكە دەزان���ی ئایا

كوێیە؟

هچهرنمكێئ�سڤیلچۆاوڤێۆهنكلییگجاتاشدهیهتاهینتهلزێرنمترهڕهواهنڵهودننگێروئ�ولدعمتزهوهموهنوژاگنملمفدچهریشننروی

ژماره 243 2014/8/16 63

قرژاڵ 7/20-6/21هەموویان پەنات بۆ دێنن بۆ دۆزینەوەی چارەسەر، تۆش گەشبینبە، هەست بكە هیچ شتێك نییە بەربەست بێت بەرامبەر كارەكانت. لەكێشەكان رامەكە، بەڵكو رووبەروویان ببەوە، هەست دەكەی لە دەسكەوتەكانت بەرامبەر كەسی بەرامبەرت رازی. لە ئەزموونی هاوڕێكانت

لەبارەی خۆراكەوە سوود وەربگرە.

گیسك 12/21–1/20 لە دەبن، لە دەوروب��ەرت زۆر هاوڕێكانت هەندێ بۆنەی گەوەردا بەشدار دەبی و بە لە دەبی. دڵخۆش هاوڕێكانت سەركەوتنی دەربڕینی هەست و سۆزت مەترسە، كەسی هاوبەشت زیاتر بتەوێ گەر بەتایبەت ناوەستێتەوە، بەرامبەرت لێی نزیك ببیتەوە. بۆ تەندروستیت هەوڵبدە لە لێخۆڕینی

زیادەی ئۆتۆمبێل دووربكەیتەوە و بەپێ بڕۆی.

شێر 8/20-7/21وەردەگری كاركردنتدا سوود ژیانی لە دیاریكراو هەلێكی چەند لەقۆستنەوەی بۆ دەرگ���ات ه��ەن��دێ و پێشت دێنە ك��ە دەكەنەوە. لە دوای ئەو سەركەوتنەی لەگەڵ كەسی خۆشەویستتدا لەبارەی دڵسۆزیەوە بەدەستتهێناوە، هەست بە ئارامی دەكەی. جوڵە زۆر گرنگ و پێوستە

بۆ تەندروستیت بەتایبەت دوای كاركردنێكی درێژ.

گۆزە 1/21– 2/20 ئەو شتانەی پێشتر لێیان دەترسان، لەوانەیە رووبەروویان ببیتەوە، بەاڵم بە كەمترین زیان رووی سۆزداریەوە لە دەب��ڕی. قۆناغە ئەم هەستدەكەی زیاتر پێویستیت بە سۆز و نزیكبوونەوەی كەسی خۆشەویستت هەیە. لەبارەی تەندروستیت هەوڵی زۆر زیاد مەدە بۆ ئەوكارانەی كە تۆ لێی بەرپرسیار نیت،

كارەكان بۆ خاوەنەكانیان جێبهێڵە.

فەریك 9/20-8/21 كۆسپ و دواك���ەوت���ن رووب������ەرووی و ب��چ��ووك گرفتی ك��ەڵ��ەك��ەب��وون��ی و ناڕەحەتی دەبیتەوە، لەوانەیە هەست بە ناڕەحەتی بەرامبەرت كەسی ل��ە خ��ۆت ه��ەوڵ��م��ەدە ب��ك��ەی. بدزیتەوە، چونكە خاڵی جیاوازی نێوانتان پێویستە ئەو بكەی. چارەسەر كات تێپەڕبوونی لە بەر

كارانەی مێشكت ماندوو دەكەن كەمیان بكەوە.

نەهەنگ 3/20-2/21 هەست بەئازادی دەكەی لە كاركرنتدا، بۆیە پێویستە ئەولەویات و ئامانجەكانت دیاری سەرباری س��ۆزداری��ەوە ل��ەب��ارەی بكەی. هەندێ شت لەرابردوو روویاندا، كارەكانت دەگەڕێنەوە رێڕەوی خۆیان و گونجاندن و هێمنبوونەوە باڵدەكێشی بەسەر پەیوەندییەكانت. دووبارە بە خشتەی كارەكانتدا

بچۆرەوە و كاتێك بۆ وەرزش تەرخان بكە.

بیدۆزەرەوە

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: ولیەم شەیكسپیر

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 7 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

12345678910سڤیلیڵاشن ێواژ1

قپهلیكانێ2هههوڤزیر3وئ�اخێزلك4زوجاهوراه5هنگروومو6بزۆت7ناوتان8انواس9ڵهناك10

64 ژماره 243 2014/8/16

چواریان ئەمریكین و پێنجەمیشیان ئەمریكا

دەستی لە دروستكردنیدا هەبووە!!

ئامانجی ئەم تیرۆیستانە لەكارەكانیاندا گەیشتن بە

پارە و پلە و پایە نەبووە

زۆر لەو تیرۆریستە جیهانیانە لەبواری

زانست و خوێندن یا بازرگانیدا زیرەك و

لێهاتوو بوونە

هاوێنە

پێنج تیرۆریستانیلەهەرە بەناوبانگترین

جیهان

64 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 65

بەهرە حەمەرەش

هاوێنە

ســـاڵی ئوسامە بنالدن ئـــازاری پایتەختـــی لـــە10ی لەریـــازی ســـعودی 1957 هاوســـەرگیری بـــووە بەناوی "محمد بنالدن" پاشای عەرەبستانی سعودی دەوڵەمەندی نزیك لەبنەماڵەی برای هەیە. باوكی بازرگانێكی لەدایكبـــووە. 52 خوشـــك و عەرەبســـتانی یەكـــەم لەتەمەنی 17 ساڵیدابووە و ژنەكەی خەڵكی سوریا بووە. . بەپێـــی ئەو نوســـینانەی لەبـــارەی ژیانی تایبەتـــی بنالدنەوە خێرخـــوازی كۆمەڵەیەكـــی 1979دا لەســـاڵی نوســـراون، دامەزرانـــدووە. دواتر بەمەبەســـتی هاوكاریكردنی ئەفغانییەكان و شـــەڕكردن دژی سۆڤیەت، ســـەربازگەیەكی بۆ مەشقپێكردن لەئەفغانســـتان بەهـــاوكاری ســـعودیە و ئەمریـــكا دامەزرانـــد. ئەلقاعیدەی لەئەفغانستان دامەزراند.خۆشـــی بۆ شەڕ چووە ئەفغانســـتان، تاساڵی 1988 رێكخراوی

بەپێی زانیارییەكان، ئوسامە لەساڵی 1979دا هەر بەمەبەستی شـــەڕكردن لـــەدژی ســـۆڤیەت كۆلێـــژ جێدەهێڵـــت و پەیوەندی بەعەبدوڵـــاڵ عەزامەوە دەكات. ئەو لەنێوان خوشـــك و براكانیدا لەریزبەندی 17میندا بووە، لەناو خێزانەكەیدا كەســـێكی ناڕازی و بێدەنگبووە. هەمیشـــە گلەیی بەرامبەر شێوازی بەڕێوەبردنی ئـــارەزووی و هەبـــووە باوكییـــەوە لەالیـــەن خێزانەكـــەی سەرنجڕاكێشانی دەوروبەری هەبووە. رێكخراوەكەی بنالدن كە بەپێی یاسا بەرێكخراوێكی تیرۆرستی ناسراوە، دەوڵەمەندترین رێكخراوی نهێنی بووە لەســـەر ئاســـتی جیهـــان. لەنەوەدەكاندا بـــڕی 40 هـــەزار دۆالر دەداتـــە شـــەڕكەرەكانی جەزائیـــر، بەو مەبەســـتەی دانوســـتان لەگەڵ حكومەتدا نەكەن، ئەوەبوو شەڕ بەسەركەوتنی حكومەت كۆتاییهات.هەڵگیرسا و 150 تا 200 هەزار كەسی تێدا كوژران و دواتریش

ئوســـامە بەپرسیاری هێرشەكەی 11ی ســـێپیتێمبەری ساڵی 2011 بوو، كە سێ هەزار كەسی تێیدا بوونە قوربانی. هەروەها بەرپرســـیاری زۆربەی هێرشـــە تیرۆریســـت و خوێناوییەكانی تـــرە لەجیهاندا. دوای هێرشـــەكەی 11ی ســـێپتێمبەریش كەوتە

سەرووی لیستی داواكراوانی ئێف بی ئای ئەمریكیەوە. ئوسامە لەساڵی 2001دا لەالیەن هێزێكی تایبەتی ئەمریكییەوە نێو زەریاوە. كوژرا و دوای كفنكردنی بەنەریتی ئیســـالمی، تەرمەكەی خرایە

ژماره 243 2014/8/16 65

زۆر توێژینەوە و لێكۆڵینەوەی ئاشكراو نهێنـــی لەســـەر الیەنـــە جۆراوجۆرەكانی ژیانـــی رابـــردوو و ئێســـتای تیرۆرســـتە بەناوبانگەكانـــی جیهـــان كـــراوە، لەبارەی و كۆمەاڵیەتـــی پـــەروەردەو رەوشـــی ئابووریی و .. هتد. بەپێی ئەو لێكۆڵینەوانە ژیانی زۆربـــەی تیرۆرســـتان لەبنەماڵەی و بەتاســـان تووشـــبوو و لەیەكتـــرازاو خـــاوەن و دەروونییـــەكان نەخۆشـــییە باوەڕێكـــی توندڕەوانە و ترســـناك لەمەڕ ئایدۆلۆژیـــا یـــان خەســـڵە نەتەوەییەكان، ســـەریانهەڵداوە، هەر ئەمانەش گرنگترین لەیەكچوونەكانیانە، كە حاشـــای لێناكرێ. ئامانجـــی زۆربـــەی ئـــەم تیرۆیســـتانەش گەیشـــتن بە پارە و پلە و پایە و هێز نییە، هێندەی مەبەســـتیان پەیداكردنی ناوبانگ بەشـــێك چونكـــە سەرنجڕاكێشـــانە، و لەتیرۆســـتە ترســـناكەكانی جیهان كەسی خـــاوەن بڕوانامـــە و پلـــەی كۆمەاڵیەتـــی

بەرزن.

66 ژماره 243 2014/8/16

بیـــركاری تێد كازینسكی، تیرۆریستی تێد كازینسكی زانـــای كۆمەاڵیەتیـــە، ناســـراو، توێـــژەری و و ئەمریكییـــە "یوبابامبر" بەرەگـــەز بەنازناوی دارســـتانەكە بۆ وێرانكردنی دارســـتانەكە لەالیەن كەســـان و هەندێ گروپەوە ماوەیەك لەدارســـتانەكەدا كەم كەم مەكینە و موشاری كارەبایی دەدات لەدارســـتانێك دوور لەزانســـت و تەكنولۆژیـــا بژی. دوای بێـــزار دەبێـــت، لەئەنجامـــدا دەســـت لەكاردەكێشـــێتەوە و بڕیـــار دوو ساڵ لەســـەركەوتنەكانی، وردەوردە لەزانست و تەكنەلۆژیا وانەگوتنـــەوە لەزانكۆی بركلـــی كالیفۆرنیا بەدەســـتهێناوە. دوای تێـــد، لەتەمەنـــی 25 ســـاڵیدا دكتۆرای لەبیـــركاری و هەمانكات خوێندنی تەواوكردووە.ســـاڵیدا چۆتـــە زانكـــۆی هاڤـــارد و بەبەرزترین پلە لـــەو زانكۆیە بەســـەركەوتنێكی گەورەوە بڕیوە، بەشـــێوەیەك كە لەتەمەنی 16 بـــووە. لەتەمەنێكـــی كەمـــەوە قۆناغەكانی خوێندنـــی بەخێرایی و لەدایـــك بـــووە. هەر لەســـەرەتاوە منداڵیكـــی زۆر وریا و زیرەك كۆمپانیـــاكان. لەســـاڵی 1942 بـــۆ خوێندنگە و فڕۆكەخانە و ســـەرقاڵی ناردنی بۆمب بوو دەیناسن. 17 ســـاڵ لەتەمەنی خەڵكی بەوێرانكردنـــی دیاركەوتـــن. جیاجیـــا دوای دادگاییكردنـــی بەزیندانی هەتاهەتایی حكومدرا و ئێســـتاش بچووك كە لەناو دارســـتاندا بوو، دەستبەسەری كرد. كازینسكی هـــۆی ئاشـــكرابوونی و لە 3 نیســـانی 1996، پۆلیس لەخانویەكی باڵوكردنـــەوەی ئەم راگەیاندنانەی لەواشـــنتۆن پۆســـت، بووە هێرشە بۆمبیەكانی بەردەوام دەبێت.دەنارد و و هەڕەشەشی لێدەكردن ئەگەر چاپ و باڵوی نەكەنەوە تەكنولۆژیـــا دەركرد، بەناوی خوازراو بۆ "واشـــنتۆن پۆســـت"ی دوای 18 ســـاڵ، راگەیاندنێكـــی رەخنەیـــی لەســـەر زانســـت و دەكرد و خەڵكێكی زۆر بوونە قوربانی كارە تیرۆریستیەكانی.مودێرنەوە هەبوو، درێژەپێدا. تا بەشێكی زۆر لەبۆمبەكانی پۆست ئەو بۆمبەكانی دژی ئەو كەسانەی پەیوەندییان بەتەكنولۆجیای واڵتی ئەمریكا تاوانبار بوو.تەقانـــدەوە و تاســـاڵی 1995 یش بەبۆمب دانان لەسەرتاســـەری كـــردەوە توندڕەوەكانـــی و لەســـاڵی 1978 یەكەمین بۆمبی خۆی دابمەزرێنێ. ئەو توڕەبوونەی كازینســـكی، بووە هۆی دەستپێكی زۆر تـــوڕە دەبێت و بڕیـــار دەدات رێكخراوێك دژ بەو كەســـانە بەمەبســـتی لەزیندان دایە.

ئەمریكییـــە ئەریك رۆدڵف بـــە تیرۆریســـتێكی ئەمریكییـــەكان الی پاركـــی كـــە لەئەیلولی بۆمبچێنەرەكـــەی ناسراوە. كردووە بـــۆ نانتاهاال و لەوێ خوشـــك و براكـــەی كۆچیان مردنی باوكـــی لەگەڵ دایك و ساڵی 1966 لەدایكبووە، دوای ئولەمپیك گروپێكـــی ماددەی هۆشبەری )ماری جوانا( لەسوپا دەركرا.چۆتە ناو سوپای ئەمریكا و دوای دوو ساڵ بەهۆی بەكارهێنانی كارولینـــا" و دوای دوو ســـاڵ خوێندن لـــەوێ لەتەمموزی 1987 رۆدڵـــف، دوای تەواوكردنـــی كۆلێـــژ چووە زانكۆی "وســـترن پەروەردە بووە. ئەندامـــی بـــووە رۆدڵـــف كێشـــانە، ئـــەو یارییەكانـــدا بـــوو و بـــووە هـــۆی تـــرس و دڵەڕاوكێیەكـــی زۆر لەكاتـــی یارییەكانی ئۆڵۆمپیاتی ســـاڵی 1996. تەقینەوەكە لەكاتی 38 ســـاڵەیە هـــۆكاری دانانی بۆمب بـــوو لەپاركێكی پڕ هاتووچۆ زانیارییە نوســـراوەكانی ژیانی رۆدڵف دەڵێن، ئەم تیرۆریستە تیرۆریستییەكانی خۆی دەستپێكرد.فێـــری چۆنیەتـــی دروســـتكردنی بۆمب بـــوو، بەمـــەش چاالكییە و بەبەكارهێنانـــی ئـــەو زانیاریانـــەی ســـەردەمی ســـەربازیەتی، توندڕەوی مەســـیحی بەناوی بزووتنەوەی وجودی مەســـیحیەت دوای

شێوە پێیوابوو "كەسانی كەمتوانا بەكەڵكی كۆمەڵگە نایەن.كوشـــتنی یەهودی و هاوڕەگەزبـــاز و كەمئەندامەكان و بەهەمان رۆدڵـــف پەســـنی هیتلەری دیكتاتـــۆری ئەڵمانـــی دەدا، بەهۆی لەسێدارەدانی بۆ نەبڕایەوە.بیگرێتـــەوە، بـــەاڵم چونكـــە هـــاوكاری دادگای كردبـــوو، ســـزای چوار جـــار زیندانی تاهەتایی بۆ دەرچوو، بـــێ ئەوەی لێبووردن دادگاییكردنەكەشی، لەكۆی ئەو تۆمەتانەی خرابوونە پاڵی، سزای چاندووە و چەندین كوژراو و برینداری لێكەوتۆتەوە. لەئەنجامی تـــری لە ناوەنـــد و رێســـتورانت و دەرمانخانە و شـــوێنی تریش نابـــوو، كە جگەلە بۆمبەكـــەی یارییە ئۆڵۆمپیەكان، چەندین بۆمبی دەستگیری بكەن. ناوبراو لەدادگاییكردنەكەیدا دانی بەتاوانەكانیدا توانییـــان لەشـــوێنی كۆكردنـــەوەی زبڵ و خاشـــاك بیدۆزنەوە و ســـاڵ بەنهێنـــی دەژیا، بـــەاڵم لەئەنجامـــدا پۆلیس لەســـاڵی 2003 بـــەاڵم ئەو بـــۆ ناوچە كوێســـتانییەكان هەاڵت و بۆ مـــاوەی پێنج بە دەســـتپێكردنی لێكۆڵینەوەكانی پۆلیس، رۆدڵف ئاشكرا بوو، لەئەمریكا.

هاوێنە

66 ژماره 243 2014/8/16

ژماره 243 2014/8/16 67

لەبنەماڵەیەك���ی بوو. لەساڵی 1928 لەدایك بەرەچەڵ���ەك ئەمریك���ی جەیمس ئێرل پ���ەروەردە ب���ووە، هۆی لەیەكت���رازاو بۆت���ە ئەمە جیهانی دەست لەخوێندن هەڵگرێت. ئەوەی لەتەمەنی 15 ساڵیدا ب���ووە، ش���ەڕی ریزەكان���ی لەسەرەتا چۆت���ە رێب���ەری بزووتن���ەوەی مەدەنی رەشپێس���تەكانی ئەمریكای ویالیەتی تێنس���ی ئەمریكا بەگوللە "مارتین لۆسەر گینگ"ی توانی رابكات. لەیەك س���اڵ دواتر ل���ە 1968 لەهوتێلێك لە لەناو ئ���ەو ئۆتۆمبێلەی خواردنی ب���ۆ زیندانیەكان دەهێنا، س���اڵ زیندان سزادرا، بەاڵم لەس���اڵی 1967 بەخۆحەشاردان جەیمس لەكۆتاییدا بەهۆی تاوان���ی زۆری دزییەوە بە 20 و سزادراوە، لەدزی و چەتەیی و دەستبڕین.ناوبراو لەماوەی ژیانیدا بەتاوانی جۆرواجۆر دەستگیركراوە سوپای ئەمریكا و لەئەڵمانیا سەرقاڵی كاری سەربازی بووە، دووەم لەندەن دەس���تگیركرد و ئ���ەم تاوانبارەی ب���ە تاوانی تیرۆر ش���وێنپەنجەی بەجێماو لەش���وێنی تاوانەكە، جەیمسی لە پۆلیس���ی ئەمریكا دوو مان���گ دوای ئ���ەم تاوانە بەهۆی كوشت.

نەخۆشی هیپاتیت لەزیندان گیانی لەدەستدا.ئ���ەم تۆمەت���ە دادگایی نەكرای���ەوە، دوای 29 س���اڵ بەهۆی لەدانپێدانانەكەی پاشگەز بوویەوە، بەاڵم جارێكی تر لەسەر پۆلیس���ەوە، تەنی���ا بە 99 س���اڵ زیندانی س���زا درا، بەاڵم بەتاوان���ی كوش���تنی ئانقەس���ت، بەه���ۆی هاوكاریكردن���ی رەگەزپەرەس���تانەی زۆر ترس���ناكی هەی���ە. لەالیەن دادگاوە لەژووری دادگاییكردن ئاش���كرا بوو، كە جەیمس باوەڕێكی دادگایی كرد.

بوو لی هارڤی ئوسوڵد ئەمریكــــی لەدایكبووە. كــــە لــــە 18 ئوكتوبــــر 1939 گەنجێكــــی ســــەرۆكی ئەمریــــكای تیرۆر ئێف كەندی"، سی و پێنجەمین ئــــەو كەســــە بوو، كــــە "جۆن لەنیوئۆرێالنــــس ســــاڵیدا كردووە. 15 خوێندنــــەوەی لەتەمەنــــی پێشــــانی دەدەن، تەزویرە و وێنەی دەموچاوی ئەویان لەســــەر بەكارهێناوە. هەروەك راشــــیگەیاند، كە ئەو وێنەیەی بەچەكەوە تەقەی لە كەس نەكــــردووە و تاوانباران ئەویان وەك )پاروێك( بــــەاڵم ناوبــــراو هیچكات دانی بــــەو تاوانەدا نەنــــا و دەیگوت كە هەمان رۆژ بەتاوانی كوشــــتنی ســــەرۆكی ئەمریكا دەستگیركرا، دوای ئــــەم تیــــرۆرە، لــــی لەكاتژمێــــری 7ی دوای نیــــوەڕۆی 1963، كە بەتەقەێكردن تیرۆركرا.تیرۆركردنی جۆن كەندی لەرۆژی 22ی تشرینی دووەمی ساڵی 24 ســــاڵی باری دەروونــــی تێكدەچێت، كە هــــاوكات بوو لەگەڵ تــــەواوی نوســــراو و كتێبە سوسیالیســــتەكان بــــووە. لەتەمەنی ســــەرگەرمی

بەشــــێوەیەكی دوو رۆژ دوای تیرۆركردنەكــــە، پێــــش ئــــەوەی لێكۆڵینەوەی داناوە. دااڵس، پۆلیســــی لەناوەنــــدی بكــــرێ گوماناوی گیانیان لەدەست داوە.هەبــــووە، بەمردنی ناسروشــــتی، یــــان بــــە رووداوی ئۆتۆمبیلی كەس كە بەهەر شــــێوەیەك پەیوەندییــــان بەتیرۆری كەنەدییەوە داخســــت. ئەوەی جێگای گومانیشە، لەم سااڵنەی دواتردا دەیان دادی ئەمریكــــی بەهــــۆی كەمی بەڵگەوە فایلــــی تیرۆری كەنەدی لــــی هارڤی بەتەنیا نەبووە. لەكۆتاییدا لەســــاڵی 1988 وەزارەتی ترەوە بەرەوڕووی كەنەدی تەقێنراوە، بۆیە بەپێی لێكۆڵینەوەكان تیرۆركردنەكەدا چوار گوللە تەقێنراوە، كە یەكێك لەوانە لەالیەكی كەنــــەدی "لی هارڤی ئۆســــوڵد" بــــووە. بەاڵم گوتیشــــیان لەكاتی دوای تیرۆركردنەكــــە، لێكۆڵینەوەكان دەریانخســــت، كە بكوژی بۆچوونــــی جیاواز لەســــەر تیرۆركردنەكە هەبــــوو، 10 مانگ تاوانەی ئەنجام داوە.ئــــەو ئەو كارەی بەتەنیا نەكردووە و لەگەڵ كەســــانی دیكە ئەو ئەســــواڵد تەنیــــا تەقەكــــەر بووە لەكەنــــەدی، لەو بــــاوەڕەدان كە زۆرینــــەی خەڵكــــی ئەمریكــــی بەهەبوونی بەڵگە لەســــەر ئەوەی لەماوەی ســــااڵنی رابــــردوودا چەند راپرســــییەك كراوە، كە نەخۆشییەوە گیانی لەدەستدا.دادگایــــی بكرێتــــەوە. لەكەشــــێكی گوماناویــــدا لەزینــــدان بەهۆی دادگای تێهەڵچوونــــەوە ســــزاكەی البرد، پێش ئــــەوەی دووبارە "جاك رۆبی"ش لەســــاڵی 1946 بەلەســــێدارەدان ســــزادرا، بەاڵم "جاك رۆبی"، كە خاوەنی كافەیەك بوو لەشــــاری دااڵس، كوژرا. باوەڕپێنەكرا لەبەرچاوی پۆلیســــەكان لەالیەن كەســــێك بەناوی لەگــــەڵ

هاوێنە

ژماره 243 2014/8/16 67

68 ژماره 243 2014/8/16

شەموان

ساڵو کوردستان

من شاعیرێکی ئێرانیم، نووسه ری ئه م دێڕانـــه م، بۆ ئێوه ی ده نووســـم، تا بزانن هه ر مرۆڤیک که دڵی بۆ ئازادی و ئاشتی لێبدا، لە م رۆژانەدا به ســـه ختی نیگه رانی ئێـــوە دەبێـــت . نوێنه ری هیـــچ گرووپ و حیزبێـــک نیم، ته نیا له الیه ن خۆمه وه ئه م نامه یه ده نووســـم، به اڵم گه لێک هاوڕیی نووســـه ری دیکـــه م هه ن، کـــه وه ک من نیگه رانن، نیگه رانـــی دواڕۆژی نه ته وه ی

کورد. خۆمـــان گریاییـــن، ئێـــوه له گـــه ڵ به هاوبه شـــی خه مه کانتان زانی، ترســـی ئه وه مـــان نه بـــوو وه ک ناپـــاك بەرامبەر ئێـــران هه ژمارمـــان بکـــه ن، ته نانه ت بە الیه نگرانی جیاخوازی تۆمەتبارمان بكەن. ئێمـــه وه فادارین بـــه مرۆڤایه تی، چونکه ئێمـــه زه مینێكی بێ ســـنوورمان ده وێ، ئێمـــه جیهانێکمـــان ده وێ له ســـه رووی هـــه ر جـــۆره ســـنوورێکی جوگرافیایی، نـــه ژادی، قه ومی، ئایینـــی و ئایدیۆلۆژی بێت، ئاســـایش و ئاشـــتی و خۆشـــیمان بـــۆ هه مـــووان ده وێ، ده مانه وێ مرۆڤ هـــه روه ک چۆن ئازاد له دایک ده بێ، هه ر به و شـــێوه یه بژی، هه مـــوو مرۆڤێک به زمانی دایکی خۆی قسه بکات، هه مووان وەك یـــەك مافە مرۆییەكانیـــان هەبێت. ئه مه خولیای هه موو مرۆڤێکی بێ غه ره ز

و ئاشتیخواز و ئازادیخوازه .خوشکان و برایانی خه باتکارم، ئه وه ی ئێمـــه زیاتـــر نیگـــه ران ده کات وه همـــی دژبه یـــه ک بوون و وه همـــی ئایدیۆلۆژیا و وه همـــی نه ژاد و وه همـــی جوگرافیایه .

ئه مڕۆکه نه وه کانی ئێوه له مه ترســـیدان. ئه گه رچی به درێژایی میژوو به ره نگاری و خۆڕاگریتـــان هەبـــووه . لـــه م دۆخه دا، و سیاســـه ت و ده ســـه اڵت جیهانـــی ســـه رمایه و میدیاکان چاویان له ئاست رۆژگاری ئیوه نووقاند، تا وه ک خه ڵکانی هه مبـــه ر لـــه ناوه ڕاســـت رۆژهه اڵتـــی دیموکراسیه ساواکه ی ئێوه نائومێد بن.

داوای لێبـــوردن ده که م ســـه باره ت به تێکرای ئـــه م زوڵم و ســـته مە ی له الیه ن ده ســـه اڵته نه خوازراوه کانه وه به رامبه ر به ئێوه ئەنجام دراوە. رێز و حورمه ت بۆ خولیا و خه ونی له مێژینه تان بۆ بوونی واڵتێکی ســـه ربه خۆ، چونکـــه داهاتووی هه ر نه ته وه یـــه ک له ئیراده ی خه ڵکه که ی دایـــه. ئـــازادی و دیموکراســـی مافـــی سه ره تایی ئێوه یه ، چونکه بۆ به ده سته وه گرتنی مافه کانتان سااڵنێکی دوورودرێژه خه بـــات ده که ن و له م رێگایـــه دا کۆڵتان نه داوه . ئه م رۆژانه دیتنی دیمه نی ژنان و پیاوانی شۆڕشگێڕی کورد له راگه یاندن و تۆره کۆمه اڵیه تیه کان وێنه یه کی نوێی لـــه بوونی ئێوه خســـته ڕوو. بوونێک که ته ژییـــه لـــه ژیانـــی شـــه رافه تمه ندانه و کۆڵنه دانـــه به رامبـــه ر بـــه کۆیالیه تی و

کۆیله بوون.ســـاڵوتان بـــۆ دەنێرم، ئومێـــد ده که م کـــه ئێـــوه ش بـــه وه النانـــی دووبه ره کی و ناکۆکیه کانتـــان یه کگرتـــوو و به هێـــز داوام رابگـــڕن. شـــه کاوه ئااڵکه تـــان

سه رکه وتنتانه .ئابی2014

رۆئیا زێڕین

رۆئیــــا زێڕیــــن شــــاعیری ئێرانــــی نیشــــتەجێی سویدە.

تا ئێستا 6 دیوانە شیعری هەیە. هەڵگری چەنــــد خەاڵتێكی ئەدەبییە لە ناوەوە و

دەرەوەی ئێران. ئەم وتارەی تایبەت بۆ سڤیل ناردووە.