ژماره 216 2014/1/25 1

ساڵی پێنجه م ژماره 216 شەممە 2014/1/25 نرخ )1500( دینار

Tel: 0750 449 7983 Email: bestun_77@yahoo.com خاوەن ئیمتیاز و سەرنووسەر: بێستون نوری

دەستەی نووسەران: مەریوان عومەر بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی بەڕێوەبەری نوسین: فەیسەڵ خەلیل

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 216 2014/1/25

سياسەت

پۆستی ســــەرۆك كۆمار وەربگرێتەوە و دەڵێت "چونكە بەدرێژایی هەشت ساڵی رابردوو كورد هاوبەشــــە، بەشــــدارەو لەعێراقــــدا ســــەلماندی بۆیــــە ئەگەر كورد یەكگرتوو بێــــت هیچ هێزێك ناتوانێت هیچ پۆســــتێك لەكــــورد وەربگرێتەوەو

هیچ كەسیش ناتوانێت خێری پێ بكات".ئاماژەی بەوەش دا، دوای تاڵەبانی ئەو پۆستە بەو ئاســــانییە نییە، چونكە ئەو تایبەتمەندیانەی لەودابوون لەســــەر ئاســــتی هەرێــــم و عێراق و ناوچەكــــەش كەســــایەتییەكی دیكــــەی وا بوونی

نییە.گوتیشــــی "دەبێت كورد ســــووربێت لەســــەر كۆمــــار، ســــەرۆك پۆســــتی وەرگرتنــــەوەی بەتایبەت كە ئەو پۆستە شوناسێكی كوردیانەی وەرگرتووەو دوو خولە كورد بەڕێوەی دەبات، بەو هۆیەشەوە ناسنامە عەرەبییەكەی عێراق كە

جاران هەیبووە سڕاوەتەوە".هاوكات بەبڕوای ئەشواق جاف، پەرلەمانتار لەپەرلەمانــــی عێــــراق، وەرگرتنــــی ئەو پۆســــتە بەتایبــــەت لەملمالنــــێ سیاســــییەكانی ئێســــتای عێراقدا ئاســــان نییە، بەاڵم راشــــی وابوو كورد

دەبێت پێداگری لەسەر وەرگرتنەوەی بكات.ئەو گوتی "نەك تەنها پۆســــتی سەرۆكایەتی كۆمــــار، بەڵكــــو دەبێــــت ئەمجارە كــــورد داوای پۆســــتی ســــیادی زیاتر لەعێراق بــــكات و وەك هەموو الیەنەكانی دیكــــەی ناو عێراق، پێداگری لەســــەر وەرگرتنی مافەكانی بكات و سازشیان

لەسەر نەكات".جەختی لەوەش كردەوە، ئەو پۆستە لەماوەی خولەكانی رابردوودا بۆ هەیبەت و شكۆی كورد گرنگ بووەو ســــەلماندوویەتی، كە كورد توانای بەهێزو سیاسیی بەهێزو عەقڵییەتی بەڕێوەبردن

و پێكەوەگونجانی هەیە.بەاڵم بە وتەی محەمەد تۆفیق، هەڵســــوڕاوی

بزووتنــــەوەی گــــۆڕان، لیســــتی گۆڕان پۆســــتی ســــەرۆك كۆماریان بــــەالوە گرنگ نییە، بۆیەش

كار بۆ وەرگرتنەوەی ناكەن. دەسەاڵتەكان

بەپێــــی ئــــەو گرنگییــــەی پۆســــتی ســــەرۆك كۆمار لەنەخشــــەی سیاســــیدا هەیەتی، هاوكات بەپێی دەســــتووری عێراقی، ئەو پۆستە خاوەنی چەندین دەسەاڵتە، كە دەستوور پێی بەخشیوەو لەتوانای ســــەرۆك كۆماردایە هەڵسوكەوت بەو

یاسایانەوە بكات.دەســــەاڵتەكانی بەپێــــی كۆمــــار ســــەرۆك خۆی، بــــۆی هەیە جێگرێك یــــان زیاتر بۆخۆی هەڵبژێرێت. بەپێی دەســــتوور، یەكەم دەسەاڵتی ســــەرۆكی كۆمــــارو لەســــەرۆك جێبەجێــــكار، ئەنجومەنــــی وەزیران پێكدێت، واتا لەداڕشــــتنی یاســــای جێبەجێكردنــــی بڕیــــارەكان و هەمــــوو ئــــەو بابەتــــە سیاســــی و ئیــــداری و ئابووری و هەموو بابەتە ســــتراتیژییەكان و سیاســــییەكان، دەبێت بەهاوبەشــــی سەرۆك كۆمارو سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران بكرێت. بۆیە سەرۆك كۆمار بەشدارێكی راستەوخۆی بڕیاری جێبەجێكردنە و ئەمەش دەسەاڵتێكی گەورەیە. هاوكات سەرۆك كۆمار، دەســــەاڵتی پاراســــتن و پاسەوانیكردنی جێبەجێكردنی دەســــتوور و داواكردنی البردنی ســــەرۆكی ئەنجومەنــــی وەزیــــران و داواكردنی چارەســــەركردنی كێشــــەكانی پەرلەمانی هەیە. لەالیەكــــی دیكەیشــــەوە، هەر بەپێی دەســــتوور، سەرۆك كۆمار مافی داواكردن یان راسپاردنی ســــەرۆك وەزیرانی هەیە، بۆ پێكهێنانی كابینەی

وەزاری.سەرۆك كۆمار، شكۆمەندی سیادەی عێراق لەهەمـــوو دەرەوە پەیوەندییەكانـــی دەكات، روانگەكانـــەوە، هـــەر لەوەرگرتنـــی تیمەكان و لەالیـــەن بەخێرهێنانیـــان و مەراســـیمەكانیان،

لەگــــەڵ نزیكبوونــــەوەی وادەی هەڵبژاردنــــی داهاتــــووی پەرلەمانــــی عێراق، غیابــــی تاڵەبانی لیســــت بەیــــەك كــــورد بەشــــدارینەكردنی و لەپەرلەمانی عێراق، مەترســــی وەرنەگرتنەوەی پۆســــتی ســــەرۆك كۆمــــار لەالیــــەن كــــوردەوە لەئارادایــــە، بەاڵم بۆچوونێك هەیە پێی وایە ئەو پۆســــتە هی كوردەو بە خێر نایدرێتێ. لەالیەكی دیكەیشەوە، پێیان وایە پۆستی سەرۆك كۆمار گرنگییەكی گەورەی بۆ كورد هەیە، لەبەرئەوەی كورد دەوڵەتی نییەو ســــەرۆك كۆماری تایبەت بەخــــۆی نییــــە، وەرگرتنــــی ســــەرۆك كۆماری عێراق لەالیــــەن كوردەوە، قەرەبــــووی ئەوە بۆ كورد دەكاتەوە، بەاڵم وەك چاودێرانی سیاسیی ئاماژەی پێ دەدەن، واڵتی ئێران، كە كاریگەری راســــتەوخۆی لەیەكالییكردنەوەی پۆســــتەكانی عێراق هەیە، ئەمجارە نایەوێت ئەو پۆســــتە بەر

كورد بكەوێت. پۆستی سەرۆك كۆمار

پۆستی ســــەرۆك كۆمار، گەورەترین پۆستە لەنەخشەی سیاسی عێراقدا، ئەمەش وایكردووە، وەرگرتنی ئەو پۆســــتە، لەالیەكــــەوە ناوبانگێكی دروســــتبكات، بــــۆ سیاســــەتمەدارەكە گــــەورە لەالیەكی دیكەیشــــەوە ناوبانگ بۆ ئەو الیەنەش پەیــــدادەكات، كــــە ئەو سیاســــەتمەدارەی دەبێتە

سەرۆك كۆمار نوێنەرایەتی دەكات.شێركۆ مەنگوڕی، ســــەرۆكی لیستی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی لــــەدوای روونیكــــردەوە، عێــــراق، پەرلەمانــــی ســــاڵی 2003، كۆمەڵێك دەســــتكەوتی گرنگ بۆ كــــورد هاتونەتە دی، پێشــــی وایــــە ئەگەر كورد یــــەك گوتــــار و یــــەك ســــتراتیژ و یــــەك ئامانج بێــــت، بەدڵنیاییەوە دەتوانێــــت جارێكی دیكەیش

پێشەوا محەمەد

ئێران نایەوێت كورد جارێكی دیكە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق وەربگرێتەوە

محەمەد تۆفیق رەحیم: ئەو پۆستە گرنگ نییه و بۆ وەرگرتنەوەی كار ناكەین

ژماره 216 2014/1/25 3

تاڵەبانی و بەرهەم ساڵح

سياسەت

ســـەرۆك كۆمـــارەوە دەبێت. هـــاوكات لەكاتی ئەگەری بەرپابوونی جەنگدا، دەبێت رەزامەندی سەرۆك كۆمارو سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی لەســـەر بێت. لەگەڵ ئەوانەشدا، سەرۆك كۆمار بـــۆی هەیە ڤیتۆ بەرامبـــەر هەموو ئەو بڕیارانە

بەكاربهێنێت، كە لەعێراقدا دەردەچن. مەترسییەكان

چاودێرێكی سیاسیی پێی وایە، بەشداریكردنی كـــورد بەفرەلیســـتی، لەهەڵبژاردنـــی پەرلەمانی عێراقـــدا، زیـــان بەكـــورد دەگەیەنێـــت، هاوكات بوونی عەرەبە ســـوننەكان و فشـــاری دەوڵەتە بەگرفتـــی ئێـــران خواســـتی و عەرەبییـــەكان بەردەم وەرگرتنی ئەو پۆســـتە دەزانن لەالیەن

كوردەوە.و زانكـــۆ مامۆســـتای ئەحمـــەد، د.یەحیـــا چاودێری سیاســـیی، باســـی لەوە كرد، پۆستی ســـەرۆك كۆمـــار لەهەڵبژاردنـــی ئەمجـــارەدا، بـــەو ئاســـانییەی كـــورد لەخولەكانـــی دیكـــەدا وەریگرتووە، بەدەســـتی ناهێنێت. بەبڕوای ئەو، مەترســـییەكان زیاتر پەیوەندییـــان بەئەنجامی هەڵبژاردنەكانـــەوە هەیـــەو عەرەبە ســـوننەكان كار بۆ ئەوە دەكەن پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ خۆیان بێت، ئەو ئاماژەشی بەوەدا، كە دەوڵەتە عەرەبییەكانیش پاڵپشـــتی عەرەبە سوننییەكان دەكەن و پێیان خۆش نییە واڵتێكی وەكو عێراق، ســـەرۆك كۆمارەكەی كورد بێت، بۆیە لەكاتی

پێویستدا فشاری سیاسی دروستدەكەن.گوتیشی "لەدوای نەخۆشكەوتنی تاڵەبانییەوە، ئێرانیـــش متمانـــەی بەكەســـایەتییەكی دیكـــەی كـــورد نییـــە بۆ ئەو پۆســـتە، دەشـــزانین ئێران یەكالكەرەوەیە بۆ ئەو پۆستانە، لەالیەك ئەگەر بدرێتە كوردو كەســـایەتییەكی سیاسیی پارتی دابنرێـــت مەترســـی چوونی هاوســـەنگییەكەی هەیە بـــەالی توركیادا، بۆیە ئـــەوەش بۆ ئێران

گرنگەو لەو مەسەلەدا كورد چانسی كەمترە".هەڵســـوڕاوەكەی بارەیـــەوە، لـــەم هـــەر بزووتنـــەوەی گـــۆڕان، ئامـــاژەی بـــەوە كـــرد، كـــە فرەلیســـتی هیـــچ گرفـــت و مەترســـییەك بۆ بەدەســـتهێنانی ئەو پۆســـتە دروســـتناكات. ئەوەشـــی گـــوت "بەالمانەوە گرنـــگ نییە كورد پۆســـتی سەرۆك كۆماری بەدەســـتدەهێنێتەوە یـــان نا، ئەوەی بـــەالی ئێمەوە گرنگـــە ئەوەیە، ناوچـــە جێناكۆكـــەكان بگێڕینـــەوە. بۆیـــە ئێمە ئیـــش بۆ ئـــەو ناوچانە دەكەین، نـــەك لەخەمی ئەوەدابیـــن كـــورد پۆســـتی ســـەرۆك كۆماری

بەدەستدەهێنێت یاخود نا".لـــەدوو خولـــی رابـــردوودا، كـــورد پۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــاری عێراقی بەدەســـتەوەبووەو لەالیـــەن جـــەالل تاڵەبانی، ســـكرتێری گشـــتی یەكێتی نیشـــتیمانی كوردستانەوە بەڕێوەدەبرا، بەاڵم ئایا كورد دەتوانێت جارێكی دیكەیش ئەو

پۆستە وەربگرێتەوە؟

ژماره 216 2014/1/25 3

4 ژماره 216 2014/1/25

سياسەت

محەمەد فەرەج، ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان

یەكگرتووی ئیســــالمی كوردستان بەهۆی لەهەڵبژاردنــــی دەنگەكانــــی كەمبوونــــەوەی رابردووی پەرلەمانی كوردستان، رووبەڕووی ناڕەزایی و رەخنەیەكی زۆری گەنجەكانی ناو حزبەكەی بووەوە، ئێستا ئەو حیزبە لەڕێگەی كۆنفرانســــی گەنجانــــی حیزبەكەوەیە كار بۆ دروســــتكردنی بۆردێكی راوێژكاریی گەنجان

بۆ ئەمینداری یەكگرتوو دەكات.ناڕەزایــــی گەنجانی یەكگرتووی ئیســــالمی لــــەو كاتەوە دەســــتیپێكرد، كــــە لەهەڵبژاردنی یەكگرتــــووی رابــــردوودا، ئەیلولــــی 21ی ئیســــالمی كوردســــتان ژمــــارەی دەنگەكانــــی بریتی بوو لە 186 هەزار دەنگ، ئەمە لەكاتێكدا لەهەڵبژاردنــــی پەرلەمانــــی عێراقــــدا لەســــاڵی 2010 ژمــــارەی دەنگەكانی 214 هەزار دەنگ بوو، بەوەش لەماوەی سێ ساڵدا نزیكەی 27

هەزار دەنگی كەم كردووە.

بیالل سەعید

13 گەنج دەبنە راوێژكاری ئەمینداری یەكگرتووی ئیسالمی

هیوا میرزا سابیر: هەوڵدەدرێت ئەو داهێنانكارییەی مەكتەبی سیاسی و

الوانی یەكگرتوو لەبارببرێت

ژماره 216 2014/1/25 5

سياسەت

دواجــــار یەكگرتــــووی ئیســــالمی بڕیاریدا گــــوێ لەگەنجــــە ناڕازییەكانــــی بگرێــــت، بــــۆ ئەو مەبەســــتەش لەســــەر ئاســــتی هەر ســــێ پارێزگاكەی هەرێم بۆردی راوێژكاری گەنجان

بۆ گەنجانی ناو حزبەكەی دادەمەزرێنێت.لەمــــاوەی رابــــردوو لەســــنوری مەڵبەندی هەولێــــر و ســــلێمانی و دهــــۆك و كەركــــوك لەكۆنفرانســــی گەنجانی یەكگرتوو، كە لەژێر دروشمی )رۆڵی گەنجان لەبەخۆداچونەوە بۆ ئایندەســــازی یەكگرتوو( بەســــترا، تێیدا گوێ لەڕەخنــــە و پێشــــنیاری گەنجانــــی یەكگرتوو

گیرا.و رۆژنامەنــــووس هەڵەبجەیــــی، گۆنــــا چاالكوانــــی رێكخراوەیــــی باس لــــەوەدەكات، حیزبەكــــەی بەتەواوەتــــی گەنجانی پشــــتگوێ خســــتووە، دەڵــــێ "لەهەڵبژاردنــــی رابردووی پشتگوێخســــتنی كوردســــتان پەرلەمانــــی گەنجــــان یەكێك لەهــــۆكارە ســــەرەكییەكانی

كەمبوونەوەی دەنگی یەكگرتوو بوو".هەروەها گۆنا سەبارەت بەچاوەڕوانییەكانی گەنجانــــی یەكگرتوو لەكۆنفرانســــی گەنجاندا دەڵــــێ "یەكگرتوو لەوە تێگەیشــــتووە گەنجان هێزێكی ســــەرەكی حیزبن، بۆیــــە هەنگاوێكی دەستپیكردووە، ئەویش وەرگرتنی را و پرس و راوێــــژی گەنجانە، كە ئەگەر بەم شــــێوەیە

بەردەوام بێت، كارێكی باش دەبێت".لەئەندامانــــی یەكێكــــە محەمــــەد راز كۆنفرانســــی گەنجانــــی یەكگرتــــوو لەدەڤەری ســــلێمانی، بەكۆنفرانسی گەنجانی حیزبەكەی زۆر دڵخۆشــــەو دەڵێ "كۆنفرانســــی گەنجانی یەكگرتــــوو داهێنانێكــــی نەوعــــی جــــوان بوو، چونكــــە تەنیــــا رەخنەگرتــــن نەبــــوو، بەڵكــــو كۆمەڵێــــك پێشــــنیاری زۆر جوان پێشــــكەش

بەسەركردایەتی یەكگرتوو كران".شــــێوازی و بەوردەكاریــــی ســــەبارەت بــــاس راز كۆنفرانســــەكە، داهاتــــووی لــــەوەدەكات، لــــەدوای كۆنفرانســــەكە بۆردی گەنجانــــی یەكگرتوو لەئاســــتی مەڵبەندەكانی یەكگرتوو دروســــتكراوە، ئەم بــــۆردە مامەڵە لەگــــەڵ مەڵبەند و ئەنجومەنی ســــەركردایەتی

دەڤەرەكان دەكات.بەشێك لەگەنجانی یەكگرتوو، لەهەوڵەكانی كۆنفرانس و گفتوگۆكانی حیزبەكەیان بەگومانن و بــــاس لەوەدەكەن، ترســــیان هەیــــە هەوڵێك بێــــت بــــۆ كپكردنــــەوەی دەنگــــە ناڕازییەكانی بەپێچەوانــــەی راز بــــەاڵم یەكگرتــــوو. نــــاو ئــــەو تێڕوانینــــەوە قســــە دەكات و دەڵــــێ "من وانازانم ئەو كۆنفرانسە بۆ بێدەنگكردنی گەنج بــــێ، مــــن زۆر بەگەشــــبینانە لەئەنجامەكانــــی

كۆنفرانسەكانی یەكگرتوو دەڕوانم".

ســـەرۆكی جـــەالل، پشـــتیوان هەرچـــی بـــۆردی راوێـــژكاری گەنجانـــی یەكگرتووە لەگەرمیـــان دەڵـــێ "لەحاڵەتێكـــدا گـــەر چەند كەســـێك لەناو سەركردایەتی یەكگرتوو بەو شـــێوازەش بیر بكەنەوە، كە بۆ خەفەكردنی گەنجان كۆنفرانس ئەنجامدرابێت، ئەوا دەڵێم هەڵەن و گەورەترین باج دەدەن، گەر وا بیر

بكەنەوە".زانـــا عەزیز، بەشـــداربووی كونفرانســـی هەولێـــر لەســـنوری یەكگرتـــوو گەنجانـــی رەخنـــە لەبەرپرســـانی یەكگرتـــوو دەگـــرێ و دەڵـــێ "بەرپرســـانی یەكگرتـــوو هاوكاری گەنـــج نیـــن لەناو حیـــزب لەپێناو گەیشـــتنی گەنجان بەپۆســـتە گرنگەكان". زانا هەرچەند لەبەشـــێك لەكۆنفرانسی گەنجانی یەكگرتوو بەشداریكردووە، بەاڵم رەخنە لەوە دەگرێ، كـــە پـــرس و راوێژیان پێكـــراوە وەك گەنج لەنـــاو حیـــزب، بـــەاڵم ســـود لەقســـەكانیان

وەرنەگیراوە.و رۆژنامەنـــووس رەشـــاد، فەرمـــان چاالكوان پێـــی وایە دەســـتدانانی یەكگرتوو ئەنجامەكانـــی دوای برینەكانـــی لەســـەر هەڵبژاردنی پەرلەمان، رێگایەكی دروستە كە هەڵیبـــژاردووە، بەاڵم بـــەو بەمەرجەی كۆی ئەو پێداچونـــەوەو كۆنفرانســـانە رەنگڕێژی

سیاسەتی ئایندەی ئەو حیزبە بكەن.فەرمان سەبارەت بەكۆنفرانسی گەنجانی یەكگرتوو دەڵێ "بەستنی كۆنفراسی گەنجان و چینەكانی دیكە گرنگە، بەاڵم دواجار ئەگەر ئـــەوە تەرجومـــە نەكرێـــت بـــەوەی دنیابینی ئەو حیزبە بۆ ســـتایلی حیزبایەتی نەگۆڕێ، ئەنجامێكی ئەوتۆی نابێت، كێشەی یەكگرتوو كێشـــەی ئەوە نییـــە گەنج لەســـەرەوە بێت، بەقـــەدەر ئـــەوەی ســـەركردایەتی بهێندرێتە

خوارەوە".لەگەنجانـــی داوا هەروەهـــا فەرمـــان یەكگرتـــوو دەكات هـــەوڵ بـــدەن پەیكـــەری دابڕێژرێتـــەوە بەشـــێوەیەك یەكگرتـــوو دیاریكردنـــی تاوتوێـــی كـــەس زۆرتریـــن هەنـــگاوە جۆربەجۆرەكانـــی حیـــزب بـــكات، لەوێشـــەوە دەرفەتـــی گـــەورە بـــۆ گەنجان دەكرێتەوە، كە بەئاسانی كاریگەری دروست بكـــەن لـــەوەی یەكگرتوو چـــۆن بژاردەكانی

بەردەمی یەكالبكاتەوە.بـــۆردی بەرپرســـی جـــەالل، پشـــتیوان راوێژكاری مەڵبەندی گەرمیان بە)ســـڤیل(ی راگەیاند "شكستی یەكگرتوو لەهەڵبژاردنەكانی رابـــردوو، توڕەیـــی گەنجانـــی یەكگرتـــووی زیاتر كـــردووە، بۆیـــە یەكگرتـــوو لەڕێگەی كۆنفرانســـەكانەوە بۆردێكـــی راوێژكاری بۆ

ئەمینداری یەكگرتوو دروست دەكات".بەرپرســـی بۆردی راوێـــژكاری گەنجانی "لەڕێگـــەی دەڵـــێ لەگەرمیـــان یەكگرتـــوو رەخنـــەو ســـەرجەمی كۆنفرانســـەكانەوە یەكگرتـــوو گەنجانـــی پێشـــنیارەكانی بەرزدەكرێتەوە بـــۆ یەكگرتوو، جگە لەوەش بۆردێكی راوێژكاری بۆ ئەمینداری یەكگرتوو پێكهاتـــووەو كـــەس لـــە 13 كـــە پێكدێـــت، نوێنەرایەتی كۆنفرانسی گەنجانی یەكگرتوو

دەكات". پشـــتیوان جەالل، ئەوەشـــی گـــوت "گەنج لەنـــاو یەكگرتـــوو لەناوەنـــدی بڕیـــار نییـــە، بۆیـــە یەكگرتووش وەك حزبێكـــی ئاقڵ ئەم داهێنانـــەی هێنایـــە كایەوە، چونكـــە دركیان بەوە كردووە، كە پێویستیان بەتوانای گەنج هەیـــەو خاوەنـــی ســـەرمایەیەكی زۆرن لەو بوارە، بۆیە بۆ تەوزیفكردنی توانای گەنجانی

حزبەكەیان ئەم بۆردە دروست دەكەن".هیـــوا میـــرزا ســـابیر، ئەندامـــی مەكتەبی سیاســـی یەكگرتـــووی ئیســـالمی لەڕێگـــەی ئاڕاســـتەی پەیامێكـــی فەیســـبووكەكەیەوە الوانـــی یەكگرتـــوو كردووەو نووســـیویەتی ســـەركردادیەتی و سیاســـی "مەكتەبـــی یەكگرتـــوو بایەخـــدان بـــەالوان و قوتابیـــان بەئەركێكـــی گرنـــگ و پێویســـت دەزانێت و هەردەم كارمان لەســـەركردووەو دەیكەین، ئەوان هێمای سەروەری و هێز و گەشەمانن. هیـــچ بەدیلێك بۆ ئـــەو دوو توێژە كاریگەرە نابینیـــن، لەبەرئـــەوە دڵنیابـــن لەو راســـتیە، موجامەلە و خاترانەیش نییە، مافی خۆتانەو

ئەركی ئێمەیشە".لەبەشێكی دیكەی پەیامەكەی ئەندامەكەی مەكتەبـــی سیاســـی یەكگرتـــوو ســـەبارەت گەنجـــان كۆنفرانســـەكانی بەكاریگـــەری نووســـیویەتی "كۆنفرانســـی الوان بەشـــێكە لەو ئەركانەی بەرامبەر الوان ئەنجام دراوە، بێگومـــان بەرهەمـــی باشـــی بـــووەو دەبێت، بۆردەكانی الوان لەسەر ئاستی دەڤەرەكان و حیزب باشترین بەڵگەیە، هەمومان پشتیوانی

لێدەكەین و پەرەی پێدەدەین".هیوا میرزا مەترسیەكانی خۆی سەبارەت بـــە لەباربردنـــی كۆنفرانســـەكەی گەنجـــان "لەمـــالوالوە دەڵـــێ و خســـتووەتەڕوو هەوڵدەدرێـــت ئـــەو داهێنانكارییەی مەكتەبی سیاســـی و الوانـــی یەكگرتـــوو لەبارببرێت، گومانـــی لەســـەر دروســـت بكرێـــت، داوام وایـــە الوانمـــان رێگـــە لـــەوە بگـــرن و ئـــەو كارە جوانەتـــان پەرە پێبـــدەن و دڵخۆش بن پێـــی ، پەلـــە مەكەن و پشـــتیوانی ئێـــە بن بۆ

گەشەپێدانی".

6 ژماره 216 2014/1/25

سياسەت

دوابـــەدوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی مەكـــۆی باژێڕوانـــی پۆســـتی كوردســـتان هەولێـــرت وەرگرتـــووە، لـــەو ماوەیـــە هیـــچ

گرفتێك بۆ ئێوە دروستبووە؟رابـــردوو لەمـــاوەی نەخێـــر، كاوە: د. كێشـــەیەكی ئەوتـــۆ نەهاتوەتە كایـــەوە، پاش هەڵبژاردنـــی پەرلەمانـــی كوردســـتان زیاتـــر گـــۆڕان بزوتنـــەوەی كۆنگـــرەی خەریكـــی بووین، كە لەشـــاری هەولێر ئەنجامدرا، بۆیە لەوماوەیە هەندێـــك پەیوەندییەكانمان لەگەڵ الیەنە جیاوازەكان كز ببوو، بەاڵم هیچ گرفت و كێشەیەكی ئەوتۆ بۆ ئێمە دروست نەبووە. لەمـــاوەی رابـــردوودا وەك مەكۆی هەولێر سەردانی یەكگرتووتان كرد، بەنیازن

سەردانی چ الیەنێكی دیكەش بكەن؟د. كاوە: جگە لەوەی سەردانی یەكگرتووی ئیســـالمیمان كرد، لەكۆبوونەوەكە سەبارەت بەپرســـی دواكەوتنـــی پێكهێنانـــی حكومـــەت گفتۆگۆ و قســـەمان كردو باســـمان لەوە كرد كە پێكەوە شەقام و سیاسییەكانی كوردستان بەهەموو الیەنەكان فشـــارێك دروســـتبكەین كوردســـتان، دیموكراتـــی پارتـــی لەســـەر بەمەبەســـتی پێكهێنانـــی كابینـــەی حكومەت، چونكـــە ئـــەوان تەكلیف كراون كـــە حكومەت تەشـــكیل بكەن، هەروەها لەڕۆژانی رابردوو لقـــی دووی پارتـــی دیموكراتـــی كوردســـتان ســـەردانی ئێمەیـــان كـــردو لەســـەر هەمـــان

مەسەلە گفتۆگۆ و قسەمان كرد.گـــۆڕان بزوتنـــەوەی وەك ئێـــوە

سەردانی یەكێتیتان كردووە؟د. كاوە: نەخێر، هێشتا سەردانی یەكێتیمان

نەكردووە. بەنیازنین سەردانی یەكێتی بكەن؟

د. كاوە: بەرنامەمان هەیە سەردانی یەكێتی بكەیـــن، چونكە بـــەڕای ئێمـــە گفتۆگۆكردن و قسەكردن لەگەڵ هەموو الیەك ئەنجامبدرێت

كارێكی باشە. هۆی چیە ســـەردان و گفتۆگۆكانی بزوتنـــەوەی گـــۆڕان و یەكێتـــی ئەوەنـــدەی لەسەر ئاســـتی بااڵیە، ئەوەندە لەسەر ئاستی

مەكۆكانی بزوتنەوەی گۆڕان نییە؟

بیالل سەعید

بەرپرسیارێتی دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەت لەئەستۆی

نێچیرڤان بارزانی و پارتییە

د. كاوە نەجمەدین موفتی، باژێڕوانی مەكۆی هەولێر:

باژێڕوانـــی موفتـــی، نەجمەدیـــن كاوە د. مەكـــۆی هەولێر و ئەندامی جڤاتی نیشـــتمانی بزوتنەوەی گۆڕان، لەم دیمانەیەی )سڤیل(دا، بەرپرسیارێتی دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەت دەخاتە ئەستۆی نێچیرڤان بارزانی و پارتی.

ژماره 216 2014/1/25 7

سياسەت

حەوت كورسی ئەنجومەنی پارێزگای

هەولێر بەدەست دەهێنین

دوای كۆنگرە زۆربەی الیەنەكان پیرۆزباییان

لێكردووین، تەنیا یەكێتی نەیكردووە

د. كاوە: پێویســـتە رەخنەیەك لەبرادەرانی یەكێتی بگرین، ئەویش ئەوەیە كە پێویستبوو یەكێتی سەردانی ئێمە بكەن، بەالیەنی كەمەوە بەهۆی بەستنی كۆنگرەی بزوتنەوەی گۆڕان، كە ئەوان نەهاتوون، بۆ ئێمەش شتێكی ئەوتۆ

رووینەداوە كە بڕۆین سەردانیان بكەین. واتـــە یەكێتـــی دوای كۆنگرەكەتـــان پیرۆزبایـــی و نەكـــردوون ســـەردانی

لێنەكردوون؟د. كاوە: ئەوان نەهاتوون پیرۆزباییمان لێ بكەن، بـــەاڵم برادەرانی زۆرینـــەی الیەنەكان

هاتوون. ئێوە سەردانی یەكێتی دەكەن؟

د. كاوە: لەبەرنامەمـــان هەیـــە ســـەردانیان بكەین، بەاڵم پێویســـت دەكات شـــتێك هەبێت بـــۆ ئەوەی ســـەردانیان بكەیـــن، جگە لەوەش ئێســـتا هەموو الیەنەكان خەریكـــی پێكهێنانی حكومەتـــن، جگـــە لـــەوەش وەك بزوتنەوەی گۆڕان لەهەولێر ئێستا خەریكی رێكخستنەوەی خۆمانین و بەنیازی گۆڕانكارین لەناو مەكۆی

هەولێر. گۆڕانكارییەكانـــی ئێـــوە لەمەكـــۆی

هەولێر لەسەر ئاستی بەرپرسیارێتیەكانە؟د. كاوە: بەڵـــێ، ئەگـــەری ئـــەوە هەیە پێش پارێزگاكانـــی و پەرلەمـــان هەڵبژاردنـــی كوردســـتان، گۆڕانـــكاری بكەیـــن لەســـتافی

بەڕێوەبردنی مەكۆی هەولێر.هەولێریـــش مەكـــۆی بەرپرســـی

دەگۆڕدرێت؟د. كاوە: بەڵێ ئەگەری گۆڕینی هەیە.

ئەگەر بەرپرســـی مەكـــۆی هەولێر بگۆڕدرێت، كێ دەخرێتە شوێنەكەی؟

هەمـــوو گـــۆڕان لەبزوتنـــەوەی كاوە: د. ئەنجـــام بەهەڵبـــژاردن گۆڕانكارییـــەكان دەدرێـــت، نەك تەنیا بەرپرســـی مەكۆ، بەڵكو تـــەواوی ســـتافەكە گۆڕانـــكاری تێدادەكرێت، جگـــە لـــەوەش ســـەرجەمی ئـــەو كەســـانەی لەنـــاو بزوتنەوەی گۆڕان كاردەكەن، ئەگەری

ئـــەوە هەیە لەماوەیەكـــی كاتی كەمـــدا بگەنە ئاســـتی ئەندامـــی جڤاتی بزوتنـــەوەی گۆڕان، ئەندامـــی وەك بەرپرســـیاریتیەكەی كـــە

سەركردایەتی الیەنەكانی دیكەیە. واتـــە ئێوە بەم نزیكانـــە هەڵبژاردن لەمەكۆی هەولێری بزوتنەوەی گۆڕان ئەنجام

دەدەن؟بەڵـــێ، ئێســـتا لەگفتۆگۆكردنیـــن د. كاوە: كـــە ئایـــا گۆڕانكارییـــەكان پێـــش هەڵبژاردنی پەرلەمانـــی عێراق و پارێـــزگاكان بكرێت، یان

دوای هەڵبژاردن. هەڵبـــژاردن و گۆڕانكارییەكانی ناو بزووتنـــەوەی گـــۆڕان تەنیا ســـنوری هەولێر

دەگرێتەوە یان تەواوی كوردستان؟د. كاوە: تەنیا سنوری هەولێر دەگرێتەوە.

بۆچی؟د. كاوە: لەدانیشـــتنەكانی چڤاتی نیشتمانی ئـــەو مەســـەلەیە باس كـــراوە، چونكە من لەو پۆستەی ئێستا دانراوم و بەشێوەی هەڵبژاردن نەبووە، لەگەڵ ئەوەشدا من بۆ خۆم پێمخۆشە ئەو هەڵبژاردنە ئەنجام بدرێت، لەپێناو ئەوەی بەشێوەیەكی دیموكراسی خەڵكی دیكە خۆی

هەڵبژیرێت. لەمـــاوەی رابـــردوو زۆر جار باس لەوە دەكرا، كە مەكۆی هەولێری بزوتنەوەی گـــۆڕان پـــڕ كێشـــە و كوتلـــە و كوتلەكارییە،

هۆكاری چی بوو؟د. كاوە: لەهەموو حیزبەكانی كوردســـتان و جیهانیـــش بیروبۆچـــوون و رای جیـــاواز هەیە، لەناو مەكۆی هەولێریش بیروبۆچوونی جیاواز هەیە، بەاڵم بەهیچ شێوەیەك نەبوەتە هـــۆكاری ئەوەی كـــە لێكتـــرازان و تەكەتول

رووبدات. عوســـمان بانیمارانی و سەفین مەال قـــەرە دوو كەســـایەتی دیـــاری بزوتنـــەوەی گۆڕانن لەســـنوری هەولێر، پەیوەندییەكانتان ئێستا لەگەڵیان چۆنە؟ لەگۆڕانكارییە تازەكان

ئەگەری هەیە پۆستی تازە وەربگرن؟د. كاوە: ئـــەو برا بەڕێزانـــە برای گەورەی ئێمەن، لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە وەك حیزبەكانی دیكـــە نیـــن كـــە كورســـیەكەمان تاپۆكرابێت لەســـەر كەســـێك، بۆیە ئـــەو برادەرانی ئێمە هـــەر گۆڕانخوازن و بەشـــێوەیەكی بەردەوام سەردانمان لەگەڵ یەكتری هەیە، جگە لەوەش لەناو بزوتنەوەی گۆڕان كورســـیەكە دەچێتە

ناو بزوتنەوەی گۆڕان نەك كەسایەتی. باس لەوەهەیە گۆڕانكاری دەكرێت لەســـتاف و كاركردنی كەناڵـــی كەی ئێن ئێن،

ئایا ئەو گۆڕانكارییانە چۆنن؟د. كاوە: لەپالنی تازەمان هەیە كە كەناڵێكی

ئێـــچ دی لەپارێـــزگای هەولێر بكەینـــەوە، كە بەرنامەی تایبەت بەخۆی دەبێت، جگە لەوەش

كەناڵی كەی ئێن ئێن دەگوازێتەوە.یەكـــدی الیەنـــەكان زۆرێنـــەی بەهـــۆكاری دواكەوتنـــی پێكهینانـــی كابینەی داهاتـــووی حكومەت لەقەڵـــەم دەدەن، بەڕای

ئێوە كی هۆكاری دواكەوتنەكەیە؟د. كاوە: ئـــەو بەرپرســـیاریەتیە ناكەوێتـــە سەرشـــانی بزوتنەوەی گۆڕان، جگە لەوەش تـــا ئێســـتا بەشـــێوەیەكی فەرمـــی تەكلیفـــی نێچیرڤـــان لەبەڕێـــز حكومـــەت پێكهێنانـــی بارزانی نەكـــراوە، چونكە ئەگەر ئەوە بكرایە پێویســـتبوو دوای 30 رۆژ ئەگـــەر حكومەت پێكنەهاتبایـــە داوای لێبوردنی بكردایە، بەاڵم ئـــەوان تەكتیكێكـــی سیاســـییان بەكارهێناوە، كـــە ئەوان تەكلیفی رەســـمی نەكـــراون، بۆیە پەرلەمانیان بەكراوەیی تائێستا هێشتوەتەوە، بۆیـــە ئەگەر بەو شـــێوەیە بكرایـــە دوای 30 رۆژ پێویســـتبوو پەرلەمـــان دابنرایـــە، ئەگەر نەكرابایە ئەوكات پێویستبوو گۆڕان تەكلیف بكرایـــە بەپێكهێنانـــی حكومـــەت، چونكە ئێمە هێـــزی دووەمین، بڕواش بكەن ئەگەر گۆڕان تەكلیـــف بكرێت لەمـــاوەی كەمتر لە 10 رۆژ

حكومەت تەشكیل دەكەین.دواكەوتنـــی ســـەرەكی هـــۆكاری

پێكهێنانی حكومەت كێ بوو؟دواكەوتنـــی بەرپرســـیارێتی كاوە: د. خـــودی لەئەســـتۆی حكومـــەت پێكهێنانـــی دیموكراتـــی پارتـــی و بارزانـــی نێچیرڤـــان

كوردستانە. پێشـــتر زۆر لە الیەنەكان هۆكاری دواكەوتنـــی پێكهێنانی حكومەتیان بۆ یەكێتی

دەگەڕاندەوە؟د. كاوە: لەوانەیـــە هۆكارەكـــە یەكێتی بێ، بـــەاڵم مەســـولیەتەكە لەئەســـتۆی نێچیرڤان

بارزانییە. گۆڕان لەبەرپرسیارێتی دواكەوتنی

پێكهێنانی حكومەت چەندی بەردەكەوێت؟د. كاوە: پێموانیە هیچی بەربكەوێت، چونكە

ئێمە دەسەاڵتمان نییە.

8 ژماره 216 2014/1/25

ئەگەر چوار پۆست بدرێت بەبزوتنەوەی

گۆڕان، دوو پۆست بۆ سلێمانییە

سياسەت

گۆڕان دەسەاڵتی نییە، بەاڵم هێزی دووەمی كوردستانن و دەگوترێ داواكاریتان

زۆربووە؟د. كاوە: ئێمـــە تەنیا لـــەم قۆناغە دەتوانین فشار بكەین لەسەر حكومەتی كاربەڕێكەری

ئێستا، لەپێناو پێكهێنانی حكومەت. ئێوە داوای چ پۆســـتێكتان كردووە

لەكابینەی داهاتوو؟د. كاوە: لەتـــەواوی دانیشـــتنەكانی ئێمـــە لەگەڵ پارتی داواكاری شەخســـیمان نەبووە، داواكاری ئەوەمان هەبووە، كە بەپرۆژەیەكی هاوبـــەش بچینـــە حكومـــەت، گرنـــگ نییە چ وەزارەتێـــك بەر ئێمە دەكـــەوێ، بەاڵم گرنگە

بزانین چی دەكەین بۆ هاواڵتی خۆمان. دەگوترێ داوای جێگری ســـەرۆكی

حكومەتتان كردووە؟د. كاوە: مەرج نییە، ئێمە داوای ئیستحقاقی هەڵبژاردنی خۆمان كردووە، كە 24 كورسی پەرلەمانمـــان هەیـــە، بەپێـــی ئـــەو دەنگانەی بەدەستمان هێناوە مافی بەدەستهێنانی چەند

پۆستمان هەیە. ئامادەكارییەكانـــی ئێـــوە بۆچوونە

ناو حكومەت بۆ چ پۆستێكی حكومیە؟د. كاوە: لەمـــاوەی چـــوار ســـاڵی رابردوو وەك چـــۆن لەژوورەكەی مـــن دۆكومێنت و ئامـــاری تایبەت هەیە، بەهەمان شـــێوە لەناو بزوتنەوەی گۆڕان لێكۆڵینەوە لەسەر تەواوی وەزارەتەكانی حكومەت، كە نوزدە وەزارەتە گـــۆڕان بۆیـــە كـــردووە، ئامادەكاریمـــان بیـــری لـــەوە كردووەتەوە ئەگـــەر حكومەتی گرتەدەســـت چـــۆن مامەڵـــە بـــكات و تەنات ئامادەیـــی ئەوەمان هەیە ئەگـــەر وەزارەتێك بەر ئێمە نەكەوت، ئێمە تەواوی زانیارییەكان بخەینە بەردەستی لەپێناو سود لێوەرگرتنی.

بـــاس لەوە هەیە كە ســـێ جێگر بۆ سەرۆك وەزیرانی داهاتوو دیاریبكرێت، رای

ئێوە چیە؟د. كاوە: بـــەڕای شەخســـی خـــۆم كارێكی هەڵەیە، چونكە ناكرێت دروستكردنی پۆستی تازە لەپێنـــاو رازیكردنی شـــەخس و حیزبی

دیكەیە، پێویســـتە كارێك بكەین كە خزمەتی هاواڵتیـــان بكەین نەك بەو شـــێوەیە پۆســـت

زیاتربكەین. دەگوتـــرێ گـــۆڕان ئێســـتا بێدەنگی

هەڵبژاردووە، هۆكاری چیە؟د. كاوە: گـــۆران مۆڵەتێكـــی داوەتە الیەنی براوە بەمەبەســـتی پێكهێنانی حكومەت، بۆیە بێدەنگ بووە تا ئێســـتا، بۆیە تاڕادەیەك كزی هەستی پێدەكرێت لەكەناڵەكانی ئێمە، بەاڵم بۆ چەند رۆژێك دەبێت لەكەناڵەكانی خۆمانەوە

دەستمان پێكردووە. مۆڵەتەكـــەی گـــۆڕان كـــەی تـــەواو

دەبێت؟د. كاوە:. موڵەتەكـــە تـــەواو بـــووە، ئەوان زۆر دواكەوتوون، بەاڵم بەڕای من شـــەقامی كـــوردی لـــەوە زیاتر بەرگـــە ناگرێت، چونكە كاریگەری لەسەر بازاڕ كردووە، جگە لەوەش وەك تەواوی گۆڕانخوازان هیچ مانعێك نییە، كە جارێكی دیكە ببین بەئۆپۆزسیۆن لەچوار ســـاڵی داهاتوو، بۆیە وەك گـــۆڕان ئامادەیی ئەوەمان هەیە ئـــەو داواكارییانەی هاواڵتیان جێگای نەبێتەوە، ئێمە دەبینەوە ئۆپۆزسیون.

پێشـــبینی گـــۆڕان بزوتنـــەوەی بەدەســـتهێنانی چەنـــد كورســـی ئەنجومەنی

پارێزگای هەولێر دەكات؟بـــۆ تەواومـــان ئامادەكاریـــی كاوە:. د. هەڵبژاردنـــی ئەنجومەنـــی پارێـــزگای هەولێر بەپێـــی كـــردووەو عێـــراق پەرلەمانـــی و پێشـــبینیەكانی خۆمان چاوەڕێی زیاتربوونی چاوەڕێـــی و دەكەیـــن دەنگەكانمـــان بەدەســـتهێنانی حـــەوت تا هەشـــت كورســـی

ئەنجومەنی پارێزگای هەولێریش دەكەین.نیشـــتمانی لەجڤاتـــی هەولێـــر

بزوتنەوەی گۆڕان چەند ئەندامی هەیە؟د. كاوە: لەتـــەواوی هەولێر بەقەزاكانەوە، نزیـــك بە 20 كەس لەســـنوری هەولێر لەناو

جڤاتی نیشتمانی گۆڕان هەن. ئەگـــەر بزوتنەوەی گـــۆڕان بڕواتە ناو حكومەت، رێژەی مەكۆی هەولێر لەبەشی

بزوتنەوەكە چەند دەبێت؟د. كاوە: مامەڵەكردنـــی بزوتنەوەی گۆڕان بەپێـــی ئەنجامـــی هەڵبژاردنـــی بزوتنەوەكـــە دەبێـــت لەناوچەكان، بۆ نمونـــە ئەگەر چوار پۆســـت بدرێـــت بەبزوتنـــەوەی گـــۆڕان دوو پۆست بۆ سلێمانییەو یەك پۆست بۆ هەولێر

و یەك پۆست بۆ دهۆك و كەركوك. واتە مەكۆی هەولێر رێژەی 25%ی لەحكومەتـــی گـــۆڕان بزوتنـــەوەی بەشـــی

داهاتوو وەردەگرێت؟د. كاوە: بەڵێ.

ژماره 216 2014/1/25 9

د. مەجید حەمەدەمین، وەزیری تەندروستی عێراق

سياسەت

260 تەن پسكویتی ئێكسپایەر بەفڕین نەهاتۆتە نەینەوا". دواتر ئەســـیل گوتیشی "من تا وێنەی ئەو پســـكویتە ئێكسپایەرانە نەگرم و بەلیژنەی پارێزگا تۆماری نەكەم، ئەوا هیچ شـــتێكی دیكە ناكـــەم". هەر ئەو رۆژە وێنـــەكان باڵوكرایەوە، كـــە ســـەدان كارتۆن پســـكویتی بەســـەرچوو و بەغـــدا لەشـــاری كەوتـــووە، لەكـــۆگاكان لەشـــاری ناســـریەش بەهەمان شێوەی نەینەوا وێنەیان گیرا، كە ئەوانیش ســـەدان كارتۆن لەو پســـكویتەیان هەیە. ئەمە وایكـــرد زیاتر چاوی

راگەیاندن لەسەر وەزیری تەندروستی بێت.سیاســـییەوە چاودێرانـــی بەبـــڕوای ئاشـــكرابوونی ئەو كەیسە دوور نییە لەشەڕی راگەیاندنی سیاسییەكان، لەگەڵ ئەوەشدا پێیان وایە ناكرێت نكۆڵی لەبوونی كەیســـەكە بكرێت، چونكە لەواڵتێكی دیكە ئاشـــكرابووە، ئەوەبوو موقتەدا سەدر دەسلەكاركێشانەوەی بەبریكاری وەزیری پەروەردە نووسی، وابریارە لێكۆڵینەوە لەگـــەڵ هـــەر ســـێ وەزیرەرەكـــەش بكرێـــت، هەفتـــەی رابـــردووش لیژنەیەكـــی پەرلەمانـــی عێراقی ســـەردانی ئوردەنی كردووە، وەزیری پـــەروەردەش بڕیـــاری داوە، كە بـــڕی پارەكە بەپرۆگرامی خۆراك نەدات، كە بڕی 16 ملیۆن دۆالرە. هەر هەفتەی رابردوو لەشـــاری بەغدا چەندیـــن رێپێوان لـــەدژی ئەو وەزیرانە ســـاز كـــراو خەڵك هوتافـــی دژی وەزیری پەروەردە دەخوێنـــدەوە و بەپێـــی ئـــەو دیمەنانـــەی، كـــە لەكەناڵـــەكان دەگوازرانەوە، هەرســـێ وەزیری پەروەردە و تەندروستی و پالندان بە "داعشی

گەندەڵی" ناودەبران.ســـڤیل چەند جارێـــك پەیوەندی بە وەزیری تەندروســـتی عێراقی و نوســـینگەكەیەوە كرد،

بەاڵم بێ ئەنجام بوو.

لەگەڵ وەزیری پالندانان و وەزیری تەندروستی ناویـــان لەهەواڵەكان دێت. بۆیـــە هەر یەكەیان دەیانویســـت پاكانە بۆ خۆیـــان بكەن، وەزیری پەروەردە، كە ســـوننەیە و ســـەر بەكوتلەكەی ســـاڵح موتلەگە، بریكارەكـــەی عەلی ئیبراهیمیە سەر بەڕەوتی سەدرە، وەزیری پالندانیش هەر لەهەمان كوتلەیە، كە كۆنترۆڵی جۆریی ســـەر بەوەزارەتەكـــەی ئەوانـــە. وەزیـــری پەروەردە و پالندانـــان یەكتر تۆمەتبار دەكـــەن و تاوانی هاتنی پســـكویتی ئێكســـپایەر دەخەنە ئەستۆی یەكتـــر، وەزیـــری تەندروســـتیش، كـــە دكتۆر مەجیـــد حەمەدەمینە و كـــوردە، لێدوانێكیدا كە لەهەمـــوو پاكانـــەكان زیاتر خەڵكـــی توڕەكرد، ئەویش ئەوەبوو كاتێـــك گوتی "یەك گرام لەو پســـكویتە نەهاتۆتە خاكی عێراق". ئەمە خەڵكی تووشـــی ناڕەزاییەكی زۆر كـــرد، بەتایبەت كە ئەســـیل نەجـــەف پارێـــزگاری دواتـــر رۆژی نوجەیفی هاتە بەرنامەیەكی تەلەفزیۆنی كەناڵی بەغدادیە و پێشـــتریش لەپەیجەكەیدا ئاشكرای كردبوو، كە ئەوان نزیكەی 260 تەن پسكویتی لەكۆگاكانـــی وەرگرتـــووە ئێكســـپایەریان پـــەروەردەی ســـنجار و بەعـــاج و حەمدانییـــە پاراستوویانە، دوای ئەوەی بەئێكسپایەربوونیان زانیـــوە، بۆیە بەســـەر قوتابخانەكانیان دابەش نەكـــردووە. كاتێـــك لەبەرنامەكـــە لێدوانەكەی دكتۆر مەجید حەمەدەمین بۆ ئەسیل نوجەیفی دووبارە كرایەوە، بەپێكەنینەوە گوتی "ئەی خۆ

پســـكویتی پێدانـــی ئاشـــكرابوونی دوای وەزیـــری عێـــراق، بەقوتابیانـــی ئیســـكپایەر كەناڵەكانـــی بـــۆ لەلێدوانێكیـــدا تەندروســـتی راگەیاندن، رەتیدەكاتەوە هیچ گرامێك لەو كێكە هاتبێتـــە عێراق، ئەمـــەش توڕەیـــی دەزگاكانی راگەیاندن و شـــەقامی عێراقـــی لێدەكەوێتەوە، چونكـــە پێیانوایە ئەو وەزیرە ئـــاگادار نییە، كە بەســـەدان تەن كێكی بەســـەرچوو گەیشـــتۆتە

كۆگای پەروەردەكانی عێراق.كەیسی ئاشكرابوونی پسكویتی ئێكسپایەر، یەكێكە لەو كەیســـانەی كـــە زیاتر لەهەفتەیەكە رای گشـــتی عێراقی و دەزگاكانـــی راگەیاندنی ئاشـــكرابوونی ســـەرەداوی خەریككـــردووە، ئـــەو كەیســـەش لەواڵتـــی ئەردەنەوە دەســـتی پێكرد. كاتێك ســـەرۆكی لیژنەی تەندروســـتی لەبەرنامەیەكـــی ئەردەنـــی لەپەرلەمانـــی تەلەفزیۆنیدا نووسراوێكی نیشاندا، كە لەالیەن بریـــكاری وەزارەتی پـــەروەردەی عێراقییەوە ئیمـــزا كـــراوە و نووســـراوەكە داوا دەكات، كە مێـــژووی بەســـەرچوونی ئـــەو كێكانـــە نـــوێ بكەنـــەوە، كـــە رەوانـــەی عێـــراق دەكرێـــت و

لەقوتابخانەكان بەمندااڵن دەدرێت. ناوبـــراو پەرلەمانتـــاری لێدوانـــەی ئـــەم هەرایەكـــی راگەیاندنی دروســـت كرد، بەمەش هەریەكە لەوەزیـــری پەروەردە و بریكارەكەی

ئەسیل نوجەیفی بۆ وەزیری تەندروستی عێراقی:

260 تەن پسكویتی ئێكسپایەر بە فڕین نەهاتۆتە شارەكەمان

رۆژانە لە بەغدا هێرشی راگەیاندن دەكرێتە سەر وەزیرێكی كورد

فەیسەڵ خەلیل

10 ژماره 216 2014/1/25

سياسەت

و الیەنـــە مافی خـــۆی دەزانێت و بەپێی ژمارەی دەنگەكانـــی بەشـــداری دەكات لەحكومەتدا، یان دەبێتە ئۆپۆزســـیۆن، چونكە ئەگـــەر بڕواهێنانی راســـتەقینە بەســـندوقی دەنگدان بوونی هەبێت، ئەوا رێكەوتن لەســـەر دابەشـــكردنی پۆستەكان كارێكـــی ئاســـان دەبێـــت، بەتایبەتیـــش ئەگـــەر ئامانج لەو بەشـــداریكردنە خزمەتكردن بێت یان لەئاســـتێكی دیكەدا ئەگـــەر ســـادەترین بنەمایی نیشـــتیمانی و نەتەوەیـــی بـــوون و ئامادەبوونی هەبێـــت، بـــەاڵم ئـــەوەی تێبینی دەكرێـــت، كۆی لیســـتە براوەكانی هەڵبژاردنـــی ئەمجارە هەمان شـــێوەی ئامادەبوونی بەردەوامیـــان لەدرێژەی مێـــژووی خۆیانـــدا بـــارگاوی كـــراون بەكـــۆی رەگەزەكانـــی بەرژەوەندییـــە تایبەتیە كەســـی و حیزبیە تەســـك و مەودا كورتەكان، هەربۆیەش ناتوانن بەئاســـانی بگەنـــە دەرئەنجامێكی ئەوتۆ كـــە لەدایكبوونـــی حكومەتی لێبكەوێتـــەوە. ئەمە بێجگـــە لـــەوەی كە زۆرینەی لیســـتە بـــراوەكان بەعەقڵـــی تاك حیزبی و حیزبی شـــمولی تاكڕەو ئـــەو تێڕوانینەیان بیردەكەنەوەو دەشـــیانەوێت لەدروســـتكردنی حكومـــەت و هەمـــوو كارێكـــی بەڕێوەبـــردن و دەوڵەتداریـــدا جێبەجـــی بكـــەن. هەروەك زیاتر لەوەی كە وەكو ئەرك ســـەیری بكـــەن، وەكـــو مەكســـەب پایـــەكان پۆســـت و ســـەیری دەكـــەن. بێگومـــان لەســـەرەتادا كۆی الیەنەكان باســـیان لـــەوە دەكرد، كە خاڵی گرنگ بـــەالی ئەوانـــەوە رێككەوتنە لەســـەر بەرنامەو كارنامـــەی حكومەت، بـــەاڵم لەماوەیەكی كورتدا كۆی لیســـتەكان یـــان الیەنەكان پاشەكشـــەیان لـــەو بابەتە كـــردو هەمووان ملمالنێیانە لەســـەر بەدەستهێنانی زیاترین پۆست. ئەمەش ئەوەمان بـــۆ دەردەخـــات، كـــە زۆر لەقســـەكانی كاتـــی شـــااڵوی هەڵبژاردن و تەنانەت قســـەكانی دوای دەرچوونـــی ئەنجامەكانیـــش تەنیـــا بۆ ســـەرفی محەلین و باشـــترین بەڵگەش ئەوەیە كە ئێســـتا ئـــەو قسەوباســـانەی ســـەبارەت بـــە بەرنامـــەو كارنامـــەی حكومەت دەكران، نە دوو حیزبەكەی پێشـــتری دەســـەاڵت و نـــە ئەو حیزبانەشـــی كە ئەوســـا ئۆپۆزسیۆن بوون و ئێســـتا دەیانەوێت ببنە بەشێك لەدەســـەاڵت باسیان ناكەن. كەواتە بەئاشـــكرا دیـــارە زۆرینـــە شـــینی هەریســـەكە دەكەن و بەشـــێوەیەكی میكاڤیلیانەش پاساو بۆ دواكەوتنـــی پێكهێنانی حكومـــەت دەهێندرێتەوە، بەوەی كە گوایە پێكهێنانی حكومەتی بنكەفراوان

هەروا كارێكی ئاسان نییە.بێگومان ســـەرباری بەرژەوەندییە مادییەكان

لەكاتێكـــدا تێكڕایـــی تەمەنی مـــرۆڤ لەنێوان شەســـت بۆ حەفتا ســـاڵدایە، ماوەی سروشـــتی مانـــەوەی كۆرپەلە لەســـكی دایكیـــدا نۆ مانگ و نۆ رۆژە. زۆربەی زیندەوەرانی دیكەیش هەمان جـــۆرە هاوســـەنگی هەیـــە لەنێـــوان مانەوەیـــان لەســـكی دایـــك و ژیانـــی دوای لەدایكبوونیاندا. كـــەم ماوەیەكـــی لەپـــاش ئاســـایدا لەواڵتانـــی لەهەڵبـــژاردن حكومەت پێكدەهێنرێت. لەعێراق و هەرێمی كوردســـتان تەمەنی یاســـایی حكومەت چوار ساڵە، بەاڵم پێكهێنانی حكومەتەكە بەالیەنی كەمەوە دەیەكی تەمەنی حكومەتەكەی پێویســـتە كە ئەمەش بەرامبەر بـــەو ماوەیەیە كە كۆرپەلە لەسكی دایكیدا دەمێنێتەوە. ئەگەر هەمان رێژە بۆ مرۆڤیش جێگیر ببووایـــە ئەوا دەبوو كۆرپەلەی مرۆڤ لەنێوان شـــەش بۆ حەوت ســـاڵ لەسكی دایكیـــدا بمایەتـــەوە، یـــان لەشـــێوەیەكی دیكەدا تەمەنـــی مرۆڤ نەوەد مانـــگ دەبوو. بەهەرحاڵ یاساكانی سروشـــت جێگیرن و مرۆڤ ناتوانێت گۆڕانكاری بەرچاویان تێدا بكات، بۆیە باشـــترە مـــرۆڤ بیر لەباشـــتركردن و جوانتركردنی ئەو شـــتانە بكاتەوە، كە خـــۆی دروســـتیان دەكات، یان ئەو یاســـایانە بەجوانـــی دابڕێژێت و كاریان

پێبكات، كە خۆی دایان دەنێت.ئایـــا هـــۆكاری راســـتەقینەی ئـــەوە چیـــە كە لەعێـــراق و كوردســـتاندا ناتوانرێـــت بەئاســـانی حكومـــەت پێكبهێنرێـــت؟ ئایـــا ئـــەوە پەیوەنـــدی بـــەالوازی بنەماكانی دیموكراســـیەوە هەیە، یان پەیوەنـــدی بەعەقڵی تایەفەگەری و خێاڵیەتییەوە هەیـــە؟ یـــان ئـــەوە نفـــوزو بەرژەوەندییەكانـــی دەوڵەتانی دەوروبـــەرە، كە رۆڵ و كاریگەرییان و عێـــراق حكومەتـــی لەدروســـتكردنی هەیـــە حكومەتی هەرێمی كوردســـتاندا؟ ئایا ئاسەوارە نێگەتیفەكانی دواكەوتنی دروستكردنی حكومەت چ دەرهاوێشـــتەیەكی نەرێنی لەسەر بارودۆخی كوردستان و لەسەر تێڕوانین و هەڵوێستی خەڵك دەبێت؟ ئایا هیچ گومانێك لەســـەر ئەو دروشمە دروست ناكات، كە كۆی حیزب و لیستە براوەكانی هەڵبـــژاردن بـــاس لەدروســـتكردنی حكومەتـــی یەكێتی نیشـــتیمانی دەكەن؟ ئایا بەرپرســـیارێتی ســـەرەكی لەدواكەوتنی دروستكردنی حكومەتی

هەرێم لەئەستۆی كێیە؟یەكێك لەهۆكارە ســـەرەكییەكانی دواكەوتنی كوردســـتان لەهەرێمـــی حكومـــەت پێكهێنانـــی بەشێوەیەكی سەرەكی الوازی بڕوابوونی حیزب و الیەنەكانە بەهەڵبژاردن، چونكە ئەگەر سندوقی هەڵبژاردن حەكەم بێت، ئەوا هەر حیزب و لیست

كێ لە دواكەوتنی حكومەت بەرپرسیارە؟

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

سياسەت

10 ژماره 216 2014/1/25

ژماره 216 2014/1/25 11

سياسەت

لەبەرامبەریشـــدا دەربكەوێـــت، كوردســـتان هەریەكـــە لـــەو دەوڵەتانـــە هەوڵیـــداوە لەپێناوی بەرژەوەندییەكانی خۆیدا ئەو الیەنە بپارێزێت كە ســـەربەوە. دیارە لەبارێكی وەهاشدا كوردستان چ لەكاتـــی بزووتنـــەوەی چەكداریـــدا بێـــت، یان لەباری خۆبەڕێوەبردندا بێت، وەكو ســـەردەمی میرنشـــینەكان و تەنانەت دەســـەاڵتی حكومەتی ئێســـتای هەرێمی كوردستانیش هەمیشە جێگای ملمالنێی دەوڵەتانی دەوروبەربووە بەپێی هێزو نفوزیـــان. ئێمە دەزانین كە لەڕابردووی شـــەڕی ناوخۆدا چۆن كوردستان لەنێوان نفوزی ئێرانی و توركیـــدا دابەشـــبوو، كە ئەو نفوزە ئێســـتاش لەســـەردەمی ئاشـــتیدا هەر بەردەوامە. بەهێزیی هەژموونـــی ئـــەو دوو دەوڵەتـــە رۆڵ دەگێڕێـــت هەرێمـــی حكومەتـــی دروســـتبوونی لەســـەر كوردســـتان و پێگەی الیەنەكان لەو حكومەتەدا. توركیـــا كـــە دەوڵەتێكـــە ئیدیعـــای دیموكراتـــی دەكات، رەنگە بەو شـــێوەیەی ئێران راستەوخۆ دەستنەكێشـــێتە نـــاو سیاســـەتی بەڕێوەبردنـــی هەرێمـــەوە، بەتایبەتیـــش كـــە ئـــەو الیەنەی ئەو پشـــتگیری دەكات لەكوردســـتاندا تاكـــو ئێســـتا لـــەزۆر رووەوە بەهێزترینـــەو لەهەمانكاتیشـــدا بەرژەوەندییەكانـــی توركیـــا لەكورســـتاندا كـــە بەرژەوەنـــدی ئابووریـــن، لێرەوە بـــەرەو ئایندە باشـــتر دەپارێزرێن بەتایبەتی دەروازەی دیاری كوردســـتان بەجیهانـــی خاوەن بڕیـــارەوە روو لەتوركیایـــەو ئـــەو رێگایـــەش كە كـــورد لێیەوە دێتە نێو سیستێمی دەوڵەتداری جیهانییەوە هەر پێدەچێـــت بەتوركیـــادا تێبپەڕێـــت. كەواتە وەكو ئاشـــكرایە دەوڵەتانـــی دەوروبـــەر رۆڵیان هەیە لـــەوەی كە هەنـــدێ لەالیەنەكان زیاتـــر پێداگری بكەن و باســـی مێژوو و ئامادەبوونی رابردوو، رێكەوتنی پێشـــتر بكـــەن، كە هەمـــوو ئەمانەش لـــەدەرەوەی ســـندوقەكانی دەنگدانـــن و لەگـــەڵ بنەماكانی دیموكراسیشدا ناكۆكن. دیارە ئاستی گوێڕایەڵی بەشـــێك لەســـەركردایەتی سیاســـی كوردستان و پەنابردنی بەشێكی دیكەیشیان بۆ دەوڵەتانی دەوروبەر بۆ ئەوەی بەفشاری ئەوان لەحەقی خۆیان زیاتریان پێبدرێت، ئەوە نیشـــان دەدات كـــە ســـەركردایەتی سیاســـی كـــورد لەم بەشـــەدا تاكو ئێستا نەیتوانیوە لەسەر پێی خۆی بەتەواوی رابووەســـتێت و خۆی بڕیار بدات، كە ئەمەش بەداخەوە گومان لەســـەر ســـەربەخۆیی بڕیاردان و ســـەربەخۆیی كاركردنیش دروست لەســـەر گومـــان پێیـــەش هەربـــەو و دەكات و نیشـــتیمانی یەكێتـــی مەســـەلەی حكومەتـــی حكومەتـــی یەكڕیـــزی دروســـت دەكات، چونكە كاتێـــك پێكهاتەیەك لەناوخۆیـــدا نەتوانێت بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆی بدات، چۆن دەتوانێت بـــەو رەهاییـــە باس لەســـەروەری نیشـــتیمان و ســـەربەخۆیی بڕیـــاردان و ئیـــرادەی بڕیـــاردان بـــكات. دیارە هاوواڵتی مافی خۆیەتی بپرســـێت

كە هۆكارن بۆ پێداگری هەر لیســـت و حیزب و الیەنە لەســـەر بەدەســـتهێنانی زیاترین پلەو پایە بەتایبەتـــی هەوڵدان بۆ بەالوەنانی ئیســـتیحقاقی هەڵبژاردن و گەڕانەوە بۆ پشتبەســـتن بەوەهمی مێژوو یـــان ئامادەبوونی رابـــردوو، كە ئەمەش لەڕووی بنەماكانی كۆمەڵناســـیەوە لەپەیوەندی خوێـــن و دەمارەوە ئیلهـــام وەردەگرێت، چونكە ئێمـــە لەنێوان دوو بۆچوونداین یان پشتبەســـتن بەژمارەی كورسی، كە ئەوەش سادەترین بنەمای دیموكراســـیە، یـــان گەڕانـــەوە بـــۆ ئامادەبوونی رابـــردوو كـــە ئەمـــەش تێزێكـــە لەچوارچێوەی عەقڵـــی خێڵ و چەمكی خێلدا جێـــگای دەبێتەوە، ئەویش لەو روانگەیەوە كە ئەو چەمكە هەمیشـــە لەســـەر بنەمای پیرۆزیی رەگوڕیشـــەو نەسەب و ئامادەبوونـــی رابـــردوو دەژی، واتـــە لەســـەر مێـــژوو. بۆ نموونـــە لەكۆمەڵگـــەی كوردەواریدا چەندیـــن خێـــڵ و عەشـــیرەت هـــەن، كە ئێســـتا هیـــچ ئامادەبوونێكیان نەماوە، بەاڵم تاكەكەســـە ماوەكانی ئەو خێڵ و عەشیرەتانە كە ئێستا وەكو راعی بـــێ رەعیەت وان، هەر بەوەهمی رابردوو دەژین و پێیان وایە ئەوان هێشـــتا لەســـەرووی هەمـــوو كۆمەڵگـــەوەن. ئـــەم بۆچوونـــە لەگـــەڵ بنەمـــای دیموكراســـی و هەڵبژاردنـــدا ناكۆكـــەو لەعێراق و لەكوردســـتانیش كە زۆرینەی حیزب و رێكخـــراوەكان جێگـــرەوەی دامەزراوەی خێڵ و عەشـــیرەتن، ناتوانن تەسەوری خۆیان بكەن، كە پێگەی جەماوەری لەدەست بدەن و نفوزێكی ئەوتۆیـــان نەبێت. بێگومان ئەمەش دەوری هەیە لـــەداواكاری هەندێ الیەن لەســـەرووی ئەوەوە كـــە لەهەڵبژاردندا بەدەســـتی هێناوە، كە ئەوەش لەســـەر حیســـابی هەندێ الیەنی دیكە دەبێت كە لەهەڵبژاردنـــدا دەنگی رووبەرێكـــی فراوانتریان بەدەست هێناوە، كەواتە دیارە بڕوابوون بەعەقڵی خێڵ و عەشـــیرەت و پێكهاتەی حیزبی بڕوا بوو بەو عەقڵ و چەمكـــەو لەبەرامبەردا هەوڵدان بۆ بەالوەنانـــی مەســـەلەی دەنـــگ و رێـــژەی دەنگ

هۆكاری دواخستنی پێكهێنانی حكومەتە.لەالیەكـــی دیكەوە ئەوە ئاشـــكرایە بەدرێژایی مێـــژوو كـــورد لەنێوانـــی فشـــاری دەوڵەتانـــی دەوروبـــەری كوردســـتاندا رووبەڕووی كێشـــە بـــێ نەیتوانیـــوە كات زۆربـــەی بووەتـــەوەو دەربەســـتی خـــۆی لـــەو فشـــارانە رابگەیەنێت، بـــەراورد هەمیشـــە كـــە ئەوەیـــە هۆكەشـــی بەكـــورد دەوڵەتانـــی دەوروبـــەر بەهێزتر بوون بااڵدەســـت دەوڵەتـــەو هـــەر بەردەوامیـــش و بـــووە. كوردســـتان بەشـــێكی داگیركـــەری و تەنانەت زۆربـــەی كات هەر یەكە لەو دەوڵەتانە هەوڵیـــان داوە، كوردی بەشـــەكەی دیكە بەدژی دەوڵەتی داگیركەری ئەوبەشـــە بەكار بهێنن، كە ئەمـــەش بـــەردەوام وایكردووە حیـــزب و الیەنە جۆراوجۆرەكانی كوردستان هەریەكەیان وەكو الیەنگـــری یەكێـــك لەدەوڵەتـــە داگیركەرەكانـــی

ئایـــا ئەمە چـــی دەگەیەنێت لەپاش چـــوار مانگ لەهەڵبژاردن هێشـــتا نەتوانرابێت بڕیار لەســـەر پێكهێنانـــی حكومەت بدرێـــت؟ ئایا دەبێ كێ ئەو

حكومەتە دروست بكات؟ خۆمان یان دەرەوە؟بێگومـــان هەرچـــۆن دواكەوتنـــی پێكهێنانـــی حكومـــەت كاریگـــەری نێگەتیفـــی لەســـەر باری ژیانی جەماوەر هەیە، لەهەمان كاتیشـــدا دەبێتە هـــۆی رووخاندنی متمانەی جەماوەر بەو حیزب و الیەنانەی كە دەبێ حكومەت دروســـت بكەن، لەهەمان كاتدا ئـــەو ئاماژەیە دەدات بەهاوواڵتی كـــە هەڵبـــژاردن رۆڵ و كاریگەرییەكی ئەوتۆی نییە، چونكە سەرئەنجام دەبێ حكومەتی هەرێم بەپێی بەرژەوەندییەكانـــی دەوڵەتانی دەوروبەر

دروست بكرێت.بـــۆ جۆراوجـــۆر پاســـاوی ئێســـتا راســـتە دواكەوتنـــی پێكهێنانی حكومـــەت دەهێنرێتەوەو راســـتە جەماوەری خەڵكی كوردستان پێیخۆشە هەمـــووان بەشـــداربن لەپێكهێنانـــی حكومەتـــدا بـــەو ئومێـــدەی حكومەتێكـــی كاراتربێـــت لەچاو بـــەاڵم بەرپرســـیارێتی یەكەمینـــی رابـــردوودا، ئەســـتۆی دەكەوێتـــە حكومـــەت دواكەوتنـــی لیســـتی یەكەم، كـــە لیســـتی پارتـــی دیموكراتی كوردســـتانە. بەبـــڕوای مـــن دەبـــوو پارتی زۆر بەئاشـــكرا بەرنامەی حكومەتی لەزووترین كاتدا لەگەڵ لیستەكاندا پێكبهێنایەو پێداگری ئەوەشی بكردایە كە هەر لیستە بەپێی ژمارەی دەنگەكانی بەشدار دەبێت لەحكومەتداو پۆست وەردەگرێت، ماوەیەكیشـــی دیاری بكردایـــە وەكو دوا كات و هەر الیەنێك داواكاری زیاتر لەئیستحقاقی خۆی هەبووایە، چاوەڕوانـــی نەكرایەو حكومەت بەبێ ئـــەو پێكبهێنرایـــە. كەواتە ئێســـتا هەر لیســـت و حیزب و الیەنێك داواكاری زیادی هەبێت و وەكو بەربەســـت لەبـــەردەم دروســـتكردنی حكومەتدا سەیر بكرێت، من پێموایە هەر پارتی بەرپرسیارە، چونكـــە دەبوو ئـــەو وەكو لیســـتی یەكەم بێجگە لەئیستحیقاقی هەڵبژاردن هیچ پێوانەیەكی دیكەی قبوڵ نەكردایەو ئەســـڵەن رێـــگای بەكردنەوەی دەرگای لـــەو جـــۆرە نەدایە. بەهەرحـــاڵ یەكێك لەالوازییەكانی پێگەی كورد لەئێســـتادا بەرامبەر بە بەغـــدا دواكەوتنـــی پێكهێنانـــی حكومەتە، كە ئەوەش چەندێ درێژە بكێشێت ئەو پێگەیە زیاتر الواز دەكات و الوازبوونـــی ئەو پێگەیەش زیاتر زیان لەپارتی دەدات، چونكە ئەو بڕیاربەدەستی یەكەمـــی هەرێمی كوردســـتانەو هەربەو پێیەش نەك دواكەوتنی دروســـتبوونی حكومەت، بەڵكو لەزۆرینەی كێشەكاندا ئەو بەرپرسیاری یەكەمە، بۆیـــە حەقـــە پارتی بەجیدیترو بێترســـتر لەوەی كـــێ زوویر دەبێت و كێ بەشـــداری ناكات، ئەو بڕیارنـــە بـــدات، كـــە لەقازانجی دیموكراســـی و خەڵكـــی هەرێمـــی كوردســـتان و بەرژەوەندییە بااڵكانـــی گەلی كوردســـتانن، كە ئـــەوەش بەبێ بوونی حكومەتێكی كارا جۆرێكە لەوەهم.

سياسەت

ژماره 216 2014/1/25 11

12 ژماره 216 2014/1/25

دیمەنێك لە كۆنگرەی سێیەم لە ساڵی 2010

سياسەت

هەرچەندە تەنها چەند رۆژێكی كەم ماوە بۆ ئەوەی یەكێتی نیشـــتیمانی كوردســـتان كۆنگرەی خۆی ببەســـتێت، بەاڵم تا ئێســـتا هیـــچ ئامادەكارییەكی ئەوتۆ بۆ ئەنجامدانی كۆنگرەكـــە دیـــار نییەو بەرپرســـێكی بااڵی ئـــەو حزبەش دەڵێـــت "كۆنگرەكە ناكرێت و

مانگەشەو سەر لەئێوارە دیارە".یەكێتی نیشـــتمانی كوردســـتان یەكەمین كۆنگـــرەی خۆی پـــاش زیاتر لە 17 ســـاڵ تەمەنـــی، لەســـاڵی 1992 لەهەولێر بەســـت و دووەمیـــن كۆنگرەشـــی لەســـاڵی 2001 لەســـلێمانی و سێیەمینیشـــی لەساڵی 2010 لەسلێمانی بەست، بڕیاریش بوو كۆنگرەی لەمانگـــی 10ی ســـاڵی خـــۆی چوارەمـــی رابـــردوودا ببەســـتێت، بـــەاڵم لەپلنیۆمێكی نیـــو كاتژمێریـــدا بڕیـــاردرا كۆنگرەكـــە بۆ بـــاس ئێســـتاش دوابخرێـــت، 2014/1/31ئـــەو دواخســـتنەوەی دیكـــە لەجارێكـــی

بەروارەش دەكرێت. راوێژ كامەران

لەترسی لێكترازان، یەكێتی كۆنگرەكەی ناكات

بەرپرسێكی یەكێتی: مانگەشەو سەر لەئێوارەوە دیارە

ژماره 216 2014/1/25 13

سياسەت

یەكێتی ئەوەی بە )ســـڤیل( گوت "بەشـــێكی زۆر لەئەنـــدام و ســـەركردەكانی یەكێتـــی چوارەمـــی كۆنگـــرەی دواخســـتنی داوای حزبەكـــە دەكەن، بـــەاڵم تا ئێســـتا بڕیاری لـــەو بارەیـــەوە دەرنەكراوە، یەكالكەرەوە ئەو داواكارییانەش بۆ دواخســـتنی كۆنگرە لـــەوەوە ســـەرچاوەی گرتوە، كـــە هەندێك و بەباشـــی خۆمـــان ئەگـــەر پێیانوایـــە، بەتۆكمەیـــی ئامادە نەكەیـــن و بەیەكڕیزی

نەچینە كۆنگرەوە نەبەستنی باشترە".یەكێتـــی بەرپرســـەی ئـــەم زۆربـــەی ســـێدا گوتیشـــی"لەكۆنگرەی بـــوون نیگـــەران یەكێتـــی كادیرانـــی لەدواكەوتنـــی كۆنگـــرەكان، كـــە بڕیار بوو هەمـــوو ســـێ ســـاڵێك بكرایـــە، نەدەكـــرا، ئەمـــەش كاردانەوەیەكـــی نێگەتیفی هەبوو لەســـەر كادیران و بەشـــداربوانی كۆنگرەو سەركردایەتی یەكێتیان تۆمەتبار دەكرد، كە ئەوان دەیانەوێت لەپۆستەكانیاندا بمێننەوەو كۆنگرە نەكرێت، بەاڵم لەئێستاشدا كە چەند رۆژێكی ماوە بـــۆ كۆنگرە، كاری لیژنەكان بەڕێـــوەو دەڕوات بەكەمتەرخەمـــی زۆر هەمـــوو ئاراســـتەكان بـــەرەو ئەوەیـــە، كە كۆنگـــرە ئەنجامنەدرێـــت و وەك دەشـــڵێن

مانگەشەو سەر لەئێوارە دیارە".بـــەاڵم بەرپرســـی دەزگای هەڵبژاردنـــی یەكێتی ئەوەی بۆ )سڤیل( روونكردەوە، كە ئەوان بەیاداشـــتێكی رەسمی سەرجەم ئەو پاساوانەیان داوەتە بەرپرسانی یەكێتی كە بەپێویســـتیان زانیوە بەهۆیـــەوە كۆنگرەی چوارەمـــی حزبەكـــە دوابخرێت، شـــۆرش ئیسماعیل لێپرسراوی دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی لەم بارەیەوە گوتی "ئێمە لەدەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی نیشـــتمانی كوردستان داوامان لەكۆمســـیۆنی بـــااڵی ئامادەكاری كۆنگـــرە كردووە، كـــە كۆنگـــرەی چوارەم بـــۆ دوای هەڵبژاردنـــی پەرلەمانی عێراق و ئەنجومەنی پارێزگاكانـــی هەرێم دوابخات، ئەمـــەش لەبەر ئـــەوەی بەر لەچـــوار مانگ دراوە، كۆنگرەكـــە ئەنجامدانـــی بڕیـــاری كۆنگـــرەی بـــۆ ئامـــادەكاری لەكاتێكـــدا لـــەو جـــۆرە پێویســـتی بەشـــەش مانگـــەو هەمووشـــمان ئومێدمان بەهاتنـــەوەی مام جەالل و بەشـــداریكردنی هەیە لەكۆنگرەی

چواردا".بەوتەی شۆرش ئیسماعیل بەشێكی دیكە لەپاســـاوەكان بـــۆ دواخســـتنی كۆنگرەكە، ئەنجامدانی دوو هەڵبژاردنە لە 30ی مانگی نیســـانی داهاتـــودا كـــە ئەنجامدانی كۆنگرە كاریگەری دەبێت لەسەر كارەكانی یەكێتی

بۆ ئـــەو دوو كۆنگرەیە، بەو هۆیانەشـــەوە ئێســـتا زۆربـــەی ئەندامانـــی یەكێتی لەگەڵ ئـــەوەدان، كە كۆنگـــرەی حزبەكە بۆ دوای ئـــەو دوو هەڵبژاردنـــە دوابخرێـــت، ئێمـــە دڵنیاشـــین لەوەی كە سەركردایەتی یەكێتی ئەم پێشـــنیارە بەهەند وەردەگرێت، چونكە

داواكارییەكی زۆری لەسەرە" .بەمەبەســـتی وەرگرتنی رای ئەو كادیرە بااڵیانـــەی یەكێتـــی كـــە دژ بەدواخســـتنی بەچەنـــد پەیوەنـــدی )ســـڤیل( كۆنگـــرەن، بەرپرســـێكی ئـــەو حزبـــەوە كـــرد، بـــەاڵم ســـەرجەمیان بەبیانـــوی بوونـــی بڕیارێك بـــۆ كۆنگـــرە ئامـــادەكاری لەكۆمســـیۆنی لەبـــارەی بەیـــەك دژ لێدوانـــی ئـــەوەی دواخستن یاخود دوانەخســـتنی كۆنگرەوە

نەدەن ئامادەنەبوون لێدوان بدەن.بەاڵم بەوتەی پەرلەمانتاری یەكێتی، زانا عەبدولڕەحمان، ئێســـتا پرســـی ئەنجامدان یاخـــود ئەنجامنەدانـــی كۆنگـــرە، پارتەكەی دابەشكردوە بۆ سەر دوو بەرەو ناشكرێت لەوەها بارودۆخێكدا كۆنگرەكە ببەسترێت، زانـــا عەبدولڕەحمـــان بە)ســـڤیل(ی گـــوت "جگـــە لـــەوەی ناكۆكـــی و ناتەبایـــی لەنێو سەركردایەتی یەكێتیدا بوونی هەبووە، بەاڵم ئێســـتا پرســـی ئەنجامدانی كۆنگرە هێندەی دیكـــە ئـــەو ناكۆكیانـــەی زیاتر كـــردووەو پارتەكـــەی بۆ دوو بـــەرە دابەشـــكردووە، كە هەردوو بەرەكەش خۆیان بەدڵســـۆزی

یەكێتی دەزانن".زانـــا عەبدولڕەحمـــان گوتیشـــی "لەوەها هیـــچ ناتوانێـــت كۆنگـــرە بارودۆخێكـــدا گۆڕانكارییەك بێنێتە كایەوە، چونكە هەموو ســـڕینەوەی و تۆڵەكردنـــەوە بەنەفەســـی یەكدی كاردەكەن، بۆیە پێویستە ئێستا كار بـــۆ یەكڕیزی ناو یەكێتـــی بكرێت و هەوڵی لێكنزیككردنـــەوەو نەترازانی زیاتر بدرێت،

نەك ئەنجامدانی كۆنگرە".

پرسەنامەكاك لەهاوكارمـــان سەرەخۆشـــی ســـەروەر خەلیـــل ســـاڵەیی دەكەین، خاڵـــی دوایـــی كۆچـــی بەبۆنـــەی بەڕێزیانـــەوەو هیواداریـــن ئەوە دوا كۆستی خانەوادەكەیان بێت و جێگای كۆچكردووش بەهەشتی بەرین بێت.

ستافی سڤیل

بەپـــی پەیڕەوی ناوخـــۆی حزبەكە، گەر حزب لەبـــەر هـــەر هۆیەك بێـــت نەتوانێت لەكاتی دیاركراودا كۆنگرە ببەســـتێت، ئەوا پلینیۆم دەتوانێت بۆ ماوەی )3 بۆ 6 مانگ( بۆ یەكجار كۆنگرەكە دوابخات، كە یەكێتیش ئـــەو كارەی ئەنجـــام داو بـــۆ ئەمجـــارەو بەپێـــی پەیـــڕەوی ناوخۆی خۆیـــان بواری دواخســـتنییان نییەو لەپاش ئەو ماوەیەش مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی حزبەكە شـــەرعیەتی نامێنێت، بەاڵم ئەوەی لەســـەر شـــتێكی دەگوزەرێـــت واقـــع گۆڕەپانـــی

دیكەیە.هەرچەنـــدە یەكێتیـــش بەرپرســـێكی رایدەگەیەنێـــت كە تا ئێســـتا هیـــچ بڕیارێك نییە بۆ دواخســـتنی كۆنگرە، بـــەاڵم ئاماژە بـــەوە دەكات، كـــە ئاراســـتەكان بەرەو ئەو دەرئەنجامە دەڕۆن، كە كۆنگرەكە ناكرێت، ئاســـۆ شـــێخ نـــوری ئەندامی كۆمســـیۆنی كۆنگـــرەی چوارەمـــی ئەنجومەنی ناوەندی

ژماره 216 2014/1/25 13

14 ژماره 216 2014/1/25

سياسەت

لەیاس����ا و بەكالۆری����ۆس ف����ەرەج ب����ەرزان رامی����اری- زانك����ۆی بەغ����داد- 1983 ئەندام����ی دەستی نوسەرانی رۆژنامەی )كوردستانی نوێ( بووە، دەس����تەی دامەزرێنەر و س����تافی هەردو گۆڤ����اری )ئازادی( و )رەهەن����د( بوو، لە )2005( ەوە نوێنەری یەكێتییە لەفرەنسا، چەندین كتێبی فكری و سیاس����ی هەی����ە، وەك: )ئایا گۆڕانكاری لەعیراقدا دەبێت؟، حزب و پاراستنی چۆنایەتی، پارتی سۆسیال دیموكراتی فەرەنسایی و مێژ و و كۆنگرەی ئەو پارت����ە(. لەم دیمانەیەدا لەگەڵ س����ڤیل باس لەدۆخی بەقەیرانبووی ناو یەكێتی

دەكات.

پێشەوا محەمەد

پێویستە یەكێتی ڕاشكاوانە بارودۆخی ئێستای خۆی بە )قەیران( ناو بنێت

بەرزان فەرەج، نوێنەری یەكێتی لە فەڕەنسا، بۆ سڤیل:

بەداخەوە ئەوە دەڵێم، یەكێتی الوازە

پێم وانیە لەم هەلومەرجە نوێیەدا

و لەنێو هاوكێشە سیاسییەكانی ئێستادا، رێككەوتنی ستراتیژی

پێویستی مانەوەی مابێت

14 ژماره 216 2014/1/25

ژماره 216 2014/1/25 15

سياسەت

زۆر ب���اس لەوە ك���راوە جەماوەری گ���ۆڕان و یەكێت���ی یەكێك���ن، ئەگ���ەر گ���ۆڕان بەڕەخنەگرتن���ی حكومەت و ئ���ەدای كارەكانی دەنگ���ی هێن���ا، بۆچی یەكێت���ی نەیتوان���ی زیاتر لەگ���ۆڕان دەن���گ بهێنێ���ت لەكاتێك���دا هێزێك���ی س���ەرەكی حكومەت ب���وو و دەیتوانی زۆر كار بكات، ل���ەڕووی خزمەتگوزاری بۆ راكێش���انی

جەماوەر؟ب���ەرزان فەرەج: ئەگ���ەر ل���ەڕووی ئەندام و الیەنگر و جەماوەرەوە سەیری بكەین، ناكرێت بڵێی���ن كە جەماوەری یەكێتی و گۆڕان یەكێكن، بەتایبەت���ی ك���ە ئێس���تا دوو حیزب���ی خ���اوەن پ���ڕۆژەو تێڕوانین���ی جیاوازن، ب���ەاڵم لەالیەكی زۆر تاڕادەیەك���ی لێكچوون���ە ئ���ەم دیك���ەوە ڕاس���ت دەكەوێتەوە، كە دەشێت تێیدا بەشێكی زۆری جەم���اوەری حیزبەكانی دیش���ی بخرێتە پ���اڵ، واتە ئ���ەو لێكچوونەی لەنێوان بەش���ێكی زۆری جەم���اوەری یەكێت���ی و گۆڕان���دا هەیە، بریتییە لەئامادەی���ی و خەونی نەوەیەكی نوێی كۆمەڵگە كە بەخۆكردنە بەش���ێك لەسیاس���ەت دەخوازێت ئاییندەی خۆی بەناچاری لەپەیامی ئ���ەو ڕێكخ���راوە سیاس���یانەدا ببینێت���ەوە، ك���ە كۆی رەوت���ی ژیانی كۆمەڵگەو ق���ەوارە گرتنی لەسیس���تەمی سیاس���ی و دەس���ەاڵتیدا پی���ادە كردووە. واتە لەنێو هەردووالدا نەوەیەك هەیە بە تایبەتی نەوەیەكی گەنج، كە لەپاڵ چوونە ناو سیاسەتەوە خەونی ژیانێكی ئاسودە دەبینێت، فرسەتی كارو بەرجەستەكردنی خودی خۆیی ب���ەدوای بدرێت���ێ، ئایین���دەی دابینكردن���ی و مۆدێلێكی دی سیاسیدا دەگەڕێت، كە دابڕانێك لەڕاب���ووردو بكات و لەگەڵ ئەم جیهانە نوێیەدا مۆدێلێكی دی پێش���كەوتووی ژیان پێش���كەش بەگەنج���ان بكات. بۆچی یەكێتی نەیتوانی زیاتر لەگ���ۆڕان دەنگ بهێنێ���ت؟ بێگومان گۆڕان هەر لەس���ەرەتای س���ەرهەڵدانیەوە وەك���و دەنگ���ی رەخنە و تا فۆرمەلەبوون���ی لەبزووتنەوەیەكی لەس���ەر كاری ب���ەردەوام رێكخراوەیی���دا، كۆكردن���ەوەی هەموو دەنگ���ە ناڕازییەكانی نێو كۆمەڵگ���ەو هەروەها دروس���تكردنی ڕەخنەش كردووە بەرامب���ەر دەس���ەاڵت. ڕەخنەگرتنیش لەدەس���ەاڵت ئاس���انترە لەبەرگریك���ردن لێ���ی.

بنەماكان���ی بنیاتنان���ی لەپڕۆس���ەی یەكێت���ی حكومەتی هەرێم و گەیاندنی ئەو ئەزمونە بەم ئاس���تەی، ڕۆڵی س���ەرەكی هەبووە، بەاڵم ئێمە لەبەردەم قۆناغێكدای���ن، كە كۆمەڵگەی كوردی و ن���ەوەی ن���وێ چاوەڕوان���ی گۆڕان���كاری و پێشكەش���كردنی مۆدێلێكی نوێ لەسیاس���ەت و لەدەس���ەاڵت و لەشێوازی ژیان دەكەن. یەكێتی ئەبوای���ە لەگ���ەڵ دەركەوتنی دەنگ���ی ناڕەزایی بزووتن���ەوەو ببێت���ە ئ���ەوەی پێ���ش گ���ۆڕان، رێكخ���راوی جەم���اوەری و خ���اوەن پ���ڕۆژە، كە لەناو خودی جەس���تەی یەكێتی���دا تەعبیری لەخۆی كرد، لەو پەیامە بگەیشتایە، پێش ئەوەی بەش���ێك لەجەس���تەی خۆی لێ دابب���ڕێ. بۆیە لەكاتێك���دا ك���ە یەكێتی بەتایبەتی لەبانگەش���ەی هەڵبژاردنەكاندا بەبێ ویس���تی خۆی كەوتبووە لەدەس���ەاڵتەوە، بەرگریك���ردن بازن���ەی ن���او چونك���ە ئەزمون���ی خ���ۆی ب���وو، لەبەرامبەردا گۆڕان هەمیش���ە بە چڕكردن���ەوەی رەخنەكانی لەدەسەاڵت و خودنماییشكردنی وەكو ئەزمون و مۆدێلێكی نوێ، كە هێش���تا نەكەوتۆتە بواری ئەزم���ون و پراكتیكەوە، توان���ی چ نەبێت خۆی بكات���ە وەاڵم���دەرەوەی ئ���ەو چاوەڕوانیەی كە جەم���اوەرو ن���ەوەی ن���وێ لەئایین���دەدا داوای

دەكەن. ب���ەردەوام یەكێت���ی دەگوترێ���ت ب���ە قوربان���ی سیاس���ییەكاندا لەڕێككەوتن���ە بەرژەوەندی خۆی دەدات لەپێناو بەرژەوەندی بەدرێژكردن���ەوەی نموون���ەش نەتەوەی���ی، ویالیەتی سەرۆكی هەرێم دەهێنرێتەوە لەالیەن یەكێتییەوە لەبەرانبەر گەڕاندنەوەی دەستوور ب���ۆ پەرلەمانی كوردس���تان، بۆچ���ی یەكێتی و دەزگاكان���ی ئەم باس���انە ب���ە جەماوەرەكەیان

ناگەیەنن تا لەو زیانانە بەدوربێت؟بەرزان فەرەج: بەڵێ یەكێتی بەدرێژكردنەوەی ویالیەتی سەرۆكی هەرێم، خۆی كردە قوربانی دەربازكردنی ئەزمونی حوكمڕانی لەقەیرانێكی نزیكبوون���ەوەی لەكات���ی چونك���ە س���ەخت، هەڵبژاردنەكان و بەرەو كۆتایی چوونی خولی پەرلەمان���ی كوردس���تان، هێ���زە سیاس���ییەكان كەوتبوون���ە نێ���و گێ���ژاوی گفتوگۆیەك���ی ب���ێ بەگەڕاندن���ەوەی س���ەبارەت س���ەرەنجام پڕۆژەی دەس���توری هەرێم ب���ۆ پەرلەمان، یان خس���تنە ڕاپرس���یەوە لەو ماوە كەمەدا كە هەر جێبەجێ نەدەك���را. یەكێتی ئ���ەو هەنگاوەی نا، ب���ەاڵم لەبەرامبەردا هی���چ گەرەنتیەك نەبوو بۆ گەڕاندنەوەی پڕۆژەی دەس���تور بۆ پەرلەمانی ئایین���دە، یەكێت���ی بڕیارێك���ی خێ���راو كتوپ���ڕی دا، لەس���ەروو ئەوەش���ەوە بڕیارێكی سیاس���ی بەش���ێك لەڕابەران���ی یەكێت���ی ب���وو. بێگوم���ان ئ���ەو بڕیارە خێرایەش چەن���دە رۆڵی هەبوو بۆ دەرچوون لەبۆش���اییەكی سیاسی و قەیرانێكی

كاتێ���ك و لەهەمانكات���دا ب���ەاڵم بێكۆتای���ی، راس���تەوخۆ ب���ووە بەش���ێك لەپڕوپاگاندەكانی هەڵبژاردن، بەئاس���تێك بەس���ەر خودی یەكێتی و دەنگەكانی لەهەڵبژاردندا بەس���لبی شكایەوە كە لەجیاتی ئەوەی قوربانیدانەكەی بەپاداش���ت لەس���ندوقەكانی بەپێچەوان���ەوە وەرگرێت���ەوە،

دەنگداندا بەجۆرێك لەسزا وەاڵمی درایەوە. بەب���ڕوای بەڕێزت���ان، میكانیزمەكانی رووبەڕووبوونەوە بۆ ئەو بارودۆخەی یەكێتی

لەهەڵبژاردنەكاندا دووچار بوو، چین؟ب���ەرزان ف���ەرەج: لەپێ���ش هەم���وو ش���تێكدا راش���كاوی و راس���تگۆبوونە لەگ���ەڵ خ���وددا، وات���ە پێ���ش گ���ەڕان ب���ەدوای میكانیزمەكان���ی هەڵس���انەوەدا، یەكێت���ی پێویس���تی بەوە ی���ە كە بەڕاشكاوی بارودۆخی ئێستای خۆی بەقەیران پێناس���ە بكات و دان بەشكس���تدا بنێت، ئەمەش نەنگ���ی نیی���ەو بەڵك���و چوونە ن���او ئەزمونێكی نوێ���ی سیاس���ەتەوەیە، بەتایبەت���ی لەئەزمونی حیزب���ە ڕۆژهەاڵتییەكاندا كە هەمیش���ە حیزبی ڕابەری و جەماوەری و پێش���ەنگی پێناس���ەیان ب���ووە، بەاڵم ئێس���تا یەكێتی كەوتۆت���ە قۆناغی ژی���ان لەگ���ەڵ شكس���تدا، ئەم���ەش پێویس���تی ب���ۆ بەخودخوێندنەوەیەك���ی وردو گەڕان���ەوە ڕاب���ردوو دۆزینەوەی هۆكارەكانی شكس���ت و لەوێوە دۆزینەوەی میكانیزمێك بۆ هەڵسانەوە زەمەن���ی پڕۆس���ەیەكی ئەم���ەش ك���ە هەی���ە، دەخوازێ���ت. ئێس���تا س���ەركردایەتی یەكێتی كە دەسپێشخەر بوو، لەپاڵیشیدا ئەندامانی یەكێتی دانی���ان بەو ڕاس���تیەدا ناوە. هەم���وو الیەكیش كۆكن كە پێویس���تە هەموو یەكێتییەكان پێكەوە لەتێگەییش���تنی ئەم قەیرانەو چارەس���ەرەكەیدا بەش���دار بن. بۆیە وەك بڕیار دراوە كۆنگرەی گش���تی هیوایەك���ە ب���ۆ وەاڵمدان���ەوەی هەموو پرس���یارەكان و دەس���تپێكێك بۆ هەڵسانەوەی

تاكە كەسێك كە لەدەرەوەی تاڵەبانی

جۆرە كاریزمایەكی دی نماییش كردبێت، چ

لەو ساتانەی هاوشانی خەباتی بووەو تا ئەو

كاتەشی لێی جیابۆتەوە، ئەوە كاك نەوشیروان

مستەفا بوو

سیستمی هاوسەرۆكایەتی شەرعیەتێك

دەدات بەسەپاندنی دەستەگەری و دەسەاڵتی باڵەكان بەسەر یەكێتیدا

16 ژماره 216 2014/1/25

سياسەت

كۆنگرە بۆ یەكێتی تاكە ڕێگەی ناچاری و یەكەمە بۆ خوێندنەوەی

شكست و هەنگاوی چارەسەری

كۆنگرە جگە لە ئامادەكاری تەكنیكی،

نابێت پێشتر هیچ ئامادەكاری سیاسی و

سیناریۆی پێشوەختی بۆ دابڕێژرێت

یەكێتی.دەبێت���ە یەكێت���ی كۆنگ���رەی ئای���ا دارعەس���ایەكی س���یحری بۆ چارەس���ەركردنی

كێشەكانی ئەو حیزبە؟بەرزان فەرەج: نەخێر، كۆنگرە نابێتە عەسای س���یحری چارەس���ەركردنی هەموو كێشەكان، چونكە كێش���ەكان كەڵەكەبووی چەندین س���اڵ ئەزمون���ی سیاس���ی یەكێتی���ن لەن���او خ���ودی خۆیداو لەگەڵ دەرەوەشیدا. بۆیە هەڵسانەوەی حیزبیش پڕۆسەیەكی مێژووییەو هێمنانە دێتە ئەنجام، بەاڵم كۆنگرە نەك هەر پێداویستیەكی زەروریی���ە، بەڵك���و تاكە ڕێگەیەك���ی ناچاری و هەن���گاوی یەكەمە ب���ۆ خوێندنەوەی شكس���ت و بی���ر لەچارەس���ەر كردنەوە. هەم���وو حیزبە سیاس���ییەكانی دنی���ای پێش���كەوتوو بەتایبەتی حیزب���ە سۆش���یال دیموكرات���ەكان، هەركاتێك لەقۆناغێكدا بۆ نموونە لەهەڵبژاردنێكدا تووشی شكس���ت دەبن، ئ���ەوا بێگومان و ب���ەزەرورەت لەكورتترین ماوەدا كۆنگرەیەكی گش���تی س���از ئەك���ەن بۆ دەرچ���وون لەو قەیران���ە ئەگەرچی ئ���ەو كۆنگرەیە هەڕەش���ە لەزیات���ر لێكترازانی حیزبەك���ەش بكات. بێگوم���ان هەموو ئەندامانی یەكێت���ی هی���وای چاكس���ازی و هەڵس���انەوەی یەكێتیان بەستۆتەوە بەكۆنگرەوە، جگە لەوەی ئیس���تحقاقەو یەكێت���ی چوارەم���ی كۆنگ���رەی لەكاتی خۆشی الیداوە، هەروەها لەدواپلینیۆمە یەكێت���ی رابەران���ی كاتژمێریەكەش���دا نی���و لەكۆنگ���رەدا ك���ە داوە بەئەندام���ان بەڵێنی���ان بەڕاشكاوی هەموو پرسیارو هەڵەو رەخنەكان گفتوگ���ۆ بكرێ���ن. لەبەرئ���ەوە ئەگ���ەر كۆنگ���رە عەس���ای س���یحریش نەبێ���ت، ب���ەاڵم پێویس���ت وای���ە ب���ۆ یەكەمین ج���ار دوای شكس���ت ببێتە پانتاییەكی ش���ەفافی راشكاوی و خستنەڕووی راستییەكان. پێویستیش وایە ئەگەر ئیرادەیەكی جی���دی هەبێت، كۆنگ���رە بتوانێ���ت ببێتە یەكەم هەن���گاوی هەڵس���انەوەی یەكێت���ی. بەهەرحاڵ ئەمە چاوەڕوان���ی هەموومانە، بەاڵم بەداخەوە لەئێستاوە مەترسیەك باڵو بۆتەوە لەدواخستنی

كۆنگ���رەو نەبەس���تنی ل���ەوادەی خۆی���دا، ی���ان ڕوونتر ترسێك باڵو دەكرێتەوە لەنێو كادراندا ك���ە ئەگەر یەكێت���ی بەجی���اوازی و ناتەباییەوە بچێتە كۆنگرەوە، ترس���ی زیاتر جیابوونەوەی ئەندامان���ی دی و الوازبوون���ی هەی���ە. ئەگ���ەر یەكێت���ی لەكات���ی خۆی���دا كۆنگرە نەبەس���تێت، س���ەمەرەیەی پێش���نیارە ئ���ەو وەك یاخ���ود لەالی���ەن ئەنجومەن���ی ناوەن���دەوە ك���راوە، كە كۆنگ���رە بكرێتە دوو كۆنگرە، ئەمەیان تەنها بۆ خوێندنەوەو گفتوگۆی ڕاپۆرتی لیژنەكان بێت، بەبێ هەڵبژادنەوەی سەركردایەتیەكی نوێ كە دوابخرێت بۆ كۆنگرەیەكی دی، ئەوا بەڕای من كۆنگرە هەم ش���ەرعیەتی خۆی لەدەست دەداو هەم دیوارێكی بڵندترو ئەستورتر لەبێمتمانەیی و بێ باوەڕی لەنێوان سەركردایەتی یەكێتی و ئەندامانیدا هەڵئەچنێت و هەم قەیرانی یەكێتیش قوڵتر دەبێتەوە. بەداخەوەم كە ئەگەر ئەنجومەنی ناوەند پش���تگیری ئەو پێشنیارە بكات، كەوەك وا چاوەڕوانی لێئەك���را ببێتە پەرلەمانی حیزب و جێگەی چاودێری حیزب و سەركردەكانی و دەزگای فشار بۆ ئاراستەكردنی یەكێتی بەرەو چاكس���ازی راستەقینە، ئەوا ئەنجومەنی ناوەند ناوەندگی���ری ب���ۆ هاوس���ەرگیریەكی ب���ەزۆرە مل���ێ دەكات لەنێوان چەند باڵ و دەس���تەیەكی دژ بەیەك���ی ن���او یەكێتیدا ك���ە نازانرێت بۆچی بوونەت���ە باڵ و پ���رۆژەو تێڕوانین و پرۆگرامە جیاوازەكانی نێوانیان چییە. لەڕاستیدا كۆنگرە جگە لەئامادەكاری تەكنیكی، نابێت پێش���تر هیچ ئامادەكاری سیاس���ی و سیناریۆی پێشوەختی ب���ۆ دابڕێژرێ���ت، پێویس���تە ئەندامان���ی حی���زب و هێ���ز و تەكەتولەكانیش���ی توان���ای ئەوەی���ان هەبێت بەڕاشكاوی و بەخودی خۆیانەوە بچنە كۆنگ���رەوەو ه���ەر كۆنگ���رەش ببێت���ە مینبەری گفتوگ���ۆی جی���اوازی و كێش���ە ناوخۆییەكانی خۆی���ان، ئیت���ر كێش���ەی فیك���ری و تێڕوانین���ی جیاوازبێت یان كێشەی شەخسی و دابەشكردنی بەرژەوەندیی���ەكان و دەس���ەاڵت و پۆس���ت بێ���ت. ئەگەر یەكێتی خواس���تی ئ���ەوەی هەبێت خۆی بخاتە س���ەر رێگای هەڵس���انەوە، دەبێت هەبێ���ت كۆنگرەیەك���ی س���ازدانی ئی���رادەی بەهەم���وو مەترس���ی و ناكۆكیەكانییەوە، ئیدی ناكرێ���ت ت���ا ئەب���ەد بەموجامەلەی ناڕاس���ت و بەیەكگرتنی ركابەریانە لەپش���تی هێش���تنەوەی دووب���ارە و ناوخۆییەكان���ەوە دژایەتیی���ە بەئیمزاكردنی پەیمانێكی ئاكاری دوای كۆنگرە فڕێدراوەوە، یەك���دی هەڵخەڵەتێنین. بەڕای من ه���ەر كۆنگرەیەك وەك���و كۆنگرەكانی پێش���تر پێشچوونە هۆڵی كۆنگرەوەو لەكاتێكدا ئەندامان بەقوڕگ���ی گ���ەرم و پ���ڕ جۆش���ەوە س���رودی مەش���خەاڵن دەڵێن���ەوەو ب���ەو پ���ەڕی جیدی و حەماسەتە وە بەشداری كۆبوونەوەو گفتوگۆی

ڕاپۆرتەكان دەكەن، لەپش���تەوەش سیناریۆكان دابڕێژرێ���ت ئ���ەوا، ش���ەرعیەتی كۆنگرە خۆی دەخات���ە ژێر پرس���یارەوەو دووبارەش یەكێتی دەخات���ەوە ن���او خوالن���ەوە لەن���او بازنەیەك���ی

بێهودەی قەیرانەكاندا.دەرب���ارەی زۆر قسەوباس���ی بەتایب���ەت هەی���ە، یەكێت���ی رێبەرایەتیكردن���ی لەدوای نەخۆش���كەوتنی تاڵەبانیی���ەوە، كۆنگرە چ���ۆن چارەس���ەری ئ���ەو مەس���ەلەیە دەكات، باس���ەكان زۆرن، هێش���تنەوەی تاڵەبان���ی وەك رەم���ز، سیس���تمی هاوس���ەرۆكایەتی و دانانی

جێگرێك لەشوێنی تاڵەبانی، یان چیتر؟ب���ەرزان ف���ەرەج: بێگوم���ان نائامادەیی مام ج���ەالل لەكۆنگ���رەدا و ب���ۆ ئایین���دەش، یەكێتی بەقۆن���اغ و قەدەرەێك���ی دی ئەس���پێرێت ك���ە پێویس���تی بەخۆئامادەك���ردن هەی���ە. بێگوم���ان جێگرتن���ەوەی رابەرێك���ی مێژووی���ی حیزبێ���ك و كاریزمایەك���ی وەك���و م���ام ج���ەالل كە دوای ئەزمونێكی چڕوپڕ لەهەڵوەس���تەو ساتەوەخت و رووداوی گرن���گ پێكهات���ووە، ئاس���ان نیی���ە، ب���ەاڵم هی���چ ڕێكخراوێك���ی سیاس���یش بەب���ێ س���ەركردایەتیەك كە ببێت���ە مەرجەعی هەموو ئەندامانی و س���ەرچاوەی بڕی���ارو پیادەكردنی حیزب، ناتوانێت بەوێنەیەكی بەهێزو یەكگرتوو خ���ۆی ب���ۆ دەرەوە نمای���ش ب���كات. م���ن ل���ەو بڕوای���ەدام ك���ە هەم���وو یەكێتیی���ەكان ل���ەوەدا كۆكب���ن كە تاڵەبان���ی وەكو رەم���زی مێژوویی و س���كرتێری گش���تی بمێنێت���ەوە، ب���ەاڵم لەپاڵ ئەمەش���دا یەكێتی پێویس���تی بەس���ەركردایەتی و س���ەرچاوەیەكی بڕی���اری ڕێزلێگی���راو هەیە. دەبێ���ت كۆنگ���رە لەم���ەدا ڕوون بێ���ت. من پێم بەهی���چ هاوس���ەرۆكایەتی سیس���تمی وای���ە ش���ێوەیەك كێش���ەی رابەرایەتیكردن���ی یەكێتی ی���ان )لیدەرش���پ(ی یەكێتی چارەس���ەر ناكات، بەپێچەوان���ەوە ئ���ەو سیس���تەمە ش���ەرعیەتێك دەدات بەس���ەپاندنی دەستەگەری و دەسەاڵتی

باڵەكان بەسەر یەكێتیدا. د.دانا سەعید سۆفی، یەكێك لەكادرە پێش���كەوتووەكانی یەكێت���ی، لەچاوپێكەوتنێكیدا دەڵێ���ت، ئەگ���ەر بڵێی���ن یەكێتی كەس���ێكی نییە

ژماره 216 2014/1/25 17

سياسەت

ڕێككەوتننامەی ستراتیژی بووەتە هۆكاری

خامۆشكردنی ناكۆكییەكان نەك كۆتایی پێ

هێنانیان

ناكرێت بە ئاسانی هێزێكی وەكو یەكێتی

بخرێتە دەرەوەی جومگەكەنای

دەسەاڵتەوە

خۆویس���تانەی كۆمەڵە كەسێك لەسەر بنەمای ئایدیۆلۆژی���او پ���ڕۆژەو پڕۆگرامێكی هاوبەش. ه���ەر كاتێك ئەم پەیمانە بووە بنەمای یەكگرتن كێش���ەی ئ���ەوا ئەندام���ان كۆكردن���ەوەی و س���ەكردایەتی و ڕابەرایەتیكردنی حیزب گرفتی س���ەرەكی نابێت، بۆیە ئەم پڕۆسەیە بۆ حیزبە ڕۆژئاواییەكان ئاس���انە، چونكە لەپێش ڕابەردا پ���ڕۆژەو پەیامێك���ی حیزبی هەیە ك���ە ئەندامان ك���ۆ دەكاتەوە، ب���ەاڵم ئەم پێناس���ەیە بۆ حیزبە ڕۆژ هەاڵتییەكان و لەنێویش���یدا یەكێتی ئاس���ان نیی���ەو پێویس���تی بەپڕۆس���ەیەكەی زەمەنی و جواڵنە وەش هەیە لەناو كۆمەڵگەیەكی هێش���تا نەریتگەرای���ی و پێكهاتەی دابەش���بوو بەس���ەر ش���وێن و ناوچەو خێ���ڵ و خزمایەتی و هتددا. بۆی���ە گ���ەڕان ب���ەدوای كەس���ێكدا ك���ە هەموو یەكێتییەكان شوێنی بكەون ئاسان نابێت، بەاڵم ناشبێت لەچاوەڕوانی گۆدۆدا بووەستین. لەپێش هەموو شتێكدا دەبێت بەدوای ئەو بەها فیكری و پڕۆژە هاوبەش���ەدا بگەڕێین كە یەكێتییەكان پێك���ەوە كۆبكات���ەوەو بیكاتە ئامانج���ی جوڵەو خەباتیان، پێم وایە لەدوای ئەمەوە دەكرێت لەو نێوەندەدا كەش���تیەوانێك دەركەوێت ئاراستەی كەشتییەكەی یەكێتی بەرەو ئەو ئامانجە ببات،

كە چارەنوسی هەمووان پێكەوە گرێدەدات. بەش���ێك ل���ەكادرە بااڵكان���ی یەكێتی نیش���یتمانی كوردس���تان، لەپێ���ش هەڵبژاردن و بەتایبەتی���ش دوای هەڵبژاردن، ڕێككەوتننامەی دیموكرات���دا پارت���ی لەگ���ەڵ س���تراتیژیان بەهۆكارێكی شكستی یەكێتی دەزانی، بەڕێزتان لەسەر ئەو بۆچوونە سەرنجتان چییە، پێتانوایە ئ���ەو ڕێككەوتننام���ە ه���ۆكاری الوازی پێگ���ەی جەم���اوەری یەكێتی بێ���ت، ئایا هەتا ئێس���تاش پێویس���تی بوونی ئ���ەو ڕێككەوتننامەیە لەنێوان

ئەو دوو هێزەدا ماوە؟بەرزان ف���ەرەج: رێككەوتنامەی س���تراتیژی یەكێك لەهۆكارەكانی كەمبوونەوەی جەماوەری یەكێتی���ە، بەاڵم ه���ۆكاری هەرەس���ەرەكی نییە، ئەوەی زیاتر لەخ���ودی ڕێككەوتننامەكە زیانی مان���ەوەو بەپەنهان���ی گەیاندبێ���ت، بەیەكێت���ی ئاشكرانەكردنی رێككەوتننامەكەیە تا ماوەیەكی

بۆ گرتن���ەوەی ش���وێنی تاڵەبانی ئ���ەوا تەعبیر ل���ەالوازی خ���ۆی دەكات، پرس���یارەكەی م���ن ئەوەیە، ئایا لەناو یەكێتیدا كەسێك نییە شوێنی تاڵەبان���ی بگرێت���ەوەو هەم���ووان بەس���كرتێری

حیزب قبوڵیان بێت؟ب���ەرزان ف���ەرەج: من پش���تگیری قس���ەكەی دەك���ەم، هاوڕێ���م رۆش���نبیرو دان���ای كاك ب���ەاڵم دەمەوێ���ت ئەو راس���تیەش بڵێم كە بەڵێ بەداخ���ەوە، یەكێت���ی الوازەو ئێس���تا كەس���ێكی جێگرەوە دیار نییە. ئەگەر زیاتر قسەكەی خۆم ش���ی بكەمەوە، یەكێتیش حیزبێكە لەنێو یەكێك لەكۆمەڵگ���ە رۆژهەاڵتیی���ەكان و پێكهاتەكان���ی دروس���تبووە، سیاس���یدا لەهەلومەرجێك���ی و ك���ە خەباتی نەتەوایەت���ی و چینایەتی و فیكری و چۆنایەت���ی هەم���ووی یەكدیگی���ر ب���وون و بەهەمووی���ان س���یفەتی حیزب���ی جەم���اوەری و ی���ەك ڕابەری���ان وەك���و ه���ەر حیزبێكی دی رۆژهەاڵت���ی پێبەخش���یوە. بۆیە هی���چ حیزبێك بەب���ێ كاریزماو رابەرێك���ی مێژوویی ناتوانێت ببێت���ە حیزبی جەم���اوەرو پێش���ڕەو. یەكێتیش یەكێكە لەو حیزبانەی كە رابەرو كاریزمایەكی مێژوویی دروستكردووە، كە ئەویش بەڕێز مام جەاللە. ئیدی هەموو ئەو سەركردانەی دی كە لەگەڵ خەباتی سیاس���ی ئەودا هاوشانی بوون، یان دوات���ر هاتوون، خۆیان خۆش���نوود بوون بەڕابەرایەت���ی ئەو و كەس���ێكیان ل���ەدەرەوەی ب���ەدوای ئ���ەوەوە كاریزمای���ی س���ێبەری كاریزماییبوونی خۆیاندا نەگەڕاون لەئاییندەدا. ئێس���تاش ناكرێت ب���ەو خێرایی���ە خۆیان وەكو كاریزم���او رابەرێك نماییش بك���ەن، كە خودی خۆیان لەنێو ناخی خۆیاندا چەندین ساڵ كپیان كردووە. هەموومان دەزانین تاكە كەس���ێك كە ل���ەدەرەوەی تاڵەبانی ج���ۆرە كاریزمایەكی دی نمایی���ش كردبێت، چ لەو س���اتانەی هاوش���انی خەباتی بووەو تا ئەو كاتەشی لێی جیابۆتەوە، ئەوە كاك نەوش���یروان مس���تەفا بوو، كە وەك دەیبینن بزوتنەوەو حیزب و جەماوەری خۆی دروس���تكردووە. بۆیە پێم وایە كە دەركەوتنی ڕۆژهەاڵتی���دا لەحیزبێك���ی كاریزمای���ەك هەروا ئاس���ان نیی���ەو ب���ەڕۆژو دوو ڕۆژ پێك نای���ەت. خۆی هەم���وو حیزبێكی دنی���ا، لەواڵتە بەكەسایەتیەكی پێویس���تی دیموكراتیەكانیشدا كاریزمی و رابەرێك هەیە كە س���ەرجەم حیزب بەدوای پەیامەكانیدا بڕۆن، بەاڵم دەش���ێت ئەم پڕۆسیە بۆ حیزبێكی سیاسی ئەوروپی ئاسان بێت، رابەرێك دەڕوات، ڕابەرێكی دی ئەگەرچی پێش���تر لەسێبەریش���دا بووبێ���ت، بەماوەیەك���ی ك���ەم دەتوانێت بۆ قۆناغێ���ك ببێتە هەڵگری ئەم ئ���اكار و س���یما كاریزمیانەی راب���ەری حیزب، چونكە لەپێش هەموو ش���تێكدا دەبێت بگوترێت كە حیزبی سیاس���ی بریتیی���ە لەپەیمانی ئازادو

زۆر، بەتایبەتی لەبەش���ێك لەس���ەركردایەتی و كادران و ئەندامانی یەكێتی و پارتیش، كە ئەمە پرس���یارو گومانی س���ەبارەت بەناوەڕۆكەكەی دروس���ت ك���ردووە. جگ���ە ل���ەوەی ئەگەرچ���ی خواس���تێكی س���تراتیژیش رێككەوتننام���ەی ناچاری بووبێت بۆ دەربازبوون لەمێژوویەكی پڕناكۆكی و ش���ەڕانگێزی نێوان ئەو دوو هێزە س���ەرەكییەی كوردس���تان و ئەزمونی هەرێمی كوردس���تانی خس���تبێتە قۆناغێك���ی هێمنترەوە، ب���ۆ ئاوەدانكردنەوەش���ی و س���ەقامگیری كوردستان مەیسەر كردبێت، بەاڵم لەهەمانكاتدا خامۆش���كردنەوەی ب���ۆ ب���ووە هۆكارێكی���ش ناكۆكیی���ەكان ن���ەك كۆتای���ی پێهێنانی���ان، بۆتە هۆكاری مانەوەی سیس���تەمی دوو دەسەاڵتی و دوو ئیدارەی���ی و دوو دەڤەری لەژێر فۆرمی رووكەش���ی حكومەتی هەرێمدا. دەشێت ئەمانە زیات���ر دوودڵ���ی و نامتمانەی���ی الی ئەندامانی دروس���تكردبێت. جەماوەری���ش ه���ەردووالو بەتایبەتیش لەكاتێكدا رێككەوتننامەی ستراتیژی هاوپەیمان���ی لەنێ���وان هەردوو س���ەركردایەتی ئ���ەم ب���ەاڵم پێكهێنابێ���ت، دووحیزبەك���ەدا دۆس���تایەتی و هاوپەیمانێتیە ش���ۆڕ نەبۆوە بۆ ناو جەم���اوەرو بنكەی هەردوو حیزب، خودی س���ەركردایەتی ئ���ەم دوو حیبزب���ەش هاوبەش بوون ل���ەوەی بنكەی جەماوەری هەردووالیان هەروەك���و دوژمن و ركاب���ەر بەرامبەر یەكدی رابگ���رن، لەكاتێك���دا خۆی���ان وەكو دۆس���ت و ب���را نماییش دەكرد، بەاڵم ئەم دۆس���تایەتیەیان نەبەخش���یە ئەندامانی خوارەوە تا ئەو ئاستەی

18 ژماره 216 2014/1/25

سياسەت

بەرگ���ری لەڕێككەوتننامەی س���تراتیژی بكەن. س���تراتیژی رێككەوتننام���ەی دواجاری���ش لەكاتێكدا زۆنی س���ەوزی كردە پانتایی هەموو رەخن���ەو ناڕەزاییەكان لەدەس���ەاڵت كە یەكێتی باجەكەی دا، كەچی زۆنی زەردی بەپارێزراوی مەحروم كردن لەڕەخنە و ناڕەزایی هێشتەوە. ئێس���تاش پێم وا نییە كە جگ���ە لەهەندێك خاڵی هاوبەشی س���تراتیژی كە رووبەڕووی هەموو گەلی كوردس���تان دەبێتەوەو پێویس���تە هەموو هێزو پێكهاتەكانی تێیدا یەك هەڵوێس���ت و یەك س���تراتیژی رووبەڕووبوونەوەی���ان هەبێت، كە بەداخ���ەوە وانییەو تا دێت لەم ئاس���تەدا كورد جیاوازییەكانی خۆی بۆ دەرەوە ئاشكرا دەكات، ئیدی پێم وانیە لەم هەلومەرجە نوێیەدا و لەنێو هاوكێش���ە سیاس���یەكانی ئێس���تادا، ڕێككەوتنی س���تراتیژی پێویس���تی مانەوەی مابێت، چونكە لەس���ەر زەمین���ی واقیعیش هەس���ت دەكەین كە ت���ا دێ���ت بەندەكان���ی كاڵ دەبێت���ەوەو ت���ا دێت

هەڵوەشانەوەی خۆی رائەگەیەنێت. ب���ا دەرب���ارەی پێكهێنان���ی حكومەت چەند پرس���یارێك بكەم. لەڕووی سیاس���ییەوە، حكومەت���ی بنكەف���راوان، تا چەن���د حكومەتێكی و ئی���داری ل���ەڕووی دەبێ���ت، س���ەركەوتوو

خزمەتگوزارییەوە بەتایبەت؟هەرێم���ی لەئەزمون���ی ف���ەرەج: ب���ەرزان رێ���گای لەس���ەر هێش���تا ك���ە كوردس���تاندا، پێكهێنان���ی حكومەت���ی نیش���تمانیدایەو هێش���تا هەم���وو دام���ەزراوە دەس���ەاڵتی و ئی���داری و نەب���وون بەنیش���تمانی خزمەتگوزاریی���ەكان، و هێش���تا پێكهاتەكان���ی كۆمەڵگ���ە بەف���ۆرم و بەش���ێك بوونەت���ە خواس���تەكانی خۆیان���ەوە، ل���ەو ئەزم���ون و دەس���ەاڵتەو حی���زب خ���ۆی پێكهاتەیەكی دەوڵەتی و دەسەاڵتیەو بەتەواوی نەبۆت���ە ئامرازێك���ی سیاس���ی لەنێ���و گەم���ەی دیموكراس���یدا لەسەر دەسەاڵت، كە تێیدا ڕۆلی بەش���داریكردن و پیادەكردنی كاتی دەس���ەاڵتی هەتاهەتای���ی كۆنتڕۆڵكردن���ی ن���ەك هەبێ���ت دەس���ەاڵت و كردنی بە بەشێك لەخۆی، ئەمانە هەمووی ئەو پێداویس���تیە پشتڕاست دەكەنەوە ك���ە لەم ئەزمونەدا، حكومەتی بنكەفراوان وەكو پەیمانێكی كۆمەاڵیەتی نێو كۆمەڵگەیەكی تێكەڵ و ئاڵ���ۆز، هەنگاوێك���ی پێویس���ت و س���ەرەكییە دروس���تكردنی و بەنیش���تمانیبوون ب���ەرەو حكومەت���ی بۆی���ە نیش���تمانی، هۆش���یاری بنكەفراوان بۆ راگرتنی س���ەقامگیری كۆمەڵگەو بەش���داریكردنی گش���ت لەپڕۆس���ەی پێكهێنانی نیش���تماندا گرن���گ و پێویس���تە. من پێش���تریش كوردس���تان ئەزمون���ەی ئ���ەم ك���ە وتووم���ە پێویس���تی بەوە هەیە هەموو هێزە سیاس���ی و و مەدەن���ی كۆمەڵگ���ەی و كۆمەاڵیەتییەكان���ی رۆشنبیرانی و هتد. پێكەوە لەبنیاتنانیدا بەشدار

ب���ن، هەڵەیەكی گەورەیە كە ئەو ئەزمونە تەنها ب���ۆ یەك هێ���ز ی���ان دوو هێ���ز جێبهێلرێت، كە نابنە بەرجەستەكەری شوناسی گشتی كوردو نیش���تمانەكەی. ئەزمونی حوكمڕانی پێشووش دەریخست، كە ئۆپۆزیسیۆنبوون لەم كۆمەڵگە ئاڵ���ۆزە دەس���ەاڵتیەدا ئاس���ان نیی���ەو ناتوانێت تەنه���ا لەیەك دەزگاو مینبەرێكی دیموكراس���ی ش���ێوازی ئاراس���تەو پەرلەمان���ەوە وەك���و دەس���ەاڵت بگۆڕێت، بۆیە باشترە ئەم ئەزمونە تاقیبكرێت���ەوە. كاری���ش پێك���ەوە بەش���ێوازی لێ���رەوە حكومەت���ی بنكەفراوان چەن���دە دەبێتە ه���ۆكاری هێمنكردن���ەوەی ناكۆك���ی و پێكەوە نەگونجانەكان، لەهەمان كاتیشدا دەبێتە پانتایی كێبڕكێ���ی هێزە سیاس���ییەكان لەگ���ەڵ یەكدیدا لەپێشخس���تنی ئەو ئەزمونەو نزیكخس���تنەوەی ل���ە بەنیش���تمانیبوون و هەروەه���ا لەب���وون بە بەش���ێكیش ل���ە گ���ەل، لەڕێگ���ەی بەكارهێنانی بەشێك لەدەس���ەاڵتەوە لەڕێگای وەزارەتەكان و دەزگاكانی دیەوە لەالیەن هەریەكەیانەوە بۆ خزمەتكردنی خەڵكی. لێرەوە جەماوەر دەتوانێت و دەزگاكان و وەزارەت كاری لەڕێگ���ەی چۆنێتی پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكانەوە

حیزبەكان هەڵبسەنگێنێت. ئایا دەتوانرێت بەبێ یەكێتی حكومەت

پێكبهێنرێت؟ب���ەرزان ف���ەرەج: جگە ل���ەوەی ك���ە هەموو الیەنەكان ئێس���تا هاوڕان لەس���ەر ئ���ەوەی كە حكومەتێك���ی بنكەف���راوان ك���ە هەم���وو هێ���زە سیاسییەكان تێیدا بەشدار بن پێكبهێنرێت، لەو بڕوایەدام ئاس���ان نییە بەب���ێ یەكێتی حكومەت پێ���ك بهێنرێ���ت، تا یەكێت���ی خواس���تی ئەوەی هەبێت بەش���داری حكومەت ب���كات، ناتوانرێت سیاس���ییەكەوە، پڕۆس���ە دەرەوەی بخرێت���ە ئ���ەم ئەگ���ەرە هەرچەن���دە زۆر دوورە، ب���ەاڵم نییەتێك���ی لەو جۆرە جگە لەوەی نەك قەیرانی سیاس���ی ئەخوڵقێنێ���ت، بەڵك���و دەبێتە هۆكاری

ت���ەواو ئاڵۆزبوونی بارودۆخی كوردس���تان و گەڕانەوە بۆ بازنەكانی توندوتیژی و پێكدادان، ه���ەر خودی ئەگەرەك���ە الوازو ئاڵۆزە، ناكرێت بەئاس���انی هێزێك���ی وەك���و یەكێت���ی بخرێت���ە دەرەوەی جومگەكەنای دەس���ەاڵتەوە لەكاتێكدا جومگەكانی دەسەاڵت خۆی بەشێكن لەیەكێتی، یان وەك ئەوەی پێش���تر وتوومە یەكێتی خۆی دەوڵەتێك���ە بەهەم���وو پێكهاتەكان���ی مان���ەوەو بەرگریك���ردن لەخۆی لەناو دەوڵەتدا. هیوادارم لەداهات���وودا نەك یەكێتی، بەڵكو هەموو حیزبە سیاس���ییەكانی كوردس���تان تەنها ببنە ئامرازی ملمالنێ لەگەمەی دیموكراسیدا بۆ دەسەاڵت و نەبنە جەوهەری خودی دەس���ەاڵت، بۆ ئەوەی ئەگ���ەر حیزبێ���ك لەهەڵبژاردندا شكس���تی هێنا ئی���دی بەهێمن���ی لەن���او پڕۆس���ەكەدا بەپێگەی خۆیەوە بمێنێتەوەو كاریگەری بۆ سەر تێكدانی

بنەماكانی سیستەم نەبێت. وەك ئەوەی باس كراوە، یەكێتی جگە لە پۆس���تی جێگری س���ەرۆكی حكومەت داوای س���ەرۆكی پەرلەم���ان و چەند وەزارەتێكیش���ی ك���ردووە، ئایا ئەم داوایانە بەقەدەر قورس���ایی

یەكێتین؟بەرزان فەرەج: ئەو لیژنەیەی ڕاس���پێردراوە بۆ دانوسان، داواكاریەكانی یەكێتی لەحكومەتی داهات���وودا بەپێ���ی بارودۆخ���ی گفتوگ���ۆكان و هەوڵ���ی هەروەه���ا و دی الیەنەكان���ی داوای هەرچی زووتری پێكهێنانی كابینەكەشە دیاری ئ���ەكات، ئی���دی ئ���ەوەش رەوتی دانوس���انەكان دی���اری دەكات و پێ���م وای���ە لەوەش���دا یەكێتی

نەرمی نواندووە. ل���ەو داواكارییان���ەدا، تا چەند پش���ت بەڕێككەوتننام���ەی س���تراتیژی بەس���تراوە، ت���ا چەن���د پەیوەندی ب���ەوەوە هەیە ك���ە یەكێتی و پارتی لەزۆر شتدا بەسەریەوەكەوە هەیانە، بۆ نموونە دەوترێت یەكێتی ویالیەتی سەرۆكایەتی هەرێمی بۆ بارزانی درێژ كردەوەو باجەكەشی دا، ئێستاش دەبێت پارتی ئەوەی لەبەرچاو بێت و ئ���ەوەی یەكێت���ی لەحكومەت���دا داوای دەكات

پێیبدات؟ب���ەرزان ف���ەرەج: دەبێ���ت ئ���ەوە بگوترێ���ت لەبەرئەوەی رێككەوتنی س���تراتیژی دووالیەنە بووە، بۆیە داواكاریەكانیش لەو چوارچێوەیەدا پەیوەن���دی بەخ���ودی ئەو دووالیەن���ەوە هەیە، لەڕاس���تیدا لەمەش���دا هەڵوێس���ت و تێڕوانین���ی س���ەركردایەتی لەنێ���وان ئەبیس���تین جی���اواز هەردووالدا، بەش���ێك لەس���ەركردایەتی پارتی هێش���تا خوازیاری ئەوەن لەس���ەر بنەمای ئەو رێككەوتن���ەوە مامەڵ���ە لەگ���ەڵ یەكێت���ی بكەن، هەندێكیش���یان پێیان وایە كە بەپێی دەنگەكانی لەهەڵبژاردندا مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، لەیەكتێشدا بەهەمان ش���ێوە. بەهەر حاڵ هەرچەندە پارتی

ئەگەر یەكێتی خواستی ئەوەی هەبێت خۆی بخاتە سەر ڕێگای هەڵسانەوە، ئەبێت ئیرادەی سازدانی

كۆنگرەیەكی هەبێت بە هەموو مەترسی و

ناكۆكیەكانیەوە

ژماره 216 2014/1/25 19

سياسەت

كاتی بانگەشەی هەڵبژاردنی 21ی ئەیلول لە هەولێر ........................................... فۆتۆ: زریان قادر

براوەی یەكەم���ی هەڵبژاردنەكانە، بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا بەبێ هاوپەیمانێك ناتوانێت بەئارامی و سەقامگیری بەردەوامی بەم ئەزموونە نوێیەی حكومەت���ی هەرێ���م و كابینەی داهات���وو بدات، كە بۆ یەكەمجارە ئۆپۆزیس���یۆن بەتەنیشتیەوە بەشداری دەسەاڵت بكات. بۆیە پارتی پێویستی بەهاوپەیمانێ���ك هەی���ە ب���ۆ خۆئامادەكردن بۆ رووبەڕووبوون���ەوەی هەر ئەگ���ەرو قەیرانێكی چاوەڕواننەك���راو لەئاییندەی ئ���ەو ئەزموونەدا، ئایا جگ���ە لەیەكێتی، پارت���ی هاوپەیمانێكی دی

دۆزیوەتەوە؟ ئەمە پرسیارەكەیە.بەش���داری دەڕوانیت���ە چ���ۆن ئۆپۆزس���یۆن و بەتایب���ەت بزوتن���ەوەی گۆڕان لەحكومەت���دا، پێتوای���ە گ���ۆڕان دەتوانێ���ت ئەو بانگەش���انەی بەردەوام دەیوتنەوە لەحكومەتدا

بیانكاتە پراكتیك؟ب���ەرزان ف���ەرەج: ئەم���ە س���تراتیژێكی نوێی ئۆپۆزیسیۆن و بەتایبەتی گۆڕانە، بۆ بەكارهێانی لەئەزمون���ی لەسیاس���ەتدا ن���وێ میتۆدێك���ی كوردس���تاندا. پێم وای���ە وەك پێش���تر ئاماژەم گەم���ە سیاس���ییەكانی لەڕێس���ای پێك���ردووە، سەر دەس���ەاڵت لەكوردس���تان تێگەییشتوون، ك���ە مانەوەی���ان ل���ەدەرەوەی گەمەك���ە، تەنه���ا گۆشەگیربوونیان پێ دەبەخشێت، لەكاتێكدا ئەو س���ەدان هەزار كەس���ەی دەنگی پێداون داوای دەكات. ل���ێ بەڵێنەكانی���ان بەرجەس���تەكردنی گۆڕان پێشتر ئەزمونی ئۆپۆزیسیۆنبوونی تاقی ك���ردەوە بەهەم���وو ش���ێوەكانیەوە، بەڕەخنەو ناڕەزای���ی لەمیدیاكان���دا، بەدەنگ���ی ناڕەزای���ی دواج���ار لەپەرلەمان���دا، بەرهەڵس���تكاری و بەڕێكخس���تن و رابەریكردن���ی ناڕەزایی خەڵك لەخۆپیش���اندان و شۆرش���دا، ئەمان���ە بنەم���ای دەس���ەاڵتیان الوازكردووە. بەاڵم نەیانخستۆتە س���ەر لێ���واری داڕمان. بۆیە پێ���م وایە دواجار هەوڵ دەدات لەبوون بە بەشێك لەدەسەاڵتەوەو ل���ەو ڕێگەی���ەوە پەیامەكانی بەش���ێوەیەكی دی بخاتە پراكتیكەوەو لەو ڕێگەیەش���ەوە بەش���ێك لەبەڵێنەكانی كە بەجەم���اوەری دابوو جێبەجێ ب���كات. ب���ا چاوەڕوان���ی دەرئەنجامەكان���ی ئەو

ئەزمونە بكەین.

كێشەكان كەڵەكەبووی چەندین ساڵ ئەزمونی

سیاسی یەكێتین لە ناو خودی خۆیی و

دەرەوەشیدا

ژماره 216 2014/1/25 19

20 ژماره 216 2014/1/25

سياسەت

فەیسەڵ خەلیل

یەكێـــك لـــەو ســـەركردانەی شـــیوعی، كـــە زوو یاداشـــتەكەی خۆی نووســـیوە، بەهادیـــن نوورییـــە، بـــەاڵم بـــەر لـــەوەی باســـی چەنـــد بەشـــێكی بیرەوەرییەكانی

بەهادیـــن نووری بكەین، كە پەیوەندیدارە بەبارزانـــی، دەبێـــت بەراوردێـــك لەنێوان گێڕانەوەی ئەو رووداوانە بكەین، كە هەر یەكە لەبەهادین نووری و كەریم ئەحمەد دەیگێڕنەوە، ئەویش ســـەفەرەكەی شـــێخ ئەحمـــەد بارزانییە بۆ بەغدا بەمەبەســـتی چارەســـەركردنی كێشـــەی نێـــوان مـــەال مستەفا بارزانی و حزبی شیوعی عێراقی،

كە لەســـەروبەندی یاخیبوونەكەی شـــێخ رەشیدی لۆالن سەری هەڵداوە، هۆكاری ســـەرەكیش ئـــەوە بـــوو كـــە چەكدارانی مقاوەمەی شەعبی كە فاخیر مێرگەسۆری سەرپەرشـــتی كردووە، چونەتە ناوچەی ســـیدەكان و ئەمـــە نیگەرانی بـــۆ بارزانی دروستكردووە، بۆیە دواتر شێخ ئەحمەدی بارزانی دەچێتە بەغدا بۆ ئەوەی كێشەكە

مەال مستەفا بارزانی لە یاداشتی شیوعییەكاندا

بەشی سێیەم

گێڕانەوەی رووداوەكان لە نێوان بەهادین نوری و كەریم ئەحمەددا یەكناگرێتەوە

سياسەت

ژماره 216 2014/1/25 21

سياسەت

چارەسەر بكات، وەك دەردەكەوێت شێخ ئەحمەد نەیویستوە كێشە لەنێوان بارزانی شـــیوعیش هەبێـــت، شـــیوعییەكاندا و پێشوازی لەو هەڵوێستەی شێخ كردووە. ئەمە لەبەشـــی رابردوودا كەریم ئەحمەد باســـی كـــرد، بـــەاڵم بەهادیـــن نـــووری

بەشێوەیەكی دیكە باسی دەكات.بەهادیـــن نووری باســـی رووداوەكەی ســـیدەكان نـــاكات، كە باســـی چوونەالی شـــێخ ئەحمەد دەكات، بەڵكـــو تەنها باس لـــەوە دەكات كـــە پارتـــی پروپاگەنـــدەی باڵوكردۆتـــەوە، شـــیوعیەكان دژی لەالدێیـــەكان شـــیوعییەكان و پارتییەكان بەشـــەڕ هاتـــوون و وەك بەڵگـــەش باس لەڕووداوێـــك دەكات، كە خۆی لەتەكیەی نزیـــك ســـلێمانی بینیویەتـــی، كاتێكیـــش گەڕاوەتە بەغـــدا لەگەڵ عەزیـــز محەمەد چۆتـــە الی مـــەال مســـتەفا بـــۆ ئـــەوەی كێشـــەی نێوان شـــیوعییەكان چارەســـەر بكات، بەهادین نووری بەر لەوەی باســـی شـــێخ ئەحمەد بكات، باسی سەردانەكەی خـــۆی دەكات بـــۆ الی مـــەال مســـتەفا و دەڵێ "مەكتەبی سیاســـی بڕیـــاری دا من و عەزیـــز محەمـــەد وەك موجامەلەیـــەك ســـەردانی بارزانی بكەین لەماڵەكەی، بۆ ئەوەی هـــەوڵ بدەیـــن دووری بخەینەوە لەبەشـــداریكردنی لەهەڵمەتی ناوزڕاندنی شـــیوعییەكان و قوڵكردنـــەوەی جیاوازی لەنێوان ریزی نیشتمانی كەرتبوو، ئەگەر عەزیـــز لێنـــەكات خیانەتـــم یادەوەریـــم شەریفیشـــمان لەگـــەڵ بـــوو، بەزمانێكـــی دۆســـتانە قســـەمان لەگەڵ بارزانی كردو تـــكای ئەوەمـــان لێكـــرد، كـــە دەســـەاڵتی خۆی بۆ رووبەڕووبوونەوەی لێكترازانی هێزە نیشـــتمانییەكان بەكاربهێنێت، بەاڵم ســـەرەڕای ئەوەی فەشەلمان هێنا بۆ ئەو ئامانجەی لەپێناوی چووبووین، ناچاریش بوویـــن گوێمان لەو جنێو و قســـانە بێت، كە بەشێوەیەكی گشـــتی بەشیوعییەكانی عێـــراق دەدرا و بەتایبەتیـــش بەهەندێـــك كەســـیان دەدرا، من ماڵەكەم جێهێشت و

لەو سەردانە پەشیمان بوومەوە".ئەوانیـــش بـــۆ ســـكااڵكردن چوونەتـــە الی شـــێخ ئەحمـــەدی بارزانـــی، بەهادین رووداوەكـــە بەوشـــێوەیە نـــووری دەگێڕێتەوە و دەڵێ "كاتێك شێخ ئەحمەد بارزانـــی گەیشـــتە بەغـــدا، ئێمـــە لەماڵـــی مەال مســـتەفای بـــرای ســـەردانمان كرد، شـــێخ لەنێو بارزانییەكان و مەال مســـتەفا

ســـەرۆكی دانپێـــدراوی عەشـــرەت بـــوو، بااڵیەكی مامناوەندی هەبوو، سادەییەكی جووتیارانـــەی هەبـــوو، پیاوێكـــی باش و كەمـــدوو بـــوو، هیـــچ تموحێكـــی ئەوەی نەبـــوو لەدەرەوەی عەشـــیرەتەكەی ببێتە سەرۆكێكی سیاســـی نەتەوەیی، كەسیش لەعەشـــیرەتەكەی رووبـــەڕووی نەبـــوو بێتەوە، بەخێرهاتنی شێخمان كردو لەالی ئەو سكااڵمان لەمەال مستەفای برای كرد بەهۆی ئـــەو بەشـــداربوونە چاالكەی كە لەهێرشی پروپاگەندەی دژ بەشیوعییەكان هەیانبـــوو، لەگـــەڵ شـــێخی بەســـااڵچوو لەسەرووی ژوورەكە دانیشتبووین، كاتێك مەال مســـتەفا هاتە ژوورەوە وەك رێزێك لەبەری هەڵســـایینەوە، جێگامان بۆ چوڵ كرد بۆ ئەوەی لەتەنیشـــت براگەورەكەی دابنشـــێت، بەاڵم ئەو دانەنیشـــت تا شـــێخ

فەرمانی نەداو گوتی: مستەفا دانیشە.وەك وەاڵمێـــك بـــۆ ئـــەو ســـكااڵیانەی لـــەدژی مەال مســـتەفا كردبوومان، شـــێخ ئەحمە بەزمانێكی الدێیانەی ســـادە گوتی: پیاوەكانمـــان چوونـــە رووســـیا كاتێـــك هیچیـــان نەبـــوو جگـــە لـــەو جلوبەرگەی بەریـــان، كاتێكیـــش گەڕانـــەوە جانتاكانی دەستیان شـــتومەكی گرانبەهای تێدابوو، سەعاتیشـــیان بەدەســـتەوە بـــوو، دەبێت منەتبـــاری رووســـیا و شـــیوعیەت بیـــن بەبـــەردەوام. ســـەرەڕای ئەمـــەش گوتی: پێگەیشـــت، ئازارمـــان ئێمـــە كاتێـــك پێگەیشـــت. ئازاریـــان شـــیوعیەكانیش قســـەكانی بەو رەخنانە كۆتایی پێهێنا كە ئاراستەی مەال مستەفای دەكرد، لەتوانای مەال مستەفاش نەبوو كە بەقسەكان رازی نەبێت و یان مشتومڕ لەگەڵ براگەورەكەی بـــكات. لەگـــەڵ ئەوەشـــدا هەڵســـوكەوتی مەال مســـتەفا دوای گەڕانەوەی شـــێخ بۆ

ناوچەكە هیچ نەگۆڕا".لێرەدا دەبێـــت چەند تێبینیـــەك بكەین، لەوانـــە ئەگـــەر ئـــەو ســـەردانەی شـــێخ ئەحمەد هەمان ســـەردان بێـــت كە كەریم ئەحمەد باسی كردووە، ئەوا دەردەكەوێت جیاوازی نێوان گێڕانەوەكان چییە، ئەمەش لەچەنـــد خاڵێـــك بـــاس دەكەیـــن، یەكەم: هۆكارەكـــە وەك پێشـــتر باســـكرا، بەالی كەریـــم ئەحمـــەدەوە چەكدارانی بەرگری میللـــی بـــووە. كەچـــی بـــەالی بەهادیـــن نووری كێشـــە بوو لەزۆربەی ناوچەكان كـــە خەڵـــك لەســـەر پارتـــی و شـــیوعی ملمالنێیـــان هەبـــوو. دووەم: كـــە كەریـــم

ئەحمەد باســـی دەكات وەفدەكە لەكەریم ئەحمـــەد و جەمال حەیـــدەری پێكهاتووە. دواتر ســـەالم عادل خۆی چۆتە الی شێخ ئەحمەد باســـی بەهادین نووری نەكراوە، كەچی بەهادین نووری باس لەوە ناكات، كێی لەگەڵ بووە. ســـێیەم: ئەوەی كەریم ئەحمەد باســـی كردووە لەدانیشـــتنەكەدا بـــەاڵم باســـكراوە، وردەكاری كێشـــەكە ئـــەوەی بەهادین نووری باســـی دەكات، گوایە شـــێخ ئەحمـــەد بە مەال مســـتەفای گوتـــوە كە ئـــەوان منەتباری رووســـیا و

شیوعیەتن.ئەگەر ســـەردانەكەی ئـــەوەی بەهادین نـــووری هەمـــان ســـەردان نەبێـــت كـــە كەریـــم ئەحمـــەد باســـی دەكات، دەبێـــت دانیشـــتیان زنجیرەیـــەك شـــیوعییەكان لەگەڵ پارتییـــەكان كردبێت، كە بەگوتەی خۆیـــان لەهیـــچ كامێكیان ســـەركەوتنیان بەدەســـت نەهێناوە، بەاڵم ئایا دەكرێت بۆ تەنها كێشـــەیەك جارێـــك كەریم ئەحمەد و جەمـــال حەیـــدەری و جارێكـــی دیكـــە ســـەالم عـــادل و هاوڕێیانـــی و جارێكـــی دیكەیـــش بەهادیـــن نـــوری و هاورێیانی ســـەردانی شـــێخ ئەحمەدیـــان كردبێـــت؟ ئەمە ســـەرەڕای دانیشـــتنی دیكە كە هەر خـــودی بەهادیـــن نووری باســـی دەكات، كـــردووە دانیشـــتنێكیان گوایـــە لەوانـــە لەگەڵ پارتـــی، لەالیـــەن پارتییەوە نوری شاوەیس و جەالل تاڵەبانی ئامادەبوونەو ســـەالم عادلیـــش لەكۆبوونەوەكـــە بووە، جەالل تاڵەبانی لەكۆبوونەوەكە هێرشـــی كردۆتـــە ســـەر شـــیوعییەكان و حزبـــی

ئەحمەد بانیخێالنی: بەهادین نووری مندااڵنە

هەڵسوكەوتی لەگەڵ بارزانی كرد

22 ژماره 216 2014/1/25

بەمشـــێوەیە باس لەدیدارەكـــەی بارزانی دەكات و دەڵێ "ئەو رۆژان بارزانی بەڕۆژ هاتوچـــۆی نەدەكردو زیاتـــر دیدارەكانی لەدوای رۆژئاوابوون بوو، ســـەرلەئێوارە بەهادیـــن نـــوری گوتـــی دیـــارە بارزانی دوادەكەوێت و بابچین ســـەردانی بازاڕی گەاڵلە بكەیـــن، منیش گوتم ئەبو ســـەالم جـــوان و شـــیاو نییە بارزانـــی بێتە ئێرەو نەمانبینـــێ، دەبێـــت چاوەڕوانـــی بكەیـــن، بـــەاڵم ئـــەو رازی نەبـــوو، هـــاوڕێ عادل سەلیمی لەگەڵ خۆی بردو چوونە گەاڵلە، منیـــش لەچاوەڕوانـــی بارزانـــی مامەوە، بەڕاســـتیش وەهـــا بوو چەنـــد خولەكێكی ئـــەوەی دوای هـــات، بارزانـــی نەبـــرد، پێشـــوازیم لێكـــردو چـــاك و خۆشـــیمان كرد، پرسیاری جەماعەتی لێكردم، منیش گوتم بەرەو گەاڵلە رۆیشـــتن وایان زانی تۆ تاخیـــر دەبی، بارزانـــی داوای لێكردم كـــە ســـەركەومە ســـەیارەكە بـــۆ ئەوەی بەدوایانـــدا بڕۆیـــن، بەرلـــەوەی بگەینـــە چایخانەكـــەی گەاڵلـــە بـــەوان گەیشـــتین، بارزانـــی لـــەالی چایخانەكـــە لەســـەیارە دابـــەزی و منیش دابەزیـــم و چاوەڕوانی گەیشـــتنی عـــادل و ئەبو ســـەالممان كرد كە گەیشـــتن ئەبو ســـەالم بەشـــێوەیەكی زێدەڕۆ دەســـلەمالنێی بارزانی بوو، وەك ئـــەوەی هاوڕێی كۆن بـــن، بینیم بارزانی قێزی لەم شێوازی سەالمكردنە دەبێتەوە، كە دانیشـــتین بەهادین نوری بەڕووســـی قسەی لەگەڵ بارزانی كرد، بەاڵم بارزانی نەبـــوو، بـــەدڵ هەڵسوكەوتەشـــی ئـــەم بەكوردی وەاڵمی دایەوە. دواتر فڕۆكەی بۆمبەكانیـــان كـــە دەركەوتـــن، لیوشـــن بەردەدایـــەوە، ئێمە ترســـاین لـــەوەی كە بارزانی توشـــی شـــتێكی نەخوازراو بێت و ئـــەو بـــۆ دیـــداری ئێمە هاتـــووە، بەاڵم ئەو بەشێوەیەكی ئاســـایی هەڵسوكەوتی دەكـــرد، چونكە بۆمبارانكردنی فرۆكەكان لەناوچەكە ببووە دیاردەیەكی باو، لەگەڵ ئەوەش رازیمان كرد بچینە شوێنێكی دیكە بۆ دیدارەكە، كاتی گواستمانەوە بەهادین نـــوری داوای لێكردیـــن كـــە ئـــەو لەگەڵ بارزانـــی بەتەنیـــا جێبهێڵیـــن بـــۆ هەندێك كاری تایبەتی، ئەو هەڵســـوكەوتەی زۆر مندااڵنە بوو، چونكە لەگەڵ پێگەی ئێمە و لەگەڵ پێگەی بارزانـــی نەدەگونجا، دوای كۆتایـــی دیدارەكـــەو رۆیشـــتنی بارزانی، لـــەو هەڵســـوكەوتەی بەهادین رەخنـــەم نـــوری گرت، كـــە لەگەڵ ئێمـــە و بارزانی

سياسەت

بەهادین نووری: جەالل تاڵەبانی شیوعی بە هاوشێوەی زایۆنیزم

وەسف كرد

شـــیوعی بەهاوشـــێوەی زایۆنیزم زانیوە، لەبەرامبەریشـــدا ســـەالم عادل لەتاڵەبانی تووڕەبـــووە، مشـــتەكۆڵەی بـــە مێزەكـــە كێشـــاوەو بەجـــەالل تاڵەبانـــی گوتـــووە "بەئەدەببە".ئایـــا هەمـــوو ئەو دانیشـــتنانە ئەنجـــام كورتـــدا لەماوەیەكـــی دەبێـــت

درابێت؟ هەندێـــك كـــەس گومـــان لەبەهادیـــن بـــۆ ئـــەوان بیانـــوی دەكـــەن، نـــووری گومانكردن لەبەهادین نووری ئەوەیە كە نێوانی لەگەڵ مەال مستەفادا باش نەبووە. ئەحمەد بانیخێالنی لەیاداشتەكانی خۆیدا باســـی لێـــوە دەكات، كـــە بەهادین نوری لەگـــەڵ بارزانی گوفتـــار و رەفتاری یەك نەبـــووە، بـــەرەوڕوو زۆر ســـەیر ماچی حزبیشـــدا لەڕاپۆرتەكانـــی كـــردووەو

هێرشی كردۆتە سەر.بەبـــڕوای ئەحمـــەد بانیخێالنی تەنانەت هۆكارێك لەهۆكارەكانـــی ناتەبایی نێوان حزبی شیوعی و بارزانی خودی بەهادین نـــووری بـــووە، ئـــەو دەڵـــێ "هۆكارێكی دیكـــەی ناكۆكـــی لەگـــەڵ بارزانی خودی بەهادین نوری بوو، )ئەبوســـەالم( كاتێك ئەبوسەالم هات وەك سكرتێری هەرێمی حزبی شیوعی، وا سەیری بارزانی دەكرد كە یەكێـــك لەناســـیاوە دێرینەكانی گوایە لەسلێمانی شـــەترەنجی لەگەڵ كردووەو چەندین جار لەمۆســـكۆ بینیویەتی، منیش پێم دەگوت ئەبو ســـەالم ئـــەو بارزانیەی ئێســـتا ئـــەو بارزانییەی دوێنـــێ نییە، ئەو ئێســـتا رێبەری كوردســـتانەو ســـەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستانە، نابێت وەها ســـەیری بكەیت و بەو عەقلیەتە مامەڵەی لەگـــەڵ بكەیت، بـــەاڵم وەك نەریتی خۆی هیچ تێبینیەك وەرناگرێت و پێشنیار قبوڵ

ناكات و لەسەر بەزمی خۆی مایەوە".ئەحمـــەد بانیخێالنی باس لەوە دەكات، كە بەهادین نوری مندااڵنە هەڵســـوكەوتی لەگەڵ بارزانی كردووە، لەگەڵ ئەوەشـــدا گوفتـــار و رەفتاری لەگـــەڵ بارزانی یەك نەبـــووە، بـــۆ ئەمـــە بانیخێاڵنـــی باســـی رووداوێـــك دەگێڕێتـــەوە، كـــە پەیوەندی بەبینینـــی بارزانییـــەوە هەبـــووە، ئـــەوان داوایـــان لەئیدریس بارزانـــی كردووە، كە دەیانەوێـــت لەگەاڵلە بارزانی ببینن، چەند شـــوێنێك بـــەدوای بارزانیـــدا دەگەڕێـــن نایدۆزنـــەوە، دواتر نامەیەكیان لەئیدریس بارزانییـــەوە بـــۆ دێـــت دەڵـــێ دەتوانـــن لەناوپـــردان بارزانی ببینن، جا بانیخێاڵنی

ئەنجامـــی دا، گوتـــم ئەو هەڵســـوكەوتانە لەگەڵ ســـەرۆكێكی شـــیوعی ناگونجێت، سەرەڕای ئەوەش من و هاوڕێ عادلیش لەنوسینگەی هەرێمین، هیچ شتێك لەئێمە ناشـــاردرێتەوە، مـــن دوو ســـاڵ لەالیەن

سەركردایەتی شۆرش نوێنەر بووم".بەهادیـــن هەڵســـوكەوتە ئـــەم دوای نووری راپۆرتی خۆی دەنوسێ، ئەحمەد ماوەیـــەك "دوای دەڵـــێ بانیخێاڵنـــی كۆبوونەوەی نوســـینگەی هەرێم ئەنجام درا، بەهادین نـــوری راپۆرتێكی لەبارەی بارودۆخـــی شـــۆرش و ســـەركردایەتی شـــۆرش پێشـــكەش كـــرد، كـــە هەمـــوو هێرشـــكردنە سەر بارزانی و بنەماڵەكەی بوو و بەدەرەبەگ و دواكەوتوو وەســـفی كردبـــوون، ســـەرەڕای ئـــەوەی چەندین تۆمەت و وەسفی بەخودی بارزانی دابوو، من و هاوڕێ عادل رەخنەمان لەو راپۆرتە گرت و رەفزی ئەوەمان كرد، ئەو شـــتانە بەناوی حـــزب باڵوبكرێتـــەوە، ناچارمان كـــرد زۆر بڕگە البـــدات، لەكۆبوونەوەی هەرێمیش هەمـــوو هاوڕێیـــان رەخنەیان لەهەڵســـەنگاندنەكانی بەهادیـــن نـــووری

هەبوو".ئەحمەد بانیخێالنی باسی ئەوە ناكات، كە بۆچی دوای ئەو دەستلەمالنێیەی بەهادین نـــوری لەگەڵ بارزانی، بەهادین تووشـــی پەرچەكردار بووە، ئەو كە پێشتر بارزانی بەدۆســـتی دێریـــن زانیوە، بۆچـــی دواتر

ژماره 216 2014/1/25 23

سياسەت

د. شوكریە رەسول، مومتاز حەیدەری، عەزیز محەمەد، فەلەكەدین كاكەیی، لەوكاتەی عەزیز محەمەد باس لە بارزانی مستەفا دەكات لە كۆنگرەی نەوەت ساڵەی لەدایكبوونی بارزانیدا

فاخیر مێرگەسۆری مەالمستەفا بارزانی

لە هەوڵوێستی بەهادین نوری

ئاگادار دەكاتەوە

بەو شێوەیە راپۆرت لەبارەی بارزانیەوە دەنوســـێ، ئایا پەیوەندی بەو دانیشتنەوە هەبـــووە، كە گوایە كاری تایبەتی هەبووە لەگەڵ بارزانی و بارزانی گوێی پێنەداوە؟ ئەحمەد بانیخێاڵنی باســـی ئەوانە ناكات، تەنها باســـی ئـــەوە دەكات، كە هەرچەندە بەهادیـــن بیروڕاكانـــی لەڕاپۆرتەكـــەی پوچەڵ كراوەتەوە، كەچی بەهادین نوری لەسەر باڵوكردنەوەی بیروبۆچوونەكانی خـــۆی هـــەر بـــەردەوام بـــووە، ئەحمـــەد بانیخێاڵنـــی دەڵـــێ "بەهادیـــن نـــوری ئەو خـــۆی هەڵســـەنگاندانەی و بۆچـــوون لەنێـــو هاوڕێیانی حزب بـــاڵو دەكردەوە، كۆپییەكیشی بەفاخر مێرگەسۆری دابوو، كـــە فاخـــر ئـــەو ســـەركەوتنانەی دوای لەشـــەڕی هەندرێن بەدەســـتی هێنا بوو، ناوبانگـــی زیاترببـــوو، تووشـــی جۆرێك لەخۆبایی ببـــوو، بەتایبەتیش كە بارزانی زۆر بایەخی پێدەدا، بەمەبەســـتی ئەوەی بیخاتـــە ریـــزی پارتییـــەوە، دوای ئەوەی پەیوەنـــدی فاخیـــر بەبارزانی پتـــەو بوو،

هەڵســـەنگاندنەكەی ناوەڕۆكـــی فاخـــر بەهادین نوری بۆ بارزانی ئاشـــكرا كردو

بارزانیش لەبەهادین نووری توڕە بوو".لەوكاتـــەدا وەك دەردەكەوێت بارزانی دەكەوێتـــە بیانـــو لەحزبی شـــیوعی بۆیە داواییەكیـــان لـــێ دەكات و ئەگەریش ئەو داوایـــە جێبەجـــێ نەكـــەن، كـــە جێبەجێی ناكـــەن، ئەوا لەناوچەكـــە دەریان دەكات، ئەحمـــەد بانیخێالنـــی باس لـــەوە دەكات، كـــە ئیدریـــس بارزانـــی داوای كـــردووە بیبینێ، لەدانیشتنەكەشـــدا داوای كردووە كـــە حزبی شـــیوعی هەوڵ بـــدات لەبەغدا جەماعەتەكـــەی برایـــم ئەحمـــەد و جەالل تاڵەبانـــی لەناوببـــات، ئەحمەدیش وەاڵمی ئەوەبـــووە، كە ئـــەوان ئـــەو كارە ناكەن، ئەگەریـــش بارزانـــی بـــۆ ئـــەوە دەیەوێت بیبینێت، ئەوا ئەحمەد ئامادەنابێت بارزانی

بۆ ئەو مەبەستە ببینێت. ئەحمەد بانیخێاڵنی دەڵێ "سەركردایەتی حزبی شـــیوعی هاوڕێ كەریـــم ئەحەدی نـــاردە الی بارزانـــی، دوای تاوتوێكردنی

مەسەلەكە، دەركەوت كە بارزانی نایەوێت بەهادیـــن نـــوری لەناوچەكـــە بمێنێتەوە، بۆیـــەش حزب بانگێهشـــتی بەهادینی كرد بـــۆ بەغـــدا و هـــاوڕێ كەریـــم ئەحمەدی

ناردە شوێنی".

24 ژماره 216 2014/1/25

سياسەت

نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق

دامودەزگاكانـــی عێراقی، ئەو راپۆرتە كۆپیەكی لەڕۆژنامـــەی )المدی( بـــە )30( باڵوكراوەتەوە، بەناونیشانی "چیرۆكی دەوڵەتی عێراقی لەماوەی 2013 بەپێـــی راپۆرتێكـــی دیوانـــی چاودێریـــی دارایی"، كە لەمانگی نیسانەوە باس لەكارەكانی چاودێـــری دارایـــی كـــراوە، ئامادەكارانـــی ئەو راپۆرتە لەڕۆژنامەی )المـــدی( چەند تێبینیەكی گرنگیـــان لەســـەر راپۆرتەكـــە وەك پێشـــەكی نووســـیوە، دیارە ئەو راپۆرتە هێشـــتا لەسایتی

دیوانی چاودێری دارایی دانەنراوە.)المـــدی( رۆژنامەوانییەكـــەی تێبیینەكانـــی

یەكەمجـــار لەســـەر تایبەتمەنـــدی راپۆرتەكەیە كـــە ئەوەیـــان لەســـێ خـــاڵ روونكراوەتـــەوە، یەكەم نووســـراوە، ئەو راپۆرتە ئەو زانیاریانە ئاشـــكرا دەكات، كـــە ئاماژەیـــە بۆ ئـــەوەی كە رۆژانـــە كارەســـات لەفەرمانگەكانـــی حكومەت دەگوزەرێـــت. ئـــەو زانیاریانـــەش بەزمانێكـــی وردیی یاســـایی و پیشـــەیی نووسراوە. دووەم خاســـیەت ئەوەیە كـــە زانیارییـــەكان هی حزب و الیەنێـــك نییە لـــەدژی حزبێكی دیكـــە، بەڵكو هـــی دامەزراوەیەكـــە كە هەموو الیـــەك رێزی لێدەگرن. سێیەمیش ئەوەیە كە دیوانی چاودێری

راپۆرتێكـــی دارایـــی چاودێـــری دیوانـــی ســـەدان راپۆرتەكـــە بەپێـــی ئامادەكـــردووە، پێشێلكاری یاسایی لەدامودەزگاكانی حكومەتی عێراقـــی كراوە، كـــە زۆربەیـــان لەچوارچێوەی گەندەڵـــی و كەمتەرخەمـــی بووە، ئـــەو راپۆرتە دەیســـەلمێنێت كـــە لەنـــاو دەوڵەتـــی عێراقـــدا،

دەوڵەتی غیابی هەیە. چاودێـــری دارایی راپۆرتێكی ئامادەكردووە، و وەزارەت كاروچاالكییەكانـــی لەبـــارەی

فەیسەڵ خەلیل

لەناو دەوڵەتی عێراق غیابی دەوڵەت هەیەدیوانی چاودێری دارایی عێراقی:

ژماره 216 2014/1/25 25

سياسەت

و دەگات زانیارییـــەكان بەزۆربـــەی دارایـــی بۆیەش زۆرترین زانیاری بەدەست دەهێنێت و

لەڕاپۆرتەكەی خۆیدا ئاماژەی بۆ دەكات.هەروەها لەپێشەكیەكەی )المدی( هاتووە، كە ئەو راپۆرتە دەیسەلمێنێت كە پانتایی نادەوڵەت لەنـــاو هـــەر ئەنجومـــەن و دامەزاروەیـــەك و وەزارەتێكی حكومـــەت هەیە، كە زۆرجار جگە لەگەندەڵـــی و كاری مافیایـــی، كەمتەرخەمی و بێســـەروبەری و پەرتەوازەیـــش بەكارەكانـــی

حكومەت و وەزارەتەكانییەوە دیارە.راپۆرتەكـــە بـــاس لەزۆربـــەی وەزارەتەكان و گرێبەســـتەكان لەگەندەڵـــی بـــاس دەكات، كەمتەرخەمـــی و چەندین دیاردەی دیكە دەكات لەبوارەكانی كارگێڕی و دارایی و تەندروســـتی و خوێنـــدن و خوێندنـــی بـــااڵ و پیشەســـازی و ســـەربازی و پۆلیـــس و كارەبـــا و نـــەوت و بوارەكانی بازرگانی و كشـــتوكاڵ. هەندێك لەو زانیاریانە ئەوە دەسەلمێنن، كە "كارەسات"ێكی

گەروە لەناو حكومەتی عێراقیدا هەیە.ئێمـــە تەنها لـــەو راپۆرتەی )ســـڤیل(دا چەند نموونەیەك دەهێنینەوە. لەبواری سەربازیدا بە بەهـــای زیاتر لـــە دوو ملیۆن یۆرۆ گرێبەســـت بـــۆ كـــراوە، ئەڵمانـــی كۆمپانیایەكـــی لەگـــەڵ چاككردنـــەوەی هەلیكۆپتـــەر، كەچـــی رەچاوی مەرجـــە یاســـاییەكان لەگرێبەســـتەكە نەكراوە. تەنانـــە كەفالەتـــی دروســـتی جێبەجێكردنی كە دەبێـــت ئەو كۆمپانییایە بیـــدات و لە 10 كەمتر

نەبێت، ئەو نەكراوە.كۆمپانیایەكی دیكە كە ناوی كۆمپانیای گشتی حەمورابییـــە هەر لەســـەرەتای كاركردنیەوە لە 2003 ســـەرمایەی ئەو كۆمپانیایە دیارنەكراوە، چەندین كاریشـــی ئەنجام داوە، كە لەپســـپۆری كۆمپانیایەكـــە دوورە، چونكە كۆمپانیاكە كاری بەرهەمهێنانی دەمانچەیە، كەچی لەساڵی 2012 چەنـــد كەرەڤانیـــەك و چەنـــد كورســـیەكی بۆ

بەڕێوەبەرایەتی پەروەردە دروستكردووە.چەندین خاڵی دیكە باسكراوە، بەاڵم ئەوانەی لەســـەرەوە ئاماژەیـــان بـــۆ كـــرا، لەهەموویان زیاتر جێگای ســـەرنجە، هەر لەڕاپۆرتەكە باس لەدەســـتەی گشـــتی گومركەمـــان كـــراوە، تێیدا

تێبینیەكـــی گرنـــگ خراوەتـــە روو، نووســـراوە "تـــا ئێســـتا دەســـتەی گومرگی بەپێـــی بڕیاری لەالیـــەن كـــە دەكات، كار 2003/9/19 38ی دەســـەاڵتی كاتی ئیئتالفەوە دەرچووە، )ئێســـتا هەڵوەشـــاوەتەوە( كە بەپێی ئەو بڕیارە. رێژەی %5ی باج دەخرێتە سەر كەلوپەلی هاوردەكراو، ســـەرەڕای ئـــەوەی كـــە بەڵگەیەكـــی یاســـایی بـــۆ وەرگرتنی ئـــەو باجـــە نییە، پێویســـتە باج بەشـــێوەیەكی یاسایی بخرێتە ســـەر كەلوپەلی هاوردەكراو، ئەمەش دوای وەگرتنی رەزامەندی

الیەنە پێوەندیدارەكان".بـــاس ئابوورییەكانـــدا لەمەســـەلە هـــەر لەوەرگرتنـــی باج كـــراوە، كـــە خەڵكانێكی زۆر ئەوانـــەی باجیـــان دەكەوێتە ســـەر بـــاج نادەن و دیوانـــی چاودێـــری دارایـــی داوا لەالیەنـــی پەیوەندیدار دەكات، كە لێكۆڵینەوە لەوەرگرتنی

باج بكات.بەشێكی زۆری راپۆرتەكە باس لەماددەكانی پســـولەی خۆراك دەكات، هەندێك گرێبەســـت لە گـــەڵ كۆمپانیایەكی توركی كراوە بۆ ناردنی رۆنی زەیت، هەندێك گرێبەست بۆ هێنانی شەكر كـــراوە لەئیمـــارات، هەندێـــك بۆ هێنانـــی برنج، چەندین تێبینی گرنگ لەبارەی ئەو گرێبەستانە نووســـراوە، كـــە زۆربەیـــان دەریدەخـــات كـــە ســـەرپێچی یاســـایی لەگرێبەســـتەكانی كڕینـــی خـــۆراك و هێنانی جۆرەكانـــی خۆراك كراوەو تەنانـــەت بـــاس لەچۆنیەتـــی عەمباركردنی ئەو خۆراكانـــەش كـــراوە، كـــە بەپێـــی مەرجـــەكان نیـــن. لەوانـــە باس لەوە كراوە كـــە زیاتر لە 18 ملیۆن شـــەكر لەڕێگای ئوم قەسرەوە بەحاویە هاتووە، كەچی راپۆرتەكـــەی چاودێری دارایی ئەمە بەنایاســـایی دەزانێت، چونكە گرێبەستەكە دەستنیشـــانی كردووە كە نابێت گواســـتنەوەی شـــەكر بـــە حاویـــە بێـــت. ســـەرەڕای ئەمەش راپۆرتەكـــە ئامـــاژە بەخاڵێكـــی گرنـــگ دەكات، ئەویش نەبوونی ئامێری پێویستی بۆ پشكنینی كیمایـــی و بایۆلۆژی لەكاتـــی هێنانی ئەو ماددە خۆراكیانـــە، ئەركی پشـــكنینیش تەنها كەوتۆتە سەر ئەستۆی فەرمانبەرانی بازگەكان، ئەمەش

وادەكات ئەو شەكر و گەنم و برنجەی هاوردە دەكرێت پشكنینی تەواویان بۆ نەكرێت.

لەبەشـــێكی دیكەی راپۆرتەكە باس لەبواری تەندروســـتی دەكرێت، باس لـــەوە دەكرێت كە نەخۆشـــخانەكان لەشـــارەكانی عێراق چەندین كەلوپـــەل و لەشـــوێن هەیـــە، كەموكوڕییـــان دكتـــۆری و دەرمـــان پێداویســـتییەكانی و پســـپۆر و چەندین قـــاوش لەنەخۆشـــخانەكان مەرجـــی تەندروســـتیان تێـــدا نییە، ســـەرەڕای ئەمانـــەش هەندێك بـــواری چارەســـەری هەیە لەنەخۆشخانەكان نییە، یەكێك لەو خااڵنەی كە باسێكی سەیر دەگێڕێتەوە، ئەوەیە كە كۆمپانیای گشـــتی دەرمان هەڵســـاوە بەكڕینی ئۆتۆمبێلی فریاكەوتن بۆ نەخۆشـــخانەكان، لەكاتێكدا ئەمە كاری ئەو نییـــە، كاری ئەو دابینكردن و كڕینی دەرمانە، ســـەرەڕای ئەمەش ئـــەو كۆمپانیایەی كاری فرۆشـــتووە، ئۆتۆمبێالنـــەی ئـــەو كـــە

ئەوەیە كە ئۆتۆمبێل و كەلوپەلی ئاگركوژێنەوە دابیـــن دەكات و ئەمەشـــی لەســـایتەكەی خۆی

راگەیاندووە كاتێك تاریفی خۆی كردووە.چەندین مەســـەلەی دیكە هەیـــە، كە دەكرێت بەكورتی باســـی لێـــوە بكرێـــت، خاڵێكی گرنگ ئەوەیـــە لەهەندێـــك حاڵـــەت بەفیرۆدانـــی وزە لەعێـــراق دەگاتـــە %34 لەهەندێك شـــوێندا ئەو غازیـــش و كارەبـــا و نـــەوت بەهەردانـــەش دەگرێتـــەوە، لەباســـی زانكۆكانـــدا بـــاس لەوە دەكات، كـــە هەندێك زانكۆ بەڕێژەی %70 زیاتر لەتوانای خۆی قوتابـــی وەرگرتووە. وەزارەتی رۆشـــنبیری دەیان كەسی هەیە كە بڕوانامەیان تەزویـــر و كەچـــی مووچـــەش لەوەزارەتەكـــە وەردەگرن، كۆمپانییەكی ســـەر بەحكومەت كە بڕیـــار بوو 250 تـــەن بورغی دروســـت بكات، كەچـــی لەئەنجامـــدا چەند پارچەیەكـــی دیكەی

ئامێری دروست كردووە.

كۆمپانیایەك كاری دروستكردنی دەمانچەیە،

كەچی كەرەڤانە بۆ قوتابخانەكان دروست

دەكات

كۆمپانیایەكی دەرمان ئەمبۆالنسی لە

كۆمپانیایەك كڕیوە، كە ئۆتۆمبێلی ئاگركوژێنەوە

دەفرۆشێت

بە رێژەی %34 وزەی نەوت و كارەبا و گاز بە

فیڕۆ دەدرێت

26 ژماره 216 2014/1/25

سياسەت

لەپارێزگای نەینەوا و دەشـــتی نەینەوا و شاری فەلوجە لەئەنبار، پرۆژەیەكی شێلگریی ترسناكە كـــە پێدەچـــێ پاڵنەرەكانـــی ســـەرۆكوەزیران بۆ ئەمە سیاســـی و ســـتراتیژی بن. نـــوری مالیكی تاوەكـــو ئێســـتا ســـەبارەت بـــەم بڕیـــارەی هیچ لێدوانێكـــی رانەگەیاندوە، بەاڵم ئـــەم هەنگاوەی ناوبـــراو بەجارێك شـــەقامی كوردی و ســـوننی نیگەرانكـــردووە. هەتـــا دێتیـــش كاردانـــەوەكان بەرانبەربەم بڕیـــارەی مالیكی روولەزیادبوونن. مالیكـــی كـــە بەپاڵپشـــتی ژمارەیـــەك لەوەزیـــرە شیعە هاوپەیمانەكانی ئەم بڕیارەی دەركردووە، بەدیراســـەیەكی تایبەتـــەوە دەســـتی بـــەم كارە كـــردووە. ئەو دەڵـــێ كە ئەم بڕیارە دەســـتوری و یاســـاییەو حكومەتیش بۆ پیادەكردنی هەموو رێوشـــوێنێكی پێویســـت دەگرێتەبـــەر. ئـــەوەی تائێستا ئاماژەی پێدەكرێ بریتییە لەوەی كە ئەم بڕیارە سیاســـییەو گەلێك ئەجێندای شـــاراوەی لەپشـــتەوەیە. حاشـــا هەڵناگـــرێ كـــە بڕیـــاری دووســـەرەیە: تەحەدایەكـــی بەپارێزگاكـــردن، یەكیان بۆ هەرێمی كوردستانەو ئەوی دیكەشیان

بۆ هەرێمە سوننەنشینەكانی عێراقە. شـــارەزایان پێیانوایە، كە ئـــەو دوو قەزایەی كـــە بڕیاری بەپارێزگاكردنیـــان دراوە، بۆخۆیان هیـــچ مقاوەمەیەكـــی بەپارێزگابوونیان تێدا نییە. بەتایبـــەت دوو قـــەزای تەلەعفـــەر و خورماتوو تەنهـــا یـــەك تایبەتمەندی بەرچاویـــان هەیە، كە ئەویـــش بریتیـــە لـــەوەی رێژەیەكـــی بەرچاوی توركمانـــی تێـــدا دەژین. بۆیـــە لەنیگایی یەكەمدا ئـــەوە دەردەكەوێ كە ئەم بڕســـیارە تارادەیەك بۆ دڵخۆشـــكردنی توركمانە شیعە مەزەبەكان و هەندێك لەتوركمانە سوننەمەزەبەكان بێت. ئەمە لەكاتێكدایە كـــە هەردوو قەزاكەیـــش رێژەیەكی بەرچـــاو كوردیشـــی تێدایە، بەتایبـــەت لەمەیاندا خورماتـــوو سروشـــتێكی كورددســـتانی هەیەو تەلەعفەریش لەگەڵ ئەوەی توركمانی زۆری تێدا

دەژیت، بەاڵم شارێكە لەناو سنوری كوردستاندا هەڵكەتووە.

فەالح زێدان پەرلەمانتاری لیستی موتەحیدون ئەم بڕیـــارەی نوری مالیكی بەئەجێندای تایبەتی ناوبـــراو بۆ دابەشـــكردنی عێراق وەســـفدەكات. ئەو دەڵێت "ئـــەم هەنگاوەی مالیكی ئەجێندایەكی تایفی لەپشـــتەوەیەو پرۆژەیەكە بۆ دابەشكاری ناوچەكـــەو ئێمە بەهەمـــوو هێزێكمانـــەوە لەناو پەرلەمانـــی عێراق لـــەدژی دەوەســـتینەوە". ئەو پێـــی وایە مالیكی ئـــەم كارەی بـــۆ وەبەرهێنانی هەڵبژاردنـــە پەرلەمانییەكانـــەو بەتەمای ئەوەیە كـــە ختوكەی كەلەبـــەرە تایفییەكان بـــدات. ئەمە لەكاتێكدایە كە بیانوی سەرەكی سەرۆكوەزیران بەتایبـــەت رابـــردوودا لەمـــاوەی كـــە ئەوەیـــە شـــاری خورماتوو لەبـــەر تایبەتمەندی ئەتنی و مەزەبیەكـــەی بۆتـــە ئامانجـــی پلەیەكەمی داعش و لەچەپ و راســـتەوە تێیدەسرەوێنێت. ناوبراو بیانـــوی ســـەرەكی ئەوەیـــە كـــە بەهـــۆی ئـــەم بڕیارەوە سەالحیەتی زیاتر بەخەڵكی ئەو شارە بـــدات، بەتایبەت توركمانەكان، كە هێزی پۆلیس، ئاسایش و بەرگری تایبەت بەخۆیان پێكەوەبنێن

و بەمجۆرە باشتر خۆیان بپارێزن! شێخ حارس زاریش پێیوایە كە ئەم هەنگاوەی

مالیكی بەمەرامێكـــی تایفی دەكرێ و زۆرتریش بـــۆ ئەوەیـــە "هەتاوەكـــو زیاتر عێـــراق لەتوپەت بكات و شـــیعە بەگژ ســـوننەدا و سوننەش بەگژ شـــیعەدا بـــكات". زێدانیش لەگەڵ ئـــەو بۆچوونە هاوڕایەو پێی وایە ســـەرۆكوەزیران بەبنبەســـت گەیشـــتووەو تاقەشـــتێك كە ئومێدی پێبەستووە كە لیســـتەكەی لەشكســـتهێنان رزگاربكات، ئەم پـــرۆژەی بەپارێزگاكردنەیە. تائێســـتا تەداعیاتی راســـتەوخۆی ئەم بریارە دەرنەكەوتووە، بەاڵم شارەزایەكی ستراتیژی پێی وایە كە ئەم هەنگاوە زیانێكی سیاسی و ســـەربازی زۆر دەخاتەوەو دووكەڵەكەیشـــی زیاتـــر دەچێتە چـــاوی خەڵكی

هەرێمی كوردستانەوە. بەرۆكـــی بەپارێزگاكـــردن تەحەداكانـــی

هەولێر دەگرنئەگەر بێین و بەدیدێكی شیكاری ستراتیژییەوە ســـەرنجی ئەم بڕیارەی سەرۆكوەزیرانی عێراق بدەیـــن، ئەوە دەتوانین بـــەم ئەنجامە بگەین: ئەم بڕیارە بەدوو مەبەســـتی ستراتیژی وەرگیراوە، یەكـــەم، بڕیارەكـــە سیاســـییە بـــەو مانایەی كە سەرۆكوەزیران بۆ وەبەرهێنانی هەڵبژاردنەكان ئەمە دەكات، بۆ ئەوەی بەڕێژەیەكی زۆر دەنگی توركمانە شیعەكان بۆ لیستەكەی خۆی رابكێشێت.

هەروەها سیاسییە بەو مانایەی ناوبراو بەتەمای ئەوەیـــە كـــە لەڕێگەی ئـــەم بڕیـــارەوە لەناوچە شـــیعە بەســـوننە گەمارۆدراوەكانـــدا دوورگەی

پەراگەندەی شیعە دابمەزرێنێت. دووەم، بڕیارەكەی ســـەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ گەمارۆدرانی ستراتیژی هەرێمی كوردستانەو بەئەنقەســـت دەســـت بـــۆ ناوچەكانـــی بازنـــەی مـــاددەی 140 درێژدەكات. ئەمـــە لەكاتێكدایە كە ئەم ناوچانە كێشەیان لەسەرەو بۆ هیچ الیەنێك نییـــە كـــە بەتاقی تەنهـــا و بەشـــێوەی یەكالیەنە دەسكاریان بكات. لەڕووی ستراتیژییەوە ئەگەر بێت و خورماتوو بكرێتە پارێزگا و لەسەرەوەش دەشـــتی نەینـــەوا و شـــارۆچكەی تەلەعفەریش بكرێنە پارێزگا، ئـــەوە دوو پارێزگای توركمانی لەدایكدەبـــن و پارێزگایەكیـــش بەناوی دەشـــتی نەینەواوە ســـەرهەڵدەدات، كە دەكرێتە پەنایەكی سیاسی و ئەمنی بۆ شیعەكانی نەینەوا. بەمەیش نەتەقیـــوی تەڵەیەكـــی یەكەمـــدا لەهەنـــگاوی درێژخایەن بۆ هەرێمی كوردســـتان دادەنێتەوە، كـــە لەئاینـــدەدا دووچـــاری پرســـێكی سیاســـی بەناوی پرســـی توركمانی و شیعەی دەكاتەوەو دووریش نییە ئەمە پەل بۆ خانەقینیش نەكوتێت. لەهەنـــگاوی دووەمیشـــدا رووبـــەڕووی ناوچـــە

قســـەیەك هەیـــە دەڵێن"كاتێك مـــردو دەمرێ ئـــەوە دەیخەنـــە تابوتـــەوە، بـــەاڵم لەتابوتەكـــە خراپتـــر ئەو دواهـــەم بزمارەیە كـــە لێیدەدرێت". ئەمە تاڕادەیـــەك لەدۆخی عێراق دەچێت. عێراق لەالیەك رووبەڕووی جەنگێكی ئەهلی ترســـناك بۆتـــەوەو هەتا دێت تێیـــدا دەچەقێت. لەالیەكیش بەرەو هەڵبژاردنـــە پەرلەمانییەكانی دەچێت، كە تەنها ســـێ مانگێكی ماوەو بەبۆچوونی هەندێك شـــارەزا پێناچـــێ بەســـاغی لێـــی بێتـــە دەرەوە! هـــاوكات پەیوەندییەكانی نێوان حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستانیش هەڵبەز و دابەزی سەیر بەخۆیـــەوە دەبینێـــت و ناتوانرێ بەهیچ شـــتێك بشـــوبهێنرێت. جـــاری وایە رێكدەكـــەون، جاری وایە شەڕی میدیایی دەسپێدەكەن و جاری واش هەیە لەپڕ سەركردە عێراقییەكان بڕیارێكی سەیر دەدەن، كـــە كۆی نەزمی سیاســـییە لەقبووەكەی

واڵت دەلەرزێنێتەوە. یەكێـــك لەو رەفتـــارە سیاســـیانەی كە نوری مالیكـــی بەپەلـــە و بەپەرۆشـــەوە خەریكە دەینێ "بڕیـــاری بەپارێزگاكردنی چەنـــد قەزایەك"ە، كە خەریكـــە بۆخۆی دەبێـتە ســـەرەتای ئاژاوەیەكی ناوخۆیـــی. كاتی ئەم بڕیارە گەلێك ترســـناكە و شـــوێنی ئـــەم بڕیـــارەش بەهەمان شـــێوە وایەو لەناوچـــە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی هەرێـــم هەڵكەوتـــون. بۆیـــە راســـتەوخۆ ئـــەم بڕیارەی مالیكـــی پەیوەنـــدی بەپرســـە ســـتراتیژییەكانی هەرێمی كوردستانەوە هەیە. لەبەر ئەمە پێویستە هەرێمی كوردستان بەوردی تاوتوێی ئەم بابەتە بكات و تەدبیری پێویســـتی لەســـەر وەربگرێت، چونكـــە ئـــەم بڕیـــارەی ئەنجومەنـــی وەزیرانی عێراق راســـتەوخۆ تەحەدایە لەســـەر ئاسایشی

نەتەوەیی هەرێمی كوردستان. بەپارێزگاكردن، مینە تازەكەی عێراق

پرۆژەی بەپارێزگاكردنی قەزاكانی خورماتوو لەپارێـــزگای ســـەالحەدین و قـــەزای تەلەعفـــەر

دواهەمین بزماری عێراقپرۆژەی بەپارێزگاكردن و

هەڕەشەكان لەسەر هەرێمی كوردستان

بەشی سیاسەت

ژماره 216 2014/1/25 27

قەزای تەلعەفەر كە بڕیاری بە پارێزگاكردنی درا

سياسەت

دەژیت، بەاڵم شارێكە لەناو سنوری كوردستاندا هەڵكەتووە.

فەالح زێدان پەرلەمانتاری لیستی موتەحیدون ئەم بڕیـــارەی نوری مالیكی بەئەجێندای تایبەتی ناوبـــراو بۆ دابەشـــكردنی عێراق وەســـفدەكات. ئەو دەڵێت "ئـــەم هەنگاوەی مالیكی ئەجێندایەكی تایفی لەپشـــتەوەیەو پرۆژەیەكە بۆ دابەشكاری ناوچەكـــەو ئێمە بەهەمـــوو هێزێكمانـــەوە لەناو پەرلەمانـــی عێراق لـــەدژی دەوەســـتینەوە". ئەو پێـــی وایە مالیكی ئـــەم كارەی بـــۆ وەبەرهێنانی هەڵبژاردنـــە پەرلەمانییەكانـــەو بەتەمای ئەوەیە كـــە ختوكەی كەلەبـــەرە تایفییەكان بـــدات. ئەمە لەكاتێكدایە كە بیانوی سەرەكی سەرۆكوەزیران بەتایبـــەت رابـــردوودا لەمـــاوەی كـــە ئەوەیـــە شـــاری خورماتوو لەبـــەر تایبەتمەندی ئەتنی و مەزەبیەكـــەی بۆتـــە ئامانجـــی پلەیەكەمی داعش و لەچەپ و راســـتەوە تێیدەسرەوێنێت. ناوبراو بیانـــوی ســـەرەكی ئەوەیـــە كـــە بەهـــۆی ئـــەم بڕیارەوە سەالحیەتی زیاتر بەخەڵكی ئەو شارە بـــدات، بەتایبەت توركمانەكان، كە هێزی پۆلیس، ئاسایش و بەرگری تایبەت بەخۆیان پێكەوەبنێن

و بەمجۆرە باشتر خۆیان بپارێزن! شێخ حارس زاریش پێیوایە كە ئەم هەنگاوەی

مالیكی بەمەرامێكـــی تایفی دەكرێ و زۆرتریش بـــۆ ئەوەیـــە "هەتاوەكـــو زیاتر عێـــراق لەتوپەت بكات و شـــیعە بەگژ ســـوننەدا و سوننەش بەگژ شـــیعەدا بـــكات". زێدانیش لەگەڵ ئـــەو بۆچوونە هاوڕایەو پێی وایە ســـەرۆكوەزیران بەبنبەســـت گەیشـــتووەو تاقەشـــتێك كە ئومێدی پێبەستووە كە لیســـتەكەی لەشكســـتهێنان رزگاربكات، ئەم پـــرۆژەی بەپارێزگاكردنەیە. تائێســـتا تەداعیاتی راســـتەوخۆی ئەم بریارە دەرنەكەوتووە، بەاڵم شارەزایەكی ستراتیژی پێی وایە كە ئەم هەنگاوە زیانێكی سیاسی و ســـەربازی زۆر دەخاتەوەو دووكەڵەكەیشـــی زیاتـــر دەچێتە چـــاوی خەڵكی

هەرێمی كوردستانەوە. بەرۆكـــی بەپارێزگاكـــردن تەحەداكانـــی

هەولێر دەگرنئەگەر بێین و بەدیدێكی شیكاری ستراتیژییەوە ســـەرنجی ئەم بڕیارەی سەرۆكوەزیرانی عێراق بدەیـــن، ئەوە دەتوانین بـــەم ئەنجامە بگەین: ئەم بڕیارە بەدوو مەبەســـتی ستراتیژی وەرگیراوە، یەكـــەم، بڕیارەكـــە سیاســـییە بـــەو مانایەی كە سەرۆكوەزیران بۆ وەبەرهێنانی هەڵبژاردنەكان ئەمە دەكات، بۆ ئەوەی بەڕێژەیەكی زۆر دەنگی توركمانە شیعەكان بۆ لیستەكەی خۆی رابكێشێت.

هەروەها سیاسییە بەو مانایەی ناوبراو بەتەمای ئەوەیـــە كـــە لەڕێگەی ئـــەم بڕیـــارەوە لەناوچە شـــیعە بەســـوننە گەمارۆدراوەكانـــدا دوورگەی

پەراگەندەی شیعە دابمەزرێنێت. دووەم، بڕیارەكەی ســـەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ گەمارۆدرانی ستراتیژی هەرێمی كوردستانەو بەئەنقەســـت دەســـت بـــۆ ناوچەكانـــی بازنـــەی مـــاددەی 140 درێژدەكات. ئەمـــە لەكاتێكدایە كە ئەم ناوچانە كێشەیان لەسەرەو بۆ هیچ الیەنێك نییـــە كـــە بەتاقی تەنهـــا و بەشـــێوەی یەكالیەنە دەسكاریان بكات. لەڕووی ستراتیژییەوە ئەگەر بێت و خورماتوو بكرێتە پارێزگا و لەسەرەوەش دەشـــتی نەینـــەوا و شـــارۆچكەی تەلەعفەریش بكرێنە پارێزگا، ئـــەوە دوو پارێزگای توركمانی لەدایكدەبـــن و پارێزگایەكیـــش بەناوی دەشـــتی نەینەواوە ســـەرهەڵدەدات، كە دەكرێتە پەنایەكی سیاسی و ئەمنی بۆ شیعەكانی نەینەوا. بەمەیش نەتەقیـــوی تەڵەیەكـــی یەكەمـــدا لەهەنـــگاوی درێژخایەن بۆ هەرێمی كوردســـتان دادەنێتەوە، كـــە لەئاینـــدەدا دووچـــاری پرســـێكی سیاســـی بەناوی پرســـی توركمانی و شیعەی دەكاتەوەو دووریش نییە ئەمە پەل بۆ خانەقینیش نەكوتێت. لەهەنـــگاوی دووەمیشـــدا رووبـــەڕووی ناوچـــە

سوننەنشینەكان بەداوی ترسناك كەمدەكاتەوەو دووبەرەكی دەخاتە نێوان هەردوو گروپی تایفی شـــیعە و سوننە و هەر سێ گروپی ئەتنی كورد،

توركمان و عەرەب بەردەداتە یەكتری. ئـــەم هەنگاوەی مالیكـــی، دانانـــەوەی مینێكی چێنـــراوە، كە هەمـــووكات ئەگـــەری تەقینەوەی هەیـــەو درەنـــگ یـــان زوو ئاكامە ســـتراتیژی و ئەمنییەكانی دەردەكەون. جارێ ماوەتەوە ســـەر ئەوەی داخۆ لەناو ئەم خولەی پەرلەمانی عێراق ئەم بڕیارە یەكالییدەكرێتـــەوە، یاخود حەواڵەی خولی ئایندە دەكرێت. ئەگەر بێت و بویسترێ لەم خولەدا یەكالییكرێتەوە، ئەوە دەبێ بزانین داخۆ چەند لۆبیكاری بۆ كراوە. پێناچێ ئەم پرسە ئاوا بەئاســـانی لەناو ئەم خولـــەی پەرلەمانی عێراقدا یەكالییبكرێتـــەوە، چونكـــە هەمووالیەك دەزانن، كـــە ئەم بڕیـــارە بـــەم ئەنجومەنـــی نوێنەرانەوە

بەالداناخرێت. ئێســـتا كاتییەتـــی بپرســـین ئـــەم بڕیـــارە چ كاریگەرییەكـــی لەســـەر ئاسایشـــی نەتەوەیـــی هەرێمی كوردســـتان دەبێت؟ گومانـــی تێدا نییە كـــە ئـــەم بڕیـــارە راســـتەوخۆ كار لەمقەوەماتی ئەمنی و ســـتراتیژی هەرێمی كوردستان دەكات. هۆیەكەیشـــی دیارە، چونكە هەرێمی كوردستان ئەم ناوچانە بەبەشـــێك لەخـــاك و خەڵكی خۆی دەزانێـــت. دیـــارە خـــاك و خەڵكیـــش بەشـــێك لەتوخمەكانی پێكهێنـــەری دەوڵەتن. توخمەكانی پێكهێنـــەری ســـەروەری نەتەوەیـــی بریتیـــن لە: خاك، خەڵك و دەســـەاڵتی سیاســـی. ئێستا ئەم توخمانە لەهەرێمی كوردستان ناتەواون. چونكە خاك دووبەشە بەشێكی لەبەر دەستی بەغدایەو تەنها بەشـــێكی لەژێر فەرمانڕەوایی هەولێردایە. خەڵكیـــش دوو پارچەیە، چونكە بەشـــێكی لەژێر فەرمانڕەوایـــی بەغدایە و تەنها بەشـــێكی لەژێر فەرمانڕەوایی هەولێرە. بەهۆی ئەم دوانەیشیەوە ئەوە چەمكی سەروەری لەهەرێمی كوردستانیش رووبـــەڕووی حاڵەتـــی دووفاقێتـــی دەبێتـــەوەو راســـتەوخۆ بەغداد بەشێك لەســـەروەرییەكانی

هەرێمی كوردستان زەوتدەكات. هەرێمـــی بڕیـــارەوە ئـــەم بەهـــۆی دیـــارە كوردســـتان بەشـــێكی بەرچاو لەخاك، خەڵك و ســـەروەری خۆی لەدەســـدەدات. ئەمە هەر ئاوا ناوەســـتێتەوە، بەڵكو بەغـــداد مینێك بۆ هەرێمی كوردســـتان دەنێـتـــەوە، كـــە هەتا دەیان ســـاڵی دیكـــەو هەتـــا چەندیـــن نـــەوەی دیكە بەدەســـت هەرێمـــی واتـــە دەناڵێنێـــت. ئاكامەكانییـــەوە كوردســـتان بـــەرەو رووی پرســـی توركمان و پرســـی عـــەرەب دەبێتەوە، كـــە ئیدیعای خاك و ســـەروەری لەڕێگەی بەپارێزگاكردنەوە یاخەی دەگرن. لێرەدا لەوە دەگەین، كەوا مالیكی خەریكە دواهەمیـــن بزمار لەتابوتـــی عێراق دەدات، بەاڵم بەئەگەری زۆر ئـــەم بزمارە بەچاوی هەموواندا

دەچێت!

28 ژماره 216 2014/1/25

لەم رۆژانە چاوی جیهان لەســـەر وەكـــو ئێـــوە )2(ە، جنێـــڤ كۆنفڕانســـی یەكینەكانی پاراستنی گەل YPG پابەند دەبن

بەڕاسپاردەو بڕیارەكانی ئەو كۆنفڕانسە؟ســـیپان حەمۆ: كۆنفڕانسی جنێڤ 2 بووە رۆژەڤ دەربارەی شێواز و ناوەڕۆكەكەی. واتـــە ئایا جنێڤ 2 بۆ چارەســـەری قەیرانی ســـوریا ساز دەكرێت، یان بۆ جێبەجێكردنی پـــڕۆژەی هێزە گـــەورەكان، پێـــم وایە ئەوە هێشـــتا دیارنییە، بەاڵم جنێـــڤ 2 لەڕۆژەڤی ســـەرەكی خۆی الیدا، كاتێك قەبوڵی نەكرد شـــاندێكی ســـەربەخۆ بەنـــاوی كـــورد تێیدا بەشـــدار بـــێ. ئاراســـتەی جنێـــڤ 2 بەرەو نوێكردنـــەوەی رێككەوتنی لـــۆزان دەڕوات، پێموانیـــە بتوانێ ببێتە هەوێنی چارەســـەری

قەیرانی سوریا وەكو باسی دەكەن. و بەڕاســـپاردە دەبـــن پابەنـــد

بڕیارەكانی ئەو كۆنفڕانسە؟سیپان حەمۆ: بەڕاشـــكاوانە دەڵێم پابەند نابین بەجنێڤ 2 ئەگەر مافەكانی كورد لەخۆ نەگرێـــت. پێشـــم وایە جنێڤ 2 بـــەر لەوەی

دەست پێبكات كۆتایی پێهاتووە.رێكخـــراوە و پـــارت زۆربـــەی سیاسییەكان رەخنەتان لێدەگرن، لەبەرئەوەی گۆڕەپانی سیاسی و سەربازیتان لەڕۆژئاوا قۆرخ كردووە، رێگا نادەن پارت و رێكخراو و گرووپەكانی دیكە بە ئەركی نیشـــتمانی و

سیاسی خۆیان هەڵبستن؟

گشــــتی فەرمانــــدەی حەمــــۆ، ســــیپان YPG گــــەل پاراســــتنی یەكینەكانــــی لەڕۆژئاوای كوردســــتانە. ئــــەو هەرچەندە بەرپرســــی یەكەمی ئەو هێزە چەكداریەیە، رۆژئــــاوای ســــەربازی كاروبــــاری كــــە كوردســــتانی كۆنتڕۆڵ كردووە، یان وەكو نەیارانــــی پەیەدە دەڵێــــن قۆرخی كردووە، بــــەاڵم كــــەس نازانــــێ حەمۆ كێیــــە، چونكە تــــا ئەمڕۆ یــــەك وێنــــەی، یا یــــەك گرتەی ڤیدیۆیی لەڕاگەیاندنەكان باڵونەكراوەتەوە. هەرچەنــــدە زۆر كــــەس پێــــی وایە ســــیپان حەمــــۆ پێشــــتر فەرماندەیەكــــی گەریالیــــی پەكەكە بووە، بەاڵم هەموو ئەمانە دەكەونە خانــــەی لێكدانەوە و پێشــــبینیكردن. حەمۆ لــــەو دیــــدارە تایبەتیــــەی لەگــــەڵ )ســــڤیل( وەاڵمی ئەو پرســــیارە و چەندین پرسیاری

دیكە دەداتەوە.

سياسەت

كۆمەڵێك چەكداری YPG لە رۆژئاوای كوردستان

بەڕاشكاوانە دەڵێم پابەند نابین بە بڕیار و

راسپاردەكانی جنێڤ 2

سیپان حەمۆ فەرماندەی گشتی YPG بۆ سڤیل:

ژماره 216 2014/1/25 29

لەهەمـــوو رێـــز مـــن حەمـــۆ: ســـیپان رەخنەیەكـــی بونیادنەرانـــە دەگـــرم. بـــەاڵم هەندێك هەڵســـوكەوتی پارتـــە كوردییەكان لۆژیكی نین. ئێمە هیچ كاتێك دەستوەرنادەینە نـــاو كاروبـــاری سیاســـی، ئەوەی بـــۆ ئێمە لەدەســـتكەوتەكانی بەرگریكردنـــە گرنگـــە كـــورد لەڕۆژئاوا. وەكـــو YPGچەندین جار رامانگەیاندووە و دووپاتیشی دەكەینەوە، كە دەرگامان كراوەیە بۆ هەموو كوڕ و كچانی كـــورد و غەیرە كورد، بەاڵم هەندێك الیەنی كوردی ویستیان هێزی جیاوازی سەربازی دروســـت بكـــەن، كـــە ئێمـــە رەتیدەكەینەوە. پێمـــان وایە هێـــزی ســـەربازی وەكو پارتی و دیموكراتیـــەت بنەمـــای نییـــە، سیاســـی فرەحزبـــی لەزیادبوونـــی ژمـــارەی پارت و رێكخـــراوەكان دایـــە، بەاڵم پێویســـتە هێزی ســـەربازی یەكگرتوو بێ و لەژێر دەسەاڵتی

یەك سەركردایەتی دابێ. ئێـــوە بۆچوونێـــك هەیـــە، دەڵـــێ پەیوەندیتان لەگـــەڵ رژێم هەیەو لەخزمەتی ئەو شەڕ دەكەن. بۆچوونێكیش هەیە دەڵێت ئێـــوە الوازی رژێمـــی ســـوریا دەقۆزنـــەوە كـــە لەوپـــەڕی الوازی دایە. لەنـــاو ئەو دوو بۆچوونە شوێنی راستی YPGلەكوێ دایە؟

ســـیپان حەمـــۆ: ئێمـــە وەكـــو YPGهیـــچ و الیـــەن هیـــچ لەگـــەڵ پەیوەندیەكمـــان دەوڵەتێكی دیكە نییە، جگە لەدەستەی بااڵی كـــورد نەبێ. دەزانـــم بەتایبەتـــی راگەیاندن راســـتیەكانی زۆر شـــێواندووە، بەاڵم ئەوە ئەرز و ئەوە گـــەز كردەوەكانمان دیارن، تا

سەریش كەس ناتوانێ مێژوو بشێوێنێ. ســـیپان حەمۆ كێیە؟ بۆچی تاوەكو ئەمڕۆ بەناوی راستی خۆی دەرنەكەوتووە،

هیچ وێنەیەكی باڵونەكراوەتەوە؟ســـیپان حەمـــۆ: ســـیپان حەمـــۆ خەڵكـــی رۆژئاوای كوردســـتانە، ئەزموونی شـــەڕی ســـەربازی لەپارچەكانی دیكەی كوردستان ئـــاداری 12 كۆمەڵكـــوژی دوای هەیـــە. 2004 لەگـــەڵ هەندێـــك لەهەڤااڵنـــم بڕیاری گەڕانەوەی رۆژئاواو دروستكردنی شانەی بەرەنگاربوونـــەوەی بـــۆ دا، ســـەربازیمان

لەســـەر بەعســـی رژێمـــی هێرشـــەكانی كـــورد. لەبـــارەی ئـــەوەی بۆچـــی وێنەكانم باڵونەكراونەتـــەوە تاوەكـــو ئەمـــڕۆ؟ من تا ئەو ســـاتە بەنهێنی كاردەكـــەم، كاتێك زانیم ئیتر پێویست بەكاری سەربازی نەماوە ئەو كاتە ئاســـایی دەبێت و دەنگ و رەنگی خۆم

ئاشكرا دەكەم.كـــەس ســـیپان حەمـــۆ هەندێـــك وەكو قەرەیالنی رۆژئاوای كوردســـتان ناو

دەبەن؟ســـیپان حەمـــۆ: من رێـــز لەكەســـایەتییە گەورە كوردســـتانییەكان دەگـــرم. بێگومان و ســـەربازی ســـەركردەیەكی قەرەیـــالن سیاســـی مەزنـــە. شـــانازی پێـــوە دەكەم و ســـوود لەئەزموونەكانـــی وەردەگرم، بەاڵم حـــەزم لێنیە بەكەســـانی دیكـــە بچوێندرێم، دەخوازم تا كۆتایی كەســـێكی وەفاداربم بۆ

شەهیدان. بـــۆ كـــوردی ئەجنـــدای شـــاندی جنێـــڤ 2 چیە؟ ئایا بەر لەوەی بەرەو جنێڤ

بەڕێبكەون راوێژیان پێكردن؟ســـیپان حەمۆ: من بەرپرســـی كاروباری ســـەربازیم، هیچ زانیاریەكم لەسەر شاندی كـــوردی بۆ جنێـــڤ 2 نییەو ئـــاگام لەكاری

دیپلۆماسی نییە. بەاڵم دەبێت سەركردەی سەربازی ئاگایان لەكاروباری سیاســـی هەبێ، چونكە پیشەی ســـەركردەی سەربازی لەهەمانكات

پیشەیەكی سیاسیە؟ ســـیپان حەمـــۆ: مـــن زۆر بـــاش ئـــاگام لەبارودۆخی سیاسی هەیە، رەخنەی توندیش لەسیاسییەكانی كورد لەدەرەوە دەگرم، بەاڵم راســـت نابێ ئەگەر وەكو هێزێكی سەربازی خۆمان بســـەپێنین لەسەر ئیرادەی سیاسی. ئێمـــە دڵنیایـــن لەوەی كە كورد ســـێ ســـاڵە لەڕۆژئاوا هەموو جۆرە قوربانییەك دەدات، بـــەاڵم كـــورد سیاســـەتمەداری نییـــە تا ئەو قوربانیەی گەل بكاتە دەستكەوتێكی سیاسی

و دیپلۆماسی بۆ كێشەی نەتەوەكەی. چاودێرانـــی سیاســـی پێیـــان وایە هەڵەتان كرد كاتێك جەنگتان لەدژی گرووپە توندڕەوە ئیسالمیەكان راگەیاند. چونكە ئەو گرووپانە لـــەو كاتە بەدواوە كـــورد دەكەنە

ئامانجی هێرشەكانیان؟ســـیپان حەمـــۆ: ئێمـــە بـــەرەی جەنگمان لـــەدژی هیـــچ الیەنێـــك نەكردۆتـــەوە. تەنیا

بەرگریمان لەناوچە كوردییەكان كردووە. تێبینیتـــان لەســـەر ئۆپۆزســـیۆنی دەڵێـــن پێـــی ئـــەوەی بەتایبەتـــی ســـوری

ئۆپۆزســـیۆنی چەكدار هەیـــە، لەهەمان كات زۆری تێبینـــی ســـوریاش ئۆپۆزســـیۆنی لەســـەر ئێـــوە هەیە، كـــە ئەمەش لـــەڕووی سیاســـی و دیپلۆماســـی زیانێكی گەورە بە

كورد دەگەینێ؟سیپان حەمۆ: ئێمە بەشێكی جیانەكراوەین لەشۆرشـــی ســـوریا. لەگـــەڵ ئـــەوەش زۆر تێبینیم لەسەر كاری ئۆپۆزسیۆنی سوری و شێوازی كاركردنی هەیە. من وەكو كوردێك چ ســـوودێك دەبینم ئەگەر بەشـــار رۆیشت و بەشـــیر هـــات. بـــۆ ئـــەوە پێویســـتە رژێم

لەڕیشەوە بگۆڕدرێت. ئۆپۆزســـیۆنی ســـوریا هەڕەشـــە دەكات و دەڵـــێ ئەگـــەر ئێـــران بەشـــداری لەجنێـــڤ 2 بكات ئـــەوان بەشـــداری ناكەن. ئێـــوەش هەمـــان تێبینیتـــان لەســـەر ئێـــران

هەیە؟سیپان حەمۆ: پێمانوایە باشە ئەگەر هەموو الیەنەكان بەشـــداری لەجنێڤ 2 بكەن، بەاڵم دەبێـــت ســـەرەتا گفتوگۆ لەســـەر چۆنیەتی بەشداریكردنی كورد و هەموو پێكهاتەكانی دیكەی ســـوریا لەو كۆنفڕانسە بكرێت. تەنیا ئەوكاتـــە جنێـــڤ 2 دەبێتـــە كۆنفڕانســـێكی

ئەرێنی بۆ چارەسەری قەیرانی سوریا. بەرپرســـانی داوای لەســـەر وەزارەتی دەرەوەی توركیا دووجار ســـاڵح موســـلیم هاوســـەرۆكی پەیـــەدە ســـەردانی توركیـــای كرد لەســـاڵی رابـــردوو. ئێوە ئەو

سەدرانەی موسلیم چۆن دەخوێننەوە؟ســـیپان حەمـــۆ: ســـەردانی بەڕێز ســـاڵح موســـلیم بۆ توركیا ســـەردانێكی ئاســـاییە، كێشـــەیەكی تێـــدا نابینین ئەگەر ســـەردانی سەركردەكانی كورد بۆ واڵتانی داگیركەری كوردستان دیپلۆماســـی بێت، ئەگەر لەسەر و كـــورد بەكێشـــەی بازرگانـــی بنەمـــای هەروەها لەسەر حیسابی پارچەكانی دیكەی

كوردستان نەبێ.

سياسەت

كاتێك جنێڤ 2 قەبوڵی نەكرد كورد بەشاندێكی

سەربەخۆ بەشداری بكات لە رۆژەڤی دوور

كەوتۆتەوە

من قەرەیاڵنی رۆژئاوا نیم، بەاڵم شانازی بە

قەرەیاڵن دەكەم

30 ژماره 216 2014/1/25

شەهیدی قارەمان و شۆڕەسواری كوردایەتی و شـــۆڕش، كاك خدر ســـوارە، لەساڵی 1949 لەگوندی ئازیكەندی ســـەر بە قەزای مەخمور لەدایك بـــووە، لەماڵێكی جوتیاری تێكۆشـــەر. هەر لەســـەرەتای الویەتیەوە چۆتە ناو كۆڕی خەبـــات و تێكۆشـــان. هـــەر بۆیـــە لەناوچەی مەخموور لەســـاڵی 1963 دەچێتە ریزی پارتی دیموكراتـــی كوردســـتان و لەهەمـــان ســـاڵدا لەالیەن حەرەسەكانی بەناو قەومیەوە دەسگیر دەكرێ و ماوەیـــەك لەبەندیخانە دەیهێڵنەوەو لەالیـــەن دەزگا ئەمنییەكانـــی بەعســـەوە ئازار

دەدرێت.لەســـاڵی 1970 دێتە ریزی پێشـــمەرگەوەو چاالكانـــە لەخەباتـــی خۆی بـــەردەوام دەبێت. شـــەڕی دەســـپێكردنەوەی لەســـەرەتای شۆرشـــی و پارتـــی لـــەدژی بەعســـییەكان ئەیلـــول لەســـاڵی 1974، خـــدر ســـوارە وەك پێشـــمەرگەیەكی بەجەرگ، لەبەرەكانی شـــەڕ لەتەقتەق و دەشتی كۆیەو چیای باواجی رۆڵی چاالك دەبینێت. دوای نســـكۆی ساڵی 1975 و هەرەســـهێنانی شۆرشـــی ئەیلول، دەگەڕێتەوە كوردســـتان و بەهـــۆی ئـــەو لێبووردنـــەی كە دەركرابـــوو، بەاڵم ســـەرەڕای ئەمەش لەالیەن رەوانـــەی و دەكرێـــت دەســـگیر رژێمـــەوە بەندیخانـــەی ئەبوغرێـــب دەكرێـــت و ئـــازاری زۆری دەدرێت. شەهید خدر سوارە وەك شێر خـــۆی لەبەرامبەر ئەو فشـــار و ئەشـــكەنجەیە

رادەگرێت و هیچ شتێك نادركێنێت.پاشـــان لەگـــەڵ هاوڕێكانـــی خۆیدا دەســـت بـــەكاری رێكخســـتنی حزبی دەكـــەن لەنێوان خۆیاندا. هـــەر لەبەندیخانەش فێری خوێندن و نوســـین دەبێت. تا چەند مانگێك چاوپێكەوتنی كەســـوكار و ماڵومنداڵی لـــێ قەدەغە دەكرێت، بـــەاڵم بەلێبووردنێـــك لەســـاڵی 1979 ئـــازاد دەكرێـــت، هـــەر ئەوكاتیش بەڵێـــن بەهەڤااڵنی خـــۆی دەدات لەبەندیخانـــە، كـــە هەر لەســـەر

رێبازی كوردایەتی بەردەوام بێت.لەساڵی 1982 پەیوەندی بەلیژنەی ناوچەی دەشـــتی هەولێرەوە دەكات لەسنوری لقی 2ی پارتـــی، لەگـــەڵ 4-5 هەڤاڵـــی خـــۆی بەچەكی دەســـت و بەپێشـــمەرگە دەبنـــەوە خۆیـــان بەچاالكـــی دەكەنەوە. من ئەوكاتە بەرپرســـی لقی 2 بووم، جاری یەكەم بوو لەگەڵ شەهیدی هەمیشەزیندوو خدر ســـوارە ئاشنایەتی پەیدا بكەم. هەر لەسەرەتاوە وەك پیاوێكی چوست و چـــاالك هاتە بەرچـــاوم، ئازایەتی و پیاوەتی لێدەباری، بەوە زۆر خۆشحاڵ بووم، كە چەند گەنجێكـــی دەشـــتی قـــەراج و كەندێنـــاوە لەم رۆژگارە ســـەختە بگەنـــە رێزی پێشـــمەرگە و لەزۆر چاالكی پێشمەرگایەتیدا رۆڵیان هەبێت. رۆژ بەڕۆژ گەنجانی ناوچەكە زیاتر پەیوەندیان

گێڕانەوەبۆ

لەبیرنەكردن

خدر سوارە

محەمەد مەال قادر

سياسەت

30 ژماره 216 2014/1/25

ژماره 216 2014/1/25 31

سياسەت

نامێق سوارە و خدر سواره ــ 1982 لۆالن

دەكردو دەهاتە ناو ریزی شۆرشەوە.لەســـاڵی 1985 كردمانـــە ئەندامـــی لیژنەی بەرپرســـی و هەولێـــر دەشـــتی ناوچـــەی رێكخـــراوی قەرەچـــوغ. هەر لەهەمان ســـاڵدا لەگـــەڵ پێشـــمەرگەیی 40 بەمەفرەزەیەكـــی مەفرەزەیەكی حزبی سۆشیالیســـت لەدەشتی هەولێـــر چاالكـــی هاوبەش ئەنجـــام دەدەن، لە دژی دامودەزگاكانـــی حزبـــی بەعس. ئەوەبوو لـــە )ترپەســـپیان( لەنێـــوان گوندی پیـــرداود و دووگردكان لەدەوروبەری مانگی 5ی 1985 كە دوژمن هەســـتی كرد ئەو هێزەی پێشمەرگەی پارتی لەگەڵ هێزێكی هاوبەشـــی سۆشیالیست لەناوچەكـــەدا هەن، هێزێكی گەورەی جەیش و جاشیان كۆكردەوەو بەهەلیكۆپتەریش پاڵپشتی دەكـــران. ئەوەبوو لەناو گوندەكە گەمارۆدران و دوژمن داوای كرد خەڵكی گوندەكە دەرچن. كاك خـــدری فەرمانـــدەی هێزەكـــەش داوا لـــە خەڵكەكـــە دەكات لەگوندەكـــە دەرچن و پێیان دەڵێـــت ئەمە بۆ ئێوە و ئێمەش باشـــە، تاوەكو ژن و منداڵ و خەڵكی سڤیل زیانیان پێنەگات.

رژێم بەو هەموو هێـــزی چەكدار و جەیش و جـــاش و كۆپتـــەرەوە هێرش دەكاتە ســـەر گوندەكـــە و مـــاوەی 48 كاتژمێر شـــەڕكردن بـــەردەوام دەبێت و دەیان كـــوژراو و بریندار لەدوژمـــن دەكەوێتـــەوەو لەپێشـــمەرگەكانیش 13 پێشـــمەرگەی گیان لەسەردەست شەهید و بریندار دەبن. ئـــەو قارەمانانە لە جەنگەكەیان بەردەوام دەبن، تا لەكاتی شـــەودا پاشەكشـــە دەكەن، بەشەڕێكی قورس بریندارەكان لەگەڵ شـــەهیدەكانیش و دەكـــەن دەربـــاز خۆیـــان بەشـــێوەیەكی كاتی دەشارنەوە. لەنان و ئاوی

گوندەكە سوود وەردەگرن.بەڕاســـتی ئـــەو چاالكیـــە خوێناوییـــە بـــوو بەداســـتانێكی گـــەورە و كەموێنە لـــەو كات و ساتەدا. جا دوای ئەوەی هێزەكەی پێشمەرگە

و ئەمیـــن ناوچەیەكـــی دەگەیەنێتـــە خـــۆی بریندارەكانی خۆیان چارەســـەر كرد، لەڕێگای دكتۆری خۆبەخشەوە، ســـودیان لەئۆتۆمبێلی خەڵكـــی بەشـــەرەفی ئـــەو ناوچانـــە وەرگرت گواســـتنەوەی بـــۆ كشـــانەوەیاندا لەكاتـــی

بریندارەكان.لێـــرەدا دوو ئافەریـــن بـــۆ پێشـــمەرگەكانی پارتی و سۆشیالیست، نەمریش بۆ شەهیدانی

ئەو داستانە كەم وێنەیە لەم رۆژگارەدا.لەتەمەنـــی ســـوارە خـــدر شـــەهید جـــا پێشـــمەرگایەتی خۆیدا چەنـــدان كار و چاالكی پارتیانەو پێشـــمەرگانەی ئەنجـــام داوە. لەوانە لەســـاڵی 1988 لـــەڕۆژی 2/22 رژێمی عێراق هێرشـــێكی گـــەورەو كتوپـــڕ دەهێنێتـــە ســـەر دۆڵـــی بالیســـان، هێزێكـــی زۆر گەورەشـــیان یەكێتـــی ســـەركردایەتی بـــۆ كۆكردبـــووەوە لەدۆڵـــی جافایەتـــی، ئەو هێرشـــە كرایە ســـەر لقـــی2ی پارتـــی و مەڵبەنـــدی 3ی یەكێتـــی و بارەگای حزبەكانی دیكەی بەرەی كوردستانی. ســـەركردایەتی بڕیـــاری لەســـەر لەوكاتـــەدا پارتی، پەرەمـــان بەچاالكـــی هەمەالیەنەدا، بۆ كەمكردنەوەی فشـــار لەســـەر ســـەركردایەتی یەكێتی. لەپڕ هێرشـــێكی گـــەورە و بەرفرەوان لەشـــەش قۆڵـــەوە بـــە تانـــك و زرێپـــۆش و تۆپهاوێـــژ و فڕۆكـــە و هەلیكۆپتـــەرەوە كرایە ســـەرمان، لەكاتێكدا زۆربەی زۆری هێزەكانی ئێمە پەرت و باڵو بـــوون، هێزەكانی یەكێتیش بۆ شەڕی سەركردایەتی رەوانەكرابوون، هیچ كام لەبەرپـــرس و فەرماندەكانیـــان الی ئێمـــە

نەمابوون.شـــەو لەالیـــەن هەڤااڵنـــی خۆمانـــەوە لەناو كـــە كراینـــەوە، ئـــاگادار دوژمـــن هێزەكانـــی بەرەبەیانی 2/22 هێرشـــێكی گـــەورە دەكرێتە ســـەرمان. ئێمەش شەو كاتژمێر 10 بە پەیامی رادیۆیـــی بـــۆ دەنگـــی كوردســـتان ئـــاگاداری

هەڤااڵنی خۆمانمان بەگشـــتی كـــردەوە. ئەوان لەدەشتی هەولێر بەنزیكەی 500 پێشمەرگەوە خەریكی لێدانی دوژمن بوون، هەروەها لەگشت ناوچەكانـــی دیكەیـــش چاالكی ئەنجـــام دەدرا. هێزێكی كەم الی ئێمە مابووەوە، بەرهەڵستیمان كرد. شەهید خدر سوارە لەماوەی 30 كاتژمێردا لەهەولێـــرەوە لەگـــەڵ 60 پێشـــمەرگەی دیكـــە گەیشـــتنە المان، ئەوكاتیـــش بەفر و باران بوو و هاتوچۆ سەخت بوو. پێشمەرگەكانی لیژنەی توانیـــان گەورەتریـــن ناوچـــەی شـــەقاڵوەش بەرگری بكەن، لەمێرگەســـۆر توانیان لەشكری دوژمـــن تێكبشـــكێنن و پاشەكشـــەی پێبكـــەن، چەندیـــن ئۆتۆمبێـــل و زرێپۆشـــیان لەلێدراوی لێبەجێمـــان. دواتـــر هەڤااڵنـــی دیكەشـــمان لـــە ل.ن. دەشـــتی هەولێرەوە هەموویان گەیشـــتن، هەروەهـــا هـــی ناوچەكانـــی دیكەیـــش. هەڤاڵ خدر ســـوارە بەكاتێكی قیاسی گەیشتە المان و رۆڵێكی قارەمانانەی بینی، كە شـــایانی ئەوەیە باس بكرێت و لەیاد نەكرێت. لەئایندەشـــدا ئەم داســـتانە بەجوانی دەنوســـم، خوا یار و یاوەر

بێت.لەداستانی دەربەندی كۆڕێشدا شەهید خدر ســـوارە رۆڵـــی هەبوو. ئەمـــە و دەیان چاالكی دیكەیشـــی لەلیژنەی ناوچەی دەشـــتی هەولێر ئەنجام داوە. دواهەمین پلەی پێشمەرگایەتی كە پێی گەیشـــت، پلەی ئامیر هێز بوو، لەناوچەی

بەڕانەتی.لەكاتی راپەڕینیشـــدا بەگشتی رۆڵی هەبوو، لەرزگاركردنـــی كەركوكـــی دڵـــی كوردســـتان رۆڵـــی ئازایانـــەی هەبـــوو. بـــەاڵم بەداخـــەوە لەشـــەوی 26/25-12-1994 لەشەڕی ناوخۆ

لەگوندی بەحركە شەهید دەكرێت.دروود لەگیانی پاكی ئەو قارەمانەو هەموو شـــەهیدانی كورد و كوردســـتان، سەروەریان

بارزانی نەمر.

32 ژماره 216 2014/1/25

سياسەت

لەنووسینەكانی پێشوومدا زیاتر لەجارێك باسی رۆمانێكی نووسەری بەناوبانگی ئینگلیز جورج ئۆرویلم كرد، كە ناوی ناوە 1984، رەنگە خوێنەر بپرســــێت كە ئەو رۆمانــــە چییە، منیش بیرۆكەیەكی ســــادەم لەبارەی ئــــەو رۆمانەوە پێ دەدا، بەاڵم دوای ئــــەوەی لەگێڕانەوەی ئەو یادەوەرییە تاڵەی شــــیوعیەت دەبوومەوە. من ئەو كتێبەم لەبرادەرێك خواستووە، بەنیازم بەو نزیكانە بۆی بگەڕێنمەوە، لەبەرئەوەی پێویستیشــــە لەكاتی نووســــین لەبەردەســــتم بێت، كاتێك ناوێــــك لەناوەكانم، یان مێژووێــــك لەمێژووەكانــــم بیرچوو، بــــۆ كتێبەكە بگەڕێمــــەوە، هەربۆیەش بڕیاری

ئەوەم دا كە ئێستا لەبارەی ئەو رۆمانەوە بنووسم. ئەو رۆمانە، بەیەكێك لەتوندترین ئەو كتێبانە دادەنرێت، كە ئابڕووی شیوعیەت و شیوعییەكانی بردووە، كەچی نووسەریش یەك وشەی ئەوتۆت پێنادا كە بڵێت مەبەســــتم شــــیوعییەكانە، بەاڵم تۆ دوای خوێندنەوەی چەند الپەڕەیەكی سەرەتا

هەست دەكەیت مەبەست شوعییەكانە.شــــیوعییەكان دوای ئەوەی هەســــتیان بەخۆیان كرد، هێرشــــیان كردە ســــەر رۆمانەكــــە و نووســــەرەكەی، دەســــتیان كــــرد بەجنێــــوی بــــاو وەك ســــیخوڕی

ئیمپریالیزم، سیخوڕی دۆالر، سیخوڕی قین لەدڵ.كاتێك ئەو رۆمانەم خوێندەوە، كە دەســــتە تیرۆرستییەكانی شیوعی لەوپەڕی بــــەرزی دابــــوو، بــــەوە سەرســــام بووم، كــــە چــــۆن نووســــەر توانیویەتی بەو وردەكارییە جوان و نایابە باسی واڵتێك بكات، كە شیوعیەت حوكمڕانی دەكات، نووســــەر خۆشــــی لەواڵتێك دەژی، كە شــــیوعیەت بۆ خۆی بەخاكێكی بەپیتی نازانێ، ســــەرەڕای ئەو دیموكراسییەی كە بۆ هەموو الیەنێك دەستەبەركراوە،

بۆ پارێزگاران و الیەنگرەكانیان، بەشیوعییەكان و الیەنگرەكانیانەوە.بــــەاڵم هەندێك ئینگلیز و ئەمریكی كە قســــەم لەســــەر ئەو بابەتــــە لەگەڵیان كــــرد، بیانویــــان دەگرت و دەیانگوت بابەتەكە پەیوەنــــدی بەوە نییە، كە خەیاڵی نووسەر سنووربەزێنە، بابەتەكە لەمە ئاسانترە، هەركەسێك ئەگەر بۆ ماوەی هەفتەیەكیش بێت لەئەوروپای شــــیوعیەت بژیــــت، وەك ئۆرویل لەوەزعی ئەو

واڵتە دەگات، كە تووشی شیوعیەت بووە.ئێســــتا ئێمە لەســــاڵی 1984 داین، جیهان بۆ ســــەر ســــێ دەوڵەتی شیوعی دابەشــــبووە: روسیا و چین و ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، كە ئەوەیان ئیمپراتۆریەتی بەریتانی قوت داوە، نووســــەر بەڕێكخستن ناو لەو دەوڵەتانە دەنــــێ ئۆراســــیا و ئیستاســــیا، بەاڵم نــــاو لەویالیەتــــە یەكگرتــــووەكان نانێ، رووداوەكانیش هەموویان لەدوورگەكانی بەریتانیا دەستپێدەكات بەتایبەتی

لە لەندەن.ئــــەو رۆژە، رۆژێكی ســــاردی مانگی نیســــانەو كاتژمێر یەكــــی نیوەڕۆیە، پاڵەوانی رۆمانەكە كە ونستۆنە گەڕایەوە شوقەكەی، دیوارەكانی باڵەخانەكە بەدیواری ئاودەستەكانیشــــەوە بەوێنەی براگەورە داپۆشــــراوە، كە رێبەری حزب و هەڵبەتە رێبەری دەوڵەتیشە، لەژێرەوەی هەر وێنەیەكیش نووسراوە: براگــــەورە چاودێریتان دەكات. ئەوە هەفتەی قینە. دەنگێك دێت كە باســــی بەرهەمی ئاســــن دەكات. ئەو دەنگە لەتلســــكرینەوە دێت، ئەوەیان ئامێرێكە هاوشــــێوەی تەلەفزیۆن كە فرمان و رێنمایی و بەیاننامەكان باڵودەكاتەوە، لەگەڵ پەخشــــكردنی مۆسیقای جەنگ. لەهەمان كاتیشدا لەتوانایدا هەیە كە هەر وشە، جوڵە، یان هەر ئاماژەیەكی سیمای هاواڵتی بگرێت و رەوانەی فەرمانگە بەرپرســــەكانی بكات، كە كاریان چاودێریكردن و سیخوڕیكردن بەســــەر خەڵكەوە )پۆلیســــی هزر( جا تــــۆ ناتوانی تلســــكرین بكوژێنیتەوە، رەنگە بتوانی تۆزێك دەنگی كەم بكەیتەوە. هیچ ماڵێكیش نییە لەباڵەخانەكە

ئەو ئامێرە سیخوڕەی تێدا نەبێت.ونســــتۆن فەرمانبەرێكــــە لەوەزارەتــــی هەقیقەت. كاری ئــــەو وەزارەتە ئاوەژووكردنــــی هەقیقــــەت و ســــاختەكردنی مێژووە. ســــەرەڕای پێدانی زانیاری هەڵە بەگەل، ئەمەش بەگوێرەی بەرژەوەندی حزب و تواناكانی. ئەو كارەی ونســــتۆن ئەنجامــــی دەدات، خۆی لەخۆیدا كارێكی ســــەیرە. هەندێك لەســــەرۆك و وەزیر و بەرپرســــان ئەوانــــەی كاتێك لەكاتەكان

شیوعیمنبووم!

بەدر شاكر سەیاب

بیست و سێو: فەیسەڵ خەلیل

ژماره 216 2014/1/25 33

سياسەت

كاری گرنگیان ئەنجام داوە. بێگومان رۆژنامەكان قسەیان لەبارەی ئــــەو كارانــــەوە كردووەو ستایشــــی ئەوانــــی كــــردووە. رەنگە ئێمە زێدەڕۆیی بكەین كە بڵێین رۆژنامەكان، چونكە رۆژنامە نییە. تەنها یــــەك رۆژنامە هەیە ئەویش تایمزە. جا كاتێــــك براگەورە لەیەكێك لەوپیــــاوە توڕە دەبێت. پێویســــت دەكات كە ئەو ناپاك و الســــارانە لەســــەر تواناكەیــــان بەدیار بخرێن. ئــــەوكات وەزارەتــــی هەقیقەت كۆپییــــەك لــــەو رۆژنامەیە دەپارێزێــــت، كە رۆژگارێــــك دەرچووە ئــــەو پیاوانە پاڵەوانە، وەزارەت ئەمــــە لەناودەبات و كۆپیەكی نوێ دروســــت دەكات و دوژمنانــــی براگەورە بەوشــــێوەیە دەردەخات، كــــە وەكو دەیەوێــــت و جا وێنەیەكیش لــــەو رۆژنامەیە دەپارێزێت، مێژوونوســــان پشــــت بەو رۆژنامەیە دەبەســــتن و مێژووش بەپێی ئــــەو كۆپیە دەنووســــرێتەوە، كە هەمان ژمــــارەو مێژووی رۆژنامە

لەناوبراوەكەی هەڵگرتووە.یــــان لەهەندێك باردا براگەورە یان حزب پێشــــبینی ئەوە دەكات، كــــە بەرهەمی كشــــتوكاڵ لەو ســــاڵەدا زۆروزەوەنــــد دەبێت، كەچی دەرئەنجامەكــــە پێچەوانــــە دەبێتەوە، بەاڵم چــــۆن دەكرێت حزب و براگــــەورە هەڵە بكــــەن؟ كەواتە دەبێت ئەو ژمارەیــــەی تایمز لەناو ببرێــــت و لەشــــوێنی ئەو كۆپییەكی دیكە چــــاپ بكرێت و كە هەمان مێژووی لەســــەر بنووســــرێت و پێشــــبینیەكە پێچەوانــــە بكرێتەوە

لەشێوەی: ئەمساڵ بەروبوومی كشتوكاڵ خراپ دەبێت.حزب ســــێ دروشمی هەیە: جەنگ ئاشــــتییە. ئازادی كۆیالیەتییە.

نەزانی هێزە. ژیانیش بەپێی ئەو دروشمانە دەڕوات.یەكێــــك لەوەزارەتەكانــــی دیكــــەی ئــــەو ســــەردەمە وەزارەتــــی ئەڤینــــە، كاری ئەو وەزارەتە بەرەنگاربوونەوەی ئەڤین و سێكســــە و ئەڤینداریــــی و سێكســــیش قەدەغەیــــەو زەواجــــی فەرمــــی نەبێت. تەنهــــا لیژنەی مەركەزی حزب نەبێت، كە هەموو شــــتێك بۆ ئەوان رێگەپێــــدراوە. تەنهــــا لــــەو الیەنــــەوە بارودۆخی رۆمانەكــــە لەگەڵ بارودۆخــــی هاوڕێیانی عێراق جیاوازە: هاوڕێیانی عێراق فیداكاری ئەڤیــــن و ســــێكس و ئازادی ســــێكس و هەمــــوو جۆرەكانی دیكەی بەدڕەوشتین. هەرزەكار لەواڵتی ئێمە كە تەنانەت ئارەزووی ئاژەڵی مــــێ دەكات لەماكەر و چێــــڵ، ئامادەیە كە هەزاران لەكەســــوكاری بفرۆشــــێت بۆ ئەوەی ئەڤینێكی هەبێت، چۆن نابێتە شــــیوعی كاتێك حزبــــی شــــیوعی ئەو هەمــــوو هاوڕێیــــە ژنەی هەیە شــــیوعییەت و رێنماییەكانی تێكی داون، بەوەی كە هەموو رەوشــــتەكان كە ئێمەی

دەیزانین ئەفسانە و فێڵی بۆرژوازیەت و دەرەبەگی قێزەونە؟فەلســــەفەی شــــیوعییەكانی بەریتانیــــاو هەموو شــــیوعییەكان لە 1984دا ئەوەیــــە: تۆ كە كردەیەكی سێكســــی ئەنجــــام دەدەیت، واتە وزەیەك خەرج دەكەیت، بۆتۆ چاكترە ئەو وزەیە بۆ خۆپیشاندان و

هوتافكێشان لەپێناو ژیانی حزب و براگەورە خەرج بكەیت.لەالپــــەڕە نۆی كتێبەكەوە دەزانین كــــە پاڵەوانەكەمان پیالنگێڕ و ناپاكە. ئەو یاداشــــتە تایبەتەكانی دەنوســــێتەوە، ئەمــــەش تاوانێكە، لەالیەن پۆلیســــی هزرەوە لێخۆشــــبوونی نییە، جا ئەو یاداشتە هەر چۆنێك بێــــت، تەنانەت ئەگەر لەشــــكۆمەندی براگەورەش دابێ، تۆ ئەگەر یاداشــــت بنوسیتەوە مانای ئەوەی تۆ هەست بەتاكێتی خۆت دەكەیت، هەموو مەترســــییەكیش لەمەدایە، تۆش تەنها شــــتێك نیت، بەڵكو گەردیلەیەكی لەو قەوارە مەزنەی حزبی و دەوڵەت، بێ ئەوانە شتێك نیت، لەكۆگایەك توانی ئەو پەڕاوە بەدەست بهێنێت، ئەمەش موعجیزەی راستەقینەی تەمەن بوو، چونكە پەڕاوی یاداشت شتێكە

نافرۆشرێت، كەس بەكاری ناهێنێت.ئێستا با بزانین ونستون لەپەڕاوی یاداشتەكانی لەچواری نیسانی

1984دا چی نوســــیوە، ئەوە ئەو ئاكارەمان بۆ ئاشــــكرا دەكات، كە هاوشــــێوەی ئــــاكاری ئاژاوەگێــــڕ و بەكرێگیراوەكانــــی عێراقــــە كە لەزەتیــــان لەوە دەبینی یــــاری بەتەرمی مندااڵن بكــــەن لەكەركوكن یان سكی ئافرەتی دووگیان بدڕن و كورپەلەكە دەربێنن و بەپیال و بزمار وردی بكەن، بەڵێ ئەمە برادەرێكی موساڵوی بۆی گێڕامەوە، كــــە بەچاوەكانی خۆی بینیبووی، كە ئەمەیان لەڕەحمی پاكیزەیەكی قەومــــی دەرهێنا بوو، دوای ئەوەی لەداریان بەســــتبۆوە، دواتریش بەجێیان هێشتبوو تا مرد وەك مەسیحێكی خوێن لێچۆڕاوی نوێ.

شـــەوی رابردوو بۆ ســـینەما چووم، هەموو فیلمەكان لەبارەی جەنگن، فیلمێكی زۆرباش بوو لەبارەی كەشـــتییەكەوە بوو، كە پڕ بوو لەپەنابەر لەشوێنێكی دەریای ناوەڕاستەوە بۆمباران دەكران، بینـــەران زۆر بـــەو دیمەنە دڵخۆش بـــوون، كە پیاوێكـــی ناقۆاڵ و قەڵـــەو دەردەكەوت مەلەوانی دەكرد، بۆ ئـــەوەی لەو هەلیكۆپتەرە نەجاتـــی بێت، كـــە راوی دەنان، وەك لەســـەرەتا دەتیبینی هاواری دەكـــرد و پەلەقـــاژەی بـــوو، هانكەهانكی بوو وەك ئەســـپی دەریا وابـــوو، دواتر بەهۆی چاویلكەكەمەوە تۆپهاوێژی هەلیكۆپتەرەكەم بینی، دواتر پیاوەكە كون كون بوو، دەریاكەی دەوروبەشی سوور بـــوو، دواتر پڕ بـــوو لەئاو و نقوم بوو، كاتێـــك پیاوەكە نقوم بوو بینەران بەپێكەنینەوە هوتافیان دەكێشا، دواتر بەلەمێكی فریاكەوتن دەركەوت، كە پڕ منداڵ بوو و هەلیكۆپتەرەكەش بەســـەرەوە بوو، ئافرەتێكـــی رووت لەپێشـــەوەی بەلەمەكـــە دانیشـــتبوو، منداڵێكـــی بەدەستەوە بوو كە تەمەنی سێ ساڵ دەبوو، ئەو منداڵە دەیزریكاند و لەترســـان سەری لەناو مەمكی دایكی دەشاردەوە، وەك ئەوەی ســـنگی كـــون بـــكات بۆ ئـــەوەی خـــۆی حەشـــار بـــدات، ژنەكەش بەقۆڵەكانـــی منداڵەكی تەوقكردبـــوو و منداڵەكەی ئارام دەكردەوە، خۆشـــی دەموچاوی لەترســـان شـــین هەڵگەڕابوو، هەموو كاتەكە منداڵەكەی دادەپۆشت وەك ئەوەی وا بزانێ كە قۆڵەكانی منداڵەكە لـــە گوللەكان نەجات دەدەن، دوار هەلیكۆپتەرەكە بۆمبێكی بیســـت كیلۆگرامـــی هەڵدایە ناویان، بروســـكە ئاگرێكی ترســـان دەركەوت و بەلەمەكـــە ورودو خـــاش بـــوو، لەوێ دیمەنێكی ســـەرنجڕاكێش دەركەوت، وێنەی دەســـتی منداڵێك كـــە زۆر بەرزبووەوە، لێرەوە لەكورســـییەكانی حزب بەوە دەنگی چەپڵەلێدان بەرزبووەوە، بەاڵم ئافرەتێك لەبەشـــی لەشفرۆشـــەكان هەرایەكی نایەوە، كە هاواری دەكرد نابێت ئەو دیمەنە بەمندااڵن نیشـــان بدرێت، ئەمە دروســـت نییـــە، پولیـــس ئەو ژنەیـــان لەهۆڵەكـــە وەدەرنا، كە ونســـتون ئەو رووداوەی یاداشت دەكرد رووداوێكی دیكە خەیاڵی داگیركردبوو، ئـــەو رووداوەش وایلێكـــرد كـــە بەپەلـــە بچێتـــەوە ماڵ بـــۆ ئەوەی

یاداشتەكانی بنووسێتەوە.لەبەشــــی تۆمارەكان كە ونستون تێیدا كار دەكات كاتژمێر نزیك دەبوو لە یانزە، كورســــییەكانیان لەشــــوێنەكانی خۆیان هەڵدەگرت و دەیانبردە بەردەم تلســــكرینەكە لەناوەڕاســــتی هۆڵەكە بۆ بینینی بەرنامــــەی )قیــــن لــــەدوو خولەكدا( ونســــتون لەڕیزی ناوەڕاســــت شوێنێكی بۆ خۆی گرت، دوو كەس هاتنە ژوورەوە، ئەو دەیانناسێ، بــــەاڵم هەرگیــــز قســــەی لەگەڵ نەكــــردوون، یەكێكیــــان كچێكە زۆر لەڕێرەوەكانــــی فەرمانگە بینیویەتــــی. هەرچەندە ناوی نازانێ، بەاڵم دەزانێ ئەو لەبەشــــی چیــــرۆك و رۆمانــــەكان كاردەكات، لەوانەیە كارێكــــی میكانیكــــی بكات، زۆرجار دەســــت و جلەكانــــی بەچەوری بنیــــوە، لەوانەیــــە كار لەئامێرەكانــــی چاپكردنی رۆمــــان بكات، ئەو كچێكــــی دەموچــــاو الوازە، بــــەاڵم بوێــــرە و جوڵەی وەرزشــــییە و

تەمەنی نزیكەی بیست و حەوت ساڵ دەبێت.

ژماره 216 2014/1/25 33

34 ژماره 216 2014/1/25

وانەكانی جنێڤ 2

لێ����رەوە هۆكارێك����ی ئەخالق����ی هەیە، كە فش����ار دەخاتە سەر واڵتانی چاودێریكار، ب����ۆ دۆزین����ەوەی دەریچەی����ەك، یاخ����ود چارەس����ەرێك بۆ ئەو مەینەتیە مرۆییەی زۆر ناوچەی س����وریای گرتۆتەوە. بەاڵم لەكۆتایی����دا جەنگ����ەكان گ����وێ بەرێگ����رە مرۆی����ی و ئەخالقیی����ەكان ن����ادەن، مادام هەردوو الیەن����ی ملمالنێكە پێی����ان وابێت نەگەیش����توونەتە لەجەنگەك����ەدا هێش����تا

ئامانجە پراكتیكییەكانیان.گفتوگۆ و موداخەلەكانی رۆژی یەكەم قەبارەی ئەو جیاوازیی و دابەش����بوونەی دەرخس����ت، ئامانجەكان����دا و لەدی����دگا ن����ەوەك تەنی����ا لەنێ����وان نوێنەرانی رژێم و ئۆپۆزس����یۆن بەتەنی����ا، بەڵك����و تەنانەت لەسەر ئاستی دیدگای واڵتانی بەشداربوو و چاودێ����كاری كۆنگرەك����ەش، بەجۆرێك زمان����ی زب����ر و تۆم����ەت گۆڕینەوەش����ی

تێدابوو. بەبۆچوون����ی ئێم����ە ئ����ەم جیاوازییان����ە بەشێكن لەو لوغمانەی لەهەر چركەیەكدا

دوای س����ێ س����اڵ لەش����ەڕی ناوخۆ و وێرانكاریی نیمچە گشتگیر، سەدان هەزار ملیۆن����ان دەربەدەربوون����ی كەللەس����ەر، كەس، هەردوو الیەنی شەڕكەر لەسوریا رازیبوون لەسەر مێزی گفتوگۆ دابنیشن، بەچاودێرییەكی گش����تگیریی نێودەوڵەتی، چارەس����ەرێكی دۆزین����ەوەی لەپێن����او ئەڵتەرناتیڤ بۆ چارەس����ەری سەربازی، كە پێش����تر تاكە رێگاچارەی رزگاربوون

لەدوژمن و لەناوبردنی بوو لەالیان.تەنی����ا رازیب����وون بەدانیش����تن پێك����ەوە لەسەر مێزی گفتوگۆ لەشاری "مۆنترۆ"ی سویس����ری )22-1-( لەژێر چاودێرییەكی سەرخس����تنی ب����ۆ ج����دی نێودەوڵەت����ی كۆنگرەكە، رەنگدانەوەی وەرچەرخانێكی قوڵ����ە لەدی����دگای ئۆپۆزس����یۆن و رژێ����م، نەوەك تەنیا بۆ ئەو دۆخەی كە هەیە، بەڵكو چارەس����ەری نزیكبوونەوەی لەبەرامبەر نێودەوڵەتی بۆ دۆخی سوریا و رێگاچارە هەردوو بەتایبەت چاوەڕوانكراوەكان����ی. الیەنی نێودەوڵەتی، روسیا و ئەمریكا، كە لەم دواییانەدا گەیش����توونەتە رێكەوتن و ئاڵوگۆڕێكی رازیك����ەری رانەگەیەندراوی نێوانیان، لەبارەی پێویس����تی دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ ئەم قەیرانە، دوای ئەوەی درێ����ژەی كێش����ا و بەرف����رەوان ب����وو، تا گەیشتە ئاستێك هەڕەشە لەهاوكێشەكانی

ئاسایشی هەرێمایەتی بكات.نیی����ە واقع����ی ش����تێكی بێگوم����ان س����یحری چارەس����ەرێكی چاوەڕوان����ی بكەین لەم گفتوگۆیانەدا، كە راس����تەوخۆ و خێ����را بێت بۆ ئ����ەم قەیرانە، بەگوێرەی 2 جنێ����ڤ جۆراوج����ۆرەكان، پێش����بینیە تەنی����ا هەنگاوێك����ی س����ەرەتاییەو دوات����ر چەندین وێستگەی جۆراوجۆری بەدوادا دێت، ك����ە رەنگە كاتێك����ی زۆر بخایەنێت، س����ەرەڕای ئ����ەو ئومێ����دە نێودەوڵەتییەی ب����ۆ دۆزین����ەوەی چارەس����ەرێكی هەی����ە ئەم����ەش كات����دا، لەزووتری����ن كردەی����ی لەب����ەر ئ����ەو دەرەنجامە كارەس����اتبارەی لەس����ەر ئاس����تی مرۆی����ی دێت����ە كای����ەوە، بەهۆی درێژەكێشانی ماوەی ملمالنێكان.

هەڕەشەن بۆ خاپووركردنی كۆنگرەكەو گێڕان����ەوەی بۆ خاڵی س����فر، لەباش����تری ئاڵۆزیی����ە ئ����ەو قەب����ارەی دۆخیش����دا چاوەڕوانكراوانە زیاتر دەكات، كە رەنگە

ماوەی گفتوگۆكان درێژ بكاتەوە.لەب����ارەی كوردیش����ەوە، رۆڵ����ی كورد قس����ەكردن و موداخەل����ەكان لەهەم����وو لەب����ارەی دۆزی كورد هی����چ ئامادەییەكی كۆدەنگیەك����ی ئ����ەوەی وەك نەب����وو، رانەگەیەن����دراو لەبارەی پشتگوێخس����تنی قسەكردن یا باسكردنی دۆزی كورد لەو مینب����ەرەوە هەبووبێت. ئەوەی دەش����ڵێت لەجنێ����ڤ 2دا نوێنەرایەت����ی ك����ورد هەیە، ئەوا خەڵك چەواش����ە دەكات. هیچ شتێك بوون����ی نییە جگ����ە لەش����اندێكی ئیئتیالفی ئۆپۆزسیۆن، كە چەند كوردێكی خستۆتە تەح����ەدای خۆی����ەوە. عەباك����ەی ژێ����ر هەلهەلەلێدەران����ی ئ����ەم بۆچوونە دەكەم، كە بیسەلمێنن بانگێش����تێكی شەخسی، یا حزب����ی، یا نەتەوەیی، ی����ا تەنانەت بەناوی ئەنجومەنی كوردیش����ەوە ئاڕاستەی هیچ كام لەمانە كرابێت؟! هەروەك دەریشكەوت، دەبوو ن����اوی كورد نەهێنرێ����ت، تەنانەت ئاماژەش����ی بۆ نەكرێت. بوونی كوردیش لەنێو ش����اندەكەی "جەڕباوی"دا، تەنیا بۆ ئەوەی����ە گەواهیدەر بن بۆ ش����ەرعیەتدان ب����ەم پشتگوێخس����تن و بێدەنگیە لەبارەی

كوردەوە.م����اوە ل����ەم ئۆپۆزس����یۆن ئیئتیالف����ی كورت����ەدا س����ەلماندی، ك����ە ن����ەوەك تەنیا نكوڵ����ی ل����ەدۆزی ك����ورد دەكات، بەڵك����و نكوڵ����ی لەجەوه����ەردا زیات����ر، ل����ەوەش لەبوونی نوێنەرانی شەرعی ئەم دۆزەش دەكات، بۆیەش نوێنەرایەتی سەربەخۆی رەتدەكات����ەوە، 2دا لەجنێ����ڤ كوردی����ی نێودەوڵەت����ی ناوەندێك����ی لەه����ەر ی����ا دیك����ەدا، مەگ����ەر تەنی����ا لەژێ����ر عەباكەی خۆی����دا بێ����ت. لەگ����ەڵ ئەمەش����دا تێبین����ی بەپیرەوەچوونی بەپەرۆش����انەی هەندێك ك����ەس و رازیبوونیان ب����ەم پێگە بچووكە ب����ۆ خۆی����ان دەكەین، لەس����ەر حیس����ابی

نوێنەرایەتیكردنی دۆزی گەلەكەیان.

)) كەوانە

سياسەت

د. سەربەست نەبی

ژماره 216 2014/1/25 35

نــــاوخــــــــــۆ

بانكەكانی سلێمانی بەتاڵن و سەرمایەدارانیش پارەكانیان

لە دەرەوەی واڵتە

36 ژماره 216 2014/1/25

تاتۆچەند دیمەنێكی تاتۆ

لەسەر جەستەی گەنجانی هەولێر

فۆتۆستۆری: زریان قادر

36 ژماره 216 2014/1/25

ژماره 216 2014/1/25 37

38 ژماره 216 2014/1/25

ناوخۆ

ورخم

مەی

ەزا ق

بە بیابانبوون هەڕەشە لەمەخمور دەكات

دەگەڕێتـــەوە ناوچەكەو دەتوانـــرێ پارێزراو رۆڤین قەراجی ــ مەخموور )محمیـــە(ش دروســـت بكـــرێ بۆ پاراســـتنی سامانی سروشتی لەئاژەڵ و باڵندەی كێوی".بەپێی وتەی روقیە دەكرێت بۆ بوژانەوەی كەرتی گەشـــتوگوزاریش ســـوود لەپڕۆژەی دووەم وەربگیرێـــت و دەســـتكەوتی مـــاددی گرنگ بۆ ناوچەكە بەدەست بهێنێت هەروەها دانیشـــتووانەكەی بـــۆ زیاتـــر كاری هەلـــی فەراهـــەم بـــكات و رێگەخۆشـــكەر بێـــت بـــۆ

گەڕانەوەی هاوواڵتیان بۆ گوندەكان.قـــەزای مەخمـــور لـــەدوو دەشـــتی راوان و قـــەراج بەدەشـــتەكانی كـــە دێـــت، پێـــك كەندێنـــاوە ناســـراون و 210 گونـــد و ســـێ ناحیە لەخۆدەگرێت، رووبەری زەوی قەزاكە )352،000( دۆنمە و 90% ی خاكی مەخموور دەشتاییەو 8%ی چیای قەرەچووغەو 2%یشی زورگـــەزراوە، ئـــەو قەزایـــە بەدەوڵەمەنترین دابینكردنـــی لـــەڕووی دادەنرێـــت ناوچـــە دانەوێڵـــەو بەروبوومـــە ئاژەڵـــی و ســـامانە و قـــەراج دەشـــتەكانی سروشـــتییەكانەوە، كەندێنـــاوەش لەڕیـــزی گـــەورە دەشـــتەكانی گوتـــەی بەپێـــی دەكرێـــن، ئەژمـــار عێـــراق شـــارەزایانی كشـــتوكاڵیش ئەگەر بـــاران یان ســـەرچاوەی ئاوی هەبێـــت، خاكی مەخموور دەتوانێـــت دانەوێلـــەی ســـەرجەم عێـــراق و كوردســـتان دابین بـــكات، هەر بۆیـــە دووەم

گەورەترین سایلۆی لێ دروستكراوە.شارەزایەكی هۆڵەندیش بەناوی )بیۆرنگ( دەكات، لـــەوە بـــاس لەلێكۆڵینەوەیەكیـــدا كـــە ناوچەكـــە بەكۆمەڵێـــك كانـــزای گرنـــگ

دەوڵەمەندە.

هاورێ یوسف چاالكوانی بواری ژینگەش پێی وایە ژینگەی ســـنورەكە لەمەترســـیدایە، ئـــەو دەڵێ "بەهـــۆی وشكەســـاڵی و نەبوونی ســـەرچاوەی ئـــاوی دیكـــە ناوچەكـــە بەرەو لەمـــاوەی دەبوایـــە دەچێـــت، بەبیابانبـــوون ئـــەو چەند ســـاڵە حكومەت دەســـتی بكردایە بەڕاكێشانی پڕۆژەی ئاودێری بۆ رزگاركردنی لەمەترســـییەكانی وشكەســـاڵی و ناوچەكـــە بەبیابـــان بوون، ئـــەوەش دەبووە پاڵشـــتێكی بـــاش بـــۆ جوتیـــاران و پانتایی ســـەوزاییش

زیاتر دەبوو".جیـــا دەزانێـــت بەپێویســـتی ناوبـــراو لەپڕۆژەی ئاودێـــری پۆنتە لەچیای قەرەچوغ كەندەاڵنییـــەكان ناوچـــە و زورگـــەزراو و دروســـت بكرێت، بۆ گلدانـــەوەی ئاوی باران و بەرزكردنەوەی ئاســـتی ئـــاوی ژێر زەوی و بەرزكردنـــەوەی رادەی شـــێ و دابەزاندنی پلەی گەرما، ئەو جەخـــت لەوە دەكاتەوە، كە رادەی شێی ناوچەكە لەوەرزی هاویندا 1%ـه و بۆچوونـــی وایە كە ئـــەم كارە دەبێتە هۆی

بوژانەوەی سروشتی ناوچەكە.جیـــا لەو پێگـــە و خەســـڵەتە جوگرافیانەی باســـكران هەر سێ رووباری زێی بچووك و زێی گەورەو دیجلەو بەســـنووری مەخموردا تێدەپەڕن، بەاڵم وەك دانیشـــتووانی ناوچەكە باسی دەكەن تا ئێســـتا نەتوانراوە سوودیان

لێ ببینرێت.ئیبراهیم شێخەاڵ قائیمقامی قەزای مەخمور باس لەوە دەكات، كە ئیدارەی قەزاكە بەردەوام پـــڕۆژەی دروســـتكردنی لەســـەر جەختـــی ئاودێری كردووەتەوەو لەسەردانێكیشـــدا بۆ

ناوچەكە ئەو داوایە خراوەتە بەردەم مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان.

ناوبـــراو گوتیشـــی "لەپـــڕۆژە و كارەكانی ســـاڵی 2014 یەكەم كارمان بەدواداچوون و چاودێریكـــردن دەبێت بۆ پـــڕۆژەی ئاودێری دەشـــتی قـــەراج و مەخموور كـــە 265 هەزار لەالیـــەن و دەكات بـــەراو زەوی دۆنـــم جێبەجێدەكرێـــت، فیدڕاڵییـــەوە حكومەتـــی پڕۆژەكەش پڕۆژەیەكی ســـتراتیژی گەورەیە لەمـــاوەی یـــەك ســـاڵ جێبەجـــێ دەكرێت و لەســـاڵی 2012 بەگوژمەی یـــەك ملیار دینار دیزاین و نەخشەســـازی بۆ كراوەو رەوانەی بەغـــدا كراوەتـــەوەو ئێســـتاش چاوەڕوانیـــن

قۆناغبەندی بۆ پڕۆژەكە بكرێت". ئیبراهیم نەیشـــاردەوە، كە بۆ رێگەگرتن لە بەبیابانبوونـــی ناوچەكە چەنـــد پڕۆژەیەكیان ئەنجامداوە، لەوانە پێدانی پێشـــینەی پڕۆژەی كشـــتوكاڵی بەجوتیاران و ئـــەو جوتیارانەش كە دەســـت بەســـەر زەوییەكانیانـــدا گیرابوو بەبڕیارێكـــی ئەنجومەنـــی وەزیرانـــی ناوەند گەیاندنـــی هەروەهـــا كرایـــەوە، بەناویـــان كارەبـــا بۆ زۆربـــەی گونـــدەكان و گەیاندنی تـــەزووی كارەبا بۆ ئـــەو جوتیارانەی بیریان هەڵكەندووەو دروســـتكرن و پێدانی خانووی پالســـتیكی و پرژێنەر و ئۆتۆمبێل و دانەوێڵە و ئالیك بۆ ئاژەڵداران و ســـوتەمەنی و پەینی هەنگاوەكانـــی دیكـــەی بەشـــێكی كیمیـــاوی ئیـــدارەی قەزاكەن، جیـــا لـــەوەش قائیقمامی مەخمـــور بۆچوونـــی وایـــە كـــە زیادبوونـــی رێژەی بارانبارینیش لەدوو ســـاڵی رابردوودا

رۆڵی هەبووە لەبوژانەوەی ناوچەكە.

لـــەوەڕگا و كەرتـــی ئاژەڵـــداری لەناوچەكەو فێنككردنەوەی كەشـــوهەوا و بەرزبوونەوەی

ئاستی ئاوی ژێر زەوی".ئەو ئەندازیارە ئاماژە بەوە دەدات، كە ئەم جـــۆرە پڕۆژانـــە لـــەزۆر واڵت ئەنجامدراوەو سوودی لێ بینراوەو واڵتانی سوریاو ئوردن و مەغریبـــی عەرەبیش بەنموونە دەهێنێتەوە، هەروەها نایشـــارێتەوە كە دەكرێت لەماوەی ســـاڵی یەكەمـــدا ملیۆنێك هێكتـــار زەوی بەو

پڕۆژەیە ببوژێنرێتەوە.پڕۆژەكانـــی دووەمـــی جـــۆر لەبـــارەی رووبەڕوونـــەوەی بەبیابانبوونی ناوچەكەوە، دەڵێ "ڕێگای دووەم بریتییە لەدروســـتكردنی كەلێـــن بەدرێژی 5 مەتـــر و بەپانی نیو مەتر و بەقواڵیـــی دوو مەتـــر، كە پێویســـتە نێوانی هـــەر كەلێنێك و كەلێنێكی دیكە دە مەتر بێت، بەپێی ئەم پڕۆژەیە ئەو خۆڵەی كە دەریدێنی دەكرێتـــە بەربەســـتێكی بچـــووك لەالیەكـــی كەلێنەكەو كاتێك باران دەبارێت ئاوەكە لەناو ئەو كەلێنانە كۆ دەبێتەوەو ئەگەر زیادی كرد، ئەوا بەهۆی جۆگەیەكی بچووكەوە كە بۆ ئەم مەبەســـتە دروســـت كراوە، دەچێتە كەلێنێكی دیكە لەنزیك خۆیەوە، بەم شـــێوەیەش ئاوی باران لەناو زەوییەكە عەمبار دەكرێ لەجیاتی ئـــەوەی بەكەندەكاندا شـــۆڕ بێتـــەوە، ئەوەش لەئەنجامدا دەبێتە هۆی بوژانەوەی لەوەڕگا بۆ مەڕ و مااڵت، جگە لەوەش ئاوەكە لەناو خاك جێگیر دەبێ و ئاســـتی ئاوی ژێر زەوی بەرز دەبێتـــەوەو ڕووی ســـەرەوەی زەوییەكـــەش چەســـپ دەبێتەوەو كەشوهەوای ناوچەكەش خـــۆش دەبێتەوەو ئـــاژەڵ و باڵندەی كێویش

قـــەزای مەخمـــور كـــە یەكێكـــە لەناوچـــە كوردییەكانـــی ســـنووری پارێزگای موســـڵ، ئێســـتا رووبەڕووی مەترســـی بەبیابانبوون ئـــەو بەرەنگاربوونـــەوەی بـــۆ بووەتـــەوەو مەترســـییەش هـــەر دوو حكومەتـــی فیدڕاڵی عێـــراق و حكومەتـــی هەرێمـــی كوردســـتان پـــڕۆژەی جێبەجێكردنـــی لەهەوڵـــی

جۆراوجۆردان.ئەندازیار روقیە محەمەد ســـاڵح، نوێنەری مەخموور و ســـەرۆكی لیژنـــەی وەبەرهێنان ئـــەو موســـڵ، پارێـــزگای لەئەنجومەنـــی مەترســـییەی لەئەنجومەنەكـــە وروژاندووەو رووبەڕووبوونـــەوەی بـــۆ پڕۆژەیەكیشـــی پێشـــكەش كـــردووە، ئـــەو بۆ )ســـڤیل( گوتی "لەم ســـااڵنەی دواییدا كەمی باران و نەمانی لـــەوەڕگا بووەتە هـــۆی چۆڵكردنی گوندەكان و ئەمەش زیانێكی گەورەی بەسامانی ئاژەڵ گەیانـــدووە، كـــە بەبڕبـــڕەی ئابـــووری ئـــەم

ناوچەیە ئەژمار دەكرێت" .بەبـــڕوای ئەو ئەندازیـــارە نەمانی باڵندە و ئاژەڵـــە كێوییـــەكان و نزمبوونەوەی ئاســـتی ئاوی ژێر زەوی و بەرزبوونەی پلەی گەرمای هاویـــن و خۆڵبارین بەشـــێكن لەنیشـــانەكانی بەبیابانبوونـــی ناوچەكـــەو هـــاوكات بوونەتە و زەوی ســـەر وشـــكبوونەوەی هـــۆی هەڵكردنـــی رەشـــەبا، روقیـــە گوتیشـــی "ئەو خۆڵەی كە بەهۆی رەشـــەباوە لەسەر زەوی نامێنێت، بەباشترین خۆڵ ئەژمار دەكرێت بۆ گەشـــەكردنی گیـــا و رووەكە خۆڕســـكەكان،

بۆیـــە ئەگەر پەلـــە نەكرێـــت لەبووژاندنەوەی لەوەڕگاكـــە لەماوەیەكـــی كورتـــدا ناوچەكـــە

دەبێتە بیابان".ناوبـــراو ئەو مەترســـییە بەهەڕەشـــەیەكی گـــەورە ناو دەبـــات و بەپێویســـتی دەزانێت، كە حكومـــەت رێگەچـــارەی گونجـــاو بگرێتە بـــەر بـــۆ رووبەڕوونـــەوەی، پێشـــنیارەكەی روقیـــە وەك خـــۆی باســـی دەكات بـــەوردی تیشـــك دەخاتە ســـەر رەوشـــی وشكەساڵی ناوچەكەو مەترسییەكانی بەبیابانبوون روون دەكاتەوە، ئەنجومەنی پارێزگاش بەزۆرینەی دەنگی ئەندامانی پێشنیارەكەی قبوڵكردووەو لیژنەیەكی بۆ لێكۆڵینەوە لەو پرسە پێكهێناوە، دامـــودەزگا لەڕێگـــەی 2014دا لـــە تاكـــو بەجێبەجێكردنـــی دەســـت تایبەتەكانـــەوە

پێشنیارەكە بكرێت.لیژنـــەی ســـەرۆكی بەبۆچوونـــی وەبەرهێنانی ئەنجومەنی پارێزگاكە، دەكرێت لەســـەر كار پـــڕۆژەوە جـــۆر دوو لەڕێـــی ناوچەكە بەبیابانبوونی رووبەڕووبوونەوەی بكرێـــت، كە یەكەمیان خۆی لەدروســـتكردنی لەناوچەكـــە خۆڵیـــن بەربەســـتێكی چەنـــد دەبینێتـــەوە بۆ عەمباركردنـــی ئاو بۆ وەرزی بەهار، تاكو ســـوودی لێ ببینرێت بۆ چاندنی

گەنم و جۆ.روقیـــە لەمبارەیـــەوە دەڵێ "ئـــەو پڕۆژەیە چارەســـەری زەوییەكـــە دەكات، بـــەوەی كە خۆڵەكـــەی ســـەرەوەی چەســـپ بێـــت و بـــا هەڵـــی نەگرێ و بەروبوومێكی زۆر باشـــیش لەدانەوێڵـــە بەرهـــەم بێت، جگـــە لەوەش زۆر لەبوژاندنـــەوەی دەبێـــت دیكـــەی ســـوودی

ژماره 216 2014/1/25 39

ناوخۆ

دەگەڕێتـــەوە ناوچەكەو دەتوانـــرێ پارێزراو )محمیـــە(ش دروســـت بكـــرێ بۆ پاراســـتنی سامانی سروشتی لەئاژەڵ و باڵندەی كێوی".بەپێی وتەی روقیە دەكرێت بۆ بوژانەوەی كەرتی گەشـــتوگوزاریش ســـوود لەپڕۆژەی دووەم وەربگیرێـــت و دەســـتكەوتی مـــاددی گرنگ بۆ ناوچەكە بەدەست بهێنێت هەروەها دانیشـــتووانەكەی بـــۆ زیاتـــر كاری هەلـــی فەراهـــەم بـــكات و رێگەخۆشـــكەر بێـــت بـــۆ

گەڕانەوەی هاوواڵتیان بۆ گوندەكان.قـــەزای مەخمـــور لـــەدوو دەشـــتی راوان و قـــەراج بەدەشـــتەكانی كـــە دێـــت، پێـــك كەندێنـــاوە ناســـراون و 210 گونـــد و ســـێ ناحیە لەخۆدەگرێت، رووبەری زەوی قەزاكە )352،000( دۆنمە و 90% ی خاكی مەخموور دەشتاییەو 8%ی چیای قەرەچووغەو 2%یشی زورگـــەزراوە، ئـــەو قەزایـــە بەدەوڵەمەنترین دابینكردنـــی لـــەڕووی دادەنرێـــت ناوچـــە دانەوێڵـــەو بەروبوومـــە ئاژەڵـــی و ســـامانە و قـــەراج دەشـــتەكانی سروشـــتییەكانەوە، كەندێنـــاوەش لەڕیـــزی گـــەورە دەشـــتەكانی گوتـــەی بەپێـــی دەكرێـــن، ئەژمـــار عێـــراق شـــارەزایانی كشـــتوكاڵیش ئەگەر بـــاران یان ســـەرچاوەی ئاوی هەبێـــت، خاكی مەخموور دەتوانێـــت دانەوێلـــەی ســـەرجەم عێـــراق و كوردســـتان دابین بـــكات، هەر بۆیـــە دووەم

گەورەترین سایلۆی لێ دروستكراوە.شارەزایەكی هۆڵەندیش بەناوی )بیۆرنگ( دەكات، لـــەوە بـــاس لەلێكۆڵینەوەیەكیـــدا كـــە ناوچەكـــە بەكۆمەڵێـــك كانـــزای گرنـــگ

دەوڵەمەندە.

هاورێ یوسف چاالكوانی بواری ژینگەش پێی وایە ژینگەی ســـنورەكە لەمەترســـیدایە، ئـــەو دەڵێ "بەهـــۆی وشكەســـاڵی و نەبوونی ســـەرچاوەی ئـــاوی دیكـــە ناوچەكـــە بەرەو لەمـــاوەی دەبوایـــە دەچێـــت، بەبیابانبـــوون ئـــەو چەند ســـاڵە حكومەت دەســـتی بكردایە بەڕاكێشانی پڕۆژەی ئاودێری بۆ رزگاركردنی لەمەترســـییەكانی وشكەســـاڵی و ناوچەكـــە بەبیابـــان بوون، ئـــەوەش دەبووە پاڵشـــتێكی بـــاش بـــۆ جوتیـــاران و پانتایی ســـەوزاییش

زیاتر دەبوو".جیـــا دەزانێـــت بەپێویســـتی ناوبـــراو لەپڕۆژەی ئاودێـــری پۆنتە لەچیای قەرەچوغ كەندەاڵنییـــەكان ناوچـــە و زورگـــەزراو و دروســـت بكرێت، بۆ گلدانـــەوەی ئاوی باران و بەرزكردنەوەی ئاســـتی ئـــاوی ژێر زەوی و بەرزكردنـــەوەی رادەی شـــێ و دابەزاندنی پلەی گەرما، ئەو جەخـــت لەوە دەكاتەوە، كە رادەی شێی ناوچەكە لەوەرزی هاویندا 1%ـه و بۆچوونـــی وایە كە ئـــەم كارە دەبێتە هۆی

بوژانەوەی سروشتی ناوچەكە.جیـــا لەو پێگـــە و خەســـڵەتە جوگرافیانەی باســـكران هەر سێ رووباری زێی بچووك و زێی گەورەو دیجلەو بەســـنووری مەخموردا تێدەپەڕن، بەاڵم وەك دانیشـــتووانی ناوچەكە باسی دەكەن تا ئێســـتا نەتوانراوە سوودیان

لێ ببینرێت.ئیبراهیم شێخەاڵ قائیمقامی قەزای مەخمور باس لەوە دەكات، كە ئیدارەی قەزاكە بەردەوام پـــڕۆژەی دروســـتكردنی لەســـەر جەختـــی ئاودێری كردووەتەوەو لەسەردانێكیشـــدا بۆ

ناوچەكە ئەو داوایە خراوەتە بەردەم مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان.

ناوبـــراو گوتیشـــی "لەپـــڕۆژە و كارەكانی ســـاڵی 2014 یەكەم كارمان بەدواداچوون و چاودێریكـــردن دەبێت بۆ پـــڕۆژەی ئاودێری دەشـــتی قـــەراج و مەخموور كـــە 265 هەزار لەالیـــەن و دەكات بـــەراو زەوی دۆنـــم جێبەجێدەكرێـــت، فیدڕاڵییـــەوە حكومەتـــی پڕۆژەكەش پڕۆژەیەكی ســـتراتیژی گەورەیە لەمـــاوەی یـــەك ســـاڵ جێبەجـــێ دەكرێت و لەســـاڵی 2012 بەگوژمەی یـــەك ملیار دینار دیزاین و نەخشەســـازی بۆ كراوەو رەوانەی بەغـــدا كراوەتـــەوەو ئێســـتاش چاوەڕوانیـــن

قۆناغبەندی بۆ پڕۆژەكە بكرێت". ئیبراهیم نەیشـــاردەوە، كە بۆ رێگەگرتن لە بەبیابانبوونـــی ناوچەكە چەنـــد پڕۆژەیەكیان ئەنجامداوە، لەوانە پێدانی پێشـــینەی پڕۆژەی كشـــتوكاڵی بەجوتیاران و ئـــەو جوتیارانەش كە دەســـت بەســـەر زەوییەكانیانـــدا گیرابوو بەبڕیارێكـــی ئەنجومەنـــی وەزیرانـــی ناوەند گەیاندنـــی هەروەهـــا كرایـــەوە، بەناویـــان كارەبـــا بۆ زۆربـــەی گونـــدەكان و گەیاندنی تـــەزووی كارەبا بۆ ئـــەو جوتیارانەی بیریان هەڵكەندووەو دروســـتكرن و پێدانی خانووی پالســـتیكی و پرژێنەر و ئۆتۆمبێل و دانەوێڵە و ئالیك بۆ ئاژەڵداران و ســـوتەمەنی و پەینی هەنگاوەكانـــی دیكـــەی بەشـــێكی كیمیـــاوی ئیـــدارەی قەزاكەن، جیـــا لـــەوەش قائیقمامی مەخمـــور بۆچوونـــی وایـــە كـــە زیادبوونـــی رێژەی بارانبارینیش لەدوو ســـاڵی رابردوودا

رۆڵی هەبووە لەبوژانەوەی ناوچەكە.

لـــەوەڕگا و كەرتـــی ئاژەڵـــداری لەناوچەكەو فێنككردنەوەی كەشـــوهەوا و بەرزبوونەوەی

ئاستی ئاوی ژێر زەوی".ئەو ئەندازیارە ئاماژە بەوە دەدات، كە ئەم جـــۆرە پڕۆژانـــە لـــەزۆر واڵت ئەنجامدراوەو سوودی لێ بینراوەو واڵتانی سوریاو ئوردن و مەغریبـــی عەرەبیش بەنموونە دەهێنێتەوە، هەروەها نایشـــارێتەوە كە دەكرێت لەماوەی ســـاڵی یەكەمـــدا ملیۆنێك هێكتـــار زەوی بەو

پڕۆژەیە ببوژێنرێتەوە.پڕۆژەكانـــی دووەمـــی جـــۆر لەبـــارەی رووبەڕوونـــەوەی بەبیابانبوونی ناوچەكەوە، دەڵێ "ڕێگای دووەم بریتییە لەدروســـتكردنی كەلێـــن بەدرێژی 5 مەتـــر و بەپانی نیو مەتر و بەقواڵیـــی دوو مەتـــر، كە پێویســـتە نێوانی هـــەر كەلێنێك و كەلێنێكی دیكە دە مەتر بێت، بەپێی ئەم پڕۆژەیە ئەو خۆڵەی كە دەریدێنی دەكرێتـــە بەربەســـتێكی بچـــووك لەالیەكـــی كەلێنەكەو كاتێك باران دەبارێت ئاوەكە لەناو ئەو كەلێنانە كۆ دەبێتەوەو ئەگەر زیادی كرد، ئەوا بەهۆی جۆگەیەكی بچووكەوە كە بۆ ئەم مەبەســـتە دروســـت كراوە، دەچێتە كەلێنێكی دیكە لەنزیك خۆیەوە، بەم شـــێوەیەش ئاوی باران لەناو زەوییەكە عەمبار دەكرێ لەجیاتی ئـــەوەی بەكەندەكاندا شـــۆڕ بێتـــەوە، ئەوەش لەئەنجامدا دەبێتە هۆی بوژانەوەی لەوەڕگا بۆ مەڕ و مااڵت، جگە لەوەش ئاوەكە لەناو خاك جێگیر دەبێ و ئاســـتی ئاوی ژێر زەوی بەرز دەبێتـــەوەو ڕووی ســـەرەوەی زەوییەكـــەش چەســـپ دەبێتەوەو كەشوهەوای ناوچەكەش خـــۆش دەبێتەوەو ئـــاژەڵ و باڵندەی كێویش

قـــەزای مەخمـــور كـــە یەكێكـــە لەناوچـــە كوردییەكانـــی ســـنووری پارێزگای موســـڵ، ئێســـتا رووبەڕووی مەترســـی بەبیابانبوون ئـــەو بەرەنگاربوونـــەوەی بـــۆ بووەتـــەوەو مەترســـییەش هـــەر دوو حكومەتـــی فیدڕاڵی عێـــراق و حكومەتـــی هەرێمـــی كوردســـتان پـــڕۆژەی جێبەجێكردنـــی لەهەوڵـــی

جۆراوجۆردان.ئەندازیار روقیە محەمەد ســـاڵح، نوێنەری مەخموور و ســـەرۆكی لیژنـــەی وەبەرهێنان ئـــەو موســـڵ، پارێـــزگای لەئەنجومەنـــی مەترســـییەی لەئەنجومەنەكـــە وروژاندووەو رووبەڕووبوونـــەوەی بـــۆ پڕۆژەیەكیشـــی پێشـــكەش كـــردووە، ئـــەو بۆ )ســـڤیل( گوتی "لەم ســـااڵنەی دواییدا كەمی باران و نەمانی لـــەوەڕگا بووەتە هـــۆی چۆڵكردنی گوندەكان و ئەمەش زیانێكی گەورەی بەسامانی ئاژەڵ گەیانـــدووە، كـــە بەبڕبـــڕەی ئابـــووری ئـــەم

ناوچەیە ئەژمار دەكرێت" .بەبـــڕوای ئەو ئەندازیـــارە نەمانی باڵندە و ئاژەڵـــە كێوییـــەكان و نزمبوونەوەی ئاســـتی ئاوی ژێر زەوی و بەرزبوونەی پلەی گەرمای هاویـــن و خۆڵبارین بەشـــێكن لەنیشـــانەكانی بەبیابانبوونـــی ناوچەكـــەو هـــاوكات بوونەتە و زەوی ســـەر وشـــكبوونەوەی هـــۆی هەڵكردنـــی رەشـــەبا، روقیـــە گوتیشـــی "ئەو خۆڵەی كە بەهۆی رەشـــەباوە لەسەر زەوی نامێنێت، بەباشترین خۆڵ ئەژمار دەكرێت بۆ گەشـــەكردنی گیـــا و رووەكە خۆڕســـكەكان،

بۆیـــە ئەگەر پەلـــە نەكرێـــت لەبووژاندنەوەی لەوەڕگاكـــە لەماوەیەكـــی كورتـــدا ناوچەكـــە

دەبێتە بیابان".ناوبـــراو ئەو مەترســـییە بەهەڕەشـــەیەكی گـــەورە ناو دەبـــات و بەپێویســـتی دەزانێت، كە حكومـــەت رێگەچـــارەی گونجـــاو بگرێتە بـــەر بـــۆ رووبەڕوونـــەوەی، پێشـــنیارەكەی روقیـــە وەك خـــۆی باســـی دەكات بـــەوردی تیشـــك دەخاتە ســـەر رەوشـــی وشكەساڵی ناوچەكەو مەترسییەكانی بەبیابانبوون روون دەكاتەوە، ئەنجومەنی پارێزگاش بەزۆرینەی دەنگی ئەندامانی پێشنیارەكەی قبوڵكردووەو لیژنەیەكی بۆ لێكۆڵینەوە لەو پرسە پێكهێناوە، دامـــودەزگا لەڕێگـــەی 2014دا لـــە تاكـــو بەجێبەجێكردنـــی دەســـت تایبەتەكانـــەوە

پێشنیارەكە بكرێت.لیژنـــەی ســـەرۆكی بەبۆچوونـــی وەبەرهێنانی ئەنجومەنی پارێزگاكە، دەكرێت لەســـەر كار پـــڕۆژەوە جـــۆر دوو لەڕێـــی ناوچەكە بەبیابانبوونی رووبەڕووبوونەوەی بكرێـــت، كە یەكەمیان خۆی لەدروســـتكردنی لەناوچەكـــە خۆڵیـــن بەربەســـتێكی چەنـــد دەبینێتـــەوە بۆ عەمباركردنـــی ئاو بۆ وەرزی بەهار، تاكو ســـوودی لێ ببینرێت بۆ چاندنی

گەنم و جۆ.روقیـــە لەمبارەیـــەوە دەڵێ "ئـــەو پڕۆژەیە چارەســـەری زەوییەكـــە دەكات، بـــەوەی كە خۆڵەكـــەی ســـەرەوەی چەســـپ بێـــت و بـــا هەڵـــی نەگرێ و بەروبوومێكی زۆر باشـــیش لەدانەوێڵـــە بەرهـــەم بێت، جگـــە لەوەش زۆر لەبوژاندنـــەوەی دەبێـــت دیكـــەی ســـوودی

40 ژماره 216 2014/1/25

ناوخۆ

لەكوردستان نزیكەی هەزار منداڵی تووشبوو بە نەخۆشی

شەكرە هەیە

سەرۆكی كۆمەڵەی منداڵە توشبووەكان بە نەخۆشی شەكرە:

بیالل سەعید

تووشبوانی نەخۆشی شەكرە ساڵ بەساڵ لەزیادبووندایـــە، كوردســـتان لەهەرێمـــی ســـەرۆكی كۆمەڵـــەی منداڵـــە توشـــبووەكان بە نەخۆشـــی شـــەكرە ئامـــاژە بـــەوەدەكات، لەســـنوری هەر ســـێ پاریزگاكـــەی هەرێمی كوردســـتان نزیكەی هەزار منداڵی تووشبوو

بەنەخۆشی شەكرە هەیە.شەهلە حەسەن، سەرۆكی كۆمەڵەی منداڵە توشبووەكان بەنەخۆشی شەكرە بۆ )سڤیل( ئاماژە بەوەدەكات، كە وەزارەتی تەندروستی ئامادەنییە هاوكاری رێكخراوەكەیان بكات و دەڵێ "مندااڵنی تووشبوو بەنەخۆشی شەكرە چەند جارێك ویستوویانە خۆپیشاندان بكەن، بەاڵم ئێمە رێگریمان كردووە، بۆیە چاوەرێی پێكهێنانـــی حكومـــەت دەكەیـــن بـــۆ ئـــەوەی

سەردانیان بكەین".كۆمەڵەی منداڵە توشبووەكان بەنەخۆشی شەكرە، لەســـاڵی 2006 دامەزراوە، بارەگای ســـەرەكی رێكخراوەكـــە لەشـــاری هەولێرە، لەشـــارەكانی دهـــۆك و ســـلێمانی لقـــی نییە، بەاڵم كۆمەڵەكە تا ئێســـتا سێ جار كۆنگرەی ئەنجامـــداوە، دەســـتەی كارگێـــڕی كۆمەڵەكە لەپێنج كەس پێكهاتـــووە، بودجە لەوەزارەتی كوردســـتان هەرێمـــی حكومەتـــی دارایـــی

وەردەگرێت.بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروســـتی حكومەتـــی هەرێمـــی كوردســـتان، ژمـــارەی توشـــبوان بەنەخۆشی شـــەكرە )175( هەزار كەســـە، بەشـــێوەیەك ئامارەكان دەریدەخەن توشبوان بەنەخۆشی شـــەكرە لەژێرپێوەری جیهانییـــە، رێكخـــراوی یەكێتـــی نێودەوڵەتی تایبەت بـــە نەخۆشـــی شـــەكرەش رایگەیاند شـــەكرە بەنەخۆشـــی توشـــبوون "رێـــژەی لەجیهانـــدا لەبەرزبونەوەدایـــە، لەكاتێكـــدا كە 382 ملیۆن كەس بەدەست ئەو نەخۆشییەوە دەناڵێنن و بەو هۆیەشەوە سااڵنە 5.1 ملیۆن

كەس گیان لەدەست دەدەن".جین كلـــۆد مبانیـــا ســـەرۆكی رێكخراوی یەكێتـــی نێودەوڵەتـــی تایبـــەت بەنەخۆشـــی ئـــەو رایگەیانـــد: لەبەیاننامەیەكـــدا شـــەكرە ئامارانـــە بەڵگەیەكـــن بـــۆ ئەوەی كـــە ئەگەر نەخۆشـــی شـــەكرە پەراوێـــز بخرێـــت، ئەوا دەبێتە پێشـــهاتێكی گـــەورە لەبەردەم جیهان، چونكە لەســـاڵی 2011دا لەهەر 7 چركەیەكدا كەســـێك بەهۆی نەخۆشی شـــەكرەوە گیانی لەدەســـتداوەو لەداهاتووشـــدا ئـــەو رێژەیـــە زیاتـــر دەبێـــت. لەالیەكـــی دیكـــەوە یەكێتـــی نێودەوڵەتیـــی نەخۆشـــیی شـــەكرە ژمـــارەی ئەو كەسانەی نەخۆشـــیی شەكرەیان هەیەو بەخۆیـــان نەزانیوە بەنزیكـــەی )190( ملیۆن

ژماره 216 2014/1/25 41

ناوخۆ

كەس خەماڵندووە.نەخۆشیی شەكرە، بریتییە لەبەرزبوونەوەی ئاســـتی رێژەی شەكر بۆ ســـەرووی رێژەی سروشـــتیی لەخوێنـــدا و لەئەنجامـــی كەمیی یـــا نەبوونی دەردانـــی هۆرمۆنی ئینســـۆلین هۆڕمۆنـــی هەرچـــی روودەدات. لەخوێنـــدا ئینســـۆلین بریتییە لەیەكێك لەو هۆرمۆنانەی پەنكریاســـەوە بێتـــای لەخانەكانـــی كـــە دەردەدرێـــت و یەكێكە لـــەو هۆڕمۆنانەی كە كاری رێكخســـتنی زیندەپـــاڵ )مێتابۆلیزم(ی خۆراك لەناو لەشی مرۆڤدا دەكات و ئاستی سروشـــتیی و هاوســـەنگیی رێژەی شەكر و

چەوریی لەناو خوێندا رادەگرێت.ســـەرۆكی كۆمەڵەی منداڵە توشـــبووەكان منداڵـــە ژمـــارەی شـــەكرە، بەنەخۆشـــی شـــەكرە بەنەخۆشـــی تووشـــبووەكان لەكوردســـتان بۆ )ســـڤیل( ئاشـــكرا دەكات و دەڵێ "ئامارێكی گشتی سەبارەت بەتووشبوان نییـــە، لەكوردســـتان شـــەكرە بەنەخۆشـــی بـــەاڵم تا ئێســـتا لەســـنوری هەولێـــر )361( منداڵی تووشـــبوو بەنەخۆشی شەكرە هەیە، لەتـــەواوی كوردســـتانیش نزیكـــەی هـــەزار

منداڵی تووشبوو هەیە".شـــەهلە سەبارەت بەو مندااڵنەی كە دەبنە ئەندام لەكۆمەڵەكە، باس لەوەدەكات، كە ئەو مندااڵنـــەی كـــە تەمەنیان لەیـــەك رۆژ تا 20 ســـاڵ بێت، دەتوانی ببێتە ئەندامی كۆمەڵەكە، ئەویش بەدوو شێوە دەبێت، یان بەپیشاندانی كارتی سەنتەری نەخۆشی شەكرە لەهەولێر

یان بەئەنجامدانی پشكنین لەكۆمەڵەكە.بەپێی نوسراوێكی ئەنجومەنی وەزیران كە لەســـاڵی 2012 دەرچووە، پێشـــنیازكراوە كە

كۆمەڵەی منداڵە تووشـــبووەكانی نەخۆشـــی شەكرە مەراسیمەكەیان بایكۆت كرد.

سەرۆكی كۆمەڵەكە هۆكاری مانگرتنەكەیان و بەشدارینەكردنی كۆمەڵەكەیان دەگەڕینێتەوە بۆ جێبەجینەكردنی بەڵێنی پێدانی 150 هەزار دینـــار بەمنداڵـــە تووشـــبووەكان و هەروەها بـــی بەڵێنـــی وەزارەتی تەندروســـتی بەهۆی ئەوەی كـــە كۆمەڵە هاوكاریـــان بووە، بەاڵم لەنوســـراوە فەرمییەكان هیـــچ ئاماژەیەكیان

بەكۆمەڵەی شەكرەی مندااڵن نەكردووە.لەهـــاوكاری بـــاس حەســـەن، شـــەهلە خێرخوازان و پزیشـــكەكان دەكات و دەڵێت "چەند خێرخوازێك هـــاوكاری كۆمەڵەكەیان خێرخـــوازی دەزگای بەتایبـــەت كـــردووە، حاجی یەحیا مانگانە بە 500 دۆالر "هەروەها لـــەوەدەكات، كـــە چەنـــد پزیشـــكێك بـــاس و كاردەكـــەن لەكۆمەڵەكـــە بەخۆبەخشـــی

هاوكاری پڕۆژەكانی كۆمەڵەن.منداڵـــی بەپێویســـتییەكانی ســـەبارەت كارەكانـــی و بەشـــەكرە تووشـــبوو كۆمەڵەكەیان، ســـەرۆكی كۆمەڵەی مندااڵنی ئەوەشـــی شـــەكرە بەنەخۆشـــی توشـــبوو خســـتەڕوو، لەكۆمەڵەكەیان چەندین دەرمان و رێنماییـــان بـــۆ مندااڵنـــی توشـــبوو بـــەو نەخۆشییە دابینكردووەو هاوكات پزیشكیش

چاودێریان دەكات.منداڵیكـــی هـــەر بـــەوەدەكات ئامـــاژەش تووشـــبوو بەنەخۆشـــی شـــەكرە بۆ كڕینی دەرمان مانگانە بەالیەنی كەمەوە پێویستی بە 100 هەزار دینار دەبێت، دەڵێ كۆمەڵەكەیان ئێســـتا ســـەرقاڵی كردنەوەی لقـــی خۆیەتی

لەشارەكانی دیكەی هەرێمی كوردستان.

مانگانـــە بـــڕی 150 هەزار دینـــار بدرێت بەو كەســـانەی كە نەخۆشـــی شـــەكرەیان هەیەو تەمەنیان لەخوار 18 ســـاڵییەوەیە، سەرۆكی كۆمەڵەی شـــەكرەی مندااڵنیـــش رەخنەیەكی زۆر لەوەزارەتی تەندروستی دەگرێت و دەڵێ "تا ئێســـتا وەزارەتی تەندروستی بڕیارەكەی

ئەنجومەنی وەزیرانی جێبەجێ نەكردووە".شەهلە ســـەبارەت بەناڕەزایەتییەكانیان و پەیوەندییان لەگەڵ حكومەت دەڵێ "وەزارەتی تەندروســـتی هیچ هاوكاریەكـــی كۆمەڵەكەی ئێمە ناكات، لەكاتێكدا ئێمە هاوكاری ئەوانین، بۆیە چاوەڕێی پێكهێنانی كابینەی هەشـــتەمی حكومەتیـــن بۆ ئەوەی گلەیی و گازندەكانمان

بگەیەنین".لەهەرێمـــی كوردســـتان ســـێ ســـەنتەری هەیـــە و شـــەكرە بەچارەســـەری تایبـــەت لەنەخۆشـــخانەو بنكـــە تەندروســـتییەكانیش حەپ و دەرزی بەتوشبوان دەدرێت. شەهلە حەسەن پێی وایە سەنتەرەكانی چارەسەری نەخۆشـــی شەكرە لەكوردستان زۆر بچوكن نیـــن، گوتیشـــی و لەئاســـتی نەخۆشـــەكان "پەیوەندییەكانمـــان زۆر بـــاش نییـــە، بـــەاڵم هـــاوكاری و هەماهەنگـــی لەنێوانماندا هەیەو

پێویستی بەباشتركردنی زیاترە". 11-14 رۆژی هاتنـــی لەگـــەڵ ســـااڵنە لەسەرتاســـەری جیهان مەراســـیم و چاالكی لەهەرێمـــی و دەچێـــت بەڕێـــوە جیاجیـــا كوردستانیش لەپێناو هۆشیاری و رۆشنبیری تەندروستی لەبارەی خۆپارێزی و دووربوون لەنەخۆشـــی شـــەكرە ســـاڵی رابردوو چەند چاالكییەكی هونەری و هۆشـــیاری لەپاركی منارەی شـــاری هەولێـــر بەڕێوەچوو. بەاڵم

42 ژماره 216 2014/1/25

دەنگـــۆی پێنەدانی موچـــەی مانگی یەكی ئەمســـاڵی فەرمانبـــەران، بۆتـــە هەواڵێكـــی ناخـــۆش بـــۆ هاواڵتیـــان و بەردەوامیـــش لەچاوەڕوانی ئەوەدان بەرپرسێكی حكومی لەپێدانی موچەكەیان دڵنیاییان پێبدات، بەاڵم هەتا ئێستاش بەرپرسانی وەزارەتی دارایی

ئەم بەڵێنەیان بە ڕوونی نەداوە.كێشـــەی دواكەوتن و نەدانی موچە پاش ئەوە سەریهەڵدا، كە زۆر لەبانكەكانی شاری سلێمانی رایانگەیاند بانكەكانیان پارەی تێدا نییەو بەشێكی زۆر لەفەرمانبەرانیش كاتی وەرگرتنـــی موچەكانیان دواكـــەوت و هەتا ئێستاش بەشـــێك لەخانەنشین و هێزەكانی پێشـــمەرگە موچـــەی مانگـــی 12ی ســـاڵی بەرپرســـانی وەرنەگرتـــوە، رابردوویـــان وەزارەتـــی دارایش جەخت لەوە دەكەنەوە، كـــە تا بەتەواوەتی ئەو كەســـانەی موچەی مانگـــی رابردوویان وەرنەگرتـــوە نەدرێت،

موچەی مانگی 1 دابەش ناكرێت.ســـەرەتاییە، مامۆســـتای كەریـــم ئـــااڵ بە)سڤیل(ی گوت، كە ئەوان بژێوی ژیانیان لەســـەر ئـــەو موچەیەیـــە، كـــە وەریدەگرن و هەواڵـــی دواكەوتنـــی موچەكەیـــان زۆر دڵتەنگـــی كـــردوون، ئـــەو گوتـــی "پێدانـــی موچە مافێكی ســـەرەكی هەموو كارمەند و فەرمانبەرێكە، موچەی حكومەتیش بڕبڕەی بەڕێوەچوونـــی بژێـــوی ژیانە لـــە هەرێمی كوردستان و پێویستە لەكاتی خۆیدا پێمان

بدرێت".دلێـــر تاریق وتەبێـــژی وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمی كوردســـتان، بۆ )سڤیل(

ناوخۆ

بانكەكانی سلێمانی بەتاڵن و سەرمایەدارانیش پارەكانیان لە دەرەوەی واڵتە

سەرۆكی مونتەدای ئابووریناسان: مەترسی دروستبوونی قەیرانی ئابوری گەورەتر دەكرێت

گرتۆتـــەوە، بـــەاڵم پـــاش ئـــەوەی موچەی راوێژ كامەرانمانگی ساڵی رابردوو بەتەواوی دابەشكرا، راســـتەوخۆ دەست دەكەین بەدابەشكردنی

موچەی مانگی یەك".الی خۆشـــیەوە عەبدولڕەحمـــان ســـاڵح ناوەنـــدی بانكـــی گشـــتی بەڕێوبـــەری هەرێـــم ئـــەوەی بە)ســـڤیل( گـــوت، كـــە بۆ چارەســـەركردنی نەمانی پارە لەبانكەكاندا بـــڕی 75 ملیاریان لەموســـڵ قەرزكردەوە بـــۆ ســـلێمانی و بەســـەر خانەنشـــینان و هێزی پێشـــمەرگەدا دابەشـــیان كـــردووە". گوتیشـــی"بڕیارە ســـاڵح عەبدولڕەحمـــان بـــەم زوانە بودجە لەبەغـــداوە بگاتە هەرێم و ئێمـــەش لەچاوەڕوانی چارەســـەركردنی

قەیرانەكەداین".بەاڵم محەمەد كەریم سەرۆكی مونتەدای ئابوریناســـانی كوردســـتان رایدەگەیەنێت، كـــە ئەم قەیرانـــە ئابورییەی ئێســـتا هەرێم مەترســـیدارتر كاردانـــەوەی تێیكەوتـــووە بەدوای خۆیدا دەهێنێت و هیچ كەســـێكیش نەمـــاوە. بەیەكـــدی ئابووریـــی متمانـــەی محەمەد كەریم بە)ســـڤیل(ی گوت "بەهۆی ئەوەی كەرتی تایبەت لەهەرێمی كوردستان بـــەو بـــازاڕ بەنـــدە زۆر الوازە، جوڵـــەی بودجەیەی حكومـــەت دەیخاتە گەڕ، جا بۆ بـــواری وەبەرهێنان بێت یاخـــود بودجەی وەبەرهێنـــان بێـــت، كـــە رێژەیەكـــی زۆر و ئـــەم بودجەیـــەش دەگاتـــە رێـــژەی %70، تایبەتمەندیەكـــەی ئەوەیە، كە خێرا دەچێتە بـــازاڕەوەو دواتـــر بەســـوڕێكی ئابووریی بەشـــێكی زۆری دەگەڕێتەوە بۆ بانكەكان، بـــەاڵم گەر ئـــەم پڕۆژەیـــە شكســـتبهێنێت، بانكەكانیش متمانە لەدەستدەدەن و پارەكە

روونیكردەوە، كە بۆ ئەم مانگە بەدڵنیاییەوە دابەشـــكردنی موچـــە دوادەكەوێـــت، بەاڵم ئـــەو هەوڵـــدەدەن گوتـــی خـــۆی وەك كێشـــەیە چارەســـەربكەن و لەچاوەڕوانـــی بەدەستگەیشـــتنی بودجـــەی مانگانەیاندان. دلێر تاریق گوتـــی "لەمانگەكانی رابردوودا دەكـــرد دەســـتمان مانگـــەوە 15ی لـــە بەدابەشكردنی موچە، بەاڵم بۆ ئەم مانگە تا ئێســـتا موچەی مانگی یەك دابەشنەكراوەو هیـــچ زانیاریەكـــی نوێـــش بەدەســـتی ئێمە نەگەیشتووە، كە كەی موچەی فەرمانبەران

دابەش دەكرێت".دلێر تارق گوتیشی "دواكەوتنی موچەش لـــەم مانگـــەدا بەهـــۆی ئـــەوەوە بـــوو، كـــە بەشـــێكی زۆر لەخانەنیشـــنان و پێشمەرگە موچەی مانگـــی رابردوویان وەرنەگرتبوو، بۆیە بڕیاردرا تا ئـــەوان موچە وەرنەگرن، هیـــچ فەرمانگەیـــەك موچەی ئـــەم مانگەی

بەسەردا دابەشنەكرێت".بریـــكاری تاهیـــر رەشـــید هـــاوكات وەزارەتـــی دارایی هەرچەندە ئامادە نەبوو، كـــە وردەكاری ئـــەو قەیرانـــە بۆ )ســـڤیل( روونبكاتەوە، بـــەاڵم تەنها ئەوەندەی گوت كـــە "هۆكاری ئەم قەیرانە بەهۆی ئەوەوەیە بەغـــدا موچەی پێشـــمەرگەی نەناردوە، كە بڕەكـــەی 8 تریلـــۆن دینار بـــووە، ئەوەش كاریگەری لەســـەر نەمانی پارە لەبانكەكان و دواكەوتنی دابەشكردنی موچە هەبووە".

ناوبراو رەتیشی كردەوە، كێشەكە تەنها سلێمانی گرتبێتەوە، ئەو گوتی"ئەو داهاتەی هاتبێتـــە ناو حســـاباتی دارایـــی وەزارەتی دارایی رەوانەی سلێمانیش كراوە، كێشەی هەولێریشـــی بانكەكانـــی پـــارە نەمانـــی

ژماره 216 2014/1/25 43

ناوخۆ

ئامێرەكانی ژماردنی پارە لەبەر بێ پارەیی لە بانكەكان كار ناكەن ........................................................................................................... فۆتۆ: سایتی مەدا

ناگەڕێتەوە بـــۆ بازاڕ، بۆیە لەو كاتەدا هەم جوڵەی بازاڕ دەوەستێت، هەم بانكەكانیش پارەیان تێـــدا نامێنێت وەك ئەوەی ئێســـتا

لەهەرێمی كوردستاندا بەدیدەكرێت".ئـــەم ئابوریناســـە گوتیشـــی"ئەم دۆخـــە بەهـــۆی ئەوەوەیـــە سیســـتەمی ئابووریی هەرێمی كوردســـتان زۆر نەخۆشە، چونكە هەرێم خاوەنـــی بودجەیەكی ئێجگار زۆرە بەبـــەراورد لەگـــەڵ واڵتانی دراوســـێ، كە ئەوان ئەو كێشەیەیان نییەو ئیشوكارەكانی خۆشـــیان بەبودجەیەكی كەمتر لەبودجەی هەرێـــم بەڕێدەكـــەن، بەاڵم ئەوەی ئێســـتا حكومـــەت لەهەرێمی كوردســـتان دەیكات ئەوەیە، ئەو سیستەمە نەخۆشەی كە هەیە دەكات، بەڕووپـــۆش چارەســـەری تەنهـــا واتـــە وەك ئەوەی كەســـێك شـــێرپەنجەی هەیـــە و ئازاری هەیـــە، تۆ حەبـــی ئازاری دەدەیتـــێ تـــا ئازارەكـــەی نەمێنێـــت، نـــەك

لەبنەڕەتـــەوە بەنەشـــتەرگەریەك ئـــەوەی شێرپەنجەكە چارەسەر بكەت".

ئابوریناســـان مونتـــەدای ســـەرۆكی هۆشـــیاری ئەوەش دەدات، كـــە قەیرانەكە كێشـــەی دیكەش بەدوای خۆیـــدا دەهێنێت، ئەو گوتی"بەهۆی نەخۆشی سیستەمەكەوە بەردەوام كێشە بەدوای كێشە دروستدەبێت، بۆ نمونە ســـێ ســـاڵ بەر لەئێســـتا كێشەی لەهەرێمـــی لەبانكەكانـــدا پـــارە نەبوونـــی كوردســـتاندا نەبـــوو، بـــەاڵم ئێســـتا ئـــەو كێشەیە دەركەوتووە، كە جارێكی دیكە ئەم كێشەیەش قەیرانی گەورەتر بەدوای خۆیدا دەهێنێـــت، چونكە خەڵـــك داوای مافەكانی خـــۆی دەكات و دواتـــر رەنگـــە پشـــێوی و ئاڵۆزی گەورە دروستببێت، گەر كێشەكان

قوڵ بێتەوەو لەچارەسەر دەرچوبێت".لەبەردەســـت ئامارانـــەی ئـــەو بەپێـــی محەمەد كەریمیشدایە ئەم قەیرانە ئابوورییە

پرۆژەكانـــی وەبەرهێنانیشـــی پەكخســـتوە، ئەو رایگەیاند "ئێستا بەهۆی ئەم قەیرانەوە جگە لەهاواڵتیـــان، كاری وەبەرهێنەرانیش پەكیكەوتوە، بەپێی ئەو ئامارەی لەبەردەست بەهـــۆی و لەســـلێمانی تەنهـــا ئێمەدایـــە، نەمانی پارە لەبانقـــدا 800 پرۆژەی گەورە پەكیكەوتـــوەو وەبەرهێنەرەكان كارەكانیان راگرتـــوە، جگەلەوە ئەم دۆخە كێشـــەیەكی ئەویـــش كـــە دروســـتكردوە، دیكەشـــی كۆچی ســـەرمایەیە، ئێســـتا بەهۆی ئەوەی متمانە بەبانكەكان نەماوە، ســـەرمایەداران پارەكانیـــان لـــەدەرەوە دادەنێـــن و بەپێـــی پێویســـتی و بەشـــمەك دەیهێننەوە هەرێم، نزیكترین نمونـــەش ئەو فەزیحەیە بوو، كە لەفڕۆكەخانەی سلێمانی توشی بەڕێوبەری كۆمپانیـــای نالیـــا هـــات، كە دەستبەســـەر پارەكانیدا گیرا، لەكاتێكـــدا دەیهێنایەوە ناو

هەرێم".

44 ژماره 216 2014/1/25

ناوخۆ

زســـتان و سەرمایەكی وەك ئەو حسێبەی ئێســـتای ســـاڵ بوو، چەند جارێـــك تەلەفۆنم بۆكرد وەاڵمـــی نەدایەوە، ئەو هەردەم گرانتر دەفرۆشێت و درەنگتر وەاڵم دەداتەوە، بەاڵم نەمزانـــی ئەوجارەیـــان هەنجەتێكـــی دیكـــەی جیـــاواز لەو نـــازەی خۆی هەیە، تـــا درەنگی شـــەو جارێكی دیكە تەلەفۆنـــم بۆی كردەوە، ســـۆزی پـــڕ بەدەنگێكـــی و ئاســـایی زۆر هاوڕێیانـــە، نەوەك دڵدارانـــە وەاڵمی دایەوە، ئەو دەسپێشـــخەری لەئەحواڵ پرســـین كردو

گوتی:- ها فەیسەڵ ئەحواڵت چۆنە؟

- من باشم.- تەلفۆنت كردبوو. ببورە..- هاها.. نا لەوە راهاتووم.

- بەخوای خەریكـــی خوێندن بووم. ئەرێ بەراســـت ئیمتحانم هەیە. ئەتۆش ئەو دەرسە

ئیزعاجەت خوێندووە؟- كامەیان؟- عەڕووز

- زۆر موعاناتـــم بەدەســـتییەوە هەبـــوو، بـــڕوات. نەگەڕێتـــەوە. مامۆســـتاكەم دكتـــۆر تاهیـــری مـــەال مســـتەفای هیـــران بـــوو، خوا ماڵی ئاوا بكات. عبوریشـــم لێـــی هەبوو. هەر

دەریچواندم..لەگەڵ ئەوەشدا بۆ خۆ هەڵكێشان لەبەردەم

خۆشەویستەكەم وتم:بكـــەم. هاوكاریـــت بـــا دەوێ چیـــت -

مامۆستاكەتان كێیە؟- عەزیز گەردی

-كێ....؟- عەزیز گەردی؟ چییە؟ گوێت لێ نەبوو؟

- با چاكم گوێ لێبوو؟- ئێ كوا؟

- كێ كوا؟ باشە.-دەیناسی؟

- نازانم..نازانـــم.. تاكە وشـــەیەك بوو، هاوســـەنگی لەنێوان عشـــق و مەعریفەی ئەوكاتم دروست دەكرد. نەوێرام قســـەیەك لەئاســـت ئەو ناوە بكـــەم. منێك كە زۆر لەبەرامبـــەر ئەودا خۆم هەڵدەكێشـــا. ئامادەبـــووم هەمـــوو مەعریفـــە و كتێبـــی دونیـــای بۆ بـــدزم. ئامـــادە نەبووم لەوشەی نازانم زیاتر بڵێم. مەحمود دەروێش كاتێك لەخۆشەویســـتەكەی توڕە دەبێ دەڵێ "ئـــەو شـــایەنی قەســـیدەیەكی دزراویش نییە، كـــە بۆ ئەوم ئەزبـــەر كردبوو". من ئەو فیزەم

بەسەر عیشقەوە نەبوو.- ئەلـــو. ئەلو...تـــۆ زۆرجـــار زماندرێـــژی،

ئەرێ چۆنبوو بێدەنگ بوویت؟- گیان گوتم لەعەروز ناگەم.

- باشە. من چاكم خوێندووە با مەوزوعەكە بگۆڕین.

ئەگـــەر ئـــەوكات مەوزوعەكەمـــان گۆڕی. ئێســـتا دیســـان عەزیـــز گەردیم بیـــر هاتەوە. لەنەوەدەكاندا داغســـتانی منـــم خوێندەوە، كە عەزیـــز گـــەردی وەریگێڕابووە ســـەر زمانی كوردی. لێـــرەو لەوێ چەنـــد توێژینەوەیەكی بەخێراییـــش گەردیـــم خوێندبـــۆوە. عەزیـــز هەندێك لەڕەوانبێژییەكـــەی ئەوم خوێندەوە. رۆژێكیـــان خەیاڵی ئەوە كەوتە ســـەرم، ئیش لەســـەر ئـــەوە بكـــەم روانبێژییەكـــەی عەزیز گـــەردی لەگـــەڵ ئـــەو رەوانبێژییە بـــەراورد بكـــەم كە مـــن لێـــی دەزانـــم، بـــەاڵم نەمكرد. ئەگـــەر ئەوەم بنووســـیبایە. ئێســـتا هەر خۆم ئـــەوەم بەكەرێتیەكی گـــەورە دەزانی. عەزیز كەچـــی فەرەنســـیە، خوێندنەكـــەی گـــەردی رەوانبێژییەكـــەی كوردییـــە. رەنگـــە هەندێك تێبینیـــم هەبووبـــێ. بـــەاڵم مانای ئـــەوە نییە لەهەیبەتی مەعریفەی عەزیز گەردیدا بێئەدەب

بم. من 18 ساڵ دەبێ )داغستانی منم( نەبینیوە. رســـتەیەكی گەورەی ئەو كتێبەم بیرماوە، كە دەڵێ "دەمی بچووك قســـەی گەورە دەكات". رەنگە ئەو تێبینیانـــەی منیش لەبارەی عەزیز گەردییـــەوە هەمبووبێ هەر لەو چوارچێوەی دەرنەچووبێ. كە هێشـــتا جورئەتم نەكردووە بیدركێنم. هێندە بەسە لەبابەتی رەوانبێژییەكە كە عەزیز گەردی كۆمەڵێك زاراوەی داتاشی لەمەعریفـــەی كورددا چەســـپا. رەنگە هەموو هەوڵەكانی كورد لەبوارە جیاجیاكانی مەعریفە بۆ دروســـتكردنی زاراوە هێندەی زاراوەكانی

عەزیز گەردی جێگیر نەبووبێ.من هەمیشـــە ئەو هەیبەتـــەی مەعریفەم ال ســـەیرە، كە لەوجودی عەزیـــز گەردیدا هەیە. نازانم ئێوە چۆن تێی دەگەن. بەچەندین هاوڕێی گەردیـــم گوتـــووە "هەمـــوو گەردیییەك زۆر قســـە دەكات، عەزیز گەردی نەبێت". ئەوانیش زۆر بەو سوعبەتە پێدەكەنن )رێزم بۆ هەموو گەردییەك(. هەموو گەردییەك خۆی بەكوێخا و بەگـــزادە دەزانێـــت. بـــەاڵم عەزیـــز گەردی جیا لەوان بەوپـــەڕی تەوازوعەوە هەیبەتێكی مەعریفە بۆ خۆی دروســـت دەكات و هەموو

قسەكانی لەنێو كتێبەكاندا باڵودەكاتەوە.رۆژانـــە لەكۆلیـــژ عەزیز گەردیـــم دەبینی، بـــەاڵم قـــەد رۆژێك لێـــی نزیـــك نەبوومەوە. ئەوكات ئەگەر موجامەلـــەش نەبووبێ. بەاڵم لەهەندێك كەس نزیـــك دەبوومەوەو دەموت مامۆســـتا ئەو نوســـینەتم خوێندەوە. یان ئەو نووســـینەت لەكوێ دەستدەكەوێ. زوو زانیم ئەمەیان لەگەڵ عەزیز گەردی ناكرێ. باشالر وتەیەكی هەیە، دەڵێ "زانایان لەنیوەی یەكەمی عومریـــان داهێنـــەرن و لەنیوەكـــەی دیكەیان ئەمەیـــان مەعریفـــەوە. بەســـەر بارگرانیـــن لەعەزیـــز گـــەردی دوورە، بۆیـــەش لەهیـــچ رۆشناییەك دەرناكەوێ لەڕۆشنایی مەعریفە نەبێ". ئەو رۆژە زۆر ســـەیرم بەوە هات، كە كتێبی داغســـتانی منم بینی كە وەرگێڕانەكەی كەسێكی دیكە بوو. ئەو كەسە هەر كێیەك بێت چۆن جورئەتی كرد، تەجاوزی تەرجەمەكەی

عەزیز گەردی بكات؟!.

دەمی بچوكیش قسەی گەورە دەكات

فەیسەڵ خەلیل

عەزیز گەردی لە حزور مەعریفەی تۆ تەنها دەڵێم:

ژماره 216 2014/1/25 45

كۆمەاڵیەتی

لە ماوەی یەك ساڵدا 48 كچە خوێندكار لەكەركوك خۆیان كوشتوە

46 ژماره 216 2014/1/25

كـۆمـەاڵیـەتی

كەمە

ناری

سەوو

، نهم

رەیا

تان

46 ژماره 216 2014/1/25

ژماره 216 2014/1/25 47

كـۆمـەاڵیـەتی

نامەی لەشفرۆشێك بۆ كڕیارەكانی بابەتێك بۆ ئەوانەی سێكس دەكڕن، تا بزانن لەشفرۆشەكان چۆن لێیان دەڕوانن

من تەنیا دەمەویست زوو لەكۆڵم ببێتەوە، زوو دەست پێ بكەین و زووش تەواو بین

من پێم باش بوو كە تۆ راكشێی و هەموو ئەركەكە لەئەستۆی من بێت و بۆ خۆم ئەنجامی بدەم

ب����ۆ كڕیارانی س����ێكس، ئەمە ناونیش����انی بابەتێكە كە "تانیا رەهم" لەسەر وێبالگەكەی خ����ۆی ب����اڵوی كردووەت����ەوەو تێی����دا باس لەئەزموونی س����ێ س����اڵ لەشفرۆشی خۆی دەكات. نامەك����ە بەش����ێوەیەكی س����ەرئاوەاڵ هات����ووەو رووەو ئ����ەو كەس����انەیە كە وەك

كڕیاری سێكس لەكەنەدا ناویان دەبات.تانیا ئێستا وەك نووسەر و دەروونناسێك لەكەن����ەدا دەژی و ناوەندێك����ی راوێژكاری

سێكسیشی دامەزراندووە.

دەقی نامەكە:

كڕیاری بەڕێز:گ����ەر ئەو كاتانە وا بی����رت دەكردەوە، كە مەیلێكی سێكسیم بەرامبەر بەتۆ هەیە، ئەوە بەت����ەواوی لەهەڵ����ە دای، بۆ ی����ەك جاریش لەدڵ����ەوە بەدوای ئەو ئیش����ە نەكەوتم. تەنیا ش����تێك كە بەدواوەیە بووم بەدەس����تهێنانی خێرای پ����ارە بوو. واش لێكی مەدەوە، ئەمە هەر ئ����ەو پارەی����ە، ئ����ەم پارەیە بەئاس����انی بەدەست نایەت، هەر چەند خێرا بەدەستەوە دێ����ت، بەاڵم...، فێری چەند فرتوفێڵێك بووم، كە تۆ زووتر رەحەت بیت بۆ ئەوەی بتوانم

زووتر رزگارم بێت.

نا، تەنانەت هەر ئ����ەو كاتیش گەرموگوڕ رۆڵەكەم����دا لەنواندن����ی تەنی����ا نەدەب����ووم. سەركەوتوو بووم. ئەمەش مومارەسەیەك بوو كە هاوكات بوو لەگەڵ بەئەنجامگەیاندنی چەن����د ئەركێك. ئەو كاتەی تۆ راكش����ابووی م����ن بیر و خەیاڵ����م لەش����وێنێكی دیكە بوو، ش����وێنێك كە تەنانەت پێویس����ت نەكات بیر لەت����ۆ بكەم����ەوە، ك����ە چ����ۆن ئیزن����م پێتداوە كەرامەت����م بم����ژی، بێ ئ����ەوەی دە چركەش

چاوت بڕیبێتە ناوچاوم.كاتێ����ك ك����ە بی����رت دەك����ردەوە بەدان����ی بڕەپارەی����ەك لەبەرامب����ەر نیوكاتژمێ����ر یان

ژماره 216 2014/1/25 47

48 ژماره 216 2014/1/25

كـۆمـەاڵیـەتی

كاتژمێرێ����ك خزمەت����م پێ دەك����ەی لەهەڵەدا بووی، م����ن تەنیا دەمەویس����ت زوو لەكۆڵم ببێتەوە، زوو دەس����ت پ����ێ بكەین و زووش

تەواو بین.كاتێك بیرت دەكردەوە، كە بەپرس����یاری داخ����ۆ كچێك����ی وەك من ل����ەوێ چ دەكات؟ خ����ۆت وەك رزگاركەرێك����ی پی����رۆز بنوێنی و دوات����ر دەس����تبەجێ داوات ل����ێ كردم كە راكش����ێم، ه����ەر ئەو كات����ە الی من����ەوە ئەو پیرۆزی����ەت نەم����ا. من پێم ب����اش بوو كە تۆ راكش����ێی و هەموو ئەركەكە لەئەستۆی من

بێت و بۆ خۆم ئەنجامی بدەم.كاتێ����ك كە دەهاتی بۆ الی من تا پیاوەتی خۆت لەڕێ����گای توانای رەحەتكردنی منەوە بەهێ����ز پیش����ان ب����دەی، دەب����ا زانیب����ات ك����ە بەڕادەیەك رۆڵی ئەم رەحەتبوونەم دەگێڕا، ك����ە شایس����تەی میداڵی����ای زێڕ ب����ووم، پێت

وابوو چبووە؟رۆژانە رەنگە تۆ سێیەمین، پێنجەمین یان تەنانەت هەشتەمین كەس بووبیت. بەڕاستی وا بی����رت دەكردەوە، كە م����ن توانای ئەوەم هەب����وو، ك����ە بە لەش یان فكر ئاس����وودەبم، كاتێ����ك لەگەڵ پیاوێك ج����ووت دەبووم، كە بۆ خۆم هەڵمنەبژاردووە؟ دیارە وەاڵمەكەی "ن����ا" یە. هەموو گیانم دەس����ووتایەوەو زۆر ماندوو دەبووم. ئەوەندە ماندوو دەبووم كە ناچار دەبووم بۆ ئەوەی خەوم لێ نەكەوێت

چاوم لێك نەنێم.لێبوردنێك����ت داوای ه����ەر لەبەرامب����ەر كەمتەرخ����ەم ب����ووم، ك����ە سێكس����ت دەكڕی بەه����ۆی ئێ����س پ����ی دی هاوس����ەرەكەتەوە ب����وو و نەتدەتوان����ی بێ پێوەندی سێكس����ی خۆڕاگڕو پش����وودرێژ بیت. یان ئەو كاتەی ب����ۆ دەدا، زۆر گەمژان����ە روونكردن����ەوەت ئەوەی پاساوێك بۆ دانی ئەو پارەیە بە من

بێنیت����ەوە، بەرامبەر بەسێكس����ێك كە لەگەڵ م����ن كردووتە. ت����ۆ پێت وابوو ك����ە من لێت تێگەیش����تووم، ب����ەاڵم درۆم لەگ����ەڵ كردی. زۆر س����ووك دەهاتیتە بەرچ����اوم. هاوكات تۆ شتێكت لەناخی مندا كوشت و گومانێكی بچووكیش����ت لەدڵی من����دا چاند، ك����ە رەنگە هەموو پیاوەكان وەك تۆ س����ەگ س����فەت و

خائین بن.كاتێ����ك كە تاری����ف و وەس����فی جوانی و جەستە و توانای سێكسی منت دەكرد، وەكو

ئەوە وابوو كە بەسەرمدا دەڕشێیتەوە.ت����ۆ مرۆڤی ئەو دی����وت نەدەبین����ی، تەنیا شتێك كە بەرچاوت دەكەوت وێنەیەك بوو لەژنێكی چڵێس و برس����ی، كە ئەو پەڕەكەی نادیار بوو. باس����ی ئەو ش����تانەت نەدەكرد، ك����ە من پێم خ����ۆش ب����وو گوێی ل����ێ بگرم، هەموو ئەو ش����تانە هەر ئەوانە بوون، كە بۆ خۆت تامەزرۆی بیس����تنیان بووی لەزمانی كەس����ێكی دیك����ەوە. ه����ەر ئەو ش����تانەی كە وێنەكەتیان پش����ت راست دەكردەوەو ئیدی پێویستی بەوە نەدەكرد، كە ئەم پرسیارەت ال دروس����ت بێ����ت، ك����ە كچێكی 20 س����اڵەی وەك م����ن ل����ەوێ چ دەكات. لەئەساس����دا تۆ كەمتەرخ����ەم بوویت، تەنیا یەك مەبەس����تت هەب����وو، ئەویش پیش����اندانی هێ����زی خۆت: كەڵك وەرگرتن لەجەستەی من بەو شێوەی

كە پێت خۆش بوو.كاتێك ك����ە چەند دڵۆپ����ە خوێنێك دەهاتە س����ەر كاندۆمەك����ە، ب����ەو هۆی����ە نەب����وو كە س����ووڕی مانگان����ەم هەبێ����ت، بەڵك����و لەبەر ئ����ەوە بوو كە جەس����تەم نەیدەتوانی خوێنی دوای س����ووڕی مانگانە رابگڕێت. هەر بۆیە ناچ����ار دەبووم بەجۆرێك درێژە بەكارەكەم ب����دەم.دوای ئ����ەوەی كە ت����ۆ دەچوویت من نەدەچوومەوە، درێ����ژەم بەكاری خۆم دەدا و موش����تەری و خوازیاری دیكەم بەهەمان شێوەو هەر بەبیانووی ئەوەی كە سووڕی مانگان����ەم هەی����ە فری����و دەدا. دی����ارە ئەوەی ب����ەالی ئەوان����ەوە گرن����گ ب����وو بەردەوامی چێژی سێكسی بوو، نەك راوەستانی چەند

دڵۆپە خوێنێك.كاتێ����ك ئ����ەوان بەجلی ژێ����رەوەو بەجلی موبەدەلی سێكسی و كۆمەڵێك شتی دیكەوە دەهات����ن و دەیانویس����ت رۆڵ����ی ئێرۆتی����ك بگێڕن، دەس����ت بەج����ێ دەكەوتم����ە حاڵەتی بەرگریكردن تا پێش����یان پێ بگرم. لەخۆیان و فانتێزیای نەخۆش����یان بێ����زار بووم. رێك و دەتریقان����ەوە ك����ە كاتان����ەی ئ����ەو وەك پێدەكەنی����ن و دەیانگ����وت ك����ە وەك كچێكی 17 س����اڵە دێمە بەرچاوی����ان. ئەمە بابەتێكی

نەگ����ۆڕ بوو بەتایبەت كە بۆ خۆیان 50، 60 یان 70 سااڵن بوون.

كاتێك كە جاروبار هەوڵت دەدا سنووری نێوان خۆت و من بەماچكردن، دەستهێنان یا دەرهێنانی كان����دۆم تێ بپەڕێنیت- لەكاتێكدا ب����اش دەتزانی كە نابێ ئ����ەو كارانە بكەی-دەتویس����ت خۆڕاگ����ری من تاق����ی بكەیتەوە. یان ئەوەی كە چێژت وەردەگرت كاتێك كە دەتبینی من وەك پێویس����ت قسە لەڕوو نیم یان پش����وودرێژم. دوای����ی تۆ كەڵكی خراپت ل����ەم نەخۆش����یە وەردەگرت و س����ەرلەنوێ دەگەڕایت����ەوە تا بزان����ی چەندە بەهێزی و تا كوێ دەتوانی پێشڕەوی بكەیت. سەرئەنجام ئەو كاتانەی كە پێم دەگوتی ئیدی بۆت نییە ئەگەر بەخاتری لەبەرچاوگرتنی مافی منیش بووبێت ئەو س����نوورە ببەزێنیت و بۆت نییە بێیت����ەوە ب����ۆ الم، دەس����تبەجێ دەنگت دلێر دەكردو خ����ۆم و رۆڵی لەشفرۆش����یەكەمت بەسووكی سەیر دەكردو بەزمانی هەڕەشە

و سووك و نانەجیبانەوە قسەت دەكرد.كاتێ����ك ك����ە س����ێكس دەكڕی، زۆر ش����ت س����ەبارەت بەخ����ۆت و ش����ێوە روانین����ت بۆ مرۆڤ و رەگەزەكەت دەدركێنیت، لەڕوانینی من����دا، ئەمە نیش����انەی الوازی و رێك جۆرە پێداویس����تیەكی نەخۆش����ی ئاس����ایە بەجێگە و پێگ����ەی كۆمەاڵیەتی. دەتەوێت وا پیش����ان ب����دەی، كە ئەم����ە مافی تۆیە، ئ����ەوەی زۆرە

لەشفرۆشەكانن، بەاڵم دەزانی چییە؟لەشفرۆش����ەكان تەنیا تایبەت����ن بەپیاوانی وەك ئێوە، كەسانێك كە ناتوانن پێوەندیەكی بەڕێز و تەندروس����تیان لەگەڵ ژنان هەبێت. بۆ كەس����انی وەك ئێوە كە پێی����ان وایە ئەو مافەی����ان هەیە، كە چێژی سێكس����ی خۆیان دیك����ەوە كەس����انی جەس����تەی لەڕێ����گای

وەربگرن.لەشفرۆش����ەكان تەنیا تایبەتن بەكەسانی وەك ت����ۆ و هاوبیرەكان����ت، كە ئیدعا دەكەن ح����ەزی سێكس����ی پی����اوان ه����ەر كات ك����ە بێ����ت. چارەس����ەر دەب����ێ ئارەزوویانك����رد لەشفرۆشەكان بۆ ئێوەمانانە كە بەچاوێكی س����ووكەوە دەڕوانن����ە ژن����ان و زۆرتر بەها دەدەن بەپێویس����تی سێكس����ی خۆت����ان، ت����ا پێوەندی����ەك ك����ە تەنی����ا بەش����ێكی س����ێكس

پێكدێنێ.كاتێك كە تۆ سێكس دەكڕی، مانای وایە كە لەناخی خۆت و حەزی سێكسی خۆت تێ نەگەیشتووی، هەر بۆیە لەناخەوە دڵم بۆت دەس����ووتێت، ئەوەن����دە ناتێگەیش����تووی، كە پێت وایە كە دەبێ دامركانی مەیلی سێكسی لەجەس����تەی تواناییەكان����ت پیش����اندانی و

كاتێك كە تاریف و وەسفی جوانی و جەستە و توانای سێكسی منت

دەكرد، وەكو ئەوە وابوو كە بەسەرمدا

دەڕشێیتەوە

48 ژماره 216 2014/1/25

ژماره 216 2014/1/25 49

تانیا، كە وەك خۆی دەڵێ لە لەشفرۆشیدا ئەزمونێكی زۆری هەیەـ ئێستا ناوەندێكی راوێژكاری سێكسی بەڕێوە دەبات

كـۆمـەاڵیـەتی

ژنێك����ی بیانی����دا ببینیت����ەوە. ئەگ����ەر ئەم ژنە غەریبەیەش نەبووبایە، دەبا لەس����ەر شەقام بەدوای ژنێكی دیكەدا وێڵ و س����ەرگەردان بوویتایە، تا بەدانی پارەو لەڕێگای زەرفێكی پالستیكیەوە خۆت لەجەستەی ژنێكدا بەتاڵ

كردبایەوە.ت����ۆ دەب����ێ پیاوێك����ی دەستەوەس����تان و س����ووك بیت، پیاوێك كە توانای س����ازدانی پێوەندیەكی قووڵ و نزیكی نییە، پێوەندییەك كە تێیدا پێوەندی بەس����ەر ئاسوودەییدا زاڵ بێت. پیاوێك كە هیچ كات باس لەئیحساس و سۆزی خۆی ناكات، بەڵكو تەنیا ئەو هەست و س����ۆزە لەئەندامێكی لەش����یدا دەبینێتەوەو هەر لەوێیش����ەوە س����ەررێژ دەبێ. زۆریش پیاوەتیت پێوە دیار نییە، پیاو تا ئەو رادەیە خۆی س����وك ن����اكات، ك����ە ب����ۆ پێوەندیەكی

سێكسی پارە بدات.تا ئەو جێگایەی پێوەن����دی بەڕوانینت بۆ م����رۆڤ هەیە، وا بیر دەكەمەوە كە لەخۆتدا هەس����تێكی باش����ت هەیە، دەزانم كە لەناخی خۆت����دا ویژدان����ت هەیەو كاتێك ك����ە لەگەڵ خۆت����دا تەنیایت، ل����ەوە تێدەگەی كە كارێكی

نائەخالقی و بەدڕەوشتانەت ئەنجام داوە.دەزان����م ك����ە بۆ ئ����ەم كردارەت پاس����اوت هێناوەت����ەوە، بەئ����اكاری باش����ت لەگەڵ من، بەمێهرەبانی و متمانەپێكردن و تێنەپەڕاندنی س����نوورەكانی م����ن، ب����ۆ خ����ۆت پاس����اوت هێن����ا، بەاڵم دەزانی چی����ە؟ هەمووی ئەمانە

چاوپۆشیكردنە لەبەرپرسایەتی.ت����ۆ لەدیتنی راس����تیەكان خ����ۆ دەبوێری، جۆرێ����ك خ����ۆت دەنوێنی ك����ە گوای����ە تەنیا شتێكت كڕیوەو هیچ كەس لەشفرۆشەكانی ناچ����ار ب����ەم ئیش����ە نەك����ردووە. تەنان����ەت رەنگە وا بی����ر بكەیتەوە، كە بەدانی مەجالی پش����وویەك و باس����كردن لەهەندێك ش����تی الوەكی و ئەو كاتەی كە دەس����ت بەلەش����مدا دێن����ی پێش ئەوەی دەس����ت بەكار بیت، پێت وایە خزمەتێك����ت بەمن كردووە، بەاڵم ئەمە بەهیچ جۆر خزمەت نییە. ئەو كارەی كە تۆ ئەنجامی دەدەی ئەو گومانە الی من بەهێزتر دەكات، ك����ە من هیچ بایەخێك����ی دیكەم نییە جگ����ە لەمە نەبێ، كە من هەس����ت بكەم تەنیا ئامرازێكم كە هەموو كەس دەتوانێت كەڵكی

خراپم لێ وەربگرێت.م����ن لە لەشفرۆش����یدا ئەزموونێكی زۆرم هەی����ە، ه����ەر ئەمەش من����ی هان����داوە تا ئەم نامەی����ەت بۆ بنووس����م، دەكرا ئەم نامەیەش نەنووس����رابایە، منی����ش ئ����ەو ئەزموونان����ەم نەبوایە. تەنانەت تۆ كە پێتوایە موشتەرییەكی میهرەبان����ی، هیچ موش����تەرییەكی میهرەبان بوون����ی نیی����ە، موش����تەرییەكان تەنی����ا دان بەدیدی نەرێنی ژنان بەنیس����بەت خۆیانەوە

دەنێن.ئای����ا ناتەوێ����ت یارمەتییەك����م بدەی����ت و مرۆڤ����ی پش����تەوەی ئ����ەم دەمامك����ەی م����ن ببین����ی؟ لێگەڕێ با هاوار بكەین كە س����ێكس

كااڵ نیی����ەو دەتوانێ بەقیمەتی قوربانیبوونی مرۆڤێ����ك تەواو بێت، ئەگ����ەر وەك كااڵیەك س����ەیر بكرێت. با بەس����ەر هەم����وو جیهاندا هاوار بكەین كە س����ێكس و پارە دوو ش����تی لێك جی����اوازن، س����ێكس دەبی لەراس����تایی پێوەندیەك����ی دوو الیەن����ەو جی����اوازدا بێت. ئەو كاتەیە كە دیس����انەوە رێزی خۆتت الی م����ن هەیەو وەك مرۆڤێ����ك دەتبینم نە وەك كڕیارێك����ی س����ێكس، كە بەه����ۆی وەهمەوە

گەمارۆ دراوە.

لەشفرۆشەكان تەنیا تایبەتن بەپیاوانی وەك

ئێوە، كەسانێك كە ناتوانن پێوەندیەكی

بەڕێز و تەندروستیان لەگەڵ ژنان هەبێت

ژماره 216 2014/1/25 49

50 ژماره 216 2014/1/25

كـۆمـەاڵیـەتی

لە ماوەی یەك ساڵدا 48 كچە خوێندكار لەكەركوك خۆیان كوشتوە

نێرگز قادر

حاڵەتەكانــــی كەركووكــــدا، لەشــــاری رووی خوێنــــدكار كچانــــی خۆكوشــــتنی بەڕێوەبــــەری كــــردووەو لەهەڵكشــــان خوێندنــــی كوردی شــــارەكەش هۆكارەكەی بۆ خراپی رۆڵی رێكخراوەكانی بواری ژنان و پابەندنەبوونــــی خوێنــــدكاران بەڕێنماییە

پەروەردەییەكان دەگەڕێنێتەوە.)ســــڤیل( بەدواداچوونێكــــی بەپێــــی كۆتایــــی لەمانگــــی تەنهــــا دەركەوتــــووە،

لەخوێندنگــــە گەڕایــــەوەو توڕەبوونــــی پێوە دیاربــــوو، هەر بۆیە نانــــی نەخواردو چووە ژوورەكەی خۆی، چەند كاتژمێرێك تێپەڕین و ئــــەو هەر دەنگی نەبوو، من و دایكیشــــی وامــــان دەزانی كە خەریكــــی خوێندنەو هەر

چەند لەدەرگامان دا نەیكردەوە".كچەكەی عەزیز تەمەنی 15 ســــاڵ بووەو خوێنــــدكاری نۆیەمی بنەڕەتــــی بووە، وەك باوكی باســــی دەكات هیــــچ كام لەئەندامانی نەخســــتووەتە دەســــتیان خێزانەكــــەی كاروبارەكانییــــەوەو لەخوێندنیشــــدا كچێكی

لەیەكێــــك خوێنــــدكار ســــێ 2013 ســــاڵی خۆیــــان شــــارە ئــــەو لەخوێندنگەكانــــی ســــووتاندووەو بەمەش كــــۆی حاڵەتەكانی ســــاڵەدا لــــەو خوێنــــدكاران خۆكوشــــتنی

گەیشتووەتە 48 كەس.عەزیــــز رەحمــــان باوكــــی یەكێــــك لــــەو مانگێــــك خوێندكارانەیــــە، گەرچــــی چەنــــد بەســــەر خۆكوشــــتنی كچەكەیــــدا تێپەڕیوە، بــــەاڵم تائێســــتا بەهــــۆی ئــــەو رووداوەوە لەگێژاوی خەمێكی قوڵدایە، ئەو بۆ )ســــڤیل( گوتــــی "دوای نیــــوەڕۆی رۆژێــــك كچەكەم

ژماره 216 2014/1/25 51

زیرەك بووە.دوای ئــــەوەی چەنــــد جارێك لــــەدەرگای ناكاتــــەوە، دەرگا و دەدەن ژوورەكــــەی عەزیز و هاوســــەرەكەی دەرگاكە دەشكێنن و دەچنــــە ژوورەوە، بــــەاڵم رووبــــەڕووی بینینــــی تەرمی كچەكەیــــان دەبنەوە، عەزیز دەڵێ "تەرمەكەیم بینی لەئەرزەكە، پێدەچوو زیاتر لەكاتژمێرێك بێت گیانی دەرچووبێت، چونكــــە تەرمەكــــەی شــــین ببــــووەوە، ئێمە نەمانزانی هۆكاری خۆكوشتنەكەی چییە".

نەریمــــان ئەحمەد كــــە كچێكی تەمەن 11 ســــاڵ بووەو خوێندكاری پۆلی شەشــــەمی بنەڕەتــــی بــــووە، سەرپۆشــــێكی دایكــــی بۆ خۆكوشــــتن بەكارهێنــــاوە، بەپێــــی پەڕاوی لێكۆڵینــــەوەی رووداوەكــــەش كــــە لەبنكەی پۆلیســــی عروبــــەی ئەو شــــارەیە، ئەو كچە بەڕەگــــەز توركمانــــەو نیشــــتەجێی گەڕەكی بنكەیــــەش ئــــەو بەڕێوەبــــەری عروبەیــــە. ئامــــاژە بــــەوە دەدات، كــــە لێكۆڵینــــەوەكان دەریانخســــتووە هــــەژاری و دەســــتكورتی خانەوادەكــــەی هــــۆكاری خۆكوشــــتنی ئەو

كچە بووە.كــــە تەمــــەن 19 ســــاڵ )ن.ك(ی بــــەاڵم نیشــــتەجێی گەڕەكــــی ئازادی بــــوو، بەهۆی پەیوەندی خۆشەویستییەوە خۆی سوتاند،

)ســــڤیل( هەوڵیدا لەڕێگەی خانەوادەكەیەوە وردەكاری خۆ سوتاندنی ئەو كچە بزانێت، بــــەاڵم ئــــەوان هیــــچ روونكردنەوەیەكیــــان نــــەداو دوای گەڕانێكــــی زۆر توانــــی بگاتــــە

خۆشەویستەكەی.ئــــەو كوڕە گەنجــــە وا دەهاتە بەرچاو كە بەهــــۆی خۆســــوتاندنی )ن(ەوە هێــــزی لــــێ بڕاوە، بەشەكەتی و خەمبارییەوە گوتی "من دوو ساڵ ئەو كچەم خۆشویست و بەنهێنی مۆبایلم بــــۆی كڕی، بەاڵم كاتێك ماڵەوەیان بەوەیان زانــــی لەخوێندن بێبەشــــیان كرد". )ن( بێەبەشــــبوونی رووداوەو ئــــەو دوای لەخوێندن خۆشەویســــتەكەی چەند جارێك دەچێتــــە خوازبێنی، بــــەاڵم ماڵەوەیان رازی نابــــن و دواجــــار باوكی كچەكــــە پێی دەڵێ

"كچەكەم بدەم بەسەگ نایدەم بەتۆ".ئــــەو رســــتەیەی باوكــــی كچەكــــە )ن( و خۆشەویســــتەكەی بێ ئومێد دەكات و بەم هۆیەوە كچە بڕیاری خۆ كوشــــتن دەدات و لەئێوارەیەكدا دەبەیەك بەنزین دەكاتە سەر

جەستەی و ئاگری تێ بەردەدات.رێــــژەی زیادبوونــــی گەرچــــی حاڵەتەكانی خۆكوشــــتن تەنها خوێندكارانی نەگرتووەتــــەوە، بــــەاڵم بەبــــڕوای بەشــــێك لەمامۆستایان و پسپۆڕانی بواری پەروەردە نەبوونی كۆمەڵنــــاس و توێژەری دەروونی لەهۆكارەكانــــی یەكێكــــە لەخوێندنگەكانــــدا

پەنابردنی خوێندكاران بۆ خۆكوشتن.لەیەكێــــك مامۆســــتایە )م.ل( لەخوێندنگەكانی كەركووك، ئەو كە بەهۆی هەستیاری بابەتەكەوە پێی باش نەبوو ناوی بنوسرێت، بۆ )سڤیل( گوتی "لەماوەی یەك مانگــــدا لەخوێندنگەكەی ئێمــــە 3 خوێندكار بەڕووداوی جۆراوجۆر خۆیان كوشتووەو نیگــــەران مامۆســــتای ئێمــــەی ئەمــــەش كردووە، كێشــــەكانی خوێنــــدكاران ئەوەندە ناهێنــــن كە مــــرۆڤ بكوژێــــت". بەبۆچوونی ئەو مامۆســــتایە فراوانبوونــــی بەكارهێنانی مۆبایل الی خوێندكاران و هاوڕێیەتیكردنی كەســــانی خراپ و نەبوونی دەروونناســــان لەخوێندنگەكانــــدا بەشــــێكن لەهۆكارەكانــــی لەنــــاو خۆكوشــــتن تەشەنەســــەندنی خوێندكاراندا، هەروەها بەپێویستی دەزانێت كە توێــــژەری كۆمەاڵیەتی بۆ خوێندنگەكان دابین بكرێت بۆ چارەســــەركردنی كێشــــەو

گیروگرفتەكانی خوێندكاران".بەپێــــی ئەو ئامــــارە نافەرمییانەی ســــڤیل رێكخراوەكانــــی ســــەرچاوەیەكی لەچەنــــد لەســــاڵی كەوتــــوون دەســــتی ژنانــــەوە رابــــردوودا 48 خوێندكاری كــــچ بەئامرازو

رێگــــەی جیاواز خۆیــــان كوشــــتووە. بەاڵم بەبــــڕوای بەڕێوەبــــەری خوێندنــــی كوردی لەشــــارەكە "الوازی رۆڵــــی رێكخراوەكانــــی نەبوونــــی پابەنــــد و لەكەركــــووك ژنــــان خوێنــــدكاران بەرێنماییــــە پەروەردەییەكانی دایك و باوك و مامۆستاكانیانەوە هۆكارن

بۆ تەشەنەسەندنی حاڵەتەكە".دڵنیا ناسیح چاالكوانی مافەكانی ئافرەتان سەرپەرشــــتیاری دەســــتەی ئەندامــــی و گروپــــی نا بۆ توندوتیژی دژی ژنان جەخت لەســــەر دروســــتی زانیارییەكان دەكاتەوەو رایدەگەیەنێــــت كــــە "دوای ئــــەوەی بۆمــــان لەبەرزبوونەوەدایــــە رێژەكــــە دەركــــەوت لەنــــاو خوێنــــدكاران، ئــــەو خویندنگایەمــــان تێــــدا حاڵەتەكانــــی كــــە بەســــەركردەوە، رووداوە، بۆمان دەركەوت، كە كۆی گشتی

حاڵەتەكان 48 حاڵەت بووە".عومــــەری تیشــــك دیكــــەوە لەالیەكــــی لەنــــاو حاڵەتــــە ئــــەم بوونــــی كۆمەڵنــــاس مەترســــیدار بەزەنگێكــــی خوێنــــدكاران نــــاو دەبــــات و جەختیــــش دەكاتــــەوە كــــە خوێندنگەكانی شارەكە بەدەست بۆشاییەكی گەورەوە دەناڵێنن بەهۆی نەبوونی توێژەری

كۆمەاڵیەتییەوە.ئەو كۆمەڵناسە خوێندكاران بە نەوەیەكی تێگەیشتوو دەزانێت، هەر بۆیە دەڵێ "نابێت رێــــژەی حاڵەتــــەكان بەزیادبوونــــی ڕێگــــە بدرێت، رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و رێكخراوەكانی مافەكانی مرۆڤ و مافەكانی ئافرەت، دەتوانن لەڕێی هۆشیاركردنەوەوە

رێگری بكەن لەزیادبوونی رێژەكە".تیشك پێی وایە كە ئەركی مامۆستا تەنها وتنــــەوەی وانە نییە، بەڵكو وەك خۆی دەڵێ

"پێویستە رۆڵی دایك و باوك ببینێت".شــــێرزاد رەشــــید، بەڕێوەبەری خوێندنی بــــۆ كەركــــووك لەپــــەروەردەی كــــوردی رێــــژەی لــــەوەش "جیــــا گوتــــی )ســــڤیل( سەركەوتن لەوانەكان لەئاستێكی خراپدایە، چونكە خوێندكاری ئێستا هێندەی سەرقاڵی فەیســــبووك و مۆبایــــل و دڵدارییــــە، هێندە بــــەدوای خوێنــــدن و وانەكانییــــەوە نییــــە". ئــــەو جەخت لــــەوەش دەكاتــــەوە، كە ئەوان دەرگایــــان بــــۆ رێكخراوەكانــــی ژنــــان وااڵ كردووە، تاكو كار لەسەر هۆشیاركردنەوەی كچــــە خوێنــــدكارەكان بكــــەن، بەمەبەســــتی رێگەگرتــــن لەتەشەنەســــەندنی زیاتری ئەم حاڵەتە لەنــــاو خوێندنگەكاندا، هاوكات باس لــــەوە دەكات، كە ئێســــتا هەوڵی دابینكردنی توێژەری كۆمەاڵیەتی دەدەن بۆ ســــەرجەم

خوێندنگەكان.

52 ژماره 216 2014/1/25

كـۆمـەاڵیـەتی

ســـەردەمانێك و عەیامێكـــی زۆر ســـەیر.. و ئینســـانیەت و بەشـــەرییەت زۆربـــەی

مرۆڤایەتی ئەمڕۆی گۆڕیوەو گرتۆتەوە.!هـــەاڵ هەاڵیەك و گێژاوگێژمەییەكی ناوازەو ناكلتـــووری و ناشارســـتانی و ناڕەســـەنی و نامۆیـــی و نافیكـــری، تێكـــەڵ بەخوێـــن و مۆخ و ئێســـقان و جەســـتەی هەنـــدێ لـــە مرۆكان

بووە..!وێرانكردن و خاپووركردن و داماڵین و )×( زەربلێدان و )ـــ( ناقســـكردن و ).( ســـفر دانان و...هتـــد. زۆری ئینســـانەكان و مرۆڤەكانیـــان

بەتاڵ كردووە!.چاڵهەڵكەنـــدن و پاڵپێوەنان و گردبوونەوەو گرێـــدان و خزاندنـــی بـــۆ نێـــو ناشـــتنی گۆڕە پۆشـــاكەوەو و بـــەرگ بـــە بەكۆمەڵـــەكان و بەشـــەرییەت زوربـــەی ــــــ بەزیندوویـــی

رۆحلەبەرەكانی تەفروتوناو مردوو كردووە!السایی و تەقلید و لەیەكچوونی هاوشێوەو ســـەیركردن بـــەكارە ناڕەواو بـــێ بنەماكان و دانەڕشـــتنی پالندانانـــی كارەكانـــی رۆژانـــەو فریودانـــی كات و كاتژمێـــر، عەقـــڵ و هـــزری

منـــداڵ و مێردمنـــداڵ و گەنج و پیر و جوان و ئافرەت و ژن و پیاوی لەڕێ البردووە!

وتـــەی ناشـــرین و جنێو و قســـەی نابەجێ و تەشـــهیرو ناوزڕانـــدن و یەكترســـڕینەوەو كاڵكردنەوەو قبوڵنەكردنی یەكترو وەرنەگرتنی راو رەنگی جیاوازو شـــێواندن و ســـووتاندن و گـــەورە مرۆییـــە بەهـــا لەكەداركردنـــی و مێژووییـــەكان..! خەریكـــە هەناســـەی بەهاری ئـــازادی مـــن و تـــۆ و ئـــەو و ئێمـــەو ئـــەوان

دەتاسێنێ و دەخنكێنێ.!؟لەبیرچـــوون و لەبیركـــردن و خافاڵنـــدن و و حســـابنەكردن كەمكردنـــەوەو و نەزانیـــن بچووككردنەوەی مێژوو و جوگرافیا و یاساو رێساو سیاســـی نەتەوەو نیشـــتیمان و واڵت. داگیركەرو دوژمنان و ناحەزان. زەفەر پێدێنن و دەســـت و قاچ و پـــەل و پۆیان درێژدەكەن، بـــۆ نێـــو ماڵمـــان و باڵی ئاشـــتی و ئـــازادی و ئاشـــتەوایی ورد و خاش و تێكوپێك دەشكێنن

و دایئەپڵۆسن و دایەڕمێنن !؟.نابەرپرسی و نابەرپرسیارانەو هەلپەرستی و خۆپەرستی و خۆبەزل زانین و لەیادچوونی

و راســـت زۆری زۆربـــەی رەســـەنایەتی دروستیەكانی ئادەم و حەوای گۆڕیوە.!؟

هەســـتنەكردن و گوێنـــەدان و بێبایەخـــدان ژینگـــەو ئیهمالكردنـــی و فەرامۆشـــكردن و ژینگەپارێزی و پاكژ رانەگرتنی ژوور و ماڵ و خانـــەو خانەخوێ و كوچەو كۆاڵن و دووكان و بازاڕو دەشـــت و سەیرانگاو دارستانی شار و واڵت، رەهـــا و بەهـــای ژیانی تەندروســـتی رۆژو مانگ و ساڵی زۆربەی تاكەكانی مرۆڤی كزو داماو و كەم كردووەو ئەم هەســـارەیەی دووچاری مەترسی و هەڕەشەیەكی كوشندەی

نەمان و فەوتان كردووە!و خۆهەڵكێشـــان و خۆدەرخســـتن ماســـتاوچێتی و قبوڵنەكردنـــی بەرامبەرەكەی و پۆســـتایەتی وەدەســـتهێنانی هەڵپـــەی و قۆرخكردنی پڕی گیرفانەكان و خۆپیشـــاندانی روخسار و سیمایەكی دەمامكاوی و دیكۆری، نـــاوەڕۆك پـــووچ و بەتاڵ. ســـەری لەخۆیی و تاكـــەكان و چـــواردەوری و كۆمەڵگا و دین و

دنیاو قیامەت شێواندووە.!خودایە ئەوە چ زەمەنێكە؟

ســـەرچاوەی ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتـــی بەپلەی یەكـــەم كۆمەڵگایـــە. هەروەها ئاسایشـــی گروپە كۆمەاڵیەتییەكان، پێوەری بەراوردكاری ئاســـتی ئاسایشـــە. ئاسایشی تاك لەكۆمەڵگەدا پەیوەندی بەئاسایشـــی كۆمەاڵیەتییـــەوە هەیە، كـــە وێڕای حوكمی یاســـا و دەسەاڵت لەكۆمەڵگەدا، كلتور و نەریت و ئاســـتی تێگەیشـــتن بۆ بەها مرۆییەكان

حوكم دەكەن. سروشـــتی ژیان لەمێژووی مرۆڤایەتیدا، بەر لەهەرشتێ بەدوای دابینكردنی ئاسایشدا گەڕاوە. قۆناغ دوای قۆناغ هەوڵی دەستبەركردنی ماف و بوارەكانی دیكەی خســـتۆتە گەڕ، وەك هەوڵدان بۆ دەستەبەركردنی ئاسایشی ئابوری، ئاسایشی

دەروونی...شـــارەزایان كۆكن لەســـەر ئەوەی، كە لەهەر دەســـتەوگروپێكدا ئاســـایش بەرقەرانەبوو، ئەوا تاكەكانـــی ئـــەم گروپـــە ناتوانن بەرەو پرۆســـە جیاجیاكانـــی ژیـــان هەنـــگاوی ئەوتـــۆ بنێـــن و بەشـــداریكردن وەك ئەمـــەش ســـەركەوتوبن. لەپرۆسەی ئابوری و سیاسی و بوارەجیاجیاكانی

دیكەی كۆمەڵگەدا. بەگوێرەی قۆناغەكانی مێژوو لەكوردســـتاندا، ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتـــی ژن جیـــاوازی ئەوتۆی و كات لەهەمـــوو نەبینیـــوە. بەخۆیـــەوە هـــەر نەبـــووە. مەترســـی بـــێ ســـەردەمەكاندا حوكمـــی تـــا میرنشـــینەكانەوە لەســـەردەمی داگیـــركاری و ئەمـــڕۆی ســـەردەمی حكومەتـــی

هەرێمی كوردستان. لەســـەردەمی حكومەتی هەرێمـــدا، ناجێگیری لەهەركاتێـــك ژن، كۆمەاڵیەتـــی ئاسایشـــی

زیاتـــر پەرەیســـەندووە. ئـــەوەش رەگێكی قوڵی لەتێگەیشتنی كۆمەاڵیەتی و مرۆیی و روانینی بۆ رەگـــەزی ژن هەیە، كە بواری پەروەردە پشـــكی

شێری لەم تێگەیشتنە ناهەموارە بەردەكەوێت. لەسەردەمی تەكنەلۆژیادا، دڵەڕاوكێی نەبوونی ئاسایشی كۆمەاڵیەتی ژن زیاد دەكات. بەتایبەت لەواڵتێكی پەیڕەوكاری سســـتمی پیاوســـاالریدا، كە هەموو جومگەكانی دەســـەاڵت و بەرپرسیار لەدابینكردنـــی ئاســـایش، بەبێباكییـــەوە بـــۆ ئەم

بابەتە دەڕوانن. ناجێگیـــری ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتـــی ژن، هەر لەبەكارهێنانـــی ژن و ناوی ژن، بـــۆ ناوزڕاندنی عەشـــیرەت و گـــروپ و بنەماڵـــە، تا لیســـتەكانی هەڵبژاردنـــی حزبـــە سیاســـییەكان، كـــە لەهـــەر ســـەردەم و قۆناغێكـــدا بەشـــێواز و فۆرمی جیا

پەیڕەوكراوە. بەشـــی ئایینیـــش رەنگدانـــەوەی دەســـەاڵتی خۆی لـــە ناجێگیری ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتی ژندا بەردەكەوێـــت. پەیـــڕەوكاری هەمـــوو ئایینەكان، بااڵدەســـتی و دەســـەاڵت بۆ پیـــاو رەوادەبینن و ژنانیـــش وەك تەواوكاری كاروباری ژیانی پیاو، ئەژمار دەكرێن. هەتا ســـەبردەو ئەفســـانەكانیش بەئیلهام وەرگرتـــن لەئایینە جیاوازەكان، ژنەكان هەڵخەڵەتێنـــەر و فێڵبـــاز بوونەوەرێكـــی وەك

وێنادەكەن. بەپشتبەســـتن، بەفەلســـەفەی ژیـــان و ئایین، هەمیشـــە دیوەخان و دیوانی پیاوان بااڵدەســـت بـــووەو جیاوازییـــە بایلۆژییەكانیش تا راددەیەك ئەگەرچـــی بیروباوەڕەبـــوون. ئـــەم هـــاوكاری ژنانـــی كـــورد، هەمیشـــە لەهەمـــوو بوارەكانـــی

ژیانـــدا زەحمەتییەكی بەرچاویـــان بەركەوتووەو بەرەنـــگاری نەهامەتییەكانـــی ژیـــان بوونەتەوە، بـــەاڵم وەك هەمیشـــە كەســـی دووەم و كۆتایی

بوون لەبەركەوتنی مافەكاندا. سیاســـی پـــەروەردەی كاریگەرییەكانـــی تێـــدا پیـــاوی كـــە كۆمەاڵیەتـــی، و ئابـــوری و بااڵدەســـتكراوە، ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتـــی ژنـــان رووبەڕووبوونـــەوەی و وەرناگرێـــت بەهەنـــد بەكارێكـــی ژیانیشـــیان ســـەر مەترســـییەكانی

رۆژانەو ئاسایی وەردەگیرێت. زۆربـــەی ژنان لەدەربڕینی بیـــروڕای خۆیان بەڕاشـــكاوی لەســـەر بابەتـــە جۆراوجـــۆرەكان، زیاتریش لەمەڕ پرسگەلی ژنان خۆیان دەبوێرن. بەئاسایشـــی هەســـتنەكردنە بەهـــۆی ئـــەوەش كۆمەاڵیەتـــی و ترســـان لەپەالماردانیان، لەتۆڕی ئینتەرنێت و تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكاندا، كە زۆرجار بەهـــۆی دەربڕینی بیـــروڕای جیـــاوازەوە، ژنان كەوتونەتـــە بـــەر پەالمـــاری گروپ و دەســـتەی

كۆنسەرڤاتیف و توندڕەو. زۆرترین گلەیی ژنانی خاوەن كێشـــە، ئەوەیە كە لەكاتی تۆماركردنی هەر سكااڵیەكدا، تێڕوانینی بەشـــێكی زۆری پیاوانی پۆلیس و دادگا، هەمان تێڕوانینـــی ئـــەو پیاوانەیـــە كە ئەوان ســـكااڵیان دیكـــەی جۆرێكـــی ئـــەوەش لەدەســـتدەكەن!!! ئاشـــكرای نەبوونی ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتی ژنەو پێویســـتە هەرچی زووە دەزگا پەیوەندیدارەكان و حكومـــەت رێوشـــوێن و پالنی پێویســـتیان بۆ ئەم مەبەســـتە هەبێت. ئەگەرنا تا ئاسایشی زیاتر لەنیوەی كۆمەڵگە لەقەیراندابێت، ئەوا هیچ جۆرە

ئاسایشێك لەكۆمەڵگەدا بەرقەرارنابێت.

چ زەمەنێكە!؟

ئاسایشی كۆمەاڵیەتی ژن

ئاشنا عەبدوڵاڵ

بەهرە حەمەڕەش

ژماره 216 2014/1/25 53

كـۆمـەاڵیـەتی

ســـەردەمانێك و عەیامێكـــی زۆر ســـەیر.. و ئینســـانیەت و بەشـــەرییەت زۆربـــەی

مرۆڤایەتی ئەمڕۆی گۆڕیوەو گرتۆتەوە.!هـــەاڵ هەاڵیەك و گێژاوگێژمەییەكی ناوازەو ناكلتـــووری و ناشارســـتانی و ناڕەســـەنی و نامۆیـــی و نافیكـــری، تێكـــەڵ بەخوێـــن و مۆخ و ئێســـقان و جەســـتەی هەنـــدێ لـــە مرۆكان

بووە..!وێرانكردن و خاپووركردن و داماڵین و )×( زەربلێدان و )ـــ( ناقســـكردن و ).( ســـفر دانان و...هتـــد. زۆری ئینســـانەكان و مرۆڤەكانیـــان

بەتاڵ كردووە!.چاڵهەڵكەنـــدن و پاڵپێوەنان و گردبوونەوەو گرێـــدان و خزاندنـــی بـــۆ نێـــو ناشـــتنی گۆڕە پۆشـــاكەوەو و بـــەرگ بـــە بەكۆمەڵـــەكان و بەشـــەرییەت زوربـــەی ــــــ بەزیندوویـــی

رۆحلەبەرەكانی تەفروتوناو مردوو كردووە!السایی و تەقلید و لەیەكچوونی هاوشێوەو ســـەیركردن بـــەكارە ناڕەواو بـــێ بنەماكان و دانەڕشـــتنی پالندانانـــی كارەكانـــی رۆژانـــەو فریودانـــی كات و كاتژمێـــر، عەقـــڵ و هـــزری

منـــداڵ و مێردمنـــداڵ و گەنج و پیر و جوان و ئافرەت و ژن و پیاوی لەڕێ البردووە!

وتـــەی ناشـــرین و جنێو و قســـەی نابەجێ و تەشـــهیرو ناوزڕانـــدن و یەكترســـڕینەوەو كاڵكردنەوەو قبوڵنەكردنی یەكترو وەرنەگرتنی راو رەنگی جیاوازو شـــێواندن و ســـووتاندن و گـــەورە مرۆییـــە بەهـــا لەكەداركردنـــی و مێژووییـــەكان..! خەریكـــە هەناســـەی بەهاری ئـــازادی مـــن و تـــۆ و ئـــەو و ئێمـــەو ئـــەوان

دەتاسێنێ و دەخنكێنێ.!؟لەبیرچـــوون و لەبیركـــردن و خافاڵنـــدن و و حســـابنەكردن كەمكردنـــەوەو و نەزانیـــن بچووككردنەوەی مێژوو و جوگرافیا و یاساو رێساو سیاســـی نەتەوەو نیشـــتیمان و واڵت. داگیركەرو دوژمنان و ناحەزان. زەفەر پێدێنن و دەســـت و قاچ و پـــەل و پۆیان درێژدەكەن، بـــۆ نێـــو ماڵمـــان و باڵی ئاشـــتی و ئـــازادی و ئاشـــتەوایی ورد و خاش و تێكوپێك دەشكێنن

و دایئەپڵۆسن و دایەڕمێنن !؟.نابەرپرسی و نابەرپرسیارانەو هەلپەرستی و خۆپەرستی و خۆبەزل زانین و لەیادچوونی

و راســـت زۆری زۆربـــەی رەســـەنایەتی دروستیەكانی ئادەم و حەوای گۆڕیوە.!؟

هەســـتنەكردن و گوێنـــەدان و بێبایەخـــدان ژینگـــەو ئیهمالكردنـــی و فەرامۆشـــكردن و ژینگەپارێزی و پاكژ رانەگرتنی ژوور و ماڵ و خانـــەو خانەخوێ و كوچەو كۆاڵن و دووكان و بازاڕو دەشـــت و سەیرانگاو دارستانی شار و واڵت، رەهـــا و بەهـــای ژیانی تەندروســـتی رۆژو مانگ و ساڵی زۆربەی تاكەكانی مرۆڤی كزو داماو و كەم كردووەو ئەم هەســـارەیەی دووچاری مەترسی و هەڕەشەیەكی كوشندەی

نەمان و فەوتان كردووە!و خۆهەڵكێشـــان و خۆدەرخســـتن ماســـتاوچێتی و قبوڵنەكردنـــی بەرامبەرەكەی و پۆســـتایەتی وەدەســـتهێنانی هەڵپـــەی و قۆرخكردنی پڕی گیرفانەكان و خۆپیشـــاندانی روخسار و سیمایەكی دەمامكاوی و دیكۆری، نـــاوەڕۆك پـــووچ و بەتاڵ. ســـەری لەخۆیی و تاكـــەكان و چـــواردەوری و كۆمەڵگا و دین و

دنیاو قیامەت شێواندووە.!خودایە ئەوە چ زەمەنێكە؟

ســـەرچاوەی ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتـــی بەپلەی یەكـــەم كۆمەڵگایـــە. هەروەها ئاسایشـــی گروپە كۆمەاڵیەتییەكان، پێوەری بەراوردكاری ئاســـتی ئاسایشـــە. ئاسایشی تاك لەكۆمەڵگەدا پەیوەندی بەئاسایشـــی كۆمەاڵیەتییـــەوە هەیە، كـــە وێڕای حوكمی یاســـا و دەسەاڵت لەكۆمەڵگەدا، كلتور و نەریت و ئاســـتی تێگەیشـــتن بۆ بەها مرۆییەكان

حوكم دەكەن. سروشـــتی ژیان لەمێژووی مرۆڤایەتیدا، بەر لەهەرشتێ بەدوای دابینكردنی ئاسایشدا گەڕاوە. قۆناغ دوای قۆناغ هەوڵی دەستبەركردنی ماف و بوارەكانی دیكەی خســـتۆتە گەڕ، وەك هەوڵدان بۆ دەستەبەركردنی ئاسایشی ئابوری، ئاسایشی

دەروونی...شـــارەزایان كۆكن لەســـەر ئەوەی، كە لەهەر دەســـتەوگروپێكدا ئاســـایش بەرقەرانەبوو، ئەوا تاكەكانـــی ئـــەم گروپـــە ناتوانن بەرەو پرۆســـە جیاجیاكانـــی ژیـــان هەنـــگاوی ئەوتـــۆ بنێـــن و بەشـــداریكردن وەك ئەمـــەش ســـەركەوتوبن. لەپرۆسەی ئابوری و سیاسی و بوارەجیاجیاكانی

دیكەی كۆمەڵگەدا. بەگوێرەی قۆناغەكانی مێژوو لەكوردســـتاندا، ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتـــی ژن جیـــاوازی ئەوتۆی و كات لەهەمـــوو نەبینیـــوە. بەخۆیـــەوە هـــەر نەبـــووە. مەترســـی بـــێ ســـەردەمەكاندا حوكمـــی تـــا میرنشـــینەكانەوە لەســـەردەمی داگیـــركاری و ئەمـــڕۆی ســـەردەمی حكومەتـــی

هەرێمی كوردستان. لەســـەردەمی حكومەتی هەرێمـــدا، ناجێگیری لەهەركاتێـــك ژن، كۆمەاڵیەتـــی ئاسایشـــی

زیاتـــر پەرەیســـەندووە. ئـــەوەش رەگێكی قوڵی لەتێگەیشتنی كۆمەاڵیەتی و مرۆیی و روانینی بۆ رەگـــەزی ژن هەیە، كە بواری پەروەردە پشـــكی

شێری لەم تێگەیشتنە ناهەموارە بەردەكەوێت. لەسەردەمی تەكنەلۆژیادا، دڵەڕاوكێی نەبوونی ئاسایشی كۆمەاڵیەتی ژن زیاد دەكات. بەتایبەت لەواڵتێكی پەیڕەوكاری سســـتمی پیاوســـاالریدا، كە هەموو جومگەكانی دەســـەاڵت و بەرپرسیار لەدابینكردنـــی ئاســـایش، بەبێباكییـــەوە بـــۆ ئەم

بابەتە دەڕوانن. ناجێگیـــری ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتـــی ژن، هەر لەبەكارهێنانـــی ژن و ناوی ژن، بـــۆ ناوزڕاندنی عەشـــیرەت و گـــروپ و بنەماڵـــە، تا لیســـتەكانی هەڵبژاردنـــی حزبـــە سیاســـییەكان، كـــە لەهـــەر ســـەردەم و قۆناغێكـــدا بەشـــێواز و فۆرمی جیا

پەیڕەوكراوە. بەشـــی ئایینیـــش رەنگدانـــەوەی دەســـەاڵتی خۆی لـــە ناجێگیری ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتی ژندا بەردەكەوێـــت. پەیـــڕەوكاری هەمـــوو ئایینەكان، بااڵدەســـتی و دەســـەاڵت بۆ پیـــاو رەوادەبینن و ژنانیـــش وەك تەواوكاری كاروباری ژیانی پیاو، ئەژمار دەكرێن. هەتا ســـەبردەو ئەفســـانەكانیش بەئیلهام وەرگرتـــن لەئایینە جیاوازەكان، ژنەكان هەڵخەڵەتێنـــەر و فێڵبـــاز بوونەوەرێكـــی وەك

وێنادەكەن. بەپشتبەســـتن، بەفەلســـەفەی ژیـــان و ئایین، هەمیشـــە دیوەخان و دیوانی پیاوان بااڵدەســـت بـــووەو جیاوازییـــە بایلۆژییەكانیش تا راددەیەك ئەگەرچـــی بیروباوەڕەبـــوون. ئـــەم هـــاوكاری ژنانـــی كـــورد، هەمیشـــە لەهەمـــوو بوارەكانـــی

ژیانـــدا زەحمەتییەكی بەرچاویـــان بەركەوتووەو بەرەنـــگاری نەهامەتییەكانـــی ژیـــان بوونەتەوە، بـــەاڵم وەك هەمیشـــە كەســـی دووەم و كۆتایی

بوون لەبەركەوتنی مافەكاندا. سیاســـی پـــەروەردەی كاریگەرییەكانـــی تێـــدا پیـــاوی كـــە كۆمەاڵیەتـــی، و ئابـــوری و بااڵدەســـتكراوە، ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتـــی ژنـــان رووبەڕووبوونـــەوەی و وەرناگرێـــت بەهەنـــد بەكارێكـــی ژیانیشـــیان ســـەر مەترســـییەكانی

رۆژانەو ئاسایی وەردەگیرێت. زۆربـــەی ژنان لەدەربڕینی بیـــروڕای خۆیان بەڕاشـــكاوی لەســـەر بابەتـــە جۆراوجـــۆرەكان، زیاتریش لەمەڕ پرسگەلی ژنان خۆیان دەبوێرن. بەئاسایشـــی هەســـتنەكردنە بەهـــۆی ئـــەوەش كۆمەاڵیەتـــی و ترســـان لەپەالماردانیان، لەتۆڕی ئینتەرنێت و تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكاندا، كە زۆرجار بەهـــۆی دەربڕینی بیـــروڕای جیـــاوازەوە، ژنان كەوتونەتـــە بـــەر پەالمـــاری گروپ و دەســـتەی

كۆنسەرڤاتیف و توندڕەو. زۆرترین گلەیی ژنانی خاوەن كێشـــە، ئەوەیە كە لەكاتی تۆماركردنی هەر سكااڵیەكدا، تێڕوانینی بەشـــێكی زۆری پیاوانی پۆلیس و دادگا، هەمان تێڕوانینـــی ئـــەو پیاوانەیـــە كە ئەوان ســـكااڵیان دیكـــەی جۆرێكـــی ئـــەوەش لەدەســـتدەكەن!!! ئاشـــكرای نەبوونی ئاسایشـــی كۆمەاڵیەتی ژنەو پێویســـتە هەرچی زووە دەزگا پەیوەندیدارەكان و حكومـــەت رێوشـــوێن و پالنی پێویســـتیان بۆ ئەم مەبەســـتە هەبێت. ئەگەرنا تا ئاسایشی زیاتر لەنیوەی كۆمەڵگە لەقەیراندابێت، ئەوا هیچ جۆرە

ئاسایشێك لەكۆمەڵگەدا بەرقەرارنابێت.

ماوەیەكــــە راگەیاندنەكان، بەشــــێوازێكی ناتەندروســــت ســــەرقاڵی باســــكردنی كچە شــــانزە ســــاڵییەكەن، كە دەســــتدرێژی سێكســــی بە

كۆمەڵی كراوەتە سەر. هەمــــوو ئــــەو هەواڵنــــە بەرزدەنرخێنــــم، كە بەمەبەســــتی فشارخستنە سەر حكومەت، بۆ زوو دۆزینەوەی تاوانباران و دەســــتگیركردنیان درا، بــــەاڵم گرفتەكــــە لێرەیە، كە هەوڵە بــــاش و خراپــــەكان تێكەڵكــــران بەئــــاگا و بێئــــاگا ئەو كچەو خێزانەكەی زیاتر برینداركران و گومانم نییە، كە كاریگەری

خراپی لەسەریان هەبووە. لەزۆربەی كەناڵەكان، گفتوگۆ لەگەڵ كچەكە كرا، هەرچەندە دەموچاوی داپۆشرابوو، بەاڵم خۆی دووبارەكردنەوەی ئەو رووداوە نامرۆییە لەالیەن كەسی قوربانییەوە، قوربانییەكە دەخاتەوە هەمان دۆخی دەستدرێژی، چونكە بەردەوام بیری

دەخرێتەوەو داوای لێدەكرێت وردەكارییەكان بگێڕێتەوە. هەروەهــــا بەبــــێ گوێدانــــە بــــاری دەروونــــی و رەوشــــی

كۆمەاڵیەتــــی ئــــەم كچــــە و خێزانەكــــەی، بەشــــێوەیەكی بــــەردەوام شیكردنەوەو بەرنامەی لەسەر دەكرا، دەكرا هەموو ئەوانە بكرێت بە بێ ئاماژەدان بەناو و رووداوی كچەكە، چونكە لەبارودۆخی ئێستایدا

هەر قسەیەكی كاریگەری لەسەر دەبێت. لەبەرنامەیەكــــدا دیمانەی خەڵك دەكرا، كە ئایــــا ئامادەی ئافرەتێك بكەیتە خێزانی خۆت، كە دەســــتدرێژی سێكسی كرابێتە سەر، هەموو وەاڵمەكانیش نەرێنی بوون. ئەوەش دیســــان گرێ دەروونییەكی ئەم

كچە گەورەتر دەكات. تائێســــتاش بــــەردەوام چەندیــــن رێكخــــراو و دەزگای راگەیانــــدن، پەیوەندیــــم پێوەدەكــــەن، كە هاوكارییــــان بكەم، لەبینینــــی ئەم كچەدا و دەیانەوێــــت موقابەلەی بكــــەن، بەبێ گوێدانــــە بارودۆخی كچەكەو

خانەوادەكەی و بیركردنەوە لەدەرئەنجامی كارەكانیان. لەواڵتانی پێشكەوتوو ئەگەر كەسێك رووبەڕووی هەمان بارودۆخ ببێتــــەوە، ئــــەوا بەپێــــی یاســــا دەتوانرێت یەكجــــار لەپۆلیــــس گوتەی لێوەربگیرێــــت و قســــەكانی ریكــــۆرد دەكرێــــن، بۆئــــەوەی زۆر بانگ

نەكرێت و پێی نەگێڕنەوە تاكو رووداوەكەی بیرنەكەوێتەوە. دەكرێت بەمەبەســــتی هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگە بەرنامەو بابەتی لەمجۆرە باســــبكرێن و پسپۆڕان قسەی لەسەر بكەن، بەاڵم ئەم كچە نەكرێتــــە نمونــــە، چونكە ئەوەنــــدەی من ئــــاگادارم زۆر بێزاربوون و ئــــەم كچەو خێزانەكەشــــی هــــەر لەبنەڕەتدا حەزیــــان نەدەكرد، كەس

بەسەرهاتەكەیان پێ بگێڕێتەوەو بەردەوام بیانبینن. *بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان

راگەیاندن و كچە شانزە ساڵیەكە

* درلقا

دوەب

عمۆ

یلەژ

دۆسیەكانی توندوتیژی

ژماره 216 2014/1/25 53

54 ژماره 216 2014/1/25

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

كۆمەڵـــەی پزیشـــكانی چـــاو لەواڵتـــی ئەڵمانیا ئامـــۆژگاری ئەو كەســـانە دەكات، كـــە زۆر كار لەســـەر كۆمپیوتـــەر و خوێندنەوە دەكەن، بۆ رەواندنەوەی ماندووبوونی چاوەكانیان بە لەپی دەست

چاوەكانیان بگوشن و كەمێك برۆ و پێڵووەكانیان بشێلن.بەپێـــی وتـــەی بەرپرســـانی كۆمەڵەكە ئەم كـــردارە دەبێتە هۆی خاوبوونەوەی ماســـوڵكەكانی چاو و هەستكردن بەئاسوودەیی و پشـــوویەكیش بەچاوەكان دەبەخشـــێت، جیا لەوەش چاوتروكاندن بەپێویستییەكی ئەو كەسانە دانراوە، تاكو چاوەكانیان لەوشكبوون

بپارێزن و تووشی نەخۆشییەكانی چاو نەبن.یەكێك لەڕێگەكانی پشوودانی چاویش كە ئەو كۆمەڵەیە ئاماژەی پێداوە، ئەوەیە كە ســـەرت بۆ دواوە ببەیت و چاوەكانت دابخەیت و پەنجە بخەیتە سەر نێو چاوان و برۆكانت بشێلیت تا چاوەكانت

ئاسودەبن و پشویەك بدەن.

لێكۆڵینەوەیەكـــی بەریتانـــی دەریخســـتووە كـــە تووشـــبوون بەنەخۆشـــی شـــێرپەنجەی مەمك پەیوەندییەكی راســـتەوخۆی بەجـــۆری ژیـــان و دابونەریتەكانی كۆمەڵگـــەوە هەیە، هەروەها ئاشكرای كردووە كە ژنانی ئاسیا و ئەفریقا كەمتر تووشی ئەو

نەخۆشییە دەبن بەبەراورد بەژنانی ئەوروپا و ئەمریكا.لێكۆڵینەوەكـــە هـــۆكاری كەمی تووشـــبوونی ژنانی ئاســـیا و ئەفریقـــای بەو نەخۆشـــییە بۆ ئـــەوە گەڕاندووەتە كـــە منداڵیان دەبێت و شـــیری خۆیان دەدەن بە منداڵەكانیان و لەخواردنەوە

كحولییەكانیش بەدوورن.لەالیەكـــی دیكەوە ئەو لێكۆڵینەوەیە ئاماژەی بەوەشـــداوە، كە 69%ی ژنانـــی بەریتانی شـــیری خۆیـــان بەمنداڵەكانیان نادەن،

لەكاتێكدا 85%ی ژنانی ئاسیا شیری خۆیان بەمنداڵ دەدەن.

گۆڤاری )حیاتك( كە گۆڤارێكی عەرەبی تایبەتە بەبواری تەندروستی، لەهەواڵێكدا ئاماژەی بەچەند سودێكی ئاوی گوڵ داوەو لێرەدا هەندێك لەو سوودانەت دەخەینە بەردەست..

• بۆ پێســــتێكی گەشــــاوە. بەیانیان و ئێواران 3 دڵۆپ ئاوی گوڵ بخە سەر پارچە پەمۆیەك و پێســــتی روخسارتی پێ پبســــڕەوە، دەبینیت كە پێستی روخسارت

گەشاوە دەردەكەوێت.• بۆ بۆنی خۆشــــی لەش. كەمێك ئاوی گوڵ بكە ناو ئاوی خۆشــــورین،

بۆنی لەشت خۆش دەكات و پێستیشت روون دەكات.• بۆ نەهێشتنی زیپكە. رۆژانە بەئاوی گوڵ روخسارتان بشۆن.

• بۆ قژ و پێســــتی ســــەر. دەتوانیت بۆ بەهێزكردنی قژ و پێســــتی ســــەرت چەند دڵۆپێك ئــــاوی گوڵ لەقژت بدەیــــت و پاش 20 خولەكە

بیشۆ.بۆ البردنی رەشــــی پێســــتی ژێر چاو. رۆژانە دوو جار بەپارچەیەك لۆكەی تەڕكراو بەئاوی گوڵ ئەو شــــوێنە بســــڕەوە، بەردەوامبە لەسەر

ئەم كارە تاكو رەشییەكە نامێنێت.

شیردانی منداڵ دوورت دەخاتەوە لە شێرپەنجەی مەمك

پێڵووەكانی چاوت بشێلە

ئاوی گوڵ چی پێ دەكرێت؟

54 ژماره 216 2014/1/25

ژماره 216 2014/1/25 55

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

بـــاڵوی كردووەتـــەوە، نوێبوونەوەی خانەكانی مێشـــك پەیوەندی بەسێكســـەوە هەیە، هەروەها باس لەوەشـــكراوە كـــە ئەنجامدانی وەرزش و ســـێكس بەشێوەیەكی رێكوپێك پێكەوە دەبێتە هۆی ئەوەی مرۆڤ تەمەنێكی درێژ و تەندروســـتییەكی باشـــی

هەبێت.

لەنوێترین لێكۆڵینەوەی پزیشكیدا دەركەوتووە، كە ئەنجامدانی ســـێكس دەبێتە هـــۆی نوێبوونەوەی چەند خانەیەكی مێشـــك و

بەتایبەتیش خانەكانی زیرەكی و لەبیرنەچوونەوە.مێرالنـــدی لەزانكـــۆی كـــە لێكۆڵینەوەیـــە ئـــەو بەپێـــی

بەریتانـــی میـــل(ی )دەیلـــی ئەنجامـــدراوەو رۆژنامـــەی

نەخۆشـــی بـــە تووشـــبوو ئامۆژگاریـــی كەســـانی پزیشـــكان بەرزبوونـــەوەی فشـــاری خوێـــن دەكـــەن، كـــە ئـــەم خواردنانـــە لەژەمەكانیاندا بەكاربهێنن بەو پێیەی سوودیان هەیە بۆ دابەزاندنی

پاڵەپەستۆی خوێن:• ســـپێناخ، هەریەكە لەرەگەزەكانی پۆتاســـیۆم و ماگنیســـیۆمی

تێدایە، كە فشاری خوێن دادەبەزێنن.• گوڵەبەڕۆژە بەبێ خوێ، ئەویش رێژەیەكی باشی ماگنیسیۆمی

تێدایە. 1. فاسۆلیا، ماگنیسیۆم و پۆتاسیۆم و ریشاڵی تێدایە.

2. پەتاتـــەی ســـوركراوە، رێـــژەی ســـۆدیۆم كەمدەكاتـــەوە كە هـــۆكارە بـــۆ بەرزبونەوەی فشـــاری خوێن و هەروەهـــا بۆ دڵ و

پەستانی خوێنیش بەسوودە. 3. مۆز، سەرچاوەیەكی گرنگی پۆتاسیۆم و ماگنیسیۆمە.

بەپێی هەواڵێكی ئاژانســـی فرانس پرێس كۆمپانیای )ســـتیزن ساینســـز( جۆرە كراســـێكی بەرهەمهێناوە، كە دەتوانێت مرۆڤ

لەئەگەری توشبوونی بەجەڵتەی دڵ ئاگادار بكاتەوە.ئەو كراســـە لەخوری و ئامێری مایكرۆی پێكهاتووەو لەكاتی لەبەركردنیـــدا پلـــەی گەرمـــی و لێدانـــی دڵ و هەنـــدێ چاالكی دیكە دەخوێنێتـــەوەو لەڕێگەی ئامێرێكـــی بچووكەوە بەئامێری تەلەفۆنەكەت دەبەســـترێـتەوەو پێشوەختە لەماندووبوونی زۆر و دڵەڕاوكـــێ و تەنانـــەت جەڵتـــەی دڵیش ئـــاگادارت دەكاتەوەو دەتوانیت بەهۆیەوە بەزوترین كات بگەیتە نەخۆشـــخانە یاخود سەردانی پزیشك بكەیت بۆ دڵنیابوون لەتەندروستیت، تێچووی كراســـەكەش 50%ی كراســـی ئاســـاییەو لەكۆتایـــی ئەمســـاڵدا

دەكەوێتە بازاڕەوە.

سێكس زیرەكت دەكات

كراسێك بۆ ئاگادراكردنەوەكەت لە جەڵتەی دڵ

ئەم خواردنانە بۆ دابەزاندنی فشاری خوێن بخۆ

ژماره 216 2014/1/25 55

56 ژماره 216 2014/1/25

هەموو كیسەیەكی هێلكەدانی ئافرەت نەشتەرگەریی دەوێت؟

هۆشیاری تەندروستیهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

لەمنداڵیەوە هێلكەدانی رەگەزی مێ پڕە لەهێلكۆكە و چەند خانەیەكی دیكە، هەروەها ئەو نەسیجەی بەیەكەوەشـــیان دەبەستێت. كچ تا نەگاتە تەمەنی 13-14 ســـاڵی هێلكەدانی نوســـتووەو كارناكات. بـــەاڵم چەنـــد حاڵەتێك هەیە، ئەویـــش زۆر كەم، بەڕێژەی 300/1 كە هێلكەدان گرێیەك دروســـت دەكات، لەپێكهاتـــەی خانەكانـــی، كـــە كۆئەندامی لەشی لێ دروســـت دەبێت، واتە هەر سێ جۆرە

.Mesoderm و Endoderm و Ectoderm :خانەEctoderm ئـــەو خانانەیـــە، كە پێســـتی ئافرەت و موو و نینۆكی لێ دروست دەبێت. چەند خانەیەك لەوانە دەمێنێتەوە لەناو هێلكەدان. ئەگەر گەشەی كرد، ئەوا لەناو هێلكەدانەكە گرێ دروست دەكات، كە پێی دەڵێن Dermoid، واتە پێست. مو. چەوری، جاروبار نینـــۆك و ددان لەناویـــدا كۆدەبێتەوەو بەشـــێوەی گرێ خۆی پێشان دەدات. ئەو جۆرە گرێیە لەهەموو تەمەنێك پەیدا دەبێت، قەبارەكەی لەبچووكیدا لەهێنـــدەی گوێزێكەوە دەڕوات تاكو

هەندێك حاڵەت هەیە دەگاتە 30 كیلۆگرام.لەسەردەمی ئێستادا نزیكەی 30 ساڵ دەبێت گرێی وا گەورەمان نەبینیوە، چونكە زوو دەستنیشـــان دەكرێت و نەشتەرگەری بۆدەكرێت، پێش ئەوەی گەورە ببێت. بەداخەوە لەالیەن نەشـــتەرگەرەوە لەنەخۆشـــخانە تایبەتیەكان دەكرێت، ئێمە ئێستا نازانین ســـاڵی چەند حاڵـــەت بەداتا هەیە، چونكە لەو ســـااڵنەی بەرلەوەی نەخۆشـــخانەی تایبەت پەیـــدا ببێت، هەمووی لەنەخۆشـــخانەی حكومیدا ئەنجـــام دەدراو دەمانزانـــی چەنـــد حاڵەت هەیە. لەساڵی 1983 نەشتەرگەریم بۆ نەخۆشێك كرد، دوای منداڵبوونەكەی بەسروشـــتی، 13 كیلۆگرام گۆشـــت و چەوری و ریخەڵۆك و ددان و مووی لەناو بوو، لەگەڵ ئاوەكە. نەخۆشەكە تەندروستی زۆر باش بوو. ئەم جۆرە گرێیە شێرپەنجە نییە.وەك گوتم ئێســـتا هیـــچ گرێیـــەك ناگاتە ئەوەی نەخۆشـــەكە خـــۆی دەســـتی پێی بكەوێـــت لەناو ســـكیدا، هـــەر زوو الی نەشـــتەرگەر، یا گشـــتی بێت یا هی ژنان، نەشـــتەگەری بـــۆ دەكەن. زۆر لەو گرێیانە ئەوەنـــدە بچووكن، هێندەی گوێزێك دەبـــن، نەشـــتەرگەرییان پێویســـت نییـــە، ئەگەر

بۆشیان بكرێت، نابێت دەست لەهێلكەدان بدرێت، چونكە كۆمەڵەی ئەو نەخۆشـــانەی Dermoidیان هەیە، لەتەمەنی گەنجیدا پێویســـتیان بەزاوزێ و

وەچەخستنەوە هەیە.چەنـــد گرێیەكـــی دیكـــە هەیـــە لەنـــاو هێلكەداندا دروســـت دەبن، لەو نەســـیجانەی كە خانەكانیان بەیەكەوە بەســـتۆتەوە. ئەویش شێرپەنجە نییە و پێی دەڵێـــن Brenur بەناوی ئەو نەشـــتەرگەرەی یەكەم جـــار دۆزیەوە، ئەم جـــۆرەش دەرهێنانی

پێویستە.بەگشتی لەتەمەنی گەنجیدا شێرپەنجەی هێلكەدان كەمـــە، تەنهـــا جۆرێـــك هەیـــە لەگەڵ ســـكپڕیدا زیـــاد دەكات، ئەویـــش بەهـــۆی هۆرمۆنەكانـــی Granulosa cell tumor وێالشەوەیە، كە پێی دەڵێن)گرانیولۆزە تومۆر( ئەم جۆرە شـــێرپەنجەیەكی توونـــدە، زوو باڵودەبێتـــەوە، خانەكانی لەجۆری خانـــەی رێخۆڵەكانـــە، دەبـــێ زوو دەستنیشـــان

بكرێت و زوو نەشتەرگەریی بۆ بكرێت.لەمـــاوەی 30 ســـاڵی رابـــردوودا 3 نەخۆشـــمان بەهۆی ئەم جۆرە شـــێرپەنجەیەوە لەدەستداوە، واتە رێژەكەی زۆر نییە، بەاڵم ترسناكە. پێویستە زوو دەستنیشان بكرێت، بەرلەوەی باڵوببێتەوە.

بـــەاڵم كەمـــە، زۆر هێلكـــەدان شـــێرپەنجەی باڵودەبێتـــەوە، زوو چونكـــە ترســـناكە، زۆر دەستنیشانكردنیشی نیشانەی خۆی هەیە. واتای ئەوە نییە هەر كچێك كیســـۆكەیەكی لەهێلكەداندا

هەبێت، پێویست بكات نەشتەرگەری بۆ بكرێت.ژنـــان زۆری بـــە ئێســـتاماندا زەمانـــەی لـــەو كیســـۆكەیان لێپەیـــدا دەبێـــت، ئەگـــەر مێردیـــان كردبێـــت، چونكـــە پزیشـــكان بەگشـــتی دەرمانی هێلكەدانیـــش بەكاردەهێنـــن، زۆر هۆرمۆنـــی پێویســـتە دەكات، پەیـــدا هۆرمۆنـــی كیســـەی مێـــژووی نەخـــۆش و دەرمانەكانـــی بەجوانـــی بـــۆ دەرمانـــی و دەرزی ئەگـــەر وەربگریـــن، منداڵپەیدابـــوون بەكارهێنابـــوو، بەهیچ پێوەرێك

بۆی نییە نەشتەرگەری بۆ بكرێت.قەبـــارەی هێلكـــەدان لەنـــاو كیســـەیەك هـــەر لەپرتەقاڵێك بچووكتر بوو، نابێت نەشـــتەرگەری بۆ بكرێـــت، بەتایبەتی ئەگەر گرێ نەبوو، چونكە

كیسە و گرێ فەرقی زۆریان هەیە. كیسە ئاوێكی صافـــی تێدایەو پـــڕە لەهۆرمۆنی ئیســـترۆجین. بەدەرمـــان چـــاك دەبێت، بـــەاڵم ئەگـــەر خوێنی تێدابوو و ژانـــی زۆری هەبوو، بەتایبەتی لەگەڵ ســـوڕی مانگانە، ئەوكاتە دیارە Endometriosisی هەیـــە، واتە كیســـەی خوێنی مانگانـــەی قەبارەی زیاد دەكات. ئەم حاڵەتە بەالیرۆسكۆب تەئكیدی لێدەكرێتەوەو چارەسەری بەسوتانی لێزەری بۆ

دەكرێت. لەوەش باشـــتر ئەگەر ئافرەتەكە مێردی هەبێت، بەدووگیانـــی گرێیەكـــەی بـــزر دەبێـــت، )چونكە 9 مانگ ســـوڕی مانگانەی رادەوەســـتێت لەگەڵ

دووگیانییەكەی(.خوێنەری بەڕێز، خۆتان لەنەشتەرگەری بپارێزن، تاكـــو زۆر دڵنیـــا دەبـــن گرێیە یاخود كیســـەیە، چونكە نەشـــتەرگەری لەالیەن پزیشكی نەزانەوە زۆر زیانبەخشـــە، ئافـــرەت بەهۆیـــەوە هێلكەدان لـــەدەزگای لەدەســـت دەدات، یاخـــود كێشـــەی

زاوزێ بۆ پەیدا دەبێت.ئەگەر ئافرەتێك پێی گوترا كیسەی هەیەو دەتەقێ، مانـــای وانیـــە بچێتە بـــەر چەقۆی نەشـــتەرگەر، كیســـەی بچووك ئەگـــەر خوی بكرێتـــەوە، ئەوا چارەســـەرە. نەختێك ژانی ســـك پەیدا دەبێت و

پاشان ئافرەتەكە چاك دەبێتەوە.لەتەمەنی 45 ساڵی بۆ سەرەوە، بەتایبەتی كاتێك سوڕی مانگانە دەوەستێت، هەر جۆرە كیسەیەك یاخود گرێیەك لەهێلكەدان پەیدا ببێت، پێویســـتە

بەگرنگی وەربگیرێت و پشتگوێ نەخرێت.گرێی هێلكـــەدان لەم تەمەنانەدا زیاتر مەترســـی ئەوەی لێدەكرێت شـــێرپەنجە بێـــت، بۆیە ئەگەر گرێیەكـــە بزر نەبوو، لەمـــاوەی 2-3 هەفتە، بۆی هەیە هێلكۆكە بێت و پێویستە چەند پشكنینێك بۆ

ئەم ئافرەتە بكرێت:1. پشـــكنینی خوێن و ESRی تێكشـــكانی خڕۆكە

سوورەكان..CA125 2. هۆرمۆنی

3. سوناری ناو هەناو و دەزگای زاوزێ.4. پشكنینی ملی منداڵدان بۆ خانەكان.

5. تەماشاكردنی ملی منداڵدان بەتەلسكۆب..Bhcg و Estradiol 6. رێژەی هۆرمۆنی

ئەگەر ئەوانەی ســـەرەوە هەمـــووی باش بوون و كیســـەكە هەر مایەوە، پێویستە بەالیرۆسكۆب تەماشای ناو سكی بكرێت و خانەكەی وەربگرن بۆ پشـــكنین. ئەگەر خانەكە شێرپەنجەی تێدابوو، تاكو گەورە نەبووە دەبێت نەشتەرگەری تەواوی بـــۆ بكرێـــت، هـــەردوو هێلكـــەدان و منداڵدانـــی ئافرەتەكـــە الدەبرێـــن، بەگوێـــرەی پێویســـتیش

دەرمانی دەدرێتێ.خوێنەری بەڕێز.. كیســـە و گرێی تەمەنی گەنجی مەترسیدار نییە، بەاڵم هی تەمەنی دوای وەستانی ســـوڕی مانگانـــە، دەبێت بەگرنگـــی وەربگیرێت. بۆیـــە ئامـــۆژگاری ئافرەتـــان دەكـــەم، دوای ئەو تەمەنە ســـااڵنە یاخود 6 مانگ جارێك پشـــكنینی

دەست و سۆناریان بۆ بكرێت.

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی

ژماره 216 2014/1/25 57

هـــونـــەری

جوگرافیای كوردستان و سینەما لەیەكتر دێن

دەرهێنەری سینەمایی، مزگین ئەرسەالن:

58 ژماره 216 2014/1/25

هونەری

دیالر دەكاك - ئامەد

لەفیلمی )كراسی مردن(دا كێشەی هەوێتیتان خستبووەڕوو، لەفیلمە نوێیەكەشدا )ئاسیا( دیسان سەرنجتان راكێشاوەتە سەر كێشـــەی ژنی كورد. دەتوانن هەندێك باسی

ئاسیامان بۆ بكەن؟چیرۆكانـــەی ئـــەو ئەرســـەالن: مزگیـــن ئـــەو دەیانخەینـــەڕوو، لەســـینەمادا ئێمـــە بەیەكداكێشـــانەن كـــە لەنێوخۆمانـــدا هـــەن. ژن گەلێك كێشـــەیان هەیە، كێشـــەی زمان، كێشـــەی زایین.. دەبێت ئێمـــەی كورد زیاتر گفتوگـــۆ لەســـەر ئەو كێشـــانە بكەین، بەاڵم ئێمەی ژنی كورد كامێرا دەگرینە دەســـت و فیلم دەكەین. ئەمە پێشكەوتنێكی زۆر باشە، چونكـــە ســـەكتۆری ســـینەما ســـەكتۆرێكی باوكســـاالرییە. دەبێت ئێمەی سینەماكارانی كورد زیاتر ئەو فیلمانە دروســـت بكەین، كە

زیاتر باس لەچیرۆكی ژنان بكەین. چۆن ئەكتەرتان پەیداكرد؟.

جوگرافیای كوردستان و سینەما لەیەكتر دێن

دەرهێنـــەری كورد )مزگین ئەرســـەالن( كە لەلەندەن دەژیت، ئامـــاژەی بەوەدا كە ئەو بچێتە هەر واڵتێك كورد و كوردســـتانیش لەگەڵ خۆی دەبات. ئەرســـەالن گوتی "ئەگـــەر باش بناســـێنرێت، ئەوا جوگرافیای كوردســـتان بۆ ســـینەمای جیهان دەبێتە

ستۆدیۆیەكی سروشتی".لەگـــەڵ ئەرســـەالن دەربـــارەی فیلمـــە نوێیەكـــەی و رەوشـــی ســـینەمای كوردی

گفتوگۆمان كرد.

دەرهێنەری سینەمایی، مزگین ئەرسەالن:

ژماره 216 2014/1/25 59

هونەری

مزگیـــن ئەرســـەالن: من لەفیلمـــی خۆمدا زیاتـــر جێگـــە دەدەمـــە ئەكتـــەری ئەماتـــۆر فیلـــم لەكـــوێ مـــن "ناپڕۆفیشـــیوناڵ". بكێشـــم لەهەنـــگ "قارەمـــان"ی خـــۆم لەوێ هەڵدەبژێرم، چونكە مـــن زیاتر فیلمی وەكو دۆكۆمێنتەری ســـاز دەكەم. حەز لەراســـتی فیلمـــی دۆكۆمێنتاری دەكەم. فیلمی )ئاســـیا(ش فیلمێكـــی بەمشـــێوەیەیە. لـــەوێ دایكێك و كچێـــك هەنـــە، لەگوندەكەیـــان ژیانێكـــی سروشتی هەیە، من ژیانی سروشتی ئەوانم وەك فیلم ســـازكرد. هەڵبەتە ســـیناریۆیەك

هەیە. فیلمەكە لەكوێیە؟.

مزگیـــن ئەرســـەالن: فیلـــم لە)مێردیـــن(ە. مێردیـــن بـــۆ من شـــارێكی تایبەتـــە، چونكە ژیانـــی منداڵیم و ژیانـــم لەوێ دەرباز بووە. من هەم فیلمی )كراسی مردن( و هەم فیلمی )ئاسیا(شـــم لەوێ كێشاوە. مێردین شارێكی كۆنە، تایبەتـــە، الیەكی چیایە، الكەی دیكەی دەشـــتە. بەبۆچوونی من هەموو جوگرافیای

كوردســـتان بۆ ســـینەما وێنەیەكـــی گەلێك جوانـــە. واتـــە جوگرافیـــای كوردســـتان و ســـینەما لەیەكتـــر دێن. ئەگەر باش پێناســـە بكرێـــت، كوردســـتان دەبێتە ســـتۆدیۆیەكی

سروشتی بۆ سینەما.كریســـتاڵێك ئاســـیا لەفیلمەكـــەدا دەبینێتەوەو یاری پێدەكات، بەو كریســـتاڵە

دەتەوێت چ پەیامێك بدەیتە بینەران؟مزگیـــن ئەرســـەالن: ئـــەو كریســـتاڵە بۆ مـــن گەلێـــك مانـــادارە، لەفیلمەكـــەدا نـــاوی قارەمانەكەم )ئاسیا(یە. ئاسیا لەگەڵ هەموو ئـــەو شـــتە خراپانەش هیـــوای بەژیان هەیە. ئـــەو كریســـتاڵەش بـــاس لەهیـــوای ئاســـیا دەكات. ئێمـــە دەتوانیـــن بـــۆ ئەم كریســـتاڵە بڵێین سینەمای كوردیش، چونكە سینەما بۆ

ئێمەی ژنانی كورد جیهانێكی رەنگینە. ژیانی ئێوە و ئاسیا لەیەكدەچن؟

مزگین ئەرسەالن: بەباوەڕی من بەڵێ. من لەئاســـیا یان لەوكچـــە كوردانەی كە لەگوند دەژیـــن یـــا لەگوند گـــەورە دەبـــن تێدەگەم،

كاتێـــك من بچـــووك بـــووم ماڵـــەوە دوای پۆلـــی پێنج نەیانهێشـــت بچم بـــۆ قوتابخانە. تەنها ســـاڵێكیش منیان رەوانـــەی قوتابخانە نەكـــرد. مـــن لەدەوروبەری گونـــد دەگەڕام. رۆژێك لەكاتی گەڕاندا كریستاڵێكم لەزەوی دۆزیـــەوە. لـــەو رۆژەوە من هەموو رۆژێك بەو كریستاڵە لەدەوروبەری خۆم دەڕوانی. هەمـــوو خەڵكـــی گوند ببووە مـــەراق الیان، بۆچـــی مـــن بـــەم كریســـتاڵە لەدەوروبەری خـــۆم دەڕوانم. دەیانگوت كـــوا بیدە ئێمەش بڕوانیـــن. بـــەاڵم مـــن كریســـتاڵم نـــەدا هیچ كەســـێك، چونكە لەبەرئەوەی منیان نەناردە دەبـــووم. تـــووڕە زۆر مـــن قوتابخانـــە، ساڵەكەی دیكە موعجیزەیەك دروست بوو، ماڵەوە منیان رەوانی قوتابخانە كرد. ئێســـتا

ئەو كریستاڵەی گوند كامێرای منە.نـــاوی لەســـەر خـــەاڵت یەكـــەم گۆنـــای( )یەڵمـــاز كـــورد ســـینەماكارانی لەمیهرەجانـــی چانێـــس وەریگرتبـــوو. لـــەو رۆژەوە تـــا ئێســـتا چ گۆڕانێك لەســـینەمای

بچمە هەركوێیەك كورد و كوردستانیش لەگەڵ خۆم دەبەم

بەگوێرەی باشی هەلومەرجی باشوری كوردستان، سینەما پێشنەكەوتوە

60 ژماره 216 2014/1/25

دیمەنێك لە فیلمی ئاسیا لە دەرهێنانی مزگین ئەرسەالن

هونەری

لەجێگەی ئەوەی مرۆڤ لەساڵێكدا 20 فیلمی خراپ ســـازبكات، 10 فیلمی باش ساز بكات باشـــترە. كاریگەری زنجیـــرە عەرەبییەكان لەسەر سینەمای باشوور زۆرە، تەلەفزیۆن و ســـینەما لەیەكتر جیـــاواز نین. دەبێت ئەم

دوو بەشە لەیەكتر جیا بكرێنەوە. لەم دواییەدا گەلێك فیلمی كوردی خەاڵتیان وەرگرت. دواترینیان دوو كوردی باكـــور خەاڵتی پڕتەقاڵی زێڕینیان وەرگرت. ئایـــا كورد كـــەی دەبێتـــە خاوەنـــی خەاڵتی

ئۆسكار؟.كۆســـپێك هیـــچ ئەرســـەالن: مزگیـــن لەبەردەمی وەرگرتنی خەاڵتی ئۆسكار نییە، تەنهـــا دەبێـــت هەوڵبدرێت باش بناســـرێین. ئەگەر كورد سینەمای خۆی باش بناسێنێت، ئـــەوا گەلێـــك فیلمـــی وا ســـازكراون، كـــە شـــایەنی ئۆســـكارن، بەاڵم دوو كێشە هەیە. یەكـــەم ئەوەیـــە تەنهـــا واڵت دەتوانـــن ببنە كاندیدی ئۆســـكار. دووەم: دەبێت سازیەك هەبێت ســـینەمای كوردان بناســـێنێت، تەنها باشـــووری كوردســـتان دەتوانێت ئەم دوو

مەرجە بەجێبگەیەنێت. ســـینەماكارانی كورد بەناوی كامە واڵت بەشـــداری لەمیهرەجانی نێونەتەوەیی

دەكەن؟. مزگین ئەرسەالن: فیلمی )كیلۆمەتری سفر(

كوردیدا دروستبووە؟مزگیـــن ئەرســـەالن: ژیـــان و فیلمەكانـــی یەڵمـــاز گۆنـــای نموونەن بۆ ئێمـــە، هێزمان پێدەبەخشـــێت. ئەگـــەر ئێمە ئێســـتا باســـی ســـینەمای كـــورد دەكەین، ئـــەوا هەندێكیش لەســـایەی یەڵمـــاز گۆنایـــە. مەخابن بەهۆی قەدەغـــەكاری دەوڵەتـــی توركیـــا نەیتوانـــی فیلمێـــك بەكوردی ســـاز بكات، بـــەاڵم پێش مردنـــی لەدیمانەیەكـــدا گوتبـــووی خەیاڵـــی هەرەگـــەورەم ئەوەیـــە فیلمێـــك بەكـــوردی ئـــەو خەیاڵـــی ئێســـتا ئێمـــە ســـازبكەم. دەهێنینەدی. ئێســـتا بەسەدان فیلمی كوردی هەیە. ئەمەش ئەوە نیشاندەدات كە سینەمای

كورد هەیەو هێدی هێدی دەناسرێت.كوردســـتاندا پارچـــەی لەكامـــە

سینەما پێشكەوتووترە؟.پارچەیـــەك هـــەر ئەرســـەالن: مزگیـــن بەگوێرەی هێـــزی خۆیەتی. مرۆڤ ناتوانێت بەراوردی بكات، چونكە ئێمە هەم لەباشوور هـــەم لەباكـــور و رۆژهەاڵتـــی كوردســـتان ســـەیری گەلێك فیلمی خۆشمان كرد، بەاڵم دەتوانین بڵێین بەگوێـــرەی ئەو هەلومەرجە باشـــەی لەباشوور هەیە، سینەمای باشوور زۆر پێشـــنەكەوتووە. دەبێـــت بەڕێوەبەرانی باشـــوور بودجە بۆ سینەما تەرخان بكەن و هۆڵی سینەما لەهەموو جێگەیەك بكرێتەوە.

كە خاوەنەكەی )هینەر سالم(ە لەمیهرەجانی چانێس لەســـەر ناوی كوردستان قەبوڵكرا، بـــەاڵم ئێمە لەباكوری كوردســـتان لەســـەر

ناوی توركیا بەشداری دەكەین. ســـەركەوتنی ســـینەمای كـــوردان كاریگەرییەكـــی چـــۆن لەســـەر كوردســـتان

دەكات كە دابەشكراوە؟مزگین ئەرســـەالن: ئیـــدی دەتوانین بڵێین ئەو كوردانەی كـــە لەیەكتر جیاكراونەتەوە، لەژێر ســـێبەری ســـینەما دێنە الی یەكتری و یەكتـــر دەناســـن. زمانی ســـینەما هەموو ســـنوورەكان دەســـڕێتەوە. چەندیـــن ســـاڵە كورد بەسنوورەكان لەیەكتر جیاكراونەتەوە. ئێســـتا ئێمە لەژێر ســـێبەری سینەمادا وەك خوشـــك و بـــرا كـــە زۆر بیـــری یەكتریـــان

كردووە كۆدەبینەوە. خـــەاڵت فیلمانـــەی ئـــەو ئایـــا وەردەگرن دەتوانن بۆ كورد ببنە هەنگاوێكی

دیبلۆماسی؟ مزگین ئەرسەالن: من بچمە هەر شوێنێك كورد و كوردســـتانیش لەگەڵ خۆمدا دەبەم. فیلمەكانـــی مـــن هەمـــوو كوردینـــەو بـــاس لەژیانی كـــوردان دەكەن. لەبەر ئەوە كاتێك بەشـــداری لەبەرنامەیـــەك دەكـــەم، هەموو كـــەس پرســـیار لەژیانـــی كـــوردان دەكات. لەســـاڵی 2006 تا ئێســـتا گەلێك لەفیلمەكانم

ژماره 216 2014/1/25 61

هونەری

ژماره 215 2014/1/18 61

لەگەلێـــك لەواڵتانـــی جیهـــان ســـەیركراون. هەموو بینەران تامەزرۆی ژیان و مێژووی كوردن. دوو هەفتە بەر لەئێســـتا لەبەریتانیا لەزانكۆی )سوســـەخێ( فیلمێكم بەناوی )من فڕیم تۆ لەجێگەی خۆت مایەوە( نیشـــاندرا. بینەران لەفیلمەكە زیاتر پرســـیاریان لەسەر ژیانی كوردان دەكرد. هەموو پرســـیارەكان لەســـەر رۆژئاوا و باشووری كوردستان و زمان و مێژووی كوردان بوون. ئێمە چەندی بمانەوێـــت لەســـەر ســـینەما قســـە بكەیـــن، دیسان قسە دێتە سەر ئەم شتانە. لەهەموو شوێنێكی جیهان مرۆڤەكان تامەزرۆی كورد

و كوردستانن.

مزگین ئەرسەالن كێیە؟لەساڵی 1981 لەشاری )مێردین( لەدایك بــــووە. لەزانكــــۆی )دجلە( بەشــــی بیۆلۆجی خوێنــــدووە. دوای ئەوە لەئاژانســــی هەواڵی دجلە دەستی بەڕۆژنامەوانی كردووە. دوای ئەوە لەزانكۆی )مەڕمەڕە(دا بەشی راگەیاندن بەكورتەفیلمــــی دەخوێنێــــت. ســــینەما و )گەمەی دوایی( دەســــتی بەكاری سینەمایی كرد. دەرهێنەری دۆكۆمێنتەری "ناونیشانی دووەمیــــن، جەژنی گۆلكان، كامكاســــا ڤیت ڤیت" بووە. لەســــاڵی 2009دا فیلمی )كراسی مردن(ی ســــازكردووە. ئــــەم فیلمە لەگەلێك فیســــتیڤاڵی نێونەتەوەیــــی تەماشــــا كــــرا و خەاڵتــــی وەرگــــرت. ئەرســــەالن دوو ســــاڵ لەمەوبــــەر فیلمــــی )مــــن فڕیم تــــۆ لەجێگەی خۆت مایەوە(ی دەرهێنا، لەم فیلمەدا باسی باوكــــی خــــۆی دەكات، كە لەســــااڵنی 1980

چۆتە ریزەكانی PKK وە. وێنە: عەلی حەیدەر یەشیل یورت

یەكێك لەكێشە هەرە سەرەكی و گرنگەكانی سینەمای كوردی لەبواری بەرهەمهێناندا، مەســـەلەی نەبوونـــی بینـــەر و بازاڕە، بەتایبەتیـــش بینەر و بازاڕی ناوخۆ، كە تا ئێســـتا بەداخەوە سینەماكاران و هونەرمەندانی بوارەكە، بەتایبەتیش دەرهێنەران كاریان لەسەر ئەوە نەكردووە، بینەر و جەماوەری نێوخۆ بۆ ئەو سینەمایە دروست بكەن. هەر بۆیە تا ئێستا كەرتی تایبەت و بەرهەمهێنەران و سپۆنسەری تایبەت بەبەرهەمهێنانی سینەمایی لەكوردســـتاندا دروســـت نەبووە، چونكە ســـینەمای كوردی نەگەیشـــتۆتە ئەو ئاســـت و

رادەیەی قازانج بكات و پارە پەیدا بكات و تێكەڵ بەژیانی خەڵكی كوردستان بێت.سینەمای كوردی وەك رێژەی بینەر، كەمترین رێژەی بینەری ناوخۆیی هەیە، كە هەر جێـــی باســـكردن نییە، دوای لێكۆڵینەوەی ورد، دەركەوتـــووە، كە كەمتر لە 1%ی خەڵكی كوردستان تەماشای سینەمای كوردی دەكەن، ئەمەش رێژەیەكی ئێجگار كەمە، لەئاست

ژمارەی دانیشتوان و زەوق و سەلیقەی هاواڵتی كورددا نییە.تا ئێســـتا بینەر و جەماوەری كوردیی نەگەیشـــتۆتە ئەو ئاستەی هەســـت بكات، كە ئەو بەشێكی هەرە گرنگـــی دروســـتبوونی ســـینەمای نەتەوەیی كوردییـــە. دەرهێنەرانـــی كوردیش هەوڵیان نـــەداوە لەڕێگای ســـینەماوە دیالۆگ لەگەڵ هەســـت و هزری بینەری كورددا بكەن. بۆیە سینەمای كوردی نەبۆتە پیشەیەك

و بوارێكی گرنگی ژیان.دواتریـــن ئامار دەریخســـت، كە پڕبینەرترین فیلمی ســـینەمایی كوردی لـــەڕووی جەماوەرییەوە فیلمی )شـــیرین( بوو، كە ژمارەی بینەرەكانی نەگەیشـــتە 50 هەزار كەس، لەكۆی 5 ملیۆن دانیشـــتوانی هەرێمی كوردســـتان. هەڵبەتـــە نەبوونی زمانێكی ســـتانداردی یەكگرتـــوو و بوونی دیالێكتـــی جۆراوجۆر لەزمانی كوردیـــدا، تـــا رادەیەك هۆكاری كەمی ئەم رێژەیەن، ئەمە جگە لەپارچەپارچەبوونی كوردســـتان بەســـەر چەند بەشـــێكدا، لەكاتێكدا پێویســـتە النیكەم وەك ســـەرەتا رێژەی بینەری سینەمای كوردی لەكوردستاندا بگاتە 5%، كە ئەمەش تا رادەیەك رێژەیەكی كەمە لەچاو رێژەی واڵتانی دیكە، بەتایبەتی واڵتانی دراوسێ. بەاڵم ئەم رێژەیە وادەكات ســـینەمای كوردی پشـــت بەبینەر ببەســـتێت و لەبەرهەمهێنـــان بەردەوام بێت، تا ئەو كاتەی رۆژگارێك دێت ســـینەمای كوردی دەبێتە بەشـــێك لەژیانی رۆژانەی خەڵك و رێژەكە زیاد دەكات، كە بەهۆیەوە ســـینەمای كوردی دروســـت ببێت و بەردەوامی بەخۆیەوە ببینێت، كەرتی تایبەت و

بەرهەمهێنەرانی سینەما زۆر ببن.ئەگەر بێتو بەراوردێكی سادە لەڕێژەی بینەرانی چەند واڵتێكی نزیك و دراوسێدا بكەین، جیاوازییەكی گەورەمان ال دروســـت دەبێت. رێژەی بینەری فیلمی ئێرانی لەو واڵتەدا دەگاتە 18%، كە ئەمە تا رادەیەك رێژەیەكی باشە، چونكە فیلمی ئێرانی بەهۆی بارودۆخی نالەباری ئابوورییەوە تێچووی زۆر نییە. رێژەی بینـــەری توركـــی لەســـینەمای توركیدا دەگاتـــە 21%، كە ئەمـــەش رێژەیەكی بەرچاو و باشـــە. هەرچەندە لەتوركیـــا نرخـــی ئەكتەر و تەكنیك زۆر گرانـــە. كەچی رێژەی بینەری فیلمی میســـری لەم واڵتەدا دەگاتە 30%، كە رێژەیەكی زۆرە بە بەراورد لەگەڵ رێژەی دانیشتوانی ئەم واڵتە، كە 90 ملیۆن كەسە. واتە هەر فیلمێكی میسری تا 20 ملیۆن بینەری ناوخۆیی هەیە. ئەمە جگە لەو بینەرانەی لەواڵتانی دیكەی عەرەبیدا هەن، هەر فیلمێكی میسریش ئەگەرهاتوو ئەستێرەی ناودار رۆڵی تێدا بگێڕێت، نزیكەی 10 ملیۆن دۆالری تێدەچێـــت، چونكە ئەم ئەكتەرە ئەســـتێرانە نرخی بەشـــداریكردنیان گرانە و دەگاتـــە یەك ملیۆن دۆالر بۆ هەر ئەكتەرێكی وەك )هەیفا وەهبی(، یان )سومەییە خەشاب(، یان )عادل ئیمام( ...هتد. سەرەڕای ئەمەش بەرهەمهێنەر ناترسێت، چونكە هەر لەمیسر 20 ملیۆن بینەری هەیە، ئەمە جگە لەبینەرانی دیكەی واڵتانی عەرەبی، كە رەنگە بگاتە پتر لە 50 ملیۆن بینەر. ئەمەشـــیان لەوەدا بنچینەی گرتووە، كە عەرەب زمانێكی یەكگرتـــووی هەیەو خـــاوەن چەندین واڵتن. لەهیندســـتان رێژەی بینەری ناوخۆیی ســـینەمای هیندی پتر لـــە 40%ی خەڵكـــی ئەم واڵتەیە. بۆیە ســـینەما لەهیندســـتان بەداهاتێكـــی گـــەورەی واڵت دادەنرێت. بەاڵم ســـینەمایەكی قوڕبەســـەری وەك ســـینەمای كوردی، كە رەنگە هەموو بینەرەكەی لەكوردســـتاندا نەگاتە 50 هـــەزار كـــەس، چـــۆن دەتوانێت بەبێ پشـــتگیریی بەردەوامی حكومـــەت بەردەوام بێـــت؟ دەبا بینەر و جەماوەری كوردستانیش رۆڵیان هەبێت لەبنیادنانی سینەمای نەتەوەیی كوردیدا. بەو ئومێدەی رۆژگارێك بێت ســـینەمای كوردی یەك ملیۆن بینەری ناوخۆیی هەبێت، تاكو بتوانێت بەردەوام بێت و ببێتە بەشـــێك

لەژیانی خەڵكی كوردستان.ســـەرنج: ئەو رێژانەی باســـمان كرد لەكوردســـتان و پێنـــج واڵتی دیكە بەپێی جـــۆری فیلم و ناوداری

ئەكتەرەكان گۆڕانكاری بەسەردا دێت.

كەمتر لە 1%ی خەڵكی كوردستان سەیری سینەمای كوردی دەكەن

پشتیوان عەبدوڵاڵ

ژماره 216 2014/1/25 61

62 ژماره 216 2014/1/25

كێ هانیدایت بۆ بوون بەگۆرانیبێژ؟كەمـــاڵ گوڵچیـــن: هیچ كەســـێك هـــاوكاری نەكردووم، تەنانەت خێزانەكەشم پێیان دەگوتم عەیبـــە گۆرانـــی مەڵێ، باوكم دەیگـــوت دوایی دەڵێن كوڕی مستەفا گوڵچین بووەتە چاوەش و لۆتـــی، من زوو بەدزییـــەوە گۆرانیم دەگوت و ژنیشـــم هەبـــوو، جگە لـــەوەش ژن دوورت دەخاتـــەوە لەگۆرانـــی گوتن، بۆیـــە بەڕای من هونەرمەنـــد تاكـــو دەمرێت ژنی نەبێت باشـــە، چونكـــە ئەگەر ژیانی هاوســـەری پێكهێنا، ئەوا

كەس گوێی لێ ناگرێت. جەماوەرێكـــی زۆرت لەباشـــووری

كوردستان هەیە، چیان پێ دەڵێی؟كەماڵ گوڵچیـــن: من تەنهـــا ئەوەندە دەڵێم، كە كەمـــاڵ گوڵچین بەجەماوەرەكەیەوە كەماڵ

گوڵچینە. دەڵێـــن ســـتایلت لەســـتایلی كەمـــاڵ محەمـــەدەوە نزیكـــە، هیـــچ هاوڕێیەتییەكتـــان

پێكەوە هەیە؟كەماڵ گوڵچین: نەخێر، هاوڕێیەتیم لەگەڵیدا نییـــە، بـــەاڵم گۆرانـــی )گەردنـــت ئـــازا ناكەم(م بەجۆرێـــك گوتـــووە، كە بەبێ ئـــەوەی پێی بزانم، ئاوازی گۆرانییەكەم دەڕۆیشتەوە سەر شـــێوازی گۆرانییەكانی كەمال محەمەد، دواتر شێوازەكەم گۆڕی و شێوازێكی دیكەم داناوە، چونكە من دەمەوێت ســـتایلێكی تایبەت بەخۆم

هەبێت. ئێســـتا هیـــچ كـــەس و الیەنێك هەیە

هاوكاریت بكات؟كەمـــاڵ گوڵچین: هیـــچ كەســـێك هاوكاریم نـــاكات، نـــە لـــەڕووی مادییـــەوە نە لـــەڕووی میلۆدی و تێكســـتەوە، هیچ كەسێك هاوكاری

نەكردووم، هەموو كارەكان خۆم كردوومە.گوێبیســـتی شـــوێندا لـــەزۆر گۆرانییەكانت دەبین، دەكرێت بزانین فرۆشـــی

سیدییەكەت چەند بوو؟كەماڵ گوڵچین: من نازانم چەند فرۆشراوە، ئـــاگاداری و دەیزانـــن ســـەنتەرەكان ئـــەوە نیـــم، ســـەنتەرەكان فرۆشـــتیان و پارەكەیـــان لەگیرفانـــی خۆیان داناوە، منیش لەجیاتی پارە تەنهـــا سوپاســـێكم وەرگرت و تـــەواو، گەرنا

لەڕووی ماددییەوە هیچم پێ نەبراوە. زیاتر گۆرانی بۆ عەشـــق دەڵێی، ئایا

لەعەشقدا دۆڕاویت؟كەمـــال گوڵچیـــن: بەڵـــێ، زۆریـــش، هەموو گۆرانییەكانم هی خۆمن و قســـەی دڵی خۆمن

دەیڵێمەوە، هەموویان بەسەرهاتی خۆمن. هیچ كات رووی داوە لە گەڵ گۆرانی

گوتندا بگریت؟

هونەری

ئەحمەد تاریق

هەموو گۆرانییەكانم بەسەرهاتی خۆمن

گۆرانیبێـــژ كەمـــال گوڵچیـــن، دانیشـــتوی نەغـــەدەی رۆژهەاڵتی كوردســـتانە، ســـااڵنێكە گۆرانی دەڵێ، بەاڵم ماوەیەكی كەمە لەباشـــوری كوردستان ناسراوە، لەم دیمانەیەدا لەگەڵ )ســـڤیل( باس لەبەرهەمەكانی و هەندێ الیەنی ژیانی خۆی دەكات. بـــاس لەوە دەكات كە ســـێ جار خۆشەویســـتی كـــردووەو بەهیچیانیش

نەگەیشتوەو گەردنی هیچیشیان ئازاد ناكات.

كەماڵ گوڵچین بۆ سڤیل:

62 ژماره 216 2014/1/25

ژماره 216 2014/1/25 63

كەمـــاڵ گوڵچیـــن: هـــەر گۆرانییەكـــی خۆم بڵێمەوە لەگەڵیدا دەگریم.

تۆ دەڵێی گۆرانییەكانت بەسەرهاتی خۆتن، ئەگەر وایە چەند جار خۆشەویســـتیت

كردووە؟كەمـــاڵ گوڵچیـــن: بڕوا ناكەم هیچ كەســـێك لەژیاندا خۆشەویســـتی نەكردبێت، منیش سێ

جار خۆشەویستیم كردووە. بـــە هیـــچ كام لەخۆشەویســـتەكانت

گەیشتووی؟كەمـــاڵ گوڵچین: ئەگـــەر پێی بگەیشـــتمایە،

گۆرانییەكی هەڵپەڕكێم دەبوو.گەردنـــی داوە بڕیـــارت

خۆشەویستەكەت ئازاد بكەیت؟كەماڵ گوڵچیـــن: نەخێر، قەت گەردنی ئازاد

ناكەم. پەیوەندیت لەگەڵ هیچ كام لەو ســـێ

خۆشەویستەتدا ماوە؟كەماڵ گوڵچین: نەخێر پەیوەندیمان نەماوە، بـــەاڵم گۆرانی )خیانەت(م بـــۆ یەكێكیان گوت، كاتێـــك گۆرانییەكـــە باڵو بـــووەوە رۆژ نەبوو

تەلەفۆن نەكات و نەگریەت. بـــەاڵم وا گریمان خۆشەویســـتێكت پەیوەنـــدی پێوەكـــردی، ئایـــا لەگەڵیدا ئاشـــت

دەبیتەوە؟كەماڵ گوڵچین: ئەگەر ئاوێنەیەك شكا چاك

دەبێتەوە؟ بەاڵم تۆ ئێســـتا ژیانی هاوســـەریت

پێكهێناوە؟كەمـــاڵ گوڵچین: بەڵێ پێكمهێنا، بەاڵم تەاڵقم

داوە. ئـــەی لـــەڕووی بەخت و چانســـەوە

چۆنیت؟كەماڵ گوڵچین: زۆر بێ چانسم.

پەیوەنـــدی چەنـــد تـــا چانـــس بەسەركەوتنی گۆرانیبێژەوە هەیە؟

كەمـــاڵ گوڵچیـــن: بەڵـــێ زۆری جەمـــاوەر بەچانســـە و هەموو شتێكیش بەچانسە، ئەگەر چانس نەبێت چۆن دەبێت من كە هونەرمەندم، باوكم لەتەمەنی 14 ســـاڵی ژنـــی بۆم هێنا، كە

ئەوكات نەمدەزانی خۆشەویستی چییە.

چۆن بوو بڕیارتدا لەگەڵ شەهرامی برات گۆرانییەكی دوێت بڵێن؟

كەمـــاڵ گوڵچین: من بەشـــەهرامم گوت كە بیڵێت، ئەدای دەنگی شەهرام ئەو ئەدایە نەبوو كە من دەمویســـت، من دەمویست گۆرانییەكە رۆحـــی هەبێـــت و گیانـــی هەبێت، بـــەاڵم ئەو دەیمرانـــد و هەروەكـــو قســـەكردن وابوو، كە دەیگوت دەنگێكی ناسكی هەبوو، جگە لەوەش خۆی حەزی دەكرد گۆرانییەكم لەگەڵدا بڵێت.

بەاڵم لەپڕۆگرامی ئەڤین ژن و ژیان لـــە كەناڵـــی كوردماكس جەماوەری شـــەهرام

زیاتر بوو؟ئەڤیـــن گوتـــی نەخێـــر، كەمـــاڵ گوڵچیـــن: چەپڵەكانتـــان بـــۆ كەماڵ، چونكـــە دەنگی زۆر هێنـــا، دواتر گوتـــی چەپڵەكانتان بۆ شـــەهرام دەنگـــی زۆر بوو، لەگەڵ ئەوەشـــدا ركابەریی لەنێـــوان ئێمەدا نییە، ئەگەر چـــاو لەبەرنامەكە بكەیت دیارە كـــێ دەنگی زیاتر هێنا، بەاڵم من لـــەو بەرنامەیەش هەر چانســـم نەبـــوو، خۆم

كەسێكی بێ چانسم.خـــۆت گۆرانییەكانـــی لـــە گـــوێ

دەگریت؟كەمـــاڵ گوڵچین: نەخێر، هەرگیز گوێیان لێ ناگرم، چونكە هەركاتێك گوێم لەگۆرانییەكانی

خۆم دەبێت لەگەڵیاندا دەگریم. شـــیعری چ شـــاعیرێك دەكەیـــت بە

گۆرانی؟كەمـــاڵ گوڵچین: شـــیعری هیچ شـــاعیرێك ناكەمـــە گۆرانـــی، هەمـــوو تێكســـتەكانم خۆم دامنـــاون، چونكە باس لەژیانـــی خۆم دەكەن، هەرگیـــز شـــیعری هیـــچ شـــاعیرێكیش ناكەمە

گۆرانی. ئایـــا ســـەنتەرەكانی باڵوكردنەوە تا

چەند زیانیان پێ گەیاندووی؟مەمنونـــی زۆر مـــن گوڵچیـــن: كەمـــاڵ ســـەنتەرەكانم، چونكـــە منیـــان بەكوردســـتان

ناساند، هەموو شتێكیش نابێتە پارە.لەباشـــووری نـــەداوە بڕیـــارت

كوردستان نیشتەجێ بیت؟كەماڵ گوڵچین: نەخێر، چونكە بەرد لەجێگای خۆی ســـەنگینە، من دوورم بۆیە لەناو خەڵك خۆشەویســـتم، ئەگەر نزیك بم و لەناو خەڵك بـــم ئەو قەدرە نامێنێـــت، زۆر هونەرمەند هەن لەكوردســـتان كـــە زۆر لە من باشـــترن، بەاڵم

چونكە لەناو خەڵكن، هیچ قەدریان نییە. حـــەز دەكەیـــت دووێت لەگـــەڵ كام

گۆرانیبێژی كوردستان بكەیت؟كەماڵ گوڵچین: هیچیان.

ئەی دەنگی چ گۆرانیبێژێكت بە الوە خۆشە؟

كەمـــاڵ گوڵچیـــن: هیچیـــان، چونكـــە كاتێك كە گۆرانـــی دەڵێیت، باش بیـــت یاخود خراپ،

خەڵكەكە هەر گوێت لێ دەگرن. بەچەند زمان گۆرانی دەڵێیت؟

كەمـــاڵ گوڵچیـــن: بـــە فارســـی و توركی و كوردی.

دیكـــە جارێكـــی نییـــە نیـــازت هاوسەرگیری بكەیتەوە؟

كەمـــال گولچیـــن: نەخێر، تاكـــو مابم ژیانی هاوسەرگیری پێكناهێنم.

بۆ كلیپ بۆ گۆرانییەكانت ناكەیت؟كەماڵ گوڵچین: كەس هاوكاری نەكردووم، ئەگـــەر كەســـێك هـــاوكاری بكردمایە، ئێســـتا

وەكو هونەرمەندانی دیكە كلیپم هەبوو.

سێ جار خۆشەویستیم كردووە

سەنتەرەكان بەرهەمەكانیان فرۆشتم و پارەكەیان لەگیرفانی

خۆیان داناوە

هونەری

64 ژماره 216 2014/1/25

هونەری

ژنێكی كورد خەاڵتێكی ئەمریكی بەدەست هێنا

سڤیل: چرۆ حسێنناقیژێنن( كچەكان )بێدەنگبە سینەمایی فیلمی پ���وران درەخ��ش��ەن��دە، خەاڵتی ل��ەدەره��ێ��ن��ان��ی نێودەوڵەتی لەفیستڤاڵی بینەرانی تایبەتی

فیلمی ئاوراینی ئەمریكی بەدەستهێنا.ئەم فیلمە لە 16ی ئەم مانگەدا، وەك یەكەمین فیلمی ئێرانی لەپێشبڕكێی ن����ێ����ودەوڵ����ەت����ی ئ���ەم���ری���ك���ا كرا نمایش و ب��ەش��دارب��وو ئەم تایبەتی خ��ەاڵت��ی و پێشكەش فیستیڤاڵە درەخشندە ب��ەپ��وران كرا، كە خەڵكی شاری

كرمانشانە.ژنە سینەماكارە ئەو ه������������ەر خ�����ۆش�����ی وەاڵم���������ی ه���ەم���وو گفتوگۆكانی رەخنەو ل����ەس����ەر ب���ەره���ەم���ە سینەماییەكەی )بێدەنگبە دایەوە، ناقیژێنن( كچەكان نمایشكردنی ل�����ەدوای ك���ە

فیلمەكەی بۆی رێكخرابوو.نمایش لەهیندستان پێشتریش فیلمە ئ��ەم فیستیڤاڵی خولی شەشەمین لەپێشبركێی ك��راب��وو بووە ناوەڕۆكەكەی بەنگلوور، فیلمی نێودەوڵەتی رێز رێوڕەسمەكە بەرپرسانی لەالیەن ئەوەی هۆی

لەدەرهێنەرەكەی بگیرێت.

64 ژماره 216 2014/1/25

ژماره 216 2014/1/25 65

هونەری

سڤیل: ئەحمەد تاریقنوێترین ئەلبومی ئەم ساڵی هونەرمەند كەسێكی لەتەواوبووندایە، كەریم رۆژ بۆ لەلێدوانێكدا لەم هونەرمەندە نزیك "هونەرمەند رۆژ كەریم )سڤیل( گوتی بووە، تەواو تازەكەی ئەلبوومە كاری ئەم ك��اری باڵوبكرێتەوە، م��اوە ب��ەس جیاواز زۆر بەشێوازێكی ئەلبوومە لەگەڵ كارەكانی دیكەی كراوە" هەروەها بەناوی ئەلبوومە ئ��ەم "ن��اوی دەڵێت پێكهاتووە، تراك 12 لە )بیچرپێنە(یەو لەالیەن كۆمپانیای ئارۆ باڵودەكرێتەوە،

كە كۆمپانیایەكی هونەرییە".

سڤیل: ئەحمەد تاریق بەرزنجی، زێ��ڕی��ن و م��ەرج��ان رێ����ژوان گەشتیاری هەولێری بەناوی گۆرانییەك هەفتەیەدا ل��ەم ب��ڕی��ارە كە ت��ۆم��اردەك��ەن، رێژوان ب��ارەی��ەوە ل��ەم ب��ك��ەن. ب��ۆ كلیپی م��ەرج��ان ب��ە)س��ڤ��ی��ل(ی راگ��ەی��ان��د ك��ە ئەم گۆرانییە لەتێكستی كازم كۆیی و ئاواز و دابەشكردنی هونەرمەند وشیار مەرجان و بۆ ماسترینگی سەعیدەوە هۆگر لەالیەن كراوە. رێژوان گوتیشی "بۆ خۆشەویستی نازناوی وەرگ��رت��ن��ی و ه��ەول��ێ��ر ش���اری عەرەبی واڵت��ان��ی گەشتیاری پایتەختی پێمان خۆش بوو ئەم گۆرانییە تایبەت بۆ هیوادارین و بكەین تۆمار هەولێر شاری بەدڵی هەموو الیەك بێت". ناوبراو ئاماژەی هەولێر پارێزگاری لەالیەن ئەوەشكرد بۆ چاالكییەكانی ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی دەس��ت��ەی

گۆرانییە ئەم 2014 گەشتیاری پایتەختی ئامادەكراوە.

سڤیل: ل��ە ن��اوەڕاس��ت��ی ه��ەش��ت��اك��ان ه��ون��ەرم��ەن��د و ئەكتەرێك وەك ئ��ەس��ع��ەد زی���اد گۆرانیبێژ نواندندا لەبواری بەشداری شانۆی كردووەو

نزیك بووە. قادری ل��ەح��اج��ی )ه���اوارێ���ك ل��ەش��ان��ۆگ��ەری كۆییەوە( كە سەعدون یونس دەرهێنەری بوو، زیاد ئەسعەد پاڵەوانی شانۆگەریەكە بوو، هەم

بەنواندن و هەمیش بەگۆرانیگوتن. بەشداریی كردووە، لەم وێنە مێژوویەشدا هونەرمەند زیاد شانۆگەری هونەری ستافی لەگەڵ ئەسعەد كۆییەوە" ق�����ادری ح��اج��ی ل���ە "ه����اوارێ����ك هونەرمەند لەئامادەكردنی كە دەردەكەوێت، زاهیر عەبدوڵاڵ بوو. جگە لەمەش زیاد ئەسعەد گۆرانی بۆ درامای كۆالرە كردبوو، كە ئەویش

لەدەرهێنانی سەعدون یونس بوو.

رۆژ كەریم لەو رۆژانە باڵوی دەكاتەوە

رێژوان و زێڕین گۆرانی بۆ هەولێر دەڵێن

زیاد ئەسعەد ئەكتەری شانۆ بوو

ژماره 216 2014/1/25 65

66 ژماره 216 2014/1/25

رەنــگاوڕەنــــگ

وێنەیەكی كیت مۆس شەڕ دروست دەكات

وێنەیەكی رووتی كەیت مۆس كێشە و ئاژاوە دەخاتە نێوان دوو دەزگای زەبەالحی دونیا، ئەوانیش دەزگای گۆڤاری پالی بۆی و كۆمپانیای هیرستی، كە بەرپرسی دابەشكردنی گۆڤاری هاربەر بازاڕە، كێشەكەش ئەوەیە گۆڤاری هاربەر وێنەیەكی مۆسی باڵوكردۆتەوە، كە مافەكەی لەالیەن پالی بۆی پارێزراوە، بۆیە پالی بۆی سكااڵی تۆمار كردووەو گۆڤارەكەی دیكە دەبێت 15 هەزار دۆالر بدات.

66 ژماره 216 2014/1/25

ژماره 216 2014/1/25 67

سڤیل: ئەحمەد تاریق ن����از محەم����ەد، دوای ئەوەی براكەی ش����یعرەكانی دەس����وتێنێ، ماوەی����ەك دوور دەكەوێتەوە لەنوس����ین، بەاڵم خەمی ژیان وای

لێدەكات جارێكی دەكاتە پەنا بۆ شیعر ببات.خانمە شاعیر ناز محەمەد، كە ماوەی 14 ساڵە لەواڵتی هۆڵەندا نیشتەجێیە، لەشاری الهای دەژیت و ئێستا دایكی كچێكە بەناوی مەس����تی. ناز لەلێدوانێكدا بۆ )س����ڤیل( گوتی "وەك����و تێكەڵبوونم بەدونیای نوسین، بەتایبەتی لەبواری نوسینی شیعر، تەمەنم 14

چەندەه����ا س����اڵ بوو شیعرم دەنوس����یی، هەروەها بەرهەمی هۆنراوەم هەبووە، كە خۆم نوس����یوومە، ب����ەاڵم براك����ەم هەموو هۆنراوەكان����ی س����وتاندم، بۆی����ە ب����ۆ ماوەی چەند س����اڵێك دووركەوتمەوە

لەدونیای خوێندنەوە و نوس����ین، بەاڵم ل����ەم س����ااڵنەی ئاخیردا بەه����ۆی ئەوەی دەردەسەری زۆرم لەژیاندا بینی، بۆیە

دووبارە تێكەڵبوومەوە بەدوونیای ش����یعر". ناز وەكو خۆی باسی

لەكات����ی ج����ار "زۆر دەكات ش����یعر نوس����یندا دەگری����م، زۆر مرۆڤێك����ی چونك����ە عاتفیم و كاتێك هەستەكانم لەدەربڕینی شیعردا خۆیان نمایش دەكەن، دەتوانم بڵێم

وەك كارەكتەرێ����ك خ����ۆم لە شیعرەكەدا دەبینم و بەوەش

جارێكی دیك����ە دەچمەوە بەر فرمێسكەكانی دڵم".

ناز:زۆر جار لەكاتی شیعر

نوسیندا دەگریم

میریل ستریپ زۆرترین شانسی بۆ ئۆسكار

شیرین نازی كوڕێكی عێراقی هەڵدەگرێت

ئەس����تێرەی بەناوبانگی س����ینەما میریل ستریپ تا ئێستا یەكێكە لەو ئافرەتان����ەی كە زۆرترین ج����ار بۆ وەرگرتنی خەاڵتی ئۆس����كار بۆ چاكترین ئەكتەری ژن پاڵێوراوە، هەفتەی رابردوو جارێكی دیكە بۆ ئەو خەاڵتە كاندیدكراو خەاڵتەكەی بەدەس����ت هێناو بەمەش دەبێتە هەشتەمین جار، كاندیدكردنی بۆ خەاڵتی ئۆسكار كە تەنها سێیانی

بەدەست هێناوە، میریل تەمەنی ئێستا 65 ساڵە.

پێش����بڕكییەكانی بەرنامەی "THE VOICE" دەس����تی پێك����ردەوە، ئەو بەرنامەی����ە بەرنامەیەك����ی بەهێزی پێشبڕكێی گۆرانییە كە لەالیەن چوار هونەرمەندی ش����یرین بەڕێوەدەبرێ����ت، عەرەب����ەوە گ����ەورەی یەكێكە لەو هونەرمەندانە، كە هەردەم بەس����ەرنجە س����ەیرەكانی بەناوبانگ����ە، لەبەرنام����ەی رابردوودا كاتێك ش����یرین دەیویس����ت یەكێ����ك لەبەهرەمەندە گەنجەكان بۆ تیمەكەی خۆی رابكێشێ، پێی گوت "ئەگەر بێیتە الی من ئەو پەڕی نازت دەكێش����م". ئەو بەهرەمەندە گەنجێكی عێراقی بوو بەناوی

كەڕار س����ەالح، ه����ەر چ����وار هونەرمەندەكە دەیانویست بۆ خۆیان كێش بكەن، كەراریش بەشیرین رازی بوو، شیرین ئەوكاتە گوتی

"وەرە الی دایە".

رەنــگاوڕەنــــگ

ژماره 216 2014/1/25 67

68 ژماره 216 2014/1/25

هیتلەر لە نیگای شۆخێكی ئەمریكییەوە

مارس����ا دۆد لەچینێكی مامناوەند لەساڵی لەدایكب����ووە، ڤێرجین����ا لەویالیەت����ی 1908دواتر زمان����ی ئینگلیزی لەزانكۆی ش����یكاگۆ خوێندووە، بۆتە نووسەرێكی بواری ئەدەب س����ااڵنی تربی����ون، ش����یكاگۆ لەڕۆژنام����ەی بیس����تەكان بەنووسینی كورتەچیرۆك بەڕێ دەكات و عاشقی چەندین كەس بووە، لەوانە كارل س����اندبیرگو تۆم����اس ول����ف، ئەو كچە س����ییەكانی س����ەدەی بیس����تەم لەگەڵ باوكی لەبەرلی����ن دەبێت، باوكی ئ����ەو كاتە باڵوێزی س����ەرەڕای لەئەڵمانی����ا، دەبێ����ت ئەمری����كا شەیدابوونی بەنازییەكان، مارسان پەیوەندی بەچەندی����ن كەس����ی گرنگەوە هەب����ووە لەناو حزبی نازیدا، لەنێو ئەوانیشدا رودولف دیلز، كە دواتر بووە س����ەرۆكی گیستابو )پۆلیسی

نهێنی لەئەڵمانیا(.مارسا س����ەربوردەی خۆی بەناونیشانی نووس����یوەتەوە، لەئەڵمانی����ا" "س����ااڵنێكم بەچێژوەرگرتن بەدیمەنی نازییەكان لەنێوان

هاوێنە

نازییەكان چاوەڕوانی ئەوەیان لێ دەكردم، كە مێژووی ئەوروپا بگۆڕم

ژماره 216 2014/1/25 69

ه����ەردوو جەنگ����دا، وەك دەردەكەوێت "ئەو كارە بونیادنەرانەی كە نازییەكان ئەنجامیان داوە" مێش����كی ئەو كچەی����ان داگیركردووە، هەرچەندە پێش����تر ئەو بایەخی بەسیاس����ەت نەداوە، لەگەڵ ئەوەشدا شەرم لەو الیەنگیریە دەكات، كاتێ����ك دیمەن����ی ئ����ەوە دەبینێت، كە خەڵ����ك لەئافرەتێك����ی قژب����ڕاو دەدەن لەبەر ئ����ەوەی پەیوەن����دی بەپیاوێك����ی جولەك����ەوە هەیە، س����ەرەڕای ئەم����ەش ئەمە رووداوێكی دەگمەن����ە لەكتێبەكەش����یدا هەروای����ە. ب����ەاڵم زۆر كاریگ����ەر ب����ووە بەكارەكانی هیتلەر كە

لەبواری ئابووریدا ئەنجامی داوە.مارس����ا ئ����ەو كات����ە تێبینیەكان����ی تۆم����ار ك����ردووەو نوس����یویەتی "ئ����ەدەب و فیكری واقیع����ی بەرەب����ەرە وا هەڵدەقوڵ����ێ ك����ە واز لەپروپاگەن����دەی نازیی بهێنێ����ت، كە ئەمەش پێچەوانەی ئیرادەی نازییەكانە، وام لێهاتووە كە ئەڵمانەكان لەژیانی ئاساییەوە دەبینم وەك كۆمەڵگایەك ك����ە چاكە و خراپەی بەیەكەوە تێدای����ە". ب����ەاڵم ب����ەر ل����ەو گۆڕانكاریی����ە كە لەمارسا رووبدات، ئەو كچە شانسی ئەوەی دەبێت، كە دیدارێكی بۆ رێكەوێت كە هەموو ئەڵمانییەكان ئیرەی����ی پێببەن، چونكە یەكێك لەعاشقەكان ئارنست هانفستانگل دەبێت كە هاریكاری هیتلەر بووەو دەرچووی زانكۆی

هارڤارد بووە.مارسا دەڵێ "ئارنیست دەیەوێت دیدارێكم بۆ رێكبخات لەگەڵ هیتلەر، سەرنجیشی ئەوە ب����وو گوتی: هیتل����ەر پێویس����تی بەئافرەتێكی ئەمریك����ی خوشەویس����ت هەیە، ك����ە بتوانێت ئاین����دەی ئەوروپ����ا بگۆڕێت. مارس����ا تۆ ئەو

ئافرەتەی".مارسا بەو رۆڵەی خۆی رازی بوو، بۆیە دەنووسێت "من بۆ ئەوە دانرام كە مێژووی ئەوروپ����ا بگۆڕم، بۆیە بڕی����ارم دا جوانترین ئ����ەو جالنە بپۆش����م، ك����ە جێگای س����ەرنجی ئەڤینداریی����ەكان، دی����دارە ب����ۆ ئەڵمانەكان����ە ئ����ەوان دەیانەوێ����ت ئافرەتەكانی����ان ببین����ێ، بەاڵم نەبیس����تێ، ئەوان تەنها وەها س����ەیری ژن دەك����ەن، كە پاش����كۆی ئ����ەو پیاوەیە كە لەگەڵدای����ە وەك سەرپۆش����ێك یان گوڵێك و دوو دەستی سارد". مارسا لەگەڵ ئارنیست دەچێتە هوتێل كیرزهۆڤ بۆ بیستنی مۆسیقا، لەوی����ش هیتلەر بەدیمەنێكی ئاس����ایی ئامادە دەبێت و دووجاریش دەس����تی مارس����ا ماچ دەكات، مارس����ا چەند كۆپلەیەك پەخش����انی لەوەس����فی هیتلەر نوسیوە، كە ئەو نووسینە لەڕوانگ����ەی كچێك����ی تەم����ەن بیس����تەكان و

هەستكردنێكی خۆشحااڵنەوە نوسراوە. ل����ەو نیوەڕۆیەدا هیتلەر س����ادە و ناس����ك

ب����وو لەهەڵس����وكەوتی، راش����كانەو نافەرمی ب����وو، لەقس����ەكردن و روانی����ن ناس����ك بوو، زۆر بە س����ەنگینیەوە قس����ەی لەگەڵ كیبۆرا كرد ك����ە گۆرانیبێژێكی پۆلەن����دی بوو، زۆر كاریگ����ەر بوو بەدیدارەكەمان، بەدیداری من ش����ڵەژابوو، ئەمە باوكم و دیبلۆماتكارەكانی دیكەی هەستیان پێكردبوو بۆیان باسكردم،

شەرمەكەشی لەگەڵی جیانەدەبۆوە".بەداخەوە مارس����ا ئەو ئافرەتە نەبوو، كە دەبوایە ئایندەی ئەوڕوپا بگۆڕێت و نەیتوانی بهێنێ����ت، بەدەس����ت خ����ۆی س����ەرنجەكانی و دەڵ����ێ "كاتێ����ك لەهوتێلەك����ە دەرچووی����ن ئارنیس����ت خۆشحاڵ بوو، گوێی بەقسە زۆر و هیچەكان����ی ئ����ەو ن����ەدا، بیرم ل����ەو دیدارە دەك����ردەوە كە لەگەڵ هیتل����ەر ئەنجاممان دا، نەمدەتوان����ی باوەڕ بەوە بكەم، كە ئەو پیاوە بەرزترین دەس����ەاڵتە لەئەوروپا، كە هەموو واڵتانی ئەوروپا لێی دەترسان، ئەو سادەبوو، لەچینی مامناوەند بوو، سەنگین بوو، باوەڕی بەخۆی هەب����وو، هەرچەندە نەرمونیان بوو، الواز دەردەكەوت، لەچاوەكانیش����ەوە گڕێك دەبین����را، ك����ە دەتوان����را تێبین����ی ئ����ەو ئایندە

ترسناكەی ئەڵمانیا بكەیت".دواتر لەیەكێك لەئاهەنگەكان بانگهێش����تی مارس����ا دەكرێت و یەكێ����ك لەمیوانەكان لێی پێ����دەكات، س����وكایەتی دەبێت����ەوەو نزی����ك ك����ە گوای����ە لەنازییەكان����ەوە نزیك����ە، ئەم����ە و دەبێ����ت مارس����اوە بەس����ەر كاریگ����ەری پەیوەن����دی خۆشەویس����تی نێوان مارس����ا و نازییەكان هەر زوو تەواو بوو، لەوەهمەكان و دۆس����تە نازییەكانی نەجاتی بوو، مارس����ا ئەوكاتە س����ەردانی روس����یای ك����ردو كەوتە داوی خۆشەویس����تی بوریس وینۆگرادۆڤ، ك����ە دیبلۆماتێك����ی رووس����ی ب����وو لەبەرلین بایەخ����ی مارس����ا زوو ه����ەر دادەنیش����تن، بەكۆمۆنیس����ت دەدا و وینۆگرداڤی����ش وەك

سیخوڕێك بۆ سۆڤیەت بەكاری دەخست.مارسا پێگەی باوكی بەهەل زانی بۆ ئەوەی بگاتە بەڵگەنامە ئەمریكییەكان و دواتریش بۆ ش����یوعییەكانی بنێرێت، ئەو سااڵنەی كە ئەو ئافرەتە لەبەرلین بوو بەسەرچاوەی هێزێكی گرانبەها دادەنرا بۆ سۆڤیەت، لەساڵی 1936 لەگەڵ وینۆگرادۆڤ داوایەكیان بەستالین دا ب����ۆ ئەوەی رێگایان بدات زەواج بكەن، بەاڵم

داواكەیان رەتكرایەوە.مارسا لەس����اڵی 1937 گەڕایەوە ئەمریكا، ئ����ەو كاتە ش����ووی بەملیۆنێرێك����ی نیۆیۆرك كرد كە ناوی ئەلفرید شتیرن بوو، توانیشی بەش����داری بكات لەكارە جاسووس����ییەكانی لەگ����ەڵ مۆس����یقای خانەیەك����ی خ����ۆی،

ئ����ەو پی����اوە پێكهێن����او لەوێش����ەوە راپۆرت����ە هەواڵگرییەكانی خۆی دەنارد، دواتر مارسا یاداش����تەكانی خۆی باڵوكردەوە لەگەڵ دوو رۆمان����ی دیك����ە كە لەنوس����ینی خ����ۆی بوو، هەرچەندە ئەو لەبەرلین وەك س����ەرچاوەی هێزێك����ی بەهادار بوو، كەچ����ی كە گەڕایەوە ئەمری����كا ش����یوعییەكان فەرامۆش����یان كرد. ئەلی����ن وینش����تاین و ئەلیكس����اندر ڤاس����لیڤ لەكتێبەكەیان بەناوی "دارستانێكی داڵدەدەر: س����یخوڕیكردنی سۆڤیەت بەس����ەر ئەمریكا" باس����ی مارس����ایان كردووەو دەڵێ����ن "خۆی بەكۆمۆنیس����ت دەزانی، ب����ەاڵم لەواقیعدا ئەو نموونەی النەوازێك����ی ئەمریكییە، ئافرەتێكی بەدڕەوش����تە ئامادەیە پەیوەندی لەگەڵ هەر

پیاوێكی قۆز دابنێت".دوای جەن����گ، مارس����ا و هاوس����ەرەكەی لەژێ����ر چاودێ����ری ئەمری����كادا ب����وون، بەاڵم دواتر رایانكرد بۆ براگ، ئەو دوو هاوسەرە و كوڕەكەیان كە ناوی روبێرت بوو لەنێوان براگ و مۆس����كۆ و كوبا هاتوچۆیان دەكرد، تا ئەو كاتەی مارس����ا لە1990 لەتەمەنی 82

كۆچی دوایی كرد. و: فەیسەڵ خەلیل

مارسا دود: هیتلەر دوو جار دەستی

ماچ كردم

هاوێنە

ژماره 215 2014/1/18 69

70 ژماره 216 2014/1/25

كاوڕ 4/20-3/21و ه���اوڕێ قسەی هەندێك رەن��گ��ە بەاڵم ب��ك��ەن، نیگەرانت ئ��ازی��زان��ت خۆت دڵ���گ���ەورەی���ی و ب��ەه��ێ��م��ن��ی بەخۆشییەكی هەست ب����دەرەوە. وەاڵم��ی��ان زۆر دەكەن، چونكە دەتوانن دۆخە ئاڵۆزەكان

لەگەڵ ئازیزێك یەكالیی بكەنەوە.

تەرازوو 10/20-9/21 ه��ەس��ت ب��ەم��ان��دووب��وون دەك���ەن، كارانەی ئ���ەو ب��ۆ ب��اش��ە ك��ات��ێ��ك��ی دەدرێن. ئەنجام بەبیرلێكردنەوە رێگە مەدەن ناكۆكییەكانتان لەگەڵ هاوبەش و

هاوكارەكانتان لەوە زیاتر بخایەنێت. بڕوات بە خۆت هەبێ كە لە اری نوێتدا سەر

دەكەوی.

گا 4/21–5/20 دەبێت پێویستیەكان پڕكردنەوەی بۆ بڕەپارەیەكی زۆر خەرج بكەن. لەكاری بازرگانی و ملمالنێ خۆتان بپارێزن. مەرج نییە هەموو هەنگاوەكان بەو شێوەیە بن، ئەنجامدانی لەكاتی بەاڵم لێدەكەنەوە، بیری كە كارەكان دەتوانن بەرەو ئەو ئاراستەیەی ببەن.

دووپشك 11/20-10/21 كاتێكی باشە بۆ ئەنجامدانی كارەكان. دەكەیت. زۆر بەهیوایەكی هەست و ب��اش هاوڕێیەكی دەبێتە بەخت هەوڵ دێت. بەهاناتەوە پێویستدا كاتی لەزۆر لەهەنگاوی و دەدەن ئاواتێك بەدیهێنانی بۆ

یەكەمدا سەركەوتن بەدەست دەهێنن.

دووانە 6/20-5/21 ه��ێ��ز و ت��وان��ای��ەك��ی ب��اش��ت��ان بۆ كات هەندێك ب��ەاڵم دەگ��ەڕێ��ت��ەوە، ت��ووش��ی ب��ێ��زاری��ش��ت دەك����ات. وا باشە بڕوا بەخۆبوون لەدەستنەدەی. كاتێكی پرۆژانەی ئەو دەستپێكردنەوەی بۆ زێڕینە

دواكەوتوون.

كەوان 12/20-11/21دەربارەی كارەكەتان بڕیاری كتوپڕ بەتەندروستیتان گرنگی م���ەدەن. ب�����دەن و ه��ی��چ دەرك����ەوت����ەی����ەك ئەوەی باشەبۆ كاتێكی م��ەك��ەن. ف��ەرام��ۆش راپەرێنی. س��ەرش��ان��ت زۆرەك���ان���ی ئ��ەرك��ە دوایان جارێكە چ��ەن��د ئ��ەوان��ەی بەتایبەت

دەخەی.

وشەی نادیار

گێژاو

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

12345678910سڤیل1

2345678910

ئاسۆیی: - بڕبڕەیە بێ بچووكی گیاندارێكی .1

لوتكە )پ(.2. هاوینەهەوارێكە لە هەولێر.

پایتەختی - ب��ەت��ێ��ك��ەاڵوی��ی )ی����ار( .3ئیسپانیا )پ(.

4. نیوەی )تاتا( - واڵتێكە لە ئەمریكای ناوەڕاست.

5. جۆرێكە لە رووەك )پ( - نیوەی )جاكی(.لە ج��ۆرێ��ك��ە - ئیسرائیلە دراوی .6

یارییەكی دێرینی مندااڵن.7. نزیك.8. چاكم.

9. )ئێرە( بە عەرەبی.10. كەالیانێ )پ(.

ستوونی:1. یانەیەكی تۆپی پێی توركییە )پ(.

- پاكستان ل��ە ش��ارە گ��ەورەت��ری��ن .2پێشان )پ(.

3. )شووتی( بە عەرەبی - لەگەڵ چادا دەخورێتەوە )پ(.

4. ئەندامێكی لەشە - پەسیو.5. چوار پیت لە )گاندی( - نەخێر.

- )پ( عەرەبی بە )كەڵەشێرەكان( .6كەوابوو.

ك���وردەی گ��ۆران��ی��ب��ێ��ژە خانمە ئ��ەو .7بەشداری لە عەرەب ئایدل كرد.

8. دوو پیت لە )درز(.9. )وەرە( بە هیندی.

10. وێنەكە.

تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

وشەی نادیار لە )8( پیت پێكهاتووە كە خاوەنی ئەم وتەیەیە.

لێناگرێت و ئەگەر سەگێكی برسی تێربكەیت و نانی بدەیتێ، ئەوا قەپت ئازارت نادات. ئەمەش جیاوازی نێوان سەگ و مرۆڤە .

سڤیلمربتهكرقسڤیلشۆپوهمرندایهگێمراێاهلتهرایتاگركهنسگایتهنێڤهزیهزتنتسهاوجرئ�ێسااوێئ�تهدتێئ�اكویگنیونا

سڤیلیوینبئ�وبسڤیل

رێی دەت����وان����ی ئ���ای���ا خ���ۆت ب��دۆزی��ت��ەوە و لەم گێژاوەدا دەربازت

ببێت؟

ژماره 216 2014/1/25 71

نییرا

هالل

جەا:

ئ

قرژال 7/20-6/21دەبیت. دڵتەنگ زۆر كاتانەی ئ��ەو دڵنیابە خۆرێكی رووناك لەهەڵهاتندا هەستە ب���ەك���ت���وپ���ڕی دەب�����ی�����ت. بیركردنەوەو دەبنەوە. پێچەوانە ناخۆشەكان دەسكەوت بەدەستهێنانی لەسەر هەوڵەكانتان هاوكارییەكی بەخت چڕبكەنەوە. دەرام��ەت و

باشتان دەكات.

گیسك 12/21–1/20 ئ����ەم م����اوەی����ە گ��ەش��ب��ی��ن��ی��ت��ان بۆ بڕیارێكی دەت��وان��ی دەگ��ەڕێ��ت��ەوەو زیاد خۆشەویستیتان ب��دەن. ن��وێ بیانەوێت ئەوانەی بۆ باشە كاتێكی دەك��ات.

هاوسۆزێك بدۆزنەوە. لە گوێ مەكە، دالن��دان��ان بێ بە كارێك هیچ

هاوڕێكانت بگرە.

شێر 8/20-7/21زیاد دەرام��ەت��ت��ان دەس��ت��ك��ەوت و بەردەوام خۆشحاڵیتان و دەك��ات پێویستیان ك��ەس��ان��ێ��ك دەب���ێ���ت. لەبیركردنەوە دەب��ێ��ت. ئ��ێ��وە ب��ەه��اوك��اری كار لەهەموو بەپشووە. پێویستیان قوڵەكان هەریەك كارەكان پەلەمەكەن، هەنگاوێك و

بەكاتی خۆیان بەڕێوە دەچن.

گۆزە 1/21– 2/20 ناتوانن سەرچاوەی خەمبارییەكەتان دەستنیشان بكەن. تەنها لەڕۆتین و دووبارەبوونەوەی شتەكان بێزارن. بەهۆی دیدار و پەیوەندیەكانتانەوە رێكەوتی كەسانێك دەكەن، كە دەبێتە مایەی دڵخۆشی. گرفتەكانی ماڵ و خێزان بەئاسانی چارەسەر

دەبن..

فەریك 9/20-8/21 باشیان رەوت���ێ���ك���ی ك����ارەك����ان وەرگرتووە. هەریەكەیان بەشوازێك فرسەتێكی چەند ب��ەڕێ��وەدەچ��ێ��ت. بەخۆشییەكی هەست دێتەبەردەمتان. گرنگ

زۆر دەكەن و هەواڵێكی خۆشتان پێدەگات.

نەهەنگ 3/20-2/21 كردووە، زیادیان ئیجگار كارەكان دڵنیایت ل����ەب����ەرئ����ەوەی ب�����ەاڵم هەست دەب���ن ب��اش ئەنجامەكان بەماندووبوون ناكەیت. هیچ بڕیارێك مەدەن نەكردبێتەوە. لێ بیرتان ب��ەت��ەواوی ئەگەر هەست بەئارامییەكی زۆری دەروونی دەكەن

و تەندروستیتان باش دەبێت.

گێژاو

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: سیپان

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 10 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

12345678910سڤیلئ�هكبهرفم1

ۆژابۆدراب2همبمهلم3ارێبناكیب4رریناته5ااااانمزخ6گلیوهش7اهیتره8رتاود9اكوكوف10

72 ژماره 216 2014/1/25

شەموان

فووتێكردنی حكومەت پێویستیی یان بەرژەوەندیی

لەكابینـــەی پێنجەمی حكومەتی هەرێمی كوردســـتان، لەبەر خاتری حزبە گچكە و گەورەكان، كابینەی حكومەت ئەوەندە فووی تێكرا، كە خەریك بوو بتەقێ، مەبەستم زیادكردنی وەزارەتەكانە، ئەوكات بۆ ئەوەی هەموو الیەنەكان رازی بكرێن، حكومەتی هەرێمێكی چوار ملیۆن كەســـیی، )42( وەزارەتی بۆ دانرا، لەكاتێكدا واڵتی چین بەو زل و زەبەالحییەی خۆی كە یەك ملیار و سێســـەد و ســـی و هەشـــت ملیار كەسەو وەكـــو زۆر جـــار بۆ نوكتە دەگوترێ، كوردســـتان لە یەك شـــوقەی ئـــەوان جێگەی

دەبێتەوە، تەنیا )22( وەزارەتی هەیە.دوای ئـــەوەی زیانەكانـــی ئەو فووتێكردنە زانـــرا، لەكابینەی دواتـــر وەزارەتەكان كەم كرانەوە، بەاڵم ئێســـتاش لەبەشـــێك لەو وەزارەت و بەڕێوەبەرایەتییانەی تێكەڵ كرانـــەوە، كاریگەریی ئەو كەرتبوونە هەر ماوەو هێشـــتا هەندێ كێشـــەی كارگێڕیی پەیوەســـت بـــەم وەزارەت زۆرییـــە و كەمبوونەوەیـــان، هەیە. ئەمە جگـــە لەوەی كە چـــۆن دروســـتكردنی )42( وەزارەتەكـــە بێ پالن بـــوو، )بە بەڵگەی ئـــەوەی بەهۆی بەرژەوەندیی حزبەكانەوە بوو، نەك بەهۆی پێویســـتی(، بەهەمان شـــێوەش تێكدانی وەزارەتەكان بێ پالن بوو، چونكە بۆ نموونە وەزارەتێكی وەكو ژینگە، بۆ سەردەمی ئێستا لەهەموو حكومەتێكدا زۆر پێویستە و گرنگی خۆی هەیە، كەچی لەكوردستان

تێكدرا و بچووك كرایەوە بۆ دەستەیەكی بێ كاریگەر.ئۆپۆزسیۆن بوو بەچاودێر بەسەر زۆر بوار و كاریگەری لەسەر دۆخەكە دروست كرد، بەاڵم ئێســـتا كە نیـــازی ئەوەیان هەیە پارچە كێكێكـــی حكومەتیان بەركەوێ و دەیانـــەوێ بزانن تامەكەی چۆنـــە، خەریكە هەمان فووتێكردن لەبـــەر خاتری ئەوان دووبـــارە بكرێتـــەوە، بۆ نموونە باســـی دانانی ســـێ جێگر بۆ ســـەرۆك وەزیران و زیادكردنـــی چەند وەزارەتێك دەكرێت، كە بێگومان بەشـــێكی زۆری ئەم زیادكردنە پەیوەنـــدی بەبەرژەوەندی هاوواڵتییەوە نییە، ئاخر ســـەرۆك وەزیران یەك جێگری هەبێ یان ســـێ، هاوواڵتی هەر برنج و زەیتەكەی جاران لەبایەعییەكە وەردەگرێ و

بۆ ئەو هیچ لەدۆخەكە ناگۆڕێت.لێرەدا ئەوەی دۆخەكە ئاڵۆزتر دەكات و وا دەكات خەڵك گومانەكانیان لەوە زیاد بكات، كە هیچ كەســـێك لەبەر بەرژەوەندی گشـــتی و لەبەر بەرژەوەندی هاوواڵتیان كار نـــاكات، ئەوەیـــە ئۆپۆزســـیۆن قبوڵی ئەوە بكـــەن، كە لەبەر خاتـــری ئەوان، ئەو هەموو پۆستە دابتاشرێ و ئەوانیش بەشێك لەو پۆستە داتاشراونە وەربگرن، چونكە لەســـەردەمی كابینە )42( وەزارەتییەكە، ئەوان )ئۆپۆزســـیۆن( هیچ نەما بەحكومەتی نەكەن و ناو و ناتۆرە نەما لێی نەنێن، دەبێ بایی ئەوەندە وشیار بن و بزانن خەڵك لەجاران چاوكراوەتر بووە، ئەگەر ئەوان ئەو پۆســـتە داتاشراوانە قبوڵ بكەن، خەڵك

زۆر سادە و ئاسان دەتوانێ بەسندوقی دەنگدان تۆڵەیان لێ بكاتەوە.لەالیەكی دیكە، پارتیش )كە براوەی یەكەمە و پێكهێنانی حكومەتی لەئەســـتۆدایە(، دەبـــێ لەوە تێگەیشـــتبێ كـــە بچووكترین جواڵنەوەی سیاســـی لەســـەر حیســـابە و كاریگەری دەكاتە سەر دەنگ و جەماوەرەكەی، واتا ئەویش دەبێ ئەوە قبوڵ نەكات، كە لەبەر خاتری چەند كەسێك و بۆ وەرگرتنی مووچەیەكی چەور، پۆست دابتاشێ و بەدیـــاری و بـــۆ رازیكردن بیداتە ئەمال و ئەو ال، هەر جووڵەیەكی سیاســـی دەنگ زیاد یان كەم دەكات، شوكور هەڵبژاردنەكانیش ئەوەندە زۆر بوونە، ناكرێ حزبەكان

لەدەنگی خەڵك بێ منەت بن.

سەنگەر زراری