hermenotik_ve_yapisokum_kuramina_genel_bir_bakis.pdf

7/24/2019 Hermenotik_ve_Yapisokum_Kuramina_Genel_Bir_Bakis.pdf

1/10

ToplumBilimleriDergisi

Fatih B (*)

HERMENTK VE YAPISKM KURAMINAGENEL BR BAKI

abstract

An Overview of Hermeneucs and Deconstrucon Theory. In essence,hermeneucs as the humanies is academic discipline that studies correctlyunderstanding of wrien text and deals with interpretaon of wrien text. In this

tradion, Derrida appears a marginal thinker in remarkable for his postmodern

standing. Thus, Derrida became a pioneer in the eld of hermeneucs asnew approach of understanding of wrien text with his deconstrucontheory. Having characterized as postmodern and post-structuralist appoach,Derridas hermeneuc theory cricizes modern and structuralist paradigmwhich dominates western phisolophy and thought. In this regard, this paperanalysis Derridas response and cricism towards modernism and modernwestern philosophical thought. In addion to this, the paper also examineseecveness of language and subject in relaon to understanding rather than

text and logo-centrism in Derridas thought system.key words

Hermeneucs, Derrida, deconstrucon, postmodernism.

Toplum Bilimleri Ocak - Haziran 2012 6 (11) : 31-40


2/10

Toplum Bilimleri Ocak 2012 6 (11)32

Hermenk, men ve yorum gibi insan varlnn iki temel almn an-

lama kavram balamnda dorudan tarma konusu haline geren bir disip-

lindir. Sistemli bir yntem olarak hermenin tarihi, hermenk teriminintarihiyle zde deildir. Hermenk kelimesinin tredii kken ile ilgili temelde

iki gr bulunmaktadr. Bu kelime ilk kabule gre, ifade etmek, izah etmek,

tercme etmek ve yorumlamak anlamlarnn tmn iinde barndran Grek-e hermeneueinkelimesinin1bir trevi olarak grlrken (Tadelen 2008: 20),

bir dier gre gre mitolojik bir karakter olan Hermese dayandrlmaktadr.

Efsaneye gre Hermes tanrlarn ve zellikle de Zeusun eliliini yapmaktadr.

Hermes, Zeustan ald mesajlar lmllere iletme grevini stlenmir. Fakat

bu mesajn ilelmesinde kar karya gelinen yle bir sorun vardr; lmszolduuna inanlan tanrlarn mesajn ilk haliyle insanlara iletmek onlarn anla-

ma kapasitelerini aan bir durumdur. Bu nedenle mesajn, akn varlktan k

ekliyle ilelmeyip, kapasiteleri asndan snrl bu insanlarn anlayabilecei birformata dntrldkten sonra ilelmesi gerekmektedir. Buradan hareketle

Hermesin stlendii elilik grevini, mesaj olduu ekliyle deil muhataplarn

anlayabilecei bir dile aktarmakla yerine germesi icap etmektedir. Bir anlam-

da Hermes, tanrsal alanla beeri alan arasnda bir kpr olmaldr. (Jeanrond2007: 25) Bu ilem esnasnda Hermes, mesaj birebir aktarmak doru olmad-

ndan, onu lmllerin diline evirerek, bu aktarma esnasnda aklama ve

yorumlama gibi enstrmanlardan da isfade etmek sureyle, mesajn muha-

tap kitle tarandan rahata anlalabilir hale gelmesini salamaktadr.

Hermesin bunlar bir hermeneueinetkinlii iinde icra ei akr. Bu

etkinlik iinde emolojik olarak hermenk szcnn dayand temeli ie-

ren bir anlam bulunmaktadr. Yani Hermes ilem ncesinde ileim srecinin

sorunsuz gerekleebilmesi iin mesaj eksiksiz bir ekilde anlamal ki, mesajnbaaryla aktarlmas mmkn olsun. Bunun yannda aktarma srecinde Her-

mes, iin iine kendi yorumlarn da ka iin hermenk teriminin, sreiinde oluan bu yorumlarla ilinli olarak tremi olabilecei de dnlmek-

tedir. Hermesin hermenk faaliyende i ie geen anlama ve yorumlamannbirlikteliinden tr olsa gerek bu kavram Trkeye aktarlrken kimi zaman

anlama-bilimkimi zaman da yorum-bilimeklinde ifade edilmektedir. Kavram

daha sonraki srete zellikle on yedinci yzylda Kitab- Mukaddes menlerin-

deki Tanr mesajnn stndeki rtnn kaldrlmasn ve yetkin bir kutsal kitapyorumunun salanmasn amalayan bir disiplinin ad olarak da kullanlagel-

mir. Bu balamda hermenin ilk kez epistemolojik deerlendirmelerde birkriter olarak kullanlmas gerekini ne sren, onu yntemsel tarma konu-

su yapan kiinin Schleiermacher olduu kabul edilmektedir. (Gka, Topuolu,Aktay1999: 29)

Filoloji, hukuk ve felsefe alanlarnda kaydedilen ilerlemeler hermenin

tarihsel geliimine katkda bulunmutur. Evrensel hermenkten (universal


3/10

Hermenk ve Yapskm Kuramna Genel Bir Bak 33

hermeneucs) farkl olarak, menlerin ve men trlerinin snrl hacmi, her-

menk iinde snrl yorum tarzlarn ieren alansal hermenk (regional

hermeneucs) ad verilen yeni bir alann domasna yol amr. (Tatar 2004:16) Hermenk, tarihsel srete anlamaya yneldii nesnelerin mahiyene,

disiplinlerle kurduu ilikiye gre farkl blmlere ayrlmr. Teolojik herme-

nk, kutsal menlerdeki anlam alanna ynelirken, lolojik hermenk ya-

zarn metne ykledii anlama odaklanmaktadr. Hukuksal hermenk, tekil

olaylarn yasalarda yansy biimiyle oluan anlam zerinde dururken, felse-

hermenk yaam dnyas ve bu dnyann ortaya kard anlam zerinde

younlamaktadr. (Tadelen 2008: 192) Anlam ve anlama kavramlar eksenin-

de bakldnda hermenin asl blm, on sekizinci yzylda ve sonrasndakazand disipliner formla ilgili olan ksmdr. Bu periyodik dilimde bir metnin

doru anlamnn ne olduu ve nasl tespit edilecei gibi anlama merkezli konu-

lar ne kmr. Buna gre mendeki anlam, yazar veya okur tarandan m,

yoksa mende kullanlan kavramlar yoluyla metnin kendi i dinamikleriyle mi

belirlenir? Hermenk bu sorular bulunduklar balam zelinde ele alp geni

bir ekilde tarma konusu yapmaktadr.

Hermenk gelenekte ne kan belli bal dnrler arasnda gramak

ve psikolojik anlama kuramyla Schleiermacher, aklama merkezli anlama mo-deliyle Dilthey, varolusal yaklamyla Heidegger, ufuklarn kaynamasn n-

gren birlerici teorisiyle Gadamer, uzlamc ynyle Ricoeur, elerel bak

asyla Habermas ve son olarak yapskm kuramyla Derrida gibi isimler say-

labilir. Ricoeur ve Derrida gibi Fransz dnrler dnda burada saylan herme-

nkilerin tamamnn Alman kkenli olmasndan, hermenin orijininde ve

gelimesinde Alman dnce tarznn etkin olduunu sylemek mmkndr.

Almanyann ve Alman dnrlerin, Bada yaanan rnesans, reform ve ay-

dnlanma harekende nc olduu dnldnde hermenin de oradan

kmas doal karlanabilir. Bu balamda hermenin bir bakma kendisine

isnat ei temel dayanak noktas daha spesik bir ifadeyle modern felse-

fedir. Modern felsefe rnesans, reformasyon ve aydnlanma birikiminin ze-

rinde ykselip gelien dnceler manzumesidir. Modernleme sreciyle akl

ve bilimin epistemolojik egemenlii, dinsel inanlarn etkinlik alann daraltm

ve zik tesi unsurlarn gcn olduka zayatmr. Bilimsel ve nesnel bilgi-

nin, hmaniter temalarn, evrensel ahlaki deerlerin ne karlmas ve bilginin

metazikten arndrlmas modern felsefe araclyla ilerleyen srete etkinlik

kazanm ve sonu olarak bu temalar pek ok alanda etkin olmaya balam-r. Bu tr abalarn en ak ve somut ifadesini, Kantn yap lemede, nl

felse elerel dizgesinde grmek mmkndr. Kant, Saf Akln Elerisiinde

bilgiyi metazik yklerinden arndrm, Prak Akln Elerisiinde dev ahla-

k temelinde evrensel ahlak yasasn ortaya koymaya alm, Yarg Gcnn

Elerisinde ise iyi-kt gibi ahlaki yklemlerden bamsz evrensel gzel ve


4/10


ycenin imkann tarm ve bu dorultuda baz estek deer yarglaryla bir

sistem kurmaya ve temellendirmeye almr. Kanta gre bunlarn tahakkuk

etmesi ncelikle bireyin aydnlanmasna baldr; bilimde, ahlakta ve sanaaortaya kan aydnlanma, Kantn terminolojisinde akln ergenliinekavuma-s olarak bemlenmektedir.

Aydnlanma, insann kendi suu ile dm olduu bir ergin

olmama durumundan kurtulmasdr. Bu ergin olmay durumu

ise, insann kendi akln bir bakasnn klavuzluuna bavur-makszn kullanamaydr. te bu ergin olmaya insan kendi

suu ile dmtr; bunun asl nedeni de akln kendisinde deil,akln bakasnn klavuzluu ve yardm olmakszn kullanmak

kararlln ve yrekliliini gsteremeyen insandadr. Akln

kendin kullanmak cesareni gster (Sapere Aude!) ve bu, ay-dnlanmann moosudur(Kemp 1968: 124)

Modernizm sadece felse ve bilimsel alanda etkili olmam ayn zamanda

siyasal, kltrel ve endstriyel alanlarda da gereklerdii devrimlerle kap-saml elerel bir proje olmutur. Akln ve bilimin nda modernizm, dour-

duu bilim devrimiyle evrenin, matemaksel dille yazlm okunup anlalabile-cek bir kitap olduunu gstermir. Bunun yannda modernizm, ikdarn me-ru zemini olarak halkn iradesini ne karan demokrasi kriyle siyasal devrim,

insan haklar ve hmanist deerlere dayal bir insan anlayyla kltrel devrim,

makine, fabrika gibi teknik, teknolojik terakki kriyle snai devrim gerekler-mir ve btn bunlar insanlk tarihinde byk evrilmelere neden olmutur.

(Tadelen 2008: 210) Btn bu ynleriyle modernizm gn geke her alandaetkisi hissedilen, genileyen ve glenen bir paradigmaya dnmtr.

Modernizme bir tepki olarak kabul edilen postmodernizmin douu ve ge-liimi ile ilgili farkl grler olsa da genel kan postmodernizmin ikinci dnyasava sonrasnda dillendirilip gndeme tand dorultusundadr. Postmo-

dernizm yirminci yzylda popler hale geldikten sonra felsefede, mimaride,

sinemada, edebiyaa, ahlakta ve birok alanda kendisinden sz eren birakma dnmtr. Postmodern eleri esas ibariyle epistemolojik eksene

sahip olup, bu anlamda modern bilim ve bilgi anlayna kar gsterilen akbir tepkidir. Postmodernist olarak nitelendirilen, dorudan veya dolayl biim-

de postmodernist literatre katk salayan belli bal dnrler unlardr:

Foucault, Deleuze, Derrida, Levinas, Baudrillard, Guaari, Lyotard, Rotry veKristeva. Bunlarn dnda Nietzsche, Kierkegaard, Heidegger ve Wigeinstein

gibi isimler postmodernizmin kna zemin hazrlayan etki merkezleri olarakdeerlendirilebilir. Bu isimler incelendiinde bunlarn muhalif kiilik ve kirle-

riyle dnemlerinde sivrilen, marjinal karakterler olduklar dikkat ekmektedir.

Muhalif durua sahip dnrlerden oluan ve beslenen yapsyla postmoder-


5/10


nizm, doal olarak muhalif ierikli bir paradigmadr. Bu adan postmodernizm

bir tez deil antezdir, bir felsefe olmaktan ok, bir felsefenin radikal elerisi-

dir. Postmodern hareketler tepkilerini ya modernizmle kar karya gelerek yada ald isimde grld gibi modern sylemle i ie geerek bir ironi sergi-

lemek sureyle ifade etmektedir. yle ki kronolojik bakmdan modern dnem

sona erip postmodern tarz balam deildir. u an ibariyle dahi bu birliktelikdevam etmekte, bir yanda modernizm, dier yanda postmodernizm birbiriyle

kart ya da i ie, birbirlerini etkileyerek ve birbirlerinden etkilenerek haya-

yetlerini devam ermektedir. (Tadelen 2008: 231)

Bada yaanan modern ve postmodern hareketlerin ve gelimelerin anla-

lmas, Derriday anlama ve yorumlamann mukaddimesi niteliindedir. Ceza-yir asll Fransz dnrJacques Derrida(1930-2004)nn dnce dnyasnda,

Bada meydana gelen ve felse dnce geleneinde egemenliini srdren

modernist, aklc, szmerkezci, bilimsel paradigmann ok byk yeri ve etkisivardr. Derrida bu ynyle hermenkte, dier hermenkilerden ayrlr. Ni-

tekim onun bu ynn zne-men ilikisinde aka grmek mmkndr. zne

ve men arasnda Ditheyde dengede duran sarka, Heidegger ve Gadamer ile

yava yava znenin lehine, metnin aleyhine doru bir kayma gstermir. Bu

srete belli oranda ark zne kendi uuyla, anlama ve anlamaya akf olarakkalm salamaktadr. znenin, men karsndaki egemenlii Derridayla bir-

likte en st seviyeye kmr. Derridada sz edilen zne ile Kartezyen bakn

ve aydnlanma dncesinin yceli zne arasnda nominal bir zdelik d-nda hi bir yaknlk yoktur. Kartezyen ve yapsalc dnce geleneinde zne,

her ne kadar etkin bir biimde kendisini gsteriyor gibi grnse de, bu, znenin

dnen canl nitelemesinde grld zere sadece zihinsel bir aygt gibi s-

nrlandrlm, kel bir alglama biiminin tesine gememektedir. Yine gele-neksel felse kabulde, nesnenin sabitliindeki kesinlikten hareketle men bir

gsterge olarak nemini korumakta, gsteren konumundan tr men daimadaha nesnel ve yazar, okura nispetle daha ncelikli kabul edilmir. Derrida,

postyapsalc tavryla gsterilen olarak, men adna ihmal edilen gstergeyiyani zneyi daha ak ifadesiyle okuru, zgn balamna yerlererek metni

yapsalclarn aei merkezi neminden uzaklarm ve ontolojik hususiye-

yle ne kard znenin sadece zihinsel tarayla deerlendirilmesine kar

kmr.

Yapsalc yaklam dil dolaymnda metni, gsteren ve metnin iaret

ei eyi yani anlam gsterilen eklinde belirleyerek, anlama faaliyendegsterileni ncelemektedir. Postyapsalc yaklam ise genellikle gstereni,yani dili baat unsur kabul ederek gsterileni ikinci planda tutmaktadr. Lacan

gsterilen gsterenin alndan durmakszn kaymaktadrderken bu szyle

postyapsal bak asn yanstmaktadr. Derrida bu balamda dil dnda

refere yaplabilecek yaln ve duraan bir gstergeler dizgesinin olmadn


6/10


dnmektedir. Sabit bir referans kayna gsterilecekse bu yalnzca dilin

kendisi olabilir. Anlam tekil gstergelerde, gsterenlerde ortaya kamaz,

anlam bunlarn btn olarak yerlei sistem iinde, yani dilde kendisini akklabilir. Dilin gsterge manna gre iliyor oluunu yanlsama sayan Derrida,

bu yapy bozmaya alrken her ifadenin bir gsterilenden ziyade pek ok

gsterilene gnderme yapn vurgulamaktadr. (Eagleton 1990: 150-51)

Dolaysyla dilin zamanla ilikisi demek dilin insana dayanan yapsna ynelmek

demekr.

Bir yapsalc, Saussureun dil anlayndan hareketle sylenen sze anlamn

veren eyin dil sistemi olduunu, metni yorumlamak iin yazara deil, metnin

anlamn reten, anlamlamay salayan yapya eilmek gerekini dnerek,yazar ve dolaymnda okuru dta brakmak sureyle doru anlam metnin

arkasnda veya iinde ararken, bir postyapsalc dilin yapsal kurgusunun

analiziyle dorulama mekanizmasnn nasl kurulduunu ve bu yapsal

dizgeye bal olarak ilemekte olan gstergelerin mtekabiliyet derecelerini

gzlemleyerek anlam dilin arkasnda veya iindearamaktadr. Bu balamda

metnin anlamn belirlemede etkin olan metnin bizahi kendisi deil o metni de

besleyen dil ve analik ve krik bak asyla dile dinamizm kazandran okurdur.

Yapskmcleri metnin tutarll, btnl gibi konular ilgilendirmez. Onlarmendeki elikilere, tutarszlklara, ayrnlara parmak basar ve bylece

metnin yryne yine men tarandan nasl elme takldn ve bununla

anlamn nasl sabitkadem bir ey olmayp tkezleyebileceini gstermek

isterler. (Moran 2010: 205)

Derridaya Husserlden sonra en ok tesir eden Heideggerin bu balamdaki

dnceleri de konunun anlalmasna katk salamaktadr. Heideggere gre

dil, sadece bir eye iaret ei sylenen semiyok karakterine dayanlarak

tam bir ekilde tanmlanm saylmaz. Bunun tesinde dil, bizzat varlkhadisesi olarak tasvir edilmelidir. Heidegger ayrca bu kansna byle bir

varlk biiminin btnyle kavranamayacan da eklemektedir. Dile yaplan

vurgunun artmas, ayn zamanda Varln ifasn ve rtlmesini ayn anda

beraberinde germektedir. Bu balamda Heidegger, mutlak Varln sesisinin

en gzel ifadesini dinlerdiinden tr bizi Varla geri aran en nemli

ara olarak iiri grrken, airi de sahici varolua davet eden srad en nemli

kiilik olarak deerlendirmektedir. (Jeanrond 2007: 230) Ark bu noktada dil

sadece insan bilincinin basit bir ale ya da ifade arac olmaktan kp bizzatvarl anlamann linguisk bir boyutla ilikili olduunu gstermekle varolusal

bir araca dnmektedir. Bir baka ifadeyle, dilin asli boyutu, onu kullanan

insana gnderme yapmaktan ok varl ifa etmesinde yatar. Dil, belirli bir

nesneye eklenen yklem veya araz deil, bizzat nesnenin ortaya k tarzn

belirleyen ve fark eren biricik zdr, cevherdir.


7/10


Derridaya gre, Saussurenin iddia ei gibi gsteren

ile gsterilen arasnda teke tek bir balan yoktur. Anlam

tamamlanamaz, nk bir gsterenin anlam dier btngsterenlerle banldr. Onun iin bir gsterenin anlam

bir dier gsteren sayesinde tamamlanr diyemeyiz, nk

ikinici gsterenin de anlam bir dier gsterene baldr ve

bu zincirleme bannn sonu gelmez. Anlamn kesinlemesi

hep ertelenmez halindedir. Bundan tr bir noktada durmak

yerine, saa sola, ne arkaya, gsterenler arasnda her yana

yaylan karmak, ok ynl ve kaygan bir banlar a sz

konusudur. Dilin yaps ayrlklarn oyunu ile durmadan deien,snrlanamayan bir a gibi rlmtr. Yapsalcln kapal

sistem kavram yerine, Derrida, hem ayrl hem ertelemeyi

ieren ve dirance adn verdii bu ak rg kavramn

gerir.(Moran 2010: 202)

Derrida gstergelerin anlamlarn dorudan kendi ilerinde tamadklarn

ve anlamn da bu nedenle tam olarak ortaya kmadn belirtmektedir. nk

bir gstergenin anlam, o gstergenin ne olmadna bal olduuna gre

gstergenin de, anlam her zaman kendi iinde tayor olduu sylenemez.Anlam, gstergeler dizgesinin btnne dalm ve paylarlmr. yleyse

anlam kolaylkla belirlenebilir bir ey deildir; o hibir zaman bir gstergede

sabit kalmayp gstergeler iinde yer deiren esneklie sahipr. Bu balamda

anlamn kesin ve sabit olarak belirlenememesi dilin zamanla olan kopmaz ban

gstermektedir. Dil bir sre iinde oluur, deiir ve geliir. Dilin yetkinlii

srele ilikilidir; bu yetkinlik zamann vcuduna bal olarak uzayp gidecek ve

son noktaya eriemeyecekr. Bir cmle okunduunda anlam, her zaman tek

ve kesin deildir, askya alnr, ertelenir veya zamana bal olarak daha sonrakavranr. Bir gsterge dierine, dieri bir baka gstergeye srekli iaret ve

delalet etmeye devam eder. lk anlamlar sonraki anlamlarla deiir, dnr

veya aklk kazanr ve cmle bitse bile dil sreci devam ediyor olduundan

anlama ve anlam bitmez ve devam eder.Bir cmlenin anlam mekanik olarak

szcklerinin st ste ylmasyla kavranamaz. Hibir gsterge tmyle

kaksz ve tamamen anlam kendi iinde barndran bir yapda deildir,

mutlaka onun anlam zincirindeki baka gstergelerle veya en azndan kendisini

oluturmak iin dlad dier szcklerle ilikisi vardr. (Eagleton 1990: 150-51)Saussureun dil teorisinde ihmal edilen semank olgu, Derridada semiyoe

eklemlenerek i bakml bir anlam teorisine dnmektedir.

Derrida ortaya a yapskm (yapbozum)yle btn bir Ba felsefe-

sine batan sona kkl ve radikal bir eleri yneltmektedir. Derrridann ya-

pskm (deconstrucon)kuram metni zne karsnda btnyle devre d


8/10


pozisyona telemektedir. Yazar lmtr ark ve anlam yirilmir. Anlam

kendini tker, akl ve sz tahndan iner. Nesnedeki anlam tkenir ve tmy-

le znedeki anlam etkin ve belirleyici olmaya balar. Yazarn lm ve anla-mn yirilii, btnln kaybetmi, zne saysnca krlmaya ve farkllamaya

uram bir metnin tankln yapar. Men btnln kaybetmi, dalm,

paralanmr. Burada bir salma (disseminaon)yaanr. Ne tez vardr orta-

da, ne antez, ne de sentez. Derrida bu l diyalekin iinde deil, anlamsz-

lk, hakikatsizlik, tezsizlik tehlikesi pahasna onlarn dnda kalmay, bu genin

drdnc kesi olmay hedeemektedir. Btn bunlarn dnda sadece bir

tarz ve yntem olarak ne kan yapskm vardr. Bu kar k, Hegelci felse-

fede bulunan tez merkezli l diyaleke gsterilen bir tr kar diyalekkr.

(Megill 1998: 401-02)

Derrida yapskmnde fenomenolijiden de etkilenerek men balamn-

da sz merkezli dnce geleneinin dna karak, yaz merkezli bir anlama

yntemini tercih etmir. Derridann dnce sisteminde, fenomenolojiden

nemli lde etkilenmelerin olduu grlr. Fenomonolojiyi karlarma

kabul etmez salamalkta bir disiplin olarak gren Derrida, zellikle fenome-

nolojik bakn nesnesi saylan yazy, sz karsnda yceltmir. Bu yaklam

tarznn temelinde yine Derridann gsteren ile gsterilen arasnda varsaylanzorunlu gstergesel birlie olan iraz vardr. Ba felsefesinde, Sokratesten bu

yana bir sz merkezcilik (logocentrism) hkim olmu ve yaz, sz (logos-ke-

lam) karsnda devaml ikincil nemde deerlendirilmir. Szn yazya kar-

ncelenmi olmas, gsteren ile gsterilen arasndaki mtekabiliyen daha

kolay ve daha kesin kuruluyor olmasndandr. Bu da Bada aranan bir kesinlik

metaziini akla germektedir. Bu kesinlik istencinin Derridadaki karl hu-

zur metaziidir (bulunu, mevcudiyet-metaphysics of presence). Derridann

tehis ei huzur veya bulunu karl olan presence, imdi ve burada

anlamlarn ayn anda iinde barndran bir kavramdr. Huzur metazii, imdi

ve buradalyla Bada sz yazya kar ncelikli klmr. Bunun sebebi olarak

da yazda gndergelerin ipinin ucunun kamas, metnin anlam zemininde kay-

ganla maruz kalmas, isteyen herkesin istedii yorum yapma imkan bulmas

gibi nedenler ileri srlmtr. Bir insann niye ancak onunla muhatap olun-

duunda, kendisinin nasl anlalmas gerekine dair yapaca ynlendirme-

leri eliinde anlalabilir. Derrida iin, nesnelliin tahakkuku adna bu ekilde

konumacnn szyle dinleyici zerinde bask kurulmas, sz despozmidir. Bu

ynyle gstergeler aras buyurgan tavryla konumac sz, despokr ve id-det ierikli denemiyle sz dinleyici zerinde bask kurmaktadr. Yazda, yazarn

niyenin net olarak okunamamas yannda, ifadelerinin gndergelerini yne-

tecek hkimiyet ve denemi de ortadan kalk iin anlama srecinde okur ve

yorumcu etkin olmaktadr. Derridann istedii ey de tam olarak budur. Yaz

araclyla sz, son karara balanamayan zgnle ve sahip olduu zgrce


9/10


yaylma potansiyeline ark kavumu olur. Salt szle dinleyici zerinde kurulan

bask, anlama srecini, dinleyici aleyhine evirirken, yazyla ibre ark okur ta-

rana kaym olacandan hem yazarn hem de anlamn balaycl ortadankalkm olur. nk yaz iin, Derridann kurgulad huzur metaziine gre,

imdi diye iaret edilebilecek belirli bir zel ana ve burada olarak gs-

terilebilecek belirli bir mekana karlk gelen huzur veya bulunu sz konusudeilldir. imdinin bize sunduu varsaylan kesinlikli bilisel olanaklar ideali,

olgularn gemi, gelecek ve imdiki boyutlarndan emin olamadmz, bu

zaman dilimiyle birlikte olaylar tesbit edemediimiz srece bir yanlsamadan

ibaret olacakr. Derrida anlamn imdi ve burada ile kaytlanmasna, anlamn

zamansal ve meknsal balayclarna alternaf olarak dirance2

kavram-n ileri srmektedir. Bu kavramla iaret edilen aslnda dilin metazik bir kayt

ve art alna alnmadan kendi zgr haline braklmas, doal durumuna iade

edilmesidir.Dirance, farklarn eler arasnda aa bulunduu yerleiminsistemak bir oyunudur. Dirance, metaziin her zaman kolayc hayat tasav-

vuruna kar, gerekte, hayan her zaman metaziin tasarladndan daha zor

olduunu gsteren bir uyardr. Dirance, insann, srekli grmeye eilimli ol-

duu kesinlii, tam yakaladn sand anda, avucundan karmasdr. Derrida,bu kirleriyle ortodoks oluumlara kar, varlk ve ikdar mcadelesi veren he-

terodoks yaplanmalarn temel dayanak noktalarndan biri olmutur. (Gka ve

dierleri 1999: 207-211) Derrida, Bann huzur metaziindeki sz merkezcilii

kramadndan dolay, hakikan z veya Varln anlam hakknda halendarda kefedilecek varlk ve hakikate dair bir anlamn peinde olduu ve s-

tesinden gelmek istedii metaziin dilini srdrd gerekesiyle Hiedeggeri

elermektedir. (Gka ve dierleri 1999: 214)

Derrida asndan asl huzur metazii, yaznn srekli hazr bulunuluu-dur; nk yaz bir kayr ve sz yok olmaktan korur. O, metni merkezilerir.

yle ki neredeyse ark men dnda hibir ey varln koruyamaz. (Derrida1976: 11-4)Burada sz edilen men, bir hakikan taycs, bir savn temel-

lendiricisi olmaktan ziyade hakikat ve tez iddias gtmeyen metnin ikizi duru-mundaki nszdr. nsz kitabn tersine ne tezdir ne antez, ne anlamlla

delalet eder ne de anlamszla. nsz hibir zaman kitabn kendisi deildir.

Yazar salt nszde istediini syleyebilir. Bir anlam ortaya koymak, bir tez ne

srmek zorunda olmad gibi bir sistem, bir yap ve bir btnlk aramak zo-runda da deildir. nsz, logos merkezli metazik anlaylara gsterilen bir

kar tepkidir. Gelinen nokta, ayak baslabilecek bir toposun var olmad, ynduygusunun kaybedildii bir noktadr. Kitabn ortadan kayboluu ve geriye sa-

dece nszn kal tam da postmodernist bir sylemdir ve bu sylem anlamntkeniini simgelemektedir. (Tadelen 2008: 255)

Derridada anlamn tkenii, z ibariyle Ba aklna gsterilmi ciddi bir

tepki ve eleridir. O, bir btn olarak felsefe tarihine yneli elerileriyle,


10/10


adeta ykc bir rol stlenmir. Ykma tutumu felsefe tarihinde ska grlen

doal bir reeksr; zira her lozof kendinden nceki lozofun sylediklerine

kar karak birbirinden beslenen ancak birbirine benzemeyen zerk ve zgnfarkl kuramlar gelirmir. Bir felse teori ve kuram, kendisini rasyonel ola-

rak deerlendiren bir baka dnme tarz tarandan irrasyonel olarak grle-

bilmir. Derrida, yapskmyle ykma ura yaplar, tekrar yapmak iin

deil yaplarn bozuma uratarak tezleri tahndan indirmeyi, akl ve kelam

balarndan zmeyi amalamr. ayet bir alternaf ya da antez olma iddi-

asyla ortaya ksayd, elerdii dngnn iine kendisi de yerlemi olacak.

Buna engel olmak amacyla Derrida, eserlerinde merkezi dnce ve kavram

remini engelleyecek, kendi kendini imha edecek tedbirleri almaktan da geridurmam, bu balamda metnin ve znenin nnde, rei dizgenin engel

olmasndan da kanmr.

Notlar

(*) Dr., stanbul-Haseki Dn Yksek hsas Eim Merkezi Eim Grevlisi.

1. Bu ilin Almanca ve ngilizce karlklarnda hermenin anlam ve yorum birliktelii-

ni anlatan u ayrn gze arpmaktadr. Almancada hermeneuein kelimesi verstehen-

anlamak diye tercme edilirken ngilizcede interpret- yorumlamak iliyle ifade edilir.

Almancada belirlenen anlamyla hermenin anlam merkezli, ngilizcedeki karlnda

ise daha ok znenin merkeze oturduu yorumlama merkezli deerlendirildiine iaret

etmektedir.

2. Dierence (Franszcada dierance) terimi Franszca dierer iline dayanmaktadr.

Bu il ayn anda ayr olmak ve ertelemek anlamlarn iinde barndrmaktadr. Bu ne-

denle farkl dillerde bu szc karlayacak bir kelime bulmak olanaksz grlyor. (Mo-

ran 2010: 201)

KaynaklarDerrida, Jacques (1976). Of Grammatology. Trans. Gayatri Chakravorty Spivak. London: The

Johns Hopkins University Press.

Eagleton, Terry (1990). Edebiyat Kuram. ev. Esen Tarm. stanbul: Ayrn Yaynlar.

Gka, E.- Topuolu, A.- Aktay, Y. (1999). nce Sz Vard-Yorumsamaclk zerine Bir Deneme.Ankara: Vadi Yaynlar.

Jeanrond, Werner G. (2007). Teolojik Hermenk. ev. Emir Kuu. stanbul: z Yaynclk.

Kemp, John (1968). The Philosophy of Kant. London: Oxford University Press.

Megill, Allan (1998). Arln Peygamberleri. ev. Tuncay Birkan. Ankara: Bilim SanatYaynlar.

Moran, Berna (2010). Edebiyat Kuramlar ve Eleri. stanbul: leim Yaynlar.

Tadelen, Vefa (2008). Hermeneuin Evrimi-Kesitler. stanbul: Hece Yaynlar.

Tatar, Burhanen (2004). Hermenk. stanbul: nsan Yaynlar.

hermenotik_ve_yapisokum_kuramina_genel_bir_bakis.pdf

Documents