HMO4-1

การฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน เพอเพมมลคาทางเศรษฐกจสงคม: กรณศกษาชมชนบานเชยงเหยน จงหวดมหาสารคาม

Revival of Folk Medicine for increasing the socio-economic Value: a Case Study of Chiang Hian Community, Maha sarakhan Province

อจฉรา ยะราไสย (Atchara Yarasai)* ดร.เทยมสรย สรศรศกด (Dr.Tiamsoon Sirisrisak) **

ดร.อสระ ชศร (Dr.Isara Choosri) **

บทคดยอ บทความวจยนมวตถประสงค เพอศกษาถงทศนะของชาวบานในการฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน ชมชน

บานเชยงเหยน จงหวดมหาสารคาม พรอมทงศกษาถงกจกรรมและบทบาทของหมอพนบาน เพอวเคราะหการเพมมลคาเชงเศรษฐกจสงคมของชมชน โดยใชการวจยเชงคณภาพ ผลการศกษาพบวาในทศนะของชาวบานมความสมพนธกบการจดการทรพยากรวฒนธรรม ทไดเลาเรองประวตศาสตรสขภาพ ในวฒนธรรมสขภาพเฉพาะของชมชน โดยมหมอพนบานเปนผมบทบาทส าคญในหวงโซคณคา ตงแตเรมแรกไปสนสดของกระบวนการ สามารถสรางคณคาและเพมมลคาใหกบเศรษฐกจสงคมของชมชนได เชนการสรางรายไดจากการคาขายพชและยาสมนไพร จนกลายเปนพนทแหงการเรยนรทส าคญในจงหวดมหาสารคาม ทผคนยานนเรยกวา “พพธภณฑมชวต” ตลอดจนผลของฟนฟ ยงท าใหคนในทองถนตระหนกถงตวตน และอตลกษณรวมของทองถนมากขน จนไดขยายผลไปส การสรางพนททางสงคมอนๆ

ABSTRACT

The objective of this article is to investigate the villagers’ attitudes towards the revival of folk medicine within Chiang Hian community, Maha Sarakham province. It also aims to analyze the folk healers’ practices and roles for increasing the socio-economic value within the community in the future by applying the qualitative research methodology. The study suggests that the villagers’ attitudes correlate to cultural resources management (CRM) since they themselves act as key informants relating to history of heath matters and personal healthcare within their own cultural area context. In addition, their folk healers have played such a vital role in Value Chain due to their primary sources of knowledge. This particular aspect will visibly contribute to increasing recognition of their importance and socio-economic value of community development: sales of herbs and herbal medicine and becoming one of the most important learning areas in Maha Sarakham province as a “living museum” called by the community people. As a result of the revival of folk medicine and its healing wisdom, the villagers will build more self-awareness and share common identity among themselves. Hopefully, this case study will set as an example so as to help design other social areas. ค าส าคญ: การฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน หวงโซคณคา มลคาทางเศรษฐกจสงคม Keywords: Revival of Folk Medicine, Value Chain, Socio-economic Value * นกศกษาปรญญาโท หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวฒนธรรมศกษา สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเอเชย มหาวทยาลยมหดล ** อาจารยประจ า สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเอเชย มหาวทยาลยมหดล

- 919 -

HMO4-2

บทน า ปจจบนรฐบาลไดมการสงเสรมใหมการฟนฟ

และสนบสนนการใชบรการการแพทยแบบดงเดม และใหขายยาสมนไพรทพสจนแลววามประโยชนใชไดผลจรง จากการวเคราะหสถานการณปจจบนและแนวโนมการเปลยนแปลงเกยวกบประเดนการพฒนาสมนไพร ในยทธศาสตรการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางย งยน ไดใหความส าคญในการสรางรายได โดยสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจ ให มการอนรกษการวจยและพฒนาพนธกรรมทองถนและพชพนบาน เพอสรางนวตกรรมในการผลตสนคาและบรการ ทมมลคาเพมและเปนเอกลกษณของประเทศ (ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต, 2553) กบพบวาประเทศไทยยงตองประสบกบปญหาการขาดแคลนสมนไพรในประเทศ เพราะเกดการสญหาย จากการท าลายปาธรรมชาต ท าใหซ ารอยเดมในการแกไขปญหาเศรษฐกจของประเทศ คอตนทนการผลตยาสมนไพรแพงขน จากการน าเขาสมนไพรจากตางประเทศ จนท าใหยาสมนไพรบางชนดยงแพงกวายาแผนปจจบน (วชต, 2551)

ดงนนทางออกในการแกไขปญหาวฤกตเรองสมนไพร คอการอนรกษและฟนฟภ มปญญาดานสขภาพ คอการแพทยพนบานดานสมนไพร รวมกบการฟนฟอนรกษพชสมนไพร (วชต, 2551) ผานการดแลรกษาปาชมชน โดยใหอ านาจ และสทธในการดแลเปนของชมชน (อานนท, 2545) ไปพรอมกบการพฒนาและสงเสรมกระบวนการ การสนบสนนทางวชาการ เพราะการใชสมนไพรและยาสมนไพรอยางทชาวบานใชยงมอยในระบบวฒนธรรมมาอยางตอเนอง (สถาบนพฒนาเศรษฐกจสรางสรรค สาขาการแพทยแผนไทย คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดดล, 2557)

ชมชนบานเชยงเหยน จงหวดมหาสารคาม เปนอกหนงชมชน ทปลกปาสมนไพร เพอฟนฟวตถดบสมนไพร และอนรกษภมปญญาการแพทยพนบาน ดานสมนไพร หลงจากเกดวกฤตการณในการเกบสมนไพร

ขาย มาอยางตอเนอง โดยไมมการปลกทดแทน ท าใหพชสมนไพรทส าคญ สญหายไปจากพนท ตองสงซอจากทอนๆ แตจากการไดรบความรวมมอของคนในชมชน และความชวยเหลอจากแหลงตางๆ ท งภาครฐและเอกชน จนเกด “ศนยเรยนรปาเชยงเหยน” เพอเรยนรภมปญญาการแพทยพนบาน

ปจจบนปาสมนไพรทฟนฟไวเรมเจรญงอกงามเหนผลผลต (ถวล และคณะ, 2555) หากแตยงขาดการศกษาวจยในเรองการตอยอด และฟนฟการคาขายสมนไพร อนเปนอกหนงอาชพเกาแกของคนในชมชน ยงไมเกดแนวทาง และรปแบบใน การพฒนาใหเหนเปนรปธรรม ขาดการเสรมสรางในกจกรรม และบทบาทของกลมผค าขายสมนไพร หมอยาสมนไพรพนบาน และทส าคญยงขาดความเขาใจในทศนะการฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน เพอเพมมลคาในเชงเศรษฐกจสงคม จากวธคด ฐานความร ของชมชน ทไดแสดงรปแบบของสถานะภมปญญาการแพทยพนบาน จากการปรบเปลยนสสภาวะความเปนสากล ในกระแสสงคมโลกาภวฒน (อานนท, 2555)

บทความนจงเปนการศกษากระบวนฟนฟการแพทยพนบาน เพอใหเกดการตอยอดในการเพมมลคาในเชงเศรษฐกจสงคม ในทศนะของคนในชมชน ไปพรอมกบการศกษากจกรรมและบทบาท ของหมอพนบาน ซงถอเปนหวงโซคณคา (Value chain) (สรยา, 2557) ทมหมอพนบานสรางสรรคใหเกดมลคาเพมในวฒนธรรมสขภาพ และท าใหชมชนมอ านาจในการมสวนรวมในการจดการกบทรพยากรวฒนธรรมของตนเองในชมชน นนคอการฟนฟคณคาของภมปญญาการแพทยพนบาน ไมใหสญเสยความเปนอตลกษณ ความเปนของแท (Authenticity) ในฐานะทเปนความรของชมชน (อานนท, 2555) อนจะเปนแนวทางในการสรางเสรมความเขมแขงใหกบชมชน และเกดการสรางมลคาเพมขนมาได ซงจะเปนประโยชนกบชมชนบานเชยงเหยน จงหวดมหาสารคาม ผสนใจ ผเกยวของทจะ

- 920 -

HMO4-3

น าไปเปนแนวทางในการพฒนาใหเกดประโยชนตอชมชนตอไป

วตถประสงคการวจย เพอศกษาถงทศนะของชาวบานในการฟนฟ

ภมปญญาการแพทยพนบาน ของชาวบานชมชนบานเชยงเหยน จงหวดมหาสารคาม พรอมท งศกษาถงกจกรรมและบทบาทของหมอพนบาน เพอวเคราะหการเพมมลคา ในการตอยอดไปใชประโยชนเพอเพมมลคาเชงเศรษฐกจสงคมของชมชน

วธการวจย

ในการศกษาครงน ใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยการสงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม การสมภาษณแบบเจาะลก และการสมภาษณแบบกลม จากกลมประชากรทอาศยอยใน ชมชนบาน เชยงเห ยน อ าเภอเขวา จงหวดมหาสารคาม ท งหมด 3 หมบาน มจ านวนครวเรอนท งสน 498 หลงคาเรอน มจ านวนประชากรท งหมด 1,843 คน โดยไดแบงกลมผเขารวมวจย ออกเปน 3 กลม กลมท 1 คอ กลมหมอพนบาน ผ ปลกสมนไพรและผขายสมนไพร โดยเลอกประชากรกลมนเลอกแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive sampling) จ านวน 20 คน กลมท 2 คอ กลมผปวยหรอผรบบรการ ผซอสมนไพร โดยเลอกประชากรในการศกษากลมนแบบบอกตอ (Snowball sampling) โดยมโควตา เลอกกลมประชากร 60:1 คน จากจ านวนทงหมดของประชากร จ านวน 30 คน กลมท 3 คอ ผน าชมชนบานเชยงเหยน และรวมไปถงกลมนกวจย นกวชาการทท างานอยในพนทชมชนบานเชยงเหยน จ านวน 10 คนโดยวเคราะหขอมลตามกรอบแนวคดและทฤษฎทใชในงานวจยคอ แนวคดเรองการฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน (Revival of Folk Medicine) แนวคดเรองมรดกวฒนธรรมทจบตองไมไดหรอไมใชกายภาพ (Intangible Cultural Heritage - ICH) แนวคดกระบวนการจดการมรดกวฒนธรรม

(Cultural resource management - CRM) แนวคดเรองทนวฒนธรรม (cultural capital) และแนวคดเรองการเพมมลคา ทฤษฎหวงโซแหงคณคา(Value chain) ซงแนวคดท งหมดนจะน าไปสความเขาใจ และสามารถวเคราะห ใหเหนถงทศนะของชาวบานทเกยวของกบการจดการมรดกวฒนธรรม คอภมปญญาการแพทยพนบาน ในชดของกระบวนการ หรอชดของการกระท ากจกรรม หรอปฏบตการของหมอพนบาน กลมผคาขายสมนไพร และทนทางวฒนธรรมทชาวบานมรวมกน ซงคอหนงในวฒนธรรมสขภาพเฉพาะถน ทมความหมาย (Meaning) คณคา (Value) และหนาท (Functioning) ในตวเอง ในมตหรอบรบทใดบรบทหนงท น ามาใชใหเกดประโยชน และเพมมลคาทางเศรษฐกจสงคม เกดขน (ธนก, 2554)

ผลการวจย 1. ทศนะชาวบานเกยวกบแนวทางการฟนฟ

ภมปญญาการแพทยพนบาน มความสมพนธกบการจดการทรพยากรวฒนธรรมของทองถน

ผลจากการวจยสามารถทราบทศนะในการฟนฟการแพทยพนบานของชาวบาน จากการน าไปใชประโยชนทางสงคมเศรษฐกจในบรบทเฉพาะของชมชนบานเชยงเหยน จงหวดมหาสารคามได 3 ประเดนกลาวคอ

1.1 ชาวบาน มการเชอมโยงประวต ศาสาตรชมชน กบสถานะพนฐานความรภมปญญาการแพทยพนบาน

จากพฒนาการการต งถนฐาน การสรางบานเมอง จากประวตศาสตรของชมชนพบวา สงคมเศรษฐกจ ของชมชนมความสมพนธอยางแนบแนน กบการเขาถง การเขาไปใช และการจดการกบทรพยากรวฒนธรรมปาสมนไพรของชมชนมาอยางตอเนอง จากการเปนชมชนเกาแก มหลกฐานการต งบานเมอง และการขดคนทางโบราณคด พบโบราณวตถ เศษภาชนะเครองปนดนเผา เครองมอท ามาหากนตางๆ ไห ถวยชาม กระดกมนษย ทไดก าหนดอายโบราณวตถ

- 921 -

HMO4-4

ทคนพบ จดเปนโบราณวตถแบบ “ทวาราวด” มอายราวพทธศตวรรษท 14 (พรพรรณ และคณะ, 2548:46) ซงปจจบนจดแสดงอยใน “พพธภณฑปไห” วดโพธศรบานเชยงเหยน และหลกฐานอกชนหนงในชวงเวลาเดยวกน ทบอกเลาเรองราวพฒนาการ เมองเชยงเหยนคอ “ต านานเมองเชยงเหยน” พรอมกบยดโยงการสรางเมองภายใตอารยธรรมลาว และขอมโบราณสมยเรองอ านาจ คอต านานนยายปรมปรา (Myth) ทเลาตอกนมาจากค าบอกเลาของ พระอรยานวตรเขมจาร เจาอาวาสวดมหาชย จงหวดมหาสารคาม ไดเลาถง ต านานหรอนยายปรมปราทเกยวกบการสราง “ปรางคกบานเขวา” อโรคยาศาล (โรงพยาบาล) ท ย ง เห ลอปรากฏตวปราสาท ทสมบรณ และ เรอง ทสมพน ธ เก ยวกบวรรณกรรมทองถน เรอง “ผาแดงนางไอ” และเมอง “พางพษนาด” ทไดปรากกฎชอเมองเชยงเหยน หรอชมชนบานเชยงเหยนในปจจบน (สมภาษณพอบร ขตตยะวงศ และพอโส รตนพลแสน)

สวนประวตศาสตรชมชนอกดานหนง กคอการทผคนในยานน รบรและกลาวขานวาเปน “หมบานหมอยา” มหลกฐานทางประวตศาสตร คอหนงสอ ต ารบต ารายาสมนไพร ใบลานสมนไพรเกาแก เปนภาษาไทนอย ทถอไดวามความเจรญรงเรองในดานภมปญญาทางการแพทยพนบาน ท มมาต งแตอดตจนปจจบน ตลอดจนมใบสงยาสมนไพรทปรากฏเสนทางคาขาย แลกเปลยนความร จากการเปนหมอยาสมนไพร เรขาย “ยาสมนไพร” ไปทวประเทศ โดยสมนไพรทน ามาขายไดจากทรพยากรในปาทอยรอบหมบานเปนหลก ตงแตอดตจนปจจบน (ถวล และคณะ, 2548)

ดงน นท งหลกฐานทางประวตศาสตร และ ประวตศาสตรสขภาพชมชน ทมการเลา บนทกเรองเลา มาจากผเฒาผแก และหมอพนบาน เปนสงสะทอนใหเหนถงความเกาแกในอายทางวฒนธรรม และภมปญญาการแพทยพนบาน คอแกนส าคญในส านกรวมทางประวตศาสตร ทจะตองอนรกษฟนฟใหอยคชมชน

1.2 ทศนะของชาวบานทมตอศกยภาพของทรพยากรทางวฒนธรรม และธรรมชาต

นอกจากชาวบานจะมทศนะในประวตศาสตรการสรางชมชน ทเชอมโยงถงอายทางวฒนธรรมของภมปญญาการแพทยพนบานของตนเองแลว ศกยภาพของทรพยากรทางวฒนธรรม ทส าคญเปนอนดบแรกทชมชนมรวมกนคอ ปาชมชน จากลกษณะท าเลทตงของชมชนเปนเนนสงรปทรงไข เนนสงตรงกลาง มคน าคนดนลอมรอบ มล าน าไหลผานคอหวยคะคาง ซงเมอฝนตกน าจะไหลลงสคน าท ลอมรอบหมบาน จงท าใหในอดต พนทนเปนปาไมสมนไพรทสมบรณ ทงปาโบราณในดอนปตา และมปาไมซงเปนปา ทใชประโยชนรวมกนคอปา “โคกหนองขา” และปาทอยหวไรปลายนา (ถวล และคณะ, 2548) ระบบนเวศวฒนธรรมในชมชนเชนน จงเปนเงอนไขส าคญทท าใหชาวบานมอาชพเสรมโดยการคาขายสมนไพร สรางรายไดอยางเปนกอบเปนก า ซงในระบบเศรษฐกจสงคมแบบนเปนแบบผสมผสานระหวางการท าเกษตรกรรม การท านา และการคาขายยาสมนไพร และพชสมนไพรไปตามฤดกาล ตอเนองมามากกวา 80 ป

หากแตการเกบสมนไพร มาอยางยาวนาน โดยไมมการอนรกษ และฟนฟพชสมนไพร โดยการปลกทดแทน จนท าใหพชบางชนดสญหายไปจากพนท แตยงมความตองการใชเปนยาสมนไพร จงตองท าการสงซอจากพนทอน และบางครงกมการลกลอบเกบในปานอกพนท ท าใหบางครงเกดกรณพพาท เกดขน จนอาชพขายสมนไพร ทเปนอาชพทสรางรายได เรมจะหมดไป ท าใหชาวบานตองขาดรายไดท จะมาเลยงชพ และทงอาชพนไปในทสด (สมภาษณ พอบร ขตตยะวงศ, นางทองยอย รตนพลแสน)

จากปญหาทเกดขน ท าใหชาวเชยงเห ยนได เรยน ร รวมกนวา “เมอป าไดสญหายไป สมนไพรกหมดไปพรอมปา” ความรและภมปญญาดานการแพทยพนบานทเคยม กจะสญหายไปกบพรอมปาสมนไพร การถายทอด และสบทอดองคความ ร

- 922 -

HMO4-5

ภมปญญาในการใชสมนไพรกเรมสญหายไปพรอมกบวถชวต และอาชพ คานยมวฒนธรรมทดงามดงเดมยอมถกละเลย เพราะเยาวชนรนใหมไมเหนคณคาของสมนไพร เพราะไมมฐานทรพยากรปาสมนไพรไวใหศกษา การสบทอดภมปญญาการแพทยพนบาน ยอมถกเปลยนแปลง และสญหายไป ชาวบานจงไดรวมกนฟนฟปลก ป าชมชน ขน เพ อส รางศกยภาพใหกบทรพยากรทางธรรมชาต คอสมนไพร และผลของการปลกปานกไดน าไปส การเสรมสรางศกยภาพทางวฒนธรรมในเชงพนทไดอกดวย

1.3 ทศนะของชาวบานในการฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน เปนเพราะศกยภาพของหมอพนบาน

นอกจากหมอพนบานจะดแลทกขสขของคนในชมชน ในฐานะทเปนหมอพนบานแลว ยงเปนผน าทางดานจตวญญาณ เพราะในการปรากฏตวของหมอพนบานในพนทของชมชน จะด าเนนไปพรอมกบกจกรรมในวถชวตประจ าวน ดงน นชาวบานจงมทศนะตอศกยภาพของหมอพนบาน คอหนงใน “ทนทางวฒนธรรม” ทส าคญเปนอนดบแรกทชมชนมรวมกน ส ง น ส ะทอน ให เห น วาห มอ พนบ าน มความสมพนธกบสงคมชมชน ในฐานะเปนผ รเรองสงคม วฒนธรรม และขนบธรรมเนยมประเพณของทองถน ท เกยวของกบคณคาของความรภมปญญาการแพทยพนบาน ในการรกษาความเจบปวยของผคนในชมชนไปพรอมกน ท าใหเกดคานยม ความเชอทผกพนอยกบพนททางสงคม ท าใหเกดการจดระเบยบ สรางกฏกตกาทเปนคณตอสงคมรวมกน โดยเกดจากการเชอมโยงในรปแบบ และกจกรรมทางวฒนธรรม ใหมปฏสมพนธไปกบระบบเศรษฐกจ และการจดการทางวฒนธรรม (ดเรก, 2547)

อกดานหนงยงพบวาหมอพนบาน เปนบคคลส าคญ ในการกระตนเศรษฐกจสงคม จากการออกเรขายยาสมนไพรของตนมาอยางตอเนอง ซงการทจะออกเรขายสมนไพรไดในแตละค รง จะตองม

กระบวนการในจดเกบวตถดบ ซงไดจากการเกบจากปาชมชน หวไรปลายนา หรอการปลกเองบรเวณบาน มการตากแหง หน ปน สบ และจด เกบ เขาต ารบยา กระบวนการเหลานลวนตองการความรทางการแพทยพนบานทงสน และทกกระบวนการกวาจะเขาต ารบยาได จะมบคคลใดบคคลหนงในครอบครวของหมอพนบานชวยกนท ากจกรรมใดกจกรรมหนง รวมกบหมอพนบานทมฐานะเปนตา ป พอ หรอสาม น นกแสดงวาในกระบวนการน หมอพนบานไดถายทอดองคความรใหกบครอบครวและชมชนไปพรอมกนดวย เพราะหากวามคนสงยาชนดใด แลวตนไมมสมนไพรเขาต ารบยาครบตามต ารบ กจะเกดการแลกเปลยน ซอขายวตถดบ คอสมนไพรกนเกดขนในชมชน และนอกชมชน (สมภาษณคณบวพนธ จตเฉลยว)

ตอมากจกรรมการคาขายสมนไพร ของผ ขายสมนไพร และหมอสมนไพรพนบาน ตอง ซบเซา เพราะขาดแคลนวตถดบในการเขาต ารบยา ผคนท งชมชนเดอดรอนจากการขาดรายได หมอพนบานจงรวมตวกนแกไขปญหา เกดเปนเครอขายความชวยเหลอกนเอง และมการประเมนถงปญหา จนเกดการวางแผนจดการกบทรพยากรวฒนธรรม โดยเรมตนจากการขอทนสนบสนน เพอศกษาสถานการณสมนไพรบานเชยงเหยน จากส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) (ถวล และคณะ, 2548) จากการสรางความรวมมอกบภาคเครอขายนกวชาการ นกวจยสถาบนวจยวลยรกเวช นกวจยจากส านกงานการแพทยพนบานไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก พบวามหมอยาพนบาน หมอยาสมนไพร และมผคาสมนไพร ในพนทกวา 100 ครวเรอน และพบต ารบยาสมนไพรทใชในการรกษาโรคและทมการวางจ าหนาย ในต ารบยาเชยงเหยนถง 17 ต ารบ มพชสมนไพรจ านวน 160 ชนด และพชสมนไพรจ านวน 75 ชนดไดสญหายไปพนท และอกหลายชนดเหลอปรมาณนอยและใกลสญพนธ แตยงมความส าคญในต ารบยาของชาวบานอยอยางตอเนอง จงเกดโครงการ “คนยาใหกบปา” อนเปน

- 923 -

HMO4-6

แนวทางในการอนรกษและฟนฟปาสมนไพร และภมปญญาการแทพยพนบาน (ถวล และคณะ, 2548)

ดงน นจากการวเคราะห และสรปทศนะของชาวบานดงทกลาวมาขางตน แสดงใหเหนวาการน าเสนอเรองเลา ผานการรบรและความเขาใจ ทมตอทรพยากรวฒนธรรมของชมชน สะทอนใหเหนถงความร ความสามารถทางการแพทยพนบาน ทชาวบานไดสรางระบบความรทองถน ทสอดคลองกบทรพยากรทมอย คอ หมอพนบาน และปาสมนไพรในชมชน อนเปนแกนส าคญในการสรางส านกของความเปนชมชนรวมกน ทสะสมฝงอยในตวของหมอพนบาน ผานระบบนเวศทางวฒนธรรม ทสามารถเพมศกยภาพ การอนรกษและฟนฟภมปญญาการแพทยพนบานเพอเปนประโยชนในการตอยอด เพอเพมมลคาเศรษฐกจสงคมได อกทางหนงกเปนการฟนฟอาชพเดม คอการคาขายสมนไพร อนจะน ามาซงการฟนฟเศรษฐกจชมชน

2. กจกรรมและบทบาทของหมอพนบานกบการผลตความรเพอฟนฟภม ปญญาการแพทยพนบาน และสรางรายได

จากการวเคราะห ในทศนะของชาวบานทมตอศกยภาพของหมอพนบาน จากการสงเกต และการสมภาษณ หมอพนบาน และผขายสมนไพร (บางคนเปนคนเดยวกน) สามารถสรปคณลกษณะส าคญในกจกรรม และบทบาทของการแพทยพนบานชมชนบานเชยงเหยนได 7 ประการ กลาวคอ

(1) หมอพนบานเปนผทไดรบการยกยอง และยอมรบวาเปนผทมคณสมบตเปนแบบอยาง และมเปนผมความร และสะสมประสบการณในการดแลสขภาพ

(2) หมอพนบานมต าแหนงทางสงคมเกยวของสมพนธอยบนพนฐานวฒนธรรมของชมชน

(3) ในการรกษาโรคมกใชสมนไพรทเปนถนก าเนดในทองถน

(4) มการรกษาเยยวยาท งทางกาย และจตใจไปพรอมๆกน

(5) ค ว า ม เ ช อ บ น พ น ฐ า น ข อ ง ขนบธรรมเนยมประเพณนยมเฉพาะถน โดยเชอมโยงจากความรของหมอพนบาน

(6) มกมพนท สถานทและเวลา เมอคนในชมชนรองขอ และรสกวาตนเจอกบวกฤตในชวต (พนทนรวมไปถงพนททางกายภาพ คอปาสมนไพร และพนททางสงคมวฒนธรรม)

(7) มการปรบ เป ลยนกจกรรม และบทบาทหนาท ไปตามยคสมย เปนปฏบตการของหมอพนบานกบการผลต ในหวงโซคณคาทางวฒนธรรมเพอฟนฟและเพมมลเศรษฐกจสงคมชมชน ในคณลกษณะขอ น หมอ พนบาน ได ม แนวทางการด าเนน งาน ปรบเปลยนบทบาทของหมอพนบาน ไปในดานการอนรกษ และฟนฟภมปญญา ของตนเองออกเปน 7 ประการคอ

(7.1) เปนผศกษาภมปญญาชมชน ( Indigenous Knowledge) ค อ ศ ก ษ าส ถ าน ก า ร ณสมนไพรบานเชยงเหยน ซงแสดงใหเหนวาชมชนไดประโยชนจากภมปญญาการแพทยพนบานดานใดมากทสด ซงกคอพชสมนไพร ทเคยพบในพนท น ามาใชในการเขาต ารบยาชมชน และน าออกไปจ าหนาย แยกเปนพนธไมตางๆกวา 57 ชนด และรวามบางชนดไดสญหายไป และไดน าม าป ลกไวใน พน ท ท เคย เป นแหลงก าเนด อยในปาวฒนธรรม และปาธรรมชาตในหมบานทเรยกวา “ปาต ารบยาเชยงเหยน”

(7.2) เปนผ ศกษาขอ มล พนฐาน(Basic knowledge) คอการศกษาเกยวกบการกระจายตวของพชถนก าเนด การขยายพนธพชสมนไพร และระบบนเวศทเกยวกบพช

(7.3) เปนผจดการจดท าสารสนเทศและการสรางขอมลพนฐาน (Information and database) จดเกบรกษาองคความร เกดการเรยนร และตอยอดท าการเผยแพรประชาสมพน ธให เปนประโยชนตอสาธารณะ

- 924 -

HMO4-7

(7.4) ผสรางนวตกรรม (Innovation) การสรางปา ออกเปน 3 ปา 1.ปาสมนไพรส าหรบต ารบยาเชยงเหยน 17 ต ารบ 2.ปาสมนไพรเศรษฐกจ ส าหรบอาชพและการคาด งเดม 3.ปาเชงนเวศชมชน เพอความสมดลของระบบนเวศ จนเกดการขยายไปสการปลกพชสมนไพรเศรษฐกจภายในบรเวณชมชน และชมชนใกลเคยง มการจดต งกลมยาทากนยงจากตระไครหอม และเครองดมมะเมา เปนตน

(7.5) เปนผ ส รางแรงขบ เค ลอน (Incentives) ทเปนเงอนไขหรอปจจย ในการสนบสนนให เกดการอนรกษ และพฒนาปาวฒนธรรม คอ มมาตรการ สรางเงนรายไดจากการสนบสนนการปลกพชบางชนดเพอเศรษฐกจ และสามารถเขาต ารบยาได เชน ขมน

(7.6) เปนผบรณาการ (Integration) ในการอนรกษและฟนฟปาใหเกดความยงยน คอ หมอพนบานมการบรณาการความรภมปญญาแบบด งเดม กบ ความ รแบบสมยให ม และพ รอมวจยไปกบนกวชาการ หนวยงานทเขามาชวยเหลอในชมชน

(7.7) เ ป น ผ ใ ห ค ว าม ร ว ม ม อ(Cooperation) จากการใหความรวมมอกบหนวยงานตางๆท งภาครฐ และเอกชน ซงท งนเพราะชมชนบานเชยงเหยน นอกจากจะฟนฟปาสมนไพรมาเพอพงพาตนเองดานสขภาพ ดวยยาสมนไพรแลว ยงตองมการปลกพชสมนไพรใชเอง และเสรมสรางรายไดใหชมชน (ถวล และคณะ, 2555)

3. การวเคราะหคณคา เพอเพมมลคาจากการฟนฟการแพทยพนบาน

จากการวเคราะหในบรบททางสงคม ประวตศาสตรการตงถนฐาน คณลกษณะในกจกรรมและบทบาทของหมอพนบาน ทงทศนะของชาวบานทมตอศกยภาพของหมอพนบาน ทรพยากรทางวฒนธรรมและธรรมชาต พบวาชาวบาน หมอพนบานไดน าเสนอแนวทาง ในการจดการกบทรพยากรวฒนธรรม ในบรบทเฉพาะของชมชน ซงเปนแนวทางการฟนฟภม

ปญญาการแพทยพนบาน สามารถประเมนคณคา และศกยภาพทรพยากรทางวฒนธรรม (Resource Valuing and Appraisal: RVA) และจดการความร (Resource-based Knowledge management: RKM) ซ ง น า ไ ป สรปแบบการเพมมลคาทางเศรษฐกจสงคม ท เปนรปธรรม โดยสรปคณคาออกเปน 3 ดาน (1) คณคาดานวฒนธรรม (2) คณคาดานสงคม (3) คณคาดานเศรษฐกจ (ธนก เลศชาญทธ, 2554)

3.1 คณคาดานวฒนธรรม คอความรสกกบทรพยากรวฒนธรรม ทสะทอนใหเหนรากฐาน ความเปนมาของสงคม บอกถงความเปนเอกลกษณ หรอความเปนตวตนของชมชน ในกระบวนการฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน ชมชนบานเชยงเหยนพบวา คณคาทางวฒนธรรมยงแบงออกไดอก 4 หวขอ กลาวคอ

(1) ค ณ ค า เช งป ร ะ ว ต ศ าส ต ร (Historical value)

ประวตศาสตรในการสรางบานสรางเมองต านานเมองเชยงเหยน ถอวาเปนคณคาทส าคญ เพราะบงถงความเปนมา เปนขอมลล าดบแรกของการสอคณคาและการตความในการสอความหมายของวฒนธรรม ดงปรากฏใหเหนวาหลงจากทปลกปา และฟนฟปาสมนไพรไดเหนผลผลตแลว ประวตศาสตรทรองรอยอยในต านานการสรางเมอง สตวในต านานอยาง กระฮอกดอน (กระรอกเผอก) สตวสญลกษณศกดสทธผท าหนาทอารกษปาชมชน ของชมชนบานเชยงเหยน (ปฐม, 2557) กลบมมาตวตนขนมา แพรพนธอยเตมปาสมนไพร เปนแหลงทฟนฟ และร าลกในประวตศาสตรหนหลง ความเปนไปได เปนจรงในประวตศาสตร นทาน ต านานของเรองเลา จนกลายเปนแหลงเทยวเชงวฒนธรรม และสขภาพ

(2) คณคาเชงสนทรยะ (Aesthetic value)

กจกรรมและบทบาทของหมอพนบานคอวถในการปฏบตตอผ คน ศลปะในการ

- 925 -

HMO4-8

เยยวยา บ าบดรกษาโรค และเรองสขภาพใน “พนทของผปวย” “หมอยาพนบาน” “ ผผลตปลกสมนไพร” ซงคอคณคาเชงสนทรยะ คอความงาม และคณคาทางจตใจ ความพงพอใจกน ระหวางผรบบรการหรอผปวย กบหมอพนบาน ทแสดงออกมาในรปแบบของวฒนธรรมเดยวกน เปน พน ท ชวต จตวญญาณ ศก ดศ รความภาคภมใจของหมอพนบาน ผปวย ผปลกสมนไพร และพชเกษตรสมนไพรทใชในครวเรอน ในขณะเดยวกน กสามารถสรางรายไดจาก การขายยาสมนไพร และพชสมนไพรไปพรอมกนดวย

(3) ค ณ ค า ใน ฐ าน ะ ท เป น ข อ งแท(Authenticity)

กลาวคอยาสมนไพร ทชาวบานเรขายมาอยางยาวนาน ไดถกพจารณาวา คอ “สนคาวฒนธรรม” ทถกผลตมาจากยาสมนไพรแหลงตนก าเนด จากหมอพนบานเปนบคคลทมความร ในแหลงของเมองแหงความรคอ “หมบานหมอยา บานเชยงเหยน จงหวดมหาสารคาม” หรอแมแตการหาซอสนคายาสมนไพร ย งบงบอกไดถงแหลงทมา และสรรพคณทใชไดประโยชน หรอรกษาหายจรง มอายทางวฒนธรรมยาวนานมามากกวา 80 ปในสรรพคณของยาทถกซอในนาม “ต ารบยาเชยงเหยน”

(4) คณคาเชงอตลกษณ (Identity value) ความผกพนกบอายทางวฒนธรรม

ประเพณ ต านาน นทาน เรองเลา จนกลายเปนพวกพองเดยวกน มความรชดเดยวกน กลายเปนพนทแหงการสอสารความหมาย ท งภายในและภายนอกใน ทสาธารณะ ท าใหเกดความเขาในเชงภาษาทแสดงออกทางผานพนทวฒนธรรม วาตนเปนใครมททางมาจากไหน เกดพลงแหงความภาคภมใจ มศกดศร สรางพลงแรงบนดาลใจใหผคนในชมชน จนกลายเปนพลงเพอลก ข นมาฟ นฟ เ รอ งราวของตน และขายสนคาวฒนธรรม ทบงบอกไดจากความเปนเมองเชยงเหยน

3.2 คณคาดานสงคม ในพนทไดสรางระบบคด และคานยม อนเปนผลรวมจากภมปญญาการแพทยพนบานของคนในชมชน คอ

(1) คณคาเชงวชาการ (Information Value)

ไดเหน พน ทของความ รในดานตางๆในชมชน คอ การรกษาพยาบาลของกลมดวยภมปญญาการแพทยพนบาน ทน าไปสการใหขอมลจากแหลงก าเนดจรง และปรากฏตวไดอยางหลากหลาย ในการเปนพนทแหงการสรางโอกาส ท งโอกาสในการแสวงหาความร โอกาสการแสวงหาทางเลอกการบรการทางการแพทย และการสรางรายไดจากกจกรรม เกดการเรยนรใหกบเยาวชนรนหลง นกเรยน นกศกษา หมอพนบาน และนกวชาการไดกลายมาเปนพนทเกบเกยวเรยนรเรองสขภาพสาธารณะ และศลปวฒนธรรมดานตางๆ

(2) ค ณ ค า ส า ห ร บ ช ม ช น (Community Value)

ชมชนเกดความมงคงในการด าเนนชวต ทเกยวของกบสทธในความเปนพลเมอง สทธในการปกปองวฒนธรรม และความรภมปญญาการแพทยพนบาน สทธในการฟนฟอาชพ จนเกดการสรางความสมพนธ พลงแรงบนดาลใจใหกบ หมอพนบานเยาวชน รนหลง ผคนในสงคม และนอกชมชน ใหเกดการเรยนรเรองของทองถนรวมกน เกดการขยายพนทในการอนรกษ และฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน ไปทตางๆ เชน โครงการสมนไพรพดได ต าบลวงแสง จงหวดมหาสารคาม (ถวล ชนะบญและคณะ, 2555)

3.3 คณคาดานเศรษฐกจ กลาวคอ คณคาททรพยากรวฒนธรรม สามารถชวยใหมนษยมความเปนอย และเลยงชพได กลาวคอ

(1) คณคาดานการตลาด (Market value)

การสรางพนทแหงการมสวนรวมในการพฒนา คอ การจดการทรพยากรธรรมชาต

- 926 -

HMO4-9

รวมกน คอการปลกพชสมนไพรใหเปนปา ในพนทสาธารณะคอวดปาประชาสงเคราะห บานเชยงเหยน ตลอดจนสรางโอกาสทางอาชพ ในการคาขายสมนไพร และยาสมนไพร เกดขยายเครอขาย การปลกพชผกสมนไพรสครวเรอน และหมบานใกลเคยงอยหมบานรวมใจ และบานหน ต าบลเขวา จงหวดมหาสารคาม ตลอดจนเกดระบบเศรษฐกจชมชน คอการจดตงตลาดนดในหมบาน ตลาดนด ทกเยนวนศกร และเชาวนอาทตย เพอขายของพนบาน และพชสมนไพรทปลกกนเอง และเหลอใชจากครวเรอน

(2) คณคาเชงสญลกษณ (Symbolic value)

ในการทผคนในชมชนไดตระหนกถงการใชประโยชนของปาสมนไพร จนเกดกลยทธในการจดการกบทรพยากรวฒนธรรมและธรรมชาตรวมกน อยางมสวนรวม ถอเปนกลยทธทส าคญ ทท าใหประสบผลส าเรจ ซงเปนสงทเตอนใจทเปนสญลกษณ แหงอดต และปจจบน อนเปนเสมอนเครองเตอนความทรงจ า(Mnemonics) ทเปนคณคา และความหมาย ทตด

มากบท รพยากรวฒนธรรม อยาก ท จะ ลม เลอน ลอกเลยนแบบได เปนภาพลกษณ (Brand Image) สามารถเขาไปศกษา และเรยนรไดตลอดเวลา ทผคนยานนเรยก พนทนวา “พพธภณฑมชวต” ซงจะเปนแนวทางในการฟนฟเศรษฐกจชมชนไดตอไป

ดงน นจากการวเคราะหคณคาในขอมลแตละดาน จงเปนขอมลในการน าไปเพมมลคา (Value Added) ทางเศรษฐกจสงคม โดยอาศยทฤษฏหวงโซแหงคณคา เปนเครองมอในการก าหนดกจกรรม ซงทกกจกรรมหลกในชมชน จะมาชวยสรางใหเกดกจกรรมสนบสนน เพอชวยเพมมลคาของภมปญญาการแพทยพนบาน ในหวงโซคณคา จากการวเคราะหก าร เพ ม ม ล ค าท ง 3 ด าน ท ก ล าวม าข า ง ตน มกระบวนการทสามารถเชอมโยง ท าใหเกดการพฒนาเปนผลตภณฑ และการบรการ ในพนท ไปจนถงการสงเสรมการตลาดในรปแบบเฉพาะของชมชน น าไปสเปาหมาย ในการเผยแพร ประชาสมพนธ เพอฟนฟเศรษฐกจสงคมชมชน ดงจากการแสดงผล ดงแผนภาพดานลาง

แผนภาพแสดง การเพมมลคาทางเศรษฐกจสงคมของการฟนฟการแพทยพนบาน อภปรายและสรปผลการวจย

ในการตอยอดไปใชประโยชน เพอเพมมลคาเชงเศรษฐกจสงคมของชมชน ของชาวบานชมชนบานเชยงเหยน จงหวดมหาสารคาม สรปและอภปรายผลการวจยไดกลาวคอ ทศนะชาวบานเกยวกบแนว

ทางการฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน เพอเพมมลคาทางเศรษฐกจสงคม มความสมพนธกบการจดการทรพยากรวฒนธรรม ในการเขาถง เขาใชทรพยากรวฒนธรรมทตนม เกดประเดนในแนวทางการอนรกษและฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน เพอสรางมลคา

การจดการองคกร สรางโครงสรางบรหาร

ภาวะผน า กลมหมอพนบาน เยาวชนสบทอด

การเพมมลคาทางสงคม

สรางแหลงเรยนรใหแกคนใน และคนนอกชมชน นกทองเทยว นกศกษานกเรยน

การวางแผน

จดการกบความร

การเพมมลคาทางสงคม

สรางแหลงเรยนรใหแกคนใน และคนนอกชมชน นกทองเทยว นกศกษานกเรยน

อนรกษ

สบทอดปรบเปลยนเผยแพร ประชา สมพนธ

เปนแหลงเรยนรเรองสมนไพร และยาสมนไพรพนบาน ประวตศาสตรทองถน อตลกษณทองถน วฒนธรรมประเพณ สงแวดลอม และสงคม และ สรางรายไดใหกบชมชน

การเพมมลคาทางวฒนธรรม

มตวแทนกลมในชมชน สถาบนการศกษา อบต. สภาวฒนธรรมประจ าจงหวด ด าเนนงานท าแผนวฒนธรรมชมชน

การควบคม

มาตราฐาน ความแท

การเพมมลคาทางเศรษฐกจ

ประชาสมสมพนธแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม และเชงสขภาพ

ประชาสมพนธเปนแหลงคาขายสมนไพร และยาสมนไพร

การวางแผน

จดการกบความร

- 927 -

HMO4-10

ทางเศรษฐกจสงคม ของชมชนบานเชยงเหยนอย 2 ประเดน คอ

ประเดนท 1 แนวทางในการอนรกษฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน ไดสะทอนใหเหนทศนะทชาวบานไดน าเสนอกระบวนการในการจดการวฒนธรรม ในบานเฉพาะเจาะจงของชมชน โดยมกระบวนการในการท างานไดแก (1)การประเมนความส าคญ (assessing significance) (2)การวางแผนการจดการ(Planning for management) (3)ก ารก าห น ด รายก ารก ารจ ด ก าร(management program)(ธนก, 2554: 64) ซงชาวบานยดหลกทวาภมปญญาการแพทยพนบาน คอความรของชมชนโดยอาศยความเชอ พธกรรม และทรพยากรทมในละทองถน จนกลายเปนสวนหนงของชวตของผคน และชมชน (เสาวณย, 2555) นนคอเปนหวใจ แกนการท างานทส าคญ จากการเรยนรรวมกนแกไขปญหารวมกนในชมชน เพอปลกจตส านกรวมของชมชน กลายเปนอตลกษณ และตวตนของชมชน จนสรางความเขมแขง สามารถสรางคน สรางวฒนธรรม และสรางความเปนปกแผนใหกบชมชนได อนเกดจากการความรภมปญญาของหมอพนบาน ทเขามาเปนผประเมน วางแผนการจดการ และก าหนดรายการน าเสนอ ในการอนรกษ และฟนฟ โดยมกลยทธ ทส าคญคอการมสวนรวมของคนในชมชน

ประเดนท 2 ชมชนบานเชยงเหยน ในฐานะของชมชนสอความหมายสสาธารณะวา “ภมปญญาการแพทยพนบาน” คอเอกลกษณทมอยรวมกนในชมชน จากการพจารณาแนวทางการฟนฟภมปญญาการแพทยพนบาน ในเรองพชสมนไพร สถานะความร ศกยภาพในคณลกษณะของหมอแพทยพนบาน เปนศกยภาพทางวฒนธรรม และเปนทนทางวฒนธรรมทชมชนม ไดเลงเหนวาควรมการอนรกษ และฟนฟปาสมนไพรเพอการใชประโยชน ในแงมมของเศรษฐกจสงคม กบไดประโยชน ในการสรางภมทศนทางวฒนธรรมในสถาปตยกรรมพนถน และการตงถนฐานของชมชน ทยงแสดงออกถงความร ในการจดการกบ

ทรพยากรวฒนธรรมของชมชน ทรบร และเขาใจของคนในทองถน วาสามารถปรบวถชวตใหอยรวมกบสภาพแวดลอม และท รพยากรท างธรรมชาต ทเปลยนแปลงไปกบสงคมปจจบน ใหเกดความสมดล และกลมกลน เปนสากล คอการปลกปาสมนไพรเชงนเวศชมชน ซงนอกจากจะสรางพนปา สรางคลงยาใหชมชนไดใชประโยชนในชวตประจ าวนแลว ยงฟนฟดานเศรษฐกจชมชนไดส าเรจ

ในขณะเดยวกน ชาวบานยงไดปาวฒนธรรม ซงมความสมพนธกบวถชวตวฒนธรรมเฉพาะถนของชมชนคนอสาน ซงวฒนธรรมการใชประโยชนของปาชมชน มลกษณะเฉพาะทเชอมโยงกบขนบธรรมเนยมประเพณนยม ภมทศนในการตงถนของชมชน เหลานสามารถบอกถงอายทางวฒนธรรมของชมชน โดยมกจกรรม และบทบาทของหมอพนบาน ทแสดงใหเหนถงการเขาใช และการเขาถง ทรพยากรในปาของชมชน อกทงยงเปนสถานทส าคญ เพอยดเหนยวจต ประกอบพธกรรม ทเกยวเนองกบวฒนธรรมของชมชน สมพนธอยกบความเชอ จากการสรางภมทศนว ฒนธรรม (Culture landscape) ท งภมทศนวฒนธรรมในเรองของการต ง ถนฐาน (vernacular landscape) และภมทศนวฒนธรรมในวถชวตประจ าวน (Everyday landscape) (Akagawa and Sirisrisak, 2008) ซงคอหนงในทนทางวฒนธรรม ในการสรางชมชนใหเขมแขง พงพาตนเองไดท งดานสขภาพ และจดการกบวฒนธรรม และเศรษฐกจสงคมไปพรอมกน (ดเรก, 2547)

ดงน นสามารถสรปผลการวจยไดวา การอนรกษ ฟนฟภมปญญาการแพทยพนบานเพอเพมมลคาทางเศรษฐกจสงคม คอองคความรและเทคโนโลย ในสวนของ “หมอพนบาน” เปนผปฏบตการ(practices) และมบทบาทส าคญ ในการท างานเชอมโยงภายใตบรบทตางๆทางสงคม กบระบบนเวศนวฒนธรรม เศรษฐกจสงคม ดวยภมปญญาการแพทยพนบาน โดยความรนจงเปนลกษณะในการผสมผสานการเรยนรหลากหลาย เป ลยนไปตามสถานการณ (Situated

- 928 -

HMO4-11

knowledge) (เสาวณย กลสมบรณ , 2555) การสะสมบทเรยน กระบวนการเรยนร วธการในรกษาดแลสขภาพ บทบาทหมอพนบาน ไดเชอมโยงกบบรบทเฉพาะของทองถน ถกหลอหลอม และพฒนาเปนวฒนธรรมสขภาพ ทมความเปนเอกลกษณ ความแท (Authenticity) ทเกดเฉพาะถน จนกลายเปนอตลกษณรวมกนของชมชน (Identity) (อานนท, 2555)

กระบวนการอนรกษ และฟนฟในแนวทางน จงพสจนไดวาการผลตความร การน าเสนอคณคาและความหมายในภมปญญาการแพทยพนบาน ทชมชนบานเชยงเหยน จงเปนรปแบบหนงของกจกรรมทางสงคม ถอเปนปฏบตการ สรางความร ความจรงทฟนฟขนมาใหม จากชดความรทแตกตาง และแยกตางหากจากอนเกา โดยผสมผสาน ปรบเปลยน แลกเปลยน และ สรางเรองเลาเฉพาะถน ทตงอยบนพนฐาน และรากเหงาของทนทางวฒนธรรมด งเดม ตอรองกบโลกาภวฒนและกจกรรมในชวตประจ าวน เพอน าสความเปนสากล อนเปนผลผลตจากการสรางความร และเปนศาสตรในชดความรนกสามารถด ารงอยดวยกนได (David, 1997: 552-553, อางถงในอานนท, 2555: 213) จนไดทนใหมคอกลยทธ วธคด อนเปนกระบวนของคนในชมชน จนสามารถน ามาเพมมลคาทางเศรษฐกจสงคมใหกบชมชน และสงคมอนไดจากทนทางวฒนธรรม และใชเแนวทางน ในการเปนรปแบบพฒนา ขยายผลสพนทอนๆตอไป

ขอเสนอแนะ

จากขอคนพบในการวจยครงน ชาวบานยงอยในภาวะลงเลใจในการพฒนา ออกเปน 2 กลมคอกลมทอยากใหเกดรฐวสากจชมชน กบกลมทกลวการใชสมนไพรแบบไมอนรกษ ดงน นควรมการวจยสรางยทธศาสตร หรอแผนงานในการเพมมลคาของภมปญญาการแพทยพนบาน ไปพรอมกบการอนรกษสงแวดลอมทองถน อตลกษณทองถน ประวตศาสตรทองถน ตลอดจนการเพมมลทางเศรษฐกจ ภายใตความรอนเกดจากพนฐานของชมชน

กตตกรรมประกาศ ผวจยขอขอบพระคณหมอพนบาน หมอยา

สมนไพร ชาวบาน ชมชนบานเชยงเห ยน จงหวดมหาสารคาม เปนอยางสง ทใหความอนเคราะหในดานความร สถานท อาหารและทพกในการท าวจยในครงน

เอกสารอางอง ดดเรก ปทมสรวฒน. ทนสงคมและทนวฒนธรรมใน

ระบบเศรษฐกจและการจดการยคให ม .บทความจากการประชม ประจ าป 25547 มหาวทยาลยนเรศวร; 2547.

ถวล ชนะบญ และคณะ. โครงการศกษาสถานการณของสมนไพร กรณบานเชยงเหยน ต าบลเขวา อ าเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม.กรงเทพฯ : สนบสนนโดยส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.); 2548.

ถวล ชนะบญ และคณะ. ปลกไมทองถน พนปา สรางคลงยาใหชมชน 2.กรงเทพฯ: มลนธสขภาพไทย; 2555.

ธนก เลศชาญฤทธ. การจดการทรพยากรวฒนธรรม.กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน); 2554.

ปฐม หงษสวรรณ. ดงภดน : เรองเลาศก ดสท ธกบปฏบตการสรางความหมายวาดวยสทธชมชน.วารสารสงคมกลมลมแมน าโขง.ปท 10 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2557; 2557.

พรพรรณ ทพสงห และคณะ. มรดกภมปญญาสมนไพรไทยอสานกบการพฒนาการทองเทยวแบบโฮมสเตย กรณศกษา: บานเชยงเหยน อ าเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม. คณะการทองเทยวและการโรงแรม มหาวทยาลยมหาสารคาม ; 2548.

- 929 -

HMO4-12

วชต เปานล. การศกษาคณคาและมลคาของสมนไพรพนบานตอการพฒนาระบบการผลตยาสมนไพรและเศรษฐกจชมชน.กรงเทพฯ : ส านกงานกจการโรงพมพ องคการสงเคราะหทหารผานศกษา ในพระบรมราชปถมภ ; 2551.

สถาบนพฒนาเศรษฐกจสรางสรรค สาขาการแพทยแผนไทย. โครงการพฒนาผลตภณฑยาแผนไทยสตลาดอาเซยน.คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล; 2557.

ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.บทสรปส าหรบผบรหาร ยทธศาสตรการวจยรายประเดนดานการพฒนาสมนไพร. กรงเทพฯ: ส านกงาน; 2553.

สรยา คงสมพงษ.รายงานผลสรปการจดกจกรรมการเรยนรส าหรบผบรหารภาครฐหลกสตรการสรางมลคาจากตนน าถงปลายน า ในโครงการพฒนาประสทธภาพการบรหารจดการส าหรบผบรหาร รคด ด ท า; 2557.

เสาวณย กลสมบรณ. สถานการณและความเคลอนไหวดาน การพฒ นาการแพทยพ นบ าน ไท ย ประเทศไทย.ส านกการแพทยพนบาน กรมพมน าก ารแพท ยแผน ไท ยและก ารแพท ยทางเลอก.นนทบร: กระทรวงสาธารณสข ; 2555.

อานนท กาญจนพนธ. พลวตความรชาวบานในกระแสโลกาภวตน ในเจาทและผ ปยา พลวตของความรชาวบาน อ านาจและตวตนของคนทองถน.ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยาคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม: ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม; 2555.

อานนท กาญจนพนธ. มตชมชน: วธคดทองถนวาดวยสท ธ อ าน าจ และการจดการท รพยากร.กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย; 2544.

Akagawa, N. and Sirisrisak, T. Cultural Landscapes in Asia and the Pacific: Implications of World Heritage Convention, International Journal of Heritage Studies 2008; 14(2):176-191.

- 930 -