ITALIJA

Italija ima površinu 301.302 kv.km (69. na svetu-pola Ukrajine, a skoro pa 3,5x veća površina od Srbije). Podeljena je na 20 administrativnih regiona, od kojih svaki ima pokrajine i komune, i imaju veliku autonomiju od centralne Vlade iz Rima. Najveći region je Piedmont, sa centrom u Torinu, a najmanji region je Molise, sa centrom u Kampobasu. Ukupna dužina granica je 1900 km (sa A 430, F 488, San Marino 39, Š 740, Slo 200, Vatikan 3.2 km).Po poslednjim podacima ima oko 58 mil.st.(23.na svetu). Na njenoj teritoriji se nalaze i dve minijaturne ali samostalne i nezavisne države: Vatikan, najmanja država na svetu, centar katoličanstva, ali sa najvećom hrišć.crkvom na svetu, crkvom Sv.Petra, i San Marino, 5. država u grupi najmanjih na svetu.Italijanska čizma, oblik države je Apeninsko poluostrvo, u centralnom delu južne Evrope, a zapljuskuju je Jadransko, Jonsko, Tirensko i Ligurijsko more. Obala je duga oko 5000 km. Italiji pripadaju i dva najveća ostrva u Sredozemnom moru - Sicilija i Sardinija.Italija je uglavnom brdovita zemlja, 80% površine. Sa severne strane, opkoljavaju je Alpi, planinski venac sa brojnim centrima zimskog turizma svetskog glasa (Bolcano, Kortina dAmpeko, Val Gardena, Madona di Kampilja). Na Alpima su čuveni prelazi i tuneli: Brener, Simplon (19,2 km), Mon Blan (11.6 km, povezuje Kurmajer i Šamoni u Franc.), Frežis (12.5 km). Znamo da je Torino bio domaćin ZOI 2006. Ovde je i najvišlji  vrh Italije-Monte Rosa 4634 m. Centralnim delom Apeninskog poluostrva prolazi drugi pl.venac - Apenini, u dužini od 1200 km koji počinju od Đenove, pa do Kalabrije, uključujući i sve pl. na severu Sicilije.

Italija je poznata po vulkanima: tu su Etna, najvišlji vulkan u Evropi - 3323 m, koji je preko 2 mil. godina aktivan, poslednje aktivnosti su bile 1998.g., zatim Vezuv, Liparska ostrva...Najveće reke su Po (480 km), Adiđe (410 km), Arno, Tiber...Glavni i najveći grad je „večni grad" -Rim, koji je 2000. imao 2,7 mil. stan. (sa okolinom preko 6 mil.), a posle Rima su Milano, Napulj, Torino, Palermo, Đenova, koja je ujedno i italijanska najveća luka i veliko brodogradilište. Po demografskim pretpostavkama Italija će 2050.g. imati 38,3 mil.stan. Inače, u državi je registrovano oko 1,5 mil. stranaca.Jedan od najgušće naseljenih regiona je sever države.Čitava severna regija ima veliki saobraćajni značaj. Povezuje zap. Evropu sa juž. i JI Evropom, a inače zapljuskuju je i Jadransko i Ligurijsko more. Danas Italija ima preko 650.000 km puteva (10.mesto na svetu, a mi, još kao SCG, oko 50.000 km), od kojih je 45.000 najznačajnijih puteva. Čuvene su njihove „autostrade Sunca i Cveća", kao jedne od najmodernijih auto-puteva u Evropi! Čak auto-stradu Sunca zovu i "Kraljicom puteva". Počinje od Milana i ide preko Rima do Palerma na Siciliji, 1700 km. Na čitavoj razdaljini nagib nije veći od 3.7%. Za auto-stradu Cveća je bilo potrebno više finansija i rada po km, ona ide Ligurijskom rivijerom, pravcem starog rimskog puta Via aurelia. Njena dužina je 113.5 km, tu su probijena 64 dvojna tunela širine 7.5 m (duž. 31 km)-28% od uk. dužine je u tunelima! Ima i brojne mostove i vijadukte. Ova auto-strada je jedan od najlepših i najdužih vidikovaca na svetu! Udaljena je prosečno oko 100 m od obale i n.v. je oko 100 m, što znači da se sa nje može posmatrati svaka uvala, zaliv, plaža...I kroz Apenine je prokopan tunel, dug skoro 10 km, na transapeninskoj magistrali, ispod najvišeg vrha Gran Sasa 2914 m. Povezuje Jadransku i Tirensku obalu.Privreda Italije ima industrijsko-agrarni karakter. Njen uspon je vezan za 20.v. Naročito brz porast su imale petrohemija, maš. i metalurgija, a od lakih ind. prehrambena i tekstilna, koje su se najviše razvile na severu. Karakterističnu crtu ital.privrede čini monopolistički kapital i industrijska koncentracija na severu. Čuvene su monopolističke kompanije: FIAT, PIRELI, MONTEKATINI, OLIVETI, LAMBORDŽINI, FERARI. U Italiji je 1/4 stan. zaposlena u uslužnom sektoru, bankarstvu, osiguranju, turizmu i ugostiteljstvu. U ostvarivanju nac. dohotka sever učestvuje sa čak 80%! Tu je Milano kao centar ne samo mode nego i finansija čitave države!

Od vodećih sila je u svetu po proizvodnji žive, po izvozu limuna, najveći je proizvođač pirinča u Evropi (Lombardija), u zemlji najdužu tradiciju ima tekstilna industrija. Nac. dohodak po stan. je 14.600$.Italija je primer visokorazvijene zemlje u turizmu, koja ima dugu tradiciju i bogatu i raznovrsnu ponudu. Čitavo Apeninsko poluostrvo je u znaku turizma: prirodni uslovi su povoljni za kretanje domaćeg stan., kao i za prijem stranih turista-to je medit., alpska zemlja, sa brojnim jezerima, rekama, plažama, ostrvcima... Isto tako, i antropogeni uslovi su obilati, s obzirom na dugu istoriju i preplitanje raznih uticaja na njenom tlu. Već  unazad desetak godina, Italija je u samom vrhu u svetu na listi po br. stranih turista.Italija spada u najstarija turistička područja čitavog sveta. Ona je privlačila strance vekovima: jedni su dolazili kao hodočasnici u Vatikan, drugi da bi se školovali na njenim Univerzitetima (Bolonja-najstarija u Evropi), treći da se leči u njenim banjama, četvrti da bi se divili njenom kult.-istor. blagu u brojnim muzejima i galerijama... Evo primera: 1951.-5 mil. turista, 1961.-19 mil., 1998.-.35 mil. sa max. prihodom od 31 mlrd $!!! A šta se desilo? Vlada je 1959. osnovala Min. za turizam i spetakle, koje je najviše doprinelo marketingu i promociji svih regija i gradova Italije. Onda je 1960. jedna od najznačajnijih u turističkoj delatnosti: OI u Rimu, što je dalo polet i dr. turističkim kretanjima. Tada je izgrađeno 1034 hotelska objekta.Toliko zanimljivih i uzbudljivih stvari retko da ima u bilo kojoj drugoj zemlji. Izreka «svi putevi vode u Rim» tokom 3000 godina bila je neobično istinita -u Rim, u srce Italije, zaista su vodili svi putevi: istorijski, verski, kulturni, umetnički, a svi ti segmenti su imali različit uticaj po regionima Italije.U Italiji su se kroz vekove razvijale imperije starog sveta, na njoj i oko nje dizale su se, borile i propadale mnoge države. Prolazile su flote i vojske Feničana, Kartaginjana, Grka, Rim., Franaka, Germana... Svaki narod je unosio svoje rasne i jezičke odlike, svoje običaje i način života. Tako je Italija postala demografski mozaik. U 19.v. nacionalni pokret Risorđimento vodi borbu za oslobođenje. Piedmont je centralna pokrajina oko koje se okupljaju druge. To sve vodi Savojska dinastija i zajedno sa Napoleonom III isteruju Austriju. Sardinijski kralj Vitorio Emanuele II  je 1861. proglašen za I kralja Italije, kralj Ujedinitelj. Onda je 1870. priključena papska država. U današnjem obliku Italija je nastala 1871.g., kao Kraljevina. Od tada pa do pol. 20.v. iselilo se oko 20 mil. stanovnika, najviše u SAD.Škola je obavezna na 8 godina, a sva deca kreću u OŠ od 5.god. Posle toga sledi trogodišnje školovanje u srednjoj školi. Za one koji žele da nastave školovanje, na kraju ovog perioda postoji različiti tipovi visokog srednjeg obrazovanja. Nakon takvih 5 godina, ide se na Univerzitet.U Italiji ima oko 50 Univerziteta, i nakon 5 godina dobija se određen stepen, tj. diploma. Univezitet u Bolonji, koji postoji preko 900 godina, je verovatno najstariji na svetu, a među stare univerzitete spadaju i oni u Đenovi, Napulju, Padovi i Peruđi. Ima nekoliko i privatnih univerziteta.Za Berluskonija je verovatno svako čuo, pojam bogatstva i poslovnosti u Italiji. To je čovek koji drži sve televizijske stanice u zemlji, sem RAI-a. Centar MEDIASET-a je u Milanu, u italijanskom centru finansija i kapitala. U ovom severnom delu Italije, sve je veća težnja da se upravo Milano finansijski odvoji od Rima, od juga. I u ovom kraju, Italijan će pre zaposliti stranca nego Italijana sa juga, toliko je otišao taj rivalitet sever-jug.Ono što je asocijacija na Italiju je pica, kapućino, testenine, fudbal, moda.U Italiji niste bili ako ne probate njihov čuveni sladoled na lopate, a ne na kugle, zato se nemojte prevariti prilikom naručivanja - piše PALINA («kugla»). Isto važi i za espreso kafu, sa raznim aromama, i sa puno varijacija. Italijani obožavaju paste - testo sa raznim sosovima. Svaki oblik  testenine ima poseban naziv i služi se uz poseban sos. Znači, ne ide jedan sos uz svaku testeninu. Pice su im bogate, čuvene, a skupe. Najjeftinija varijanta pice je 6 € u restoranima za poneti. Parče je oko 2,5-4 €.Ručak im obično počinje oko 13:30 i traje do 14h, dok večeraju oko 19:30, i to na severu, dok na Siciliji i u južnim regionima večera počinje i oko 22:30h.Ono što bi bilo možda interesantno je način i uslovi života u Italiji. Kako žive naši gastarbajteri ovde, gde ih ima najviše, u Vićenci, Veroni, Udinama, Bolzanu, Milanu... Odkako je € zamenio liru, dosta se toga promenilo u ekonomiji i uopšte u standardu. Npr. prosečne plate u preduzećima su oko 1200 €. Četvoročlanoj porodici dnevno je potrebno oko 50-60 € za hranu, prevoz. Stanovi koji se uzimaju u zakup su skupi, i jednosobni stanovi u gradovima su oko 500 € mesečno, bez komunalija. U Milanu se za te pare i ne može naći stan. Ono što menja cene su okolnosti. Tako npr. u Vićenci, gde je američka baza, Amerikanci diktiraju cenu, pogotovo stanova, pa nije velika razlika između Milana i jedne Vićence. Italijani praktikuju

subotom veliki šoping, a nedeljom uglavnom odlaze u crkvu ili na neki izlet, do jezera, reke, na obalu i sl. Opčinjeni su fudbalom, i svi o tome pričaju, i žene i muškarci. Poznato je da su 2006. osvojili titulu Svetskog šampionat u Nemačkoj, pobedivši Francusku. Od naših fudbalera, Italijani vole Dejana Stankovića, obožavali su Dejana Savićevića, dok im je Siniša Mihajlović bio arogantan i nepristupačan. Uopšte, Italijani su velika sportska nacija i u samom su vrhu po broju rekreativaca i sportista.Na TV su veoma popularni kvizovi. A uopšte u medijima, najplaćeniji su voditelji, a ne pevači i glumci. Oni su ti koji stvaraju gledanost i prave profit, pa se državna televizija sa centrom u Rimu takmiči sa Berluskonijevim godišnjim honorarima. Poznati su kao nacija koja izuzetno voli životinje i ima jaku organizaciju za zaštitu životinja.Italija je dala brojna poznata i čuvena imena u svetu, posebno na polju umetnosti: Mikelanđelo, Leonardo, Đoto, Bruneleski, Rafaelo, Ticijan, Tintoreto, Sansovino, Tiepolo, Botičeli, književnosti: Dante, Petrarka, Bokačo, kompozitori Vivaldi, Paganini, Pučini, Rosini, Verdi... Ovde se začela renesansa tokom 14/15.v. Italija je inače i kolevka opere (16.v.). Od novijih imena čuveni su Pavaroti, Eros, Felini, Sofija Loren, brojni sportisti, jer su Italijani velika sportska nacija. Ne treba zaboraviti ni njihova čuvena imena u domenu mode.RIM (ital. Roma) je glavni grad Italije i južnotalijanske regije Lacio, grad bogate istorije poznat i pod imenom Večni grad. Rim je centar bogate antičke kulture, od koje je ostalo mnogo spomenika do današnjih dana, a jedan od najvećih je svakako Koloseum. Grad se nalazi u donjem toku rijeke Tiber, u neposrednoj blizini  Sredozemnog mora i jedan je od najvećih centara Mediterana. Smješten je na 41°54′ severne geografske širine i 12°29′ istočne geografske dužine. U sklopu gradskog područja Rima nalazi se i Vatikan, crkvena država i sedište rimokatoličke crkve i Pape.Rim je najveći grad Italije i ima oko 2 546 000 stanovnika (2004), a procenjuje se da u sklopu aglomeracije živi i do 3,3 miliona stanovnika. Trenutni gradonačelnik Rima je Walter Veltroni.U Rimu su godine 1960. održane Olimpijske igre. Rim se može pohvaliti dugom i raznolikom istorijom grada, koja je često bila veoma burna i ne retko prožeta ratovima, sukobima, paljevinama, bolestima i epidemijama. Rimska povijest duga je skoro 3150 godina i u tom je vremenu Rim bio sedište Rimskog carstva, Rimske republike, Rimskog kraljevstva, Papinske države, Kraljevine Italije i Republike Italije.Legenda kaže da je Rim osnovan 21.4. 753. godine p.n.e., i da mu je osnivač Romulus (Romul), koji je tada ubio svog brata Remusa (Rema). Ovaj datum je uziman kao osnova rimskog i julijanskog kalendara (Ab urbe condita). Romul i Rem su, prema toj legendi, sinovi Marsa (Aresa) i svećenice Rhea Silvie, kćeri Numitora, kralja Albalonga. Braća su sklonjena da bi ih se spasilo od mržnje Amuliusa, pretendenta na albalonganski tron, a odgojila ih je vučica, koja je i danas simbol grada Rima.Poreklo imena Rim je nerazjašnjeno, iako je još od antičkog doba u opticaju nekoliko teorija. Najmanje verovatna je ona koja kaže da je naziv od grčke riječi Ρώμη (hrabrost, kuraž). Nešto verovatnija je ona koja ime izvlači iz korena rum (rum - sisa), što se vjerovatno povezuje sa vučicom (na latinskom lupa, interesantno riječ koja ujedno znači i prostitutka) koja je odhranila (dojila) Romula i Rema.U početku je Rim bio kraljevstvo, kojim je vladao kralj, ali ono 509. godine p.n.e. postaje republika. Period rasta, prekinut sa porazom koji su Gali naneli Rimu negde oko 390. pne., ubrzo je nastavljen. U zadnjim danima Republike Rim je bio glavni grad teritorije koja je pokrivala veći deo Mediterana. Pod Oktavijanom Augustom i njegovim naslednicima širenje je nastavljeno.Od ranog 3. veka stvari se menjaju. Rim formalno i dalje ostaje glavni grad, ali imperatori provode sve manje i manje vremena u njemu. 331. godine Konstantin I uspostavlja Konstantinopolj kao drugi glavni grad Carstva, a neki kasniji «zapadni» carevi smeštaju svoja sedišta i u Milanu ili čak Ravenni, umesto u Rimu. Ipak mesto u Senatu je, uprkos gubitku moći samog Senata, još uvek ostalo stvar prestiža, a proglašenje hrišćanstva zvaničnom religijom Carstva, je od biskupa Rima (kasnije nazvanog Papa) načinilo najznačajniju religijsku ličnost zapadnog Carstva. Takođe, sada je Carstvo bilo izloženije spoljnim napadima, glavni bedemi grada bili su sagrađeni 270. godine, ali ni oni nisu uspjeli spriječiti prodor prvo Alara 410. godine, a potom Geisera 455. godine.TOSKANAPeta je pokrajina po površini u Italiji. U davnoj geološkoj prošlosti, Toskana je bila prekrivena Tirenskim morem, iz koga su se izdigli Apenini.  Kasnije se more povuklo i dobijen je jedan od najlepših pejzaža na

svetu. Toskana je postojbina starog naroda Etruraca. Dijalekat Toskane je prihvaćen kao ital. književni jezik.             Izlazi na Tirensko more, obala je duga oko 400 m. Duž obale je oko 200 ostrvaca.Region Toskane se ubraja u jedan od visokorazvijenih ind.-poljopr. rejona u Italiji. Najbogatiji je region šumom u Italiji, koje se prostiru na površini od 866.211 ha. Čuvena je u svetu po najkvalitetnijem mermeru koji se vadi kod Karare. Od njega je Mikelanđelo pravio svoje statue, i legendarnog Davida.Najbitnije reke su Tiber i Arno. Reka Arno,241 km, izvire u Etrurskom delu Apenina, nedaleko od grada Stia, a uliva se u Ligurijsko more severno od Livorna.Tipovi zemljišta u ravnici reke Arno su pogodni za gajenje žitarica, vinove loze i maslina. Na Toskanskim brežuljcima se gaji grožđe za proizvodnju unikatnog vina Kjanti (Chianti).Istorija Toskane počinje oko 1000 g.p.n.e., kada su zemlju, koja se nalazila između reka Arno i doline Tibra, naseljavala etrurska plemena. Toskana je dobila ime, u stvari, po narodu Tyrrhenoi, kako su ih Grci zvali, čija teritorija, poznata kao Etruria i Tuscia na latinskom, postaje Toscana na italijanskom.U ranom srednjem veku bila je deo carstva Langobarda. Za vreme 12.v. Piza je utemeljila intezivne trgovačke veze sa Orjentom, a Firenca i Siena su započeli industrijsku proizvodnju, pre svega tekstila, i finansijske aktivnosti.Toskana je imala uspon sve do pol. 14.v., a od dr.pol. 14.v. Firenca je bila vodeći centar u regionu.U prvoj pol. 15.v. Mediči stupaju na snagu i preuzimaju gl.ulogu u gradu i tu ulogu su imali u naredna 3 veka, do 1737. Kozimo I i Lorenzo Veličanstveni su od Firence napravili glavni kulturni i ekonom. centar Italije, ali i najveću svetsku silu tih godina. Pod velikim vojvodom Kozimom I osnivaju se akademije, univerziteti, a svi toskanski gradovi, sem Republike Luke, padaju pod vlast Medičijevih.Poč. 19.v. Toskana je postala deo Francuskog carstva, a Luka je bila pod upravom Napoleonove sestre Elise 1809-14., što je bio jedinstven primer da žena vlada.U periodu posle rata čitav region je doživeo procvat, pre svega u turizmu i manufakturi (textil u Pratu, papirna ind. u Luki, teška ind. u Pistoji i Firenci, a u gotovo svim centrima razvija se hem. ind., u lukama brodogradnja).

ITALIJA 

POLOZAJ I VELICINA

FIZICKO-GEOGRAFSKE ODLIKE

ISTORIJA ITALIJE

RELIGIJA

STANOVNISTVO

PRIVREDA

REGIJE

CENTRI

  POLOZAJ I VELICINA

ITALIJA je republika u juznoj Evropi koja se prostire izmedu 36 i 46 s. g.s. i 8 i 18 i.g.d. Na sjeveru granici sa Svicarskom i Austrijom, na istoku je ogranicena

Slovenijom i Jadranskim morem, na jugu Jonskim morem i Sredozemnim i Ligurskim morem a na sjeverozapadu granici sa Francuskom. Italija obuhvata sredozemna ostrva Siciliju (P=25 462 km2) i Sardiniju (P=23 818) koje zajedno cine 1/6 ukupne povrsine Italije,kao i manja ostrva, od kojih je najpoznatije Elba.Nezavisne teritorije u granicama italijanskog kopna su samostalne drzave San Marino ( P=60,6 km2) i Vatikan (P=0,44)-papska drzava koja je ogranicena Rimom, glavnim i najvecim gradom u Italiji.

Povrsina Italije iznosi 301 225 km2 i po svojoj povrsini Italija spada u red zemalja srednje velicine u Evropi.

FIZICKO-GEOGRAFSKE ODLIKE

RELJEF

U reljefu Italije prisutna je velika raznolikost,koja je posljedica evolucije geomorfoloskog kompleksa i uticaja tektonskih poremecaja ideformacija. Izdvajaju se tri reljefne cjeline: Alpi, Padska nizija i Apeninsko gorje. Alpi se prostiru u sjevernom djelu Italije. Protezu se od Ventimilje na zapadu, pa se u velikom polukrugu dugackom preko 100 kilometara, pruzaju prema istoku do Slovenije. Po svojoj starosti Alpi spadaju u mlade vjenacne planine. Alpski pojas se moze podijeliti na tri ogranka:

1 Pijemontski Alpi

2 Lombardijski Alpi

3 Venecijanski Alpi

Najvisi vrhovi Alpa su Monte Cervino (4478 metara), Monte Roza (4634m) i najvisi vrh Monte Bjanko ili Mon Blan (4807m) koji je ujedno i najvisi vrh Evrope.

Padska nizija se pruza u pravcu istok-zapad , izmedu oblasti alpa na sjeveru i Apenina na jugu.Samo 1/3ukupne povrsine Italije od kojih je svakako najznacajnija Padska nizija jer predstavlja zitnicu zemlje.

Apeninsko gorje se pruza od sjeverozapada prema jugoistoku, sredinom italijanske cizme.

Sjeverni Apenini se protezu od primorskih Alpa duz Denovskog zaliva do izvora Tibra. Monte Cimone (2163m)je najvisi vrh Sjevernih Apenina. Sjeverni Apenini obuhvataju Ligurske i Toskanske Apenine.

Centralni Apenini ,koji se protezu juzno od izvora Tibra, predstavljaju carstvo krecnjackog krsa.U istocnom djelu centralnih Apenina se nalazi i najveci vrh ove planine Monte Korno (2914m).

Juzne Apenine cine veliki strmi bedemi koji se prostiru jugoistocno od doline rijeke Sangro do obale Tarantskog zaliva.

Priobalno podrucje

Istocna, jadranska obala apeninske Italije , je niska i pjeskovita , oivicena je plitkom vodom i, osim u Veneciji , nije pristupacna okeanskim brodovima . Juzno od Riminija , ist. obala je oivicena ograncima Apenina a sjeverno od poluostrva Gargana reljef je jednostavniji i sastoji se od pliocenske primorske ravnice.Na jugoistoku se pruza Tavolijerska ravnica i veliki plato

Apulije.Zapadno Tirensko primorje apeninske Italije ,sjeverno od Napulja , sastoji se od dugackih niskih , pjeskovitih i ponekad mocvarnih obalskih krajeva koji su hidromelioracijama pretvoreni u plodna zemljista. Juzno od Napulja , primorje je stjenovito i brezuljkasto , obala je bogata uvalama , zalivima i dr.

Sicilija –Visoka planinska uzvisenja zauzimaju sjeverni dio ostrva , od Mesine i Katanije na istoku preko aktivnog vulkana Etne (3274m), do Palerma na zapadu. Na jugu se pruzaju predjeli brezuljkastog zemljista kao i niskih povrsina i visoravni.

Sardinija cini zaseban svijet . Dominantan oblik reljefa predstavljaju rasclanjene visoravni. Geolosku podlogu ovog reljefa cini hercinska kristalasta osnova , prosjecena i tektonski poremecena rasjednim pukotinama duz kojih je tektonskim spustanjem zemljista obrazovano nekoliko basena ili potolina , od kojih jre najvazniji Kampidano u jugozapadnom dijelu ostrva .obale su vecinom strmei vrlo razudene.

KLIMA

Klima Italije je relativno vlazna i veoma raznolika . Varira od hladne , u visim predjelima Alpa i Apenina ,do subtropske duz obale Ligurijskog mora i zapadne obale poluostrva. Prosjecna godisnja temperatura se krece od 11?C do 19?C. U Padinskoj niziji ona iznosi 13?C , na Siciliji oko 18?C i u priobalnoj niziji oko 14,5?C. Klimatski uslovi na poluostrvu se odlikuju regionalnim raznolikostima, koje su uglavnom rezultat konfiguracije Apenina kao i uticaja cudljivih vjetrova koji dolaze sa okolnih mora . U nizim predjelima i na obroncima Apenina koji se granice sa

zapadnom obalom od sjevera Toskane do okoline Rima , zime su blage , suncane , a visoke temperature su ublazene hladnim mediteranskim povjetarcima. Temperature u istim geografskim sirinama na istoka poluostrva su mnogo nize , uglavnom zbog rasprostranjenih sjeveroistscnih vjetrova. duz visih istocnih padina Apenina klimatski uslovi su narocito hladni .Nasuprot subtropskim u juznoj Italiji i Denovskom zalivu , klima Lombardijske nizije je kontinentalna. Topla ljeta ostre zime sa temperaturama oko -15?C ,preovladuju u ovoj regiji , koju od morskih povjetaraca stite Apenini .Najveca kolicina padavina javlja se u Italiji tokom jesenjih i zimskih mjeseci , kada duvaju zapadni vjetrovi .Najmanju kolicinu padavina prima Apulijska regija kao juzna Sicilija a najvecu kolicinu padavina prima Udinska regija .

 HIDROGRAFIJA

Italija ima veliki hidroenergetski potencijal .Ima mnogo rijeka od kojih su Po i Adide najvaznije .Rijeka Po je oko 650 km duga,plovna je oko 480km i sa svim pritokama cini oko 965km vodenih puteva .Adide je oko 410km duga u Italiju dolazi iz austrijske regije Tirol, tece prema istoku i kao i Po , uvire u Jadransko more .Dna ovih rijeka se polako izdizu aluvijalnim naslagama sa planina .Rijeke italijanskog poluostrvskog dijela su plitke .Glavne poluostrvske rijeke su Arno i Tibar .Od svog izvora u Apeninima ,Arno tece zapadno oko 240km kroz kultivisanu dolinu i gradove Firencu i Pizu .Tibar izvire nedaleko od izvora Arna i tece kroz Rim.

I sjeverni i poluostrvski dio Italije se odlikuju brojnim jezerima . Najvaznija jezera sjeverne Italije su: Garda, Madore , Komo i Lugano, a od poluostrvskih jezera, koja su znatno manja najznacajnija su : Trazimeno , Bolsena i Bracano.

BILJNI I ZIVOTINJSKI SVIJET

Flora centralnih i juznih nizija Italije je tipicno mediteranska. Biljke karakteristicne za ove predjele su: masline, narandza,limun palma. Ostale vrste koje se cesto javljaju, pogotovo na krajnjem jugu su: nar , smokva , datula, badem, secerna trska i pamuk. Vegetacija na Apeninima je slicna vegetaciji centralne Evrope. Na nizim padinama javljaju se kesten , cempres i hrast dok su u visim predjelima najvise zastupljeni bor i jela.

Italija ima veoma mali broj zivotinjskih vrsta u odnosu na ostale regije Evrope. Na Alpima zivi mali broj divokoza. Medvjedi, brojni u davna vremena, sada su vec izumrli , ali vukovi i divlje svinje i dalje haraju planinskim oredjelima . Jos jedan prilicno cest cetvoronozac jeste lisica. Medu pticama grabljivicama najbrojnije su : orao , lesinar i soko, koji se uglavnom krecu iznad planinskih vrhova. Prepelica, sljuka , jarebica i druge ptice selice obitavaju u mnogim djelovima Italije. Gmizavci ukljucuju nekoliko vrsta gustera, zmija i tri vrste guja otrovnica. Skorpije su takode prisutne .

ISTORIJA ITALIJE

Za italijansku istoriju znacajna su tri perioda : prvi je nastanak Starog Rima kao osnove za nastanak Italije, drugi je period ujedinjenja u XIX v. a treci je nastanak italijanske republike poslije II svjetskog rata.

Stari Rim je nastao u VIII v. p.n.e. i postao toliko snazan da je do III v. p.n.e. osvojio cijelu Italiju, cime je nastala Rimska drzava. Rim se nalazio u pokrajini Lacij. Prostirao se na sedam brezuljaka: Kapitol, Aventin, Palatin , Kvirinal , Viminal, Eskvilin i Celij. Rimljani su bili pod jakim uticajem etrurske i grcke kulture. Osvajackim ratovima od III do II v. p.n.e. Rim se pretvorio u najvecu robovlasnicku imperiju starog vijeka. Medutim, imperija je propala 476.g p.n.e. zbog ustanka robova i najezde varvara.

Iako se teznja za ujedinjenjem javlja vec u XVI v., ona se nije mogla ostvariti sve do druge polovine XIX v. Narodne mase su podigle ustanak 12.1.1848. g. u Palermu na Siciliji, zbacili su vlast a kralj je morao dati ustav i parlament . Zatim se podizu ustanci i u drugim gradovima. U novembru 1848 .g. pokret masa u Rimu uspostavio je Republiku . Medutim, ujedinjenje je zavrseno tek 1870.g. unistenjem papske srednjovjekovne drzave i pripajanjem Rima Italiji.

Kao drzava kapitalistickog tipa, Italija je vec krajem XIX v. ucestvovala u kolonijalnom osvajanju ( Somalija, Eritreja , Etiopija), a u Antantu stupa da bi mogla ostvariti kolonijalne imperijalisticke teznje (Tripolis , Kirenajka).

Dolaskom Musolinija na vlast 1922.g. ,Italija postaje fasisticka drzava i u II svjetski rat ulazi na strani Hitlerove NJemacke gdje zajedno s njom dozivljava poraz od saveznika. Na osnovu narodnog referenduma od 2.6. 1946.g. za republiku je proglasena 10.6. iste godine a 22.12.1947.g. dobija i novi ustav. 4.4 1949.g. ulazi u Atlantski pakt.

RELIGIJA

Religija je oduvijek bila znacajan faktor za istoriju Italije, prvenstveno sto se u njoj nalazi Vatikan-srediste rimo-katolicke vjere. Rimo-katolicka religija obuhvata oko 84% stanovnistva. Oo religijskih manjina najbrojnije su :protestantska , muslimanska i jevrejska manjina.

STANOVNISTVO

Stanovnistvo Italije u apsolutnoj vecini cine Italijani.Sto se tice razvoja stanovnistvo je veoma raznoliko. Postoje velike razlike u dostignutom stepenu ekonomskog razvoja sjevera i juga, sto pokazuje i profesionalni sastav stanovnistva: 44,2% stanovnika je zaposleno u industriji , 15,5%stanovnika se bavi poljoprivredom, a 40,3% bavi se raznim drugim zanimanjima.

Italija danas broji 58 mil. stanovnika . Gustina naseljenosti je vrlo neravnomjerna, a prosjecna iznosi oko 192 st./km2.Velikom gustinom naseljenosti isticu se industrijska podrucja sjeverne Italije , poljoprivredno razvijena Padska nizija, ligurska i jadranska obala , Kampanja i sjeverna Sicilija .U rijetko naseljena podrucja ubrajaju se alpski, apeninski i ostrvski planinski krajevi, te mocvarni dijelovi Toskane i Sardinije.

Prirodni prirastaj se neprekidno odrzavao na prilicno visokom nivou. Stopa nataliteta , Koja je u Italiji pocetkom XX v. iznosila 33‰ ,oko 1950.g. je pala na 20 ‰ i izgleda da se stabilizovala na toj vrijednosti. Nasuprot tome ,stopa mortaliteta bila je oko 1910g. 20‰, a u najnovije vrijeme iznosi oko 10‰ . Sjeverni dio Italije ima manji prirodni prirastaj nego juzni dio.

PRIVREDA

POLJOPRIVREDA

Razvoj intenzivne poljoprivrede omogucuju melioracioni radovi , kojima se u Padskoj niziji godisnje dobija 50000ha obradive zemlje , zatim prosirenje kanalske mreze za natapanje te primjena mehanizacije i upotreba vjestackih gnjojiva .Oko 60% povrsine Italije zauzimaju poljoprivredne kulture i pasnjaci .Poljoprivreda sa ribolovom i sumarstvom uposljava oko 8% radne snage. Razliciti tipovi klime i zemljista omogucuju uzgoj mnogih vrsta kultura. Po proizvodnji maslina imaslinovog ulja Italija je jedna od vodecih zemalja svijeta. Italija spada u svjetski znacajne proizvodace vina koje se najvise gaji u : Toskani ,Emiliji, Pijemontu i na Siciliji. Stocarstvo je razvijeno pretezno u sjevernim krajevima, a razvoj stocarstva je samo djelimicno uskladen sa potrebama industrije, tako da se velike kolicine mesa i ribe uvoze.

INDUSTRIJA

Italija je najindustrijalizovanija zemlja Mediteranskog basena, zahvaljujuci svom energetskom potencijalu i razvijenosti skoro svih vrsta industrije. Bogatstvo vodeih tokova omogucilo joj je izgradnju velikog broja hidrocentrala.Italija posjeduje i nalazista nafte (Sicilija i Padska nizija) ali se nafta najvecim dijelom uvozi. Prisutna su i manja nalazista gasa, nedovoljnog za industrijske potrebe pa se i on uvozi.Italija raspolaze malim kolicinama rudnog blaga. Ima veliki broj kamenoloma ,narocito mermera, a najpoznatiji je kararski. Znacajan faktor za razvoj industrije predstavlja ipostojanje velikog broja radne snage sa povoljnom kvalifikacionom strukturom. Veci broj industrijskih postrojenja nalazi se u sjevernom dijelu. Privredno najrazvijenij dio Italije predstavlja indusrijski trougao Milano-Torino-Denova .Medu brojnim industrijskim granama dominiraju metalurgija i metalna industrija, hemijska s petrohemijskom, gradevinska i dr. Najpoznatije fabrike automobila su: Ferari ,Fiat i Alfa Romeo. Razvijena je i brodogradnja sa centrima u :Trstu ,Denovi i Tarantu. Sto se tice grana lake industrije znacajna je hemijska industrija, tekstilna industrija, prehrambena ind. Italija se naziva zemljom mode jer ima najpoznatije modne kreatore.Posebnu vaznost ima proizvodnja obuce, koja ima veliki renome u svijetu.

 SAOBRACAJ

Italija posreduje izmedu zapadne i srednje Evrope na jednoj i Sredozemljana drugoj strani. Po kvalitetu i duzini svojih autostrada pored Njemacke , Italija zauzima celno mjesto u Evropi. Glavnu

osovinu drumskog saobracaja predstavlja Padska nizija, na koju izlaze veliki alpski putevi. Komnikacije su znatno teze na Apeninskom poluostrvu zbog velikih planinskih prevoja. Mreza zeljeznickih pruga je takode razvijena, ali nema toliku vaznost kao cestovna mreza. Najveca i najvaznija luka za pomorski saobracaj je Denova. Unutrasnji vazdusni saobracaj je u stalnom porastu , a za medunarodni vazdusni saobracaj najvazniji je aerodrom Fjumicno (kod Rima)

TURIZAM

Turizam je znacajna i vrlo jaka privredna grana u Italiji. Razvijeni su svi oblici turizma: planinski , primorski gdje treba napomeniti da Italiju okruzuje pet mora, a paznju turista privlace i brojne kulturno-istorijske znamenitosti

REGIJE

Italija se sastoji iz 19 regija.Sjevernu Italiju cine : Trento (centar Bolcano),

Friuli ,Venecija, .Dulija (Trst) , Veneto (Venecija), Lombardija (Milano), Pijemont (Torino), Ligurija (Denova), Emilija- Romanja (Bolonja), Toskana (Firenca), Umbrija (Term), Marke (Ankona).

Juznu Italiju cine: Lacij (Rim), Abruci (Peskara), Molize (Vasto), Kampanja (Napulj); Apulija (Bari), Lukanija (Potenca), Kalabrija (Redo di Kalabrija); i dva ostrva Sicilija (Palermo) i Sardinija (Kaljari).

CENTRI

VENECIJA (309 422 stanovnika)

Venecija se nalazi u sjevernoj na obali Jadranskog mora. Ona ima specifican izgled zbog svog polozaja na mnogo malih ostrva. Umjesto ulica grad presjeca 150 kanala preko kojih je izgradeno mnostvo malih mostova. Saobracaj obavljaju brodovi, camci i gondole. Najveci kanal je Kanal Grande, koji prolazi sredinom grada, ana njemu se nalazi Ponte Rialto-most koji predstavlja najvazniju spojnicu dva velika dijela grada. U centru grada je Markov trg sa starom crkvom Sv.

Marka i sa velicanstvenom Duzdevom palatom.Venecija je 3600m dugim mostom spojena sa kopnom , gdje su se razvila velika predgraca Mestre i Margera.Veneciju godisnje posjecuju milioni turista. U njoj se svake godine odrzava filmski festival,a poznata je i po proizvodnji stakla, cipke, predmeta od zlata,srebra i koze

 VERONA

Verona je osnovana u IV v. p.n.e. a nezavisna republika je od 1107.g. Nalazi se na rijeci Adide. Predstavlja veoma vazan trgovacki i kulturni centar kao i saobracajni cvor sjeverne Italije. Poznata je po mnogobrojnim dijelima arhitekture neprocjenjive vrijednosti. To su crkve: San Fermo, Santa Anastazija, Kastelvekio, San Zero Madore i dr. Mozda je Verona najvise poznata po Romeu i Juliji-dramskoj poemi V. Sekspira oljubavi dvoje mladih koji su zivjeli u Veroni i tu okoncali svoje zivote.Verona je poznata i po svojim trgovima: Trg Trava, gdje je u rimsko doba izgraden Forum i Trg Gospode, na cijoj se sredini nalazi spomenik slavnom italijanskom pjesniku Danteu. U Veroni se takode nalazi veliki broj muzeja (Mafejano, Arheoloski muzej ), galerija,biblioteka.

MILANO (1 369 231 stanovnika)

Milano je glavni grad pokrajine Lombardije. Spada medu najvaznije privredne, prometne i kulturne centre Italije. Smjesten je u Padskoj niziji, prko koje lako komunicira sa Sredozemljem a preko alpskih prevoja komunicira sa Srednjom i Zapadnom Evropom. Njegov polozaj je vec u proslosti uslovio prometnu i trgovacku ulogu Milana. Milano je s jedne strane jak industrijski centar gdje su razvijene skoro sve vrste industrije, a s druge strane predstavlja i veliki turisticki centar. Naime u Milanu se nalaze mnogobrojne kulturno-istorijske znamenitosti :operska kuca Skala, bazilika Sant Ambrodo, katedrale (Ospedale, Madore ,Kastelo, Sforcesko), veliki broj muzeja, biblioteka, galerija. Sve ove znamenitosti govore o kulturnom znacaju koji je Milano imao za Italiju. U novije vrijeme Milano se sve vise afirmise kao svjetski centar mode.

DENOVA (678 771 stanovnika)

Denova je smjestena na obali Denovskog zaliva i razvila se u najvazniju italijansku luku. Grad sa lukom se razvio ispod niskih prevoja, preko kojih je povezan sa Padskom nizijom. U Denovi su razvijeni: turizam, poljoprivreda, industrija, ribolov, pomorstvo, a njena brodogradilista se ubrajaju medu najveca u Evropi. Poznati Denovljani su : Kolumbo, Macini i Paganini. Sto se tice njenih znamenitosti isticu se: Univerzitet ( osnovan 1243g.), Umjetnicka Akademija ,Verdijev Institut za muziku, katedrala San Lorenco, palate ( Doria Tursi, San Dordo, Bjanko, Roso, Vileta Dinegro , dr.).

FIRENCA (403 294 st.)

Firenca se nalazi u pokrajini Toskani. Lezi na obalama rijeke Arno. Ubraja se u najljepse gradove svijeta.Mnostvo sacuvanih kulturno istorijskih spomenika daje joj naziv grada-muzeja. Osim Univerziteta.koji je osnovan 1321g., Firenca ima vise visokih skola instituta, umjetnickih akademija, konzervatorij, botanicki vrt, astronomski opservatorij, nekoliko bogatih biblioteka sa mnogo rukopisa grckih i rimskih klasika, Drzavni arhiv itd. Medu zbirkama starina i umjetnina isticu se : galerije Ufici i Piti u kojima se nalaze djela Rafaela, Mikelandela, Ticijana i drugih umjetnika, Arheoloski muzej – u

kom se nalazi vrijedna etruscanska numizmaticka zbirka, Mikelandelov muzej i dr. Medu najstarije spomenike spada i most Ponte Vekio ( XIII v.) kao i veliki broj katedrala i crkava iz gotickog perioda. Firenca je veoma vazan turisticki i ekonomsko-prometni centar Italije. Cvoriste je zeljeznickih pruga i autostrada.

RIM ( 2 775 250 st. )

Rim se nalazi u pokrajini Laciju. Osnovan je na rijeci Tibru prije 27 vijekova. Faze kroz koje je u svojoj istoriji prolazio, ostavile su vidljiv trag u njegovom urbanistickom izgledu i u velicanstvenim spomenicima arhitekture, umjetnosti i kulture. Anticki Rim danas predstavljaju ostaci monumentalnih gradevina, rimskih hramova, slavoluka, stubova, amfiteatara (Koloseum) koji su najvecim dijelom okupljeni na Rimskom trgu. Papski Rim predstavljen je crkvom Sv. Petra, Vatikanskom palatom, muzejom, bibliotekom, Sikstinskom kapelom, a u njima se cuvaju djela velikana likovne umjetnosti ( Mikelandelo, Leonardo, Rafaelo ...). Rim je jak turisticki i industrijski centar. Velika je raskrsnica kopnenih i vazdusnih puteva a takode je i kulturna i politicka metropola.

NAPULJ (1 067 365 st.)

Napulj se nalazi u pokrajini Kampanji. Smjesten je u Napuljskom zalivu na obali Tirenskog mora. Zbog blage klime, prirodnih ljepota (Vezuv, Kapri, Napuljski zaliv) i brojnih kulturno-istorijskih znamenitosti, Napulj posjecuje veliki broj turista. Od znamenitosti se isticu: Kastel Nuovo, Palaco Reale, Kastel del Ovo, brojne crkve, katedrale i arheoloski ostaci iz rimskog doba. Napuljski Univerzitet je osnovan 1224.g., zatim su ti brojni instituti, zooloska stanica sa poznatim akvarijem, Nacionalna biblioteka osnovana 1734.g. Nacionalni muzej, koji se ubraja u red najbogatijih svjetskih muzeja. Napulj je veoma razvijen ind. centar, a osnovnu privrednog razvoja cini robni promet koji se ostvaruje u velikoj i moderno opremljenoj napuljskoj luci.

REPUBLIKA SAN MARINO

Nedaleko od luke Rimini, na Monte Titanu (743m)nalazi se liliputanska Republika San Marino. Malu gorsku opstinu, koja se razvila uz stari samostan, vise puta je dopunjavalo stanovnistvo izbjeglo iz Riminija, tako da San Marino danas broji oko 23 000 st. Opstina se 1463.g. proglasava republikom ,a njenu formalnu samostalnost danas cuva sama Italija, kao mamac za turiste. Na planinskoj padini nalazi se grad San Marino , koji je el. zeljeznicom spojen sa Riminijem. Medu znamenitostima isticu se trg Pjaceta del Titano, spomenik Bartolomeu Borgezu, tvrdava Roka koja je pretvorena u muzej, trg Pjaca dela Liberta, staro zdanje Palaco del Governo u kojem stoluje vlada San Marina, Bazilika del Santo i dr.

VATIKAN

Vatikan je vrlo stara papska drzava utemeljena jos u VIII v. Ona je u casu stvaranja nove jedinstvene italijanske drzave 1870g. izgubila svoju nezavisnost.Godine 1929. papa i italijanska vlada su potpisali ugovor kojim se obnavjla papska drzava. Italija je priznala svjetovnu vlast pape nad Petrovom crkvom i trgom, nad pa0pinim dvorcem , nad vatikanskim palatama imuzejima, zatim nad nekim crkvama i zgradama u Rimu i okolini. Od tada Vatikan je opet suverena drzava sa samostalnom vanjskom politikom i sa samostalnim sudstvom i upravom. Vatikanom upravlja guverner koji je podreden papi. Religiozni znacaj Vatikana kao svjetskog centra katolicanstva i njegovo veliko

umjetnicko blago privlace svake godine milione turista. Vatikanska biblioteka sa 800 000 svezaka od cega je oko 50 000 rariteta, njegov arhiv sa 500 000 svezaka starih rukopisa, u kojima se nalaze podaci vazni za istoriju svih naroda, njegov dobro uraden astronomski opservatorij, privlace mnogobrojne strucjnake sa svih strana svijeta.