kamautim sabl ripot hariap -...

25
DISPELA nupela gavman em i laik rausim pasin ko- rapsen long olgeta level insait long kantri, na i luk olsem em bai mekim planti samting long kliarim nem bilong Papua Niugini. Gavman mas kamautim hariap laspela ripot bilong Komisin ov Inkwairi (CoI) o ol wok painimaut ol i bin mekim i go insait long Spesol Agrikalsural Bisnis Lis (SABL) long Pomio, Is Nu Briten Provins na bilong ol arapela ples tu. Dispela em i wanpela gutpela samting Praim Minista Peter O’Neill na Forest Minista Patrick Pru- aitch i mas mekim sapos gavman bilong tupela i putim long lewa ol liklik manmeri long ples, na tingting long rausim pasin korapsen stret. Wanpela non-gavman ogenisesen, PNG Eko Forestri Forum (EFF), i tok pasin korapsen i save kamap long kainkain level, tasol long sait bilong en- vairomen o bus, graun na wara, paul pilai i save kamapim ol asples man- meri kamap turangu stret. Namba 1982 Ogas 16 - 22, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol I go moa long pes 2 Kamautim SABL ripot hariap AMAMAS LONG KALSA: Planti ol pasin tumbuna bilong yumi, em yumi save lukim oltaim. Tasol wankain ol pasin tumbuna, bilas na kala, em i save sutim tru lewa bilong ol lain manmeri bilong ol arapela kantri. Dispela meri turis i bin bungim ol lain meri i samsam wantaim tumbuna bilas long Hagen Kalsarel So. Bikpela amamas tru i kamap taim ol i sekan, lap, stori na amamas. Poto: Pater Philip Gibbs, SVD. Patrick Pruaitch - Forest Minista Peter O’Neill - Praim Minista Lukim nupela kebinet bi- long O’Neill - Dion gavman - pes 13-16

Upload: others

Post on 04-Sep-2019

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

DISPELA nupela gavmanem i laik rausim pasin ko-rapsen long olgeta levelinsait long kantri, na i lukolsem em bai mekimplanti samting longkliarim nem bilong PapuaNiugini.Gavman mas kamautim

hariap laspela ripot bilongKomisin ov Inkwairi (CoI) ool wok painimaut ol i binmekim i go insait longSpesol Agrikalsural BisnisLis (SABL) long Pomio, IsNu Briten Provins na bilongol arapela ples tu.Dispela em i wanpela

gutpela samting PraimMinista Peter O’Neill naForest Minista Patrick Pru-aitch i mas mekim saposgavman bilong tupela iputim long lewa ol liklikmanmeri long ples, natingting long rausim pasinkorapsen stret. Wanpela non-gavman

ogenisesen, PNG EkoForestri Forum (EFF), i tokpasin korapsen i savekamap long kainkain level,tasol long sait bilong en-vairomen o bus, graun nawara, paul pilai i savekamapim ol asples man-meri kamap turangu stret.

Namba 1982 Ogas 16 - 22, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

I go moa long pes 2

Kamautim SABL ripot hariap

AMAMAS LONG KALSA: Planti ol pasin tumbuna bilong yumi, em yumi save lukim oltaim. Tasol wankain ol pasin tumbuna, bilas na kala, emi save sutim tru lewa bilong ol lain manmeri bilong ol arapela kantri. Dispela meri turis i bin bungim ol lain meri i samsam wantaim tumbuna bilaslong Hagen Kalsarel So. Bikpela amamas tru i kamap taim ol i sekan, lap, stori na amamas. Poto: Pater Philip Gibbs, SVD.

Patrick Pruaitch -Forest Minista

Peter O’Neill - Praim Minista

Lukim nupela kebinet bi-long O’Neill -Dion gavman - pes 13-16

PLANTI meri nau i woklong mekim kainkain stailsamting long han bilongol na tinging bilong olyet, maski ol i no skullong en tasol tingting, aina han i mekim olsem i

kam stret longfektori.

Evelyn Mark, em meriPangia long Sauten Hi-lans Provins, em wan-pela meri husat savemekim kainkain stailbilum na salim long olopis meri o ol meri husatsave laikim karim bilum.Evelyn i stat mekim

bilum long 2007 na emsave karim raun na salimlong ol manmeri long rot,wanpela bilum em kenmekim long tripela detasol.Taim em pinisim tri o

foapela em save go autlong ol opis o rot na

salim ol longK100 longwanwan ,taim olm e r iaskime ml o n g

mekimstail bi-long olEvelyn ino savewestim taim

em save gobaim ol wul long

stoa na go bek long hausna mekim stail bilum olmeri askim em longmekim.Evelyn lusim mekim

bilum long 2009, longwanem em kisim wan-pela wok na em go woklong mekim fotnait manibilong em, tasol dispelawok i no stap long tingt-ing bilong em olsem naem lusim na em statimgen bilum wok bilong emlong 2010.Dispela bilum wok bi-

long em i strongim emna pikinini bilong em taimman bilong em i lusimem longpela taim liklik.Evelyn tok em no sae

wetim potnait long kamna em bai ken lukautimfamili bilong em, emsave helpim famili bilongem olgeta de. Em yet tu irentim haus bilong emem long mani bilongbilum.Evelyn save raun long

rot long Mosbi na saposyu laikim nupela Pangiastail bilum, painim Eve-lyn long bikpela rot bi-long Mosbi siti.

P2 Wantok Ogas 16 - 22, 2012 nius

Citifon SMSVois & Data

Top-Ap

Risasim Vois Akaun bilong Yu

1.Skrapim silva panellong baksait bilongTelikad/Rait Kad longkisim 12-pela namba.

2.Opim nupela SMS

3.Taipim V bilong vois,na bihain long en, taipim* na bihain Telikad/RaitKad Namba

4.Salim i go long 1257

5.Wet long kisim SMStoksave bekim bilong yu

E . g T a i p i m(V*xxxxxxxxxxxx) salim igo long 1257

Risasim dataakaun

1.Skrapim silva panellong baksait bilongTelikad/Rait Kad longpainim 12-pela namba.

2. Opim nupela SMS

3. Taipim D bilong data,na bihain long en, taipim* na bihain Telikad/RaitKad Namba

4. Salim i go long 1257

5. Wet long kisim SMStoksave bekim bilong yuE.g Taipim(D*xxxxxxxxxxxx) salimi go long 1257Sekim Data (D) o Voice(V) Balens bilong yu

1. Opim nupela SMS

2. Taipim V o D na salimi go long 1256

3. Wetim balens toksave bekim bilong yu

i kam long fran pes

Evelyn wantaim nupela stailbilum bilong em. Poto NickyBernard

Nupela stail Bilum bilong PangiaNicky Bernard i raitim

LENS Taitel Komisin (LTC)wok harim i go insait longRamu Nikel Projek longMadang provins em ol isaspenim long las wik bi-hain long tok pret bilongposin sanguma i kamap.Dairekta bilong Mains

wantaim Madang provinsalgavman, John Bivi long laswik Fonde i tokaut olsem olkomisina bilong LTC i no laiklong karim kot bilong graunna i stopim bihain long sam-pela lain i kapsaitim kam-bang arere long ples bilongharim toktok bilong LTC longJomba provinsal edministre-sen ofisLTC long dispela taim i bin

glasim ol eria insait longKostal Paiplain eria longRaikos Distrik pastaim long ol

komisina i saspendim.Mista Bivi tok tokim ol lain

husat i go harim LTC olsemol i saspendim kos long sam-pela taim na bai harim genbihain bikos dispela pasinhusat man i mekim i no gut-pela na i nogat rispekt trulong LTC.Em i tok tu olsem ol pipel

bilong Kostal Paiplain i maswok klostu wantaim LTC namaski long kamapim ol kainkain hevi we bai surikim taimbilong Kot i go longpela taim.Em i tok husat dispela man

husat i kapsaitim kambangarere long LTC eria i mas ka-maut ples klia na tok sore.Mista Bivi i tok ol lain papa-

graun stret i mas go na harimLTC na givim tingting bilongol. Ol arere lain o kon-man

nabaut i no ken go nabagarapim kot bilong graunwe ol trupela lain stret i laikkisim helpim.Mista Bivi i tok ol lain husat

i gat gutpela toktok longgraun tasol i mas go putimkeis bilong ol long LTC na ino ol giaman lain o konmannabaut. Ol dispela lainsurikim taim bilong LTC i golongpela taim.Em i tok ol lain papagraun

tru bilong Ramu Projek eria ilaik lukim divelopmen nasenis i kamap long ples bi-long ol, na tu taim RamuNiCo i kamapim prodaksenna salim nikel i go ovasis, olpipel i ken kisim royalti.Olsem na kain pasin nogutlong yusim poisin na kam-bang em i no gutpela. Em

pasin bilong bipo we i dau-nim gutpela wok na divelop-men.Mista Bivi i tok husat dis-

pela man bilong Raikoshusat i kapsaitim kambang ikamaut na tok sore.Ol lida bilong arapela dis-

trik long Madang i no ama-mas tru long kain pasindispela husat man bilongRaikos i mekim long LTC kot.Wanpela man bilong Not

Ambenob long Madang dis-trik i tok, dispela man bilongRaikos i no yusim het bilongem, ating em mas gat siklong het bikos projek ya baihelpim planti lain na i no emtasol wantaim femili bilongem.Em i tok tu olsem ating

sapos kampani i wokim

paiplain i go olsem long NotKos o putim paiplain i goolsem long taun, atingRaikos bai nogat planti olsevis na ol pipel bai stap yetlong olpela pasin bilong kagokalt yet.Polis long Madang i tokim

tu ol lain pipel bilong Raikoshusat i bung las wik long LTColsem ol pipel i mas soimrispekt long LTC bikos em igat wankain pawa olsem Ne-senel na Distrik Kos. Olsemna pipel mas soim wankainrispekt long LTC.Polis i askim tu ol lain bi-

long Raikos long bringim dis-pela man husat i kapsaitimkambang i go long han bilonglo. Em noken hait na mekimkain pasin nogut olsem istap.

Kambang na poisin toktokstopim LTC kot long Madang

“Bus, graun na wara em i namba wansamting long laip bilong manmeri PNG.Tasol ol loging kampani i giaman olsem ol ikam mekim kopra, kakao, o welpam plente-sen, na ol i wok long bagarapim ol bus taimol i katim daun olgeta diwai,” EFF i tok.Wanpela intenesenel ogenisesen, Grin

Pis (Green Peace) i kamautim pinis wan-pela ripot olsem planti bilong ol dispela kainSABL i save kamap long giamnim ol papa-graun, tasol long larim ol loging kampani ikatim diwai tasol na ol i go wantaim mani.EFF i save pinis olsem SABL Inkwairi i

kamap pinis aninit long was bilongkomisina Alois Jerewai, tasol gavman i nokamautim yet dispela ripot long palamen nalong pablik.

Kamautim SABLripot hariap

PRAIM MINISTA Peter O’Neill i tokgavman i redi long larim Manus ikamap rijenal prosesing senta bi-long ol asailum sika.O’Neill i tok sapos Australia i

askim PNG long kamapim ManusAilan olsem wanpela rijenal pros-esing senta bilong ol asailum o olrefiuji manmeri husat i nogat kantri,orait gavman i redi tasol long tok-tok wantaim Australia long olsemwane mol i ken kamapim dispela.Tasol planti ol manmeri i no wan-

bel long dispela plen bilong O’Neill.Taim Manus Gavana, Charlie Ben-jamin, i wanbel long dispela toktokbilong O’Neill, planti ol liklik man-meri na ol lida man bilong Manus iles ples bilong ol kamap olsemwanpela ples bilong putim ol kainkain manmeri i kam long kain kainkantri.NCD Gavana Powes Parkop,

husat i wanpela man Manus, i tokPNG i nogat wanpela loa longlarim ol asailum sika i kam stap in-sait long kantri.“Nogat wanpela loa i stap long

kantri long larim ol dispela kainmanmeri i kam insait long kantri,na mi bai kisim dispela i go longkot long stopim gavman i kamapimdispela Manus Ailan rijenal pros-esing senta,” Parkop, husat i wan-pela humen raits loya, i tok.Tasol O’Neill i tok gavman bai

nonap senisim plen bikos dispelaem i wanpela we long helpim Aus-tralia long stretim ol dispela tu-rangu manmeri husat i nogat kantrio ples long stap.Planti bilong ol dispela refuji i

lusim ples bilong ol bikos gavmani laik kilim ol, ol birua i laik kilim ol,ples bilong ol i nogat gutpela sin-daun, na ol i painim sampela kain

birua long hap.“Mipela i harim olsem planti

asailum i dai long solwara bikosbot ol i yusim long go long nara-pela kantri em i pulap nogut trulong manmeri. Ol i wok long gokam long Australia, Malaysia, naIndonesia, na gavman bilong dis-pela kantri i les long kisim ol.“Em ol manmeri wankain olse-

myumi tu. Olsem na PNG Gav-man i redi long stretim ol samtinghariap na kisim ol dispela manmerii kam insait long Manus,” O’Neill itok.Gavman i tokim Foren Afes Min-

ista, Rimbink Pato, long go paslong dispela plen, na toktok wan-taim Australia long stretim ol pepawok.Gavman bai askim laik na kisim

tingting bilong ol pipel bilongManus Ailan.

Manus bai kamap prosesing senta bilong ol asailum sika gen

Ogas 16 - 22, 2012 Wantok P3nius

PRAIM MINISTA PeterO’Neill i tok sori long LeitSir Kubulan Los, husat ibipo Ambesada bilongPNG i go long Amerika(USA) na wanpela ne-senelkot jas.Leit Sir Kubulan, husat i

70 krismas na i kam longKrangket Ailan longMadang Provins, i dailong las wik Fonde bihainlong em i bin sik longpelataim.“Makim maus bilong

famili bilong mi, pipel bi-long mi long Ialibu-Pan-gia, na Gavaman bilongPapua Niugini, mi laiksalim tok sori bilong mi igo long ol famili, ol poro-man, ol lain, na ol pipel bi-long Madang long ol daibilong Sir Kubulan.“Liet Sir Kuluban em i

bin wanpela sinia stets-man, husat i lusim plantigutpela hanmak bilongstretpela wok em i binmekim bin long dispelakantri na Madang Provinswantaim.

“Mi tu sori nogut trulong yumi lusim dispelaman, hsuat i bin mekimplanti gutpela samtinglong kirapim dispelakantri,” O’Neill i tok.Leit Sir Kubulan i wok

olsem Jas bilong Nesenelna Suprim Kot long yia1983 i kam inap yia 2007,na em i bin wok tu olsemsekreteri bilong Transpotna Jastis Dipatmen Em i bin kamap PNG

Ambesada i go long Yu-naited Nesens (UN) longyia 1980 inap 1983.

Sir Kubulan Los i dai

Se Kubulan Los.

P4 Wantok Ogas 16 - 22, 2012 nius

PRAIM MINISTA PeterO’Neill i tok sapos nupelaevidens i stap, em baiopim gen ol wok paini-maut i go insait long 1998Nesenel Providen Fan(NPF) inkwairi.Sapos nupela evidens i

no stap, O’Neilll bai pasimdispela nupela wok paini-maut. O’Neill i mekim dis-pela toktok bihain longMemba bilong Kundiawa-

Gembolg, Tobias Kulang,na Memba bilong Goroka,Bire Kimisopa, i bin askimO’Neill long stretim em yetlong dispela NPF asua.“Mi bin go long kot pinis

long ol sut toktok agensimmi long dispela inkwairiripot, we em i nau stap longPablik Prosekyuta opis.“Kot i bin rausim ol sas

agensim mi bikos i nogat

planti evidens long mekimmi kamap asua long ol dis-pela sas.“Mi no stap antap long

loa. Bai mi opim gen dis-pela nupela inkwairi o wokpainimaut i go isniat longdispela NPF asua, nanogat wanpela politikelsamting bai stopim obagarapim dispela wokpainimaut.

“O nogat, mi askim Ku-lang na Kimisopa longpasim maus, o nogat misingautim tupela long kisimnupela evidens i kam longmekim mi kamap asua longol dispela sut toktok tupelai mekim.“Mi laikim tupela long

kisim i ka mol nupela evi-dens long daunim mi namekim mi kamap asua. Minogat wanpela samting

long haitim.“Mi laik tokim tupela tu

oslem mi no stap antaplong loa. Olsem na mi ama-mas long tupela memba imekim dispela toktok.Tasol tupela i mas kisim ikam ol nupela evidens tu-pela i gat,” O’Neill i tok.Em i tok ol politikel birua

em na bipo praim ministaLeit Sir William Skate i bin

mekim dispela sut toktok14-pela yia i go pinis longbagarapim nem bilong emtaim em i bin stap bisnisman, na tu long bagarapimnem bilong Skate.Bipo gavman bilong So-

mare i bin mekim dispelawok painimaut pinis naripot bilong dispela em inau kamap olsem pabliksamting, we manmeri husati laik lukim i ken kisim.

O’Neill bai opim NPF wok painimaut,sapos nupela evidens i stap

O’Neill bai tuhat long lusim sinMasta Wai i raitim

PRAIM Minista Peter O’Neill imakim Leo Dion olsem namba tuPraim Minista bilong em pinis naskelim wok minista go long olwanwan pati na independenmemba insait long gavman bilongem long las wik. Leo Dion embiknem Gavana bilong Is NuBriten provins tasol bihain long10-pela yia, Gavana em laik holimwok long nesenel gavman olsemDeputi Praim Minista.Leo Dion em memba bilong

T.H.E. pati we Don Polye em lida.Na dispela wok bilong DeputiPraim Minista em ol pati lida tasolsave holim long bipo wantaim olbikpela sinia wok minista. Tasol yumi lukim pati lida Don

Polye i larim memba bilong emkisim dispela bikpela wok bikosem ting em bai kisim sinia ministaolsem Fainens Minista. TasolPraim Minista i no givim emFainens Minista olsem na nogutbai i gat bel nogut i stap insaitlong T.H.E Pati na O’Neill gav-man. Yumi wet na lukim bikos belpen save kamaut taim man noinap holim moa.Planti pipel bilong kantri i ama-

mas long lukim olsem tripelabiknem lida bilong Papua Niuginiem Gren Sief Sir Michael So-mare, Sir Julius Chan na PaiasWingti i sanap wantaim PeterO’Neill long kamap Praim Ministana fomim gavman we i kamappinis. Planti pipel ting em gutpela long

lukim pasin wanbel na wok bungwantaim mas kamap long ranimkantri. Maski Somare gat asua oChan gat asua o Wingti i gatasua, lusim tingting na holim hanna yumi go het long gutpela bi-long kantri. Em sapos yumi plantii ting olsem.Yumi lukim olsem Peter O’Neill

em yangpela lida husat kamapPraim Minista long mun Ogaslong las yia taim palamen senisimlo na rausim Somare we bikpelakot bin kamap long dispela. TasolO’Neill i bin yangpela ministaaninit long Somare gavman naem lainim planti samting tu longdispela taim. Em bin minista bi-long sampela bikpela wok ministaolsem Pablik Sevis, Fainens na

arapela na em save gut longplanti samting o senis we olpelagavman bilong bipo bin kamapimna lusim.Pawa nau i stap long han bilong

Peter O’Neill sapos em baistrongim sampela wok na projekbilong olpela gavman bilong bipoo em bai senisim sampela moa lona polisi long lukim driman bilongem bai karim kaikai o nogat.Bikpela samting tu em, bai em

lusim sin bilong planti membahusat nau i stap wantaim em longgavman.Lusim sin bilong ol memba bi-

long em nau long gavman baisoim tru wanem kain mak na lidaem Peter O’Neill bikos em nupelaPraim Minista. Piksa em tripelaolpela Praim Minista i sanap wan-taim O’Neill pinis na ating bai emlusim sin bilong arapela yet. Kainolsem lusim sin bilong memba bi-long Pomio Paul Tiensten weripot tok em bin minista taim K10milien bilong Nesenel PleningOpis bin go long wanpela bisnis-man long baim balus bilong emna mekim bisnis. Dispela samtingi stap long kot.Lusim sin bilong memba bilong

Aitape Lumi Patrick Pruaitchhusat bai wok painimaut kot o Li-dasip Traibunel stap yet longsekim em sapos em gat asua onogat.Husat bai stretim toktok na

kisim bek bikpela mani bilongNasfund we i moa long K120 mi-lien we olpela memba bilongKokopo Leit Patrick Tammur binkisim long nem bilong ilektoret bi-long em?

Husat bai bekim dispela manibilong planti tausen pipel bilongPapua Niugini long Nasfund?Planti milien kina moa long

K100 milien bin go long wokimhaus bilong ol pablik sevens wok-manmeri insait long kantri tasolnogat wanpela haus bin kamapyet. Husat bai papa long dispelatoktok na bai kisim bek dispelamani bilong kantri kam bek?Nau memba bilong Mosbi

Notwes, Michael Malabag binPresiden bilong PNG PablikSevis Emplois Asosiesen na emsave long dispela hevi bilong olwokman bilong em. Inap em tok-tok long dispela projek maskamap o nogat. Nau em Ministabilong Helt na AIDs insait long

gavman bilong Peter O’Neill. Embai pinisim dispela wok o nogat?Praim Minista yet gat ripot o

toktok kamap bipo olsem em binstap insait long dispela hevi bi-long bikpela mani bin gp aut longNesenel Providen Fan (NPF) nauNasfund. Planti milien go aut nanogat man kisim kalabus yet osampela mani no kam bek yetlong dispela. Tasol Praim Ministatok em bin go long kot na kotkliam nem bilong em pinisolsem em nogat wanpela asualong dispela. Tasol bikpelaaskim em, inap gavman bilongem traim long kisim bek dispelamani kam bek o bai ol larim dis-pela mani go lus nating? Emtok sapos i gat sampela nupelaevidens na ripot long kotim em,orait ol mas soim na em baiwanbel long kamapim dispelakot o wok painimaut.Taim Peter O’Neill bin Praim

Minista na Belden Namah binnamba tu bilong em long munOgas long las yia, ol binkamapim wanpela grup ol kolimTask Force Sweep o Tas FosSwip. Dispela grup bin sekim ol

rekot bilong ol mani bin go autlong opis bilong Nesenel Plen-ing na tu arapela gavman bis-nis na ol bin kisim bek sampelamani na tu holim pinis ol wok-man na opisa husat gat nem narekot long ol mani go aut. DIs-pela Tas Fos Swip bai stap yetna mekim wok painimaut bilongol go het yet o bai gavman i

rausim? Sapos gavman i rausimTas Fos Swip bai em soim stretolsem sampela bilong ol heviolsem yumi toktok long en ya baino inap kamap moa. Olgeta bai kam aninit long nem

bilong lusim sin bilong arapela nawok bung wantaim nau longranim kantri. Em bikpela tingtingtripela olpela Praim Ministasanap wantaim O’Neill long en.Na dispela em tingting na luksaveplanti pipel bilong Papua Niuginibai tingim olsem. Nau yet yumi nosave sapos Tas Fos Swip i wok ool stopim wok pinis.Planti lain i skelim olsem olpela

Praim Minista na Gavana bilongNu Ailan provins Sir Julius Chanbin go pas long sindaun wantaim

Peter O’Neill na skelim wok min-ista insait long dispela gavman.Olsem na pati bilong em PipelsProgres Pati (PPP) i kisim tupelabikpela wok minista insait longkantri. PPP kisim sia bilong Spikaem memba bilong Finsafen TheoZurenuoc na memba bilongKavieng Ben Micah i kisim Min-ista bilong IPBC o IndependenPablik Bisnis Kopresen. Tasol bi-long wanem as na ol no givimFainens minista long Don Polyehusat em lida bilong T.H.E. patiwe ol gat bikpela namba long dis-pela gavman bihainim Pipels Ne-senel Kongres (PNC) pati bilongPeter O’Neill.Dispela kain stail na pasin ya

em lida bilong Oposisen BeldenNamah tok pinis olsem O’Neillmas lukaut gut tru long baksait bi-long em bikos ol man nogut stapwantaim em long gavman. Emmas lukaut bikos ol karim naip bi-long katim mit na ol inap katimem.Mista Namah bin tokaut olsem

em sapotim Peter O’Neill longkamap Praim Minista tasol empret bikos ol man nogut stap longgavman pinis olsem na em noting bai dispela gavman bai staplongpela taim. Ol man nogut baitanim bek long em na katim em.Ating taim Belden Namah bin

stap long gavman sotpela taimlong las yia kam, em mas lukimplanti sin pasin stap pinis nahusat gat nem long ol dispela sinem lukim pinis na ol stap nau longdispela gavman. Olsem na emgivim dispela bikpela tok lukaut.Nau olsem tripela olpela Praim

MInista i sanap wantaim PeterO’Neill, ating bai ol lusim sin bi-long olgeta lain na go het wan-taim nupela tingting na nupela rot.Em gutpela tasol yumi wet nalukim bikos sampela nupela min-ista bai no laik long sindaun antaplong sin bilong sampela olpelaminista long opis nau ol holim. Na Praim Minista yet gat pawa

long tokim ol long karamapim osoim aut o lusim sia bilong wokminista. Tingim gut, tripela olpelaPraim Minista ya ol gat bikpelasave long ranim kantri long saitbilong sensim gavman na mekimnupela gavman.

Korapsen...

Ogas 16 - 22, 2012 Wantok P5nius

NUPELA Minista bilong Foren Afes, Rimbink Pato, itok em i nau redi long wok wantaim Praim MinistaPeter O’Neill na gavman bilong Australia long opimgen Manus asailum prosesing senta.

Pato i tok Australia em i namba wan poroman bilongPNG, na em i nau wetim ol pepa wok i kam long gavmanbilong Australia long opim gen Manus asailum prosesingsenta.

“Mi toktok pinis wantaim Ekting Australian HaiKomisina, Margaret Adamson, na askim Australia longsalim wanpela Woking Grup i kam long PNG long stretimol toktok namel long PNG Gavman na Australian Gavmanbipo long tupela gavman wantaim i wanbel na kamapim olpepa wok long larim dispela Manus senta i op gen,” Patoi tok.

Em i tok Foren Afes Dipatmen na Praim Ministas Dipat-men bai go pas long stretim ol toktok na pepa wok wan-taim Asutralia.

“Manus em i no nupela asailum prosesing senta. Em i

Pato redi long opim Manus asailum prosesing sentaRimbink Pato…Foren Afes Minista

bin stap prosesing senta bilong kainol refuji manmeri tasol, em i nidimwok mentenens long stretim gen dis-pela ples long larim ol dispela man-meri husat i nogat kantri i stap gut-long hap.

“Mipela bai toktok wantaim ManusProvinsal Gavman long stretim olsamting long hap, na tu toktok long

wanem kain ol benefit ol manmeriManus bai kisim taim mipela i opimdispela senta gen,” Pato i tok.

Pato i askim Sif Imagresen Opisa,Mataio Rabura, long go lukim ol samt-ing long Manus senta, na kisim ripot igo bek long dipatmen long mekimeksen.

Rimbink Pato...ForenAfeas Minista

Heli tasol i no

papagraunbilong

Mt KareMAUN KARE bai kamapwanpela bikpela gol main-ing projek long PNG, tasol iluk olsem ol papagraun yetbai pait namel long ol yetsapos gavman i no sekimgut husat i tru tru papa-graun bilong hap we golem i stap.

Maun Kare em i stapnamel long boda bilongEnga na Hela, na i gat tu-pela grup bilong papagrauni stap. Wanpela long Helasait na narapela long Engasait.

Heli klen long Hela sait ino tru tru papagraun bilongMaun Kare, tasol i gatplanti ol arapela papagrauntu i stap. Wankain olsemHeli, ol i tu i tru tru papa-graun bilong dispela pro-jek.

“Long Enga sait, ol papa-graun long Paiela i wok-bung wantaim na ol i stapgut, tasol long Hela sait,Heli klen tasol i wok longgiamanim Mineral RisosAtoriti (MRA), na ol kam-pani olsem Heli tasol em itru tru papagraun bilongMaun Kare.

“Ol arapela klen olsemToma, Gawi, Haja, Tanga,

Agana, na Pujaro tu ol i pa-pagraun bilong dispela pro-jek. I no Heli tasol. Kare emi no ples bilong Heli tasol,em i ples bilong dispela ol-geta klen,” wanpela lapunsif husat i save long olgetatumbuna stori i tok.

Dispela lapun sif i leslong tokaut long nem bi-long en bikos planti blut ibin kapsait na sampelakain manmeri i bin dai longdispela ples.

Olsem na em i tok em ilaikim gavman long skelimgut ol benefit long olgetadispela klen sapos gavmanna kampani i laikim bel isilong stap na projek bai gohet gut.

“Gavman mas skelim gutbenefit long olgeta papa-graun long ol dispela klen.Sapos nogat, planti blut baikapsait yet. Dispela projekem i gat sans longkamapim bikpela trabolsapos gavman na MRA i noskelim gut ol toktok i kamlong olgeta papagraun, nasapos gavman na kampanii wansait long wanpela pa-pagraun grup tasol,” sif ya itok.

Ogas 16 - 22, 2012 Wantok P7nius

PRAIM MINISTA PeterO’Neill i no luksave longtripela politikel pati husat istap bin sapotim em longfomim nupela gavman longfloa bilong palamen.Pipols Yanited Asembli

(PUA) Pati bilong AndersonAgiru, Nu Jeneresen Pati(NGP) bilong Ronny Knightna Pipols Muvmen fo Senis(PMCP) Pati bilong GaryJuffa em ol tripela politikelpati hsuat i stap long gav-man sait, tasol nogat wan-pela memba bilong ol ikisim wanpela ministerialpotfolio taim O’Neill i tokautlong ol nupela gavmanminista las wik. PUA na NGP i bin stap

wantaim O’Neill longnamba wan de taim PipolsNesenel Kongres (PNC) ilaik fomim nupela gavman.Tupela pati wantaim i bin

joinim ol arapela biknempati long Alotau kem na ol ibin sainim dispela AlotauAkod long fomim dispela

gren kolisen gavman aninitlong O’Neill olsem praimminista.NGP i gat tupela memba,

husat i Ronny Knight(Manus) na Jiwaka Ga-vana, Dokta WillianTongamp.PUA i gat 4-pela memba

i stap long gavman. Em olAnderson Agiru (Hela), AtiWabiro (Westen), PaulTientsen (Pomio) na JamesLagea (Kagua-Erave).

PMCP em i no bin sainimdispela Alotau Akod tasolem i nau stap long gavmansait. Tupela memba bilongPMCP, Garry Juffa (Oro)na Labi Amaiu ( Mosbi NotIs) i bin votim O’Neillkamap praim minista, tasolgavman no givim wanpelaminista posisen long tu-pela.Juffa i tok em i skelim

olsem i gat planti asua istap long stretim, na moa

beta em tu i stap insait yetlong gavman na stretim.Olsem na em i kisim pati

bilong en i go long gavman,maski em i no bin sainimdispela Alotau Akod.Tasol Agiru na Knight i

stap i stap tasol, tupela i nomekim wanpela toktok.Dokta Tongamp i tok em ilaik stap long gavman longwokbung wantaim praimminista long kirapim nupelaJiwaka Provins.

O’Neill no luksave longtripela politikel patiAja Alex Potabe i raitim

Gary Juffa -Oro Gavana

Dokta William Tongamp-Jiwaka Gavana

Anderson Agiru-Hela Gavana

WARA galas em nem olmanmeri bilong Manussave kolim long Stim o biaol i kukim, dispela bia stimnau i wok long strong longManus.Planti long ol yangpela

manmeri na ol skul pikininilong Manus wok long kisimo dringim dispela stim, naliklik taun long Manus Ailani wok long bungim sampelahevi bilong dispela strong-pela dring.Polis long Manus i mekim

strongpela loa pinis longdispela strongpela bia,tasol ol manmeri longManus husat save kukimna salim i save hait namekim dispela liklik binisyet.Ol yangpela taim ol kisim

dispela strongpela bia, olsave mekim nating, plantibilong save painim pait nadai save kam long dispelastrongpela bia.Dispela ‘wara galas’ nau

i mekim Lorengau taun, i nomoa gutpela long raun longnait we bipo ol meri, na

pikinini ken go lotu long naitna wokabaut go long hausbilong ol.Dispela gutpela nem na

gutpela bilong Manus ipinis, wara galas o stem iwok long bagarapim nembilong Manus.Mobail Polis mas mekim

bikpela wok long stret longhaus bilong ol dispela lainhusat save kukim stim nakisim ol na kotim ol na olmas kisim bikpela mekim-save, putim yia bilong kal-abus bilong mas go antap,givim ol bikpela fain manina ol bai prêt na stop longkukim stim.Dispela bai mekim laip o

bilong Manus long bipo baikam bek gen, ol manmerilong Manus long 1980 na1990 laikim dispela sidaunbilong bipo mas kam bek. Polis long Manus tu i wok

slek long wok bilong ol,taim ol lukim ol mobailskwad kam, ol bai wok hatna kisim strong long ol,taim ol mobail go bek polislong Manus bai go hait gen.

‘Wara galas’bagarapimManus Ailan

niusP8 Wantok Me 10 -16, 2012

PALAMEN SPIKA naMemba bilong Fin-schafen, Theo Zurenouc, itokim ol pipel bilong enolsem pipel em i nambawan samting na em i baiskelim taim gut long stre-tim wari bilong ol.Em i tokim ol pipel taim

em i go raun long ilektoretbilong en long wiken, naem i tokaut olsem em baistap long Mosbi long taimbilong Palamen sesen osidnaun tasol.“Bikos yupela i givim mi

dispela pawa long stapmemba, mi nau kisim siabilong Palamen Spika.Olsem na mi bai nonaplus tinging long yupelataim mi kisim dispela nu-pela wok olsem PlamenSpika,” Zurenuoc i tok.Em i tokim ol pipel long

noken harim na bilipim olkon toktok bilong sampelamanmeri, husat i wok longgiamanim ol olsem em baigo stap olgeta long Mosbi.“Mi tokim yupela stret.

Pipel em i namba wansamting. Mi bai mekimwok bilong yupela pas-taim, na bihain long en baimi mekim wok bilongSpika. Mi no bin lus tingt-ing long yupela taim mi binstap Edukesen Minista. Mino bin pinisim planti olprojek insait long ilektoret

yet, olsem na yupela imakim mi gen. Mi bai pin-isim dispela ol wok,”Zurenuoc i tok.Em i tok wok bilong en

em long basetim taim namekim tupela wok wan-taim long sevim pipel nalukautim gut dispelanamba wan haus bilongkantri Palamen Haus.Ol pipel bilong Fin-

schafen i tok tenkyu longPraim Minista PeterO’Neill long luskave longol na larim memba bilongol i kisim dispela nambawan posisen bilong Spika.Finschafen Distrik Ad-

ministreta, Carl Baga, i tokem i amamas nogut trubikos gavman bilongO’Neill i luksave long entaim em i makim tupelabrata na pikinini Fin-schafen i holim tupelanamba wan wok bilonggavman.“Mipela tok tenkyu long

O’Neill i sapotim Theolong kamap PalamenSpika na makim Mana-supe i kamap Sif Sekreteribilong Gavman,” Baga itok.Em i makim maus bi-

long ol pipel long toktenkyu long O’Neill na olarapela 87 memba husat ibin votim Zurenuoc longkamap Palamen Spika.

TheoZurenuocna Mana-supeZurenuoc isekanwantaim olmanmerilong Fin-schafen.

Zurenuocnonap lustingting longFinschafen

PNG mas lainimplanti samtinglong IndiaIndia na Papua Niugini i mas wokbung wantaim longkamapim planti gutpela samting, Indian HaiKomisina i tok.Indian Hai Komisina i kam long PNG, Dokta A.M.

Gondane, i tok PNG em i wanpela liklik kantri, weem i nid long lainim planti gutpela samting India i binekspiriensim pinis long groa.“India em i nau wanpela biknem kantri, we save

bilong planti manmeri long hap i kirapim. Ikonomi bi-long India em i groa na nau em i wankain olsem olarapela bikpela kantri long wol.“Save bilong planti manmeri India em i antap

tumas. India i gat moa save manmeri long sains,teknoloji, na infomesen teknoloji (IT),” Dokta Gon-dane i tok.Em i tok India i bin stap wanpela taim olsem PNG,

tu tasol nau stendet bilong en i winim PNG.“Long gutpela bilong PNG, dispela kantri i mas

apim pasin poroman bilong em wantaim India, nalainim planti ol gutpela samting long India,” Gondanei tok.Em tok gavman bilong India i redi long wokbung

wantaim PNG gavman long sains, risets, edukesen,agrikalsa, na infomesen teknoloji.

merinius Ogas 16 - 22, 2012 Wantok P9

MI HARIM long wanpela sios memba longSande olsem taim em i wok long go long lotu longIs Boroko, em i no wanbel stret long lukim wanpelalain manmeri i kros raunim ol bodi bilong tripeladaiman i slip long graun na blut i karamapim ol istap.Neks de, mi harim trupela stori long wanpela

yangpela meri olsem wanpela kar i bin krugutimwanpela meri, na taim ol man long kar i kamautlong sekim em, sampela lain i kam na kilkilim ol.Ol i kisim ol ston, paip, ol naip, timba na wanemsamting ol ken painim, na kilim ol lain long karwantaim. Sori samting em, yangpela meri husat ibin tokim mi stori em wanskul long tupela sumatini bin stap insait long dispela birua na long han bi-long ol man i bung na paitim ol lain long kar. Plantisumatin, ol papamama, famili na poroman i maswari na sori nogut tru long harim nius bilong dis-pela birua. Nau ol mangki i slip long haus sik i stapwantaim bikpela bagarap, birua we wanpela tasoli sapos long dai long en i lukim moa i dai nakamapim hevi, wari na sori long planti famili, poro-man na wantok.“Mob Violence” long PNG o manmeri i bung na

paitim na bagarapim narapela em i nogut pasin truna i mas pinis. Planti taim, yumi lukim pasin bilongkukim kar o kilim dai papa bilong kar na ol lain bi-long em taim eksiden i kamap. Sapos manmeri iulaikim bai jastis i kamap, i moabeta ol i go lukimpolis taim eksiden i kamap. Na ol i mas kamap olwitness long taim bilong kot. Long wanem kain as,nogat man i gat rait long kilim dai o bagarapimnarapela o kukim na bagarapim kar.Noken mekim ol kain ekskius olsem yupela i

nogat bilip long ol polis long wanem, ol i no hariaplong kam helpim yupela taim yupela i toksave longol o, nogat kar o man long mekim wok. Ol lain ibung pait i wokim bikpela kraim o brukim loa na oli mas kisim bikpela mekim save. PNG i mas rausim dispela kain pasin nau. Polis

i mas holim pasim, kotim na putim long kalabus ollain i ting ol i mekim gutpela samting long helpimStet wantaim pasin ol i mekim.Stet i mas salim strongpela mesej o toktok i go

aut olsem em i stap bos yet long loa na em baigivim mekim save long ol lain i ting ol i stap antaplong loa. Longpela taim nau, ol atoriti i no bisi na oli no mekim wanpela samting long dispela kainpasin nogut we i go insait long sosaiti na nau, yumiting olsem em i gutpela rot long stretim ol pablikaksiden na ol kain samting moa olsem. I nogatples bilong “mob violence” o bung pait o bagara-pim narapela taim ol aksiden i kamap insait longPNG. Ol ogenaisesen i agensim vailens i mas luk-luk long dispela kain vailens tu.

Bung pait nabagarapim narapela

i pasin nogut

Yut, Meri naFamili

wantaim Lorraine Siraba

Ol asples singaut strong long lukautimMichael Novingu i raitim

OL komyuniti lidamanmeri naNGO long Is Nu Briten i nolaikim wok maining aninit longsolwara bilong ol i go het bihainlong ol sainim wanpela tok oraitpepa long karimaut wok main-ing.Bosman bilong Kokopo Piseris

Koperetiv Asosiesen, Evan Laen,husat i kam long Duk ov Yok, i tokolsem ol i wari long envairomen bi-long ol bai bagarap.“Mipela nogat moa pis long sol-

wara bilong mipela. Moa yet, em itok dispela projek bai stap moalong 20-pela krismas bai bagara-pim busgraun na wara bilongmipela,” em i tok. Mista Lean i tok Nautilus Minerel

Kampani bilong kantri Canada ikarimaut awenes, long karimautwok maining aninit long solwarasampela krismas i go pinis. Em i tok “mipela i no laikim wok

maining i kamap aninit long sol-wara bilong mipela bai bagarapimenvairomen bilong mipela. Laen i tok, sapos maining i go

het bai koperetiv bilong ol longkisim pis na salim, bai pundaun.Em i tok gavman i mas tingtingstrong helpim mipela long lukimwok bilong kisim pis na salim masgo het. Bilong wanem na gavmani mekim wansait long helpim kam-pani bilong arapela kantri, na i nowari long mipela, Laen i askim.Long wankain taim, Philip Tokom

i tok, long 2008 kampani Nautilus ikarimaut awenes long Duke ov YokAilan, ol pipel i no laikim wok main-ing i kamap long solwara bilong olbai bagarapim sindaun bilong ol.

Mista Tokom i singaut long gav-man long helpim ol kirapim pisingkoporetiv bilong ol i go het baihelpim sindaun bilong ol longkomyuniti bilong ol. Bosmeri bilongNGO long Wide Bay, ElizabethTonge i tok, “sapos wok maininganinit long solwara i go het baironim ol pis bilong mipela wemipela i save kisim strong long en.Em i tok, dispela hevi i no bilongmipela tasol, nogat! Dispela ikamap long olgeta hap bilong dis-pela graun.”

“Mipela i no tok, nogat long divel-opmen, i kamap. Moa yet mipela ilaikim divelopmen, tasol gavman imas glasim gen ol tok orait ol iwokim pastaim wantaim kampani,Nautilus long senisim sampelasamting we bai helpim ol man-meri”.Em i tok olsem, em wantaim ol

arapela lain bai wokim wanpelaprotes mas i go long ol lidaman bi-long NGI Rijen long tok nogat longwok maining, noken kamap longsolwara bilong ol.

EDUKESEN Dipatmen i nogivimaut fri edukesen sab-sidi mani i go aut long ol-geta skul long PapuaNiugini, na sampela skul ilaik pasim bikos ol i nogatmani long ronim skul.Praim Minista Peter O’Neill

i no bin amamas long dsipelakain slek wok bilong ol pabliksevan, na em i givim 48-awaslong ol wok manmeri bilongEdukesen Dipatmen longrausim hariap moa K300 mil-ian na salim i go insait longakaun bilong wan-wan skul.“Mi belhat nogut tru long ol

pablik sevan. Ol i slek tumaslong mekim wok bilong ol. Ol i

noken stopim ol pikinini longskul na kisim save. “Fri edukesen em i wanpela

namba wan polisi bilong gav-man na pablik sevan i masluksave long dispela. Dispelagavman bai nonap suga sugalong ol slek wokman. Mekimwok gut long nem bilong dis-pela kantri,” O’Neill i tok.Sif Sekreteri bilong Gav-

man, Manasupe Zurenuoc, ibin belhat nogut tru long lukimol pablik sevan ino mekimwok bilong ol long stretim olfri edukesen sabsidi i go longwan-wan skul insait longkantri.Bikos ol pablik sevan i les

long mekim wok stret, sam-pela skul i laik pasim, taimmoa long K300 milian friedukesen sabsidi mani i nogo insait long akaun bilongwan-wan skul.Gavman i laik mekim save

long Edukesen SekreteriDokta Musawe Sinebare, nasampela ol sinia opisal bilongdipatmen, we wok bilong olem long lukautim na skelimdispela sabsidi mani long taimstret.Gavman, aninit long

Edukesen Dipatmen, i bingivimaut pinis namba wansabsidi mani long ol skul longstat bilong dispela yia, na

Edukesen Dipatmen inaplong givimaut hap bilong dis-pela sabsidi inapim mani makK300 milian long nun Jun dis-pela yia.

Tasol ol wokman i nomekim wok gut na dispelamani i no go insait long akaunbilong ol wanwan skul nasampela skul i tingting longpas. Zurenuoc i tokim EktingSekreteri bilong Edukesen Di-patmen, Luke Taita, longsalim sabsidi mani hariap tru igo long ol skul.Zurenuoc bai bungim

O’Neill na tok sori long ol pab-lik sevan i no mekim wok gutlong taim stret.

P10 Wantok Ogas 16 - 22, 2012 siosheltedukesennius

LONG ileksen 2012, yumi bin bungim taim bilongkempen, vot na kaunim i pinis. Insait long dispela tripela eria, yumi lukim kainkain

maus wara tok long kainkain rot bai ol kendidet i winna bai em i skelim mit long givim i go long ol wanwanilektoret long inapim wanem ol samting bai ol i win namekim. Em nau, yumi wet tasol long fomesen bilongnupela gavman bai ol i napim promis bilong ol i olsemwanem? Tru bai ol i mekim, tasol yumi yet i wet nalukim bai ol givim ol mit o bun yet. Sapos yumi glasim gut olgeta ileksen, ol i save

promis olsem, Tasol taim ol i kamap memba, ol i lukimmani na ol i save lus tingting long pipel. Na ol i savepulmapim bun tasol long yumi na gutpela ol mit i goinsait long famili bilong, wan bulut na bilum bilong olilektet memba yet. Dispela kain pasin bilong gridi, selpis na stil pasin

tasol yumi lukim olsem yumi i stap yet long ol kanakapasin bilong ol tumbuna bilong yumi bipo na bihain olgutpela waitman bilong yumi kam long PNG. Saposyumi glasim gut yet, yumi lukim gavman i apimbiknem long risos bilong dispela kantri olsem main-ing indastri, marin risos, timba, agrikalsa, bisnis naplanti moa. Dispela i soim olsem wanwan yia hamasbilian kina gavman i save kamapim long kantri bilongyumi, tasol pasin bilong katim na skelim mit i no stretyet. Ol i wok long pulmapim bun yet long yumi naabus o mit tru, em lida i katim na i wok long pulmapimwanwan poket bilong ol raskol mangki long palamenhaus yet.Dispela em i no wanpela hait samting. Olgeta ai bi-

long PNG i was na lukluk i stap, na ol ilektet lida bi-long yumi i wok long mekim i stap. Mi laik tok amamas long Belden Namah long

mekim tok amamas long Praim Minista las wik longpalamen, na mi kolim. “I have done everything underthe sun to protect you my Prime Minister.” Dispelanau i soim yumi olsem gat bikpela paul pasin i staplong gavman bilong yumi, na Honorebol Namah i Imekim gutpela samting long tokaut. Tru tumas, yumi mas save olsem long ai bilong God

na yumi pipel, ol bikpela samting i stap krangi pinis.Na i luk olsem yumi bai kisim bagarap yet. Em naupipell bilong PNG, ileksen i save kamap long wanpelataim tasol long 5-pela yia bihain na dispela em goldensans bilong yu. Sapos yu krangi na ol lida i pulumapim bun tasol

long distrik bilong yu, orait, yu noken komplen tasoltok tenkyu long wanem, yu yet i asua pinis. Tok tasol,stap na lukim.

Nau em taim bilong katim na skelim mit long yumi

Edukesen Dipatmen wokmani no givimaut fri edukesensabsidi mani long taim

O’Neill-Dion kebinet i holim namba wan NEC miting aste

OL MEMBA bilong O’Neill-Dion Kebinet i holimnamba wan Nesenel Ek-sekyutiv Kaunisil mitingaste long Morauta HausNEC konfrens rum.Pasto Jerry Mack bilong

Gut Sheped Lutran Sios iopim dispela miting wan-taim beten bilong putim olgavman minista na praimminista i go long han bilongPapa God.Ol memba husat i bin

kam harim miting em olPraim Minista PeterO’Neill, Deputi Praim Min-sta Leo Dion, Tresera DonPolye, Forest MinistaPatrick Pruaitch, Ministerfor Foren Afes Minista Rim-bink Pato, Fainens MinistaJames Marape na Ministabilong Jastis na Atoni Jen-eral, Kerenga Kua, na olarapela minista tu.

Sif Sekreteri bilong Gav-man, Manasupe Zurenuoc,na ol arapela dipatmentalhet bilong ol gavman ejensitu i bin stap.Taim ol i pasim ai na

beten, Pasto Jerry i tokimol minista llong daunim olyet na kamap wok man-meri bilong pipel.“Dispela NEC miting rum

em i ples we ol kebinetminista i save mekim di-sisen bilong kantri, na mistap long hia long beten naputim O’Neill-Dion Kebinetminista i go long han bilongGod.“God i larim ol pipel bi-

long em i makim upela longkamap lida long lukautimpipel bilong en. Papa God iblesim yupela long kamaplida na mi singautim yu-pela long larim ol pipel i nolusim dispela bilip ol i gatlong yupela olsem ol lida

bilong dispela kantri.“Yupela mas daunim yu-

pela yet na sevim ol pipelwantaim amamas na gut-pela tingting bikos wok bi-long yupela em i God yet igivim long yupela,” em itok.

Praim Minista Peter O’Neillna ol kebinet minista bi-long gavman i putim ol yeti go long han bilong PapaGod long namba wan kebi-net miting aste.

Takubar Katolik Sios gat nupela haus lotuMichael Novingu i raitim

TAKUBAR Katolik Sios long Kokopodistrik long Is Nu Briten i gat nupelahaus lotu bilong ol. Sekreteri bilong projek komiti,

Benedict Tokom, i tok em i kisim olmanmeri 15-pela krismas longwokim dispela haus lotu. Las wik Fraide, ol i opim dispela

haus lotu.Tokim i tokim Wantok Niuspepa

olsem ol manmeri long Takubar,Tiganavudu na Malakuna i bungimmani mak olsem K480,000 longwokim dispela haus lotu.

Em i tok ol i no kisim helpim longgavman na Katolik Sios long wokimhaus lotu.Em ol pipel yet i bungim mani long

wokim haus lotu bilong ol.“Mipela i opim haus lotu na makim

tu 117 krismas we ol nambawanmisineri kam long 1895 long plesTakubur long kisim gut nius bilongJisas Krais i kam long mipela,”Tokom i tok.Em i tok planti manmeri i helpim

long wokim dispela haus lotu i daipinis. Takabur Peris i lukautim tenpela

arapela Peris long hap bilong ol, na i

gat elementri praimeri skul na FMIsistas trening senta long hap we ihelpim long kirapim gutpela sindaunbilong ol manmeri long komyuniti bi-long ol.Long wankain taim, planti Katolik

manmeri i kam long Rabaul, Pomio,Gesel, Lihir, long Nu Ailan provinslong amamasim opening bilong Tak-abur haus lotu. Wantok Niuspepa istap long hap i lukim moa long 1,000manmeri i kam samsam wantaim olTumbuna singsing, na singsingKwaia long opim bilong Takaburhaus lotu.

Ogas 16 - 22, 2012 Wantok P11abcpasifik

I gat askimlong Volantialong halivimtaim plantipipel bungimhaiwaraOL atoriti long Filipins (Philippines)

nau i laikim moa pipel long halivim ollong bringim ol saplai i go long tu mil-ian pipel i kisim bagarap long taitwararaun long biktaun Manila.Olgeta hap bilong distrik i stap

aninit long wara bihain long kapitel ibin bungim wanpela mun ren insaitlong 48 aua tasol.Ol i makim olsem 80 pesen eria

raun long siti i stap aninit long wara.Namba bilong ol pipel i dai long

dispela wik ren long Manila na ol ara-pela provins klostu nau i go antaplong 25, na dispela tu i bringimnamba bilong pipel i dai long sam-pela hap bilong kantri bihainimstrongpela raun win na hevi ren longpinis bilong mun Julai, i go moa long73.Taim solap bilong planti wara i stat

long i go daun, hetman bilong lainsivil difens, Benito Ramos, i bin tokbikpela wok bilong ol nau em longhalivim 1.95 milian pipel, em nau ibungim bagarap long dispela tait-wara wantaim tu 300,000 em nau iwok long stap long ol senta gavman iputim ol long stap.Em i tok nesenel na lokol gavman

nau i makim pinis ol kaikai ol marasinna arapela samting bilong halivimpipel pastaim long dispela taitwaranau ol i wok long tilim ol long ol eriaol i bungim bagarap.Tasol ol arapela grup em i save

halivim pipel i tok, dispela hevi i binbikpela tru long ol na ol i nogat inappipel long halivim ol long tilim olkaikai samting i go long ol pipel em oli bungim bagarap long dispelabikpela taitwara.

Nuklia bomwara longFrens Polinesiaailan inap i godaunWANPELA hait ripot i bin kam aut

nau i kamapim wari long Mururoa

Atol, ples em nuklia bom tesbilong Frans long Pasifik, lukimdispela ailan inap i go daun longsolwara.Murorua e Tatau i bin tok dis-

pela samting ol i bin toktok longen insait long wanpela hait ripotbilong Ministri bilong Difens i golong Frans gavman em ol imakim long mun Mas, 2010.Presiden bilong Nuklia

Asosiesen, Roland Oldham, i bintok ol inap putim aut ol pipiabilong nuklia i go aut long sol-wara bilong Pasifik sapos dispelaliklik ailan i go daun long solwara.Asosiesen i tok sapos ailan i

go daun, em inap kirapim 15 mitasunami.Mista Oldham i bin wari olsem

Frans gavman i no bin mekimdispela ripot i go aut long pipel iken lukim na save.“Dispela infomesen i bin stap

hait tru, mipela i kisim nau tasol,”em i tok. “Dispela ripot em ikamap long 2010 yet. Watpo naol i wet longpela taim tru longautim? Olsem na pablik i no savelong dispela.”Mista Oldham i bin tok dispela

ripot i no bin tok klia gut long olbikpela bagarap inap kamap longol dispela pipia bilong nuklia bom

em ol i planim ol i stap aninit longgraun.“Insait long dispela ripot mipela

i kisim sampela tai mi go pinis, oli no toktok long redioektiviti,” emi tok. We ol i toktok long en,olsem em i no wanpela samting.”

Bolt kalap igo longOlimpik histriUSAIN Bolt i kamap namba

wan man long winim Olimpiksprint dabol tupela taim wantaimbikpela win insait long 200 mitaresis.Bolt i bin nap long banisim 200

mita taitol em i bin winim foapelayia i go pinis long Beijing, we emi bin ron long 19.32 seken.Dispela i bihainim win bilong

em long 100 mita, pastaim insaitlong trek na fil progrem na em ikamap namba wan man tru longwinim wankain resis tupela taim,wanpela bihain long narapela.“Em samting mi kam hia long

mekim. Nau mi stap olsem lejen,na mi namba wan etlit tru longstap laip,” Bolt i tok.Tim met bilong Bolt long

Jameka, Yohan Blake, i bin winim

silva insait long 19.44 na WarrenWeir i bin winim brons insait long19.84, i mekim dispela kantribilong Karibien i winim nambawan ol medal insait long 200 mitastat yet long Amerika long 2004.Wallace Spearmon bilong

Amerika tu i bin i go aninit long20 seken, i mekim gutpela ronlong 19.90 bilong kamap nambafoa ples.Bolt nau i gat faivpela gold

medal long nem bilong en na i lukolsem namba i ken i go antaplong sikspela taim dispela manbilong Jameka i stap fevret longwinim 4 bai 100 mita rile.

ManAfganistan ikilim tripelaNATO soldiaWANPELA wokman bilong

Afganistan, husat i bin wok insaitlong wanpela bes bilong NATO, isutim dai tripela foren soldiainsait long sauten hap bilongkantri.Wanpela tokman bilong NATO

i tok ol i no save yet long hau dis-pela man, husat i no wanpelaami man, i bin kisim wanpela gantaim em i wok long hap.

Dispela bes i bungim ol soldiabilong Afganistan na NATO wantaim.Kilim dai bilong ol soldia i kamap

long sem de wanpela Afgan polismani bin kilim tripela US soldia bihainlong em i bin invaitim o askim ol i golong kaikai long haus bilong en.Dispela birua i bin kamap longHelmand provins, long saut bilongkantri.AFP nius ejensi i tok, moa long 30

NATO soldia i dai pinis insait long dis-pela ol sef eria insait long dispela yia.

Planti handret idai taim Iranpinisim reskiuwok bilongguriaIRAN i pinisim ol reskiu wok bihain-

im ol guria i kamapim ol bagarap longol ples long not-wes bilong kantri ikilim i dai samting olsem 250 pipel.Wanpela opisal bilong intiria min-

istri i go pas long disasta menesmen,Hossein Ghadmi, i bin tokim tele-visen stesen bilong gavman olsem inogat moa pipel ol i ken go het longpainim aninit long ol pipia long ol vilesna ol i givim aut pinis wanem olhalivim ol inap givim long en.Em i tok em i hop olsem namba

bilong pipel i dai bai i no go antap.Sampela long ol dispela lain i kisim

bikpela bagarap long en, i wok longkamap orait gen.Dispela guria i bin kamap long

Sarere apinun taim bilong ol long hapna narapela i bin kamap 11 minitbihain long namba wan guria.Ol i bin makim strong bilong namba

wan guria inap long 6.4 na strongbilong namba tu i bin 6.3, dispela ibihainim toktok bilong Jiolojikal Seveibilong Amerika i save was long guriaraun long wol.Taim bikpela siti long rijen, Tabriz,

na ol taun klostu long en i bin bungimliklik bagaraptasol long dispela birua,tasol ol vilis i stap arasait we pipel isave wokim ol haus wantaim ol graunmalumalum na simen ston o simenguria i bin bagarapim olgeta.Mista Ghadami i tok 500 ol viles

bilong 110 rijen i bin bungim bagarapna samting olsem sikspela klostu trulong namel bilong dispela guria i binbungim ol bikpela bagarap olgeta.Ol niuslain insait long dispela dis-

asta eria i bin luksave long ol residenlong hap i bin tait nogut na i wok longkrai long ol wanfamili bilong ol i binlusim long dispela birua.

US ami sip bamim Siapan tenka sipOL US Nevi wokman i sekim bagarap long sait bilong US distroya ami sip USS Porter,bihain long em i bamim wanpela wel tenka sip bilong Siapan klostu long Strait ofHormus long Sande dispela wik.

KOMENTRIPaitim korapsen,

na tokaut long pekatoI LUK olsem olgeta lida bilong yumi long palamen i mas

ol santu, na olgeta i wok long sutim pinga i go kam. Olsemtru ol i nogat sin o pekato.Dispela wik, planti kain sut toktok i kamap na kain kain

singaut i pairap long praim minista Peter O’Neill long tokautklia, na strongim ol tok promis bilong em long pait agensimkorapsen.Ol memba bilong ol pati long oposisen i laik bai Mista

O’Neill i kamaut na tok klia long ol pekato bilong em yet.Dispela ol pekato, ol i wok laik painimaut long en, em ol

i tok i stap long as tru na ol i no laik stap sapotim O’Neilllong kamapim gavman.Long bekim dispela ol singaut, O’Neill i tokaut dispela

wik, olsem em i redi long opim gen ol wok painim bilongNASFUND, na ol arapela.Mipela ol liklik manmeri i lukluk i stap.Las yia, gavman bilong O’Neill na Namah i bin kirapim

Task Fos Sweep. Aninit long lukaut bilong loyaman bilong gavman yet, dis-

pela ol lain i bin smelim bihainim planti ol paul pasin i binkamap long ol gavman dipatmen.Ol i bin painimaut planti paul pasin, na planti ol manmeri

long gavman, ol lida, na ol praivet bisnisman tu i binkaikaim bikpela hap ol stil mani.Na long laspela ol wok ol i mekim, bosman bilong ol, Sam

Koim, i tokaut long pablik olsem i gat ol arapela wok yet istap.Wanpela tok stia em i givim, em olsem, gavman i mas

luksave olsem wok bilong paitim korapsen, i mas kamapnamel long olgeta gavman, na long dispela long kamap, imas i gat komitmen o strongpela tingting i kam long ol lidayet.Mipela i laik bilip olsem dispela strongpela tingting, i

kamap nau long man i holim wok praim minista.Mipela ol pipel i no longlong. Mipela i ken luksave long

pasin bilong pilai politiks, na mipela i ken luksave long tru-pela tok.Sapos O’Neill i gutpela na stretpela man, wantaim gut-

pela na stretpela bel na tingting, em i mas soim rot longstrongim olgeta gavman ejensi i save wok painim paul nastil pasin, na em i mas strong bihainim inap olgeta stilman,maski lidaman, maski bisnisman o maski ol man bilong olarapela ples, i mas kisim mekimsave.Na tu, em i mas lukluk gut long ol ausait manmeri, husat

i wok long yusim graun, polismanmeri na ol nius midia hausbilong yumi long kantri, long traim mekim paul pasin bilongol yet.Yumi inap mekim, sapos bilip bilong yumi i strong. Ol lida nau i mas soim rot.

P12 Wantok Ogas 16 - 22, 2012 komentri

Published at Able Building Complex,

Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Mi lukim yui stap..

Mi lukim yu i stap..

Jada 012

Tripela meri opim dua pinis...TRIPELA meri i winim

pinis sit long nesenelpalamen na dispela i

opim rekot long ol meriPapua Niugini long kamapnesenel lida long nau na igo.Luksave na skelim gut

wanem kain rot na pasintripela meri ya i bihainimlong winim sia bilong ol. Oli mani meri o, ol gat bikpelabisnis o, ol lidameri longples na komyuniti o, ol lidameri long sios o ol i bikpelasavemeri long kantri oolsem wanem?Gavana bilong Isten

Hailans, Julie Soso, emyumi harim liklik stori olsemem wanpela meri bilongtoktok long redio IstenHailans na save raun tok-tok long ol bung bilongkomyuniti. Olsem na plantipipel bilong Isten Hailansprovins i save long em.Loujaya Toni em mipela

save liklik olsem em wan-pela nius ripota meri na emsave singsing bipo longGospel grup long sios. Emwanpela meri bilong sings-ing we planti pipel i savelong em. Long Lae siti, emsave toktok na autim tingt-ing long ol hevi bilong ol

famili na komyuniti weplanti pipel i luksave longem. Em bin sanap resislong Lae Open sia bipo nanau em traim gen na win.Delilah Gore em wanpela

wokmeri bilong gavman opablik sevis opisa long saitbilong mani long Oroprovins. Em wok wantaimOro Provinsel Gavmanlongpela taim na save tok-tok long ol hevi bilong pipelna komyuniti. Olsem napipel i klia long em na votimem.Skelim gut ol dispela

meri ya. Ol i no save staplong Mosbi siti na raunwantaim ol bikpela grup oasosiesen bilong ol meriolsem Nesenel WimensFederesen o kain bikpelamama grup long kantri.

Ol tripela i stap longprovins bilong ol na mekimwok bilong ol na kisim luk-save na sapot bilong olpipel bilong ol.Yumi no save harim ol

tripela i pairap tumas long

niuspepa na televisenolsem ol mama grupbilong nesenel opislong Mosbi.Yumi ken lukim

olsem ol tripela meriya i winim ileksen

long pasin na rot bilongwokhat na pipel i lukim hat-wok bilong ol. Ol tripelasave stap wantaim pipel napilim tru hevi na wari bilongol. Ol no stap long bikpelaopis long Mosbi na tromoitoktok olsem sampela savemekim na ting bai ol pipel iwanbel long ol. Nogat, ol tripela em

mama stret we ol stap wan-taim ol famili na pipel nawinim sit na kamap membabilong palamen.Long dispela as, yumi

lukim klia olsem ol meriinap winim sit long nesenelpalamen sapos ol ken gobek na sindaun wantaim olfamili na pipel long komyu-niti we pipel yet bai salim olgo long palamen. Em isi. Ino long pasin bilong mekimnois long gavman masgivim sia nating long pala-men. Sapos gavman givimfri sia long palamen em bi-long ol meri long Mosbi na

wimens nesenel grup tasolna ol trupela mama olsemDelilah, Julie na Loujayabai nogat.Klostu tru wanpela mama

tu i winim rijinol sit longMadang olsem na luksavelong dispela na bihainimlek mak na rot ol dispelameri i bin bihainim na winimsia.Wanpela bikpela samting

em ol meri i gat nambalong winim ileksen. Olsemna go bek long ples nau nabungim ol dispela nambana holim strong.Sapos tripela meri ken

wok hat na winim sit, moa-beta olgeta meri tu i maswok hat olsem ol meri ya.Planti man bin sanap bak-sait na sapotim ol tripelameri ya. Olsem na ol meriken kisim wanbel olsem olpikinini man na ol papastap tu long sapotim nastrongim yupela long winimmoa sia long 2017. Dua i op pinis na moa

meri bai go insait long pala-men long bihain taim.Noken wari long mani nabisnis bikos em gem bilongol man long ol laik tromoimani na soim pawa longwinim ileksen. Kam longwei bilong yu olsem mamana ol pikinini na komyunitibai sapotim yu.

Ogas 16 - 22, 2012 Wantok P13nesenelpalamen

VIKTORI TOKTOK I KAM LONG

PRAIM MINISTAHONORABEL PETER O’NEILL, CMG, MP

LONG ILEKSEN BILONG EM OLSEM PRAIM MINISTA BILONG PAPUA NIUGINI

FRAIDE, OGAS 3, 2012

Honorabel Spika, ol Honorabel Memba bilong Pala-men, na pipel bilong Papua Niugini.

Yumi kamap long bikpela mak long histri bilong kantri bilongyumi. Olsem mi tok pinis bipo, mipela i sanap long rot-bungnau.

Papua Niugini em i kantri i gat bikpela strong – long ol pipelbilong yumi, na ol risos yumi gat.

Mi amamas tru long sanap hia olsem namba nain Praim Min-ista bilong dispela kantri bilong yumi.

Em i wanpela bikpela ona tru, na wanpela bikpela wok.

Mi bai no inap surik long dispela bikpela wok. Mi bai strongimmi yet gen long wok strong long gutpela sindaun bilong dis-pela kantri na ol pipel bilong en.

Namba wan samting, mi laik tok tenkyu long ol pipel bilongPapua Niugini long sapot yupela i givim mi na Pipels NesenelKongres Pati long votim mipela i kam bek long bikpela nambalong go pas long dispela Gavman.

Yu mekim wok bilong yu long demokrasi yumi gat, taim yugivim vot bilong yu.Nau em i wok bilong mi, na wok bilong pati bilong mi, na tu,wok bilong olgeta arapela pati na memba bilong palamenlong mekim wok yupela i makim mipela long go long Palamenlong mekim.

Mipela bai lidim na sevim dispela kantri na yupela, ol pipelbilong mipela.

Gutpela lidasip na sevis i mas pas wantaim. Em i astingting bi-long wok Minista – ‘long wok minista long…..long sevim, ogivim sevis’.

Wok bilong mipela olsem ol lida em i namba wan wok bilongsevis na mipela ol lida i noken lus tingting long dispela.

Wok bilong mi olsem Praim Minista na wok bilong olgeta wan-wan Minista na MP long dispela Gavman, em long inapim ol-geta nid bilong ol pipel bilong dispela kantri.

Mipela olgeta i save olsem dispela wok i bin lus planti taimpinis long bipo, long han bilong planti husat i pasim ai long eno i no inapim.

Nupela luksave, na nupela Gavman i min olsem i gat sans longstretim kos bilong dispela kantri na long mekim moa na mekimgut.

LUKSAVE LONG OL PRAIM MINISTA BILONG BIPO

Tasol em i bikpela samting long luksave long lidasip na ol wokkamap bilong ol gavman bipo, na planti taim, long taim nogut.

Wok bilong Gavman bilong mi em long bildim wok bilong olyia i kam. Ol i save tok olsem wok i go het i save kamap taimyu ‘sanap antap long solda bilong ol giant’.

Na em i tru olsem mipela i mas bildim moa ol wok ol lain i gopas long mipela i bin mekim.

Mi orait long dispela, na em bai wok bilong gavman bilong mi.

Tude, mi daunim mi yet na luksave long sapot bilong tripelabiknem Papua Niugini lida na ol nambawan papa bilongkantri bilong yumi –Grand Chief Sir Michael Somare, PaiasWingti na Sir Julius Chan long fomim dispela gavman.

Ol dispela man i bin lidim dispela kantri wantaim bilip na gut-pela pasin na nem bilong ol bai stap oltaim long histri bilongkantri bilong yumi.

Mi tok tenkyu olsem mi bai inap kisim stia tok na sapot bilongol insait long dispela gavman na mipela bai wok bung wan-taim long gutpela bilong kantri.

Mak bilong ol trutru gutpela lida em strong bilong ol long lustingting long ol birua bilong ol long gutpela bilong ol arapela.

Mak bilong gutpela demokrasi em i pasin na laik bilong ol lidalong harim krai bilong ol pipel.

Mipela i lukim dispela tupela samting i wok nau long kamapbilong dispela gavman.

Em i soim tru bel bilong ol dispela man na ol arapela, bikosolsem ol lida, mipela i sanap olsem wanpela tude.

Mi laik tok welkam long olgeta kolisen patna husat i joinim dis-pela gavman – Nesenel Alaiens Pati, Pipels Progres Pati, THEPati, Pipels Demokretik Muvmen, Pipels Yunaitet Asembli Pati,Pipels Pati, Sosol Demokretik Pati, Awa Divelopmen Pati, na NuJeneresen Pati – ol lida na ol memba na ol indipendenkendidet.

Mipela olgeta i gat wanpela bikpela wok i stap, na mipelabai wokim samting stret.

OL MERI MEMBA

Mi laik kisim dispela taim long luksave long win bilong tupelastrongpela meri lida long ileksen, na tok welkam long ol i kamlong gavman.

Delilah Gore na Loujaya Toni, ol meri memba bilong Lae naSohe Open ilektoret i gat planti save long givim, na mi redilong wokbung wantaim ol insait long dispela namba nain Pala-men.

Win bilong ol long ileksen i no gutpela bilong ol meri PapuaNiugini tasol, em i gutpela tu bilong olgeta man Papua Niugini.Em i gutpela bilong kantri bilong yumi.

Sapos Papua Niugini i laikim namba wan gutpela bihain taim,mipela i mas yusim gut talent o save bilong yumi – bilong olman, na ol meri tu – long strongim ples bilong yumi bai yumiken sanap na resis gut long wol tude.

Tupela meri em i makim gutpela kirap, tasol em i no inap yet.

Bihain, mi laik bilip olsem bai gat moa strongpela meri baisanap na resis long ol politikal wok.

GROIM BIHAIN TAIM BILONG YUMI

Ol Papua Niugini manmeri i les pinis long ol toktok nating – ol iles long ol toktok i nogat kaikai bilong en.

Ol i harim ol giaman toktok, ol inap pinis.

Ol i laikim moa. Ol i laikim eksen. Ol i laikim stretpela pasin.Ol i laik lukim sevis stret.

Mi les pinis long ol toktok nating. Mi les pinis long ol tok promisi no save karim kaikai. Long ol tok promis i nogat kaikai bilongen.

I gat wanpela samting mi laikim Gavman bilong yumi i massanap baksait long en, na em i wok bilong givim sevis.

Mi laikim dispela gavman long kisim luksave na lukluk skelimlong ol samting mipela i givim we i mekim laip i mobeta bilongol liklik Papua Niugini manmeri.

Dispela em i bikpela wok tru i stap long fran bilong yumi nau.

Bipo mi toktok pinis long groim bihain taim bilong yumi.

Dispela ol tok i makim olgeta tingting na bilip bilong mi, nawanem samting Gavman mi go pas long en bai mekim – bilonggroim bihain taim bilong Papua Niugini.

Yumi mas brukim banis na kamapim ol dispela tingting.

Yumi mas givim sevis long ol bikpela samting kantri bilong yumii nidim nau – long edukesen, helt, infrastraksa na loa na oda.

Yumi mas stopim pasin bilong tromoi nating ol samting. Mipelai mas senis long sindaun nating, na kirap na mekim wok, namipela i mas divelopim, strongim, na karimaut ol polisi we bailukim ol dispela ol bikpela eria i kisim luksave.

Mi no inap long tok moa long laik bilong mi bai dispela Gav-man i mas wanpela Gavman we i karim gutpela kaikai bilongol pipel bilong dispela kantri.

DRIMAN BILONG PNG

Driman bilong mi bilong Papua Niugini em long wanpela mo-beta, strongpela na sef kantri wantaim fri edukesen bilong olyangpela bilong yumi.

Driman bilong mi long Papua Niugini em long wanpela kantri igat wanpela helt na haus sik sistem we i ken lukautim olgetamanmeri taim ol i nidim halivim.

Em bai wanpela kantri we yu save olsem taim pikinini bilongyu, o papamama bilong yu i nidim medikal halivim, ol i kenkisim.

Driman bilong mi long Papua Niugini em long wanpela kantriwantaim infrastraksa o rot na bris we i sapotim groa bilongekonomi na i gat strong bilong givim gutpela laip na sindaun.

Em i min olsem i gat ol rot, ol sip-bris na ol ples balus.

Olgeta ol dispela samting, yumi ken kamapim bilong dispelakantri.

Gavman bilong yumi i wok hat pinis long bungim ol kolisenmemba pati polisi wantaim ol gavman polisi i stap pinis olsemPNG Vision 2050 na PNG Stratejik Divelopmen Plen 2010-2030 na ol Midium Tem Divelopmen Plen.

Na mi ken tokim yu olsem mipela bai kamapim wanpela pleswe bai halivim na sapotim ol bikpela na liklik bisnis, husat emensin rum bilong ekonomi bilong yumi.

Mipela i gat wanpela ekonomi i groa long mak 8 pesen olgetayia long laspela 10-pela yia, na mipela bai lukim i groa i goyet long midium tem.

Mi save tok oltaim, olsem mipela i nogat hevi long sot longmani long PNG.

Hevi bilong yumi i stap long wok menesmen.

Mipela i no skelim na yusim gut ol risos bilong mipela long gutpela bilong ol pipel bilong yumi.

Gavman bilong mipela bai senisim dispela.

Mipela bai plenim, mipela bai straksarim na mipela baikamapim ol gutpela kaikai bilong wok.

Mipela bai go pas long wanpela kantri we i gat klia wokpasin, na i gat strong long sanap baksait long wok na pasin bilong em.

Mipela bai go pas long wanpela kantri we mipela i rausimpasin korapsen long olgeta hap em i kamap.

Pablik mani bai go long gutpela bilong pablik – na i no bilonghalivim wanwan ol manmeri tasol na olgeta arapela bai sin-daun turangu; o long tromoi mani long ol liklik projek we inogat gutpela as long en.

Sapos mipela i go pas long wanpela kantri i nogat korapsen,na i gat ekonomi we i groa strong, we ol pipel i ken kamapimgutpela sindaun na laip bilong ol famili bilong ol, bai mipela iwokabaut bihainim gutpela rot.

Dispela em mining bilong toktok mi mekim long groim bihaintaim bilong yumi.

Mipela i sanap redi long go pas long kantri. Mi sanap redilong lidim kantri.

God i blesim Papua Niugini.

Tenkyu tru.

P16 Wantok Ogas 16 - 22, 2012 nesenelpalamen

O’Neill - Dion Gavman em strongpela...Aja Alex Potabe i raitim

Papua Niugini i nau gat nupela gavmanpinis. Dispela nupela gavman em i ronaninit long Praim Minista Peter O’Neill naDeputi Praim Minista Leo Dion.Tupela bikpela politikel pati ronim dispela

gavman bilong namba 9 Nesenel Palamenem i Pipols Nesenel Kongres (PNC) Pati bi-long O’Neill na T.H.E. Pati bilong Don Polye.Baksait long dispela tupela pati, Pipols

Progres Pati (PPP), Yunaited Risos Papti(URP), Nesenel Alaiens (NA) Pati, PipolsYanaited Asembli (PUA), Pipols DemokretikMuvmen (PDM), Sosel Demokretik Pati(SDP), Pipols Muvmen fo Senis Pati, na olarapela liklik politikel pati i bin bungim tingt-ing wantaim na strongim dispela wanpelagren kolisen gavman aninit long was bilongPNC.Ol dispela pati wantaim ol arapela liklik

pati olsem Yuanited Pati, Nu JeneresenPati, Indijenes Pipols Pati, na Awa Develop-men Pati i bin sainim wanpela agrimen ol ikolim Alotau Akot (Alotau Accord) taim ol ilaik fomim nupela gavman.Dispela taim Memba bilong Vanimo-

Green na PNG Pati lida, Belden Namah, ibin tingting long kamap praim minista tu, naem i bin mekim kemp wantaim ol PNG Patimeba, Kolisen fo Rifom Pati, na Pangu Patilong Rapopo Plentesen Risot, Kokopo, IsNu Briten Provins.Politiks bilong kamap praim minista em i

namba gem. Bikos Namah i nogat inapnamba long kamap praim minista, O’Neill ikisim bek sia bilong en wantaim sapot em ikisim long ol dispela politikel pati.Maski O’Neill na Namah i bin ronim dis-

pela kantri long las yia Ogas 2 i kam inapkantri i gi insait long nesenel ileksen, O’Neilli lus tingting pinis long gutpela samtingNamah i bin mekim taim tupela i bin holimstia bilong dispela kantri long taim nogut, weplanti ol autsait manmeri i bin ting kantri baibagarap.“Mi bin mekim yu kamap praim minista bi-

long Papua Niugini. Taim ami laik rausimgavman bilong yumi tupela, mi bin sainimlaip bilong mi yet na go stopim asua bilongol ami. Taim kot i bin tokaut olsem mitupelai bin stilim dispela gavman long Sir MicahelSomare, mi bin tokim ol loya long kot nastretim ol dispela asua.“Mi bin holim ol memba. Mi bin lukautim

yu gut stret taim ol sampela memba sindaunlong sait bilong yu nau, i bin tingting longkalabusim mitupela wantaim long Bomana,na tromoi kalabus ki i go long Laloki Wara.“Brata, mi amamas long yu kamap praim

minista bikos mi yet mi bin putim yu i goantap long dispela sia. Tasol yu mas was gutlong ol dispela man hsuat i nau stap wan-taim yu bikos belhat bilong ol long mitupelai no pinis yet,” Namah i tokim palamen longnamba wan bung taim ol i makim praim min-ista na palamen spika.

Peter O’Neill…Praim Minista Leo Dion..Deputi Praim Minista Tasol O’Neill i no bisi long Namah.

Em i lusim pinis Namah, Sam Basilna Dokta Allan Marat. Ol dispelatripela memba i bin holim wan-wannamba wan minista posisen longbipo O’Neill-Namah Gavman.O’Neill i las wik tasol makim pinis

ol nupela kebinet minista bilongnamba 9 palamen. Long lukluk bilongplanti ol manmeri, ol i tok planti bilongol dispela nupela minista em ol sam-pela save man bilong kantri.Wanpela politiks leksara bilong

UPNG, Mathew Bige, i tok sampelaol dispela nupela minista i bin holimsampela kain bikpela wok o posisenlong pablik o praivet sekta bipo ol i gosanap long ileksen na kam insait longpalamen olsem nesenel lida.“Maski sampela ol i nupela long

palamen na PNG politiks, planti bi-long ol i biknem saveman bilongPNG. Ol i bin mekim wok bipo wok bi-long ol gut tru na nau ol i laik surukimpasin bilong mekim gutpela wok lidai go antap moa long nesenel level,”Bige i tok.O’Neill-Dion Gavman i gat ol gav-

man minista olsem Kerenga Kua(Jastis na Atoni Jeneral), RimbinkPato (Foren Afes na Imagresen), BenMicah (Pablik Entaprais), MichaelMalabag (Helt na HIV), Dokta FabienPok (Difens), na Richard Maru (Tred,Komes na Indastri) husat i gatbikpela save na ekspirens long wan-wan wok ol i bin mekim bipo long ol ikamap politikel lida long nesenellevel.Rilijen, Yut na Komyuniti Divelop-

men Minista, Loujaya Toni, em i wan-pela save meri tu long sait bilong emyet. Em i gat Mastas digri longKomyunikesen (Masters in Commu-nication).Antap long dispela, O’Neill-Dion

Gavman i gat tripela bikpela mangibilong PNG politiks, husat i stap na

larim dispela gavman i kamap gav-man bilong kamapim bel isi, yuniti, nastretpela pasin.Ol bipo praim minista bilong kantri

olsem Gren Sif Sir Michael Somare,Sir Julius Chan, na Paias Wingti istap baksait long sapotim gutpela li-dasip O’Neill i bin soim long pipel bi-long PNG.“Mi amamas long tokim ol pipel bi-

long Papua Niugini olsem dispelagavman em bai kamap wanpelastrongpela gavman stret bikos tripelasinia lida bilong yumi, Gren Sif SirMicahel Somare, Sir Julius Chan, naPaias Wingti i stap wantaim yumilong givim edvais, soim gutpela rotna stap long sapotim dispela gavmanlong mekim gutpela disisen bilongkantri.“Yumi olgeta mas luksave olsem

dispela gavman em i gavman bilongyuniti, rikonsilesen, na hones gav-man, husat bai ronim dispela kantrigut na stretim sindaun bilong ol pipelbilong yumi,” O’Neill i bin tokim olnius manmeri taim PNC i bin bungimhan wantaim ol arapela pati longfomim dispela gavman.Sir Julius i bin stap namel man long

bungim Gren Sif na Wingti. Sir Juliusi bin tok ol lapun papa bilong dispelakantri i laikim ol nupela na yangpelalida i bihainim stretpela pasin aninitlong loa, na noken brukim o traimlong brukim Mama Loa.Em i tok ol i stap baksait long

strongim bilip bilong manmeri longdispela gavman, na larim ol pipel isave olsem PNG bai ron gut aninitlong was na tok edvais bilong ollapun man.Ol dispela lapun papa i gat bikpela

ekspirens long ronim kantri. TaimPNG i bin kisim indipendens, dispela

tripela lapun i bin kisim kantrii kam antap long nau dispelataim yumi stap.Save bilong politiks kilim ol

wansait. Dispela i mekimgavman i kamap strong stret.Dispela nesenel ileksen bi-

long namba 9 palamen ilukim planti bilong ol pilitikellida husat i bin stap aut longpolitiks i kem bek gen longpolitiks.Paias Wingti (WHP Provin-

sal), Titus Philemon (MBPProvinsal), Ben Micah(Kavieng), Mao Zeming(Tewai-Siasi), na CharlieBenjamin (Manus) em olsampela biknem politikellida, husat i bin stap aut longpolitiks bilong Waigani moalong 5-pela o 15-pela yiapinis, na ol i kambek gen.Ol i karim i kam save na

ekspirens bilong PNG poli-tiks i kam insait long gav-man. Dispela em i wanpelastrong bilong O’Neill-DionGavman.Ol sinia minista insait long

gavman em ol memba husati bin stap long palamen inap10 o 15 yia olgeta. Ol siniagavman minista insait longgavman em ol Sir PukaTemu (Abau), Patrick Pru-aitch (Aitape-Lumi), DonPolye (Kandep), JamesMarape (Tari-Pori), WilliamDuma (Hagen), John Pun-dari (Kompiam-Ambum), naPeter Ipatas (Enga). Ol dispela olgeta lida i

strongim sait long wokbungwantaim O’Neill na givim bekbilip bilong ol pipel long dis-pela gavman.Tasol long narapela sait,

Namah bai stap wanpelastrongpela Oposisen Lida bi-long Palamen bikos em i laikpait agensim pasin ko-rapsen. Maski em i holim 17-pela memba tasol i stap longsait bilong em, em i no bisi opret long wanem kain pasinnogut em i bin mekim las yiataim O’Neill tupela i bin ronimgavman.Namah i bin mekim planti

samting nogat wanpelamemba o man nating tu i binmekim long PNG long en.

Tasol em i tok sori longPNG long olgeta nogut samt-ing em i bin mekim. Em i tokem i bin mekim ol dispelapasin long gutpela bilongPNG tasol.“Mi bin mekim planti samti-

ing long rausim pasin ko-rapsen na sevim dispelakantri. Mi bin lukautim praimminista Peter O’Neill tu taimolgeta manmeri i tingtinglong rausim mitupela.“Wankain olsem tasol, mi

bai nau kisim ples bilongOposisen lida na strongimpait agensim pasin ko-rapsen. Mi bai pait agensimpasin korapsen long larimPNG i senis,” Namah i tok.Namah i tok sori long Sif

Jastis bilong Nesenel naSuprim Kot, Sir Salamo Injia,long sampela pasin tupelaO’Neill i bin mekim long emtaim kantri i bin bungimbikpela hevi o politikel biruanamel long Somare naO’Neill.“Mi tokaut stret olsem mi

laik tok sori long Sir SalamoInjia long pasin mi bin mekimlong em. Mipela i bin mekimdispela pasin long lukautimgut O’Neill na larim em ikamap praim minista yet,tasol nau em i pilim gut longstap wantaim Sir Michael. “Emi gutpela yumi lus

tingting long pasin bilongbipo na yumi go het long ki-rapim dispela kantri. Olsemna mi tu laik tok sori long SirSalamo Injia na JastisNicholas Kirriwom,” Namah itok.Tasol nau ol memba i lus

tingting long dispela pasin naol i amamas, holim han wan-taim na fomim nupela gav-man pinis. Dispela politikel birua

namel long Somare naO’Neill em i go pinis. Nau tu-pela i sindaun wantaim longmekim ol disisen long ronimdispela kantri.

Savemangat ekspirienslong PablikSevis, Bisnis naPolitiks isapotim...

SAPOTIM O’NEILL…94-pela Memba ov Palamen (MP) i sanap long votim O’Neill i kamap praim minista bilong Papua Niugini. Poto: Aja Alex Potabe

Dia Laiplain,MI WANPELA yangpela man i gat 30

krismas na mi bin pinisim Gret 12 longwanpela Nesenel Hai skul long kantri 5-pela yia i go pinis. Mi no bin laik painim wok o skruim

skul bilong mi i go moa yet, tasol mi bingo bek long ples long helpim famili bi-long mi long wok long graun bilongmipela.Tru, ples bilong mi i stap long rurel

eria longwe long taun, tasol mi amamaslong mekim ol samting long ples nastap wantaim ol pipel bilong mi.Wari mi gat long en em mi wok long

harim planti toktok long daunim kraim,HIV/AIDS na ol sevis i go long ples, naol narapela i kam long gavman, olNGO, ol sios na ol narapela stekholda.Long mekim dispela ol samitng, ol isave holim ol woksop ma konprens in-sait long ea kondisen hotel rum na risotolgeta yia.Wari bilong mi em wanem taim bai ol

ples i kisim ol sevis na tu, wanem taimol bai holim ol kain konprens olsemlong ples na pipel i ken go insait longol?Laiplain, i luk olsem planti mauswara

tumas na nogat kaikai bilong ol na baiyumi mekim olsem long narapela 34krismas i kam? Nau yet, ol pipel i les naol i wok long go turangu tasol.

CONCERNED YOUNG MAN

Dia Concerned Young Man,Mipela i amamas olsem yu rait i kam

long Laiplain long serim wari bilong yuwantaim mipela long ol samting i kenkamapim gutpela samting o hevi longlaip na sindaun bilong pipel long dispelakantri. Mipela i luksave olsem yu makimmaus bilong ol lain long ples na tu longtaun na yu autim dispela wari. Mipela iamamas long yu i go bek long ples longstap wantaim ol pipel na bungim ol heviwantaim ol long ples longwe.Pren, mipela i sapotim yu long wok

yu mekim long ples na bilong yu longskruim i go moa yet. Mipela i luksaveolsem em i no isi long husat i pinisimGret 12 long go bek long ples na painimsamting long em i amamas long mekim.Yu no tokim mipela stret wanem samt-

ing yu mekim long ples, tasol i lukolsem yu amamas long samting yumekim i stap.Sapos yu stap amamas long ples, yu

ting em i gutpela aidia long ol narapelaskul liva i go bek long ples na helpimpipel bilong ol? Mipela i bilip em i taimnau long ol yangpela pipel long bi-hainim samting yu mekim longkamapim senis long ples.

Mipela i lukim daunim ol kraim,HIV/AIDS na lukim olsem gutpela sevisi go long ples bai kamap sapos ol yang-pela olsem yu i strongim tingting na ilaik mekim ol samting bai wok gut longhelpim pipel bilong yumi.Mipela i ting olsem i moabeta sapos

yu redi long rurel ples bilong yu na yusingaut long helpim, ol bai harim nek bi-long yu long maunten i go long ol nam-bis ples na ol ailan. I moabeta yu askimol gavman lain, ol stekhokda, ol NHO,na ol sios long kam na harim yu. Yu kentokim ol tu long noken holim ol kon-prens na bung long ol motel, hotel na olrisot tasol raun i go long ol ples na tok-tok long pipel. Tokim ol long nokenmauswara nating tasol putim mani longol eria we ol i mas helpim long kamapimgutpela sevis na go toktok long ol pipellong ol rurel ples.I gat tripela level bilong gavman i stap

na em long 1- Nesenel, 2- Provinsel na3-Lokol Level Gavman (Distrik) i maskisim sevis i go long ples. Yu kam stret aninit long kaunsela

husat i makim pipel. Wok klostu wan-taim em long kisim ol sevis i go longpipel. Nau gavman i wok long ples bi-long 50 yia i kam bai wok long aninitlevel (bottoms up) i kam antap na yuken serim ol aidia long wanem i gutpelalong ol pipel na ol bai wok wantaim yu.Yu gat ol ilektet memba i gat ol EDF fanbilong pipel na ol i givim aut dispelamanimak i go long ol provins long

mekim ol wok. Painimaut moa long dis-pela.Pren, sapos ol i no kam long yu

olsem, yu stretim wanpela delegesen ogrup lon g lukim ol lain long atoriti longmekim samting. Laiplain i save olsemsampela Palamen memba i mekimsamting long kisim sevis i go long pipelbilong ol i go olgeta lon g ol rurel eria.Sapos sampela i mekim samting ikamap, watpo na ol narapela i no inap?Ating i moabeta long rausim ol dispelamemba i no wokim samting longhelpim pipel, yu ting olsem wanem?Pren, mipela i bilip olsem yu mekim

raitpela samting na i moabeta longserim dispela wantaim ol narapelayangpela pipel i bin skul na i gat saveolsem yu. Mipela i lukim olsem sapos nogat

man i mekim samting, ol samting i noinap wok gut. Mipela i nilip olsem ol dis-pela i stap long atoriti i no wokim samt-ing stret bai kisim taim wanpela de.Ritim Bik bilong Amos, Sapta 5 ves 11“Yu bagarapim ol turangu lain na stilimol kaikai bilong ol. Olsem na bai yu noinap stap long gutpela haus yu bildim odringim wain long naiuspela waingaden yu bin planim.” Wanpela samting nem, makim ol gut-

pela lida long taim bilong ileksen. Plantilida i no save bisi long ol ples lain na emi hat long save watpo pipel i save givimvot long ol. Yumi pipel tu i mas kisimkikbek (blame) long givim vot long olrong lida. I moabeta yu karimautawenes long eria bilong yu na pipel ikem givim vot long ol lida i gat stretpelapasin. Pren bilong yu- Laiplain

Sapos yu gat wari o hevi, rait ikam long dispela etres: LifelineCounselling Services, P O Box 6047,BOROKO, National Capital District,PNG. Yu ken ringim opis long tele-pon namba 3260011 o 3261680. Osapos yu stap long NCD, kam nalukim mipela long opis bilong mipelalong Waigani. Mipela i no inap putimtrupela nem bilong yu long nius-pepa, tasol mipela bai putim ol warina hevi bilong yu. Laiplain

Raun wantaim Kanageolgeta wik

Ogas 16 - 22, 2012 Wantok P17penprenkanagelaiplain

NEM: Berthlyn HuaffeKRISMAS: 16(Meri)ADRES: Passam Primary school, P.O. Box 521,Wewak East Sepik ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, pilaivolibol mekim pani, kisim wara, watsim TV naritim Baibel.

NEM: Jimmy N. NimmsKRISMAS: 19 (man)ADRES: Kilipau village, P. O. Box 56, Vanimo San-daun ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim pas, ritim buk, harimmusik, ring long fon na senisim presen.

NEM: Rodney WaukuKRISMAS: 25 (man)ADRES: C/- Andrew Api Vanimo CIS, PO Box124, Vanimo Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, watsimTV, swimming na painim stori.

NEM: Jason SullKRISMAS: 40 (Man)ADRES: P.O. Box 248, Madang – Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Niuspepa, harim musik,kukim kaikai, wasim kolos, wokabaut, trevol gokam long bisnis insait long PNG na painimporomeri long stap wantaim oltaim.Yu ken ring long dispela namba, 7272 2843.

NEM: Jimmy Ekoda KRISMAS: 20 (man)ADRES: Sangara Vocational School, P O Box 170,Popondetta, Oro ProvinsSAVE LAIKIM: Go lotu, pilai soka, pilai volibal,painim wanpela meri long maritim na stap wan-taim oltaim.

NEM: Joe .KKRISMAS: 24 (man)ADRES: P O Box 1289, Goroka, EHP – 7360 3650SAVE LAIKIM: Go lotu, pilai musik singim song,pilai spots, mekim pren na planti moa.

NEM: Gima Tanget KRISMAS: 20 (meri)ADRES: Bugandi Secondary School, PO Box1225, Lae Morobe Provins SAVE LAIKIM: Go lotu, ridim Baibel, mekimpren wantaim ol lotu manmeri, pilai ragbi,voliboland watsim TV(News).

NEM: Presley Tai KRISMAS: 20 (Man)ADRES: PO Box 28, Mondomil Minj, JiwakaProvinsSAVE LAIKIM: Go lotu, ritim Baibel, ritim buk,stadi skul wok, pilai ragbi, harim musik na mekimporoman wantaim arapela.

NEM: Belany HaikopeKRISMAS: 19 ADRES: Don Bosco Araimiri Secondary, PO Box159, Kerema Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim buks, pilai gems, go lotulong Sande, mekim pani wantaim poroman.

NEM: Bunau Dadis KRISMAS:31 (man)ADRES: Raibus Security Service Ltd, PO Box1337, Madang, Madang Provins – 7146 7257SAVE LAIKIM: Go danis, Lukim TV, harim musikna painim gutpela poromeri long stap wantaimoltaim.

Sevis i no go long ol pipel long ples

Ol lain bilong Kanage kisim kompens-esen moni long ol birua lain..Ol isalim K11,800 i go long lain bilong

Kanage na Kanage i mekim toksave olsemol i kisim moni pinis na em ritim aut totol bi-long moni ol i kisim...Tasol Kanage em ritim totolmoni krangina klostupait i kirapgen...

FONDE 16 OGAS, 2012

4.45 AM GAUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS 11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE12:00 PM G EMTV MIDDAY NEWS 1PM – 3PM G CLASSROOM BROADCASTS1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA

3.00 PM DORA THE EXPLORER3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ

5:00 PM G A FUNNIEST HOME 5:30 PM G TRAPPED

5:55 PM G EMTV TOKSAVE6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G RAIT MUSIK8:00 PM G RESOURCE PNG 9.00 PM G SOCCER EXTRA9.08 PM G HOT SPOT #199:30 PM G NRL FOOTY SHOW11:00 PM PGR ELITE MUSIC ZONE11:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

FRAIDE 17 OGAS, 2012

4.45 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G TODAY9:00 AMG CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE12:00 PM G EMTV MIDDAY NEWS 1PM – 3PMG CLASSROOM BROADCASTS

1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA

3.00 PMDORA THE EXPLORER3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ

5:00 PM G A FUNNIEST HOME5:30 PM TRAPPED5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NEWS REPLAY7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT7:30 PM G NRL ROUND #24

Bulldogs vs. Tigers “Live” Ch/9…9:27 PM G EMTV TOKSAVE9:30 PM G NRL ROUND #2411:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

SARARE 18 OGAS, 2012

4:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

7:00 AM G WAYBULOO7:30 AM G U/GUINESS WORLD RECORD8:00 AM G YOGA SUTRA EP# 6 Rpt…8:30 AM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G TRICKY TV6:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS6:30 PM PGR RAIT MUSIK - Repeat….7:30 PM G BUILD UP – SANZAR8:00 PM G ROUND 1- SANZAR RUGBY 10:30 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM G NRL ROUND #241:00 PM G ROUND 1- SANZAR RUGBY

SANDE 19 OGAS, 2012

4:00 AM G AUSTRALIA NETWORK7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G CHIT CHAT T7:35 AM G BLISSFUL BLOSSOM8:00 AM G YOGA SUTRA #78:30 AM G BUSINESS PNG Repeat…9:00 AM G MARTIN MYSTERY - Premiers

10:00 AM G RESOURCE PNG – repeat11:00 AM G AROUND THE WORLD 12:00 PM G NRL ROUND 242:00 PM G NRL ROUND 244:00 PM G NRL ROUND 246:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS6:30 PM G EMTV SPECIAL7:30 PM G 60 MINUTES7:35 PM G Chit Chat — Rpt…7:40 PM MAO MOVIE – TBA10:30 PM G NRL ROUND #2412:30 AM G HILLSONG

MANDE 13 OGAS, 2012

4.45 AM G 2012 OLYMPIC GAMESCLOSING CEREMONY “Live”

8:00 AM G TODAY9:00 AMG CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE

MAUN Hagen Kalsarel So i bin kamaplas wik, na maski em i no bikpela olsembipo, em i gat stail yet.Ol turis i kam na amamas long lukim ol

manmeri i bilas bilong kam long So, naem sans bilong ol manmeri bilong plesbilong lukim ol nupela kain kamera.Ol turis i no isi long kisim poto long ol

kain kain stail na kala bilas bilong olsingsing grup.

Stori na ol Poto: Fr. Phil Gibbs, SVD

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P18 Wantok Ogas 16 - 22, 2012 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Hagen So gat stail yet

KISIM GUT: Ol lain turis i save long kain kain stail bilong kisim poto. Dispela man i no warilong silip long graun. Em i mekimsave tasol long kisim namba wan poto em i laikim.STAIL: Bilas bilong tumbuna na tude wantaim, i stap.

PENIM PES: Dispela yangpela i no laik mek-nais, taim ol atis i penim pes bilong em longbilasim em. Taim bilong so em i taim bilongtromoi kainkain kala pen long skin na pes tu.

10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE12:00 AM G JOYCE MEYER12:30 PM G HILLSONG1:00 PM G SUMMARY OF THE

GAMES – Repeat…2:00 PM G 2012 LONDON OLYMPICS

Closing Ceremony – Repeat…5:00 PM G ONC HIGHLIGHTS5:57 PM G CRIME STOPPERS6.00 PM G NATIONAL EMTV NEWS7:00 PM G NRL ROUND #239:00 PM G TOK PIKSA9:30 PM G SPORTS SCENE9:57 PM G EMTV TOKSAVE10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM AUSTRALIA NETWORK

TUNDE 14 OGAS , 20124.45 AM G AUSTRALIA NETWORK

5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE12:00 AM G MIDDAY NEWSUPDATE 1PM – 3PM G C/OOM B/CASTS1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA

3.00 PM DORA THE EXPLORER3.30P NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ

5:00 PM G TRAPPED5:30 PM G A FUNNIEST HOME V6:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS

7:00 PM G HAUS & HOME #197:30 PM G BUSINESS PNG EP#12/168:00 PM PGR TERRA NOVA S1 – Ep#1/139:00 PM G LEGEND OF THE SEEKER S2

Ep#610:00 PM PGR HAUNTED HOMES #6 11:00 PM G EMTV NEWS REPLAY12:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

TRINDE 15 OGAS, 2012

4.45 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE

12:00 PM G EMTV MIDDAY NEWS UPDATE1PM – 3PMG CLASSROOM BROADCASTScon tinues…….

1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA

3.00 PM DORA THE EXPLORER3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM MR. MAKER

5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEOSHOW5:30 PM G TRAPPED5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NEWS REPLAY7:00 PM G THE WORLD AROUND US –TBA8:00 PM G PENN & TELLER – FOOL US –

9:00 PM G LEGENDS OF THE SEEKER –S2/Ep#7

10:00 PM G NRL ROUND 23 HIGHLIGHTS

11:00 PM G EMTV NEWS REPLAY….

Ren bagarapim postaPLANTI ol posta bilong olkenidet long Pot Mosbi i bin wetlong tupela de ren, dispela olposta ol mekim long pepa, planibilong ol ren i bagarapim noguttru.Dispela em mak bilong yusimnarapela mani gen long mekimnupela, na taim bilong kepen tuem sot nau na planti ol kenidetwok traim long karamapimbikpela hap ples long kisim votbilong ol manmeri.Dispela ren long Mosbi bin wasim

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Ogas 16 - 22 , 2012 Wantok P19komik

KANAGE

pes bilong ol kenidet gut tru wan-taim posta bilong ol, planti man-meri long rot i tok larim renwasim pes bilong ol, taim bilongileksen yumi lukim kainkain pes nataim ileksen pinis dispela ol pesya bai go hait na ren no inapwasim ol gen.

Gutpela toktok kam longkempenOL kenidet i wok long mekim olgutpela toktok long taim bilongkepen, tasol ol dispela toktok baikarim kaikai bilong em sapos olwin long go long Waigani?Dispela em bai askim bilong yumi

ol wanwan manmeri, dispela liklikpiga bilong yumi ol lain bai makimlong tupela minit tasol na nambayu kamapim pinis long vot. Dispelaem no longpela taim laka, tasoldispela wari na laikim bilong longsevis yu ting bai yu kisim long tu-pela minit olsem yu makim pigabilong yu.Tingting na save stap long yumiwanwan manmeri, na sapos tingt-ing bilong yumi orait na mak bi-long vot bilong yumi orait kaikaibilong em bai kam long tupelaminit tasol sapos askim bilongyumi go long dispela man o meriyumi makim.

Progrem baisenis long taimbilong en..

P20 Wantok Ogas 16 - 22 , 2012 bisnisnius

OTDF, PNGSDP sainim K16.6m wara projek agrimen OL PIPEL i stap longManawete, Dudi na Ki-waba rijen long SautFlai (South Fly) distrikbilong Westen Provinsbai i no taim tasol i gatklin na gutpela wara.

Ok Tedi DivelopmenFaundesen (OTDF) naPNG Sastenebel Divel-opmen Progrem(PNGSDP) Limited baifanim dispela projeklong mani mak K16.6

milian.Ten pesen o mani

mak long K1.6 miliantasol bai kam long TrasFan bilong Manawete,Kiwaba na Dudi Trasakaun ol i save kisim

long Ok Tedi MainingLimited CMCA divelop-men fan pekis.Bihain long ol i sainim

pinis agrimen bilongSaut Flai Wata Kesmen(South Fly Water Catch-

ment) projek long Ki-unga, moa long 50, 000pipel i stap long ol dis-pela tripela ples bai gatgutpela wara long dring,waswas na kukimkaikai.

Dispela projek bai ki-rapim kwalitii bilongwara na toilet bilong olmanmeri , na longwankain taim ol baitrenim ol manmeri longstretim ol wara tenk nawara saplai samting.Ol dispela ples i

nogat gutpela wara bi-long dring na las yiabikpela sik kolera i binkilim moa manmerilong hap.Tasol dispela projek

bai karim tru tru benefitstret long sevim laip bi-long manmeri.OTDF Sif Opereting

Opisa (COO), GeoffreyFahey, i tok wara emnamba wan samtinglong laip bilong man-meri na em i wanpelana dispela helpim i kamlong PNGSDP naOTDF em i soim olsemtupela kampani i luk-save long besik humenraits bilong manmeri.“Ol dispela komyuniti

i laki stret long kisimdispela kain helpimikam long PNGSDP,OTDF na ol Tras rijen,wokbung bilong yumiolgeta i karim dispelagutpela kaikai longlarim yumi olgeta i ben-

efit na lukim gutpelasindaun long komyu-niti,” Fahey i tok.PNGSDP Westen

Provins RijenalMenesa, LalatuteAvosa, i tok dispelaprojek em i wanpelasastenebel projek, weOTDF na PNGSDP, ibin passim tok longwokbung wantaim longstretim laip bilong olpipel bilong WestenProvins.“Yumi gat agrimen

pinis long wokbungwantaim long kamapimol dispela kain projeklong viles level,” Avosa itok.“Wantaim dispela

agrimen i stap pinis, baiyumi yusim dispelawara projek olsemwanpela eksempal longmekim moa wokbunglong kisim moa projek igo daun long ol komyu-niti,” em i tok.Siaman bilong Man-

awete Tras, BrianGoware, i singaut longol komyuniti na man-meri long ol dispela trasrijen long sapotim olgutpela wok bilongPNGSDP na OTDF.SAINIM AGRMEN: Ol lida bilong tripela rijen i sainim agrimen taim Avosa (lephan, Fahey na OTDF Tras Menesa,

Renagi Koiro, i sanap na lukluk.

bisnisnius Ogas 16 - 22, 2012 Wantok P21

Intenesenel jiolojis kam lukluk raun long KBK MainOL INTENESENEL jiolojis i kamlong arapela kantri i kam luklukraun long Kurumbukari (KBK)Main sait bilong Ramu NiCo laswik Sarere.KBK em i nupela na namba wan

nikel na kobalt maining insait longPNG, 17-pela jiolojis olgeta - 6-pelameri na 11-pela man - i bin kam luk-luk raun long dispela maining i staplong Usino-Bundi ilektoret, MadangProvins.

Sinia jiolojis na jioloji leksera bi-long Yunivesiti ov Papua Niugini(UPNG), Profesa Hugh Davies, ikisim ol dispela intenesenel jiolo-jis, yunivesiti profesa, na ol risetsa,i kam long Brasil (Brazil), Saina(China), Kenada (Canada), Aus-tralia, Amerika (USA), Israel naPNG.Ol dispela jiolojis i kam lukluk

raun long KBK Main long Sarere

Ogas 4 bipo long ol i go harimnamba 34 Intenesenel JiolojikalKongres bung long Brisben, Aus-tralia long Ogas 5-10.Dispela grup manmeri i bin kam

lukim Kokoda long Oro Provins naRamu Nico, we dispela tu em iwanpela raun dispela Brisbanebung i laikim ol long mekim.Ol i go lukim graun na ston long

dispela nikel na kobalt main bipo

long ol i go bek long Brisben.Ramu NiCo Sif Jiolojis, Andrew

Kohler, i bin mitim dispela grupmanmeri long KBK Main, na storilong ol long dispela maining bipolong ol i go lukim hap we ol masini wok long rausim ston i gat nikel nakobalt stret.Ol dispela manmeri i bin kirap

nogut long lukim operesen bilongdispela maining bikos rot na bris

em i bin bagarap, tasol Ramu Nicoi bin stretim Ramu NiCo Bris, Yam-agi-Usino rot na ol arapela samtingbilong maining.Profesa Hugh Davies, husat i

save tisim ol jioloji sumatin longUPNG, i tok em i bin kam luklukraun long KBK sampela taim i gopinis, tasol nau em i kirap nogutolsem planti gutpela senis i kamaplong main sait.

Ramu NiCo Sif Jiolojis, Andrew Kohler (lephan), i toktok long ol arapela jiolojis husat i kam lukluk raun long KBK main sait. Poto: Mathew Yakai

MMJV, MRA trenim olliklik aluvial gol maina

MOROBE Maining JoinVensa (MMJV) na Min-eral Risos Atoriti (MRA)i trenim ol liklik aluvialgol maina long kisimsave bilong liklik aluvialgol maining.Wantaim K27, 000

sapot na sponsa bilongMMJV, MRA i ronimdispela trening long tu-pela wik long ples Win-ima.27-pela liklik aluvial

gol maina bilong Win-ima na Kwembu i binkisim dispela levelnamba 1 trening.Smol Skel Maining

Regulatori OperesensMenesa bilong MRA, AlComparativo, i tok MRAi laik larim ol liklik alu-vial gol maina i kisimdispela kain save longmekim ol liklik mainingwok bilong painim liklikgol arere long wara omaunten.

Em i tok tenkyu longMMJV long sapotim nafanim dispela treninglong kamap long Wau,we planti manmeri isave mekim mani longaluvial gol.Komyuniti na Rijenal

Infrastraksa Suprinten-den bilong MMJV,Robert Naris, i tokMMJV i amamas longsapotim dispela kain oltrening na programaninit long kepasiti bild-ing program bilongkampani.Naris i tok MMJV i

laik wokbung wantaimgavman long olgetalevel long senisim laipna sindaun bilong ol lik-lik ples manmeri longstap gut.Dispela level namba

1 trening i karamapimol we na stail bilong lik-lik maining, levelnamba 2 save lainim ol

manmeri long yusim olliklik maining samtingolsem wara pam nadresa, na level namba3 na 4 em bilong ol alu-vial maina husat i kisimpinis Aluvial MainingLis long MRA.MRA i givim ol dis-

pela trening long olmanmeri long bihainimol gutpela we na rot bi-long mekim ol liklik golmaining.Ol i trenim ol man-

meri tu long lukautimgut ol bus, graun nawara taim ol i laikpainim liklik gol arerelong wara o antap longmaunten.

MRA i gat plen longgivim dispela kain tren-ing tu long ol arapelahap bilong Wau na Bu-lolo, na Watut na Wafieria insait long HuonDistrik.

Aja Alex Potabe i raitim

POLIS manmeri long15-Mail Polis Stesenautsait long Mosbi sitibai nau mekim ol poliswok gut bikos ol i gatnupela polis kar.Bihain long PNG

Pawa Limited (PPL) ibaim wanpela nupelakar na givim long 15-Mail polis las wik Fraideapinun, Deputi Di-visinel Komandabilkong NCD-Sentral,

Sif Superintendent Nor-man Kambo, i bin ama-mas stret long lukimdispela kain pasin ikam long ol bisnishaus.Makim maus bilong

Polis Komisina TomKulunga, Kambo i toktenkyu long PPL i luk-save long wok bilongpolis insait long komyu-niti.PPL Sif Eksekyutiv

Opisa, Tony Koiri, i tokPPL bot i bin lukimolsem 15-Mail Polis i no

gat polis kar longmekim polis wok longsevim na lukautimkomyuniti, na ol i naubaim dispela kar longsapotim gutpela wok oli save mekim longkarim bel isis i kamlong ol pipel.“Aninit long komyuniti

obligesen progrem bi-long kampani, mipela iwanbel long baim dis-pela Toyota Fift Elel-ment o Trupa long manimak K140, 000. Mi bilipolsem dispela bai

helpim wok bilong polislong 15-Mail, Rouna,Sogeri, Laloki, na olarapela ples insait longSentral Provins,” Koiri itok.

Em i tok 15-Mailpolis i save helpim PPLlong lukautim ol wok-man na propeti bilongol long Rouna naSogeri.“Yupela save mekim

gutpela wok stret longlukautim ol wokman bi-long PPL na propeti bi-long kampani.

Inspekta LaimoAsi, Tony Koiri, naSif SuprintendenNorman Kambo isanap sait longnupela polis karPNG Pawa i givimlong 15-Mail PolisStesen. Poto: AjaAlex Potabe

PNG Pawa givim kar long 15-Mail polis

WANPELA jiolojiso saveman bi-long stadi long

graun i bin guria stretlong lukim ol bikpela di-velopmen nau i kamapantap long Kurumbukarimaunten long Usino-Bundi distrik longMadang provins.Dispela saveman bilong

Sidni, Australia em William(Bill) McGee na em i binwok pastaim wantaim NordRisoses na i bin wok longKurumbukari long 1979 i go1986.Mista McGee i bin kam-

bek long las wik Sande bi-hain long 17-pela krismasna raun i go antap long Ku-rumbukari na wanem em ilukim em i tok em ‘guriastret’.“Em olsem ‘kalsa sok’

stret long mi long kambekgen long Kurumbukari nalukim planti bikpela senistru i kamap long hia,” MistaMc Gee i tok.Bill i bin wok long olpela

Kurumbukari kem we nauyet i stap not-is long we naumain wok i stap long en.Dispela kem em bihainnarapela eksploresen kam-pani Highlands Pacific Lim-ited (HPL) i wok long en.Bill i tok olsem long taim

em i bin stap wok long haplong bipo, em i no lukimplanti manmeri i stap antaplong maunten na nogatplanti ol pemenent hauslong hap. Bill i stori olsem i bin gat

sampela ol ovasis kampanihusat i mekim eksploresenlong nikel na kobalt longKurumbukari long pastaim. Em i tokaut olsem namba

wan lain long luksaveolsem i gat nikel graun istap long hap em ol Aus-tralia gavman jiolojis husati bin mekim sistem mepingbilong jioloji insait long dis-pela rijon. Bihain long ol emIntanesenel Nikel (Inco),wanpela bikpela kampanibilong Canada husat gowok long namel long1960s. InCo i no bin mekimbikpela wok tumas bikosem i laik go long divelopimnarapela bikpela main long

Indonesia. Bihain wanpelakampani bilong Australia oli kolim Metals EksploresenLimited i bin kam, na i godaun long divelopim Green-vale nickel main na pros-esing heria klostu longTownsville long Queens-land. Bihain long en emCarpentaria, Nord Risosesna HPL.“Kam bilong mi bihain

long moa long 20 krismasem bikpela samting tru. Emolsem mi kambek long plesbilong mi ken ya” Bill i tok.“Mi lukluk bek long taim

bipo na lukim divelopmennau i kamap na bel bilongmipela i kalap stret” Bill itok.

Em i tok em i amamas trulong lukim olsem ol wok ol iwok long en bio i go bikpelamoa na trupela divelopmeni kamap na bai helpim ollokal pipel, husat ol i savewok gut wantaim na i gatgutpela rilesensip.Em i tok olsem ol wok-

man Nord Risoses i kisimlong helpim ol long wok, emplanti long ol em ol lain longDanagari na ples bilong ol istap daunbilo long RamuVeli.Em i tok olsem ol infra-

straksa divelopmen naulong Kurumbukari embikpela tru. Em i guria olsem divelopa

Ramu NiCo Menesmen

(MCC) Limited, i wokimbikpela divelopmen truolsem em i wokim bikpelaRamu Bris i go hapsait longRamu Wara na tu em iwokim bikpela rot we ikatim sait bilong maunten igo antap stret long mainlong Kurumbukari.Em i tok olsem long bipo

long taim bilong ekploreseni no bin gat rot i go antaplong maunten. Ol i saveyusim tasol helikopta longgo kam long Kurumbukarilong mekim eksploresen. Em i tok planti taim ol i

save stap tasol long kempna helikopta i save bringimkaikai na ol saplai bilong oli go antap long maunten.

Dispela em bikos nogat rot igo antap long maunten nanogat kar i ken go antap.Mista McGee i bin guria

stret long lukim bikpelaRamu NiCo bris em kam-pani i wokim long Banu.Bipo kain bris olsem i nostap na turangu ol pipel isave bungim hat taim stret.Bill i bin ron long kar i bi-

hainim rot i go antap longKBK na em i guria stretlong kain rot we RamuNiCo lain i katim sait bilongmaunten na wokim rot i goantap.Taim Bill i go kamap long

Butua em i bungim Sif Ji-olojis bilong Ramu NiCo,Andrew Kohler, husat i

soim em raun i go longmain eria na tu i stori longem long wanem ol wok ol imekim long sait long kisimnikel na kobalt long graunlong Kurumbukari.Bill McGee i stori tu long

sampela ol lokal lain em isave long em pastaimolsem Abraham Tatagu naJohn Arua.“John Arua em wanpela

strongpela yangpela manhusat mipela i save wokwantaim long bus long taimbilong eksploresen. Emsave helpim mipela longbringim ol sempol na turaun wantaim mipela insaitlong bus,” Mista McGee itok.Em i tokaut tu olsem long

1979 i kam olsem 1980 ibin gat ol manmeri o ples ohauslain i stap antap longmaunten long Kurumbukari.Ol liklik lain tasol i save gopainim abus long taim bi-long ren. Dispela ples longtaim blong san i save draistret na em i hat longpainim wara long dring longmaunten.Mista McGee long taim

em i wok long wokim ek-sploresen antap long Ku-rumbukari maunten, em ilukim tasol ol liklik bus hauswe ol lain husat i save gopainim abus o pisin i savewokim na slip long en.Nogat pemenent hauslain istap long maunten long dis-pela taim.Em i sori tru long harim

stori olsem olpela pren bi-long em Abraham Tatagunau em aipas na i save staplong Danagari rilokeseneria we Ramu NiCo i wokimbilong ol lain pipel long hap.Em i amamas tu long

harim olsem narapela prenbilong em John Arua nauem siaman bilong Kurum-bukari Lenonas Asosesen(LOA).Mista McGee i tok John

Arua em wanpela trupelaman na strongpela man trubilong wok wantaim ol jiolo-jis long bipo insait long busna maunten bilong Kurum-bukari, na em rait man tulong holim wok olsem sia-man bilong LOA.

P22 Wantok Ogas 16 - 22, 2012 ramunius

Lapun jiolojis guria tru longbikpela senis long Kurumbukari

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Bill, Mal Rose na Syd Griffiths i sanap klostu long helikopta arerelong Marum Riva long 1980s.

Bill i glasim ol ston we ol i rausim wantaim nikel long graun longKBK.

Jiolojis Bill McGee i guria long lukim planti senis na divelopmenantap long Kurumbukari maunten.

Bill wantaim wanpela konselting enjinia Mal Rose na sampela Danagariman sampela taim long 1983.

MASKI liklik wok o bikpela wok, yuman o meri mas givim taim na mekimwok gut na lukim kaikai bilong wok ikamap naispela stet.Dispela em strongpela toktok wanpela

strongpela man bilong wok na manhusat i save go pas long planim ol flaualong Basamuk Rifaineri bilong RamuNiCo long Raikos distrik long Madang itok.Nem bilong dispela man em Sis Paul,

na em i save wok stap long Basamuklong Rifaineri eria. Sis em flaua boi tasolwok bilong em i smat tru na bagaros yai save amamas long soim wok bilong emlong ol bosman na tu ol pren na tambubilong em husat i wok raun Basamuk ri-faineri eria bilong Ramu NiCoTru tumas, dispela papa ya em man

bilong wok na em yet i mekim ol flauagaden na traim mekim Basamuk Ri-faineri eria i kamap smat na luk nais trulong ol lain i ken lukim na mangalim.Sis em bilong Kofena insait long apa-

Asaro eria long Daulo distrik long IstenHailans provins. Tasol dispela ‘ambo’ bilong Asaro nau

i marit long wanpela asples meri klostulong Basamuk na i stap long hap.Em man bilong wokim gaden tu na i

save planim pinat na ol kumu na nara-pela samting long sapotim sindaun bi-long em long ples long Basamuk.

Usino-Yamagi Rot Bai Givim MoaHelpim Long Pipel

ruralindastri Ogas 16 - 22, 2012 Wantok P23

LONG China i gat wanpelatok-piksa em ol i save tokolsem: ‘Sapos yu laik statwokabaut longpela rot(tausen kilomita) yu mas statkrungutim namba wan steppastaim na muv.”Dispela bikpela tok-piksa i

wok long kamap tru longUsino-Bundi, taim nupela rotlong Usino maus-rot i go longYamagi na go olsem longRamu NiCo Main eria longKurumbukari i wok longbringim moa luksave na sevislong ol lokal komyuniti.Pastaim long Ramu NiCo i

muv i go long bus-ples olsemKurumbukari na wokimbikpela Ramu NiCo Bris, olpipel i save wokabaut longwetru katim ol bikpela bus na olbaret wara na riva bipo longkamap long Madang taun.Tasol nau yet i gat bilip

olsem moa wok bisnis bai grotaim dispela nupela Usino-Yamagri Rot i pinis aninit longmani helpim o eid i kam longGavman bilong China.Tude, moa long 40 yia bi-

hain long ol i painim bikpelanikel long Kurumbukarimaunten, ol rurel komyunitilong Kurumbukari na pipel bi-long ol viles na haus lain longUsino na ol dispela arere longRamu Riva i wok long lukimol divelopmen na wok bisnis imuv i go insait.Man i go pas long rot kon-

traksen bilong Usino-Yamagirot, Yang Bing i tok olsem rotkonstraksen i bin stat longmun Oktoba 2011 na ol i bilipwok bai pinis long pinis bilongdispela yia 2012.

“Sapos nogat bikpela heviolsem ren na wara i tait,mipela bai traim hat long pin-isim wok wantaim gutpelakwaliti na givim dispela rotolsem presen i go long olpipel bilong Usino-Bundi.”Mista Yang i tok.Mista Yang i tok ol yusim ol

gutpela enjinia na savemanna ol kontrakta bilong China,husat i gat moa save longwokim ol bikpela rot na brislong China i kam wok longdispela Usino-Yamagi Rot.“Mipela i kisim olsem 100

lokal wokman husat i gatsave long wok na mipela toktenkyu bikos ol i sapotimmipela gut stret,” Mista Yang itok.Dispela konstraksen kam-

pani bilong China i wokim 6-pela strongpela simen na ainbris long dispela 16-kilomitarot. Ol i wokim ol strongpelabris tu we i ken sanap strongtaim guria i kam.Gavman bilong China i

givim olgeta helpim insaitlong grent eid wantaim K22milien long kamapim dispelaRot Projek. Embeseda bi-long China i kam long PNG,Qiu Bohua i bin launsim dis-pela projek long Novemba10, 2011.“Mi bilip strong olsem wan-

taim dispela rot i pinis, em baigivim moa helpim i go long ollokal pipel long wokabaut nadraiv na trenspotim ol gadenkaikai bilong ol i go longmaket na tu em bai isi long olpipel i ken kisim marasin naol pikinini i ken go long skul,na tu moa gutpela senis nadivelopmen bai go longhelpim ol lokal pipel,” MistaQiu i tok.

Jame Kila i raitim

Mathew Yakai bilongRamu Nico i raitim

Ol wokman bilong bris long Samson Creek i redi long wok long nupela bris. Poto: Mathew Yakai

Ol mangi long bikples Usino i soim han bilong ol we i soim olsem ol i hamamas long nupela Samson Creek bris. Poto: Mathew Yakai

Sis wok wantaim gutpela bel na tingting

EM I PLANIM: Bagaros Sis Paul i mangalim naispela flaua gaden em yet iplanim long nupela kemp long Basamuk.

OL PIPEL stap long Mosbisiti i noken westim manilong baim ol nogut kaikailong stua tasol. Ol gaden kaikai i kam

long Hailans tu i savebagarap bikos ol i salim ikam long sip longpela taim. Antap long Sogeri, ol

Koiari asples manmeri longhap, i save planim ol gut-pela kaikai. Teis bilong ol dispela

kaikai bilong Sogeri tu inamba wan stret. Poto i soim wanpela

meri Mosbi i go antap longSogeri na baim ol freskumu bilong maunten. Meri Koiari ya i salim ol

arapela gaden kaikaiolsem pinat, kukamba napamkin tu.

Stori na Poto : Aja AlexPotabe

Baim mauntenkumu bilong Sogeri

P24 Wantok Ogas 16 - 22, 2012 laipstail

Laip long Kurumbukari i hat tru long bipo

“LAIP long Kurumbukarilong bipo i bin hat stret. In-sait long wanpea krismasor 6-pra mun mipela i nosave go long Madang taun.Suga, tilip,sol, sop, karasinem ol samting bilong taunna mipela i save painim hattru long baim bikos mipelanogat mani.”

Dispela em wanpelastrongpela toktok stret ektinglokal level gavman (LLG)Presiden bilong Bundi, EliasMangoa i mekim.

Mista Mangoa i bin raitimwanpela tenkyu pas na wok-abaut i go kamap long RamuNiCo opis long Madang taunlong tok tenkyu long kampanilong ol bikpela senis em ilukim Ramu NiCo i kamapiminsait long asples bilong emlong Bundi we Ramu Projeknau i stap long en.

Taim em i givim leta ya opas ya em i tokaut olsemkain laip em i bin stap bipo, ino bin gat wanpela gavmansevis i bin go kamap long as-ples bilong em taim em i binliklik mangi long 1960’s i kaminap Ramu NiCo i bin go in-sait long eria long 2006.

Mangoa em i bilong Mon-disipiri asples long Apa Bundiinsait long Madang provins.Ol arapla hauslain long dis-pela taim em Danagar, Tin-gari, Kaunakaro, Mokimi naBononumbu. Em i tok dispelataim nogat planti pipel, i gat200 lain tasol i stap.

Ol dispela lain i savepainim planti hevi bikos inogat hausik, skul, rot blo karna bris i go apsait longbikpela Ramu Wara

“Ol mama husat i laik karimpikinini i save bungim hattaim stret bikos i nogat doktana planti taim pikinini omama i save lusim laip bilongol.

“Planti taim ol pikinini nalapun tu i save dai bikosnogat marasin na hausik,”Mangoa i tok.

“Taim mipela karim ol sik-man o meri bihainim bus rotlong go long helt senta longWalium o go long Usinomausrot long painim kar longgo long Madang, planti savedai na mipela planim ol longrot bikos em hat tu long kisimol bodi i go bek long asples,”em i tok

Mangoa i tok long pastaim,turangu ol pipel ol i save wok-abaut mak olsem 3 or 4-pelade olgeta bihainim kil bilongbikpela maunten, kalapimbaret wara, tais na ol plesnogutn we i gat posin- snekna wail pik i pulap long en.

Em i tok planti tai mol man-meri save wokim bus-haussilip long rot insait long businap ol i kamap long Usino-Junction na wetim kar longgo long Madang Hausik orWalium hausik.

“Tasol long kisim PMV tuem hat bikos mipla nogatwok na nogat mani, mekimlaip hat stret.”

Stori bilong Mangoa em

wankain olsem planti lapunbilong Bundi i save toktok tuna i save salim tingting bilongwanem planti hap bilongkantri i bin gat senis na Bundii nogat inap senis inap taimRamu NiCo i bin kam kamap.

Mangoa i tok moa olsemlong ol displa taim, nogat skulna planti bilong ol asple pikinii no gat sans long skul.

Mangoa em yet i bin lakitaim ol misinari bilong Katoliksios i bin grisim em long skullong Bundi St. Francis ofAsisi Komyunti Skul long1960s na bihain i go longMalala Katolik Hai Skul longyia 1967 na bihain i kamapwanplea Praimeri Skul tisa.

Mangoa I lusim wok tisalong yia 1997 na go bek longasples bilong em na wokfama na tokim ol pipel bilongem long kamapim ol kaikaiolsem rais, yam, taro nasenisim ol laip-stail bilong olliklik na kamapim gutpelasenis long sindaun bilong ollong ples.

Long yia 2006 taim main-ing kampani Ramu NiCo ikamap, em i bin wok bungliklik wantaim Komuniti Afesdepatmen bilong Ramu NiCona karimaut wok agrikalsa.

Tasol em i tok bihain longdispela, ol pipel bilong Bundii kisim bikpela taim bilongwanem ol i no gat mani, nanogat ol gutplea samting longkamapim gutpela laip.

Em i stori olsem taim ol ikam long taun insait longwanpela yia long wanpelataim, ol i save baim likliksuka, kopi, niuspepa longrolim brus, na wanpela o tu-pela rais na go bek gen longples

“Tude, mipela amamas trubikos Ramu NiCo i kamkamap na senisim laip bilongmipela gut stret. Mipla i lukimplanti senis i kamap namipela i amamas tru,” em itok.

Mista Mangoa i tok tenkyulong Ramu NiCo long wokimstrongpela na long-pela brislong Ramu Riva we nau ihelpim ol pipel gut tru.

“Long pastaim mipela savekam na silip long narapelasait bilong Ramu Wara inapwanpela kanu i kam kamap.Sampela taim mipela saveweit wanpela o tupela de,”em i tok.

Em i tok tenkyu tru longRamu NiCo i wokim dispelagutpela rot long Usino-Maus-rot i go long Banu Bris na goolgeta long KurumbukariMain antap long maunten emol lokal pipel i yusim tude.

Mista Mangoa i tok bipo oli save kisim 3 or 4-pela deilong wokabaut i go longUsino-mausrot na bihain ol ikisim kar i go long Madangtaun. Tasol tude, ol manmerisave kirap gut long moning,kaikai gut, waswas gut nakalap long kar long moning igo long Madang na bihainlong apinun ol i ron long karigo bek long hauslain bilongol long Bundi.

“Ating sapos Ramu NiCo ino bin kam mipela bai stap

yet i long tudak na gavmanbai ino inap luksave longmipela,” Mangoa i tok.

Mista Mangoa gat 8-pelapikinini na em wanpelastrongpela lida man insaitlong Bundi area long lukimkain gutpela sevis i mas kamyet we ol pikinini bilong emna ol narapla i mas senis nakamap gutpela manmerilong bihain taim.

Em i tok strong tu olsem olkainkain non-gavman oge-naisesen (NGO) na kusaiman i wok long mekim gia-man toktok egensim RamuNiCo i mas pasim mausblong ol na stap isi bikos ol ino save long kain laip ol pipelbilong Bundi i bin stap longen bipo.

Kam bilong Ramu NiCo ibringim senis na sevis i go in-sait long ol rurel pipel bilongKurumbukari na Usino-Bundi.

…..Ramu Nico Projek tasol bringim lait

Kain rot we kar i save hat long go long Sipaip viles long Bundi.

Mangoa i holim pas em iraitim long tok tenkyu longRamu NiCo.

Ol praimeri skul sumatin long KBK relokesen ples. Nau ol i gat skul taim RamuNiCo i go insait.

Strongpela nalongpela Ramuriva bris emRamu NiCo i binwokim.

Mathew Yakai bilongRamu NiCo i raitim

Ogas 16 - 22, 2012 Wantok P25olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kamlusim long Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

RAGBI: Ol Dai Hat Sapota bilong Vipers wantaim Vipers Pilaia Enoch Maki behainlong Vipers na Eagles Gem long Hagen. Enoch Maki i bin lid na pilaia strong truena elpim vipers winim Eagles 12-16.

SOKA: Ol sapota gat wei long sapot

SALENSE: PrimiapilainemellongYamarosna KurutiAndra

- Weekend Sports -

Raun 23 Poins Leda

P26 Wantok Ogas 16 - 22, 2012 nrlnius

Mande: Ogas 20, 2012

Pos Tim W L D B +/- Pts1. Bulldogs 16 5 0 2 194 36

2. Storm 14 7 0 2 195 32

3. Rabbitohs 14 7 0 2 90 32

4. Sea Eagles 13 8 0 2 54 30

5. Cowboys 12 9 0 2 120 28

6. Sharks 11 9 1 2 7 27

7. Broncos 11 10 1 2 38 26

8. West Tigers 11 10 0 2 0 26

9. Knights 10 11 0 2 2 24

10. Raiders 10 11 0 2 -43 24

11. Titans 9 12 0 2 -14 22

12. Dragons 9 11 0 2 -76 22

13. Warriors 8 13 0 2 -58 20

14. Roosters 7 13 1 2 -152 19

15. Panthers 6 15 0 2 -175 16

16. Eels 6 15 0 2 -182 16

SPOTS DR0RAUN 24

Fraide : Ogas 17, 2012

Sarare: Ogas 18, 2012

Sande: Ogas 19, 2012

Broncos Vs Storm

Brookvale OvolManly Vs Knights

Skilled ParkTitans Vs Eels

Suncorp Stedium

Canberra Stedium

Raiders Vs Roosters

Mt Smart Stedium

Warriors Vs Panthers

WIN Stedium

Dragons Vs Cowboys

ANZ Stedium

Bulldogs Vs W/Tigers

EM i no redi long givim taitolbilong namba wan fulbeklong NRL, tasol Billy Slaterbilong Melbourne Storm i toknamba ! bilong Bulldogs,Ben Barba, em i wanpelakain nupela NRL pilaia husati ken mekim samting em yeti no inap mekim.Barba em stap baksait

long bikpela kalap bilongCanterbury i go long nambawan posisen long NRLleda.Em i bin soim tru trustrong bilong em taim em iskorim tupela trai agensimBrisbane Broncos long lasraun.Dispela kain skin kirap bi-

long Barba i gat nem pinisolsem man husat i ken winimDally M medal olsem nambawan pilaia bilong gem, maskitripela raun i stap yet.Slater, husat i winim dis-

pela awod las yia, i tok ol-

geta ragbi lig sapota i savelaik lukim Barba i pilai.“Ben Barba i gat stail bi-

long em yet. Em i ken mekimsamting mi yet mi no inapmekim,” Slater i tok longTrinde dispela wik.Slater i bin save long

Barba taim Queensland Ma-roons i bin kisim em olsemnamba 18 man bilong saitlong gem namba tu, naSlater tok em i bin wanpela‘mangi bilong stap isi tasol’.Em i tok fom bilong Barba

long pinis bilong sisen i soimhatwok em i mekim longstretim olgeta asua long gembilong em, na nau, difens bi-long em i strong moa.“Em i wok strong long gem

bilong en. Yu ken lukim olasua long gem bilong emlong las yia, em dispela yiaem i stretim pinis,” Slater itok.

Slater tok Barba emnupela kain NRL pilaia

SLATER: Luksave long Barba olsem strongpela pilaia

TUPELA yangpela paia lait pi-laia bilong NRL bai traimstrong bilong tupela dispelawik Fraide nait taim Canter-bury Bulldogs na WestsTigers i bung.Benji Marshall bilong Tigers

na Ben Barba bilong Bulldogsbai stap baksait long tim bi-long tupela long traim suvimol i go insait long top 8 po-sisen na stap insait long semifainols.Ol boi bilong Des Hasler i

bin tromoi planti ol gutpela pi-laia bilong ol long bungim

Brisbane Broncos las wik, namaski Broncos i bin go pas14-nil, Bulldogs i rausim ol toppilaia bilong em na ol i skorim22 poin bilong winim gem.Las wik tu, Benji Marshall i

planim ol Dragons taim ol stailpasim bal bilong em i salimLiam Fulton na Tim Moltzen igo skoa na ol i winim gem 22-12.Nau bai Benji na Barba i

bung gen, na save na stail bi-long tupela long pilai tasol bailukim tim bilong ol i sanapstrong.

Benji na Barba bai kirapim paia

BENJI: Em i gat stail BARBA: Strong na save i stap

ENFOSA man bilong SouthSydney Rabbitohs, SamBurgess i tok ol i redi longtraim holim ol CronullaSharks long Sarere dispelawiken.Ol Sharks i nidim tru wan-

pela win long simenim sin-daun bilong ol long NRLfainols raun, na ol i kaikai tityet bihain long ol i lus long

han bilong Manly las wik.Paul Gallen bai go pas

long Cronulla, na ol i saveolsem ol i mas winim Rab-bitohs long namel bilong filsapos ol i laik pasim nambawan atek fom bilong ol.Burgess i tok ol Rabbitohs

i no wanbel long lus bilong ollong han bilong Manly, na olbai no inap isi long Sharks.

Sharks bai bungna kam: Burgess

INAP: Sam Burgess

PAIT bilong Brisbane Bron-cos long stap insait long top8 bilong NRL i no wanpelasamting long pulim lok CoreyParker i kam bek long birualong solda bilong em, we emi kisim long gem agensimMelbon long Fraide nait laswik.Broncos bai gat sans yet

long stap insait long top 8sapos ol i lus long Storm.Bihain long Melbourne, ol

bai bungim Manly longBrookvale, na Penrith longhom graun bilong ol long olgem i stap yet.Parker i bin mekim inap

trening long Trinde dispelawik long apim han bilongpilai long gem agensimStorm dispela wiken.Planti bai ting olsem em

bai inap long kisim Parker igo insait, tasol kosa AnthonyGriffin bai no laik bagarapimParker gen inap pinis bilongsisen.Parker i gat nem long

hariap na kam bek long olbirua long bodi bilong em.Griffin, nau i amamas long

fulbek Josh Hoffman, husatem i bin rausim i go longrisev gred bihain long em ibin let long trening long laswik.Hoffman i no kisim bek ful-

bek posisen bilong em yetlong Corey Norman, tasolGriffin i painim ples bilongem long wing bilong senisimyangpela Lachlan Maranta.“Em i hatpela disisen, tasol

em bai gutpela bilong tim”Griffin i tok.

Parker bai misim narapelawik bilong Broncos

Ogas 16 - 22, 2012 Wantok P27spotnius

Wok bilong KlabMenesmen Tim

NAU, yumi olgeta i mas save gut tru long ol wokbilong menesmen tim bilong wanwan klab. Tasol,pastaim long dispela, olgeta spot manmeri i save bi-hainim o sapotim wanpela klab i mas save na klialong wanem as tru na ol i kam bung wantaim longkamapim wanpela klab.Klab em i wanem samting? Orai, klab em i wan-

pela grup manmeri i gat wankain tingting, i kambung wantaim long bihainim dispela tingting bilongol. Dispela em i ples klia taim yumi lukim ol kain kainmanmeri i kam bung wantaim. Maski ol bilong kainkain ples o tokples grup, em i no wanpela samting.Bikpela samting, em ol i bung long bihainimwankain tingting ol i gat long en.Yumi lukluk long Soka. Olgeta kain manmeri i

save kam bung wantaim long pilai dispela spot.Tasol long strongim laik bilong olgeta manmeri longklab, i gat ol lain i save holim wok bilong lukautimdispela wanpela tingting bilong olgeta manmeri. Oldispela em ol i gat save long lukautim sindaun nalaik bilong ol memba bilong ol. Tasol, moa yet, seftibilong ol memba bilong ol em bikpela samting tru.Long taim bilong makim menesmen tim, ol i save

makim ol bihainim strong na save bilong ol longstrongim menesmen bilong kalb. Ol dispela lain emol i save kolim ol ‘menesmen tim’ o mobeta yet, ol‘opis bera’, em nem ol spot manmeri bilong dispelakantri i save kolim ol.Ol dispela lain i mas gat wanem kain save long

menesim klab? Menesmen tim, em presiden, vaispresiden, sekreteri na tresera i mas save long olwok bilong ol, pastaim long ol i go het na mekimwok.Presiden i mas klia olsem em i tim lida, na pas-

taim, em i mas klia gut tru long wok bilong em. Longwankain taim, em i mas klia tu long wanwan wok bi-long ol tim memba bilong em. Dispela em antapmoa long save na tingting bilong wanwan ol membabilong em.Presiden i mas oltaim mekim ol menesmen tim

memba bilong em i karimaut ol wok bilong ol gut,na olgeta i bihainim wok ol i makim. Strongim bilipbilong tim em i narapela samting we bai gutpela bi-long olgeta klab memba.Antap moa long olgeta wok ol i mas mekim, sefti

bilong ol memba bilong ol em i bikpela samting, onamba wan samting i winim olgeta arapela wok bi-long klab. Sefti bilong ol long taim bilong trening napilai em samting mi save toktok strongim oltaim. Emnau i stap long husat i save lukautim sefti bilong olbihain long ol i trening, na long taim bilong pilai.Konstitusen na ol klab rul na regulesen i mas

strongim dispela eria bai i gat banis bilong ol klabmemba sapos birua i kamap. Maski klab menes-men i nogat bisnis long ol memba bilong ol bihainlong ol i pinisim trening na bihain long pilai, sam-pela ol sefti rot i mas stap long lukluk long tupelasait wantaim. Namba wan, na dispela em i bikpelasamting long ol memba bilong menesmen tim, emlong kamapim wanpela tok orait fom bilong olgetaklab memba long sainim na tok yesa long saposbirua i kamap, em i no rong bilong menesmen tim.Ol arapela eria em long tinbim sefti bilong ol bi-

hain long trening an pilai. Em i mas wok bilongmenesmen tim bilong lukautim gut ol klab membabilong ol inap ol i go gut long haus bihain long tren-ing na pilai.Ol konstitusen na klab bai-loa i mas bihainim ol

senis i kamap long komyuniti na ol birua bilong olyangpela.Sapos olgeta dispela samting i stap stret, mi bilip

sindaun bilong ol klab memba bai stap strong taimklab i ron yet.

POT Mosbi SupaLig SokaSalens i kam gen, bihain longliklik hevi long rejistresen bi-long ol klab na dai bilong tu-pela pilaia bilong Mungkasklab.Long wiken i go pinis dis-

pela resis i kamap na plantilong ol tim i wok long isi longkam long pilai graun bihainlong Mun i go pinis ol stopimpilai.Long bikpela pilai long

wiken lukim PS Ruts i kamstrong tru bihain long tupelagem bilong bipo ol lus na dis-pela mekim na ol winim Cos-mos long 2-1 long pilai bilongol man na Yamaros i wininYunivesiti long 3-1.Long pilai bilong ol meri,

Spartans i mekim bikpelapilai long daunim Lamana 3-1, dispela pilai i bin kamapgut tru mekim ol sapota bi-long tupela tim i no sidaungut long ples bilong sidaun.Spartans em namba wan

long skoa, dispela tupela golbilong Spartans kam longstraika bilong ol na narapela

kam long midfida bilongmekim skoa 3 na Lamanakam bihain long skoarim bi-long ol.

Long ol narapela stori,YMCtim ol sapendim bihain longtim bilong i no bin kisim pilaigraun long pilai 3-pela taim,

planti long pilai bilong ol meribin gat fofit long sampela timi no soim pes long pilaigraun.

Supa Lig Soka kik op gen

SUPA LIG SOKA: Taim bilong fofit, wanpela bilong ol tim bilong ol meri go fofitim gem bilong ol. Poto Nicky Bernard

LAS wik Sande i lukim PortMosbi Vipers i daunim olHagen Eagles 12-16 bihainlong wanpela strongpela gem.Dispela lus bilong Eagles i

brukim rekot bihainim longpelayia we nogat narapela ausaittim i save daunim ol long hom-graun bilong ol yet.Vipers i bin kisim olgeta

sapot bilong ol man, meri napikinini husat i kam long lukimdispela gem bihain long ol Ea-gles i bin bagarapim gem bi-

long ol nogut tru.Jason Tali i bin putim namba

wan trai bilong Eagles taim emi kisim wanpela gutpela paslong hapbek Mosely Tika. Dis-pela i mekim Eagles long gopas wantaim 6-0. Bihain long seken hap, nu-

pela rikrut bilong Paga Pan-thers na yangpela senta bilongVipers, Tobby Kopi Kopi i binskoa long kona. Eagles bin kam bek gen

wantaim narapela trai long

Tika we i surukim skoa i goantap moa. Vipers fowet Enock Maki,

Steven Johns, Sebastine Pan-dia, Adam Korave TimothyLomai na Tonny Die i bin pilaistrong tru long helpim tim bi-long ol. Ol Eagles tu i no bin isi wan-

taim ol strongpela gem bilongol. Elijah Dom, Nixon Kolo,Benny Pamunda, Francis Rayna Rex Opa i strong, tasolVipers i bin strong moa yet

long difens. Dispela win i karim Vipers i

go insait long fainols nau. Ea-gles i bin pilai laspela gem bi-long ol long dispela sisen. Winbilong Vipers long asples bi-long Eagles long Hagen igivim strong long ol long pilaifainols wantaim Lahanis longdispela wik Sande. Vipers i no go insait long

fainols long planti yia i go pinis,na nau ol i lukluk gen longmekim gut long dispela yia.

Vipers win na kisim namba 4 ples

AMAMAS: Ol pilaia na sapota bilong Vipers i amamas bihain long win bilong ol long Hagen.

BIHAIN long sikstin hatpelawik bilong skin pen, hatwokna resis, nau bai dispelaSande i lukim faivpelastrongpela tim insait longkantri i pilai long ol ragbi ligfainols bilong Digicel Kap.Ol tim husat bai pilai em

Rabaul Gurias, Enga Mioks,Mendi Muruks, Pot MosbiVipers, na Goroka Lahanis.

Dispela yia i lukim RabaulGurias i winim Mainia Premiawantaim 28 poin. Bihainim olem Enga Mioks wantaim 26poin, na Mendi Muruks wan-taim 26 poin. Tim husat i stapnamba foa ples em PotMosbi Vipers wantaim 24poin.Wina bilong las yia, i sin-

daun long namba faiv ples,

wantaim 22 poin.Dispela Sande bai lukim

namba 2 ples Enga Mioks ibrukim bun wantaim timhusat i stap long namba triples, Mendi Muruks, longEnga. Long namba foa ples,ol Vipers bai pilaim GorokaLahanis long Mosbi. RabaulGurias bai malolo dispelawok na bai pilai wantaim

wina bilong Mioks na Muruksgem long narapela wik bi-hain.Goroka Lahanis bai kam

strong tru long winim Viperslong Mosbi. Tasol dispela winbilong Vipers long Hagen igivim strong long ol na ol ilukluk long wanpela strong-pela gem wantaim Lahanis.Mosbi em i wanpela ples

we planti tim save kam nawin, na go bek. Tasol dispelayia, Vipers i bin pilai wantaimlewa na tingting bilong ol i golong fainols stret.Kepten bilong Vipers

Steven Johns i tok moa longdispela:“Mipela i rere tru long pilai

fainols na long karim kap ikam long Mosbi long dispela

yia. Mipela i bin go klostu nabin pundaun long planti yia igo pinis. Tasol dispela yia,mipela i laik mekim ol sapotana famili bilong mipela i ama-mas na winim premiasip longdispela sisen.”Em bai hat liklik, bikos ol-

geta top faivpela tim i gatwankain tingting tasol na baipilai strong tru.

Digicel Kap Fianols bai stat dispela wik Sande

Wan wik: Fonde, Ogas 16 - 22, 2012.Isu 1982

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

MINISTA bilong Spot naPasifik Gems JustinTkatchenko, i tok olgetasamting bilong Saut Pasi-fik Gems bai redi longtaim.Dispela tok em mekim

long taim em mekim liklikbung wantaim ol midia longPot Mosbi long Mande dis-pela wik.Em tok i no isipela wok i

stap long solda bilong emna, i gat ol bikpela wok emmas mekim long kamapimgutpela nem na piksa bilongPapua Niugini.Minista Tkatchenko i tok

dispela taim i no bilong tok-tok moa, em taim bilong woktasol long wanem Papua Ni-ugini i gat tu na wan hap yiatasol i stap long stretim ol-geta samting bilong dispela

bikpela pilai.Em i tok ol komiti bilong

lukautim dispela Pasifik gemi redi pinis, na olgeta bai wokbung wantaim long kirapimwok long dispela yia.Tkatchenko i tok tu olsem

ol tenda bai go aut nau longol kontrakta, em dispelatenda bai go aut tu long ova-sis na olgeta bai resis longmekim gutpela wok we olsamting bai stap longpelataim.Em i tok Papua Niugini em

papa kantri we olgeta insaitlong Saut Pasifik save lukluklong en na yumi mas soim ololsem yumi em trutru papabilong Saut Pasifik.Minista Tkatchenko bai

raun i go long Kokopo longbung wantaim ol komiti bi-long PNG Gems long dis-pela wik long lukluk long olsamting bilong PNG Gemswe bai kam long dispela yia.

Olgeta samting bilong Pasifik Gemsbai redi long taim, Minista i tok.

INSAIT: n NRL DROS na NIUS: PES 26 REDI: Nupela Spot Minista Justin Tkatchenko wantaim ol wok manmeri bilong em i redi long kamapim Saut Pasifik Gems

wantaim PNG Gems. Poto Nicky Bernard.

Nicky Bernard i raitim