khảo sát virus máy tính - nsl.hcmus.edu.vn · pdf fileđộng...
TRANSCRIPT
Khảo sát virus máy tính
1. Các loại virus máy tính
1.1. Boot virus
Là thuỷ tổ của virus máy tính, boot virus lây vào các mẫu tin khởi động
(MTKĐ, boot record) trên hệ thống đĩa. Đối với đĩa mềm, MTKĐ nằm trên sector
đầu tiên thuộc track 0, side 0 của đĩa (boot sector). Khi khởi động máy bằng đĩa
mềm, sau quá trình tự kiểm tra (POST - Power On Self Test), thường trình khởi
động máy trong ROM-BIOS sẽ đọc và nạp 512 byte trên boot sector vào bộ nhớ rồi
trao quyền, không cần biết đoạn mã này sẽ thực hiện những công việc gì.
Nguyên tắc của boot virus là thay thế MTKĐ bằng đoạn mã của nó để giành
quyền khởi động máy. Khi được trao quyền, boot virus sẽ thường trú, khống chế các
tác vụ đọc/ghi đĩa rồi nạp tiếp phần khởi động gốc (Hình P1.1). Quá trình lây nhiễm
của boot virus trên đĩa mềm được minh họa như sau:
Đĩa mềm sạch: POST→ MTKĐ → HĐH
Đĩa mềm nhiễm: POST→ Boot virus → MTKĐ → HĐH
Đối với đĩa cứng, có 2 MTKĐ: master boot nằm ở sector đầu tiên thuộc track
0, side 0 và boot sector nằm ở sector đầu tiên của track 0, side 1. Trên đĩa cứng,
boot virus có thể lây vào master boot hoặc boot sector. Quá trình minh họa như sau:
Đĩa cứng sạch: POST→ Master boot→ Boot sector → HĐH
Đĩa cứng nhiễm: POST → Boot virus→Master boot→ Boot sector→ HĐH, hoặc
POST → Master boot → Boot virus → Boot sector → HĐH
Phụ lục 1
- 109 -
Do được kích hoạt trước HĐH nên boot virus có thể lây nhiều loại HĐH.
Tuy nhiên chúng cũng gặp nhiều trở ngại như:
- Cơ hội kích hoạt: người dùng ít khi khởi động máy từ đĩa mềm.
- Cơ hội lây lan: phần lớn các chip ROM được trang bị chức năng phát hiện
tác vụ ghi vào boot sector hoặc cấm khởi động từ đĩa mềm.
- Cơ hội tồn tại: do dung lượng nhỏ nên đĩa mềm ngày càng ít được sử dụng.
Hình P1.2a là MTKĐ chuẩn của Windows. Hình P1.2b là MTKĐ nhiễm virus.
EB 3C 90 2B 4A 48 54 56 49 48 43 00 02 01 01 00 02 E0 00 40 0B F0 09 00 12 00 02 00 00 00 00 00 00
00 00 00 00 00 29 E3 1E 5C 3F 4E 4F 20 4E 41 4D 45 20 20 20 20 46 41 54 31 32 20 20 20 33 C9 8E D1
BC FC 7B 16 07 BD 78 00 C5 76 00 1E 56 16 55 BF 22 05 89 7E 00 89 4E 02 B1 0B FC F3 A4 06 1F BD
00 7C C6 45 FE 0F 38 4E 24 7D 20 8B C1 99 E8 7E 01 83 EB 3A 66 A1 1C 7C 66 3B 07 8A 57 FC 75 06
80 CA 02 88 56 02 80 C3 10 73 ED 33 C9 FE 06 D8 7D 8A 46 10 98 F7 66 16 03 46 1C 13 56 1E 03 46
0E 13 D1 8B 76 11 60 89 46 FC 89 56 FE B8 20 00 F7 E6 8B 5E 0B 03 C3 48 F7 F3 01 46 FC 11 4E FE
61 BF 00 07 E8 28 01 72 3E 38 2D 74 17 60 B1 0B BE D8 7D F3 A6 61 74 3D 4E 74 09 83 C7 20 3B FB
72 E7 EB DD FE 0E D8 7D 7B A7 BE 7F 7D AC 98 03 F0 AC 98 40 74 0C 48 74 13 B4 0E BB 07 00 CD
10 EB EF BE 82 7D EB E6 BE 80 7D EB E1 CD 16 5E 1F 66 8F 04 CD 19 BE 81 7D 8B 7D 1A 8D 45 FE
8A 4E 0D F7 E1 03 46 FC 13 56 FE B1 04 E8 C2 00 72 D7 EA 00 02 70 00 52 50 06 53 6A 01 6A 10 91
8B 46 18 A2 26 05 96 92 33 D2 F7 F6 91 F7 F6 42 87 CA F7 76 1A 8A F2 8A E8 C0 CC 02 0A CC B8 01
02 80 7E 02 0E 75 04 B4 42 8B F4 8A 56 24 CD 13 61 61 72 0A 40 75 01 42 03 5E 0B 49 75 77 C3 03 18
01 27 0D 0A 49 6E 76 61 6C 69 64 20 73 79 73 74 65 6D 20 64 69 73 6B FF 0D 0A 44 69 73 6B 20 49 2F
4F 20 65 72 72 6F 72 FF 0D 0A 52 65 70 6C 61 63 65 20 74 68 65 20 64 69 73 6B 2C 20 61 6E 64 20 74
68 65 6E 20 70 72 65 73 73 20 61 6E 79 20 6B 65 79 0D 0A 00 00 49 4F 20 20 20 20 20 20 53 59 53 4D
53 44 4F 53 20 20 20 53 59 53 7F 01 00 41 BB 00 07 60 66 6A 00 E9 3B FF 00 00 55 AA
Hình P1.2a: Mẫu tin khởi động chuẩn của hệ điều hành Windows
Kiểm tra thiết bị- Màn hình - Bộ nhớ - Bàn phím - Các ổ đĩa...
Khởi động hệ thống - Nạp MTKĐ vào bộ
nhớ máy tính - Trao quyền cho
MTKĐ
Mẫu tin khởi động - Tìm hệ địều hành - Nạp hệ điều hành - Trao quyền cho hệ điều hành
Boot virus - Thường trú - Khống chế đọc/ghi - Nạp MTKĐ gốc - Trao quyền cho
MTKĐ gốc
Mẫu tin khởi động bình thường
Mẫu tin khởi động nhiễm boot virus
Hình P1.1: Nguyên tắc hoạt động của boot virus
- 110 -
EB 3C 90 2C 27 6A 79 76 49 48 43 00 02 01 01 00 02 E0 00 40 0B F0 09 00 12 00 02 00 00 00 00 00 00
00 00 00 00 00 29 00 ED 07 10 4E 4F 20 4E 41 4D 45 20 20 20 20 46 41 54 31 32 20 20 20 33 C9 8E D1
BC F0 7B 8E D9 B8 00 20 8E C0 FC BD 00 7C 38 4E 24 7D 24 8B C1 99 E8 3C 01 72 1C 83 EB 3A 66
A1 1C 7C 26 66 3B 07 26 8A 57 FC 75 06 80 CA 02 88 56 02 80 C3 10 73 EB 33 C9 8A 46 10 98 F7 66
16 03 46 1C 13 56 1E 03 46 0E 13 D1 8B 76 11 60 89 46 FC 89 56 FE B8 20 00 F7 E6 8B 5E 0B 03 C3
48 F7 F3 01 46 FC 11 4E FE 61 BF 00 00 E8 E6 00 72 39 26 38 2D 74 17 60 B1 0B BE A1 7D F3 A6 61
74 32 4E 74 09 83 C7 20 3B FB 72 E6 EB DC A0 FB 7D B4 7D 8B F0 AC 98 40 74 0C 48 74 13 B4 0E
BB 07 00 CD 10 EB EF A0 FD 7D EB E6 A0 FC 7D EB E1 CD 16 CD 19 26 8B 55 1A 52 B0 01 BB 00 00
E8 3B 00 72 E8 5B 8A 56 24 BE 0B 7C 8B FC C7 46 F0 3D 7D C7 46 F4 29 7D 8C D9 89 4E F2 89 4E
F6 C6 06 96 7D CB EA 03 00 00 20 0F B6 C8 66 8B 46 F8 66 03 46 1C 66 8B D0 66 C1 EA 10 EB 5E 0F
B6 C8 4A 4A 8A 46 0D 32 E4 F7 E2 03 46 FC 13 56 FE EB 4A 52 50 06 53 6A 01 6A 10 91 8B 46 18 96
92 33 D2 F7 F6 91 F7 F6 42 87 CA F7 76 1A 8A F2 8A E8 C0 CC 02 0A CC B8 01 02 80 7E 02 0E 75 04
B4 42 8B F4 8A 56 24 CD 13 61 61 72 0B 40 75 01 42 03 5E 0B 49 75 06 F8 C3 41 BB 00 00 60 66 6A
00 EB B0 4E 54 4C 44 52 20 20 20 20 20 20 0D 0A 52 65 6D 6F 76 65 20 64 69 73 6B 73 20 6F 72 20 6F
74 68 65 72 20 6D 65 64 69 61 2E FF 0D 0A 44 69 73 6B 20 65 72 72 6F 72 FF 0D 0A 50 72 65 73 73 20
61 6E 79 20 6B 65 79 20 74 6F 20 72 65 73 74 61 72 74 0D 0A 00 00 00 00 00 00 00 AC CB D8 55 AA
Hình P1.2b: Mẫu tin khởi động hệ điều hành Windows bị nhiễm boot virus
1.2. File virus
Khác với boot virus, file virus lây vào tập tin chương trình của hệ điều hành.
Tùy theo hệ điều hành và cơ chế hoạt động của vật chủ, file virus có cách lây nhiễm
khác nhau (Hình P1.3a và P1.3b). Cơ chế hoạt động của file virus như sau:
- Xác định điểm vào lệnh (IP-Instruction Pointer) gốc của vật chủ
- Ghép mã lệnh virus vào vật chủ. Tùy theo định dạng/tình trạng của vật chủ,
vị trí ghép có thể ở đầu, giữa hoặc ở cuối vật chủ.
- Thay điểm vào lệnh của vật chủ trỏ đến địa chỉ mã lệnh của virus
Khi vật chủ thi hành, file virus sẽ thực hiện các thao tác:
- Kiểm tra sự có mặt của virus trong vùng nhớ. Nếu chưa thường trú, chúng
tiến hành sao chép vào vùng nhớ đã được hệ điều hành cấp phát.
- Tìm kiếm các vật chủ khác để lây vào
- Thực hiện các hoạt động đã được lập trình (phá hoại, do thám, định thời…)
- Phục hồi điểm vào lệnh gốc và trao quyền cho vật chủ.
- 111 -
Nhược điểm của file virus là dễ bị phát hiện do kích thước file thay đổi và
chỉ lây mạnh trên các HĐH DOS và Windows 9x/Me. Trên Windows NT/2000/XP,
chúng thường vấp phải hàng rào bảo vệ hạt nhân hệ thống Kernel32. Vì vậy file
virus dần được hacker thay bằng các hình thức khác như worm, trojan horse…
1.3. Macro virus
Để tự động hóa thao tác sử dụng của người dùng, hãng Microsoft đã tích hợp
tập lệnh VBA (Visual Basic Application) vào bộ công cụ Microsoft Office. Theo
CSI (Cisco Safe Implementation), macro virus được định nghĩa như sau:
“Macro virus là loại virus máy tính được viết bằng ngôn ngữ VBA, thực thi
trong môi trường của Microsoft Word hoặc Excel. Macro là tập lệnh giúp tự động
hóa tác vụ của người dùng” (http://www.preplogic.com).
Các macro virus lợi dụng các template trong môi trường tương tác VBA làm
nơi lưu trú. Khi người dùng mở tư liệu mới, các thủ tục của virus trong template sẽ
kết nhập vào tư liệu hiện thời dưới dạng các thủ tục VBA đã biên dịch (Hình P1.4).
Tùy theo phiên bản Microsoft Office, tập mã thủ tục VBA sẽ được chuyển dạng
tương thích đi lên, làm biến đổi mã lệnh của macro virus.
1.4. Worm, sâu trình
Theo Vesselin Bonchev, worm (tạm dịch sâu trình) là: “Các chương trình có khả năng tạo bản sao chính nó (thường là qua mạng
máy tính) như một chương trình (hoặc tập các chương trình) độc lập, không phụ
thuộc vào sự tồn tại của ứng dụng chủ”.
Hình P1.3: Kỹ thuật lây nhiễm của file virus
a. Tập tin chương trình trước khi nhiễm file virus
IP
Header Data Code
b. Tập tin chương trình sau khi nhiễm file virus
Virus IP
Header Data Code
IP
- 112 -
Khai thác các dịch vụ vận chuyển dữ liệu như HTTP (HyperText Transfer
Protocol), FTP (File Transfer Protocol), IRC (Internet Relay Chat), DNS (Domain
Name Service), Drive Sharing, Email, Packet Routing…, sâu trình len lõi vào các hệ
thống đích để tìm cơ hội do thám, đánh cắp, phá hoại dữ liệu. Khác với virus, sâu
trình không đính vào các ứng dụng khác mà tồn tại trên hệ thống như một ứng dụng
độc lập (hình P1.5). Sâu trình khó phát hiện vì chúng có định dạng giống các ứng
dụng hợp thức. Tuy nhiên sâu trình cũng có nhược điểm. Do đứng độc lập nên khả
năng tự kích hoạt bị hạn chế và dễ bị tiêu diệt. Kịch bản chung của sâu trình là đăng
ký kích hoạt khi hệ điều hành hoàn tất quá trình khởi động.
1.5. Trojan horse
Thuật ngữ “trojan horse” (mượn từ điển tích “ngựa gỗ thành Troie” trong
thần thoại Hy Lạp, gọi tắt là trojan) là tên gọi các loại mã độc do người lập trình cài
sẵn vào ứng dụng. Ban đầu, trojan là công cụ của người lập trình. Khi phát hiện các
trường hợp không hợp thức (như sao chép lậu, bẻ khóa…), các đoạn mã này sẽ tự
Microsoft Word
Virus macro
Infected doc.
Virus macro
Infected doc.
(1) (2)
Infected doc.
Virus macro
(5)
Microsoft Word
Virusmacro
Benign doc.
(4)
Virus macro
Template
(3)
Hình P1.4: Quy trình lây nhiễm của macro virus 1. Tập tin tư liệu chứa mã lệnh virus macro 2. Ứng dụng Office mở tư liệu nhiễm virus macro 3. Tập thủ tục VBA của virus kết nhập vào template 4. Virus macro trong template kết nhập vào các đối tượng mới 5. Hàng loạt tư liệu khác bị nhiễm virus macro
- 113 -
kích hoạt để trừng trị người dùng như xóa ứng dụng, làm treo máy… Về sau ý
nghĩa của trojan càng mờ nhạt. Lợi dụng Internet, các hacker tung lên mạng các
“tiện ích” (có cài sẵn trojan) để lừa người dùng download về sử dụng (ví dụ các
phần mềm bẻ khóa, kích hoạt tài khoản xem phim trực tuyến…). Khi chạy loại “ứng
dụng” này, các đoạn mã trojan sẽ thực thi các lệnh của hacker. CSI định nghĩa
trojan horse là “loại chương trình được viết như tiện ích hữu hiệu, nhưng thực tế lại
là công cụ tấn công”. (http://www.preplogic.com)
Trojan không tự lây mà lan truyền nhờ thao tác download và sao chép của
người dùng (hình P1.6). Giống sâu trình, trojan có định dạng ứng dụng nên việc
phát hiện gặp nhiều trở ngại. Trong một họ (family), trojan khởi thủy được gọi là
mầm độc (germs). Thông thường, mã của mầm độc dùng để lắp ghép cho con cháu.
Network Application Worm
Network Application
Network Application Worm
Network Application
Physical Network
Virtual Network Virtual Network
Hình P1.5: Worm lan truyền trên hệ thống mạng
Physical Computer Physical Computer
Hình P1.6: Cơ chế lan truyền của trojan horse
Internet
download
copy
LAN
- 114 -
Đôi khi trojan còn chứa trong lòng nó một loại mã độc khác (như sâu trình
chẳng hạn). Khi thực thi, loại trojan này (gọi là dropper) sẽ kết xuất mã độc thứ cấp
ra hệ thống đích (tái sinh) mỗi khi một trong các bản sao của chúng bị tiêu diệt.
Injector là một dạng cải tiến của dropper: thay vì kết xuất ra bộ nhớ ngoài, mã độc
được cài vào bộ nhớ trong để tránh bị phát hiện. Kết hợp giữa trojan và sâu trình,
dropper và injector có đặc tính lây lan nên gần với virus hơn.
Trapdoor (hay backdoor) rất được giới hacker ưa chuộng. Khi lây vào hệ
thống, backdoor có nhiệm vụ mở cổng (port, điểm truy cập ứng dụng), làm nội gián
chờ đáp ứng thao tác quét cổng của hacker. Khi nhận được tín hiệu, backdoor khống
chế hàng rào bảo vệ hệ thống, dọn đường đón các đợt thâm nhập từ bên ngoài.
Gần đây xuất hiện loại trojan đặc biệt nguy hiểm gọi là rootkit. Ban đầu,
rootkit là tên gọi các bộ công cụ (kit) giúp người quản trị nắm quyền điều khiển hệ
thống ở mức cao nhất (root). Trong tay hacker, rootkit trở thành công cụ đắc lực để
đánh cắp mật khẩu truy nhập, thu thập thông tin trên máy nạn nhân hoặc che đậy
các hoạt động thâm nhập bất hợp pháp. Hacktool là một dạng rootkit sơ cấp. Cao
cấp hơn có các loại rootkit thám báo như keylogger (theo dõi hoạt động bàn phím),
sniffer (theo dõi gói tin qua mạng), filehooker (theo dõi truy nhập tập tin)…
1.6. Malware
Malware là tên gọi chung các loại phần mềm độc hại như:
• Adware: loại phần mềm tự động bật (popup) các cửa sổ quảng cáo, thay đổi
các thiết lập hệ thống…, gây phiền phức cho người sử dụng.
• Spyware: loại phần mềm gián điệp, săn lùng thông tin thương mại, đánh cắp
thông tin cá nhân như địa chỉ e-mail, độ tuổi, giới tính, thói quen mua sắm…
• Pornware: loại phần mềm đồi trụy phát tán từ các trang web khiêu dâm, tự
động bật lên các hình ảnh gợi dục, phim sex... Pornware rất nguy hiểm cho trẻ
em và thanh thiếu niên, làm suy đồi đạo đức xã hội.
• Riskware: phần mềm trôi nổi, không được kiểm định chất lượng. Riskware
tiềm ẩn nhiều lỗi nghiêm trọng, làm suy giảm chất lượng phục vụ của hệ
thống, có nguy cơ ảnh hưởng dữ liệu của người dùng.
- 115 -
Trong lĩnh vực anti-virus, nghiên cứu malware là bài toán sôi nổi và khá lý
thú. Hình P1.7 mô tả nguồn gốc, quá trình phát triển của các loại virus máy tính và
mã độc hiện nay.
2. Khảo sát virus máy tính
Việc khảo sát virus máy tính gặp nhiều khó khăn bởi:
- Các anti-virus chưa thống nhất về cách phân loại và đặt tên virus
- Phần lớn các anti-virus không công bố danh sách đầy đủ các virus đã
cập nhật mà chỉ cung cấp các công cụ tìm kiếm online một virus cụ thể.
Bảng P1.1 thống kê danh sách 65.824 virus máy tính lây trên hệ điều hành
DOS/Windows của hãng Kaspersky. Cột “Kiểu dữ liệu” có được nhờ quá trình phân
tích mã các mẫu virus đại diện lớp. Cột “Tỷ lệ %” được đưa vào để tính mật độ các
loại virus DOS/Windows đã xuất hiện trong 10 năm (từ 1995 đến 2004).
Kết quả phân tích thống kê cho thấy virus máy tính có thể được phân loại
theo bốn nhóm chính (program, text, binary và macro), đặt cơ sở khoa học cho ý
tưởng phân loại virus theo đặc trưng dữ liệu của đề tài (xem Chương 2).
Computer virus
Hình P1.7: Nguồn gốc mã độc và phân loại mã độc
Boot virus - FD bootvirus - HD bootvirus
File virus - 16 bit virus - 32 bit virus
Worm - Intruder - Dropper - Injector…
Macro virus - MS Word - MS Excel - MS PowerPoint
Trojan horse - Germs - Dropper - Injector - Rootkit…
Malware - Adware - Spyware - Pornware - Riskware…
Boot record - Boot sector - Master boot
OS/Program - Application - Resource - Library - Driver…
Instruction set - 8088 - 80x86 - Pentium
Harmful Code
- 116 -
Bảng P1.1: Thống kê các loại virus máy tính (1995-2004)
stt Kiểu virus Số lượng Kiểu dữ liệu Tỷ lệ % 1 ANSI 4 Text 0.01 2 ASP 89 Text 0.14 3 Basic 7 Text 0.01 4 BAT 2059 Text 3.13 5 Boot-DB 913 Binary 1.39 6 Boot-DOS 198 Binary 0.30 7 Boot-SB 14 Binary 0.02 8 DOS 18412 Program 16-bit 27.97 9 DOS32 18 Program 32-bit 0.03
10 HTT 9 Text 0.01 11 HTML 295 Text 0.45 12 IRC 518 Program 32-bit 0.79 13 Java 140 Text 0.21 14 Java script 522 Text 0.79 15 MSAccess 30 VBA macro 0.05 16 MSExcel 348 VBA macro 0.53 17 MSOffice 96 VBA macro 0.15 18 MSPPoint 12 VBA macro 0.02 19 MSProject 4 VBA macro 0.01 20 MSPublisher 1 VBA macro 0.00 21 MSVision 3 VBA macro 0.00 22 MSWord 2987 VBA macro 4.54 23 Multi dropper 523 Program 32-bit 0.79 24 Perl 152 Text 0.23 25 PHP 63 Text 0.10 26 PIF 19 Binary 0.03 27 PSP 1 Text 0.00 28 RAR 1 Binary 0.00 29 Script 9 Text 0.01 30 VBS 1562 Text 2.37 31 WBS 4 VBA macro 0.01 32 Win16 484 Program 16-bit 0.74 33 Win32 35731 Program 32-bit 54.28 34 Win9x 537 Program 32-bit 0.82 35 WinHLP 9 Binary 0.01 36 WinINF 9 Binary 0.01 37 WinLNK 1 Binary 0.00 38 WinPIF 1 Binary 0.00 39 WinREG 36 Text 0.05 40 ZIP 3 Binary 0.00
Các định dạng dữ liệu nhiễm virus máy tính
1. Giới thiệu
Nghiên cứu virus máy tính luôn gắn với việc phân tích các định dạng dữ liệu
vật chủ. Mỗi loại virus chỉ lây vào một số định dạng dữ liệu nhất định. Phân tích các
định dạng dữ liệu vật chủ là cơ sở để phân loại dữ liệu (quan tâm đến các điểm dữ
liệu có nguy cơ nhiễm virus), giảm tải quá trình chẩn đoán (loại bớt các đối tượng
chắc chắn sạch khỏi không gian chẩn đoán) và gia tăng độ tin cậy của hệ thống
(giảm nguy cơ bỏ sót đối tượng chẩn đoán). Các định dạng vật chủ chứa mã thi
hành có thể nhiễm virus gồm: tập tin văn bản, tập tin chương trình, tập tin MS
Office và mẫu tin khởi động (Bảng P2.1).
Bảng P2.1: Các định dạng vật chủ chứa mã thi hành có thể nhiễm virus máy tính
Stt Vật chủ Loại virus Các định dạng Kiểu Tập tin lô BAT Tập tin script VBS, JS Tập tin registry REG
1 Tập tin văn bản File virus
Worm Trojan
Tập tin siêu văn bản HTT, HTA Tập tin lệnh COM Tập tin thi hành EXE, SCR 2 Tập tin chương trình
File virus Worm Trojan Tập tin thư viện DLL, CPL, SYS, VXD
Tập tin tư liệu DOC, DOT Tập tin bảng tính XLS, XLT 3 Tập tin MS Office Macro virusTập tin trình diễn PPT, POT Mẫu tin khởi động hệ điều hành đĩa mềm #N/A
Mẫu tin khởi động hệ điều hành đĩa cứng #N/A 4 Mẫu tin khởi động Boot virus
Mẫu tin khởi tạo phân khu đĩa cứng #N/A
Phụ lục 2
- 118 -
2. Các định dạng dữ liệu nhiễm virus máy tính
2.1. Tập tin văn bản
Tập văn bản (text file) là tổ chức file đơn giản, được chia làm hai loại:
- Tập văn bản 7 bit: chứa các ký tự ASCII chuẩn (7 bit) có thể gõ trực tiếp từ
bàn phím, mã từ 32 (khoảng trắng) đến 126 (ký tự ~). Tập văn bản 7 bit dùng
chứa nội dung chương trình nguồn như PAS, ASM, C, CPP, JS, VBS…
- Tập văn bản 8 bit: có thêm các ký tự ASCII mở rộng 8 bit (từ 128 đến 255)
sử dụng ký tự graphic trang trí bảng, hình hộp hoặc thiết lập font chữ riêng.
Do hiện nay các trình biên dịch/thông dịch lệnh chỉ hỗ trợ các ký tự 7 bit nên
chưa phát hiện câu lệnh virus trong các tập tinvăn bản 8 bit.
Để thực thi các câu lệnh trong tập tin văn bản 7 bit, hệ thống phải dịch chúng
sang mã máy. Do không phải hệ thống nào cũng có đủ bộ dịch lệnh của tất cả các
ngôn ngữ lập trình, nên chỉ vài loại tập tin văn bản 7 bit là có nguy cơ nhiễm virus
(Bảng P2.2), đó là các tập tin chứa tập lệnh của các ngôn ngữ lập trình được tích
hợp sẵn trong hệ thống (Hình P2.1).
Bảng P2.2: Các loại tập tin văn bản nhiễm virus máy tính
stt Loại tập tin Mô tả Kiểu Thi hành 1 Tập lệnh theo lô Batch command BAT Internal Command Interpreter 2 Tập lệnh siêu văn bản Hyper Text HTT HTML Application Host 3 Tập lệnh khởi tạo System Initiation INI Windows Startup 4 Tập lệnh Java Java Script JS Windows Based Script Host 5 Tập đăng ký hệ thống System registry REG Registry Editor 6 Tập lệnh Visual Basic Visual Basic Script VBS Windows Based Script Host
Dấu hiệu nhận dạng các tập văn bản 7-bit có thể nhiễm virus là:
- Dữ liệu byte (32-127)
- Chứa các từ khóa của các ngôn ngữ lập trình tích hợp sẵn trong hệ thống
(Java Script, VB Script, HTML Application, Command Interpreter…).
- 119 -
2.2. Tập tin chương trình
Các tập tin chương trình (program file), còn gọi là ứng dụng (application)
hay phần mềm (software), được biên dịch thành các tổ chức file thi hành trong môi
trường của hệ điều hành. Đối với DOS/Windows, ngoài hai loại tập tin chương trình
chính là COM và EXE còn có các tổ chức thi hành khác như SYS, DLL, CPL, SCR,
OCX… Trong quá trình phát triển, Microsoft đã sử dụng nhiều định dạng thi hành
phức tạp. Khi nạp vào bộ nhớ, tập tin chương trình sẽ được hệ điều hành thực thi,
không quan tâm nguồn gốc và mức độ nguy hiểm của các lệnh này. Do vậy, các tập
tin chương trình là một trong những kẽ hở bảo mật quan trọng của hệ thống.
Bảng P2.3: Các loại tập tin chương trình
Tổ chức Loại Kiểu Kiểu con Hệ điều hành Thi hành trực tiếp
Command DOS-COM COM COM DOS 16 bit Có DOS-EXE EXE EXE DOS 16 bit Có
EXE EXE Windows 16 bit Có NE-EXE
DLL DLL Windows 16 bit Không EXE EXE, SCR… Windows 32 bit Có
PE-EXE DLL DLL, SYS,
OCX, CPL… Windows 32 bit Không
Executable
LE-EXE VXD VXD Windows 32 bit Không
Hình P2.1: Phân loại, xác định nhóm tập tin văn bản nhiễm virus
Tập văn bản
Văn bản 7-bits
Văn bản 8-bits
Tập lệnh của các ngôn ngữ lập trình khác
Chương trình nguồn
Văn bản 7-bits khác
Tập lệnh dành cho lõi biên dịch, thông dịch sẵn có của hệ thống
- 120 -
Phân tích định dạng tập tin là hoạt động khá phổ biến trong nhiều lĩnh vực
phần mềm (đồ họa, âm thanh, liên lạc, bảo mật, hệ thống…) vốn tỉ mỉ, tốn nhiều
thời gian và công sức. Đã có nhiều tài liệu nói về các loại định dạng tập tin, nên
phần này không đi sâu phân tích kỹ thuật mà tập trung vào công tác phân loại (Bảng
P2.3) và nhận dạng (Hình P2.2). Tham khảo thêm ở địa chỉ http://www.wotsit.org.
2.2.1. Định dạng COM (DOS Command)
COM là định dạng thi hành đơn giản trong mô hình phân đoạn
segment:offset của MSDOS. Các tập tin COM chứa hình ảnh dữ liệu của đoạn bộ
nhớ lúc file được nạp vào địa chỉ Segment:100h. Do hoạt động trong một phân đoạn
nên kích thước file COM giới hạn trong phạm vi 64KB. Khi lây vào file COM,
virus sẽ thay điểm vào lệnh đầu tiên bằng lệnh gọi (mã máy E8h) hoặc lệnh nhảy
(EBh nhảy gần dưới 128 byte, E9h nhảy xa trên 128 byte) đến thủ tục xử lý của
virus (Hình P2.3). Đặc điểm nhận dạng các tập COM có thể nhiễm virus như sau:
- Kích thước dưới 64KB
- Dữ liệu byte trải dài trên bộ mã ASCII (0-255)
- Có lệnh nhảy (E9h, EBh) hoặc lệnh gọi (E8h) đầu file.
Hình P2.2: Phân loại các tập tin chương trình
Program Files
EXE
NE-EXE
PE-EXE
DOS-EXE
LE-EXE
EXE-16 bits
DLL-16 bits
EXE-32 bits
DLL-32 bits
COM
- 121 -
Trong thời kỳ đầu của DOS, do đơn giản và nhỏ gọn nên định dạng COM rất
dễ bị file virus tấn công. Do hạn chế về kích thước và khả năng truy nhập bộ nhớ
nên các hacker đã chuyển hướng tấn công sang định dạng EXE (Executable File).
2.2.2. Định dạng EXE (DOS Executable)
Định dạng EXE cho phép mở rộng kích thước tập tin lớn hơn 64KB bằng
cách sử dụng mỗi phân đoạn bộ nhớ riêng biệt cho từng thanh ghi CS, DS, ES, SS.
Với cách tổ chức này, EXE sử dụng cấu trúc đầu file (gọi là EXE header) chứa
thông tin của file và các tham số giúp hệ điều hành định vị bộ nhớ, tải mã lệnh, dữ
liệu, ngăn xếp và khởi tạo giá trị các thanh ghi CPU trước khi thực thi chương trình.
Lây vào EXE, file virus ghép mã lệnh vào cuối file rồi điều chỉnh CS:IP trỏ
đến địa chỉ của nó. Các tập EXE có đặc điểm nhận dạng như sau:
- Word đầu tập tin có trị ‘MZ’ hoặc ‘ZM’
- Dữ liệu byte, trải dài trên toàn bảng mã ASCII (0-255)
- Thủ tục khởi tạo trỏ đến địa chỉ thực trên file (Header < CS:IP < Filesize)
a. Biểu diễn byte E9 E6 02 1B 5B 50 32 4A 0D 20 20 4E E9: Mã lệnh nhảy (xa hơn 128 byte) đến thủ tục khởi tạo b. Biểu diễn lệnh máy
xxxx : 0100 E9E602 JMP 03E9 // E9: Nhảy đến thủ tục khởi tạo xxxx : 0103 1B5B50 SBB BX,[BP+DI+50] xxxx : 0106 324A0D XOR CL,[BP+SI+0D] xxxx : 0109 2020 AND [BX+SI],AH xxxx : 010B 4E DEC SI ... xxxx : 03E9 50 PUSH AX // Thủ tục khởi tạo xxxx : 03EA 53 PUSH BX xxxx : 03EB B93E00 MOV CX,003E xxxx : 03EE BA0901 MOV DX,0109 xxxx : 03F1 E8F8FE CALL 02EC // E8: mã máy lệnh Call ...
Hình P2.3: Mô tả dữ liệu một tập tin COM tiêu biểu
a. Biểu diễn vector dữ liệu byte của tập tin COM b. Biểu diễn lệnh máy của 12 byte đầu và các lệnh trong thủ tục khởi tạo
- 122 -
Hình P2.4 mô tả cấu trúc đầu file của một tập tin EXE tiêu biểu. Hai byte đầu
tiên (4D-5A) biểu diễn chuỗi ‘MZ’ nhận dạng file EXE. Các trường tiếp theo chứa
thông tin file và các tham số định vị. Đặc biệt trường 3Ch có giá trị 00 (không có
bảng thông tin bổ sung). Nếu khác 0, trường này chứa con trỏ đến một header khác
dùng cho NE-EXE (Windows 16 bit) và PE-EXE (Windows 32 bit). Các định dạng
này sẽ được mô tả ở phần tiếp theo.
00000: 4D 5A BC 00 08 00 05 00 20 00 71 00 FF FF CC 00 //5A4D = MZ: dấu hiệu EXE
00010: 08 07 00 00 10 00 00 00 1E 00 00 00 01 00 90 08
00020: 00 00 1E 00 00 00 0A 01 00 00 00 00 A8 00 72 00
00030: AD 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 //khác 0: trỏ đến header bổ sung
Hình P2.4: Cấu trúc đầu file một tập tin EXE tiêu biểu
2.2.3. Định dạng NE-EXE (Windows 16s New Executable)
Khi giới thiệu hệ điều hành Windows 16 bit (Windows 3.xx), Microsoft phải
thay đổi định dạng EXE cho phù hợp với tập lệnh của CPU chạy trong chế độ bảo
vệ hoặc 386 tăng cường… Thông tin bổ sung cho file NE-EXE được lưu trữ trong
một cấu trúc đầu file mới (gọi là NE header), định vị qua trường 3C của cấu trúc
đầu file DOS-EXE cũ. Header bổ sung này được bắt đầu bằng hai byte 4E-45 (chuỗi
‘NE’). Các trường tiếp theo chứa thông tin file NE-EXE (ví dụ file thi hành EXE
thực, hay là các thư viện liên kết động DLL…) và các tham số định vị dành cho hệ
thống trong các điều kiện thi hành khác nhau.
Hình P2.5 mô tả cấu trúc đầu file của tập tin thi hành trong môi trường
Windows16 bit. Cấu trúc này gồm hai phần. Phần đầu là cấu trúc đầu file DOS-
EXE. Phần thứ hai là cấu trúc đầu file NE-EXE định vị ở địa chỉ 0080h, là giá trị có
trong trường 3C của DOS-EXE. Đầu NE-EXE header là chuỗi nhận dạng ‘NE’.
Định dạng NE-EXE có đặc điểm nhận dạng như sau:
- Mang đặc trưng của định dạng DOS-EXE
- Trường 3C trong cấu trúc đầu file trỏ đến cấu trúc đầu file thứ hai
- Hai byte đầu tiên của cấu trúc đầu file thứ hai có giá trị 4E và 45 (‘NE’)
- 123 -
00000: 4D 5A 75 01 01 00 00 00 04 00 00 00 FF FF 00 00 //5A4D = MZ: dấu hiệu EXE
00010: B8 00 00 00 00 00 00 00 40 00 00 00 00 00 00 00
00020: 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00
00030: 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 80 00 00 00 //0080: địa chỉ NE header
...
00080: 4E 45 05 3C 15 01 1B 00 00 00 00 00 01 03 03 00 //454E = NE: dấu hiệu NE-EXE
00090: 00 14 00 28 E2 73 01 00 00 00 03 00 03 00 04 00 //các tham số hệ thống dành cho
000A0: 10 00 40 00 58 00 A3 00 F6 00 FE 00 B0 01 00 00 //môi trường Windows 16 bit
000B0: 04 00 04 00 00 00 02 08 1E 00 B8 0B 00 00 0A 03
Hình P2.5: Cấu trúc đầu file một tập tin NE-EXE tiêu biểu Phần tiếp theo sẽ mô tả cách nhận dạng các tập tin thi hành trong môi trường
Windows 32 bit, các Portable Executable file.
2.2.4. Định dạng PE-EXE (Windows 32s Portable Executable)
Trong HĐH Windows 32 bit, EXE được thiết kế lại để phù hợp với cơ chế
định vị bộ nhớ phẳng (flat memory). Portable Executable (PE-EXE) gồm 2 nhóm:
• Các ứng dụng chủ (host application): tập tin thi hành EXE, OBJ, SCR…
• Mở rộng của ứng dụng (application extension): gồm các thư viện liên kết động
DLL (Dynamic Link Library), điều khiển thiết bị SYS (system driver), các ứng
dụng điều khiển CPL (Control Panel Applet), OCX (OLE Control
Extension)… Mặc dù chứa mã lệnh nhưng các tổ chức này không tự thi hành.
Chúng được gọi từ các ứng dụng chủ.
00000: 4D 5A 90 00 03 00 00 00 04 00 00 00 FF FF 00 00 //5A4D = MZ: dấu hiệu EXE
00010: B8 00 00 00 00 00 00 00 40 00 00 00 00 00 00 00
00020: 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00
00030: 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 E0 00 00 00 //00E0: địa chỉ PE header
...
000E0: 50 45 00 00 4C 01 03 00 20 84 7D 3B 00 00 00 00 //4550 = PE: dấu hiệu PE-EXE
000F0: 00 00 00 00 E0 00 0F 01 0B 01 07 00 00 56 00 00
00100: 00 0A 00 00 00 00 00 00 B3 5B 00 00 00 10 00 00
00110: 00 70 00 00 00 00 00 01 00 10 00 00 00 02 00 00
Hình P2.6: Cấu trúc đầu file một tập tin PE-EXE tiêu biểu
- 124 -
Giống như NE-EXE, PE-EXE là vật chủ của file virus, sâu trình và trojan
horse. Đặc trưng nhận dạng của PE-EXE cũng tương tự NE-EXE (Hình P2.6):
- Mang đặc trưng của định dạng DOS-EXE
- Trường 3C trong cấu trúc DOS-EXE trỏ đến cấu trúc đầu file PE-EXE
- Hai byte đầu tiên của file header có giá trị 50h và 45h (‘PE’)
Cấu trúc đầu file PE-EXE chứa các đặc trưng thi hành của đối tượng: FileSize, FileType, FileAttribute, MachineWord, NumberOfSections, TimeDateStamp,
SizeOfOptionalHeader, Characteristics, MajorLinkerVersion, MinorLinkerVersion,
SizeOfCode, SizeOfInitializedData, SizeOfUnitializedData, RelativeVirtualAddress,
BaseOfCode, BaseOfData, BaseOfRVA, ImageBase, SectionAlignment, FileAlignment,
MajorOSVersion, MinorOSVersion, MajorImageVersion, MinorImageVersion,
MajorSubSystemVersion, MinorSubSystemVersion, SizeOfImage, SizeOfHeader,
FileChecksum, SubSystem, DLLCharacteristics, SizeOfStackReserve,
SizeOfStackCommit, SizeOfHeapReserve, SizeOfHeapCommit, LoaderFlags,
NumberOfRvaAndSize, VirtualSize, VirtualAddress, SizeOfRawData, PointerToRawData,
PointerToRelocation, PointerToLineNumber, NumberOfRelocations,
NumberOfLineNumbers, AddressOfEntryPoint...
2.2.5. Định dạng LE-EXE (Windows 32s Linear Executable)
LE-EXE là định dạng các tập tin điều khiển thiết bị Virtual Device (VxD
Driver) dành cho họ Windows9x/Me (Hình P2.7). Windows NT/2000/XP không sử
dụng định dạng LE-EXE mà thay bằng định dạng SYS trong nhóm Mở rộng ứng
dụng (đã đề cập ở phần trên). LE-EXE thường chứa các rootkit điều khiển của
hacker ở mức hệ thống. Đặc điểm nhận dạng LE-EXE như sau:
00000: 4D 5A 90 00 03 00 00 00 04 00 00 00 FF FF 00 00 //5A4D = MZ: dấu hiệu EXE 00010: B8 00 00 00 00 00 00 00 40 00 00 00 00 00 00 00 00020: 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00030: 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 C8 00 00 00 //00C8: địa chỉ LE header ... 000C0: 00 00 00 00 00 00 00 00 4C 45 00 00 00 00 00 00 //454C = LE: dấu hiệu LE-EXE 000D0: 02 00 04 00 00 00 00 00 00 80 03 00 E4 02 00 00 000E0: 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 000F0: 00 02 00 00 5C 00 00 00 4E 33 00 00 00 00 00 00
Hình P2.7: Cấu trúc đầu file một tập tin LE-EXE tiêu biểu
- 125 -
- Mang đặc trưng của định dạng DOS-EXE
- Trường 3C trong cấu trúc đầu file DOS-EXE trỏ đến cấu trúc LE-EXE
- Hai byte đầu tiên của cấu trúc đầu file LE-EXE có giá trị 4C và 45 (‘LE’)
2.3. Tập tin tư liệu
Các tập tin tư liệu (document files) là các tập dữ liệu người dùng bộ công cụ
Microsoft Office (Bảng P2.4). Đây là đối tượng lây nhiễm của virus macro, loại
virus sử dụng tập lệnh macro VBA (Visual Basic Application) của Microsoft. Ngoài
đối tượng lây nhiễm chính là các tập tin DOC, XLS và PPT; các tập tin template và
add-in cũng là nơi “trú ngụ” rất tốt cho virus macro. Lưu trữ nhiều đối tượng nhúng
phức tạp (hình ảnh, âm thanh, bảng biểu, đồ thị…), các tập tin Office thường rất lớn
(vài trăm KB đến hàng chục MB). Để tiện truy xuất, Microsoft tổ chức các tập tin
này theo đơn vị paragraph 512 byte. Đặc điểm nhận dạng các tập tin này như sau:
- Kích thước tập tin là bội số của 512
- Chuỗi nhận dạng đầu file: D0-CF-11-E0-A1-B1-1A-E1-00-00-00-00
Bảng P2.4: Các loại tập tin tư liệu MSOffice có thể nhiễm virus macro
Tập lệnh Ứng dụng Kiểu Mô tả DOC Tư liệu văn bản
Khuôn dạng văn bản Microsoft Word DOT
Microsoft Word Add-in XLS Tư liệu bảng tính XLT Khuôn dạng bảng tính Microsoft Excel XLA Microsoft Excel Add-in PPT Tư liệu trình diễn POT Khuôn dạng trình diễn
VBA macro
Microsoft PowerPoint PPA Microsoft PowerPoint Add-in
2.4. Mẫu tin khởi động
Trong kiến trúc máy tính IBM-PC, mẫu tin khởi động (boot record) là các tổ
chức thi hành trên các đơn vị lưu trữ của thiết bị nhớ ngoài (Bảng P2.5). Nhiệm vụ
của MTKĐ là khởi tạo các thông số kỹ thuật của thiết bị và thực hiện các tiến trình
xử lý tiếp theo. Có hai loại boot record: MTKĐ đĩa cứng (master boot của đĩa cứng)
và MTKĐ hệ điều hành (boot sector của đĩa cứng và đĩa mềm).
- 126 -
Bảng P2.5: Các tổ chức khởi động có thể nhiễm virus
Mẫu tin khởi động Vật chủ Vị trí Nhiệm vụ
MTKĐ đĩa cứng (master boot) Đĩa cứng
Sector 1, track 0, side 0
- Phân tích thông số kỹ thuật các phân khu luận lý
- Tìm và tải boot sector của phân khu hoạt động vào bộ nhớ
- Trao quyền cho boot sector
Phân khu hoạt động đĩa cứng
Sector 1, track 0, side 1
- Phân tích thông số phân khu đĩa cứng hoạt động
- Tìm và tải các tập tin khởi động hệ điều hành vào bộ nhớ
- Trao quyền cho hệ điều hành MTKĐ hệ điều hành (boot sector)
Đĩa mềm Sector 1, track 0, side 0
- Phân tích thông số đĩa mềm - Tìm và tải các tập tin khởi động hệ
điều hành vào bộ nhớ - Trao quyền cho hệ điều hành
2.4.1. Mẫu tin khởi động đĩa cứng (master boot)
Mỗi ổ đĩa cứng có thể được chia tách luận lý thành các phân khu (partition).
Có tối đa bốn phân khu cho mỗi ổ vật lý, nhưng chỉ có một phân khu được chọn làm
phân khu hoạt động (active partition), là phân khu chứa hệ điều hành của hệ thống.
Master boot: - Định vị các phân khu đĩa cứng - Tải boot sector hoạt động
Boot virus: - Các lệnh khởi tạo virus - Định vị, tải master boot gốc - Trao quyền cho master boot gốc
Các sector rỗi Master boot (gốc)
Boot sector hoạt động: - Các lệnh khởi tạo bộ nhớ - Định vị, tải các file hệ thống - Trao quyền cho hệ điều hành
Boot sector hoạt động: - Các lệnh khởi tạo bộ nhớ - Định vị, tải các file hệ thống - Trao quyền cho hệ điều hành
Thư mục gốc (Root Entries) Thư mục gốc (Root Entries)
Vùng dữ liệu (Data Area)
Vùng dữ liệu (Data Area)
Hình P2.8a: Tổ chức đĩa cứng trước khi nhiễm boot virus
Hình P2.8b: Tổ chức đĩa cứng sau khi nhiễm boot virus
- 127 -
Mẫu tin khởi động đĩa cứng có nhiệm vụ phân tích các phân khu dữ liệu, tìm
và tải boot sector trên phân khu hoạt động của đĩa cứng vào bộ nhớ rồi trao quyền
cho nó. Hình P2.8a minh họa cấu trúc đĩa cứng, vị trí và vai trò của các MTKĐ.
Hình P2.8b mô tả hình ảnh ổ đĩa cứng nhiễm boot virus, loại lây vào master boot.
2.4.2. Mẫu tin khởi động hệ điều hành (boot sector)
Boot sector có trên mọi đĩa mềm và các phân khu đĩa cứng. Khi nhận quyền
từ master boot (hoặc khởi động máy từ đĩa mềm), boot sector sẽ tìm HĐH, nạp vào
bộ nhớ rồi trao cho HĐH tiếp tục quá trình khởi động.
Hình P2.9a minh họa cấu trúc đĩa mềm, vị trí và vai trò của MTKĐ hệ điều hành trên đĩa mềm. Hình P2.9b mô tả hình ảnh đĩa mềm nhiễm boot virus. Ví dụ này cũng đúng cho trường hợp boot virus lây vào boot sector của đĩa cứng.
Boot sector - Các lệnh khởi tạo bộ nhớ - Định vị, tải các file hệ thống - Trao quyền cho hệ điều hành
Boot virus - Các lệnh khởi tạo virus - Định vị, tải MTKĐ gốc - Trao quyền cho MTKĐ gốc
Bảng định vị tập tin (FAT 1, FAT 2)
Bảng định vị tập tin (FAT 1, FAT 2) Thư mục gốc (Root Entries)
Thư mục gốc (Root Entries) MTKĐ gốc
Vùng dữ liệu (Data Area)
Vùng dữ liệu (Data Area)
Hình P2.9a: Tổ chức đĩa mềm trước khi nhiễm boot virus
Hình P2.9b: Tổ chức đĩa mềm sau khi nhiễm boot virus
Các tác tử hoạt động và thuật toán SID
1. Các tác tử hoạt động
1.1. Tác tử Duyệt quét
Hoạt động ở mức nền trước (foreground), tác tử Duyệt quét VSA (Virus
Scanning Agent) có nhiệm vụ quét virus hệ thống, thu thập kiến thức dài lâu và giải
thích các thay đổi hệ thống dựa vào lớp luật RS2. Các tác vụ của VSA gồm:
- Khởi tạo các tham số hoạt động, các biến nhớ, cấu hình hệ thống…
- Tải các điểm dữ liệu cần kiểm tra vào không gian quan sát
- Phân lớp không gian quan sát với thuật toán NNSRM (xem Chương 4) thành
hai lớp CLASS_1 - có thể nhiễm và CLASS_2 - chắc chắn sạch. Sau đó xoá
CLASS_2 khỏi không gian quan sát.
- Quét virus cho CLASS_1 bằng thuật toán SID (xem phần 3 của phụ lục này)
- Báo cáo kết quả duyệt quét, tạo giao diện hội thoại, thu thập tri thức người
dùng, xử lý các trường hợp nhiễm virus…
- Cập nhật CSDL, tăng trưởng CSTT cho hệ thống.
Trong các tác vụ này, các thuật toán NNSRM và SID tiêu thụ rất nhiều tài
nguyên hệ thống (thời gian chạy, sử dụng bộ nhớ, truy xuất đĩa…). Để phân bố tải,
VSA sử dụng hai tác tử con (sub-agent) là CA (Classifying Agent) và SA (Scanning
Agent) được thiết kế dưới dạng các tiểu trình (program thread). Một hàng đợi FIFO
được dùng làm vùng nhớ chia xẻ giữa CA và SA (Hình P3.1). Cơ chế phối hợp hoạt
động của CA và SA được mô tả như sau:
Phụ lục 3
- 129 -
- Hàng đợi được khai báo dưới dạng mảng động (không bao giờ tràn) để đảm
bảo cho tác tử CA luôn kết thúc công việc của nó.
- Trong lúc NNSRM phân lớp dữ liệu, tác tử CA lần lượt đưa các điểm dữ liệu
chẩn đoán vào cuối hàng đợi.
- Khi xuất hiện dữ liệu trong hàng đợi, SA nhặt các điểm dữ liệu ở đầu hàng
đợi và chuyển cho thủ tục SID quét kiểm tra virus.
- Nếu hàng đợi rỗng trong khi CA vẫn chưa phân lớp xong, SA sẽ chờ đến khi
xuất hiện ít nhất một điểm dữ liệu trong hàng.
Hình P3.1: Tác tử VSA với các tác tử con CA và SA
1.2. Tác tử Canh phòng
Khác với VSA, VAA được thiết kế để chạy thường trực ở mức nền sau
(background) nhằm đón bắt các loại kiến thức tức thời (tình huống phát sinh trên
đối tượng) dựa vào lớp luật RS1. Các tác vụ của VAA gồm:
- Tự kích hoạt khi hệ thống hoàn tất quá trình khởi động.
- Tạo các tiểu trình động (dynamic thread) để phân bố tác vụ cho các tác tử
con di động (mobile sub-agents).
- Câu móc (hooking) các hàm API (Application Programming Interface) hệ
thống để kiểm soát các tình huống truy xuất file như Create/OpenFiles,
Get/SetFileAttribute, Read/WriteFile, Close/DeleteFile…
- 130 -
- Giám sát các tiến trình hệ thống như tạo tiến trình, tải thư viện liên kết động,
duyệt cấu trúc đĩa, truy nhập hệ thống mạng…
- Tải và cập nhật CSDL và CSTT từ máy chủ từ xa của MAV
Trong mô hình này, các tác vụ con của VAA được phân công để có thể hoạt
động tự chủ (autonomic) tại những ‘vị trí’ thích hợp trong hệ thống. Ví dụ sau khi
các tác tử con được sinh ra, một số tác tử con sẽ tự di chuyển đến các ngăn đĩa hệ
thống (system folders) để giám sát các tình huống truy nhập tập tin hệ thống, trong
khi các tác tử khác di chuyển vào vùng nhớ, đến các cổng truy nhập mạng để theo
dõi tiến trình bộ nhớ hoặc canh giữ các luồng dữ liệu vào-ra mạng (Hình P3.2). Dựa
vào RS1, VAA chạy SID để phân tích các tình huống hệ thống, phát cảnh báo hoặc
xử lý tự động theo kịch bản đã được người dùng ấn định từ trước.
1.3. Cơ chế phối hợp giữa các tác tử
Khi hoạt động, cả hai tác tử VSA và VAA sử dụng chung động cơ suy diễn
SID và tương tác nhau. Ví dụ, trước khi VSA phát sinh tình huống WriteFile, nó gửi
một thông điệp báo cho VAA yêu cầu bỏ qua tình huống này. Khi VAA xử lý xong
một đối tượng, nó thông báo cho VSA không cần kiểm tra đối tượng đó. Chiến lược
phối hợp (co-operation strategy) này giải quyết vấn đề đụng độ (conflict) giữa các
tác tử, tránh hiện tượng tranh chấp tiến trình hệ thống.
Hình P3.2: Tác tử VAA với các tác tử con di động
- 131 -
2. Thuật toán SID (Tìm kiếm – Suy luận - Chẩn đoán)
1: INITIATE X; //Khởi tạo không gian tìm kiếm X 2: INTEGRATE (KB2, KB3: KB; var KB1: KB); 3: CLASSIFY Các điểm dữ liệu FROM X INTO CLASS_1, CLASS_2; 4: for i:= 1 to CLASS_1.Items.Count do 5: select CLASS_1[i]
from DOITUONG where CLASS_1[i].KIEU=CLASS_V.KIEU group by DIA_CHI;
6: if not Found then //Không tìm thấy điểm dữ liệu từ CSDL 7: CHẨN ĐOÁN (CLASS_1[i], PHIÊN_BẢN, KB1); 8: if VirusFound then // Phát hiện virus trên điểm dữ liệu 9: XỬLÝBỆNH (CLASS_1[i]); 10: REPORT(CLASS_1[i].TEN, VirusName, Status); //Thông báo kết quả 11: endif 12: insert into DOITUONG
values <CLASS_1[i]>; //Tạo dữ liệu chẩn đoán 13: insert into LICHQUET
values <LICHQUET>; //Tạo dữ liệu tiền sử 14: else //Tìm thấy điểm dữ liệu từ CSDL 15: if VALIDATED(PHIÊN_BẢN) and CHANGED(CLASS_1[i]) then //Vận dụng luật 16: case WARNING(CLASS_1[i]) of //Cảnh báo 17: ByVirus: XỬLÝBỆNH (CLASS_1[i]); //Xác nhận virus mới 18: REPORT(CLASS_1[i].TEN, UserVirus, Status); //Báo cáo 19: update DOITUONG
set (TEN=CLASS_1[i].TEN,…) where DOI_TUONG=CLASS[i].DOI_TUONG;
20: insert into LICHQUET values (CLASS_1[i],PHIÊN_BẢN,NGÀY_QUÉT);
21: ADD(KB1, KB3, CLASS_1[i], UserVirus); //Tăng trưởng tri thức 22: ByUser: update DOITUONG
set (TEN=CLASS_1[i].TEN,…) where DOI_TUONG=CLASS[i].DOI_TUONG;
23: insert into LICHQUET values (CLASS_1[i],PHIÊN_BẢN,NGÀY_QUÉT);
24: Unknown: LOCK(CLASS_1[i]); //Nghi ngờ, khóa đối tượng 25: REPORT(CLASS_1[i].TEN, SuspectedVirus, Status); //Báo cáo 26: ADD(KB2, CLASS_1[i], UserVirus); //Tăng trưởng tri thức 28: endcase 29: endif 30: if not VALIDATED(PHIÊN_BẢN) and not CHANGED(CLASS_1[i]) then 31: CHẨN ĐOÁN (CLASS_1[i], PHIÊN_BẢN, KB1); 32: if VirusFound then // Phát hiện virus trên điểm dữ liệu 33: XỬLÝBỆNH (CLASS_1[i]); 34: REPORT(CLASS_1[i].TEN, VirusName, Status); //Thông báo kết quả 35: endif; 36: update DOITUONG
set (TEN=CLASS_1[i].TEN,…) where DOI_TUONG=CLASS[i].DOI_TUONG;
37: insert into LICHQUET values (CLASS_1[i],PHIÊN_BẢN,NGÀY_QUÉT);
38: endif; 39: if not VALIDATED(Mã Phiên bản) and CHANGED(CLASS_1[i]) then
- 132 -
40: CHẨN ĐOÁN (CLASS_1[i], PHIÊN_BẢN, KB1); 41: if VirusFound then // Phát hiện virus trên điểm dữ liệu 42: XỬLÝBỆNH (CLASS_1[i]); 43: REPORT(CLASS_1[i].TEN, VirusName, Status); //Thông báo kết quả 44: update DOITUONG
set (TEN=CLASS_1[i].TEN,…) where DOI_TUONG=CLASS[i].DOI_TUONG;
45: insert into LICHQUET values (CLASS_1[i],PHIÊN_BẢN,NGÀY_QUÉT)
46: else 47: case WARNING(CLASS_1[i]) of //Cảnh báo 48: ByVirus: XỬLÝBỆNH (CLASS_1[i]); //Xác nhận virus mới 49: REPORT(CLASS_1[i].TEN,UserVirus, Status);//Báo cáo 50: update DOITUONG set (TEN=CLASS_1[i].TEN,…) where DOI_TUONG=CLASS[i].DOI_TUONG; 51: insert into LICHQUET
values (CLASS_1[i],PHIÊN_BẢN,NGÀY_QUÉT); 52: ADD(KB1, KB3, CLASS_1[i], UserVirus); //Tăng trưởng 53: ByUser: update DOITUONG
set (TEN=CLASS_1[i].TEN,…) where DOI_TUONG=CLASS[i].DOI_TUONG;
54: insert into LICHQUET values (CLASS_1[i],PHIÊN_BẢN,NGÀY_QUÉT);
55: Unknown: LOCK(CLASS_1[i]); //Nghi ngờ, khóa đối tượng 56: REPORT(CLASS_1[i].TEN, SuspectedVirus, Status); 57: ADD(KB2, CLASS_1[i], UserVirus); //Tăng trưởng tri thức 58: endcase; 59: endif; 60: endif; 61: endif; 62: endfor;
Phân tích hệ thống phần mềm MAV
1. Phân tích yêu cầu
1.1. Các yêu cầu về hệ thống
• Hệ điều hành thử nghiệm: - Máy chủ: Windows 2000/2003 Server - Máy trạm: Windows 2000/XP Professional
• Ngôn ngữ lập trình: Borland Delphi 7.0
• Thiết kế hướng dẫn: - HTML Help Workshop - Microsoft Front Page
• Giao tiếp lập trình: DLL, Indy (Client-Server Communication) 1.2. Phân hệ máy chủ
• Thu nhận tri thức chuyên gia
• Luyện học dữ liệu, rút luật nhận dạng
• Tổ chức, cập nhật CSDL và CSTT
• Kiểm soát vào-ra máy chủ
• Liên lạc, điều khiển máy khách
• Điều phối CSDL, CSTT cho toàn hệ thống 1.3. Phân hệ máy khách
• Xử lý dữ liệu, quét virus
• Kiểm soát vào-ra máy khách
• Liên lạc, thực hiện các yêu cầu từ máy chủ
• Gửi mẫu nghi virus cho máy chủ
• Cập nhật CSDL virus từ máy chủ
Phụ lục 4
- 134 -
2. Các chức năng kiểm soát cơ bản
2.1. Kiểm soát thiết bị nhớ trong
• Giám sát thường trực các thao tác tiến trình
• Quét danh sách tiến trình trong bộ nhớ
• Xác định địa chỉ ứng dụng chủ
• Kiểm tra ứng dụng chủ 2.2. Kiểm soát thiết bị nhớ ngoài
• Giám sát truy nhập thiết bị nhớ: đĩa mềm, ổ cứng, CD-ROM, USB…
• Bẫy các tình huống OpenFile, WriteFile, CloseFile, CreateProccess…
• Các mức kiểm soát: tiến trình tạo thao tác, đối tượng nhận thao tác 2.3. Quét virus trên hệ thống đĩa
• Máy chủ: quét các máy khách, quét tại chỗ
• Máy khách: quét tại chỗ 2.4. Các chế độ hoạt động
• Không thường trực: chạy khi user kích hoạt, thao tác trực tiếp trên giao diện.
• Thường trực: chạy khi máy tính khởi động (service, startup…), có thể tự xử lý tình huống theo các tùy chọn đã thiết lập.
3. Đặc tả các chức năng phân hệ máy chủ Các chức năng cài đặt trên phân hệ máy chủ được trình bày trong Bảng P4.1.
Bảng P4.1: Các chức năng cài đặt trên phân hệ máy chủ
stt Chức năng Chế độ Ghi chú
1 Luyện học CSDL virus, rút luật nhận dạng, tổ chức CSTT Không thường trực
2 Quét virus trên máy chủ Không thường trực Sử dụng gói máy trạm
3 Quản lý tiến trình Không thường trực Sử dụng gói máy trạm
4 Bảo vệ Truy nhập Thường trực Sử dụng gói máy trạm
5 Quản lý CSDL Cách ly Không thường trực Sử dụng gói máy trạm
6
Liên lạc máy khách: • Quét virus trên máy khách • Nhận mẫu lạ từ máy khách • Cập nhật CSDL cho máy khách
Thường trực
Dịch vụ chạy ngầm, không sử dụng giao diện
7 Cấu hình hệ thống Không thường trực
- 135 -
3.1. Chế độ không thường trực
• Luyện học CSDL virus: - Tải CSDL, bổ sung mẫu mới, phân cụm - Rút luật phân bố trị thuộc tính, tái cấu trúc CSTT
• Quét virus: - Quét virus trên máy chủ: hệ thống file, tiến trình trên máy chủ - Quét virus trên máy khách: hệ thống file trên máy khách
• Cấu hình hệ thống: quy định các thông số làm việc của hệ thống
• Quản lý các CSDL: - CSDL Virus: Add (file/folder), Find/Delete Record… - CSDL Cách ly: Restore, Delete đối tượng cách ly… - CSDL Nghi ngờ: Import, Send, Restore, Delete đối tượng…
3.2. Chế độ thường trực
• Liên lạc máy khách: - Gửi thông điệp/yêu cầu cho máy khách - Nhận thông điệp, mẫu virus từ máy khách gửi lên
• Kiểm soát thiết bị nhớ: - Giám sát các tác vụ truy xuất thiết bị nhớ - Chẩn đoán virus: cảnh báo, giải phóng tiến trình, xử lý đối tượng
4. Đặc tả các chức năng phân hệ máy khách
Bảng P4.2: Các chức năng cài đặt trên phân hệ máy khách
Stt Phân hệ Chế độ Ghi chú 1 Quét virus trên máy trạm Không thường trực
2 Quản lý tiến trình, kiểm soát truy nhập Thường trực
3 Quản lý CSDL Cách ly Không thường trực
4 Quản lý CSDL Tiền sử chẩn đoán Không thường trực
5 Danh sách virus Không thường trực
6
Liên lạc máy chủ: - Quét virus theo yêu cầu máy chủ - Tổng hợp tình trạng database - Gửi mẫu nghi ngờ cho máy chủ - Cập nhật database từ máy chủ
Thường trực
Dịch vụ hệ thống, không sử dụng giao diện người dùng
7 Cấu hình hệ thống Không thường trực
- 136 -
4.1. Chế độ không thường trực
• Quét virus:
- Quét hệ thống file, tiến trình trên máy khách
- Các chức năng phụ: lập lịch quét, chế độ quét, tùy chọn quét…
• Phát hiện virus lạ:
- Chuyển virus lạ vào CSDL Nghi ngờ
- Gửi mẫu về server khi có yêu cầu
• Quản lý các CSDL:
- CSDL Cách ly: Restore, Delete đối tượng cách ly
- CSDL Nghi ngờ: Import, Send, Restore, Delete đối tượng
- CSDL Kiểm chứng: Create Table, Delete Table, Add Record, Delete
Record, Purge/Save/Delete Database…
• Cấu hình hệ thống: quy định các thông số làm việc của hệ thống
4.2. Chế độ thường trực
• Kiểm soát thiết bị nhớ:
- Giám sát các tác vụ truy xuất thiết bị nhớ
- Chẩn đoán virus: cảnh báo, giải phóng tiến trình, xử lý đối • Liên lạc máy chủ:
- Nhận thông điệp từ máy chủ gửi về
- Thực hiện yêu cầu của máy chủ (quét virus, đánh giá tình trạng, tổng hợp
tình hình virus mới)
- Gửi báo cáo, mẫu virus mới cho máy chủ
- Cập nhật CSDL mới từ Máy chủ
Phân hệ máy chủ MAVSR 1. Giới thiệu hệ phần mềm MAV
MAV là tên gọi của hệ Phòng chống virus máy tính hướng tiếp cận Máy học
và Hệ chuyên gia. MAV có khả năng nhận dạng chính xác hơn 10000 trường hợp
lây nhiễm và học dự báo virus mới.
1.1. Cài đặt hệ MAV
MAV được triển khai cài đặt trên mạng cục bộ thành 2 gói: MAVServer.exe
dùng cài đặt phân hệ máy chủ (dành cho chuyên gia/người quản trị) và
MAVClient.exe dùng cài đặt phân hệ máy trạm (dành cho người dùng cuối). Sau
khi cài đặt, phân hệ máy trạm MAVCL sẽ sử dụng được ngay. Đối với phân hệ máy
chủ MAVSR, cần thiết lập cấu hình hệ thống trước khi sử dụng.
1.2. Thiết lập cấu hình hệ thống
• Đảm bảo mạng LAN (giao thức TCP/IP và NetBIOS) nối kết thành công
• Đảm bảo thành phần Networking Service của Windows đã được cài đặt: Control Panel > Add or Remove Program > Add/Remove Windows Component >
Networking Service.
• Đảm bảo các dịch vụ cấu hình mạng đều ở trạng thái sẵn sàng hoạt động: Control Panel > Administrative Tools > Services
• Đăng ký nối kết client-server của MAVSR với Windows Firewall:
- Đối với máy chủ: Control Panel > Windows Firewall > Exception >Add Program>[C:\Program Files\MAVS\ServiceServer.exe]
- Đối bới máy trạm: Control Panel > Windows Firewall > Exception >Add Program>[C:\Program Files\MAVS\ServiceClient.exe]
Phụ lục 5
- 138 -
• Kích hoạt dịch vụ nối kết client-server của máy chủ:
- Cài đặt dịch vụ nối kết: C:\Program Files\MAV Anti-virus\Srv.bat
- Kích hoạt dịch vụ: Control Panel > Administrative Tools > Services > MAVServer=Started (Automatic type)
Hình P5.1: Đăng ký dịch vụ liên lạc của MAVs với Windows Firewall
Hình P5.2: Khởi động dịch vụ liên lạc của MAVSR
Dịch vụ liên lạc của MAVSR
Thiết lập chế độ chạy tự động
- 139 -
• Kích hoạt dịch vụ nối kết client-server máy trạm:
- Khai báo địa chỉ IP của máy chủ bằng trình NetRegister của MAV
- Cài đặt dịch vụ nối kết: C:\Program Files\MAV Anti-virus\Service.bat
- Kích hoạt dịch vụ: Control Panel > Administrative Tools > Services >
MAVClient=Started (Automatic type) - Vô hiệu chế độ tự nghỉ (System stand by) của máy trạm
1.3. Khảo sát MAVSR
Sau khi cài đặt gói máy chủ, MAVSR sẽ đặt biểu tượng trên màn
hình làm việc. Shortcut Start>All Programs>MAV Anti-virus link đến đường dẫn
MAVSR ở địa chỉ C:\Program Files\MAV Anti-virus\MAVSR.EXE.
Giao diện MAVSR có dạng như hình P6.4 với 2 nhóm lệnh cơ bản:
• Nhóm lệnh Tác nghiệp mạng
- Quét virus các máy trạm - Xem báo cáo kết quả quét virus ở máy trạm - Thu thập mẫu virus nghi ngờ từ máy trạm
• Nhóm lệnh Quản lý và điều phối
- Quản lý cơ sở dữ liệu Cách ly bệnh mẫu - Luyện học cơ sở dữ liệu Nhận dạng virus
- Cập nhật cơ sở dữ liệu Nhận dạng virus cho các máy trạm
Hình P5.3: Khai báo tên, địa chỉ IP của máy chủ
- 140 -
2. Vận hành MAVSR
2.1. Nhóm lệnh Tác nghiệp mạng
2.1.1. Quét virus các máy trạm
Lệnh này giúp người quản trị quét virus toàn hệ thống. Các bước thực hiện:
• Chọn Cấu hình quét:
- Chỉ kiểm tra virus: không diệt, chỉ kiểm tra virus - Loại trừ virus: diệt virus ngay khi phát hiện - Nhắc nhở trước khi diệt: tham khảo ý kiến người dùng hay diệt tự động - Cách ly bệnh mẫu: sao lưu trước khi diệt
• Chọn Phạm vi quét:
- Hệ thống tập tin: quét tập tin trên đĩa cứng máy trạm - Tiến trình hoạt động: quét bộ nhớ máy trạm - Bộ đăng ký hệ thống: quét Windows Registry của máy trạm - Danh sách tự kích hoạt: quét các tập tin tự chạy khi khởi động máy
• Chọn máy trạm cần quét:
- Chọn tên máy trạm trên cây
- Chọn thư mục cấp 1 trên từng máy
Hình P5.4: Giao diện phần mềm MAVSR
- 141 -
• Nhấn vào nút “Quét virus” để yêu cầu quét virus máy trạm hoạt động
• Nhấn vào nút “Đóng”, trở về màn hình chính.
2.1.2. Xem báo cáo kết quả quét virus ở máy trạm
Sau khi nhận lệnh quét virus từ máy chủ, các máy trạm sẽ đồng loạt quét
virus ở chế độ ngầm (background). Một balloon tooltip nhỏ thông báo trạng thái
hoạt động sẽ xuất hiện ở khay hệ thống của các máy trạm (Hình P5.6). Lệnh “Xem
báo cáo kết quả quét virus ở máy trạm” hiển thị báo cáo (Hình P5.7):
- Các máy sạch: chỉ hiển thị các thông tin cơ bản (số tập tin đã quét, thời gian bắt
đầu, thời gian kết thúc).
- Các máy nhiễm: ngoài các thông tin cơ bản (số tập tin đã quét, số tập tin nhiễm,
số tập tin đã xóa, số tập tin làm sạch, thời gian bắt đầu, thời gian kết thúc), báo
cáo còn hiển thị chi tiết về tình trạng của các máy nhiễm (tên máy, tên tập tin
nhiễm virus, địa chỉ tập tin, kích thước và thời gian của tập tin, tên virus, tình
trạng sau khi xử lý).
Hình P5.5: Giao diện quét virus các máy trạm
Hình P5.6: Thông báo trạng thái quét virus máy trạm
- 142 -
2.1.3. Thu thập mẫu virus nghi ngờ từ máy trạm
Thông tin về virus lạ trên từng máy trạm gồm Tên virus, Địa chỉ, Kích thước
và Thời gian. Chọn máy trạm, nhấn nút “Thu thập”, các tập tin nghi nhiễm virus sẽ
được máy trạm mã hóa và chuyển về thư mục Cách ly trên máy chủ (Hình P5.8).
Hình P5.8: Thu thập virus lạ từ máy trạm về máy chủ
Máy trạm HOME1 báo cáo có virus Netsky.y.exe.W32 trong ổ đĩa D:
Hình P5.7: Báo cáo kết quả quét virus các máy trạm
- 143 -
2.2. Nhóm lệnh Quản lý và điều phối
2.2.1. Quản lý cơ sở dữ liệu Cách ly bệnh mẫu
CSDL Cách ly chứa các mẫu nghi virus do máy trạm gửi đến. Để giải mã các mẫu virus lạ, người quản trị thực hiện các thao tác sau:
- Trình đơn chính > Hiển thị > Danh sách nghi ngờ = Bật
- Chọn mẫu tin cần giải mã, nhấn nút “Xuất ra” trên thanh công cụ, chọn đường dẫn để đặt tập tin vào, đặt tên cho tập tin, xác nhận (hình P5.9).
Hình P5.9: Giải mã các mẫu nghi virus từ cơ sở dữ liệu Cách ly bệnh mẫu
- 144 -
2.2.2. Luyện học cơ sở dữ liệu Nhận dạng virus
Chức năng Luyện học cung cấp 3 nhóm lệnh Cơ sở dữ liệu, Biên tập và Công cụ (hình P5.10). Các thao tác cơ bản gồm:
• Mở cơ sở dữ liệu: chọn mở CSDL VirusDB của MAV.
• Bổ sung mẫu virus mới vào CSDL:
- Chọn cách bổ sung: Công cụ > Tùy chọn
- Chọn mẫu: Biên tập > Chọn mẫu > Chọn các mẫu virus (hình P5.11).
• Điều chỉnh: đặt tên mẫu, xóa mẫu, chọn thêm các mẫu khác…
• Phân nhóm dữ liệu: phân tích các đặc trưng giống nhau của các mẫu virus (hình P5.12) trong CSDL để phân thành từng nhóm trên V-tree (hình P5.13)
• Rút luật nhận dạng: dựa vào đặc trưng của các nhóm virus đã phân họach, phân tích và rút quy luật hình thành tập mã lệnh phổ biến trên V-tree (hình P5.14). Kết quả là một tập luật được sinh ra, làm cơ sở cho quá trình nhận dạng virus và các biến thể ở giai đọan Xử lý của máy trạm (hình P5.15).
• Đóng cơ sở dữ liệu.
Nhóm lệnh thao tác cơ sở dữ liệu (mở, lưu và đóng cơ sở dữ liệu)
Nhóm lệnh biên tập cơ sở dữ liệu (chèn mẫu, đổi tên mẫu, xóa mẫu, xóa bảng)
Nhóm công cụ: phân nhóm, rút luật, tùy chọn (chọn từng mẫu hay chọn toàn bộ thư mục chứa mẫu)
Hình P5.10: Giao diện chức năng luyện học virus của MAV
- 145 -
Hình P5.11: Chọn thư mục chứa mẫu nghi ngờ virus, bổ sung vào CSDL
Hình P5.12: Quá trình phân loại virus vào các nhóm có cùng đặc trưng
- 146 -
Hình P5.13: Cây phân cụm và nhóm virus có 925 thành viên cùng đặc trưng
Hình P5.14: Rút luật phân cụm trên V-tree
- 147 -
2.2.3. Cập nhật cơ sở dữ liệu Nhận dạng virus cho các máy trạm
Căn cứ vào tình trạng CSDL của các máy trạm (up-to-date: đã cập nhật, out-
of-date: hiện lỗi thời), người quản trị nhấn nút Cập nhật để yêu cầu cập nhật CSDL.
Khi nhận lệnh, các máy trạm sẽ tự gỡ kết nối với CSDL hiện tại, tải CSDL từ máy
chủ và tái kết nối CSDL vào các phân hệ MAV trên máy trạm (Hình P5.16).
Hình P5.16: Cập nhật CSDL cho cả mạng
Hình P5.15: Kết quả rút luật với Luật 42 mô tả nhóm có 72 virus thành viên
Phân hệ máy trạm MAVCL
1. Giới thiệu
MAVCL là phân hệ máy trạm dùng xử lý dữ liệu, duyệt quét và chẩn đoán
virus máy tính trong giai đoạn Xử lý của hệ phần mềm MAV. Sau khi chạy gói cài
đặt MAVClient.exe cho máy trạm, MAV sẽ đặt biểu tượng trên màn hình
làm việc. Địa chỉ MAVCL trên máy là C:\Program Files\MAV Anti-virus\MAV.EXE.
Phân hệ máy trạm gồm 2 thành phần thường trực và không thường trực.
Thành phần thường trực gồm tác tử canh phòng (Autoprotect Agent) và các dịch vụ
(service) liên lạc máy chủ. Sử dụng phương thức liên lạc socket trên mạng cục bộ,
các dịch vụ của MAVCL chạy tự động ở mức lời gọi hệ thống (system call), không
sử dụng giao diện người dùng. Phụ lục này chủ yếu mô tả tác tử Duyệt quét (không
thường trực) và tác tử Canh phòng (thường trực).
2. Khảo sát giao diện
2.1. Các thành phần giao diện
Giao diện MAVCL có dạng cửa sổ với các thành phần cơ bản: thanh trình
đơn, thanh công cụ, thanh địa chỉ, vùng làm việc và thanh trạng thái (Hình P6.1).
• Thanh trình đơn: Quét virus, Hiển thị, CSDL, Công cụ và Hướng dẫn. • Thanh công cụ chứa các nút lệnh:
- Quét virus: quét virus theo thiết lập - Dừng quét: ngưng tiến trình quét - Kết quả: xem nội dung thực mục hoặc hiển thị kết quả quét - Tiền sử: xem CSDL tiền sử quét hệ thống - Danh sách: xem danh sách virus - Thoát: kết thúc ứng dụng.
Phụ lục 6
- 149 -
• Thanh địa chỉ chứa đường dẫn đang quét • Vùng làm việc chứa các thành phần:
- Bảng điều khiển chứa các nhóm điều khiển: “Đối tượng quét”, “Kiểu tập tin”, “Chẩn đoán thông minh”, “Tự động quét” và “Đáp ứng”.
- Cây thư mục hiển thị cấu trúc phân cấp thư mục tập tin. Đầu mỗi nút trên cây có hộp kiểm (check box), cho phép lựa chọn quét riêng từng nhánh.
- Vùng hiển thị chứa nội dung thư mục hiện tại và kết quả quét virus. Chuyển trang bằng nút “Kết quả” trên thanh công cụ.
• Thanh trạng thái: hiển thị thông tin lúc quét
2.2. Cấu trúc cây lệnh
• Quét virus: các lệnh quét virus cho hệ thống (Hình P6.2)
Thanh trình đơn
Thanh công cụ
Thanh địa chỉ
Thanh trạng thái
Vùng hiển thị
Hình P6.1: Các thành phần giao diện của MAV
Hình P6.2: Lệnh Quét virus
Quét virus trong tập tin trên thư mục
Quét virus thường trú trong bộ nhớ
Quét virus trong bộ đăng ký hệ thống
Quét virus tự chạy khi bật máy
- 150 -
• Hiển thị: điều khiển hiển thị giao diện (Hình P6.3)
• Cơ sở dữ liệu: quản lý các CSDL hệ thống (Hình P6.4)
• Công cụ: chứa các công cụ hệ thống (Hình P6.5)
Hình P6.3: Lệnh Hiển thị
Bật/tắt hiển thị thanh công cụ
Bật/tắt hiển thị thanh địa chỉ
Bật/tắt hiển thị thanh trạng thái
Bật/tắt hiển thị kết quả quét
Thiết lập các tùy chọn mặc định
Hình P6.4: Các Cơ sở dữ liệu
Quản lý CSDL tiền sử quét
Quản lý CSDL cách ly virus
Quản lý CSDL virus cập nhật
Hình P6.5: Các công cụ
Gọi tác tử Canh phòng
Quản lý danh sách tiến trình
Xem thông tin hệ thống
- 151 -
2.3. Các thiết lập điều khiển
Các thiết lập điều khiển MAVCL được bố trí trên Bảng điều khiển bên trái
cửa sổ ứng dụng với 5 hộp chức năng gồm “Đối tượng quét”, “Kiểu tập tin”, “Chẩn
đoán thông minh”, “Tự động quét” và “Đáp ứng”.
• Đối tượng quét: chọn đối tượng để quét virus (Hình P6.7)
• Kiểu tập tin: chọn kiểu tập tin tham gia quét (Hình P6.8)
Quét tập tin trong thư mục và các thư mục con chỉ định trên cây
Chỉ quét các tập tin trong thư mục đang hiển thị nội dung
Chỉ quét các tập tin được chọn trong thư mục đang hiển thị
Chỉ định quét bộ nhớ trước mỗi chu trình quét tập tin
Hình P6.7: Chọn đối tượng
Quét tất cả các tập tin (*.*)
Quét theo ký tự đại diện chỉ định
Xác nhận danh sách mở rộng
Phục hồi danh sách chuẩn
Biên tập phần mở rộng
Quét theo phần mở rộng
Hình P6.8: Chọn kiểu tập tin tham gia quét virus
- 152 -
• Chẩn đoán thông minh: các tùy chọn chẩn đoán virus lạ (Hình P6.9)
Chẩn đoán mã lệnh lạ trên mẫu tin khởi động đĩa mềm
Chẩn đoán macro lạ trên tư liệu Microsoft Office
Chẩn đoán mã lệnh nhị phân giống mã virus trên tập tin EXE
Chỉ định tỷ lệ mã lệnh chẩn đoán gần giống với mã virus nhất
Hình P6.9: Các tùy chọn chẩn đoán thông minh
a. Phát hiện boot record
b. Phát hiện trojan lạ
c. Phát hiện macro lạ
d. Phát hiện file virus lạ
- 153 -
• Tự động quét: các tùy chọn tự động quét virus (Hình P6.10)
• Đáp ứng: các tùy chọn đáp ứng người dùng (Hình P6.11)
3. Các thao tác cơ bản
Trình tự quét: chọn đối tượng, quét đối tượng, xem kết quả, kết thúc.
3.1. Chọn đối tượng quét
• Quét bộ nhớ: Trình đơn chính > Quét virus > Tiến trình hoạt động
• Quét Registry: Trình đơn chính > Quét virus > Windows Registry
• Quét trình tự chạy: Trình đơn chính > Quét virus > Danh sách khởi động
• Quét các tập tin trên cấu trúc thư mục:
Quét khi máy tính khởi động
Quét mỗi ngày theo giờ định sẵn
Bật: hỏi trước khi chạy tự động Tắt: tự chạy không hỏi
Hình P6.10: Thiết lập chế độ quét virus tự động
Bật: hỏi trước khi diệt virus Tắt: tự động diệt không hỏi
Bật: chỉ phát hiện, không diệt Tắt: phát hiện virus, diệt ngay
Bật: sao lưu trước khi diệt Tắt: không sao lưu
Hình P6.11: Thiết lập đáp ứng người dùng
- 154 -
- Chọn đường dẫn: duyệt cây, bật hộp kiểm đầu các nhánh cần quét
- Chọn quét cây hay quét file trong Bảng điều khiển, hộp “Đối tượng quét”
- Chọn kiểu tập tin trong Bảng điều khiển, hộp “Kiểu tập tin”: Toàn bộ (*.*),
Nhóm file (*.EXE) hay Kiểu tự chọn
• Quét riêng một số tập tin trong thư mục
- Chọn đường dẫn trên cây
- Mở hộp “Đối tượng quét”
- Chọn “Các tập tin trong thư mục chọn” hoặc chọn tập tin (Ctrl-chuột phải)
3.2. Quét virus
• Quét thông minh: Bảng điều khiển > Chẩn đoán thông minh
• Đáp ứng hội thoại: Bảng điều khiển > Đáp ứng
• Ra lệnh quét: Thanh công cụ > Quét virus
• Dừng tiến trình quét: Thanh công cụ > Dừng quét
3.3. Xem kết quả quét
• Xem kết quả: Thanh công cụ > Kết quả = On
• Xem nội dung thư mục: Thanh công cụ > Kết quả =Off
3.4. Kết thúc MAVCL
• Thiết lập cấu hình tự động quét
- Bảng điều khiển > Tự động quét
- Chọn tự quét khi máy khởi động hay/và quét theo giờ định sẵn
- Trước khi quét, có hỏi hay không
• Thoát khỏi MAVCL
- Thanh công cụ > Thoát, hoặc
- Trình đơn chính > Quét virus > Thoát khỏi MAV, hoặc
- Nhấn vào nút close [x], hoặc
- Nhấn tổ hợp phím Alt-F4
- 155 -
4. Các tiện ích của MAVCL
Ngoài chức năng quét virus, MAVCL còn cung cấp các tiện ích khác như Cách
ly bệnh mẫu, Tiền sử chẩn đoán, Bảo vệ tự động, Quản lý Tiến trình, Thông tin hệ
thống và Hướng dẫn sử dụng.
4.1. Danh sách virus
• Công dụng: liệt kê danh sách 11.000 virus của MAV (Hình P6.12).
• Kích hoạt:
- Thanh công cụ > Danh sách, hoặc
- Trình đơn chính > Cơ sở dữ liệu > Danh sách Virus
• Các chức năng cơ bản:
- Lọc danh sách theo alphabet
- Tìm kiếm tên virus
- Sắp xếp danh sách
- In danh sách
Hình P6.12: Danh sách 11.036 virus cập nhật của MAV
- 156 -
4.2. Cách ly bệnh mẫu
• Công dụng: quản lý các file nhiễm virus (hoặc nghi ngờ nhiễm virus).
• Kích hoạt: Trình đơn chính > Cơ sở dữ liệu > Cách ly bệnh mẫu
• Các chức năng cơ bản
- Chọn loại danh sách: Trình đơn chính > Hiển thị > Danh sách nghi ngờ (On: các tập tin nghi ngờ virus. Off: các tập tin bị nhiễm virus đã biết)
- Chọn xem theo ngày tháng: Cây lịch trình (Hình P6.13) Schedule: từ nhiều tuần trước (Before last weeks, Last/This week) Day of Weeks (Mondays, Tuedays…): vào các ngày trong tuần Recently (Today, Yesterday…): hôm nay, hôm qua, 2 ngày, 3 ngày qua
- Đưa một tập tin vào danh sách: Thanh công cụ > Đưa vào - Xuất một tập tin ra ngoài: Thanh công cụ > Xuất ra - Tìm kiếm một mẫu tin trong danh sách: Thanh công cụ > Tìm kiếm - Dời một mẫu tin ra ngoài: Thanh công cụ > Phục hồi - Xóa một mẫu tin khỏi danh sách: Thanh công cụ > Xóa bỏ - Khôi phục các tập tin đã xóa: Thanh công cụ > Khôi phục - Dọn dẹp danh sách: Thanh công cụ > Xóa hết - In danh sách: Trình đơn chính > Hệ thống > In báo cáo
Hình P6.13: Cơ sở dữ liệu Cách ly virus
- 157 -
4.3. Tiền sử chẩn đoán
• Công dụng: lưu thông tin tiền sử của quá trình quét virus trên máy. MAV sử dụng cơ sở dữ liệu này như một “Sổ sức khỏe” theo dõi trạng thái an ninh của hệ thống và tăng tốc độ xử lý của chương trình (Hình P6.14).
• Kích hoạt:
- Thanh công cụ > Tiền sử, hoặc - Trình đơn chính > Cơ sở dữ liệu > Tiền sử chẩn đoán
• Các khái niệm
- Mẫu tin: thông tin tiền sử chẩn đoán của một tập tin - Bảng: chứa các mẫu tin trong cùng thư mục đã được MAV quét virus - Quan hệ: biểu diễn quan hệ thứ bậc của bảng với các bảng khác - Cơ sở dữ liệu: hệ thống các bảng và quan hệ giữa các bảng.
• Các chức năng cơ bản
- Các lệnh về mẫu tin: kiểm tra, xóa bỏ, tìm kiếm mẫu tin - Các lệnh về bảng: xóa rỗng, xóa bảng, xuất bảng, nhập bảng - Các lệnh về cơ sở dữ liệu: kết nhập, kết xuất, tinh giản, xóa CSDL - Lệnh In ấn: in danh sách các tập tin đã được kiểm tra virus trong danh sách
Hình P6.14: Cơ sở dữ liệu Tiền sử chẩn đoán
- 158 -
4.4. Bảo vệ tự động
• Công dụng: Canh phòng virus tự động (Autoprotect Agent), giám sát vào ra. • Kích hoạt: Sau khi cài đặt MAV, chức năng này được tự động kích hoạt. Có
thể tái kích hoạt bằng lệnh Trình đơn chính > Công cụ > Bảo vệ tự động
• Điều khiển Bảo vệ Tự động
Kích hoạt trình đơn ngữ cảnh vào biểu tượng trên Khay hệ thống (Hình P6.16).
Hình P6.15: Tác tử Canh phòng của MAV
Giới thiệu MAV AutoProt
Theo dõi truy nhập hệ thống
Bật/tắt bảo vệ tự động
Bật/tắt cảnh báo virus
Bật/tắt chức năng cách ly virus
Không chạy tự động khi bật máy
Giải phóng AutoProt khỏi bộ nhớ
Hình P6.16: Trình đơn điều khiển AutoProt
- 159 -
• Theo dõi truy nhập hệ thống
• Cảnh báo virus xâm nhập
4.5. Quản lý Tiến trình
• Công cụng: Quản lý các tiến trình đang chạy, cung cấp thông tin hoạt động: tên tiến trình, địa chỉ đầy đủ, phân cấp tiến trình (Hình P6.19).
• Các chức năng cơ bản - Quét tiến trình: quét virus cho tiến trình chỉ định - Quét toàn bộ tiến trình: quét virus cho tất cả các tiến trình trong bộ nhớ
Hình P6.17: AutoProt đang theo dõi truy nhập hệ thống
Hình P6.18: AutoProt phát hiện virus thâm nhập hệ thống
- 160 -
- Hủy tiến trình: kết thúc tiến trình chỉ định.
4.6. Thông tin hệ thống
• Công dụng: Cung cấp thông tin về hệ điều hành, số sê-ri, tên nhóm, tên người dùng, tên máy, bộ nhớ, bộ vi xử lý, đo tốc độ xử lý (Hình P6.20).
• Kích hoạt: Trình đơn chính > Công cụ > Thông tin hệ thống
Hình P6.19: Quản lý danh sách tiến trình hệ thống
Hình P6.20: Thông tin hệ thống
- 161 -
4.7. Hướng dẫn sử dụng
Hình P6.21: Hướng dẫn sử dụng