kutül kulüb cilt 3 bölüm 1.docx

8/22/2019 Kutl kulb Cilt 3 Blm 1.docx

1/40

Tevekkl Makamnn erhi Ve1i-Tevekkl Ehlinin Sfatlar Hakkndadr: .................................................. 5Sebep Ve Vastalarn Hikmet- lahi'nin Tezahrlerini sbati; Hkm Ve Kudret'in Bunlar Tarafndanekillendirilme Ve Belirlenme ddiasnn Reddi Hakkndadr.....................................................................14Geim Ve alima Hakkndadr: ...............................................................................................................21 Tevekkl Ve Mal Biriktirmek Hakkndadr: ..............................................................................................25 Tevekkl Sahibinin Tbb Tedaviye Ynelmesi Hakkndadr: .....................................................................27

Tedavi Ve Tedaviye Yanamama Hakknda Baka Bir Aklama: ........................................................34Sebeplerin Farkl Ortaya knn Tevekkl Ehline Gre Bir Olmas Hakkndadr: ...............................35Tevekkln Zhde Benzetilmesi Hakkndadr: ............................................................................................35 Hastalklarn Aklanmas Hakkndadr: ......................................................................................................36 Gereksiz almay Terkedenin Fazileti Hakknda: ....................................................................................37


2/40

DER BR FASIL

Heva ve heveslere rabet, dnya sevgisinin zn tekil eder. Eer kul, vermesi bakmndan malda zhd sahibiise, zhd eksik olmu olur. Bu durum, vg ve senada zhd sahibi olurken malda zhd sahibi olmamaya

benzer. Kii yemeklerinde zhd sahibi deilken malda zhd sahibiolabilir. Revasnn ar basmasndan dolaymakam hakknda zhd sahibi olmayabilir. Hevalar noktasnda zhd sahibi olan kimse, -kim olursa olsun-

dnyada zhdn hakikatine erdirilmi olur. Nefste zhd de budur. nk nefs, arzularn kaynadr. Heva da,nefsin z ve ruhudur. Bunlar iyi bilmek gerekir.Yunus b. Meysere el-Geylani yle derdi: Dnyada zahidlik, helali haram klp mal arur etmek deildir.Dnyada zhdn asl, Allah Teala'nm elinde olana, kendi eliniz dekinden daha sk sarlmak, bela anndaki hallenormal andaki halin bir olmas, hakka dair bir hususta sizi knayanla ven karsndaki tavrnzn ayn olmasdr.Selam b. Ebi Muti' (ra) yle demitir: Zhd trldr: lki btn sz ve fiilleri Allah Teala'ya halis klmanzve bunlarla dnyalk murad etmemenizdir. kincisi uygun olmayanla amel etmeyi brakp uygun olanla amelde

bulunmaktr. ncs ise, nafile niyetiyle helallerde zhd gstermektir.Bu ilimdeki imammz brahim b Edhem (ra) yle demitir: Zhd trdr: Farz zhd, fazilet gayesiyle zhd vekurtulu iin zhd: Farz zhd, haramlarda szkonusu olur. Fazilet icab zhd, helallerde szkonusudur. Kurtuluiin zhd de, pheli hususlarda gsterilen zhddr. Eyyub es-Sahtiyani (ra) ise yle derdi: Zhd, sizden birinineer oturmasnda Allah Teala'mn rzas varsa evinde oturmas, aksi takdirde dar kmas; eer knda AllahTeala'mn rzas varsa kmas, aksi takdirde evine dnmesindedir.

Eer dnnde Allah Teala'nm rzas varsa dnmesinde, yoksa gezinmesindedir.Dirhemini infak etmesinde Allah Teala'mn rzas varsa kartp vermesinde, aksi takdirde elinde tutmasmdadr.Eer elinde tutmasnda Allah Teala'nm rzas varsa tutmasnda, yoksa harcama-smdadr. Eer konumasndaAllah Teala'nm rzas varsa konumasnda, yoksa skut etmesindedir. Eer skutunda Allah Tea -la'nm rzasvarsa skutunda, yoksa konumasmdadr. Bunun zerine, 'Byle davranmak ok zor olmaz m?' denildi. O da ucevab verdi: 'Bu, Allah Teala'ya gtren yoldur. Aksi halde bouna oyalanm olursunuz. Ona gre zhd;murakabe, murakabe ise ihlast.akik el-Belhi'nin dostu Hatim el-Esamm'a (ra) zhd hakknda bir soru sorulmutu. Cevab u oldu: Zhdn bagven, ortas sabr, sonu ise ihlastr. hlas zhdn son basama olduuna gre, bir kulun zhdn bana ermedensonuna ulamas mmkn mdr? Ya da ihlas atlanarak marifetin dier makamlarna klabilir mi? Bu zatlaragre zhdn son basama, marifetin de ban oluturmaktadr.Bir toplulua gre dnya hakknda zhd gstermek, mminlere farz klnmtr. nk onlara gre hlasnhakikati, zhdden ibarettir. Onlar mminler iin ihlas farz grdkleri gibi, zhd de farz grmlerdir.

Abdrrahim b. Yahya el-Esved de bu gre yakndr.Bu anlamda bir ifade mam Ahmed b. Hanbel'den de (ra) rivayet edilmitir. Ona, ulemann nasl zikre ayan halegelip imam olduklar sorulmutu. O da, 'Doruluk (=sdk) ile' dedi. Bunun zerine, 'Sdk nedir?' diye soruldu.'hlastr1 dedi. 'hlas nedir?' diye soruldu. O da, 'Zhddr' dedi. 'Peki zhd nedir ey Ebu Abdullah?' diye sordular.Bir sre daldktan sonra u cevab verdi: 'Onu zahidle-re, mesela Bir b. el-Hars'a sorun.Bir toplulua gre dnyada zhd, helali aramaktr. Bu da, hkmlerin kart ve phelerin artt byle birzamanda msl-manlara farz klnm bir husustur. Bunlara gre zhd, kesinlikle farzdr. Bu toplulukta brahim

b. Edhem, Vheyb b. el-Verd, Sleyman el-Havvas gibi zatlar ile amllardan bir cemaat bulunmaktadr.Sehl yle derdi: Halk iinde dnya hakknda en ok zhd sahibi olan, yiyecek bakmndan en temiz olandr.Onun bir sz de yledir: Vera' babnda en st makam, zhdn en alt makamdr.Yusuf b. Esbat ve Veki'den de (ra) u sz rivayet edilmitir: Yaadmz u devirde zhd sahibi olan kimse, EbuZerr ve Ebu'd-Derda (ra) gibi olsa dahi yine de zahid olarak adlandramayz. nk bu zamanda zhd, ancakmutlak helaldedir. Gnmzde ise mutlak helal bulunabileceini sanmyoruz. mamlarn imam Ha san el-Basri

(ra) de yle derdi: Dnyay reddetmekten daha faziletli bir ey yoktur.Fudayl b. Sevr unu aktarmtr: "Hasan el-Basri'ye, 'Ey Ebu Said, iki kii var, bunlardan biri dnyay helalindenistiyor ve ona ulaarak bununla aile balarm salamlatrp onu kendine de sunuyor, dieri ise dnyay tamamenreddediyor, -hangisi daha stndr?-' diye sordum. 'Dnyay reddeden bana daha sevimli gelir* dedi. Bununzerine, 'Ey Ebu Said, ama bu adam dnyay helalinden istiyor, onu elde ettikten sonra da onunla aile balarmglendirip nefsine sunuyor' diyerek aknlm belirttim. Szn tekrarlayarak, 'Dnyay redden bana dahasevimli gelir" dedi.Hasan el-Basri'nin (ra), dnyay reddedeni stn tutmasnn sebebi uydu: Zhd; tevekkl ve rza hallerini iinealan bir makamdr. Sonra u hadis de bunu teyid etmektedir: "Zhd, Allah Teala'nm elindekine, kendielindekinden daha sk sarlmandr".1[1]Tevekkl budur.Hadisin devamnda da yle buyrulmaktadr: "Bir belann devamna onun sevabndan daha ok sevinmendir".te rza da budur.Ayrca zhdden sonra marifet ve muhabbet makamlar ona dahil olurlar. Bu drdn ieren bir makamdan daha

1[1]bni Mce, Zhd/1


3/40

tn bir makam olabilir mi? Taliplerin nihai hedefleri de budur. Gerekten de zhd byle deerli birmakamdr.

Nitekim bni Abbas'dan (ra) bu hususta etkileyici bir hadis-i erif rivayet edilmitir: "Dnya kyamet gn,salar aarm, kpek dileri mavi renkte, ekli bozulmu ve irkin bir yal kadn sure tinde getirilerek btninsanlara gsterilir. Sonra da, 'Bunu tanyor musunuz?' diye sorulur. Onlar da, 'Bunu tanmaktan Allah'a smrz'derler. O zaman yle nida edilir: 'te bu, uruna birbirinize kar vn duyduunuz, yolunda akrabalk

balarn kopardnz, birbirinizi ekemeyip dmanlkla dolduunuz ve aldand-nz dnyadr5. Sonracehenneme atlr. Derken de yle seslenir: Rabbim, nerede benim taraftarlarm, nerede dostlarm?' Bununzerine Allah Teala yle buyurur: 'Dostlarn ve taraftarlarn onakatn".Bu konuda Allah Resul'nden (sav) daha da ar bir hadis rivayet edilmitir: Abdlvahid b. Zeyd, Hasan el-Basri(ra) kanalyla Enes b. Malik'ten (ra) u hadisi rivayet etmitir:Allah Resul (sav) buyurdu ki: "Kyamet gn, yle kavimler gelecektir ki, Tihame dalar yksekliindeamelleri olmasna ramen cehenneme atlmalar emredilecektir". Bunun zerine sahabe, *Ey Allah Resul, onlarnamaz klarlar myd?' diye sordular. O da, 'Evet, namaz klar, oru tutar, geceleri irkinlik yapar ve kendileri ne

bir dnyalk geldii zaman onun zerine atlrlard' buyurdu".el-Hars b. Esed el-Muhasibi (ra) yle derdi: "Zhd, kalpten dnyann deerinin atlmas ve dnyevi bir eyinkalpte arlnn braklmamasdr. Eyann kymeti kaldrld ve kalpte yoklukla -ryla varlklar denk olduuzaman, zhd gereklemi olur.Beyazd- Bestami (ra) de yle derdi: Zahid, bir eye malik olmayan deil, hibir eyin kendisine malik

olmad kimsedir. Dier bir alim de bu manada yle demitir: Zahid, hibir eyin mlkiyetine sahip olmayponlara meyletmeyen kimsedir. Ayn zat yle demitir: Zahidin gdas bulduu, giysisi rtnd, evi snd,hali de bulunduu vaktidir.Ariflerden bir zat yle demitir: "Zahid ancak o kimsedir ki tedbiri ve tercihi terkedip sknt veya rahatlkolmasna bakmakszn tercihine rza gsterip teslimiyette bulunur. te zhd babnda havassn, Sevri veZnnun'un (ra) izledikleri yol da budur.Beyazd- Bestami (ra) bir defasnda yle demiti: Zahid, bir eye malik olmayan deil, hibir eyin kendisinemalik olmad kimsedir. Ona gre zhdn hakikati, ancak kudretin bulunmas halinde ortaya kar. Aciz veaslen mahrum olan birinin zhd salkl olmaz. Kiiye nce 'ol sfatnn tecellisi verilmeli, sonra isme mut taliklnmal ve kevnin izhar ile eya zerinde kudret verilmelidir.Kul, btn bunlara sahip olmasna ramen Rabbinden duyduu haya ile bu imkanlara nem vermez ve onlarAllah'a olan sevgisi urunda terkederse zhdn hakikatine ermi olur.Beyazd- Bestami, kudretin izharyla ilgili yirmi drt makamdan Alalh Teala'ya snrd. Abdrrahim, yle bir

hadise anlatmtr: Bir defasnda Ebu Musa, bana, 'Ne hakknda konuuyorsun?' dedi. 'Zhd hakknda' dedim.'Nede zhd?1 diye sordu. Ben de, 'Dnyada zhd' dedim. Bunun zerine elini sallayarak yle dedi: 'Hibir eyolan dnya eyas hakkndaki zhdle ilgili konutuunu sandm iin 'nede zhd?' diye sordum. Sehl ve dierarifler de bu ynde gr bildirmilerdir.Marifet yolunda on yedi makam vardr. Bunlarn en alttaki, su-/yun stnde, havada yrmek ve yeralthazinelerini ortaya k-Narmaktr. Btn bunlar, dnyann ssleridir. Bu meyanda C-/neyd'den (ra) u hadisenakledilmitir: Abdal zmresinden drt \ zat, bir bayram gecesi el-Mansur camiinde toplanmlard. Sehere iktklarnda ilerinden biri, 'Bayram namazn Beyt-i Makdis'de ; klmaya niyet ettim' dedi. Dieri, 'Ben deTarsus'ta klmaya niyet ettim' dedi. ncleri ise, 'Ben de Mekke'de klmaya niyet ettim' dedi. Drdncleriskut ediyordu. Bu zat, ariflik bakmndan \ hepsinden ileriydi. Ona, 'Sen neye niyet ettin?' diye sordular. ucevab verdi: 'Ben, btn arzular terketmeye ve bu mescidden baka bir yerde namaz klmamaya niyet ettim'.Bunun zerine dikerleri, 'Sen iimizde en bilgili olansn' dediler ve onunla beraber < oturdular."Yukarda iaret ettiimiz gibi, szkonusu istekler dahi onlar nazarnda ehvet olarak grlyordu. nk bunlar,

makamlarn gereklerinden olmayp dnyevi arzulardand. Zira arkalarndaki saik hevadan baka bir ey deildi.Ayrca szkonusu niyetlerde, tedbir ve tercih de bulunmaktayd. Allah dostu ariflerin nezdinde ise, btn bunlar,snandklar hile ve tuzaklardan baka bir ey deildi. Allah Teala, onlar bu tr hilelerle snayarak nasl ameledeceklerini grmek istiyordu.u halde her kulun imtihan kendi hal ve derecesine gredir. Kii her makama gre belirli bir zhd derecesinde

bulunmaldr. Denildi ki: Yedinci makamda marifetle ilgili on makam vardr. Yedin-ci makama giren her salik bunlar ve stlerinde bulunan daha faziletli yetmi ksur makam grr.Cneyd'e (ra) zhdn ne olduu sorulmutu. O da u cevab verdi: 'Zhdn iki manas vardr ki bunlardan birizahir, dieri de batndr. Zahiri zhd, elde bulunan mlklere kar duyulan buz ve nefret ile yitirilen eyiaramay brakmaktr. Batni zhd ise, kalpte arzunun kaybolmas, bu yndeki her trl anma ve hatrlamadanuzaklalmasdr.Buna ulaan kul, Allah Teala tarafndan ahireti grmekle ltuf-landrhr ve kalbiyle ona bakmas mmknklnr. Bu noktaya ulaan kul da, emeli ksa tutarak amelde bulunurken ecelini de yakn grr. nk onun kalbi

sebeplerden arnm ve yalnzca ahirete hasrolmutur. Bylelikle zhdn hakikati kalbine sinmi, kalbi Rabbi'ninhalis zikri ile dolmutur.


4/40

Zhd, imann hakikatinden doar. Ahiretin mahedesi ise zhdden sonra gelir. Eyann denkliinde ise, onlarnvarl yokluuna denk olur ki bu da, kalbin denklii sonucu meydana gelen mahedenin ardndan gndemegelir. Bu noktada nefsin devre d kalmas ve halkn grlerinin kymetini yitirmesi sebebiyle vg yergiyedenk olur. Bu dereceye ulaldnda ise, zhdn duruluundan dolay kalbe saf ihlas hakim olur. Nefsin devred kalmasyla da kalpte zhd sabit hale gelir. Bunun delili, Allah Resul (sav) hakknda rivayet edilen uhadisedir:

"O, bir adama stiva ettin mi?'yani denkletirdin mi?- diye sormutu. Adam da, 'Nasl istiva edebilirim?' diyekarlk verdi. Allah Resul (sav) de, 'vg ve yerginin senin gznde denk olmasyla' buyurdu". Harise'nin (ra)sznde de bunu grmekteyiz. Ona imann hakikati sorulduu zaman yle demiti: 'Nefsim dnyadan uzakdurduunda'. Sonra zhd ile balam, ardndan dnyann altnyla tann bir olmasn zikretmi, ardndan damahededen sz etmiti.Btn bunlar, zhdle ilgili makamlardr. Her kim dnyay ilminin yettii ve mahedesinin erdii bir ey klarsa,zhd de onun tam zdd klar. Marifet ehli, kalpteki iman iki makama ayrm ve her iki makam iin de birzhd tarifi yapmlardr. Onlara gre iman, kalbin zahiriyle ilintili olduu zaman kul hem dnyay, hemde ahireti sever ve her ikisi iin de alr. man, kalbin derinliklerinde gizli olduu zaman ise, dnyaya

buzederek ona asla bakmaz ve onun iin hi bir amelde bulunmaz.Ebu Sleyman (ra) yle derdi: Her kim, kendi nefsiyle megul olursa, insanlarla meguliyetten kurtulur ki bu,amel ehlinin makamdr. Her kim Rabbi ile megul olursa, nefsiyle meguliyetten kurtulur ki bu, ariflerinmakamdr.

Szkonusu makamlarn her ikisi iin de. snnet-i nebeviden delil mevcuttur: "Allah Resul'ne (sav) insanlarn enhayrlsnn kim olduu sorulmutu. yle buyurdu: 'Dnyaya ksp ahireti seven 1 kimsedir". Grld gibiAllah Resul (sav) dnyaya ksknl, onun zdd olan ahiret sevgisinin sebebi olarak koymutur.En stn makam hakkndaki delil de udur: Kam, btn tasalarn tek bir tasa klarsa, dnya ve ahiret iihakknda Allah Tea-la kendisine yeter. Tek tasa ise, tek bir Rabbe ynelik tek bir vecdden kaynaklanr. O, Tekolan birleyen kulun sfatdr. Onun szTek olan Allah'adr. Allah Teala da bu sfat sebebiyle ona, kendiahlakndan bir esas bahsetmitir: Allah Teala, sfatnn vahdaniyetiile el -Ehad yani Tek'dir. Anlan sfat haizolan kul da, vecdi saysinde halk iinde tek olur.Tasasnn birlii ve kalbinin topluluuyla esiz bir yere sahip olmutur. Tasa birlii, ancak hevannyokedilmesiyle mmkn olur. Hevanm yokedilmesi ise, kalbin takva iin snanmasndan sonra gndeme gelir.Kalbin topluluu da, nefsin iman ile huzurlu ve ho olmasndan sonra meydana gelir. Tezkiye yani arndrma verza ile nefsin felaha ermesi de kalbin toplanmasn salayabilir.

Nitekim Allah Resul (sav) yle buyurmutur: "Nefs holuu, nimetlerdendir"2[2]Allah Teala da bir ayet-i

kerimede yle buyurmaktadr: "Onu (nefsi) arndran kurtuldu". (ems/9) Yine O baka bir ayette ylebuyurmaktadr: "Raz olmu ve raz olunmu (nefs)". (Fecr/28) Byle bir nefs, ruh ile btnlemi ve iman ahla-kyla ahlaklanm bir nefstir. Bu ahlak da, yakini imann mahedesi ile kalbe uyumlu bir ahlaktr.Vehb b. Mnebbih yle demitir: "Allah Teala'nm Musa'ya (as) vahyettikleri arasnda unu grdm: Her kimdnyay severse Allah ona buzeder. Her kim de dnyaya .buzederse Allah onu sever. Her kim dnyaya deerverirse Allah onu alaltr. Her kim de onu alaltrsa Allah Teala ona deer verir.Zahir ulemas ise zhd konusunda unu sylemilerdir: Dnyada zhd, ilmi tasvip etmek, dini hkmleri yerinegetirmek, eyay doru ekilde almak ve hakettii yere koymaktr. lme aykr olan hususlar, tamamyla hevanneserleridir. Grldgibi zahir ulemas, zhdn farziyetini ve zahiri eklini kaydetmi, ama onun incelikleriylegizli ynlerini tarif etmemilerdir.Sfyan b. Uyeyne ve Sevri'den (ra) bu meyanda nakledilen udur: O ikisine, 'Bir kii mal sahibi olduu haldezahid olabilir mi?' diye sorulmutu. 'Evet, bir musibetle snandnda sabreder, bir nimet ltfedildiindekrederse' dediler.

bnu Ebi'l-Havari dedi ki: -bni Uyeyne'yi kasdederek- 'Ey Ebu Muhammed, Allah Teala ona nimet verdiindekreder, imtihan ettiinde sabreder, ama O'nun nimetini yalnz kendine saklarsa nasl zahid olabilir?' Bununzerine ibni Uyeyne, eliyle ona hafife vurdu ve yle dedi: Sus, nimetlerin kretmesine, belalarn sabretmesinemani olamad kimse tam anlamyla zahiddir. Zhri de bu konuda iki byk alime katlm ve 'Aynen yledir1demitir.Ebu Sleyman ed-Darani bu yaklama daha da aklk kazandrmtr. bni Ebi'l-Havari dedi ki: Ebu Sleyman'aunu sordum: Davud et-Ta'i (ra) bir zahid miydi? Bana, 'Evet' dedi. Ben de, 'Duydum ki, ona babasndan yirmidinar miras kalm ve o, bu miras yirmi ylda harcam. Bunca yl dinarlar elinde tutan biri nasl za hid olabilir?'diye sordum. Dedi ki: Ondan zhdn hakikatine ulamasn m istiyorsun? Biz Allah Resul'nden (sav) yle

buyurduunu iittik: "Salih kiinin salih malna ne mutlu!"3[3] Salih mal, helal maldr. Salih kii ise, maln gecegndz demeden ve gizli ak ekilde rzasn umarak Allah Teala'nn yolunda harcayan kimsedir. Allah Teala da

bu kullarnn vasflarn bildirmi ve onlar vmtr.Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Allah Teala, dnyay sevdiine de, sevmediine de

2[2]bni Mce, Ticarat/13[3]bni Hanbel, IV/197


5/40

verir. Dini ise sadece sevdiine verir". Allah Teala'nn sevgisine mazhar olup kendisine dnyalk da verilenkimse, hevasma uyarak Habibi'nin isteklerine kar kmamaldr. Nefsini, Mevla'snn muhabbetine tercih etme -melidir. nk O, kendisine verdiiyle birlikte onu dost edinmitir.Allah Resul (sav) baka bir hadisinde de yle buyurmaktadr: "Yemek yiyip kreden, sabrla o ru tutankonumundadr". Yemek yedikten sonra kreden kimse, bu yemein verdii gc Rabbinin hizmetindekullanmakta ve O'nun kendisine nasip ettiine krederek ibadet etmektedir.

Zhdde kalplerin btn hallerini ihtiva eden iki sfat bulunduu sylenmitir. Muda b. sa dedi ki: Seba' el-Mavsili'ye, 'Zhd insanlar nerelere kadar gtrd?' diye sordum. Dedi ki: Allah Teala'nn nsiyet ve ainalnakadar. Osman b. Umara ise yle demitir: Vera'm kulu zhde ulatrd, zhdn ise onu Allah sevgisinetad sylenmitir.te bu iki hal, btn talep sahiplerinin varmak istedikleri nihai noktadr: Bir yandan celal sahibi Hak Teala'nnsevgisine nail olmak, te yandan da el-Latif olan Allah Teala'nn nsiyetine kavumak szkonusudur.Zhdn hakikatine eremeyen kimse, hubbullah yani Allah sevgisi makamna kamayaca gibi, nsiyet halinede eremez. Gayb-larm ince srlar ise sevgi ve dostluk makam ile nsiyet ve kurb/ya-knlk halinde gizlidir.Allah Teala hepimizi sevdiine muvaffak ederek ltufve rahmetiyle mit ettiklerimize ulatrsn. O'ndan bakahibir g ve engelleme sahibi yoktur. Zhd kitab burada sqna erdi.4[4]

Tevekkl Makamnn erhi Ve1i-Tevekkl Ehlinin Sfatlar Hakkndadr:

Yakin makamlarnn yedincisi de Tevekkl makamdr.Tevekkl, yakin makamlarnn en stn ve mukarrebunzmresinin hallerinin en kymetlisidir.Hak Teala buyurdu ki: "Muhakkak ki Allah, tevekkl edenleri sever". (Al-i mran/159) Grld gibi O,tevekkl eden kulunu habibi klm ve ona muhabbetini nasib etmitir. Allah Teala baka bir ayetinde de yle

buyurmaktadr: "Tevekkl edenler, Allah'a tevekkl etsinler". (Yusuf/67) Grld gibi O, tevekkl ehlini Za-t'na ykseltmi ve onlara sevabn ziyadesini takdir etmitir, usKudreti yce olan Zat- lahi, baka bir ayetinde de yle buyurmaktadr: "Her kim Allah'a tevekkl ederse, Oona yeter". (Talak/3) Yani Allah Teala'ya tevekkl eden kimse, bakalarna ihtiya duy maz. nk O, kendisinefazlasyla yeter. Ona ifa verip afiyet bulmasn temin eder. Hakkyla tevekkl eden kul, iinde bulunduu durumkarsnda bakalarndan hibir talepte bulunmaz. O'na laykyla tevekkl eden bir kul, Allah Teala'mn rahmetineizafe ettii Rahman'm kullarndan ve kendilerine yeterlii garanti ettii hususi kullarndan olur.Onlar, Allah Teala'mn yce kitabnda, ARahman'n kullar ki, yeryznde mtevaz olarak yrrler, cahillerkendilerine laf attklarnda 'Selam' derler." (Furkan/63) eklinde vasfettii kullardr. Allah Teala, bu dnya

yurdunun kayglar noktasnda onlara yetmi ve kendilerini O'na havale ettikleri belalardan korumutur.Bunu da u ayet-i kerimelerde grmekteyiz: "Allah kuluna yeten deil midir?" (Zmer/36); "imi Allah'a havaleederim. Muhakkak ki Allah kullarn yakndan grendir. Allahonu, onlarn kurduklar tuzaklarn ktlklerindenkorudu". (Mmin/44-45)Onlar, Allah Teala'mn haklarnda "Gklerde ve yerde bulunan herkes Rahman'a kul olarak gelecektir. Onlarnhepsini kuatm ve onlar saymtr" (Meryem/93-94) buyurduu Rahman'm kulla-nndandr.Sahabeden bir zat ile tabiundan biri de unu sylemilerdir: Tevekkl, tevhid dzeni ve iin toplandr.Seleften bir zatn ise yle dedii rivayet edilmitir: Basral -lar'dan abid bir kimseyi lmnden sonra ryamdagrdm ve 'Allah Teala sana ne yapt?' diye sordum. 'Beni balad ve cennete koydu' dedi. Ona, 'Hangiamellerin daha faziletli olduunu grdn?' diye sordum. Dedi ki: Tevekkl ve midi ksa tutmak. Sen de oikisine sarl.Ebu'd-Derda (ra) dedi ki: "mann zirvesi, ihlas; tevekkl ve alemlerin Rabbi'ne tam teslimiyettir". EbuMuhammed Sehl (ra) ise yle derdi: Makamlar arasnda tevekkl kadar yce olan yoktur. Peygamberler,

tevekkln hakikatini alp gtrmler ve ondan sadece sddklarla ehitlerin koklad bir sevgi atei kalmtr.Her kim bu atee sarlrsa, sddk ve ehid olur.Ariflerden Ebu Sleyman ed-Darani ise yle demitir: u tevekkl makam dnda her makamda biryetkinliim vardr. Onda ise ancak koklanacak kadar paym var.Lokman (as), oluna vasiyetinde yle demitir: "Allah'a imann bir esas da O'na tevekkl etmektir. AllahTeala'ya tevekkl, kulu O'na sevimli klar. leri Allah'a havale etmek de Allah'n hidaye -tindendir. Kul, Allah'nhidayetine sarlmakla, O'nun rzasna uygun hale gelir. Allah Teala'mn rzasna uygunluk ise, O'nun kuluna deervermesini gerektirir". Yine Lokman (as) yle demitir: "Her kim Allah'a tevekkl eder, O'nun kazasna teslimolur, ii O'na havale eder ve O'nun kaderine rza gsterirse dini ikame etmi, ellerini ve ayaklarn hayrkazanmaya adam ve kulun iini gzel klacak salih ahlak eda etmi olur".Anlatldna gre abdal zmresinin alimlerinden Ebu Muhammed Sehl yle demitir lmin tamam, kullukta

bir kapdr. Kulluun tamam da, vera'da bir kapdr. Vera'm tamam ise, zhdde bir kapdr. Zhdn tamam datevekklde bir kapdr.

4[4] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/9-17.


6/40

Yine o yle demitir: Tevekkln varp dayand hibir snr ve nihai nokta yoktur. O, "Hanginizin amelbakmndan daha gzel olduunu snamak iin" (Hud/7) ayetinin tefsirinde de, 'Yani, hanginizin tevekklde dahasadk olduunu bilmek iin' demitir.Baka bir vesilede ise yle demitir: Takva ve yakin, terazinin iki kefesi gibidir. Tevekkl ise, eksiklii vefazlal bildiren dil gibidir". Ona, Allah Teala'mn "Allah'dan gcnz yettiince korkun" (Teabn/16)

buyruunun manas sorulduunda u cevab vermitir: Allah Teala'ya olan muhtaciyet ve yokluu izhar etmek

suretiyle". Allah Teala'mn "Allah'tan korkunun hakkyla korkun" (Al-i m-ran/102) buyruunun manassorulduunda ise yle demitir: Yani O'na tevekkl ile kulluk edin.Ebu Yakub es-Susi dedi ki: Tevekkl ehlini tenkid etmeyin. nk onlar Allah Teala'mn havas kullar olup belli

bir hususiyetle mahsus klnmlardr. Onlar yalmz Allah'a dayanan, sadece O'nunla yetinen, dnya ve ahiretkayglarndan uzak kalan kimselerdir. Yine o, yle demitir: Tevekkl noktasnda tenkid edilen, imanda tenkidedilmi gibidir. nk o ikisi iiedir. Her kim de tevekkl ehlini severse, Allah Teala'y sevmi olur.Tevekkl makamnn ba, Vekil olan Hak Teala'y iyi bilmektir. O, ok aziz ve hikmet sahibidir. zzetisayesinde dilediine verdii gibi, hikmeti gerei dilediini de meneder. Kul da O'nun izzetiyle yiicelip O'nunhkmne rza gstermelidir. Allah Teala Zat'n anlatrken byle buyurmu ve tevekkl ehlini bu husustauyarmtr: "Her kim Allah'a tevekkl ederse (bilsin ki) Allah, ok Azizdir, h km ve hikmet sahibidir".(Enfal/49)Verdiiyle ycelttii kimse izzet sahibi olurken hikmeti gerei menettii kimseye de nazar eder. Zelil olan kul,celal sahibi olan Meliki'ne baktnda; O'nun adaleti yerine getirdiini, tedbir ve takdiri gereince yaptn,

hereyin hazinesinin O'nun katnda olduunu, katndaki hereyin belli bir lyle bulunduunu grr.Hereyin yegane sahibi olan Rabbi'nin kullarn peremlerinden tuttuunu, gaybi hkm ve kaderler adna btngk hazinelerine O'nun sahip olduunu grr. Yine grr ki mahede edilen gler ve kalpler namna ne varsaO'nun katandadr.Gklerin hazineleri, kullarna taksim ettii nzkta, yeryz hazineleri ise yarattklarnn ellerindevarettiklerindedir: "Gkte rzknz ve size sz verilen var". (Zariyat/22);"Gklerin ve yerin hazineleri Allah'ndr. Ama mnafklar anlayamazlar". (Mnafkun/67)Bunlar gren kul, hereyin melektunun Allah'n elinde olduunu yakincn bilir. Yine O'nun kulaklara ve gzleremalik olduunu, geceyle gndz evirdii gibi kalpleri de evirdiini bilir. O'nun yakin sahipleri iin hkmlerve en gzel tedbir sahibi olduunu yakinen mahede eder. Muhakkak ki O, hkm verenlerin en iyisi, rzkverenlerin en hayrlsdr. "Yakin sahibi bir kavim iin Allah'dan daha gzel hkm veren var mdr?"(Maide/50); "Sonra Ar'a istiva etti. Yaratma iini tedbir eder. O'nun izni olmadan hi kimse efaat edemez".(Yunus/10)

Bunu gren zelil kul, Aziz olan Efendisi'ne bakar. O'nun nazaryla g kazanp kuvvetiyle izzet sahibi olur. O'nayakn olmak suretiyle bakalarndan mstani olur. Rabbi'nin huzurunda bulunmakla ereflenir. Nitekim had istede bu husus belirtilmitir: "Zenginlik olarak yakini (iman) yeter".Yakin ve marifette bu dereceye ulaan kul, hereyde Allah' grp O'na gvenir ve msivay brakarak yalnzO'na itimad eder. O,en ufak eyde bile O'nunla kanaat eder. Bana gelenilerde O'na dayanarak sabreder. Her halinde O'na muhtaolduunu bildii iin her zaman O'ndan raz olur. O'ndan bakasndan asla beklemez. O'ndan bakasndan aslamitvr olmaz.Hibede O'nun kudretinden bakasn grmez. Engellemede de O'nun hikmetinden bakasna ahit olmaz. Ksmave bolca verme hallerinde de O'nun kudretinden bakasna ihtimal vermez. Onun kulluk ve ibadeti bu noktadahak olup, tevhidi de halis olur. Yaratan bilmesi sayesinde yaratlan bilir. Rzk Mabudu ve Rzk Vereni olanAllah'tan bakasndan talep etmez. ]O, Allah Teala'nm u buyruklarna da ahitlik etmitir: "Allah dnda dua ettikleriniz de, sizler gibi kullardr".

(A'raf/194) ;"Allah dnda ibadet ettikleriniz, sizin iin rzk verme gcne s ahip deildirler. Rzk Allah'tanumun ve O'na kulluk edin". (Ankebut/17) Bu uura sahip olan kul, Allah Teala'dan bakasna hamdetmez.Kendisini menettii iin O'nu yermedii gibi, verdii ya da savd iin de O'nu vmez. nk Allah, Evvel veMu'ti yani Verici olandr. O'ndan bakasna da kretmez. nk Mevla's onu vm ve ona yalnz Kendisinekretmesini emretmitir.O, kuluna kendi ahlakyla ardaklanmasn ve Resul'nn (sav) snnetine tabi olmasn emir buyurmutur. Byle

bir kulun knamas vefkesi, ancak nevasna uyarak Mevlas'na muhalefet etmesiyle olabilir. Allah Teala infakedenleri verken, cimrilik edenleri de knamtr.Hamd ile kr arasndaki fark udur: Hamd, sadece Allah Te-ala'ya mahsus olan bir fiildir. O, nimetin yalnzAllah Teala'dan geldiini itiraf etmek, onunla Allah rzas iin gzel amellerde bulunmak ve o nimete Allah'tan

bakasn ortak komamaktr.te bu sebeple Allah Teala yle buyurmutur: "Hamd, alemlerin Rabbine mahsusdur". (Fatiha/l) Hamdintamam, O'ndanbakasna olmad gibi, ancak O'na layktr. nk O, alemlerin Rab-bidir. Bir hadiste de Allah

Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Hamd, Rahman'n ridasdr".kr ise, orta halliler iin vgy aa vurup duay gizlemektir. Bu, anne babann hakettii ve ehli olan


7/40

insanlara kar sylenmesi gereken bir sz ve ifade edilmesi uygun olan bir duygudur. Yu-suf b. Esbat'tan unu naklederler: Sevri (ra) bana dedi ki: 'Ancak krn deerini ve yerini bilen kimseye kret'.Dedim ki: 'Nasl?' Dedi ki:'Kendisiyle ar sevindiin ve ondan da ar derecede mahcubiyet duyduun biriyilikle karlatnda kret. Aksi takdirde asla kretme.brahim, arkadalarndan birinden iki dirhem istedi. Yannda yoktu. Bunun zerine mecliste bulunan b ir genkesesini karda. inde ikiyz dirhem bulunan keseyi brahim'e sundu. O, keseyi kabl etmedi ve yle dedi:

'Bize bir eyler veren herkesin verdiini kabul m edeceiz? Ancak Allah'n ona verdii nimeti, bize verilennimetten daha byk grdmz kimselerin verdiklerini kabul ederiz.Hasan el-Basri'den (ra) nakledilen uzun bir kssada u hadise anlatlmtr: Adamn biri ona toplu bir paravermek istemiti. Adamn teklifini reddetti. Teklif sahibi gittikten sonra, Haim el-Evkas ona yle dedi: 'Ey EbuSaid, bu yaptna dorusu atm. Adamn ikramn niin reddettin? Adamcaz hznl bir ekilde ayrlp gitti.Oysa sen, Malik b. Dinar'dan ve Muhammed b. Vasi'den devaml alyorsun'. Hasan (ra) ona u cevab verdi: 'Vahsana! Malik ve bni Vasi, onlardan aldklarmz hususunda Allah Teala'mn rzasna bakyorlar. Bize den deonlarn verdiini almaktr. O zavall ise, verdikleri noktasnda bizim yzmze bakmaktadr. Onun verdiini ite

bu sebeple geri evirdik.Bu uura ulatnzda, size gelecek bir eyin engellenmesine sebep olduunu dndnz kimseyiknamamanz gerekir. nk gerek engelleyici Allah Teala'dr. Ayrca O'nun engellemesinde de bir hikmetmevcuttur. Verdii nimette nasl bir hikmet gizliyse, engellediinde de hikmetler mevcuttur.Ama O'nu zemmettiimiz, eksik grdmz veya buzettii-mizde unu bilmemiz gerekir ki, bunlar ancak

Mevlamz iin bize kar geerli olan fiillerdir. Ancak bu durumda Allah Teala'mn muradna uygun hareketedilmi olur. Allah Teala, verdiklerin d eki kudretine ahittir ve onu infak edenleri, kerametin nihai derece sindever. O, menettiklerine ve iradesinden holanmayanlara da ahit olur ve cimrilik edeneleri knar.O'nun hikmetindeki kudrete ve hkmleri izhar edip helal ile haram ayrmak ve azap ile sevabn kimleregeleceini belirlemekiin takdirinde tuttuu hkme isyan edenleri de knar. O, emri aklayp kaderin bilgisini Kendisine saklamtr.Mmin, Allah Teala'mn emrettiini yapar ve O'nun kendine sakladklarn da O'na teslim eder. Ulemadan bir zat,Allah Teala'mn yle buyurduunu nakletmitir: "Eer Adem olu Ben'den bakasndan ricada bulunmazsa, Bende onu bakasna havale etmem".Baka bir alim ise unu nakletmitir: Eer Adem olu Ben'den bakasndan korkmazsa, Ben de onu

bakalarndan korkturmam. Bunlardan ok daha messiri u rivayettir: "Kul, mezara konulduunda Kyamet'ekadar Allah'tan baka korktuklarnn hepsi ona gsterilir".Fudayl b. Iyaz dedi ki: Her kim Allah'dan korkarsa, her hususta korkar. Denildi ki: "Yaratlanlardan duyulan

korku, Yaratc'dan korkunun eksikliinin cezasdr. Bu da Allah Teala'y laykyla bilmemekten kaynaklanr".Szlerin en gzelini buyuran Allah Teala bu anlamdaki bir ayet-i kerimede yle buyurmutur: "Onlarnkalplerinde sizin korkunuz, Allah'mkinden fazladr. Byledir, nk onlar anlamayan bir topluluktur". (Har/13)Kul, Allah Teala'dan hakkyla korktuu zaman, bu korkusu onun kalbindeki yaratlmlara dnk korkularortadan kaldrr ve szkonusu korkulan onlarn kalplerine ynlendirir. Bylelikle yaratlanlar, o kuldankorkmaya balarlar.Ayn ekilde kulun ahitlii tam olup gerekli ahitlikte bulunduu zaman onun bu mahedesi, Allah Tealasayesinde kainat gzden uzaklatrr ve kul szkonusu kainat grmez olur. Kayy um olan Hak Teala da, kulunkalbinin mlkn yakinen mahedesine tahsis edilmesinden dolay kendisine mlkteki nasibini verir. Senid, Yahya b. beyy'den unu nakletmitir: "Tevrat'ta yazl olanlarn ou, kendisi gibi yaratlana gveniihtiva ettii iin lanetlenmitir". Senid unu sylemitir: Bu ifade unu kasdetmekte^ dir: "Falan kimse kekehelak olmasayd, eer yle olmasayd byle olmazd".Denildi ki: Kulun, 'Eer byle olmasayd, yle olmazd' eklindeki sz irktir. Bir hadiste de Allah Resu l'nn

(sav) yle buyur ^ duu rivayet edilmektedir: '"Eer1 kelimesinden saknn. nk oj eytann amelini aar". Ulemadan bir zat da yle demitir: -CekAcak eytann askerlerinden bir askerdir.Allah Teala'nn "Onlar, selametle karaya ulatrdnda hemen irk komaya baladlar" (Ankebut/65)

buyruunun tefsirinde de yle denilmitir: Gemidekiler marp azgnlk etmilerdi. Bunun bir benzeri de uayet-i kerimede grlmektedir: "Onlarn ou Allah'a iman etmezler. Onlar ancak irk koarlar" (Yusuf/106) Buayetle ilgili olarak yle denilmitir: Onlar dediler ki: Eer kpeklerin havlamalar ve horozlarn tmeleriolmasayd, hrszlar yakalardk.mer (ra) Allah Resul'nn (sav) yle buyurduunu rivayet etmitir: "Her kim klelerle gururlanrsa AllahTeala onu zillete drr". Bir hadiste de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "EerAllah'a laykyla tevekkl ederseniz, sizi kular besledii gibi besler. Onlar sabahlar karnlar bo olarak kar,akam ise tok olarak dnerler. Dualarnzla dalar eriyip gidebilir".5[5]sa (as) yle derdi: "Kulara bakn. Onlar ne ekip bier, ne de biriktirirler. Allah Teala onlar gn be gnrzklandrr. Eer, 'Bizim karnlarmz kularmkinden daha byk' derseniz, o zaman da byk ba hayvanlara

5[5] bni Mce, Zhd/14.


8/40

bakn. Allah Teala onlara nasl rzk vermektedir".Denildi ki: Canllardan yalnz biriktirir: Karnca, fare ve insan. Ebu Yakup es-Ssi dedi ki: Allah Teala'yahakkyla tevekkl edenlerin rzklar, O'nun havas kullarnn elinden yine O'nun ilim ve takdiriyle akp gelir.Onlar, bu rzklar iin hibir aba ve meguliyet iinde bulunmazlar. Dierleri ise, tasal ve srekli meguldrler.Yine o, yle demitir: Tevekkl sahibi, sebepleri, knama ve vgleri gzetirse, sadece tevekkl iddiasnda

bulunuyor demektir. Onun tevekkl salkl deildir.

Tevekkln ba, tercih ve ihtiyar bir kenara koymaktr. Sahih anlamda tevekkl eden kul, halktan gelen eziyetebakmaz, bunlar halka ikayet etmez, onlardan herhangi birini knamaz. nk o, vermenin de engellemenin de,yalnz Allah Teala'dan olduunu bilir. Bu da onu, dierlerinin ellerini gzlemekten uzak tutar. Sehl'e denildi ki: Tevekkln en alt noktas nedir? Dedi fc.: Emellerin terkedilmiidir. Ortas, tercih ve ihtiyarnterkedilmesidir. 'En yksei nedir?' diye sorulduunda da u cevab vermii ir: 'Bunu ancak tevekkln ortaderecesine ykselip tercih ve ihtiym terkeden bilir". Onun bu konuda uzun aklamalar mevcuttur.Ayn zmreden bir zat ise yle demitir: Btn kullar, Rable-rinden gelen rzk yerler. Sonra da mahedelerinoktasndan bil-birlerinden ayrlrlar. Onlardan kimisi, rzkn zilletle yer. Kimisi rzkn aalanarak yer. Kimirzkn beklentiyle yerken, kimisi de aalanmadan izzet iinde yer. Rzklarm zille t iinde yiyenler di-lencilerdir. Bunlar insanlarn ellerine bakar ve onlarn nnde zillete derler.Rzklarm aalanarak yiyenler zanaat ehlidir. Bunlar da rzklarm aalanarak ve zorluk iinde kazanrlar.Rzklarm beklenti iinde yiyenler ise ticaretle uraanlardr. Ticaretle uraanlar mallarn satmay beklerkenkalben yorgun ve beklentinin aza-byla dolu olurlar. '

Rzklarm izzet iinde, aalanmadan, beklemeden ve zillets dmeden kazananlar ise suflerdir. Onlar sadeceAziz olan Allah'n ltfunu gzler ve ksmetlerini O'nun elinden alrlar. Sultanlara yaltaklanarak rzk teminedenlere gelince; bunlar ruhlarim satm kimselerdir. Onlarn rzklar hsrandan ibare ttir. Bylele-ri ak birzillet iindedirler.Ulemadan bir zata, "insanlar Allah'n ailesi gibidir onlarn A -lah'a en sevimlisi O'nun ailesine en yararlolandr" hadisinin manas sorulduunda yle demitir: Bu hususi bir durumdur. Allah Teala'nn ailesi, O'nunhavassdr. 'Nasl olur?' diye soruldu. Alim u cevab verdi: nsanlar drt snfa ayrlr: Tacirler, ticaret ehli, za -naat ehli ve ziraatle uraanlar. Bu drt snfa girmeyenler Allah Teala'nn ailesinden saylr. nsanlarn da O'naen sevimli geleni, bu kimselere en yararl olandr. Hakikat de bu alimin ifade ettii gibidir. nk Allah Teala bir takm haklar ve mallardan verilmesi gerekenzekat farz klmtr. Ticaret ve zenaat bakmndan geliri olmayan kimseleri kendi ailesi klarak zengi nlerin

bunlara yardmc olmalarn emretmitir. O, bu kimselerin geimlerini ticaret ve zenaat erbabna havale etmitir.Nitekim zekat da bir tacir veya zanaat sahibine verilmemektedir. Allah Resul (sav) de zekatla ilgili yle

buyurmutur: "Bir zengine ve elinin emeiyle geimini kazanana sadaka helal olmaz"6[6]

Allah Resul (sav)emekle kazanmay zenginlikle ayn konumda grmtr.Allah Teala da bir ayeti kerimede yle buyurmutur: "Biz orada sizler iin geim kaynaklar yarattk ve siz deO'na nzkvericiler deilsiniz". (Hicr/15) Bu ilah hitab iyi dnenler unu anlarlar ki, insanlar kendisi iin yeryznde bir geim imkan yaratlmam kimselere rzk verici olamazlar. Sonu itibariyle ancak arac olabilirler.Amir b. Abdullah yle demitir: Yce Allah'n kitabnda ayet-i kerime okudum. Bunlar, iine dtmdurumda bana destek oldular. Bunlarn ilki u ayet-i kerimedir: "Eer Allah sana bir zarar dokundurursa, buzarar kendisinden baka giderecek hi bir g yoktur. Eer sana bir hayr dokundurursa (bil ki) O her eyekadirdir". (EnJam/17)Bu ayeti okuduktan sonra kendi kendime yle dedim: Eer Allah bana zarar vermek istediyse hi kimse banayararl bir ey yapamaz. Eer O bana bir ey vermeyi murad ettiyse hi bir g de buna engel olamaz.Ardndan u ayet-i kerimeyi okudu: "Beni ann ki "Ben de sizi anaym". (Bakara/152) Bu ayeti okuyunca Allah'anarak bakalarn anma alkanlndan kurtulmu oldum.

Sonra u ayet-i kerimeyi okudu: "Yer yznde hi bir canl yoktur ki, rzkAllah'a ait olmasn". (Hud/6) Bu ayetiokuduktan sonra hi bir zaman rzk tasasna dmedim ve srekli huzur iinde oldum.Sehl b. Abdullah yle derdi: Tevekkl eden kimse, sebepleri gzettii zaman sadece tevekkl iddiasnda

bulunmu olur. Yine o baka bir mnasebette yle demitir: man sebeplerle birlikte olamaz. Sebepler ancakslam mertebesinde olabilir. Bu szn anlam udur:mann hakikatinde sebepleri aratrmak ve onlara yaslanmak sz konusu deildir. Sebepleri gzetmek ve insanlara ynelik beklentiler iinde olmak ancak slam makamnda olabilir.Bu meyanda Lokman'm (as) oluna yapt tte yle dediini gryoruz: mann drt esas vardr ki ancak budrdyle shhat kazanabilir. Tpk salkl bir bedenin eller ve ayaklarla tamama erme si gibi. O drt esasunlardr: Allah'a tevekkl; O'nun kazasna teslimiyet; ileri O'na havale etmek; Allah'n takdirine rza gs-termek.Tevekkl sahibinin hali yle ani atlabilir:O, kullardan herhangi bir beklenti ve mit iinde olmakszn kalp skunetini kazanm, onlarn sahip olduklarn

6[6]Ebu Davd, Zekat/24; Nesai, Zekat/91; bn Hanbel, IV/224, V/362


9/40

dnerek tasalanmay brakm, tamahkrl terk ederek kalbini her eyi planlayan ve kalpleri ekilden sekilesokan Allah Teala'ya adam bir kimsedir. Btn fikrini takdir sahibinin kudretiyle megul eden ve ilminsebeplere sarlma ynndeki emri ile bunlara sarlmayan -lar knayan yaklamndan etkilenmeyerek her eyinarkasnda Hakk'm olduunu syleyebilen bir kimsedir.O, yalnz bununla amel edip sadece Allah iin sebeplerin hareketine uyan ya da onlar dlayan bir yaklamasahiptir. Byle bir kul, insanlarn sz ve tavrlarndan ekinerek ya da onlara tamah ederek veya birtakm

karlarnn sona ermesinden korkarak Hakk' terk etmez. Karlat zorluk ve darlklar, insanlarn nevalarnntelkini ile batla meyletmeye, bir hak karsnda susmaya, insanlar nezdinde durumunu dzeltmek veyakendilerinden talepte bulunmamas sebebiyle kranla anlmak iin bir Allah dmann dost edinmeye ya da birAllah dostunu dman edinmeye evke tm ez.O, Sni' olan Allah Teala'y dnd iin hreti kendinden menkl bir sanata da sahiplenmez. Allah Teala'ysrekli mahedesi sebebiyle O'nun tarafndan daha nce yaplm olduunu bildii bir eyi, yapmaya almaz.Halkn herhangi bir adetine dayanmad gibi hi bir mahlukun alkanlna da gven duymaz. nk o,rzknn, yarar ve zararnn Tek bir kaynaktan geldiini yakinen bilir.Yukarda anlattmz hususlar, tevekkln farzlardr. Bunlar tayan bir kul, eer tevekkln faziletlerini

brakarak onlar tevekkl snrndan karrsa, yakini imannda zaafa kaplr. Tevekkl ehli arasnda glolanlar, tevekkllerine musallat olabilecek bu tr mfsit arzulardan biriyle karlatklar zaman, ona sebep olan

btn balar koparr, onlarn kklerini kazr, tamamn ter-ketmeye ynelip yurtlarndan ayrlr, dostlarndanuzaklarlard.

Byle yapmak suretiyle de, kendilerine musallat olan heva ve arzular uzaklatrr ve onlarn yerine gerekliilalar koyarlard. Kimi zaman da kendilerine musallat olan arzularn tam ztlarna meyle derler di. Buduyarllk; bazan zahir ilmini terketmelerine ve batn ilmine ynelerek zahir ulemaya muhalefet etmelerine dahiyol aard. Ama onlarn bu tavr, mahedelerinin bir hkm ve hallerinin hakiki icabn yerine getirmekten

baka bir ey deildi.te yandan zahir alimleri, onlar hakknda bir hccet konumunda olamazlard. Hatta bu gibi hususlarda, onlarzahir ulemas iin hccet olabilirlerdi. Zira iman hem zahir, hem batn olduu gibi, ilim de muhkem vemteabihten ibarettir. Ayrca hakikat ehli, Allah Teala'nm tevfikine daha yakn olduklar iin hakikati bulmanoktasnda daha da baarldrlar.Hakiki tevekkl ehlinin bu tavrlar, tevekkllerinin shhati, szlerinde durma gerei ve hallerinin hkmleriniifa edebilmeleri iin sergilenen tavrlardr. Kalpleri, ancak bu ekilde Allah'tan bakasna dayanmayacak,himmetleri O'ndan bakasyla beraber olmayacak, nefisleri yalnz O'nunla mutmain olabilecek, O'ndan bakaskunet kayna aramayacak, nefsani arzularla huzur bulmayacak ve nefislerin skununa bakarak kalplerin

skunetini ihmal etmeye almayacaklardr. Zira btn bunlar onlarn yakini imanlarn zedeleyecekdurumlardr.Asl olan da zaten imandr. stteki sakncal durumlara dmeleri halinde eytan, kef ve ehadetin teceligholan kalplerini teslim alacaktr. Bu da onlara, en kymetli sermayelerini kaybetti recek, tevekkl halininhakikatine ermelerini engelleyecektir. Byle bir hale dtklerinde ne ile ricada bulunacak ve neyle ayaktadurabileceklerdir? Btn bunlar, ancak akl sahiplerinin idrak edebilecekleri, gzle bakanlarn ahitolamayacaklar hususlardr.Mukarrebun zmresinden bir zat, kendisine tevekkle ilikin bir soru sorulduu zaman u cevab vermiti:Tevekkl, tevekklden katr. O bu szyle unu kasdetmekteydi: Tevekkl makamnda bulunmaya dagvenmemek gerekir. Kul tevekkl ettii zaman, tevekklne bakp onun kendisi iin yeterli, kendini afiyetteklc veya koruyucu olduunu dnmemelidir.Kulun tevekkle byle bak, tevekkl iin bir hastalk belirtisi olarak grlm ve bundan kalmas tavsiyeedilmitir. Bylelikle srekli ve yalnzca Vekil'e bakacak ve bu bakn hi bir ey sarsamayacaktr. O'na dnk

kesintisiz ahitliinde de sknt hissetmeyecektir. Bu durumda, Vekil ile kendi arasnda gzetilecek, dayanlacakveya rehberlii gerekecek hi bir varlk olmayacaktr. Onun ana yolu, bundan sonra yalnz 'tevekkl' olacaktr. Ariflerden bir zat, Allah Teala'nm "Yoksa o kendisine dua ettiinde zarurete dm olana icabet eder mi?"(Neml/62) buyruu hakknda yle demitir: Zarurete den kii mevlasmn huzurunda niyaz ederek ellerini aarve kendisi ile Allah Teala arasnda bir karl hak edecek iyilii bulunduunu dnmez. 'Rabbim banakarlksz olarak ver* der.nk onun sermayesi Rabbi katnda hi bir ey ifade etmez. Onun btn amelleri iin de geerli olan hiliktir.te ayette geen zarurete dm kii byle biridir. Bunlar Allah Teala'nm takva ve Allah korkusu sahipleriolarak niteledii kimselerdir. ?Allah Teala onlar davet ve uyarclk grevlerine layk kimseler klmtr. Onlarn kendisi ile aralarnda birsebep ve vasta bulunduuna inanmayan kimseler olduklarn haber vermitir. O, Resu-l'ne bu kimseleri Kur*anile uyarmasnemretmitir. Bylelikle Allah Teala onlar halk iin bir bavuru kayna, buyruu iin de, salam

bir zemin klm olmaktadr. Resul'n de onlar iin bir bavuru kayna ve buyruunun teceligh klmtr. O,

bu hususu u ayet-i kerimesiyle teyit buyurmaktadr: "Rablerinin huzuruna toplanacaklarna inanp bundankorkanlar onunla uyar ki; kendilerinin, O'ndan baka ne dostlar, ne de araclar yoktur. Umulur ki ko runurlar".


10/40

(En'am/51)Allah Teala bizler gibi oyun ve elenceye dalm hata ve gurura kaplm kimseleri nitelerken de yle

buyurmutur: "Onlar ki dinlerini bir oyun ve elence yerine koydular ve dnya hayat kendilerini aldatt".(A'raf/51);Alimlerimizden birine, 'Tevekkl nedir? diye sorulmutu. u cevab verdi: Havi ve kuvvetten beri olmaktr.Havi, kuvvetten daha ar bir fiildir. Havi hareket anlamna gelir. Kuvvet ise, bir hareket zerinde sebat etmektir.

Buna gre de fiilin balangc havi olmaktadr. Onun ifadesine gre kii 'Muharrik' yani hareket etme kabiliyetiniveren Allah Teala karsnda kendi hareketini nemseme-melidir. nk ilk hareketi veren bizatihi AllahTeala'dr.Ayn ekilde kuvveti yani hareket halindeki sebatn da nem-sememelidir. nk sonu itibaryla onu sabitklan da yine Allah Teala'dr. Bu durumda balang da sonu da sizin Allah Teala hakkndaki Evvel ve Ahiroluu ynndeki ahitliiniz olmaktadr.Tevekkl de ancak Vekil'in bu ekilde ahitlii ile shhat kazanabilir. Ayn alim baka bir vesile ile yledemitir: Tevekkl tedbiri brakmaktr. nk her trl tedbirin ardnda bir arzu ve istek vardr. Arzu veisteklerin ardnda ise tl-i emel fikri yatar. Tl-i emel ise beka arzusunun bir sonucudur. Bu da irktir. Byle ya -

pan biri Allah Tfeala'ya beka sfatnda ortak olmu olur.Allah Teala varlklar yarattktan sonra onlar kendi zatndan perdelemediini, aksine onlarn tedbirlerini perdekldn buyurmutur. Ulemann; tedbirin (=yaanan an ve yakn gelecek iin olmayp uzun vadeli planmayapmann) terkedmesi ynnde bir ok sz vardr.Ancak tedbirin braklmas kulun yneldii ve kendisine

mubah klnan hususlarda tasarrufta bulunmay terketmesi anlamna gelmez."Kazan iin almay tenkit eden, snneti tenkit etmi olur. Kazan iin almay terkettii iin tenkit edilenkimse tevhid noktasnda tenkit edilmi saylr" diyen biri, nasl olur da insann i iin dnmesini yanl bulur?Tedbirin terki ile kastedilen; mit ve temennileri terk etmek ve "Niye byle oldu? Niye yle olmad? Kekeyle olsayd?" gibi szlerin yanlln vurgulamaktr. nk bunlarda itiraz, Allah Teala'nm sabk ilmini

bilmemek, O'nun kudret ve hikmetinin g ve ahitliinin tesine gitmek, Allah Te-ala'nn iradesini vehkmlerin bu ynde cari oluunu grememek szkonusudur.Burada tedbiri terketmekle kastedilen gelecek zaman ve henz vakti gelmemi bir husus iin planlamayapmamaktr. nsann akln ve ilmini bu tr planlarla megul etmemesi gerekir. Zira bu, onun iin ok dahaelzem ve gerekli olan yaad an (=hl) karmaya ve o anla ilgili hkmleri yerine getirmemeye sevkeder.Tedbirin terk edilmesindeki tasarrufla hkmlerin eksik veya fazla olarak takdirinde veya bunlarn bir vakittendierine, ya da bir kuldan dierine takdim ve tehir yoluyla nakledilmesinde szkonu-su olan da budur.nk gemi, kul iin nemli deildir. Bir insann gemi iin planlama yapt grlm mdr? Kii ayn

ekilde gelecek iin de bir takm beklenti ve temennilere dayanmamal ii Allah'a havale ederek uzakl geleceednk planlardan uzak durmaldr. Bunu yukarda da izah etmitik.Bize gre gemi ve gelecek ayn konumdadr. Allah Teaa hkm verenlerin en gzeli, kul da O'nun hkm vefiillerine rm olandr. Kul, akbetlerini bilmedii hususlarda Rabbi'nin takdirine rza gsterip tedbiri de sttekianlamylaterk ettii zaman yakini imana ulam olur. Yakini iman ise marifetin tecelli ettii yerdir. Zira, AllahTeala yakini iman sahibinin kalbini kendi mekan klm ve kulun liyakatine gre orada yer almtr.Bu fikrin sahibi olan alim zat yle derdi: Ey zavall; oldu ve sen olmadn, oluyor ve sen olmuyorsun. Sen bugnde olduunda dersin ki ben' ve ben derim ki, 'imdi olduun anda olmadn gibi ol'. nk o, olduu gibi bugndr. Ayn alim yle derdi: Zhd tedbirin terkedilmesidir. Onun bu ifade ile kasdettii ise; tedbiri gerektirensebeplerin terkedmesi ve tedbiri gereken sebebin kalpten karlmas idi. Bu, onun sebeplerin varlm inkaretmesi ve onlara yakinen inanmasn engelleme kasdma ynelik deildir. Asl maksat bu sebepleri planlamay terk etmektir. nk, bu noktada yaplacak salkl bir tedbir; onlarayrtrmak, sebeplerin hkmlerini ifa etmek ve eyay yerli yerine koymaktan ibarettir. Akl sahibi, mmeyyiz,

hkmlere muhatap ve Allah Teala'ya ilim zere ibadet etmekle mkellef olan bir kulun eyann varlnaramen byle yapmas dnlemez bir davrantr.Yukardaki szn maksad da bylelikle u ifade ile tamamen aa km olacaktr: Tedbire dayanan eyayterk edip temyize dayanan sebeplerde zhd sahibi olun ki tedbir v e plan yapma illetinden kurtulun. Kul bunlarterk etmekle tedbiri de terk etmi ve bunlara kafa yormaktan, bunlar zerinde dnmekten uzak durmu olur.Tedbirin terk edilmesi ile ilgili yukarda aktardmz szn z de ite budur.Hakk ile tevekkl eden kullarn durumu yukarda anlattmz gibidir. Byle biri, salkl bir insann ilacnemsemedii gibi kendisine neyin yettiini nemsemez. Ama, salkl birinin hastalk belirtilerinden saknmasgibi darlk gelmeden kendisini korumaya da alabilir. Allah Teala buyurdu ki: "Yeryznde hi bir canl yokturki, rzk Allah'a ait olmasn". (Hud/6) "Nice canl varlk var ;ki, rzkn tayamaz. Onlar da sizi de Allah besler".(Ankebut/62) Tevekl eden kul, zerre miktar kadar bile olsa kendisine ulaan her rzkn Yaratan tarafndanolduunu yakini iman ile bilir. Ona ayrlan rzk onun olup her artta kendisine ulaacaktr. Kendisi iin ayrlmolan bir rizk asla bakasna ulamayacaktr. Ayn ekilde baka biri iin ayrlm olan bir ksmet ve rzk da ona

asla ulamayacaktr. Laykyla tevekkl eden bir kul bu uura sahip olmaldr. Byle bir kul kendi nasip veksmetini u mahededen birinde Rabbi'nin ltfuyla yakinen grr. Eer mahedesi alt derecede ise


11/40

kendisine ksmet olan rzk yaratlnn ekillendii anda kitaba yazld ekliyle grr. Bu kitapta onun rzk,eceli, eseri, mutlu mu yoksa mutsuz mu olaca yazldr. Allah Teala'nm mutlu kld bir kulu hi kimse mutsuzklamad gibi, O'nun mutsuz kld kulu da hi bir kuvvet mutlu klamaz.Ayn ekilde bir kula ayrlan rzk da hi kimse o kuldan mene-derek onu mahrum edemez. Allah Teala'nmmahrum kld bir kulu da hi bir g rzk sahibi klamaz. nk onun rzk ve mutluluu ile ilgili her ey tek

bir kitapta yazl durumdadr.

Kulun mahedesi daha yksek bir dereceye sahip ise rzk ile ilgili hususlar Levh -i Mahfuz'da bulunduuekliyle grr. Levh-i Mahfuz stteki kitabn da iktibas edildii ana kitaptr. Yakini iman ile onda yazl rzkngren bir kul unu iyi bilir ki, kendisi iin takdir edilmi olan rzk, kuvvet ya da hile ile artmayaca gibi a-resizlik ve zavalllk sebebi ile de eksilmeyecektir.Ayn yerde kendisinin cennet ehlinden olduunu gren bir kul da, orada ismini yazl grdkten sonra ne yaparsayapm olsuncennete kesinlikle dahil edileceini yakinen bilir. Bu kul, yeryznde nasl bir eser/iz braklacann da yazlolduunu grr. Allah Teala buyurdu ki: "And olsun Tevrat'tan sonra Zebur'da da: 'Arza mutlaka iyi kullarmvaris olacak' diye yazmtk". (Enbiya/105)Grld gibi kullarn dnya hayatnda ulaacaklar btn r-zklar ve brakacaklar btn izler noktada tek

bir yazg ile kaydedilmitir. Bu, kullarn ilmim teyit ve kalplerini teskin etme gayesine matuftur. lk kitap olanLevh-i Mahfuz'da yazl bulunan hususlar daha sonra da Zbr olarak ifade edilen sahife ve kitap larayazlmlardr. Bunlar, stte geen bilgileri rendiimiz yce kitabmz Kur'an'a da yazlmtr.

Kulun, Rabbi'nin makamna ve Mabudu'na dnkmahedesi ok daha yksek bir derecede ve O'na ok yaknise, yukarda geen hususlar Levh-i Mahfuz'un yaratlmasndan nce bizatihi Allah Teala'nm ilmindenrenmesi de mmkndr. Bu durumda kalbi skunet bulacak ve Allah Teala'nm ilmi ile huzura erecektir. te

bu nedenle Allah Resul'nden u hadis rivayet edilmitir:"Zhd, Allah Teala'nm elindekine kendi elindekinden daha sk sarlmanz ve musibetlerden doacak sevabakar daha istekli olmanzdr" 7[7] Kulun ahitliinin etkili olabilmesi iin hrs azalmal ve halka dnk

beklentileri kaybolmaldr. te bu, rza ve zhd makamlarnn birleimidir. Tevekkl, grld zere bu ikimakam kapsamaktadr.Allah Teala'nm elinde bulunan sizin rzknz olup hi kukusuz ve her halkrda size ulaacaktr. Allah katndasize ait klman bu rzk O'nun deimez ilminin de malumudur. Allah'n katnda bulunup size ulaacak eyler u snfta toplanr: Yiyerek tkettiiniz gdalar; giyerek eskittiiniz giysiler;tasadduk ederek harcadnz mallar.Bunlarn btn de dnya ve ahirette size ksmet olan rzk olutururlar. te bu nedenle Allah Resul (sav) yle

buyurmutur:

"Adem olu 'benim malm' diyor. Adem olunun cahillik ve gafletine amak gerekir. -O, yukarda hususuzikrettikten sonra yle buyurmutur:- Senin btn maln, ancak bunlardan sana nasip edilenlerdir". AllahResul (sav) aym hadisinde bu husustanher birini de sonuna kadar yapmay art komu ve yle buyur-mutur: "Yiyip de bitirdiin, giyip de eskittiin veya tasadduk ederek harcadn".Grld gibi Allah Resul (sav) takdir edilen rzktan gda olanlarn yenerek, giysi olanlarn eskitilerek parave mal cinsinden olanlarn da harcanarak tketilmi olmasn art komutur. O, szne devamla "Bunlar dndakalanlar, varisin mallardr8[8] buyurmutur.Yukarda anlattmz esaslar dahilinde sz konusu husus, kulun rzkn oluturmaktadr. Bunlar, AllahTeala'mn elinde bulunup zaman iinde kula ulamaktadr. Allah Teala'nn, kulun elinde kld mallar,muhtemelen onun tasarrufuna braklmayarak bir tr emanet olarak kendisine teslim edilmi olabilir. Kul, bumallar mlkiyetine geirip elli yl da byle kalm olsa bile durum dei mez. Bu mallarda kula ait olan, sadeceAllah Teala'mn ona nasip ettii kullanlan ksmdr. Kul, kendi elinde ve kasasnda olduu iin bu mallarhakknda bir mlkiyet iddiasnda bulunduu takdirde, Allah Teala'y hakk ile tanmamas ve O'nun

hikmetlerinden habersiz olmas nedeniyle byle bir yanlgya dm saylr.Eer o, Allah Teala'nn hikmet ve kudretini laykyla bilseydi, kendisinin olduunu iddia ettii kasa, hazine vetapularn aslnda Allah Teala'nn arzndaki hazinelerinden olduunu ve bu hazineleri diledii kuluna, dilediisreye kadar emanet ettiini iyi bilirdi. Nitekim Allah Teala, bunu beyan ederek yle buyurmutur: "Sizin iin

bir istikrar ve bir emanetgah olarak konulu yeri ve sresi vardr". (En'am/98) Yine O baka bir ayet-i kerimedeyle buyurmaktadr: "Gklerin ve yerin hazineleri ancak Allah'a aittir". (Mnaf-kun/7)Allah Resul (sav) bir hadis-i erifinde yle buyurmaktadr: "Eceli gibi rzk da kulu arar". O, baka bir hadis-ierifinde de yle buyurmaktadr: "Her kul iin takdir edilmi bir rzk vardr ve o, kesinlikle ona ulaacaktr.Her kim ona kanaat eder ve rza gsterirse o rzk kendisine bereketli klnr. Her kim de rzkna kanaat etmez verza gstermezse, rzk kendisine bereketli klnmaz ve darlk eker".Denilir ki: Kul rzkndan lmden kaar gibi kasa dahi rzk ona ulaacaktr. Allah Resul'nn (sav) bniAbbas'a (ra) vasiyetinde u ifade yer almtr: "Bir ey istediinde Allah'tan iste. Bir yardm istediinde Allah 'tan

7[7]Trmiz, Zhd/29; bn-i Mace, Zhd/1.8[8]Mslim, Zhd/3; Tirmiz, Zhd/31; Nesa', Vasaya/1; bni Hanbel, IV/24,26


12/40

yardm dile ve unu bil ki, Allah Teala'nn sana yazmad bir hususta btn varlklar aba gsterseler de sanafayda salayamazlar. Btn varlklar da, O'nun sana yazmad bir zarar vermeye alsalar bunu baaramazlar.nk defterler durulmu ve kalemler kurumutur".9[9]Allah Teala'nn ilminde malum olan ksmeti mahede edebilen bir kul, her trl rzk tasasndan uzaklaarakinsanlarn ellerini gzlemekten kurtulur. Ayn ekilde halk da, onun eziyet ve cefasndan kurtalur. Bu uura eren

bir kul Rabbi'nin hizmetiyle megul olduu iin halktan da mmkn olduunca uzaklar. Hitab - la-hi'yi bir

nebze olsun anlayarak Kerim olan Allah Teala'ya ynelenlerden biri olur. inde bulunduu halin dzgnl ileO'na dua ettiinde, Rabbi de kendisine icabet eder.Bu meyanda mer b. Hattab (ra) dneminden yle bir olay nakledilmitir: Bir adam, her sabah halifeninkapsna gelmekte ve kendisini beklemekteydi. mer (ra), adamn bir istei olduunu dnerek kendisine ylededi: Ey kii! Sen, Allah Teala iin mi hicret ettin, yoksa mer iin mi? Git ve Kur'an ren. O seni mer'inkapsn andrmaktan kurtaracaktr.Bu sz zerine adam gitti ve uzun sre ortalkta grnmedi. mer (ra) onu merak edip, evresine sormaya

balad. Sonunda nerede olduunu renerek yamna gitti. Adamn ir-sanlardan uzaklap, ibadetle megulolduunu grd. Yamna vardnda ona yle dedi: Uzun zamandr seni grmediim iin merak ettim. Ziyareti-mize gelmekten seni alkoyan nedir?Adam u cevab verdi: Kur'an okudum, O dabeni mer'den ve mer'in ailesinden mstani kld. Bununzerine mer (ra) yle dedi: O'nda ne grdn ki byle davranyorsun? Adam: O'nda "Muhakkak ki gkte siziniin rzk ve vadedilen (cennet) var". (Zari-yat/2) buyruunu grdm ve kendi kendime yle dedim: Benim

rzkm meer gkte imi, bense onu yerde aryordum. Bu sz zerine mer (ra) alad ve bundan byk bir ibretald. O, bu grmeden sonra da zaman zaman onu ziyaret ederek kendisinden istifade etmeyi srdrd.Bir adam, Bir b. el-Hars'a gelerek, 'am'a gitmeye niyetlendim. Ama yolluum yok ne dersin?' diye sordu. O dau cevab verdi: Niyet ettiin yola k. Eer Allah, senin olmayan sana verme -diyse senin olan daengellemeyecektir. Adamn biri, Fudayl'a maddi durumundan yaknmt.Fudayl ona yle dedi: Allah Teala'dan

baka bir tedbir sahibi mi aryorsun be adam?Hasan el-Basri (ra) yle derdi: Tevekkl rzann ta kendisidir. Yine o Allah Teala'mn "Ve orada gdalarn drtgnde takdir etti" (Fussilet/10) buyruunu tefsir ederken yle demiti: Allah Teala kullarn rzklarn

bedenlerinden iki bin yl nce yaratmtr.Hakk ile tevekkl eden bir kul, Rabbi kendisinden yarnn amelini talep etmedii gibi Rabbi'nden yarnn rzkntalep etmez. Rzkn garanti edilmesi ve ksmetin bilinmesi halinde, tevekkl eden kimse tevekkl ehlininavamndan saylr. Allah Teala'mn ha-vass kullar bu tr bir tevekklden utanrlar. Onlar, byle bir tevekklyaymaktan da uzak dururlar. nk Allah Teala zat zerine yemin ederek rzkn gkte oluunun hakikatini ve

kendi buyruunun doruluunu beyan etmitir. O, rzkn gkte oluu ile kendi buyruunun hak oluunu tek birhakikat ile ad stne yemin ederek takdim etmi ve bunu dier fiillerinden ayr tutmutur. Bylelikle insanlarnaralara bakmakszn skunete ulamalarn ve bu iki hususta phelerinin ortadan kalkarak yakini imanlarnnolumasn murad etmitir. Allah Teala, bu meyanda yle buyurmutur: "Gn ve yerin Rabbi'ne and olsun ki,o kesinlikle haktr". (Zariyat/23) Yine O baka bir ayet-i kerimesinde yle buyurmaktadr: "Sahiden hak mdr?diye senden haber soruyorlar. De ki: Evet Rabbi'me and olsun ki o haktr". (Yunus/53) Burada s -zedilenhususun rzk olduu sylenmitir.Allah Teala'mn zat zerine yemin ettii yerler Kur'an'da sadece be tanedir. Bunlardan biri Allah Teala'mnhkmlerine teslim olma ynndeki Nisa suresi ayetidir: "Hayr, Rabbin hakk iin onlar aralarnda kanekimeli ilerde seni hakem yapp sonra da senin verdiin hkme kar ilerinde bir burukluk olmadan tamanlamyla teslim olmadka inanm olmazlar". (Nisa/65) ..,kinci ayet Tegabn suresinde yer alan ve inkar edenlerle onlarn ocuklarnn lmden sonra diriltilmeleriyleilgili ayet-i kerimedir: "nkar edenler, kesinlikle diriltilmeyeceklerini sandlar. e ki: Hayr, Rabbim hakk iin

mutlaka diriltileceksiniz, sonra yaptklarnz size haber verilecektir". (Tegabn/7)nc ayet ise Mearic suresinde yer alan ve insanlarn daha hayrl bir mmetle deitirilmesini isteyen birarzuyu nakleden u ayettir: "Hayr! doularn ve batlarn Rabbi'ne yemin ederim ki Bi zim gcmz yeter:Onlar kendilerinden daha iyi olanlarla deitirmeye. Bizim nmze geilemez". (Mearic/40-41)stte grdmz yeminler, dorudan Allah Teala'mn zatna ait yeminlerdir. Dier yeminler fiillere ilikindir.Kul, rzkn halktan birinin yapacaklarna dayandrm olabilir. Eer kendi kazanc ve el emeiyle rzkedinemiyorsa bakalarnn kazan ve emeklerinden rzklanabilir. Ama Allah'n havass kullar daha ok ahiretileriyle megul olmu, Allah'a yaklatracak ibadetleri karmaya-rak O'nun hizmetiyle berdevam olmulardr.Allah Teala da onlara Vekil olmutur. Eer onlar bu vazifelerini ihmal ederlerse onlarn yerine bunlar yapacak

baka birilerini bulamazlar.Onlar dnyada da Allah Teala'dan bakasna ynelmezler. Bu hakikatleri u ayet -i kerimelerde grmekteyiz:"nsan iin ancak aba sarfettii vardr". (Necm/39); "O gn baz yzler mutlu ve abasndan razdr".(Gaiye/8); "Ahiret daha hayrl ve daha kalcdr". (A'la/17); Her kim ahiret rnn isterse onun rnn artt -

9[9]Kyamet/59; Ibn Hanbel, 1/293, 303, 307


13/40

rrz". (ura/20) Allah Teala ayn ifadeyi dnya rzklar hakknda kullanmamtr. Ayette geen artn anlam;Allah Teala'mn dnyada verdii rzktan dolay kulunu hesaba ekmeyeceidir. nk sz konusu olan art vefazlalk, O'nun takdir ettii ksmettedir.Denildi ki: Allah Teala dnyal ahiret niyetiyle verirken ahi -retlii dnya niyetiyle vermez. nk ahiret yce,dnya ise aadr. Ali (kv) yle derdi: Dikkat ediniz, dnya rn mallar, ahiret rn ise salih amellerdir.Denildi ki: Ahirette fazlalk, niyet ve kasd olup amelde bulunan kimseler iin derecelerin ykseklii

szkonusudur. Havass kullar, kendilerinin vekil klndklar ve bakalarnn onlarn yerine yapa-mayacaklariilerle megul olurlar.Bu iler, onlarn stlendii iler olup bakalar onlarn yerine geemez. Ancak dnyalklar ile ilgili hususlarda

bakalarn vekil tutabilirler. Bu meyanda Davud'dan (as) rivayet edilen haberler arasnda Allah Teala'mn ubuyruu yer almaktadr; "Ben Muham-med'i kendim iin, Adem'i de Muhammed iin yarattm. Btn ya -rattm ise, Adem iin yarattm. Yarattklarmdan her kim kendisi iin Benim yarattklarmla megul olursaonunla arama perde koyarm. Onlardan her kim de Benimle megul olursa yarattklarm onun hizmetineveririm".Havassn tevekklnde szle ve fiille yaplan eziyetlere gsterilen sabrda tevekkl etmek de nemli bir yertutmutur. Allah Resul de (sav) u ayet-i kerime ile bununla emrolunmutur: "O'nu vekil edin ve onlarnsylediklerine kar sabrl ol". (Mzzem-mil/10) Dier peygamberlerin de Kui^an'da yle dedikleri yer al-maktadr: "Muhakkak ki biz sizin ektirdiklerinize sabredeceiz. Tevekkl edenler yalnz Allah'a tevekkletsinler". (brahim/12)

Allah Teala Resul'ne unu da emretmitir: "te onlar Allah'n hidayet ettii kimselerdir. Onlarn yoluna uy".(En'am/90) Allah Teala Resul'ne, nceki peygamberlere uymasn emrettikten sonra da yle buyurmutur:"Kafirlere ve mnafklara itaat etme. Onlarn eziyetlerine aldrma, Allah'a dayan. Vekil olarak Allah yeter".(Ahzab/48); "Azimet sahibi peygamberler gibi sabret. Ve o (mrikler) iin azabn erkenden gelmesini isteme".(Ahkaf/35)Ariflerden bir zat yle demiti: Halkn vg ve yergisi denk olup bunlarn tesiri kulun kalbinden kmadka hikimsenin tevekkl makam salkl olamaz. Bu uura sahip olan kul, eziyetler karsnda sabrederek halkadayanma eiliminden kurtulup Allah Teala'mn sabk ilmini dnme konumuna ykselir.Sabrda tevekkl; gzel muamele zere ve an istekli olmay terk etme eklinde kendini gsteren bir meziyettir.Bu ekilde tevekkl eden bir kul; Allah Teala'dan haya edip O'nu ycelterek, Za tndan korkup iten ie severekO'na kar kmaktan uzaklar. Allah Teala'da onlar zahirde ve batnda bu ekilde vasfetmitir.O'nun zahiri anlatm u ayet-i kerimede grlmektedir: "Sabreden ve Rablerine tevekkl eden amel sahiplerininecirleri ne kadar da gzeldir". (Ankebut/58-59) Onlar, ilim sahibi olduklarnda

ilimleri zere sabreder, sonra da btn ilerinde Allah'a Tevekkl ederler. O'da bu yzden onlarn ecirlerinigzelletirmi ve birikimlerini bereketli klmtr.Batni vasflarn ise u ayet-i kerimede grmekteyiz: "Biz size srf Allah rzas iin yediriyoruz, sizden birkarlk ve teekkr beklemiyoruz". (nsan/9) Ayette anlatlan kimseler, yemek verdiklerinden herhangi birkarlk istenme endiesini gidermilerdir. Ayetteki 'minkum=sizden' ifadesi, anlam bakmndan garip olarakyorumlanabilir. Ayetin batini anlam buna gre ekillenmekte ve sanki 'sizden bir bedel istemiyoruz' biimindeolmaktadr.u ayet-i kerime de buna benzer bir ifade iermektedir: "Eer dilersek sizi(n yerinize) yeryznde halefinizolacak melekler yaratrdk". (Zuhru/60)Bu ayetin anlamnda insanlarn melee evrilmesi szkonusu deildir. Ancak mana, ayetin tercih edilen tefsirinegre 'sizin yerinize' eklinde olumaktadr.Yukardaki ayetin zahiri yorumu 'km=siz' harflerinin, yemek verilenleri ifadesi ynndedir. Buna gre anlam'Biz sizden bir karlk, yani bedel ve teekkr istemiyoruz' eklinde olmaktadr.

nk yemek verenler yemek verdikleri kimseler iin maddi bir karlk istemedikleri gibi onlardan bir dl debeklememektedirler. Ve ayetin devamnda yle demektedirler: "nk Biz suratsz, ok kat bir gnden dolayRabbimiz'den korkarz". (nsan/10) Allah Teala da onlar, en gzel ekilde dllendirmi ve kendilerine en

byk ihsanda bulunmutur: "Rabbleri onlara tertemiz bir iki iirmitir. "Bu sizin dlnzdr. Muhakkak kisizin abanz krana deerdir". (nsan/21-22) Onlar, yemek verdikleri kimselerden hi bir karlk ve teekkr

beklemedikleri halde Allah Teala onlarn karlklarn, tertemiz bir iecek klm, abalarn da katnda kranadeer bulmutur.Allah Teala'mn hkmlerine teslimiyette ve O'na rzada da tevekkl szkonusudur. Bu konuda Yakub (as) ileilgili olarak u hadise nakledilmitir: O, Hakim ve Vekil olan Rabbi'ne tevekkl edip O'nun hkmne teslimolduktan sonra yle demiti: "Hkm ancak Allah'ndr, ben de O'na tevekkl ettim". (Yusuf/67) nk kul,nefsi iin birtakm eyleri murad ettii zaman, murad ettii eylerin tamamnda Allah Teala'run iradesi mevcutolmayabilir. Ancak o, Rabbi'nin iradesinin mevcut olduu eyleri yakinen bilebilir.Vekili tarafndan murad edilen her eyde, O'nun murad ettiini murad etmesi gerekir. Ama kulun murad ettii

eylerin bazlar, O'nun iradesine uygun dmeyebilir. Bu durumda kul iin esas olan, Mevla'snn murad ettiieylerin daha sevimli ve daha iyi grnmesidir. nk Mevla'nn murad ettii eylerde kul iin herhangi bir ceza


14/40

ve azap szkonusu deildir. Bunlar, O'nun gazabn da celbedici deildir. Aksine Allah Teala tarafndan sevilenve O'nun tarafndan tercih edilen eylerdir. Bu durumda Allah Tea-la'nn sevgisini, kendi sevgisine, O'nuntercihini kendi tercihine yelemesi gerekir. Zira ilerin sonu Allah'a varacaktr.Allah Teala, takva sahiplerini yceltip deersiz dnyevi takntlardan tenzih ederek yle buyurmutur: "(Gzel)son, takva sahip-lerinindir". (Kasas/83) Musa (as) hakknda nakledilen haberler arasnda Allah Teala'nm u

buyruu yeralmaktadr: "Senin istediin olmadnda, olana ynel. Eer, yalnzca murad ettiini istersen, o

hususta seni yorarm. nk ancak Benim murad ettiim olur".Hasan el-Basri'den de (ra) u sz nakledilmitir: Btn Basra halknn, ocuklarm ve bir buday danesinin debir dinara denk olmasn ne kadar isterdim. Onun bu ifadesi, tevekklde ulat mertebenin ne kadar yksekolduunu gstermektedir. Bu mertebede, ilahi hkmlere her artta teslimiyet ve rzadan baka bir karlkszkonusu deildir. Zaten onun sz de akln alabilecei snrlar aan bir ifadedir.Vheyb b. el-Verd el-Mekki yle derdi: Gk bakr, yer demir olsa bile rzk iin tasalandmda kendimi irktezannederim. Denir ki: Her kim, yarnn rzkna bugn sahip iken daha sonraki gnn rzknn tasasn ekerse,amel defterine gnah yazlr. Sfyan- Sevri de (ra) yle demitir: Orulu kimse, henz gnn banda iftaryemeinin tasasna derse kendisine gnah yazlr.Sehl ise yle derdi: Bu tr davran, orucun sevabn eksiltir. Yine o, unu anlatmtr: -Bir kona kasdederek-Basra'da muhteem bir mezar bilirim. Onun sakinlerinin rzklar sabahleyin cennetten getirilir. Sabah, akam dacennetteki evlerini grrler. Ama yle tasa ve skntlar vardr ki, eer bunlar Basrallar'a taksimve heveslerden kaynaklanan grlere kaplarak bunalma dmemek, tebih ve temsil gibi yanl fikirlere

saparak elikiye kaplmamak alimlere gre imann farzlarndandr. Kulun iman, ancak btn bu hususlarateslim olduunda shhat kazanr. Halbuki bunlarn tevekklle uzaktan yakndan hi bir alakas yoktur.bni Abbas (ra) konuyla ilgili olarak yle demitir: Kader, Tev-hid nizamdr. Allah Teala'y birleyip kaderiyalanlayan kimsenin kaderi yalanlamas, tevhidi iin bir kusurdur. Grld gibi o, kaderin btnnn irade vehkm olarak Allah'tan oluuna iman, Allah sevgisinin baland bir sicim olarak grmtr. Tevhid de bununiinde yeralmaktadr. O, bu meyanda yle demitir: Sicim koptuu zama"n, Allah sevgisi de boa gider. Yine o,

baka bir mnasebette unu ifade etmitir: Kul, kaderi yalanlad zaman imanda gider.Sonu itibaryla tevekkl, farz ve fazilet boyutlarna sahip bir fiildir. Tevekkln farziyet boyutu, imanadayanmaktadr ki bu, kaderin btnn Kadir-i Mutlak olan Allah Teala'dan oluuna iman etmek, kaza vekaderin, tamamyla O'ndan kaynaklandna itikad etmektir.Daha nce de iaret ettiimiz gibi Allah Teala, Resul'nn (sav) verdii hkme teslim olmay imandan kolarak koymakta ve bunu da Zat zerine yemin ederek yle teyid etmektedir: "Hayr, Rabbin hakk iin onlar

aralarnda kan ekimeli ilerde seni hakem klp sonra da senin verdiin hkme kar ilerinde bir buruklukduymadan tam anlamyla teslim olmadka iman etmi olmazlar". (Nisa/65) Allah Resul (sav) tarafndanverilen hkmler hakknda geerli olan durum bu olduuna gre, Hakim-i Evvel ve Kadir-i Mutlak olan AllahTeala'nn verdii hkmlere teslim olmayn neticesi ne olabilir ki?Tevekkln fazilet boyutuna baktmzda ise, bunun Vekil Teala'nn mahedesiyle ortaya ktn grrz. Buda, marifet makamnda olur ve bu tr tevekkle sahip olan bir kul, aynel -yakin gzyle grr. Buna, Kur'an-Kerim'de salih kul Nuh (as) hakknda nakledilen u szlerde ahit olmaktayz: "Haydi, hepiniz bana tuzak kurun,sonra da bana hi gz atrmayn". (Hud/55) Bunun zerine ondan, Allah Teala'nn vergisiyle muazzam bir g doduve Aziz olan Rabbi'nin izzetini onlara bildirdi. Sanki ona, 'Sen de bizler gibi zayf bir insansn, bu gcn neredengeliyor?' diye sorulmutu. O yle dedi: "Ben, benim de, sizlerin de Rabbi olan Allah'a tevekkl ettim.".(Hud/56)Bunun zerine, Teki bu tevekkl de nedir?' diye sorulmucas-na onlara Rabbi'nin kudretini haber vererek unu

sylemitir: "Hi bir canl yoktur ki O, onun pereminden tutmu olmasn". (Hud/56) Bunu bildirdikten sonra da,O'nun bu kudretine ramen nasl adil ve hikmetli davranp varlklar iyiye ve ktye, faydaya veya zararasrerken adaletle davrandn bildirmek iin de u ifadeyi kullanmtr: "Gerekten Rabbim, doru bir yolzerindedir". (Hud/56)Allah Teala, tevekkln farziyeti hususunda yle buyurmutur: "Eer mminler iseniz, Allah'a tevekkl ediniz".(Maide/23); "Eer Allah'a iman ettiyseniz, ayet mslmanlarsanz yalnz O'na tevekkl ediniz". (Yunus/84)Allah Teala, tevekkln fazileti hakknda da yle buyurmutur: "Tevekkl edenler, Allah'a tevekkl etsinler".(brahim/12); "Muhakkak ki Allah, tevekkl edenleri sever". (Al-i mran/159) 10[10]

Sebep Ve Vastalarn Hikmet-i lahi'nin Tezahrlerini sbati; Hkm Ve Kudret'inBunlar Tarafndanekillendirilme Ve Belirlenme ddiasnn Reddi Hakkndadr

Allah Teala kudret ve hikmet sahibidir. O, kudret sfatnn gerei olarak birtakm eyleri aa karrken,

10[10] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 17-43.


15/40

hikmet sfatnn gerei olarak da birtakm eyleri cari klmaktadr. Tevekkl eden kul, O'nun kudretine dair ahitolduu bir ey yznden, O'nun hikmeti gerei isbat ettii bir eyi dremez. nk Allah Teala, her eydennce Hakim, yani hikmet sahibidir. Hikmet, O'nun bir sfatdr.Tevekkl eden kul, eyay ve varlklar, hkmedici, yaratc, yararl ve zararl olarak isbat ve var edemez. Byleyapt takdirde, tevhidine irk bulatrm olur. Zira Allah Teala, ayn zamanda Kadir-i Mutlak'tr. Kudret O'nunsfatdr. Muhakkak ki O hkm sahibi, yaratc, yarar ve/veya zarar verebilendir. O'nun bu fiililerinde hi bir

orta olmad gibi hkmlerinde de hi bir destekisi yoktur. Nitekim O bir ayetinde bunu teyid ederek"Hkm ancakAllah'ndr" (Yusuf/40) buyurmutur. O, hi bir hkmnde kimseyi ortak etmez. Bu meyanda dayle buyurmutur: "Bu ikisinde bir ortaklklar yoktur. Ve Allah'n onlardan bir yardmcs da yoktur."(Sebe/22) Ayette geen 'Zahir1 kelimesi, yardm eden ve destek veren anlamndadr.Tevekkl eden kul Allah Teala'mn eya zerindeki kudretini mahede etmesiyle birlikte, takdir ve tedbirde deyegane gcn O olduunu grr. O, mlke ve memlke yani btn yaratlmlara sahip olandr. Yine O,sebepleri ve vastalar ortaya kararak yapt sevk ve tasarruflarda mevcut olan hikmetlerin btn ynlerini

bilendir. Sebep ve vastalar; mahkum olanlara dnk hkmlerin vazedilmesi iin grnen ve grnmeyenvarlklar iin yaratlmlardr.Ayn durum sevap ve azabn takdirinde de geerlidir. Buna gre tevekkl eden kul, eriatn hkmlerini yerinegetirerek ilmin gereklerini yapar ve ilk hkm Allah Teala'ya teslim eder. Ayrca her eyin Allah'n takdiriyleolduunu da itiraf eder. nk o Rab-bi'nin u buyruunu iyi bilmektedir: "O, yaptndan sorulmaz, ama onlar(Btn yaratlmlar) sorulurlar". (Enbiya/23)

Allah Teala aa kard tm sebep ve vastalarda hkmndeki kudretini gizlemitir. O'nun hikmeti,hkmlerin aa karlan hususlara dayanmas sebebiyle eyada aka grlr. Ama eya zerindeki kudreti,emrin tamamyla kendisine ait olmasndan dolay gizlenmitir. Allah Teala'mn gizli yaratn, ak yaratna engzel biimde temel klmasnn ekli de budur. Nitekim O, bir ayet-i kerimede bunu beyan ederek yle

buyurmutur. "(Bu), her eyi en gzel ekilde yapan Allah'n yapsdr". (Neml/88) Yani Allah Teala'mnbatmi/gizli yap ve yarat, O'nun zahiri/ak yap ve yarat gibi en gzel ekle sahiptir.Allah Teala bunu beyan ettikten sonra yle buyurmaktadr: "Emrin/iin tamam O'na aittir." (Hud/123) Yanigizli ya da ak her i sonunda Allah'a dayanmaktadr. Allah Teala bu ayetin devamnda yle buyurmaktadr:"O'na kulluk et ve O'na tevvekkl et." (Hud/123)Tevekkl ehli bir arif, Allah Teala'mn gizli yap hakknda bir ahitlie sahip olup bunun gereini yapar. Byle

birinin, Allah'n ak hikmetleri hususunda da, sert ilmi Allah T eala'mn hkm v| hikmetine teslimiyetiszkonusu olup kendisi de bununla mildin.-te bu, faziletli ibadette tevhidi ehadetin ta kendisidir. Rabbari *.alimler, makam olarak bunda yer alrlar.

Allah'a inanan her mmin, O'na tevekkl eder. Her kulun t vekkl de iman miktarndadr. Allah Teala'mnhavas kullarnir tevekkllerini, onlarn mahede ve rzalarn beyan ederken ak--lamtk. Avamn tevekklise; kaderin hayr ve errinin O'ndal-olduuna iman etme noktasnda kendini gstermektedir. !":Allah Teala, kendisinin Yaratc, Can Veren ve Can Alan olduu gibi Rzk Veren de olduunu bizlere habervermitir. O, hikmet v& kudret sralamasnda bu drt sfatn tek bir dairede birletirmitir. O'nun hkmnnihtilafl olmas, ya da sebep ve vastalarn ortaya kmasyla sfatlarnn blnmesi imkanszdr. iYce Allah bu meyanda yle buyurmutur: "Allah ki, sizi ya -} ratt, sonra size rzk verdi, sonra sizi ldrecekve sonra sizi diril tecektir". (Rum/40) Ayetteki fiilde Allah'tan baka bir fail buluri madii gibi drdnc fiilolan rzk verme fiilinde de O'ndan baka bir fail yoktur. Hi dnmyor musunuz ki, sizden hi biri - yaral tlvastas olmasna ramen - T^eni babam yaratt' demez. Ayn ekilde hi kimse de - can verme ve almafiillerinde bir takm aral olarn bulunmasna ramen - 'bana falan can verdi veya canm ald' demez. nk butr szlerde ak bir irk mevcuttur. nsanla;: da byle bir irkinlikle tannmamak iin bu tr szlerden uzak dur-mulardr, i

Allah Teala da yle buyurmutur: "Attnz meniyi grdni m? Onu siz mi yaratyorsunuz? Yoksa yaratanBiz miyiz?" (Va-ka/58-59); "Ektiinizi grdnz m? Onu siz mi bitiriyorsunuz yoksa bitiren Biz miyiz?"(Vaka /63-64) Grld gibi Allah Teala meniyi atma ve topra ekme fiillerini bize dayandrmtr. ri^ k

bunlar aba ve iten ibaret fiillerdir. Bizler de Allah Teala'mi nezdinde kullar ve kleleriz. Bunlar bizimsfatlarmzdr. HkmL leri de bize aittir.Yaratma ve bitirme fiillerini ise kendi Zatna izafe etmitir. ZirL. bunlar, O'nun hikmet ve kudretinin iaretidir.Allah, Kadir ve Hkim olandr. Ayn ekilde Kur'an'da zikri geen ameller ve kesb fiil-lerde onlar yapan vcut organlarna ve kazanta kullanlan aralara izafe edilmilerdir. Allah Teala'nn kudret veiradesi gerei Zat'-n bunlarla nitelemesi dnlemezdir. nk O, ilk rade Sahibi (=Mrid-i Evvel) ve enyce Kudret Sahibi'dir (=Kadir-i Ala).Kalbinizin kukulu grnen konularda sapmamas iin Allah Teala'nm hitabn ok iyi anlamanz gerekir. Kul,'falan bana verdi, falan bana engel oldu' diyebilir. Bu, gizli bir irktir. nk sebep ler, kullarn varlyla ortayakp onlarn araclyla kendilerini gsterebilirler. Bu da hakiki Msebbib olan Allah Teala'y perdelerken

gerek Veren ve Engelleyen Kadir-i Mutlak'n devre d braklmasna yol aabilir.Yakini iman sahiplerine gre bu, irkin bir davran olduu gibi kullarn stteki trden ifadeler kullanmalar da


16/40

irkin bulunmutur. Zira Allah Teala yaratma fiilini bakalarndan nefyettii gibi rzk verme fiilini de Zatndanbakalarndan nefyetmitir. O, bu meyanda yle buyurmaktadr: "Allah'tan baka size gkten ve yerden rzkverecek baka bir yaratc var m?" (Fatr/3) Grld zere bu ayet-i kerimede -ifade bakmndan daha gzelolsa da-fiil isminin akabinde ayn fiil deil farkl bir fiil gelmitir. Oysa, 'Yaratc' kelimesinden sonra Taratan'fiilinin gelmesi daha muhtemeldi. Ama Allah Teala bu ifadesi ile bizlere daha fazla aklama ve rzklayaratmann iieliini gstermeyi murad etmitir.

Bu fiillerden her ikisi de, O'nun kudretinin sebeplerindendir. Laykyla tevekkl eden her kul unu yakinen bilirki, Allah Teala'nn balang itibariyle kendisini yaratmama hakk vardr. Yaratt zaman ise ona rzkn vermekdurumundadr.

Nitekim kudsi bir hadiste de Allah Teala'nn yle buyurduu rivayet edilmitir: "Ben bir varlk yaratp da onunzksz brakr mym?" Allah Resul (sav) de bir hadis-i erifinde yle buyurmaktadr: "Sen'in verdiiniengelleyecek, engellediini de verecek hibir g yoktur. aba sahibinin abas da senin iznin olmadka faydaetmez" 11[11] Allah Resul (sav) bunu, 'falan konudaki abam, fi lan iteki gayretim...' gibi szler sarfedenkimselere cevaben sylemistir. Onlar, bu tr szlerle trl sebepleri ve vastalar kasdet-mekteydiler.O, namaznda yapt bu dua ile szkonusu ifadelerin kullanmn yasaklam ve mslmanlann irke dmeleriendiesiyle bu duasn onlara srarla duyurmutur. Bylelikle onlarn, gsterecekleri hibir abann Allah'n izniolmadka fayda etmeyeceini anlamalarn istemitir.Bu erevede Allah Teala'nn u buyruunu da hatrlamak gerekir: "Muhakkak ki zan gerek adna hibir eyifade etmez". (Necm/28) Ulemadan bir alim bu konuda yle demitir: Bir istek noktasnda abalayp hrslanan

hi kimse, Allah Teala'nn engellemesi bulunduu srece bu aba ve hrsna ramen isteine asla ulaamaz.Allah Teala'nn, "Allah dilediini siler veya sabit klar". (Rad/39) buyruunun tefsirinde ise yle denilmitir:Allah Teala arif kullarnn kalplerinden sebepleri silip kudretini sabit klarken, gafillerin kalplerinden demahedeyi silip sebepleri sabit klar. Dier taraftan Allah Teala'nn nefsi hareketli olarak yarattktan sonra onaskuneti emrettii bilinmektedir. te bu, nefsin imtihandr. Nefis, O'nun korumasyla emre uyarsa skunetkazanr. Bu Allah'n havas kullarna mahsustur. Eer nefis skuneti terkeder-se tabiat ve yaratl gereihareketlenir ki, bu da Allah'n rahmetinden mahrumiyet demektir.Lokman (as) oluna vasiyetinde yle der: "Ey oul, Allah'a dknlk gster. Eer O dilediyse sana verir, yinedilediyse seni engeller. Senin kurnazln Allah Teala'nm sana takdir ettii rzkn ne artmasn, ne de azalmasnsalar.Rzkn konusunda da yaratln dn. Eer kurnazlnla yaratlnda bir fazlalk yapabilirsen, rzknn daartmasn salayabilirsin. Bu olmayacana gre Allah Teala'nm, yaratl ekillendirip rzk taksim ettiini iyi

bil. Sen bu ikisinden hi birini de arttr amazsn".

Nitekim yle kurnaz, kuvvetli ve tuttuunu koparan kimseler vardr ki, srekli fakirleirler. ylesaf, zayf veyumuak kimseler de vardr ki, servetleri srekli artp durur. Eer gcn bir yarar olsayd, kuvvetli kimseler herkonuda zayflar geerlerdi. Ama Yaratan ve Rzk Veren yalnz Allah Teala olduu iin kullarn ellerin denhibir ey gelmemektedir.Konuyla ilgili yle bir hikaye anlatlr: Zamann birinde bir kral dnemin bilgelerinden birine u soruyusormutu: Nasl oluyor, akl sahiplerinin yoksul, aklszlarn ise varlkl olduunu gryorum? Bilge, u cevabverdi: Allah Teala byle yapmak suretiyle kendi Zatnn belirleyiciliini gstermek istemitir. Eer her akllvarlkl, her akz da yoksul olsayd, insanlar yle dnebilirlerdi: Akll kendi rzkn buluyor, aklsz iseyoksul kalyor. nsanlar, gerein tam aksi olduunu grdklerinde Rzk Verenin de yalnz Yaratan olduunuanlamaktadrlar.bni Mesud'dan (ra) u sz rivayet edilmitir: Servetin verilmesi de, engellenmesi de insan iin bir fitnedir.Kendisine mal verilen kimse, onu asl Vereni deil bakasn ver. Men edilen kimse de asl men edeni deil

bakasn knar. Bu ifadenin bir benzeri de Mutarraf tarafndan bir sahabiye isnad edilerek rivayet edilen u

hadistir:"Allah Resul (sav) mslmanlara hitap ederek yle buyurdu: Muhakka ki u maln verilmesinde bir fitne,engellenmesinde de bir fitne vardr. Kii yeenine gider ve ondan Allah Teala'nm kendisi iin yazm olduu biryardm ister. O da, bunu engelleyeme-dii iin kendisine yazlm olan istek sahibine verir. stek sahibi buyardmndan dolay ona teekkr edip vgler yadrr.Ertesi yl yine ona gidip Allah Teala'nm kendisine yazmam olduu bir yardm talep ettiinde ise o kimse buyardm veremez. nceki yl vermeyi engelleyemezken bu yl verme gcne sahip olamaz. Bunun zerine talepsahibi onu gnahkar grp ktler. Dikkat ediniz servetin verilmesinde de, engellenmesinde de bir fitneszkonusudur".12[12]Hadiste geen 'fitne' kelimesi, imtihan ve snama anlamndadr.Yakini iman sahipleri bu imtihanla iyilik iin snanrken gafiller de nasl davranacaklarnn grlmesi iinsnanrlar. Yakini iman sahipleri sebeplerden ibret alp onlar Yaratan'a hayran olur, hidayet ve iman bakmndan

11[11]

Buhr, Ezan/155, 'tisam/3, Kader/12, Da'avat/17; Mslim, Salat/194, 5, 3, 6, 20, Mesa-cid/137, 138; Ebu Davd, Salat/140, Vtr/25,Edeb/88; Tirmiz, Salat/108; Nesa', Tat-bik/25, Sehv/85, 89; Drim, Salat/71, 88; Muvatta', Kader/8; bni Hanbel, 111/87, IV/93, 97, 98,10112[12]bniHanbel, V/58.


17/40

st derecelere ykselirler. nk onlar verme ve engelleme fiillerinin her ikisinde de Veren ve fngelleyen'i tekolan Allah Teala olarak grmekte ve eriatn getirdii hususlarda O'nun hikmetinin geerli olduunu

bilmektedirler. Bylelikle kr ve sabr hallerindeki makamlar da salamlamaktadr:. Gafiller ise verme veengelleme fiillerinde tedirginlie dp baklarn sebeplere ve baka glere evirirler. Kendilerine mal verenkimseleri verken engelleyenleri de knarlar. Bu davranlar sebebiyle de srekli derece kaybederler, Sonuitibaryla mal ve para, her iki zmre iin de bir snav arac olmakta, ilk zmrenin imanlarm ortaya karrken

ikinci zmre dekilerin kalplerinin takvasn snama arac olmaktadr.Bir hadis-i erifte Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Kul geceleyin dnyevi ticariilerden birine niyetlenir. Eer onu yapsa helak olabilir. Allah Teala da Ar'nn stnden ona bakar ve kendisinio iten soutur. Kul sabaha ktnda kendini karamsar ve hznl hisseder. Bundan dolay da komusunun veakrabasnn uursuzluuna inanarak "beni belaya sokan onlar1 der. Oysa bu Allah Teala'nm kendisine ltfettii

bir rahmetten bakas deildir".bni Mesud (ra) yle demitir: nsanlarn Allah'a kulluk hususunda sizi vmesinden holanmamanz, sizin deAllah'n verdii rzk konusunda onlar vmemeniz hlasn esaslanndandr.sa'dan (as), bni Mesud (ra) ve dierleri kanalyla rivayet edilen bir sz de yledir: "Allah'n size verdii birrzkta hi kimseyi vmemeniz O'nun size vermedii ey iin de Allah' knamamanz yakini imandandr".bni Mesud (ra) yle demitir: "Sabr imann yarsdr. kr, imann dier yarsdr. Yakin ise, imann

btndr".Ma'mer b. Eban'm Hamran-Zhri-Urve kanalyla Aie'den (ra). naklettii fk hadisinde u ifade gemektedir:

"Annem ve babam beni barlarna bastlar. Ben 'Ne size ne de dostunuz Allah Rasu-l'ne hamdetmem. Sadecebeni aklayan ve ycelten Allah'a hamde-derim dedim". Bu konuda rivayet edilen baka bir hadiste ise EbuBekir'in (ra) ona 'Kalk ve Allah Rasul'nn ban p' dedii rivayet edilir. Aie (ra) 'Allah'a yemin ederim kiyapmam, Allah'tan baka hi kimseye hamdetmem' demitir. Bunun' zerine Allah Resul (sav) de 'Onu kendihaline brak ey Ebu Bekir1 buyurmutur.Yukarda zikrettiimiz hususlar, genellikle iman zafiyeti ve bilgi eksikliinden doarlar. Bunlar kulun idnyasna sirayet ettiklerinde sz ve fiillerindeki yanllklar artarak sahip olduu iman a gtrrler.bni Mesud (ra) bu hususta yle demitir: Kul evinden iman ile birlikte kar. Evine ise iman adna hibir eyikalmam olarak dner. Yolda kendisine ne bir fayda ne de zarar verme gc olmadan bir adama: Sen ok

byksn, anlsn anlsn, der. Evine d-rinceye kadar karlat insanlara bu tr szler syler. Belki buszleriyle bir ey de elde edemez. Ama Allah'n gazabna uramaktan kurtulamaz.Bir alime Tevrat'ta bulunan "Kii bir zengine yaltaklanrsa dininin te ikisi gider" ifadesinin manas sorulmutu.u cevab verdi: man; irade, sz ve fiildir. Dnyalk iin bir zengini verek ona yaltaklanan ve kalbi ona

meyleden kimsenin imannn te ikisi gider ve yalnz te biri kalr ki, o da iradedir.Rzk konusunda yaratlan sebepler, varlklar bakmndan ilkler klndnda unu bilmek gerekir: Allah Tealabu araclar sebepler olarak ortaya karm ve Zat'n da onlarda sabit klmtr. O bir ayet-i kerimede ylebuyurmutur: "De ki sizin cannz size vekil klman lm melei alr". (Secde/11) O bilhare bu aracykaldrarak kendi zatn aklam ve "lmleri annda canlar Allah alr" (Zmer/42) buyurmutur.O baka bir ayet-i kerimede de, "Ektiinizi gryor musunuz?" (Vaka/63) buyururken araclar zikretmi dahasonra ise daha sonra ise araclar kaldrarak yle buyurmutur: "Biz suyu dktke dktk, sonra topragzelce yardk ve orada daneler bitirdik". (Abese/25-27)Allah Teala daha sonra bunu da aklayarak yle buyurmu tur: "Biz onlara Ruhumuzu gnderdik".(Meryem/17) Ardndan arac ile btnlemesini beyan ederek, "Ona kendi Ruhumuzdan fledik" (Enbiya/91)

buyurmutur. Bu ayet-i kerimede fleyen, Cebrail'dir.Baka bir ayet-i kerimede ise Resul'ne hitaben yle buyurmaktadr: "O'nu okuduunuzda okunuunu takip et".(Kyamet/17) Tefsir alimleri yle derler: Yani Cebrail (as) sana Kur'an' okuduu zaman, ondan al. Bu da, "Onu

tekrarlamak iin dilini depretme" (Kyamet/16) ayetinden sonra gelmektedir.Ayn ekilde Cebrail (as) 'Sana tertemiz bir erkek ocuu vereceim" dedii zaman da Allah Teala'nm onaverdii ocuu Meryem'e (as) vereceini ifade etmektedir. O, kendini zikrederken Rab-bi'ni de buna ahittutmaktadr. Baka bir kraatta da, Allah Teala kasdedilerek "Sana ocuk vermek iin" lafz kullanlmaktadr.Bunun bir dier rnei de Musa'nn (as) "Ben ancak kendime ve kardeime malik olabilirim" (Maide/25)sznn yer ald ayettir. nk Allah Teala baka bir ayette Musa (as) ve kardei ile ilgili olarak yle

buyurmutur: "Biz ona rahmetimizin bir iareti olarak kardeini verdik". (Meryem/53) Musa (as) gerekte nekendine, ne de kardeine maliktir. nk asl olarak Allah'tan baka Mlik yoktur.Ayetin iki deiik okuma biiminden birine gre anlam bu ekilde olmaktadr. kinci okuma ekline gre iseayetin anlam, 'Ne ben, ne kardeim kendi nefsimize malik olabiliriz' eklinde olmaktadr. Allah Teala baka birayet-i kerimede bu hususu daha da aklayarak: "Mrikleri ldrn" (Tevbe/5) buyurmaktadr.Ayet-i kerimede geen ldrme emri baka bir yerde vasta belirtilerek zikredilmektedir: "Onlarla savan ki,Allah onlara sizin ellerinizle azap etsin". (Tevbe/14) Daha sonra emir sahibi ile emre muhatap olanlar

birletirilerek yle buyurulmutur: "Onlar siz ldrmediniz ancak Allah ldrd". (Enfal/17)Allah Teala sebepleri yarat ve bunlarn hakikatlerini kaldr noktasnda da yle buyurmaktadr: "Sen


18/40

attnda aslnda atmadn, ancak Allah att". (Enfal/17) Allah Teala araclar zikrettii baka bir ayetinde iseyle buyurmaktadr: "Onlarn mallar ve ocuklar seni imrendirmesin. Allah ancak onlara bunlarla azap etmekistemektedir". (Tevbe/55)Benzer bir rnek ise: "O ki, kalemle (yazmay) retti" (Alak/4) ayetinde grlmektedir. Allah Teala, "Ona

beyan retti" (Rahman/4) buyurduktan sonra, "Sonra onun beyan da Bize der" (Kyamet/19) buyurmaktadr.Yce Allah mlkiyetin sbutu ile kendi ikram ve ltfunun bir iareti olarak eitli bedellerle satlmas hakknda

da yle buyurmutur: "Muhakkak ki Allah mminlerden canlarn ve mallarm cennet karlnda satnalmtr". Tevbe/111) Allah Teala burada mlkiyetini daha nceden kendilerine devretmi olduu mallar takdirettii bir bedelle onlardan satn almaktadr. Buna bir rnek de kle sahipleri hakknda kullanlan "Ancak saellerinin malik olduklar dndakiler" (Nisa/24) ifadesidir.Marifet ehline gre hakiki anlamda Allah Teala'dan baka bir fail yoktur. nk gerek bir fail, fiilinde araveya sebep olmas bakmndan baka birinden yardm grmez. Yine onlara gre hi bir fil, iki faile sahipolamaz. Aksi takdirde irk ve ortaklk szko -nusu olur. Fiili ortaya karan ve icra eden ikinci fail, hakiki failinvastas olup tli ve muhdes yani sonradan olmadr.lk ve Kadim olan Allah Teala ise asli Fail'dir. Yine marifet ehline gre hakiki Mlik, her eyin Yaratc s'dr.Elinde bir mal bulunan kimse, bunun mlkiyetine sonradan sahip edilmi bir maliktir. nk o kendi eliyle hi

bir ey yaratmamtr. Onun durumu aslnda edilgen (=mefl) olup fiilin kendi eliyle icra edilmesinden baka birzellii bulunmayan icra sahibine benzer.Allah Teala ise lk ve Zat ile Kim olandr. Zatndan bakasnn asla yardmn grmez. Allah Teala hikmet ve

izzeti gerei yarat ve hayat veri iin de bir vasta ihdas etmitir. Bu vasta da Melek-i Erhm olarak bilinen veana rahimlerinden sorumlu olan bir melektir. Rivayete gre bu melek, ana rahmine girerek meniyi eline alr veonu bir beden halinde ekillendirir. Ardndan gerek Yaratcya dnerek 'Ey Rabbim, erkek mi kz m, salklm zrl m olsun?' diye sorar. Allah Teala da dilediini buyurur. Melek de O'nun emrini uygular.Bu rivayetin bakabir lafznda ise u ifade yer almaktadr: "Melek bebei ekillendirir, sonra ona bedbahtlk yada mutlulukla ruhunu fler."Denir ki: 'Ruh' olarak bilinen melek hakknda yle denmitir: O bedenlere ruhlar katar. Baka bir yerde ise onusrekli nefes alp verdii ve bu nefeslerden her birinin de l bedene ruh katt sylenmitir. Bu nedenle de'Ruh' olarak adlandrld sylenmitir. Allah Teala kendi Zatm nitelerken (Bri', 'Musavvir5 sfatlarnnyansra 'Hlk' sfatn da kullanmtr. Yine O bir ayet-i keri-mede kendi Zat ile ilgili olarak "lm ve hayat yaratt" (Mlk/2) buyurmaktadr.Allah Teala lm iin bir vasta yaratt gibi dirili iin de bir vasta yaratmtr. Bu vasta srafil (as) ad verilenve Sur'a fle-mekle grevli olan bir melektir. O Sur'a ikinci kez flediinde btn cansz varlklar dirilirler.

Ardndan Allah Teala o melei kendine ykseltir. O, bu hususla ilgili olarak yle buyurmutur: "Sur'afrld gn" (Neml/87). Buna ramen hayat verenin de, ld renin de kendisi olduunu, 'can veren de canalan da Ben'im' buyurarak teyid etmitir.Konuyla ilgili rivayetlerden biri de udur: "lm melei ile hayat melei birbirleriyle tartmlard. lmmelei yle dedi: Ben canllar ldrrm. Hayat melei de buna karlk yle dedi: Ben de btn lleridiriltirim. Bunun zerine Allah Teala o ikisine yle vahyetti: "Sizler iinizle ve Ben'im sizi grevlendirdiimfiille megul olun. ldren de dirilten de Ben'im. Ben'den baka hibir ldren ve dirilten yoktur". B urivayetlerden birinde ise Allah Tea-la'mn yle buyurduu sylenmektedir: "Ben Zatma delalet ederim. Hikimse zatma Ben'den daha iyi delalet edemez".Yukarda sz edilen vasta ve sebeplerin varl, Allah Tea-la'nn her eyde lk ve her eyin ortaksz Failioluunu engellemez. Nitekim hibir mslman, 'beni falan melek yaratt, Azrail beni ldrd, srafil diriltti' gibiifadeler kullanmaz.Yakin ve mahede ehli bir kimsenin de, ayn ekilde Talan bana verdi, falan beni engelledi, filan rzkm t emin

etti, falan benim iin takdir etti' trnden ifadele

kutül kulüb cilt 3 bölüm 1.docx

Documents