BAKI DÖVL8T UNİVERSİTETİ

İLAHİYYAT

··· FAKÜLT8SİNİN

ELMi MacMuasi .

N2 ıs•iYUN (HAZİRAN) 2016

Camiyyatda infomıasiyaml! rolı~nım araşdmlmasmın nazari-metodoloji aspektlari 363

C8MİYY8TDa İNFORMASİYANIN ROLUNUN ARAŞDIRILMASININ NazaRi-METODOLOJİ ASPEKTL8Rİ

Miisliim Nazarov Pedaqogika iizra folsafa doktoru, doseni

Açar. söz/ar: inj01masiya, bilik, postsanaye camiyyat, bilik/ur iqtisadiyyatı, resurs. Keywords: infonnation, knowledge, postindustrial society, knowledge economy,

resource. Kmo11eobre Cll()oa: UHğıopıı1aıfWl, 3Htmue, . nocmımaycmpuanbHOe o6u{ecmeo,

3KOHO.MUKa 3HaHUzl, pecypc.

· Yaşadığımızı postindustrial c~miyy~ti ~sas sosial-m~d:mi d~y~rl~r olaraq bilik

v~ informasiyaya kök.l~nir~ Informasiya texnologiyalannın geniş t~tbiqi dövl~t,

c~miyy~t v~ ş~xsiyy~tin s~m~r~li inkişafı üçün yeni, unikal imkanlar açmışdır. Eyni

zamanda m~d~niyy~tin yeni forması - informasiya mad~niyy~ti t~ş~kkül tapıb

inkişaf etm~kd~dir. C~miyy~tin informasiya z~nginliyi, insanlar arasında qarşılıqlı

informasiya t~sirl~rinin gücl~nm~si müasir c~miyy~td~ informasiyanın .rolunun öy­

r~nilm~sini t~l(}b edir. Düzdür, C(}mİyy(}t yarandığı andan insanlar qarşılıqlı informasiya t(}sirl(}rin-

. d(}dirl(}r. Dem(} li, informasiya ~n q~dim sosial hadis(}l~rd(}ndir. Lakin ID()hz bu. gün

infoı:masiya yeni tipli t~şkilatlanmanın formalaşmasinı t(}min etm~k.l(} ictimai

varlı~ v~ ictimai f~aliyy~tin müxt(}lif s~viyy~l~rini bir-biri il~ ~laq(}}(}ndirmişdir.

Hal-hazırda dövl(}t strukturları, v~t~ndaş c~miyy~tinin institutları, bir sözl~. insan

f~aliyy~tinin bütün sferaları informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının d~yiş­

dirici t~sirini öz üz~rind(} hiss edir. İnfotexnologiyalar iqtisadiyyatın lnkişafının, (}ID~k bazarlannın, elm v~ t~hsilin inkişafının ~h(}miyy(}tli amilin~ çevrilmişdir.

"İnformasiya" V(} ''bilik" anlayışlannın m(}oalan müxt~lif olduğundan b(}zi

t(}dqiqatçılar hesab edirl~r ki, hal-hazırda "bilik" C(}mİyy(}ti kimi informasiya

C(}mİyy(}ti h(}l~ q~rarlaşmayıb. Onların fikirl(}rin(} gör(}, müasir gerç(}klik üçün

"c(}m.iyy~tin h(}yatında biliyin rolunun artması", "intellekt v~ yeni bilikl(}rin

istehsalı" v~ s.-d(}o daoışmaq h(}l(} tezdir, çünki ~slind(} h(}r yerde} "yalnız

364 Müslüm Nazarov

kompüterlardan, informasiya texnologiyalanndan va İntemetdan" istifada müşahida

olunur C'f.Y. Juravlyova) va "informasiya" anlayışının arxasında bilik yox, mahz

kommunikasiya (D.'(.İvanov) durur, çünki prioritet mövqelari intellektual mahsulun

tirajlaşdınlması (yaradılması yox!), kütlavi informasiya vasitalari va İnternet

vasitasila onlar haqqında malumatıann çatdınlması tutur.

Elmi diskursda "informasiya camiyyati" · terminin yayılmasına baxmayaraq, ·

sosial-madani reallığın an mühüm saciyyasi keyfiyyatinda bu, o qadar da daqiq

deyil. "İnformasiya camiyyati" kifayat qadar ifadali va hacmli olsa da, o; harfi

manada başa düşülmamalidir.Bu, "informasiya"anlayışını praktiki olaraq sonsuz

mazınunla dolduran metafordur: son illario tadqiqatlanna informasiya anlayışının

mabz "haddindan artıq geniş" şarhi saciyyavidir. Bu anlayış müvaffaqiyyatla ham öz

hayatımızı, onun rangarag tazabürlarini, ham da informasiya vasitalarinin va

texnologiyalarının süratla inkişafinı şarh etmak imkanı verir. İnformasiya çoxmanalı va polifunksionaldır, ham malumat, ham mühit, ham da an mühüm xammal növü

kimi çooş etmaya qadirdir; özü da madi mahsullardan farqli olaraq istehlak zamanı

yox olmur va azalmır. İnformasiya hamçinin "Kaioatla dinamik birga mövcud olan

va onunla birlikda va onun hesabına inkişaf edan bilikdir. Burada bil ik ali, mücarrad

manada - har şey haqqında har şeyi bilma, yaradıcı va dağıdıcı bilik manasında

işladilir.

İnsanın atraf alama uyğunlaması üçün informasiyanın müstasna ahamiyyati var.

8traf alamin praktiki cahatdan vacib olan bir çox predmet va hadisalarinin xassa­

l~rini insan öz şaxsi tacrübasi asasında yox, informasya manbalarindan, hatta çox

qadim informasiya manbalarindan öyranir. Bu, infarınasiyam takca idrakın deyil,

atraf alanıla qarşılıqlı tasiriarİn da alatina çevirir [8, s. ı ı 9).

İlk avval informasiyanın elmi cahatdan öyranilmasi malumatların ötürülmasİ problemlari ila alaqalandirilirdi. Bu tadqiqatlann asasında XX asrin 4~_-50-ci

iliarinda kibemetik yanaşmanın tarnalini qoyan va K.Şennonun, N.Vinerin va b.

asartarinda öz aksini tapan s~tistik informasiya nnariyyasi yaradılmışdır [13;5].

K.Şennon ilk olaraq informasiyanın kamiyyat ölçüsünü taklif etmişdir.Onun elma

gatirdiyi "informasiyanın miqdan" anlayışı kibemetika va raqamli informasiya

sistemlarinin inkişafına takan verdi. Ehtimal-statistik metodlann kömayi ila Şennon

informasiyanın müayyanlaşdirilmasina kamiyyat yamaşmam asaslandırdı: informa­

siya alda olunarkan obyekta, hadisaya, prosesa münasibatda qeyri-müayyanlilik

daracasi azalır.

Camiyyatda infonnasiyanın rolunun araşdırılmasmm nazari-metodoloji aspektlari 365

İnformasiyanın iqtisadi davranışa t~sirini araşdıran K.Errouya göra, infannasi­yanın dayari yalnız istifada olunduqdan sonra üza çıxır. Bu zaman yaranan v~ziyyat K.Errounun "informasiya paradoksu" kimi tanınrr. Bel~ ki, informasiya artıq alda olunmuşdursa, dem~li, ona . çıxış artıq açıqdır va bu informasiyaya gör~ pul ·

ödanilm~malidir. Dig~r t~rafdan, ag~r informasiya ~ıd~ olunmamışdırsa, onun na d~r~c~d~ d~yarli olduğunu tayin etm~k mümkün deyil. Axı istifad~ olunmayınca,

informasiyanın d~y~ri alıcı-ya m~lum olmur, amma bu halda o, onu faktiki olaraq pulsuz alda etmiş olur (114, s. 102]. Demali, ona yen~ da pul ödanilmir. Belalikla, informasiya takc~ faydalı nefllat deyil, h~m da alqı-satqı obyektidir.

Lakin getdikca malum olur ki, camiyyatda dövriyy~da olan informasiyanı yalnız kamiyyat metodlan ila ölçmak düzgün deyil. Burada mana, dayarlilik, faydalılıq, praktiki ahamiyyatlilik kimi keyfiyyat göstaricilari da ~h~miyy~tli rol oynayır.

İnformasiyanın keyfiyyat göstaricilarina müraciat edan tadqiqatçılar tarafindan bu kateqoriyaya yeni yanaşmalar işlandi. Aksioloji yanaşmada "informasiya" anlayışı dayar, praktiki ahamiyyatlilikla alaqalanqirilir. İnformasiyanın dayarliliyi

istehlakçının maqs~dind~n asılı olmaqla subyektiv xarakterlidir. Qoyulmuş m~s~la hall edilmişdis~, onda istifada olunmuş informasiya artıq istehlakçı üçün heç bir d~y~r k~sb etmir. Demali, camiyyatd~ d~yarli informasiyadan başqa, dayarsİz va ya

manfi dayarli informasiya da olur. Falsafa üçün daha ahamiyyatlisi informasiyanın aks etdirilmiş rangaranglik

kimi ş~rh olunmasıdır. Bu yanaşma A.D.Ursul tarafind~n işl~nmişdir (ll]. Onun fikirl~rina göra, "geniş manada "informasiya" dedikd~, materiyaı:ıın inikas olan atributunun asas hiss~si va ya tarafi naz~rda tutulur. Onun xüsusiyyati bundadır ki, o, obyektivl~ş~, predmetlaşa, ötürüla va' ümumiyyatl~ harnkatİn ham t~biat va

camiyyatda, ham da informasi~a-kibemetika sistemlarii:ıda, xüsusan da EIDv1-çia reallaşan digar formalarda da iştirak eda bilar". R.F.Abdeyeva göra, inforınasiya

özünün bir çox konkret tazahürlarinda h~m yox olur, ham da yeni ideyalar, biliklar, noosfera obyektlari toplusu halında yaradılır. "Dünayada carayan ed~n bütün proseslarin müşay~t olunduğu dayişiklikl~rin ölçüsü kimi çıxış edan informasiya materiyanın mövcudluq üsulunu reallaşdırır" [1, s.120]. ·

Qeyd etm~k lazımdır ki, informasiyanın mahiyy~tip,~ dair diskussiyalar davam

etmakdadir . . Bu gün üçün informasiyanın hamılıqla tasdiq olunmuş tarifi yoxdur. İnformasiyaya verilan rangarang tariflar onun müxtalif aspektlarini va taraflarini aks etdirir. Ümumilikda · götürsak, falsaf~da bu fenomenin · tahlilina atributiv va

funksional yanaşmaların olduğunu qeyd etmak olar. "Atributistlar" (A.D. Ursul,

366 Müslüm Nazarov

R.F.Abdeyev) infannasiyam bütün maddi obyektl~rin xass~si, y~ni materiyanın atributu kimi ş~rlı edirl~r "Funksionalistl~r" is~ onu yalnız özünüt~şkil sisteml~rinin f~aliyy~ti il~ ~laq~l~ndirirl~r [9,s.33]. F~ls~fi lüğ~td~ informasiya toplama, saxlama

v~ emal predmeti olan lı~r hansı bir şey baqqında m~lumat kimi ş~rh olunur [10,s~895]. İqtisadi lüğ~td~ informasiya "konkret insanlar, probleml~r, m~qs~dl~r v~ situasiyalar üçün ~l~kd~n keçicilmiş m~lumatlardır. İnformasiyanın d~y~rin~ r~lıb~r­likl~ tabeçilikd~ olanların informasiyanın toplanmasına s~rf etdikl~ri vaxt, lı~mçinin

bazarın t~lılili, xarici m~sl~lı~tçil~rd~n istifad~ il~ ~laq~dar faktiki m~sr~fl~r v~

s.daxildir" [4,s.l64]. Q~rarlann q~bulu ç~rçiv~sind~ informasiya "mü~yy~n m~s~­l~nin lı~llind~ köm~klik ed~n m~lumatlara, bilikl~r~ deyilir" [7 ,s.l51]. Kibernetika

nöqteyi-n~z~rd~n informasiya r~ngar~ngliyi yox edir ki, bunun da say~sind~ sis­temin davrawşını daha asan proqnozlaşd~aq mümkün olur" [3,s.67]. İnformasiya n~z~riyy~si (semiotika) üçün informasiya "m~lumatı alan ş~xsin obyektin v~ziyy~ti

v~ ya bansısa bir hadis~ baqqında bilikl~rinin qeyri-mü~yy~nliliyinin aradan qaldırılması ölçüsüdür" [2, s.5].

İnformasiya tük~nm~z resursdur. V.L.İnozemtsev resursların tük~nm~zliyini v~

hazır m~bsulun qeyri-maddi(informasiya) t~rkibini bir-biri il~ aynlmaz ş~kild~ bağlı olan badis~l~r kimi t~svir edir. Mü~llif c~miyy~tin postiqtisadi dövr~ keçm~sini

m~lız ~sas resurs olan informasiyanın m~lıdudluğunun aradan qaldınlması il~

~laq~l~ndirir [6,s.65]. Amma, z~nnimizc~, nformasiyanın ictimai prosesl~r~ t~siri onun "tük~nm~z resurs" olması il~ bağlı deyil. V.L.İnozemtsev baqlı olaraq qeyd edir ki, informasiya ictimai nem~tdir. Lakin bir m~lısul olaraq informasiya

informasiya m~bsulundan istifad~d~n ~ıd~. olunan fayda il~ bu m~bsulun kon.kret istifad~çil~r üçün n~yin babasına başa g~lm~si arasında ~b~miyy~tli uçurum yaradan çox güclü xarici müsb~t effekt~ malikdir. Xarici müsb~t effekt informasiyanın bir

resurs kimi m~lıdud v~ ya qeyri-m~lıdud olmasında yox, informasiya m~bsulundan istifad~d~n ictimai faydanın düzgün qiym~tl~ndirilm~sind~dir. T~hsil, s~lıiyy~, ~traf

. mülıitin mülıafiz~si kimi sisteı;nl~rin d~ bu nem~tl~rin istellsalına qoyulan birbaşa

m~srafl~rin göst~ricil~rind~ ~ks olunmayan n~b~ng xarici müsb~t effekti var. 8g~r c~miyy~t öz v~t~ndaşlarına, tutalım, yüks~k t~hsil standartlarını t~min

edirs~ ( ~lb~tt~, bu · ş~rtı~ ki, onların ~sas maddi t~l~batlan artıq t~min olunmuş

olsun), o, öz sosial münaqiş~l~rini minimuma endirir, iqtisadi c~b~td~n d~ daha s~­m~rali olur. Bel~ c~miyy~td~ postindustrial d~y~rl~r~, o cüml~d~n ş~xsiyy~tin azad­lığı v~ in.kişafı, f~aliyy~tin yaradıcı xarakteri v~ s. kimi d~y~rl~r~ d~ nail olmaq

Camiyyatda informasiyamn rolunun araşdırı/masmm nazari-metodo_loji aspektlari 367

mümkün olur. Lakin müsb~t xarici effektl~r resurslann m~hdudluğu problemini ara­dan qaldınnır. Müvafiq nem~tl~rin yaradilması da c~miyy~td~n azx~rc t~l~b etmir.

Bununla bel~ artıq bu gün çoxlan informasiyaya, xüsusan d~ qeyri-möt~bar ·v~

ya h~ddind~n artıq informasiya aXınl.arına qarşı çıxır. M~s~l~n, T.Stounyer. informasiyanın d~y~rinin mü~yy~nl~şdirilm~si kimi mühüm bir m~s~l~y~ toxunar­

k~n aşağıdakılan yazır: ''Fakt v~ ya ideyanın ÜZ~rin~ hansı qiym~t kağızı asılma­bdır? Söhb~t günl~rl~ kitabxanada vaxtım keçir~n alimdan va ya kompüterd~

. malumadan emal ed~n tadqiqatçıdan getdikda, informasiyanın m~hsuldarlığı iıec~

ölçülm~lidir? Bizda istehsal olunan informasiyanın b~lk~ da yansından heç istifad~ olunmur. Bu, n~dan x~b~r verir? İnformasiyanın h~ddind~n artıqmı istehsal olunma­sından yoxsa insaniann lazımi yerd~, lazımi vaxtda lazımi infarınasiyam haddind~n

artıq az ~ıd~ etmasind~n? B~s "lazımi informasiya"nın na olduğunu. kim mü~yy~n edir? [12,s.250]. Belalikla, inforınasiya haqqında, masal~n. onun çox olduğunu söylam::>k olsa da, bililc haqqında bunu demak mümkün deyiL ·

. H::>tta intuitiv saviyy~d:;, _hel~ aydın olur ki, b ilik informasiya, h~tta onun forması bel::> deyil, ola da bilm~z. İnforınasiyanı idara etmak mümkündürs~, biliyi idar~

etm~k mümkün deyil. Biliklar başqa cür t~tbiq olunur va İstanilan sadalaşdirma transformasiyalarına va ya inforınasiya sistemlarinin "biliklar sistemina" rasionallaş­dınlmasına müqavimat göstaracakdir. İnformasiyaya malik olmaq·hala biliya malik

olmaq dem::>k deyil. İnformasiya maqsadyönlü şakilda emal olunmuş m::>lumatlar toplusudur.

Demali, biliklar maqsadlara nail ~maq üçün amaliyyatlann koordinasiyası da dax.il olmaqla, . giriş m~lumatlarının (informasiyanın) emalı prosesini alıata edir. Onların h~cmi va ya keyfiyy~ti qarşıda qoyulmuş maqs~dlar,;ı nail olunub-olunmamağına göra t~yin olunur.

Bel:;,lik~, obyektiv alamd~ki faktlar, predmetl~r toplusu v~ ya onların statik tasvirl::>ri biliklar~ aid edil~ bilmaz. Bel~ toplulan m~lumat v~ ya in{ormasiya adlan­

dırmaq olar. Onlar biliyi formalaşdırmır, çünki predmetl~r arasındakı qarşılıqlı

~laq~l::>ri deyil, aynca götürülmüş predmetlari tasvir edir. Bilikl~r obyektl~rin man­tiqi ardıcıl h~r~katd~ tasvir olunmasına deyilir. Biliyin daşıyıcısı daima predmetlar

arasındakı qarşıhqh ~laqalari qurur, onlardakı ziddiyyatl~ri aşkar edib aradan qaldırır. Dem~li, bilik taruma prosesind~n (qarşılıqlı ~laq~l~rin mü::>yyan olunmasın­dan) aynlmazdır. Bilm~ Va taruma identikdirl~r: bilik prosesdir.

İnformasiya biliyin yaranınası · üçün t~m~ldir. İnsan t~r~find~n dark olunmayınca o, t~tbiq oluna bilm~z. Bel~likl~, istehsal prosesin~ dax.il olmaq üçün

368 Müslüm Nazarov

informasiya öz obyektivl~şdirilmiş formasını itirib yeni, subyektiv formanı almalı,

· m~luınatlar axınından bilikl~r~ çevrilm~lidir. Yeni bilikl~r on1ann subyektind~n

aynlmaz olaraq çıxış informasiya sahibin? qayıtmır. Biliyi elmi. kimi qiym~tl~n­dirm~y~ ~sas ver~n ~lam~tl~r~ obyektivlik, d~qiqlik, sübut olma, t~nqidilik, rasional­

lıqdır. Bu xass~l~rd~n başqa, elmi biliyin xüsusiyy~tl~rin~ h~mçinin aşağıdakı

m~qamları da aid etm~k olar: a) elmi idrak prosesi ehtimal xarakterlidir, y~ni onda

qeyri-mü~yy~nlik, stoxastiklik m~qam.ı var; b) elmi idrak prosesi kuınulyativdir

(y~ni o, bilikl~rin toplanmasını, genişl~ndirilm~sini v~ yenil~dirilm~sini n~z~rd~

tutur)); c) elmi idrak prosesi kollektiv xarakterlidir (y~ni yaradılmış yeni bilikl~rin

subyektd~n subyekt~ ötürülm~sini n~z~rd~ tutur); d) elmi idrak prosesi fasil~siz v~

sonsuzdur. Sistemli yanaşma mövqeyind~n elmi biliyin istehsalı sferası özinkişafda

olan, açıq, stoxastik, müst~qil, dinamik özünüt~şkil sistemi k~sb edir.

Elmi bilik kapitaldır, özü d~ xüsusi növ bir kapital: o, qeyri-cismani formada

çıxış edir, g~lir g~tirir v~ t~krar özünüistehsala qadirdir. Biliyin timsalında kapitalın

t~z~ bir növü yaranm.ır: gizli formada o, h~miş~ özün~ yer almışdır. Mahiy~t

etibaril~ ~sas kapitala çevril~n bilikl~r istehsalın ist~nil~n amilin~ kapitSl xass~sini

verm~y~ .qadirdir. Elmi bilikl~r ictimai istehsalın bütün amil v~ m~hsullann~a

t~c~ssüm ed~n spesifik istehsal vasit~sin~ çevrilir v~ iqtisadi resurslann bütün dig~r

növl~ri il~ birl~şir. Bu m~nada bilikl~r eyni zamanda h~m d~ t~s~rrüfatçılığın

inteqral amilidir. Bu t~s~rrüffatçılığın elementl~ri insan intellektind~, yeni tex­

nologiyalarda, tamamil~ yeni m~hsullarda v~ s. t~c~ssüm edir. Elmi bilikl~r n~inki

müasir iqtisadiyYatın aynlmaz resursudur. Onlar h~mçinin başqa amill~rin d~

s~m~r~liliyini artınr, on1arı ~nginl~şdirir, intellektuallaşdırır, daha rasional istifad~

etm~y~ imkan verir, bunuilla da ~n~n~vi resurslann m~hdudluğu problemini h~ll

edir. Hesab edirik ki, elmi bilikl~ri ( elmi) yalnız o zaman iqtisadi resurs hesab etm~k

olar ki, o, n~inki özünün, h~m d~ onun1a qarşılıqlı bağlı olan dig~r resurslann da

t~krar istehsalını v~ d~y~rini artırmaq imkanı vermiş olsun. İndustrial c~miyy~td~

t~tbiq olunan aıİıill~rin azalan ~~liri qanunu hökm sürürs~. qeyri-maddi resurs olan

biliy~ ~saslanan c:imiyy~td~ ~sas qanunauyğunluq keyfiyy~tind~ artan g~lir qanunu

çıxış edir. Buna gör~ d~ bu elmtutumlu m~hsullann istehsalına bird~f~lik yüks~k

x~rcl~r qoymaqla istehsalçı uzun müdd~t on1ann kütl~vi istehsalından artmaqda olan

g~lir ~Id~ etm~y~ başlayır.

. Bir resurs kimi elmi biliy~ bir sıra ~ıam~tl~r s~ciyy~vidir. Elmi bilik m~kandan

asılı olmayaraq mövcuddur (m~kanda, o cüml~d~n on-layn rejimind~ bilavasit~ v~ mane~siz h~r~k~t etm~y~ qadirdir).

Camiyyatda informasiyamn rqlunun araşdm/mas~mn nazari-metodoloji aspektlari 369

Cismani resurslardan f~rqli olaraq elmi bilikl~r yalnız m~n~vİ köhn~lm~y~ qadirdir, amma fundamental bilikl~rin d~y~ri v~ aktuallığı zaman keçdikc~ azalm.ır.

Elmi bilikl~rin m~badil~si zamanı onlar sahibind~n özg~l~şmir. an~n~vi resurslar­dan f~rqli olaraq elmi bilik sonsuzdur, tük~nm~zdir. Multiplikativlik effektin~ malik olan elmi bilikl~r bir m~nb~d~n saysız hesabda kontragentl~r~ keçm~kl~ artır,

genişl~nir, bunun da n~tic~sind~ onun ictimai faydalılığı v~ istehlak d~y~ri artır.

Amma elmi bilikl~r mütlaq yox, nisbi sonsuz resursdur. Elmi bilİyin yaradılması üçün kapital, torpaq, sahibkarlıq qabilİyy~tlari tal~b olunmur (onlar biliyin

maddil~şdirilm~si üçün garakdir). Amma başqa bir xüsusiyy~t ondan ibar~tdir ki, n~z~ri bilikl~r t~bii v~ aşyavi kapİtalın iştirakl olmadan da nematlarİ yarada bilir.

Elmi biliyin (elmin) biliklar iqtisadiyyatının takrar istehsal presesinin an mü­hüm elementina çevrilmasi, birincisi, yeni n~zari bilikiardan geniş şakilda istifada

olunması, onlarm mahsulda obyektivlaşdirilmasi hesabına maddi-~şyavi amill~rin nisbi m~hdudluğımu aradan qaldirmağa; ikincisi, innovasiyaların t~tbiqi hesabına

camiyyatin istehsal imkanlarını artırmağa; · istehsalı. intellektuallaşdırmağa, insan

kapitalını inkişaf etdirm~ya; dördüncüsü, informasiyanm qeyri-müayyanliliyini azaltınağa imkan verir. ~u, bilikl~rin intellektual qüvval~rin · g~lirli va sosial

~hamiyyatli sferalarda caml~şdirilm~li olduğımu, digar tar~fd~n da onların mü~yy~n d~y~ra malik olan m~hsula çevrildiyini göstarir. Aletual inform~siyanm istehsal edilmasini va tirajlaşdınlmasını intellektual istehsal kimi s~ciyyal~ndirm~k olar.

. Belalikla, yaşadığımız XXI ~srd~ heç bir ciddi iqtisadi, sosial, texniki mas~l~ni xeyli · h~cmd~ informasiyanı emal etrnad~n h~ ll etrnak mümkün deyil. Deyil~nlar

dövl~t v~ c~miyy~t qarşısında yeni v~zif~lar qoyur.

370 Müslüm Nazarov

aDaBİYYAT

1. A6).:{eeB P.<l>. <l>ımoco<t>ını: MH<l>opMıüuı:oHRoH: ı:nmmm3aınnı: : - M.: H3).:{aTem,c:ıarlf ueHrp "AKa,ı:ı:eMIDı:", 1994.-210 c. '

2. AH.upeeB B.H. . MHıpopMalliDı: H Mo.ueını:poBa.HHe B ynpaBnemrn

11pOH3BO).:{CTBOM. - JI., 1985.

3. Ewp CT. KH6epHeTHKa H ynpaBneHHe npoH3BO).:{CTBOM.- M., 1963.

4. Eom,moH: 3KOHOMH'iec:ıarlf .cnoBapı.. - M., 1994.

5. Bımep H. Taopeu li Ey.zzymee/ IIep c aHrn. -M.:OOO «li3A. ACT», 2003. -

732 c.

6. MHo3eMI(eB B.JI.CoBpeMeHHoe rrocTHH,ızycrpliam,Hoe o6ıuecTBo: rrpHpo).:{a,

iij:ı6TliB.:opeıiını:, rrepcneKTHBbi. Yqe6Höe rroco6He AJUI cry,ı:ı:ei:İTOB BY30B. · -M.: Jioroc, 2000. -304 c.

7. JionaTHHKOB JI. H.Ilonymqmı.rn 3KOHOMHKO-MaTeMaT.HqeCKHH CllOBapı.. -

M., 1979.

__ Ş , _KaçaR M.C. MHp o6m.eHIDı:: Ilpo6neMa Me:>Kcy61>eKTBl>IX OTHomeı-nlli. - M.: IIonHTH3,[(aT, 1988. - 319 c.

9. Hero).:{aea H.A. EcTeCTBe:mn.rn li HcKyccTBeFIHiırii mrrenneKn.ı 1 /HayqHM

M:bıcm, KaBKa3a. - PocTOB-Ha-.IJ:oey, 1998. - ·N2l.

10. HoBeH:rrmH <t>Hnocoıpc:ıarii cnoBapı.-H3A. 2-e.-MımcK: «HıneprrpeccepBHC», . . 2001.

1 ı. Ypcyn A..IJ:. Ilyrı. B Hoocıpepy (Kom:ı.enıı:wı B:&I:>KHBaHIDı: H ycToiftrn:Boro

pa3BHTIDı: UHBHnH3aUHH)- M.: Jiyq, 1993.-240 c.

12. Y36cTep, <l>. TeopHH MH<l>opMaqHoHHoro o6ıuec~a /Ilep. c aHrn. - M.: Acrreıcr Ilpecc, 2004. -400c.

13. llleHHOH, K.Pa6on.ı no TeopHH HH<l>opMaUHH H KH6epHeTHKe. M.: HHJI,

1963. 210c.

14. 3ppoy, K. HHfl>opMauını: H 3KOHoMHqecKoe noBe,ı:ı:eHHe // Bonpocı.ı

3KOHOMHKH.- 1995. -N2 5.- C. 100-103.

Camiyyatda infonnasiyanm ,.-~!umin araşdırı/masmm nazari-metodoloji aspektlari 371

XÜLASa

C8MİYY8TD8 İNFORMASİYANIN ROLUNUN ARAŞDIRILMASININ NazaRi-METODOLOJİ ASPEKTL8Rİ

. .

Maqalada camiyyatdg info.nnasiyanın rolunun araşdınlmasının nazari-meto do- . loji aspektlarin~z~rd~n keçirilir, postsanaye camiyy~tin strateji resursu olan "infor­masiya" anlayışına mövcud yanaşmalar tahli~ olunur, "informasiya" va "bilik" anla­yışlarının oxşar v~ farqli cahatlari göstarilir, postsanaye camiyyatda infonnasiya va bilyin yeri va rolu qiymatlandirilir.

SUMMARY

THEORETICAL AND METHODOLOGICAL ASPECTS OF STUDYING THE ROLE OF INFORMATION IN SOCIETY

In the article the theoretical-methodological aspects of studying the role of information in society, analyzes the existing approaches to the concept of "information" asa strategic resource of the postindustrial society, are common and distinctive features of the concepts "information" and "knowledge", provides an assessment of the place and role of knowledge and information in postindustrial society.

PE3IOME

TEOPETHKO-METO,[(OJIOrJfliECIGIE ACDEKTLI H3Yl.JEHIIH POJIH IIH~OPMA.I(llll B OniT(ECTBE

B CTaTbe paccMaTPımaıoTc.ı~ Teopenn<O-MeTo,noııorırı:ı:ec~e acneKThı H3yqeHIDJ. pOJIH HH<jlOpMaiUm B 06m;eCTBe,. 8HaJIH3HpyıôTC.ll cymeCTBYJOID;He llO,li;XO,nbi K noH.liTmo «HH<}lop-Maıum» KaK CTPaTerFPieCKOMY pecypcy nocTHHJzyCTPHaJibHoro o6m;eCTBa, npHBO,n.liTC.ll o6-ID;He H OTJIWIHTe.JThHble qepTbl DOIDITHH «HH<}lOpM8u;IDI» H «3H8HIDI», ,naeTC.ll O~eHKa MeCTa H pOJIH 3H8HIDI H HHcpOpMaiUIH B I10CTHH.z:tYCTPH8JThHOM o6m;ecTBe.