ล ำน ำไวคร

เปดตำรบเรยนรไหวครกอน

ขอยอกรขนประนมกมเกศำ นอมคำนบกรำบคณครทบชำ

เปนตำรำสบสรำงแตปำงบรรพ องคพระพฆเนศวรควรกรำบเทำ เทพเจำผฉลำดทอำจหำญ มบำยศรเปลงคชชำปญญำชำญ ปำฏหำรยฤทธมสกรเอย

“เสภาไหวคร” สเมธ ชมเชอ แมเพลงวดสวรรณ, ศาลายา

ลานาคาหวาน

๒

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๓

๑ รจกกบ..เพลงพนบาน

วาดวยความหมาย ลกษณะและประเภทของเพลงพนบาน

“… พอเพลงแมเพลงชำวบำนแมเปนเพยงธลแหง

แผนดน แตกเปนนำยแหงภำษำบนแผนดนนโดยแทจรง...”

ลานาคาหวาน

๔

จากคากลาวขางตนของรองศำสตรำจำรยสกญญำ สจฉำยำ นกคต

ชนวทยา ผเชยวชาญเพลงพนบาน ชวยยาใหเหนถงคณคาและความสาคญของผลตผลทางปญญาของชาวบานไทย และยงแสดงใหเหนวา “การรงสรรคความงามทางภาษา” มไดถกจากดไวดวยเพศ อาย และชนชนทางสงคม

ความเรยบงายของภาษา ความตรงไปตรงมาของเนอรอง เสยงลกครองรบ และการปรบมอเปนจงหวะ ดจะเปนเอกลกษณทสาคญของเพลงชนดทนกวชาการเรยกกนโดยทวไปวา “เพลงพนบาน”

ความหมายและลกษณะของเพลงพนบาน

เพลงพนบำน (folk song) จดเปนงานวรรณกรรมมขปาฐะ ( oral literature) ซงรวมบทรอยกรองและดนตรเขาดวยกน สบทอดกนมาปากตอปาก และมลกษณะเดนอยทความเรยบงายของถอยคา การรองและการแสดงออก นอกจากนยงเปนเพลง ทรจกด และไดรบความนยมในทองถนนนๆ รวมถงการ ใช คารองเปน ภาษาถน ซง เนอหา ของเพลงพนบานมกถายทอดความรสกนกคด อดมการณ ความเปนอยและภมปญญาชาวบาน ไวดวย

สกญญา สจฉายา. เพลงพนบานศกษา. (พมพครงท ๒). กรงเทพฯ: โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๕. หนา ๓.

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๕

ในทางคตชนวทยามองลกษณะของเพลงพนบานวา เพลงพนบานโดยทวไปมลกษณะดงตอไปนคอ

๑. เพลงพนบานเปนงานของชาวบาน ซงถายทอดผานกระบวนการทางมขปาฐะ หรอปากตอปาก อาศยการฟงและจดจา ไมมการจดบนทกเปนลายลกษณอกษร กระนนกตามการกลาววา “เปนงานของชาวบาน ” ในทนมไดหมายรวมถงวาเพลงพนบานทกเพลงจะมกาเนดมาชาวบานหรอมจดเรมตนมาจากวธการมขปาฐะทงหมด เพราะชาวบานอาจไดรบเพลงบางเพลงมาจากชาวเมองทเปนลายลกษณ แลวนามาถายทอดสบตอกนมาโดยวธมขปาฐะ เมอทองจาและบอกตอกนมานานๆ เขา กกลายเปนเพลงชาวบานไปในทสด และในทานองเดยวกนเพลงชาวเมองหลายเพลงกมทมาจากเพลงชาวบาน อาจโดยการนาทานองดนตรชาวบานมาดดแปลง หรอรบรปแบบมาพฒนาจนกลายเปนศลปะของชาวเมอง

๒. เพลงพนบานเปนเพลงทไมมก าเนดแนนอน เพลงพนบานไมสามารถสบหาประวตไดแนชดวาใครเปนผคดขนทานองชนดนขนเปนคนแรก หรอคดบทรองขนเปนคนแรก กลาวกนแตเพยงวาเปน “บทคร ” คอทองจากนสบมา จงไมสามารถหาหลกฐานในเชงประวตไดชดเจน

๓. เพลงพนบานเปนเพลงของกลมชน คอคนในทองถนมสวนรวมในการเปนเจาของบทเพลง ชาวบานรวมกนขบรอง หรออยางนอยกเคยฟงและรจกเนอเพลง ตวอยางทชดเจนททาใหเหนถงภาพของการรวมเปนเจาของบทเพลงคอ เพลงในทงนาและลานนวดขาว เชน เพลงเตนกา เพลงสงฟาง

เรองเดม. หนา ๑๒.

ลานาคาหวาน

๖

เพลงพานฟาง เพลงชกกระดาน ซงเปนเพลงทเกดขนจากการทางานรวมกนของชาวนา ชาวนามสวนรวมในการรองเพลงโตตอบกน เนอรองจงสนและงายตอการโตตอบ คนอนๆ ทไมไดรองในขณะนนกทาหนาทเปนลกคคอยรองรบและใหจงหวะ

๔. เพลงพนบานสวนใหญมเนอรองและท านองไมตายตว เนอรองหรอบทเพลงสามารถขยายออกไปไดเรอยๆ หรอตดทอนใหสนเขากไดตามใจผรอง ดงนนเราจงมกพบเสมอวาเพลงพนบานเพลงเดยวกนแตมเนอความแตกตางกน เชน เพลงกลอมเดกทชอ เจาขนทอง เปนเพลงกลอมเดกทแพรหลายมากเพลงหนง และเปนเพลงทมสานวน ( version) แตกตางกนมากทสดเพลงหนงดวย

๕. เพลงพนบานสวนใหญมความเรยบงาย เพลงพนบานนนม ความเรยบงายและมลกษณะเฉพาะทองถน ความเรยบงายนนปรากฏอยในรปแบบและทานอง ความเรยบงายของรปแบบ คอ การซาคา ซาวรรค ซาโครงสรางของจงหวะสมผส ( Isorhythmic structure) ภาษาทใชเปนภาษาพดธรรมดา สวนความเรยบงายในทวงทานอง คอ มทานองไมซบซอน มระดบเสยงซาไปซามา ( Recurring tone) มชวงจงหวะหยด ( interval) ทแนนอนจงงายและสะดวกตอการจดจา สวนลกษณะเฉพาะถนปรากฏอยทภาษาทรจนา ทวงทานอง ภาพสงคมทสะทอนอยในเนอหาของบทเพลงและแกนเรอง (theme) ทเปนสากล

สกญญา สจฉายา. เพลงปฏพากย: บทเพลงแหงปฏภาณของชาวบานไทย. กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๒๔..

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๗

๖. ในการประพนธชาวบานจะคดถอยค าในลกษณะเปนกลมเสยงเปนวรรคตอนเพอใหลงจงหวะ มากกวาคดเปนค าๆ เพราะฉะนนเพลงพนบานจงมรปแบบคลายคลงกน หรออาจเปนกลอนเดยวกน แตสามารถยกยายใหรองไดหลายทานองเพยงแตเพมหรอลดคาหรอเปลยนตาแหนงสมผสเพยงเลกนอย ดงเชน พอเพลง-แมเพลงภาคกลางใชกลอนชดเดยวกนรองไดทงเพลงเตนกา เพลงเรอ เพลงฉอย เพลงอแซว

ประเภทของเพลงพนบาน เพลงพนบานทพบประเทศไทยนนมหลายประเภท มความแตกตางกนในรายละเอยดหลายอยาง อยางไรกตาม เพอใหเหนภาพรวมของเพลงพนบานไดชดเจนขน จงมการจดจาแนกประเภทของเพลงพนบานขน ซงอาจจาแนกไดดงตอไปน

๑. แบงตามเขตพนททปรากฏเพลง ๒. แบงตามกลมวฒนธรรมของชาวบานผเปนเจาของเพลง ๓. แบงตามโอกาสทรอง ๔. แบงตามจดประสงคในการรอง ๕. แบงตามความสนยาวของบทเพลง ๖. แบงตามเพศของผรอง ๗. แบงตามจานวนของผรอง

สกญญา สจฉายา. เพลงพนบานศกษา. หนา ๒๓.

ลานาคาหวาน

๘

๘. แบงตามวยของผรอง

อยางไรกตาม แมวาเราอาจจดจาแนกเพลงพนบานไดหลายแบบ แตการแบงตามจดประสงคในการรองเปนวธทไดรบความนยมมากและนาจะเปนวธทครอบคลมไดชดเจนทสด ซงหากแบงตามจดประสงคในการรองแลว เพลงพนบานจะแบงออกเปน

๑. เพลงกลอมเดก เพลงกลอมเดก เปนเพลงทผใหญ ใชรองขบกลอมเดกในเวลา กอน

นอน เพอตองการใหเดกเบนความสนใจมาสสาเนยงกลอม เพลดเพลนกบทานองขบเออน ในทสดกหลบไปโดยไมรตว ผรอง กผอนคลายความเหนดเหนอยจากการทางานชวขณะ

เมอเรมตนรองเพลงกลอมเดก มกจะเรมตนสาเนยงกลอมเปนเสยงเออนทานองในคอ เชน ออ ออ เออ เอเอ (ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคอสาน) ฮาเออ เหอ (ภาคใต) แลวจงใสเนอรองสนๆ ทแสดงถง ความรกความอาทรของแมทมตอลก ความนารก นาเอนดของเดก ตอมาสอดแทรกสภาพความเปนอย ความเชอ ของสงคมทองถนลงไปจงมเพลงทกลาวถงนก สตวเลยงอนแทรกภาพชวต นทาน ตานาน นยายประจาถนลงไปดวยซงผฟงเพลงเหลาน (อาจจะมใชเดก) จะไดรบการปลกฝงความรและคานยมเหลานลงไปโดยไมรตว

๒. เพลงปลอบเดก

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๙

เพลงปลอบเดกหรอเพลงหยอกเดก เปนเพลงทใชรองเพอปลอบเดกหรอหยอกเดก มกเปนเพลงสนๆ ใชคางาย มกเปนคาเลยนเสยงธรรมชาตเพอเรยกรองความสนใจของเดก เพลงชนดนมกมการแสดงทาทางประกอบเพอฝกใหเดกรจกใชอวยวะแขน-ขา เชน ตงไขลม ตมไขกน ไขตกดน อดกนไขเนอ (ประกอบการสอนเดน) ๓. เพลงรองเลน เปนเพลงทเดกๆ ใชรองเลนเพอความสนกสนานเพลดเพลน อาจเปนเพลงธรรมดา หรอเพลงลอเลยน โดยทวไปเพลงรองเลนมกเปนเพลงสนๆ เลนคาคลองจองและเลนเสยงสงตา เนอหาของเพลงนามาจากสงรอบๆ ควเดก เรองธรรมชาต ครอบครว เพอนฝง บางวรรคกมความหมาย บางวรรคกไมมความหมาย เพราะมงกระทงเสยงใหนาสนใจเทานน เชน ขตกลำงนำ ขตำตกแก ขมกยำยแก ออระแรออระชอน วรรคสดทายของเพลงนไมมความหมายแตชวยยาเสยงใหสนก เพลงรองเลนบางเพลงนอกจากรองเอาสนกแลว ยงชวยสอนใหเดกรจกหาคาคลองจองไดอกดวย เพลงรองเลนนบางทกมทาทางงายๆ ประกอบเชน เพลงแหงแหงควำยนอยหลงแม เดกอาจทาทารองไหลอเลยนประกอบ ๔. เพลงประกอบการเลนของเดก คอ เพลงทเดกใชรองประกอบการเลน อาจรองกลม รองเดยว หรอสลบกนรองกได บางทกมการตบมอใหจงหวะหรอทาทางประกอบ เชน เพลงจำจมะเขอเปรำะ เปนเพลงประกอบการเลนจาจ เปนตน

สกญญา สจฉายา. เพลงพนบานศกษา. หนา ๒๙.

ลานาคาหวาน

๑๐

ภาพหนาปกหนงสอเพลงระบ าบานไร เพลงปฏพากยชนดหนง

พมพโดยโรงพมพราษฎรเจรญ (วดเกาะ) พ.ศ. ๒๔๙๒

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๑

๕. เพลงโตตอบ หรอ เพลงปฏพากย เพลงเพลงโตตอบชายหญง หรอ เพลงปฏพากย เปนเพลงทใชรองโตตอบกนในเชงเกยวพาราสซงมจดเดนอยทปฏภาณ การใชโวหารชงไหวชงพรบกน ในภาคกลางของไทยมเพลงชนดนเปนจานวนมาก ซงสกญญา สจฉายา ไดกลาววา “ภำคกลำงนบเปนอของเพลงชนดน ” เพราะมอยมากมายหลายสบชนด มทงเพลงรองโตตอบขนาดสน รองโตตอบวรรคตอวรรค เชน เพลงพานฟาง จนถงโตตอบแบบบทตอบท ดาเนนเรองเปนชดยาว เชน เพลงเรอ เพลงฉอย เพลงระบาบานไร เพลงอแซว เปนตน เพลงปฏพากยน นอกจากจะมเนอความวาดวยการเกยวพาราสแลว ยงมการถามตอบกนถงเรองอนๆ เชน คดโลก คดธรรม ประวตศาสนา ประวตศาสตร ฯลฯ โดยมากแลว เพลงปฏพากยเปนเพลงทรองเลนกนเปนกลมหรอเปนวง ประกอบดวยคนนาเพลงทเรยกวา พอเพลง แมเพลง และมลกคคอยใหจงหวะ เปนเพลงทเลนกนในยามเทศกาลทหนมสาวมโอกาสพบปะกน เชน ตรษสงกรานต เทศกาลกฐนผาปา และในงานบญหรองานวดตางๆ เพลงปฏพากยนยงเปนเพลงทมพฒนาการมากทสด หลายเพลงไดกลายเปนการแสดงทเรยกวา “มหรสพพนบาน” ๖. เพลงรองร าพน เปนเพลงรองเดยว ทผรองมกรองเพอพรรณนาอารมณความรสกสวนตว พรรณนาสงทพบเหน เหตการณตางๆ ทเกดขน รวมถงเลานทานหรอ

สกญญา สจฉายา. เพลงพนบานศกษา. หนา ๓๐-๓๑.

ลานาคาหวาน

๑๒

ประวตศาสตรดวย ซงอาจเปนการรองธรรมดา หรอมเครองดนตรประกอบดวยกได แตลกษณะเดนของเพลงรองราพนจะอยทมผรองคนเดยว อยางไรกตาม เพลงประเภทนรองไดทกโอกาสไมจากดเทศกาล เชน เพลงพาดควาย ทเดกเลยงควายใชรองเลนยามเยน เพลงขอทาน ทวณพกใชรองคลอกบฉง เพอใชรองเรยไรขอเงนทองจากผใจบญ ๗. เพลงประกอบการเลนของผใหญ หมายถงเพลงทใชรองประกอบการละเลนของชาวบานทงชายและหญงในยามเทศกาลตางๆ โดยเฉพาะอยางยงตรษสงกรานต ซงการละเลนของชาวบานในยามตรษสงกรานตนน แบงออกไดเปน ๒ กลมยอย คอ ๗.๑ การละเลนทเกยวเนองกบพธกรรมเขาทรง การละเลนทเกยวเนองกบพธกรรมเขาทรงน มกเรยกกนวา “เขาผ” นยมเลนกนในเวลากลางคน ปรากฏเลนในทกภาค ไดแก การเขาทรงแมศร ลงลม นางดง นางสาก นางสม นางกะลา นางควาย นางชาง นางกะโหลก นางปลา การละเลนในกลมนจดเปนการละเลนกงพธกรรม เพราะเปนการเชญผชนดตางๆ ใหเขามาสงรางของผเลนทเปนคนทรง โดยรองเพลงเชญผ เมอผเขาแลวคนทรงจะทาทาทางตางๆ เชน วงไลชนคน ฟอนรา ๗.๒ การละเลนทไมเกยวเนองกบพธกรรม การละเลนกลมนเปนการละเลนทไมเปลยวเนองกบพธกรรม เปนการเลนเอาสนก ไมเนนการแพชนะ นยมเลนตอนบาย ไดแก การละเลนลกชวง ตจบ สะบา ชกเยอ ฯลฯ การละเลนประเภทนหากฝายใดเปนฝายแพจะตองถกปรบใหราโดยใชเพลงระบา เพลงพวงมาลย (สน) เปนตน เพลงเหลานมลกษณะเปนเพลงรองโตตอบสนๆ รวมอยดวยกน แตเหตทมการแยก

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๓

ออกมาอยอกประเภทหนงนน เนองจากวาความสาคญจะเนนทการละเลนมากกวา ๘. เพลงประกอบพธกรรม เพลงประกอบพธกรรม เปนเพลงทใชรองประกอบในพธกรรมซงมทงพธกรรมทเกยวกบชวต พธกรรมตามปฏทน และพธรกษาโรค ในพธกรรมดงกลาวเพลงประกอบพธจะเปนสวนสาคญยงเพราะจะไดกลาวถงวตถประสงคหรอหลกการในการทาพธนนๆ ไวในบทรอง สวนดนตรทบรรเลงประกอบกชวยใหผเขารวมในพธเกดอารมณคลอยตาม ซงนกวชาการไดแบงเพลงประกอบพธกรรมออกเปน ๒ ประเภทยอย ดงน ๘.๑ เพลงประกอบพธกรรมเกยวกบชวต ในภาคกลางไดแก บทแหล บททาขวญเดก บททาขวญจก บททาขวญนาค บททาขวญแตงงาน เพลงสวดคฤหสถและสวดมาลย (งานศพ) ๘.๒ เพลงประกอบพธกรรมตามปฏทน ในภาคกลางไดแก เพลงรอยพรรษาของชาวพนมทวน กาญจนบร ซงรองกอนวนออกพรรษา เดอน ๑๑ เพลงแหนางแมว ในพธขอฝน ซงทากนในเดอนทฝนตกชา หรอปทแลงจดประมาณเดอน ๘ เดอน ๙ เรองราวของเพลงพนบานดงพรรณมาขางตน ทาใหเรามองเหนวาวถชวตไทยกบเพลงพนบานผกสมพนธกนอยางแนนแฟนเพยงใด ความหลากหลายของเพลงพนบานไมเพยงแสดงถงความรมรวยของวฒนธรรมทาง

สกญญา สจฉายา. เพลงพนบานศกษา. หนา ๓๐-๓๑.

ลานาคาหวาน

๑๔

ภาษาของไทยเทานน ยงเปนประจกษพยานททาใหเหนถงมรดกแหงภมปญญาของคนไทยทสบทอดตอกนมาทกยคทกสมยอกดวย

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๕

๒ ศาลายานน..ฉนใด รจกประวตศาสตรทองถนและวฒนธรรมใน “ศาลายา”

นบแตอดตกาลตราบจนปจจบน มนษยในสงคมวฒนธรรมทกแหง

หนทวโลก ไดใชเวลาและพลงงานสวนหนงไปกบการสรางสรรคงานฝมอหรอกจกรรมบางประเภท ซงมไดมสวนเกยวของโดยตรงกบความจาเปนพนฐานหรอความอยรอดของชวตมนษย ตงแตยคดกดาบรรพมนษยไดนาเอาสจากเปลอกไมมาใชวาดรปตามผนงถาเพอจดมงหมายบางอยาง มนษยในสงคมวฒนธรรมหลายแหงไดพฒนาเทคนควธในกาลวาดภาพ ปนรป แกะสลก ประดบประดารางกาย รายรา รองเพลง ทอผา ตลอดจนการสรางเทพนยาย นทานพนบาน วรรณกรรม ไปจนถงงานแสดงอนๆ เชน ละคร และภาพยนตร เปนตน

ยศ สนตสมบต. มนษยกบวฒนธรรม . (พมพครงท ๓ แกไขเพมเตม ). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔. หนา ๒๔๖.

ลานาคาหวาน

๑๖

งานฝมอหรองานศลปะทมนษยสรางสรรคขนไมเพยงเกยวของกบชวตมนษยในฐานะเปนเครองชวยใหมนษยผอ นคลายจากความเครยดและฟนฟพลงในการทางานเทานน หากแตยงแฝงเรองราวของวถชวต ความรสกและความคดของมนษยทมตอสงตางๆ ไว โดยการ “เลาเรอง” ผานงานศลปะนนๆ ไวดวย

ดวยเหตดงน การทจะเขาใจ “เรองเลา” (งานศลปะ) ของมนษยหรอกลมคนในทองถนใดๆ จงจาตองทราบภมหลง ความเปนมา ตลอดจนวฒนธรรมของชนกลมนนๆ กอน เพอเปนขอมลในการทจะใช “พนจ ” เพอให “เขาถง” งานศลปะนนๆ ไดใกลชดขน ซงในการศกษาเพลงพนบานศาลายาในครงน ผวจยไดจงจะไดกลาวถงความเปนมาและวฒนธรรมของทองถนศาลายา เพอจะไดใชเปน “คลง” ในการเขาใจเพลงพนบานศาลายาซงเปนผลตผลทางความคดของชาวศาลายาไดดยงขน

อยางไรกตาม กอนอนผวจยขอใหค าจ ากดความของค าวา “ศาลายา” ในหนงสอนวา มไดครอบคลมเฉพาะแต ต าบลศาลายา เทานน แตยงรวมถงต าบลมหาสวสด และต าบลคลองโยง อกดวย (ครอบคลมทงเขตอ าเภอพทธมณฑลและพนทบางสวนของอ าเภอสามพรานและอ าเภอนครชยศร รวมถงพนทฝงคลองดานจงหวดนนทบรบางสวน เนองจากจะใชพนททางวฒนธรรมแทนการแบงพนททางการปกครอง) เหตทผ วจย เลอกใชชอวา “ศาลายา” ในความหมายกวางนน เพราะครงหนงกอนหนาทจะมการจดตงกงอาเภอพทธมณฑลขนนน พนทในเขตของอาเภอปจจบนสวนใหญขนอยกบอาเภอนครชยศร ยกเวนบางสวนในบรเวณทเปนพทธมณฑลขนอยกบอาเภอสามพรานซงขณะทพทธมณฑลและมหาวทยาลยมหดลกาลงสรางอยนน ใน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๗

ราวป พ.ศ. ๒๕๑๙ พอคา ประชาชน และขาราชการอาเภอนครชย -ศรไดพจารณา และ เหนพองตองกนวาสมควรยกฐานะพนทตาบลศาลายา ตาบลคลองโยงและตาบลมหาสวสด ขนเปน “กงอ าเภอศาลายา” และไดทารายงานเสนอตอจงหวดเพอเสนอตอกระทรวงมหาดไทยตอไป พรอมทงเตรยมหาพนทเปนทตงอาเภอไวโดยรวมกนบรจาคเงนมากกวา ๕ แสนบาท ซอพนท ๑๒ ไร ๓ งาน ๖๙ ตารางวา จากสานกงานทรพยสนสวนมหากษตรย ซงเปนชอทใชอยได ๑๔ ป กระทรวงมหาดไทยจงไดเปลยนชอเปน กงอาเภอพทธมณฑล และอาเภอพทธมณฑล ตามลาดบ

การทพอคา ประชาชน และขาราชการพรอมใจกน เลอกชอ “ศาลายา ” เปนตวแทนของตาบลทง ๓ ตาบล นนดวยเพราะในพนทตาบลศาลายาเปนเขตพนททเปนเสมอนศนยกลางความเจรญของทองถนในอดต มประวตความเปนมาทยาวนาน มวดเกาแกของชมชนถง ๒ วดคอ วดสาลวน และวดสวรรณาราม มตลาดเกาซงเปนยานการคาในอดต ดวยเหตดงนหนงสอนจงไดเรยกชาวบานในเขตพนทอาเภอพทธมณฑล (รวมถงพนทใกลเคยง) วา “ชาวศาลายา” “ศาลายา” มอาณาเขตตดตอกบพนทอนๆ ดงน ทศเหนอ ตดตอกบอาเภอบางเลน จงหวดนครปฐม ทศใต ตดตอกบอาเภอสามพราน จงหวดนครปฐม และ

เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร ทศตะวนออก ตดตอกบอาเภอบางกรวย จงหวดนนทบร ทศตะวนตก ตดตอกบอาเภอนครชยศรและอาเภอสามพราน

ลานาคาหวาน

๑๘

จงหวดนครปฐม

แผนทแสดงทตงอ าเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม

“ศำลำยำ” ในสมยกรงศรอยธยาเปนราชธานนน คงเปนเพยงหมบานเลกๆ สงกดเมองนครไชยศร (ตอมาจงเรยกวามณฑลนครไชยศร และจงหวดนครปฐม ตามลาดบ) อยางไรกตาม ยง ไมปรากฏหลกฐาน ชดเจนวามการตงถนฐานเปนชมชนครงแรกเมอใด จนกระทงในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๙

จงเรมมความชดเจนมากขน โดยเฉพาะชวงเวลา หลงจากมการขดคลองมหาสวสด ในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท๔) และเจาพระยาทพากรวงศ (ขา บนนาค) สรางศาลาทบนทกตารายาไว ชาวบานจงพากนเรยกชมชนบรเวณน วา “บำนศำลำยำ” ชอ “ศำลำยำ” จงใชเรยกกนมานบแตนน อนง กอนทจะมการขดคลองมหาสวสด ในสมยรชกาลท ๔ นน คลองโยง ถอเปนคลองเกาแกรนแรกๆ ของศาลายา เปนคลองทเชอมแมนาเจาพระยากบแมนาทาจนใหถงกน และเปนเสนทางสญจรทสาคญระหวางชมชนรมฝงแมนาเจาพระยาในพนทกรงเทพมหานคร กบชมชนรมฝงแมนาทาจนในพนทนครปฐม

เอยม ทองด และคณะ สนนษฐานวาคลองโยง เดมกคอ หนทางบกทใชสญจรทวไป มทงเกวยน วว ควาย ผคนเดนไปมาประจา แตเมอนานเขาหนทางจงลกลงและกวางออก ครนถงฤดฝนมนาขงเปนชวงๆ และพฒนาการตอมาจนกระทงตองใชเรอในการสญจร แตถาเรอใหญหรอหนกเกนไปกตองใชควายลากโยงไปบนตลงทาใหไมตองหาบสมภาระ เมอถงหนาแลงจงใชเดนไดอก แตเมอคลองลกมากขน นาจากแมนาไหลเขาคลอง แมนามนาขนนาลงจงตองใชเรอโยงควายเกอบตลอดป ซงการเกดคลองในกรณเชนนมปรากฏในหลาย พนทของภาคกลาง เชน ทางเกวยนทใชสญจรระหวางตาบลคลองจนดากบเมองราชบรซงเปนเสนทางหลกทใชมาแตโบราณ จนกระทงทางลกมากขนมนาขงพอถงหนาฝนตองใชเรอแทนเกวยนซงปจจบนยงเปน

อภลกษณ เกษมผลกล (บรรณาธการ). เลาขานต านานศาลายา . นครปฐม: คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล. ๒๕๕๐ หนา ๑.

ลานาคาหวาน

๒๐

ทางนาอย แตกรณคลองโยงไดรบการขดลอกใหเปนคลองทลกและใชเดนทางไดสะดวกตลอดปในสมยตอมา แตไมสามารถระบไดวาคลองโยง เกดในพ.ศ.ใด ยคใด

หลกฐานทางประวตศาสตรของศาลายาเรมคอยๆ ปรากฏชดขน เมอภายหลงจากทสมเดจเจาฟามงกฎ (ภายหลงเสวยราชยเปนรชกาลท ๔) ทรงออกผนวชในสมยรชกาลท ๓ และไดเสดจฯ ธดงคไปคนพบองคพระปฐมเจดย ทรงมพระราชดารวาเปนสถานททนาศรทธาเลอมใสและมประวตความเปนมานาสนใจ จงกราบบงคมทลเสนอใหรชกาลท ๓ (พ.ศ.๒๓๖๗-๒๓๙๔) ทรงปฏสงขรณ แตยงไมทนไดดาเนนการพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวกเสดจสวรรคตเสยกอน การพบพระปฐมเจดยในครงนน เปนผลใหเจานายเชอพระวงศ ตลอดจนผดขนนางในกรง ศรทธาทจะเดนทางไปนมสการ

ตอมาเมอพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคต เจาฟาชายมงกฎจงเสดจขนครองราชยเปนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเมอป พ.ศ.๒๓๙๔ ครนถงป พ.ศ.๒๓๙๖ พระองคจงทรงใหบรณปฏสงขรณองคพระปฐมเจดยพรอมกบใหขดคลองเจดยบชาขนดวยซงเปนพลงสาคญทสงผลหลายดานแกชมชนในพนทอาเภอพทธมณฑลในสมยตอมา ดวยเพราะในป พ.ศ. ๒๔๐๐ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณา

เอยม ทองด และคณะ. “โครงการสรางองคความรทองถนพทธมณฑล เรองพลงประวตศาสตรทองถนตอการพฒนาชมชน อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ”. อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ นายถาวร เทยมปฐม เปนกรณพเศษ ณ ฌาปนสถานวดสวรรณา-ราม ตาบลศาลายา อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ๒๓ มนาคม ๒๕๔๕ . หนา ๕๕.

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๒๑

โปรดเกลาฯ ใหเจาพระยาทพากรวงศ มหาโกษาธบด (ขา บนนาค) เมอครงยงเปน เจาพระยารววงศมหาโกษาธบด ขดคลองมหาสวสด

คลองนจดวาเปนเสนทางลาเลยงสนคาทสาคญระหวางแมนาเจาพระยากบแมนาทาจนมาเปนเวลานาน สนคาสวนใหญ ไดแก ขาว ออยและนาตาล ซงผลตไดจากพนทลมนานครชยศร มโรงงานนาตาลและโรงสมาตงบรเวณรมแมนานครชยศรหลายโรงและสงเหลานเปนสนคาออกทสาคญดวย สอดคลองกบคาบอกเลาของคนเฒาแกในพนทวา แตเดมคลอง มหาสวสดมเรอใหญผานเขาออกอยเสมอ โดยเฉพาะอยางยงเรอบรรทกขาว ออยและนาตาล

สงทเปนผลประโยชนจากการขดคลองมหาสวสดทเกดขนพรอมๆ กบประโยชนในการสญจรและการดาเนนการคากคอ เปนการเปดทางทนาท พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงจบจองทดนสองฝงคลองมหาสวสดพระราชทานแกพระราชโอรสและพระราชธดา และใหจดทาผงระวางทดนขน แบงทดนออกเปนแปลง ๆ มทงหมด ๔๗ แปลง รวมเนอทกวาสองหมนไร เพอแบงใหกบพระราชโอรสและพระราชธดาทกพระองค โดยใหเจาหนาททเรยกวา “นายกอง ” คอยดแลเกบผลประโยชนทเกดขน ซงจากหลกฐานขอนแสดงใหเหนวาทงศาลายาหรอพนทใกลเคยงดงกลาวนในสมยนนยงไมมการจบจองหรอตงถนฐานทวไปและหากจะพจารณาขอบเขตของพนทจบจองทปรากฏในระวางทดนจะสงเกตไดวา บรเวณทเปนคลองโยงในปจจบนนาจะมการตงถนฐานจบจองทดนไวกอนแลว ระวางทดนบรเวณนนจงไมเปนเสนตรงเชนดานอน ๆ

ลานาคาหวาน

๒๒

ในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ขาวกลายเปนสนคาสาคญของประเทศ การขดคลองจะทาใหเกดการขยายพนททานามากขน และเปนการระบายนาเขาสผนดน ดวยเหตดงนในบรเวณพนทศาลายาและบรเวณใกลเคยงจงเกดคลองขดใหม เพมเตมจากคลองโยง และคลองมหาสวสด ทมอยเดม คลองทขดเปนคลองแรก ไดแก คลองทววฒนำ หรอทเรยกกนวา คลองขวำง พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงโปรดเกลาฯ ใหเจาพระยาสรวงษไวยวฒน (วร บนนาค) เปนแมกองจางชาวจนขดเมอป พ.ศ. ๒๔๒๐ เพราะคลองมหาสวสดและคลองภาษเจรญตนเขน เนองจากคลองทงสองสายนเชอมแมนาทาจนกบแมนาเจาพระยาเขาดวยกน เวลานาขนกระแสนาจากแมนาทงสองสายจงไหลเขาคลองทงสองทงทางตนคลองและปลายคลอง เปนทชนกนบรเวณกลางๆ จงเปนเหตใหคลองตนเขนขนทกป เปนอปสรรคในการสญจร จงแกปญหาโดยการขดคลองทววฒนาบรเวณกโลเมตรท ๒ ของคลองภาษเจรญฝงเหนอ ไปยงคลองมหาสวสด ขนาดคลองกวาง ๔ วา ลก ๔ ศอก ยาว ๓๔๐ เสน ขดเสรจใน พ.ศ.๒๔๒๑ สนเงนคาจางขด ๒๗,๒๐๐ บาท

สาหรบการตงถนฐานบานเรอนนน แมวาทดนสองฝงคลอง มหาสวสดจะถกจบจองไปแลวกตาม แตการทาประโยชนในทดนดงกลาวยงไมเกดขนจนกระทงเมอชาวบานทอยในชมชนเดมบรเวณรมฝงแมนาทาจนทยอยขนมาตงถนฐานอย โดยมาขอเชาพนทจากนายกองทานาและตงถนฐาน

เจาพระยาวงศานประพนธ. ประวตกระทรวงเกษตราธการ . มปท. , ๒๔๘๔. หนา ๑๔๒ – ๑๔๓.

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๒๓

“ภาพของชมชน ” จงคอยๆ เกดขนในพนทดงกลาว เพมเตมจากชมชนบรเวณ ฝงคลองโยงทมมาแตเดม บรเวณทพอจะเรยกเปนชมชนได ไดแกบรเวณชมชนวดสวรรณารามในปจจบน โดยชาวบานรวมกนสราง ส านกสงฆ สวรรณาราม ขน

พระครวชยวฒคณ บนทกไววาผกอตงวดสวรรณารามชอ ตำกองคง ม หลวงพอสำด เปนเจาอาวาสรปแรก และไดรบจดตงจดทะเบยนเปนวดเมอป พ.ศ. ๒๔๒๔ กลายเปนศนยกลางชมชนทสาคญแหงหนงของพนทสบมา อนง เมอคนอพยพเขามาอยนานเขาบางคนพอมเงนบางจงขอซอทดนจาก เจาของเดม ซงเปนของพระบรมวงศานวงศ ในสมยตอมาทดนหลายแปลงจงเปลยนเจาของไป

สวนในพนทตาบลคลองโยงปจจบน ชมชนเดมรมฝงคลองโยงกยงคงมชาวบานอาศยอยและมผคนมาอาศยเพมมากขนจงเปน “ชมชนคลองโยง”

ผคนทอาศยอยรมคลองมหาสวสด โดยเฉพาะในแถบตาบลมหาสวสด มกมนามสกลทขนตนหรอลงทายดวยคาวา “สวสด” ซงมถง ๖๘ นามสกล อาท นามสกล มหาสวสด สวสดแดง สวสดกาน สวสดจน สวสดโต เปนตน (ขนษฐา อลงกรณ. “ทองเทยวเกษตร ( Agro tourism): ชมชนกบการมสวนรวมในการทองเทยว ศกษาเฉพาะกรณ : ชมชนรมคลองมหาสวสด ตาบลมหาสวสด และตาบลศาลายา อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ” สารนพนธนเปนสวนหนงของการศกษาหลกสตรปรญญาศลปศาสตรบณฑต (มานษยวทยา) ภาควชามานษยวทยา คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๕.หนา ๒๗)

ตอมาในป พ.ศ. ๒๔๗๓ ไดรบพระราชทานวสงคามสมา โดยมหลวงพอเนยม โชตกาโร เปนเจาอาวาสในสมยนน โดยไดเรมกอสรางพระอโบสถ และมพระยาพพธไอศรยเปนประธานการกอสราง

เอยม ทองด และคณะ. เรองเดม. หนา ๕๘.

ลานาคาหวาน

๒๔

ทใหญขน ขณะเดยวกนในชวงเวลาทไลเลยกบชมชนวดสวรรณารามไดปรากฏภาพของ “ชมชนวดมะเกลอ” ขนดวย มการสรางวดมะเกลอขนเปนวดประจาหมบานดวย กลาวกนวาชมชนวดมะเกลอเดมเปนชมชนทโดดเดยวหางไกลจากชมชนอน ๆ ผทอพยพมาอยไมมททาบญทาทานจงไดคดสรางวดมะเกลอขนราว ๆ พ.ศ. ๒๔๑๐-๒๔๑๑

ตอมาเมอป พ.ศ. ๒๔๔๐ กำนนพน ซงมบรรดาศกดเปน ขนวศำล- กนโอภำส เปนนายกองเกบผลประโยชนจากทดนนาของเจาฟากรมพระยา นรศรานวตวงศ ไดนาเงนจากคากองนามาสรางเปนวดขนเรยกกนแตเดมวา “วดตำพน” ตอมามการเปลยนชอมาเปน “วดภญโญสโมสร ” ตามชอผสราง และเปน “วดสำลวน” ในทสด และกลายเปนศนยกลางชมชนในสมยตอมา ทสาคญคอวดทาใหชมชนเรมเคลอนตวจากสแยกคลองขวางมาอยฝงตรงกนขามกบวดและกลายเปนชมชนศาลายามาจนกระทงปจจบน ตอมาเมอเปดเดนรถไฟสายใตชมชนศาลายาไดรบคดเลอกใหเปนสถานหนงทรถไฟจอดรบสงผโดยสาร เรยกวา “สถานศาลายา”

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๒๕

คลองมหาสวสด คลองเกาแกของชาวศาลายา

ลานาคาหวาน

๒๖

ทางรถไฟสายใตไดเรมกอสรางตงแตป พ.ศ. ๒๔๔๐ เปนตนมา คนเฒาคนแกในพนทอาเภอพทธมณฑลเลาวา “ วสดสวนหนงทนำมำถมเปนทำงรถไฟไดมำจำกวดพระงำม ซงเปนอฐแดงเหมอนกบสวนทเปนฐำนพระเจดย วดพระงำมปจจบน ” ทางรถไฟสายใตเปดเดนรถระหวางสถานบางกอกนอยกบเพชรบรเมอป พ.ศ. ๒๔๔๖ เปนเหตการณสาคญททาใหเกดการเปลยนแปลงขนในพนททเปนชาวศาลายาอกครง กลาวคอมการตงสถานรถไฟขนในชวงพนทดงกลาว ๓ สถาน คอ สถำนศำลำยำ สถำนวดสวรรณและสถำนคลองมหำสวสดเปนการตอกยาความมนคงของชมชนทมอยเดมใหเปนปกแผนมนคงมากขนและทาใหบทบาทความสาคญของแมนาลาคลองลดลงไปบาง เพราะชมชนมเสนทางการคมนาคมทสะดวกเพมขนกวาเดม

ตอมามการตงถนฐานหนาแนนมากขน เกดตลาดชมชนและโรงเรยนขนหลายแหง อาท โรงเรยนวดมะเกลอ โรงเรยนวดสวรรณำรำม โรงเรยนคลองสวำงอำรมณ

ในสมยรฐบาลจอมพล ป. พบลสงครามดารจะจดสรางพทธมณฑลขน ณ ตาบลศาลายา เพอฉลองพระพทธศาสนาครบ ๒๕ ศตวรรษ คณะรฐมนตรจงมมตอนมตเมอป พ.ศ. ๒๔๙๗ ใหจดสรางพทธมณฑลขน โดยเลอกเอาพนทสวนหนงของอาเภอนครชยศรและอาเภอสามพรานในขณะนน รวมจานวน ๒,๕๐๐ ไร เปนทตง พรอมทงเตรยมปรบพนทตอเนองมาเปนลาดบ จนกระทงวนท ๒๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๙๘ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ เสดจฯประกอบรฐพธกอพระฤกษ ณ ตาแหนงฐานพระพทธรป พระประธานพทธมณฑล จากนนการกอสรางพทธมณฑลกดาเนนการสบเนองตอมา มการสรางวหารประดษฐาน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๒๗

พระพทธรปขนกอนและดาเนนการปลกสรางสงอนๆตามมา ตามแตงบประมาณจะม ขณะเดยวกนกเปดใหผคนเขาเยยมชมไดดวย การดาเนนการสรางเปนไป อยางรวดเรวมากขนในสมยรฐบาล ฯพณฯ พลเอกเปรม ตณสลานนท พทธมณฑลเรมมความเปนระเบยบเรยบรอยสวยงามมากขน มอาคารสถานทตางๆ พรอมเพรยงสบมาจนปจจบน

เมอคณะรฐมนตรอนมตใหจดสรางพทธมณฑล ณ ตาบลศาลายา จงหวดนครปฐมแลว เปนเหตใหในปตอมาจงมการตดถนนพทธมณฑลสาย ๔ ขน โดยตดแยกจากถนนเพชรเกษมเขามา ถอเปนถนนรถยนตสายแรกทเกดขนเขาถงพนททเปนอาเภอพทธมณฑลในปจจบน ถนนพทธมณฑลสาย ๔ สรางอยหลายปกวาจะเสรจ ในสมยทจดตงสถานวทยกระจายเสยงแหงประเทศไทยเมอป พ.ศ. ๒๕๐๘ นน ถนนพอใชการไดแคพทธมณฑลเทานนตอจากนนมเพยงแนวถนน ทงนเพราะการสรางอาศยเกณฑแรงงานคนจากหมบานตางๆ ในยานทถนนตดผานมาขดดนพนถนน

ในป พ.ศ. ๒๕๑๔ มหาวทยาลยมหดลไดรบพระมหากรณาธคณจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานพระบรมราชานญาตใหสานกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ดาเนนการขายโอนโฉนดทดนทตาบลศาลายา จงหวดนครปฐม เนอท ๑.๒๔๒ ไร ๒๐ ตารางวา ใหแกมหาวทยาลยมหดลและไดเรมกอสรางในป พ.ศ. ๒๕๑๙ โดยไดยายททาการบางหนวยงานมาอยทนประมาณป พ.ศ. ๒๕๒๕ คณะแรกๆ ทมา ไดแก สานกสตวทดลองแหงชาต คณะวทยาศาสตร (บางสวน) คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเพอพฒนาชนบท เปนตน โดยมนโยบายใหนกศกษาชนปท ๑ คณะวทยาศาสตรมาเรยนทน ตอมากมคณะ สถาบน ศนย

ลานาคาหวาน

๒๘

สานกงานตางๆ ยายตามมาเปนลาดบ ซงในยคแรกๆ เปนการเดนทางจากกรงเทพฯ (ซงเปนปทนาทวมใหญในกรงเทพฯ) มาทางถนนสายปนเกลา-นคร-ชยศรซงกาลงกอสราง มรถสองแถวเลกวงรบผโดยสารจากบางขนนนทมาศาลายาซงชวยทาใหเกดความสะดวกขนบาง ตอเมอเปดใชถนนราวป พ.ศ. ๒๕๒๗ จงมรถเมลสาย ๑๒๔, ๑๒๕ วงบรการทาใหเกดความสะดวกมากขน ปจจบนมหาวทยาลยมหดล มคณะ สถาบนตางๆ หลายคณะมาตงอยทน รวมทงสานกงานอธการบด ซงยายมาในป พ.ศ. ๒๕๔๓ ตอมาไดมการประกาศจดตงกงอาเภอพทธมณฑลขน โดยกอนหนาทจะจดตงกงอาเภอพทธมณฑลขนนน พนทในเขตของอาเภอปจจบนสวนใหญขนอยกบอาเภอนครชยศร ยกเวนบางสวนในบรเวณทเปนพทธมณฑลขนอยกบอาเภอสามพรานซงขณะทพทธมณฑลและมหาวทยาลยมหดลกาลงสรางอยนนประมาณ พ.ศ. ๒๕๑๙ พอคา ประชาชนและขาราชการอาเภอ นครชยศรไดพจารณาเปนพองตองกนวาสมควรยกฐานะพนทตาบลศาลายา ตาบลคลองโยงและตาบลมหาสวสด ขนเปน กงอ าเภอศาลายา และไดทารายงานเสนอตอจงหวดเพอเสนอตอกระทรวงมหาดไทยตอไป พรอมทงเตรยมหาพนทเปนทตงอาเภอไวโดยรวมกนบรจาคเงนมากกวา ๕ แสนบาท ซอพนท ๑๒ ไร ๓ งาน ๖๙ ตารางวา จากสานกงานทรพยสนสวนมหากษตรย ตอมาในปพ.ศ. ๒๕๓๒ ไดขอเปลยนชอเปนกงอาเภอพทธมณฑลกระทรวงมหาดไทยไดประกาศจดตงเปน กงอ าเภอพทธมณฑล เมอวนท ๒๗ ธนวาคม ๒๕๓๓ โดยใชอาคารเรยนของโรงเรยนวดสาลวนเปนทวาการกงอาเภอชวคราว จนกระทงสรางอาคารทวาการเสรจในเดอนมนาคม พ.ศ. ๒๕๓๖ จงยายมาอยและไดมพระราช

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๒๙

กฤษฎการยกฐานะกงอาเภอพทธมณฑลขนเปน อาเภอพทธมณฑล เมอวนท ๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๓๙ เมอมอาเภอพทธมณฑล จงมหนวยงานราชการอนๆ ทตองบรการประชาชนในระดบอาเภอเกดขนดวย เชน สถานตารวจภธร ไปรษณยสาธารณสข สานกงานการประถมศกษา พฒนาชมชน โรงพยาบาล ดานวถชวตของชาวบานนน ชาวศาลายาแตเดมสวนใหญมอาชพทานา ตอมาจงเรมเปลยนมาทาสวนในภายหลง ชวตของชาวศาลายาจงผกพนกบวถชวตของเกษตรกร ชาวบานเลาวาสมยกอน ทานาเพยงปละ ๑ ครง และเมอถงชวงทขาวตงทองชาวบานจะมการทาขวญขาว เพอรบขวญแมโพสพตามความเชอของชาวบานทมมาแตโบราณ ตอมาเมอ ถงฤดกาลเกบเกยวผลผลตชาวบานจะมารวมตวกนเพอเกบเกยวผลผลตทงของตนเองและชวยเกบเกยวผลผลตของเพอนบานทเรยกกนวา “กำรลงแขก”

ภายหลงจากสนฤดกาลเกบเกยวแลว วดในทองถนศาลายา ซงเปนแหลงศนยรวมจตใจของชาวบานในทองถนจะจดใหมงานประเพณปดทองหรองานประจาปของวดเพอใหชาวบานไดทาบญและทากจกรรมรวมกนเปนประจาทกป โดยภายในงานนนจดใหมมหรสพสมโภช และการละเลนตางๆ เชน ลเก ลาตด ราวงหรอราโทน เปนตน

จากสงคมในวถชวตเกษตรและประวตศาสตรความเปนมาทยาวนานสงผลใหชาวบานศาลายามประเพณและพธกรรมทเปนเครองแสดงถงความเจรญทางวฒนธรรม โดยไดมการปฏบตกนสบเนองมาจนปจจบน ซงประเพณทชาวศาลายาถอปฏบตในรอบ ๑๒ เดอนนนมดงน

ลานาคาหวาน

๓๐

เดอน ๕ ประเพณสงกรำนต

ประเพณสงกรานตของชาวศาลายานอกจากจะมการทาบญตกบาตร และการเลนนาเชนเดยวกบประเพณสงกรานตของทองถนอนๆ แลว ยงมความโดดเดนตรงทจะมการจด “ประเพณเทกระจาด ” ขนในวนสดทายของเทศกาล โดยมากมกตรงกบวนท ๑๕ หรอ ๑๖ เมษายน การเทกระจาดนน ชาวบานจะนาสงของมาบรจาค เชน จกรยาน หมอหงขาว โทรทศน โดยจะตดหมายเลขไวทสงทนามาบรจาค จากนนกนาหมายเลขมาใสในลกมะเขอซงผกกบลกมะนาว แลวใหพระเปนผโปรยแจก ใครหยบไดตรงกบหมายเลขอะไรกมารบของรางวลทตรงกบหมายเลขนน วดแรกทจดประเพณเทกระจาด ไดแก วดสวรรณาราม แตในปจจบนวดสาลวนกมการจดประเพณดงกลาวดวย

เดอน ๖ ประเพณกำรทำบญในวนวสำขบชำ ประเพณกำรทำบญในวนเขำพรรษำ ประเพณบวงสรวงพอปขนทง พอปขนทงเปนเทพารกษประจามหาวทยาลยมหดล วทยาเขตศาลายา ประเพณการบวงสรวงพอปขนทงจะจดทาในชวงเดอนพฤษภาคมของทกป ผทเรมจดการบวงสรวงพอปขนทง คอ ศาสตราจารยเกยรตคณ นายแพทยพนพศ อมาตยกล จากนนวทยาลยดรยางคศลป มหาวทยาลย มหดล กไดเปนผจดพธนสบตอมาทกป สาหรบการบวงสรวงเจาพอขนทงจะเรมในชวงเชา ประมาณ ๗.๐๐ น. ทศาลพอปขนทง มการตงเครองสงเวย ไดแกอาหารคาวหวาน ผลไม ดอกไมธปเทยน ผาแพรสตางๆ และมการจดละครราถวาย

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๓๑

เดอน ๘ ประเพณกำรทำบญในวนอำสำฬหบชำ เดอน ๙ ประเพณทำบญตลำด

การทาบญตลาดของชาวศาลายาจะจดขนในวนขน ๙ คา เดอน ๙ เปนประจาทกป เชอวาหากปไหนไมไดจดจะเกดเหตรายขน โดยจะนมนตพระ ๙ รป มาเจรญพระพทธมนตทกลางตลาด นอกจากนนยงมการบวงสรวงพอปขนทงซงเปนเจาของพนทดวยหวหม ขาหนา ขาหลง และหาง จดเรยงกนเปนตวหม เหลา ผลไม ขนมถวยฟ โดยจะจดธป ๑๓ ดอก และยงมการไหวผใหญรซงเปน ผรเรมการทาบญตลาดเปนคนแรก แตถกยงเสยชวตกลางงานน โดยจะไวดวยเบยร และนาสไปรซ ทงยงมการจดเกาอวางไวดานหนาเพอใหดวงวญญาณผใหญรไดมารวมพธดวย

ลานาคาหวาน

๓๒

ภาพชมชนตลาดเกาในปจจบน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๓๓

ประเพณกำรกนเจ ชาวศาลายาทงชาวไทย และชาวไทยเชอสายจนจะมการกนเจในชวงเดอน ๙ ตามความเชอของชาวจน อยางไรกตาม การกนเจของชาวศาลายานนจะไมมการรบประทานผกคะนา เนองจากมตานานเลาวามตระกลคนจนซงปลกคะนาอย แต เมอ ในชวงเทศกาลกนเจ ลกสะใภของบานกไดแกลงนานามนหมไปราดผกคะนา ผกคะนานนจงกลายเปน “คะนาชอ” ทาใหไมมผใดรบประทานผกชนดนในชวงเทศกาลกนเจ ยงไปกวานน ประเพณปฏบตเกยวกบการกนเจของชาวศาลายา ยงมขอปฏบตทเครงครดอนๆ ไดแก การใหนอนบนเสอ หรอไมกระดานธรรมดา หามการมเพศสมพนธ และหามฆาสตวทกชนด

เดอน ๑๐ ประเพณสำรทไทย เดอน ๑๑ ประเพณกำรทอดกฐน และกำรทอดผำปำ

ประเพณกำรเทศนมหำชำต ประเพณกำรทำขวญขำว

ประเพณออกพรรษำ และกำรตกบำตรเทโวโรหณะ

ประเพณการตกบาตรเทโวโรหณะของชาวศาลายามลกษณะคลายคลงกบทจดในทองถนอน แตจะมชอเรยกเฉพาะวา “ตกบาตรดาวดงส”

เดอน ๑๒ ประเพณลอยกระทง

ลานาคาหวาน

๓๔

ประเพณลอยกระทงของชาวศาลายาในชวงเชาจะมการทาบญอนเปนเอกลกษณเฉพาะถน คอ “การตกบาตรทองนา” โดยชาวบานจะพายเรอนาขาวปลาอาหารมาตกบาตรพระภกษซงบณฑบาตทางเรอ บรเวณคลองมหาสวสด หนาวดสวรรณาราม

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๓๕

ประเพณตกบาตรทองน าของชาวศาลายา (วดสวรรณ)

ลานาคาหวาน

๓๖

เดอนอาย ประเพณลงแขกเกยวขำว เดอนย ประเพณกำรขนปใหมสำกล เดอนสาม ประเพณกำรทำบญในวนมำฆบชำ

นอกจากประเพณในรอบปแลว ยงมการจดงานซงถอไดวาเปนงานประจาปของชาวศาลายา ไดแก งานวดสวรรณาราม และงานวดสาลวน

งานประจ าปของวดสวรรณาราม งานประจาปของวดสวรรณารามจะจดขนในระหวางวนเพญ เดอน ๓ จนถงวนแรม ๒ คา เดอน ๓ ของทกป รวม ๓ วน ตรงกบชวงวนมาฆบชา มการสวดมนตเยนในวนกอนมงาน วนรงขนมการทาบญตกบาตรในตอนเชา และปดทอง “หลวงพอพทธสวรรณบวรรงส ” พระประธานในโบสถวดสวรรณาราม ผทเคยบนหลวงพอไวกจะนาสงของมาแกบน สวนมากมกใชประทดเนองจากเชอกนวา หลวงพอชอบประทด นอกจากนนยงแกบนดวยพวงมาลย วาว และละคร สวนในตอนกลางคนกมงานมหรสพ ในอดตมการหาลเก ละคร มาแสดง รวมถงการละเลนเสอเขาถา กระบกระบอง และราวง ซงปจจบนนไมมแลว

งานประจ าปของวดสาลวน งานประจาปของวดสาลวนจะจดขนในชวงเดอน ๓ ของทกป เปนเวลา ๓ วน ๓ คน โดยมการทาบญตกบาตร และปดทองรปหลอหลวงพอ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๓๗

ปฐมเสมาจารย และหลวงพอสม อดตเจาอาวาสของวด และจดใหมมหรสพสมโภช

ลานาคาหวาน

๓๘

วดสวรรณาราม ศนยรวมจตใจของชาวศาลายา

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๓๙

นอกจากประเพณ ๑๒ เดอนดงกลาวมาแลว ชาวศาลายายงมประเพณเกยวกบชวตทมความสาคญตอชวงการเปลยนผานหรอเปลยนสถานภาพ (rite of passage) ในแตละชวงชวตของแตละบคคลดวย ไดแกพธทเนองกบการเกด โกนจก บวช แตงงาน และตาย พธทเกยวกบการเกด ของชาวศาลายานน นยมทาพธซอแมซอ โกนผมไฟ เชนเดยวกบทองถนอนๆ ในภาคกลาง นอกจากนเมอเดกเรมโตขนเลกนอย พอแมจะนาตกตาดน ปนเปนรปเดกไวผมเปย ผมแกละ ผมจก ฯลฯ หากเดกหยบตกตาตวไหน กตองไหวผมทรงนน หากเดกหยบตกตามากกวาหนงตวกตองไวใหครบโดยแบงเนอทบนศรษะไวทรงตางๆ ในคราวเดยวกน และหากเดกคนใดไมหยบตกตา เดกคนนนกไมตองไมผมจก ใหไวทรงธรรมดาทวๆ ไป เมอเจรญวยเขาสวยรน ประมาณอาย ๑๒-๑๓ ป เดกๆ ทไวจกกจะเขาพธโกนจก โดยจะนมนตพระมาสวดมนตทบาน หรออาจทาทวดกได แลวอาจใหพระหรอผใหญทนบถอเปนผโกนจกใหเดกเพอความเปนสรมงคล

ตอมาชายทมอายครบ ๒๐ ปบรบรณ ยางเขาสวยผใหญกจะตองบวชทดแทนพระคณพอแม ในอดต งานบวชนาคจดกน ๓ วน ๓ คน วนแรก จะมพธ “รบนาค” ทวด โดยชายทจะบวชเขาไปใหพระโกนผมให จากนนนาธปเทยนดอกไมไปสกการะสงศกดสทธในวด หากพอแมเสยชวตกนาดอกไมธปเทยนไปขอขมาทหนาเจดย หากพอแมยงมชวตอยนาคจะมาอาบนาใหพอแมเพอความเปนสรมงคลของนาคในตอนเยนของวนเดยวกน แลวมอบผานงแดพอแม จากนนจงใหพอแมและญาตพนองมาอาบนานาค ตอมา จะมขบวน

ลานาคาหวาน

๔๐

กลองยาวหรอแตรวงมารบไปทบานของนาค รอเวลาจนเยนกจะมพธทาขวญนาค

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๔๑

นาคขอขมามารดาทลวงลบ และไหวขอพรสงศกดสทธในวดมะเกลอ

วนตอมา ชวงบายเจาภาพกจะแหนาคมาบวช เวลาเวยนโบสถเมอกอนนาคกจะขคอ มขบวนมหรสพนาหนานาค ทงกลองยาว กระบกระบอง กระตวแทงเสอ ฯลฯ จากนนนาคจะอมเหรยญไวในปากแลวกลาวคาบชาพระเรอยไป รอบแรกกใหวาบทพระพทธคณ (อตปโส) รอบทสองกใหวาบทพระธรรมคณ (สวากขาโต) รอบทสามกใหวาบทพระสงฆคณ (สปฏปนโน) ทงรอบเนย เมอเสรจพธแลว มกจะนาเหรยญทนาคอมไวในปากเวลาเวยนโบสถนไปทาเครองรางของขลง

วนสดทาย ตอนเชามพธทาบญฉลองพระใหม เปนการรบประทานอาหารรวมกนธรรมดา ชาวบานมาชวยกนทา ใครมากกนกนเรอยไป ชาวบานเลาวาการจดงานทง ๓ วนนจะตองทากบขาวเยอะ ฉะนนเวลาจะทางานบญ

ลานาคาหวาน

๔๒

ครงหนง ตองเตรยมขดบอเลกๆ เอาปลามาขงไว โดยเฉพาะปลาชอน เพอใชทาอาหาร ทานายา เพราะโดยมากจะทาขนมจน เมอบวชเรยน ศกษาเรองราวทางธรรม ผานกระบวนการทางศาสนาททาให “คนดบ ” กลายเปน “คนสก ” แลว กพรอมสาหรบการมชวตค ชายหญงทถกใจกนฝายชายกจะไปสขอกบผใหญฝายหญงแลวจงตกลงจดพธแตงงานกน พธทเกยวเนองกบการแตงงานม ๒ พธ ไดแกพธหมน และพธแตงงาน โดยฝายชายจะมาประกอบพธทบานของฝายหญง ขนตอนแรกในพธแตงงาน คอ เวลาประมาณ ๗.๐๐ น. นมนตพระสงฆมาถวายภตตาหารเชา และเจรญพระพทธมนต เวลา ๐๙.๐๐ น. หรอ ๐๙.๐๙ น. ฝายเจาบาวจะยกขบวนขนหมากขนเรอนเจาสาว

เกบรวบรวมขอมลเรองพธทาขวญแตงงานของชาวศาลายา นกศกษาวชาวรรณกรรมพนบาน สาขาวชาภาษาไทย คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล ปการศกษา ๒๕๕๐

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๔๓

เจาบาวเจาสาวรวมกนตกบาตรในงานมงคลสมรส

ระหวางนายชณห ยงคประกจ กบ นางสาวทองพน ดสวสด พ.ศ. ๒๕๒๑ (เออเฟอภาพโดยคณทองพน ยงคประกจ)

ลานาคาหวาน

๔๔

กอนทฝายเจาบาวจะยกขบวนหมากขนเรอน ฝายเจาสาวจะสงญาตผใหญหรอหมอขวญและเดกผหญงลงมาเชญขนหมากขนเรอน โดยจะเดนกางรมมาพรอมกบเดกผหญงทถอพานทใสหมากพลเพอมาเชญขนหมาก ผนาในขบวนขนหมากของฝายเจาบาวจะนาซองเงนใสพานพลใหเดกหญงเปนการตอบแทน ระหวางทยกขนหมากขนเรอน ญาตและเพอนฝายเจาสาวจะกนประตเงนประตทอง โดยใชสรอยทองในการกนไมใหฝายเจาบาวขนเรอน ฝายเจาบาวจะตองใหซองทใสเงนกอน ประตเงนประตทองจงคอยเปดใหฝายเจาบาวขนเรอน นอกจากนเวลาทเจาบาวขนเรอนเจาสาว ญาตและเพอนฝายเจาสาวจะนารองเทาของเจาบาวไปแอบเอาไว ถาเจาบาวอยากไดคนกตองใหซองเงนจงจะไดรองเทาคน เมอขนเรอนเจาสาวแลวจงจะเรมพธของทาขวญแตงงาน เรมจากการจดธปเทยนเซนผบรรพบรษ โดยหมอขวญและผรวมพธจะนาธงแดงปกไวทเครองเซนผ สวนเจาบาวและเจาสาวจะจดธปคนละ ๑ ดอก และเทยนขผง ๒ เลม เพอไหวผบรรพบรษของทงสองฝาย จากนนเจาบาวและเจาสาวจะยกพานทใสผาไหวผพรอมกนทระดบอก เพอบอกกลาวใหผบรรพบรษของทงสองฝายไดรบรเรองการแตงงาน แลวหมอขวญจงจะเรมกลาวบททาขวญบาวสาว ขณะเดยวกนเจาบาวและเจาสาวจะตองประนมมอระหวางพธทาขวญ ระหวางนนหมอขวญจะกลาวบทชมนมเทวดา และคาบชาพระรตนตรย (นโม ๓ จบ) แลวจงกลาวบททาขวญ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๔๕

เมอเสรจสนขนตอนการทาขวญแลว หมอขวญจะนาพานมาใชสาหรบวางใบเงน ใบทอง และใบนาค เพอรองเงนสนสอด และทองคา หลงจากนนญาตและเพอนทงฝายเจาบาวและฝายเจาสาวจะใสเงนเพมลงไปในพานกบาทกได เรยกวา “เงนตอเงน” หลงจากทใสเงนไปแลวจะตองโรยถวโรยงาเพอเปนเคลดใหคบาวสาวมชวตและทรพยสนทงอกงามเหมอนถวและงา จากนนหมอขวญจะมอบเงนสนสอดทหอไวในผาขาวทใชในพธโรยถวโรยงาใหแกคบาวสาว เพอมอบใหแก “แม” ของเจาสาว ซงจะทาทาแบกหอเงนสนสอดนาไปเกบไวในหอง เชอกนวาจะทาใหคบาวสาวทามาหากนไดเงนเปนจานวนมาก การรบไหว เปนพธทแสดงความคารวะนบนอบตอบดามารดาและบรรดาญาตผใหญ โดยเจาบาวเจาสาวจะกราบลงพรอมกนทหมอนสามครงถาผรบไหวเปนบดามารดาหรอผหลกผใหญ พอแมกจะรบไหวและใหศลใหพรแกคนทงค หลงจากรบไหว ผใหญกจะใสเงนในพานใหบาวสาวเพอเปนเงนทน เมอคบาวสาวทาพธรบไหวแกพอแมและญาตผใหญ กจะมอบของชารวยใหเพอเปนการตอบแทน ขนตอนสดทายคอการรดนาสงข ถอเปนการอวยพรความสขใหคบาวสาว โดยพอแม ญาตผใหญและเพอนจะรวมกนรดนาสงขใหแกเจาบาวและเจาสาว โดยตามธรรมเนยมจะรดใหเจาสาวกอนแลวจงคอยรดใหเจาบาว ตอมาเมอชวตไดครองคอยางมความสข ชาวบานกจะเรมสรางฐานะ ทามาหากนดวยความสจรต มลกมหลาน จนลวงเขาถงวยชรา หรอบางคนโชครายตองจากไปกอนวยอนควร กจะถงพธกรรมสดทายของชวตนนคอ พธศพ

ลานาคาหวาน

๔๖

ในอดตเมอในบานมคนตายชาวบานกจะตอโลงกนเอง แลวจดพธศพ สวนใหญจะไวศพทบานและจะทาพธศพไมกวน ประมาณ ๓-๗ วน ในระหวางนนกมกจะม “สวดคฤหสถ ” ซงเปนมหรสพสาหรบงานศพมาเลนทบานงานดวย แลวจงเกบศพไว ๑ – ๑๐ ป บางคนเกบไวถง ๒๐ ปกม โดยเกบไวในปาชา แลวแตความพรอมของเจาภาพ เมอมงบประมาณจดงานแลวจงจะนาศพมาทาพธฌาปนกจ เพราะตองใชเงนจานวนมากเพอเปนเกยรตแกผตายในวาระสดทาย พระครบวรธรรมานสฐ เจาอาวาสวดมะเกลอ เลาวา ในอดตมพธเรยกวา “กระดำนหก” สาหรบเวลาทจะบงสกลในพธศพ โดยวางศพนอนลงบนไมกระดาน ไมกระดานนจะทาพเศษคอใหหกขนมาได เมอถงเวลาพระจะไปบงสกล เจาภาพหรอญาตจะนาผาไตรไปวางไวบนศพ แลวพระจะเหยยบกระดาน ศพกจะลกขนมาประเคนผา เรยกวา “กระดำนหก” เรองการเกบศพนนจะเกบไวในปาชา การเกบศพไวนานยอมทาใหเกดกลนรบกวน ดงนนหากศพทเพงตายไมนานสปเหรอจะนาศพออกมาแลวแลเนอออก ใหเหลอแตกระดก ถาศพทตายนานแลว เนอจะแหง สปเหรอจะดงแลหนงออก ลอกหนงลอกพงผดออกเหลอแตกระดก เสรจแลวกใสปบตม แลวนาไปลาง ทวดมะเกลอม “สระลางศพ ” ซงปจจบนไดถมไปแลวอยบรเวณศาลากลางนา เมอลางกระดกเรยบรอยแลวจงนามาใสกลอง (โลงเลกๆ) แลวไปเกบไวตามกฏเพอสวดทกวนพระ โดยทวไปมกทาพธฌาปนกจ หรอเผาศพในราวเดอนย ไมเกนเดอน ๖ เพราะเปนชวงหนาแลง คอไมมฝน และชาวบานซงสวนใหญเปนชาวนา กยงไมไดปลกขาวกน ชาวบานกจะมเวลามาชวยงาน ชาวบานทมฝมอจะชวยกนทา “รานมา” ทใชหยวกกลวยประกอบขนไปซงตองใชชางแทงหยวก

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๔๗

ทมประสบการณ งานฌาปนกจศพของชาวศาลายานนจะม ๓ วน คอวนแรกเปนวนชกศพขนเชงตะกอนททาเปน “รานมา” (สมยกอนทยงไมมเมร) แลวมพธสวดมนตเยน วนตอมาเปนพธเผา และวดสดทายเปนพธเกบกระดก เปนอนเสรจพธ ประวตศาสตร วถชวตและวฒนธรรมเหลาน มสวนอยางส าคญในการสรางสรรคเพลงพนบานของชาวศาลายา ในขณะเดยวกน ความเปลยนแปลงทเกดขนในปจจบน อนสงผลกระทบตอประวตศาสตร วถชวตและวฒนธรรมของชาวศาลายา กเปนปจจยส าคญใหเพลงพนบานของชาวศาลายาลดความนยมลงเชนกน

ลานาคาหวาน

๔๘

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๔๙

๓ เพลงพนบานศาลายา

“ชวตและความเปนอย” ของเพลงพนบานในศาลายา

แตเดมสงคม “ชาวศาลายา ” เปนสงคมชาวบานภาคกลางทมวถชวต

เชนเดยวกบชาวนาทวไป กระทงเมอความเจรญมมากขน การคมนาคมทางนาลดความนยมลง การเปลยนจากการทานามาเปนการทาสวน การตดถนนตางๆ มมากขน การจดตงศนยราชการตางๆ เพมมากขน การพฒนาพนทเขตชานเมองของกรงเทพฯ มาถงพนทปรมณฑล “ความเปนเมอง” จงเรมคอยๆ เขามาสสงคมชาวศาลายา สงผลใหวถชวตของชาวศาลายาเปลยนไป

วถชวตทเปลยนแปลงไปน เปนผลอนสาคญททาใหเพลงพนบานในศาลายาคอยๆ หมดบทบาทลงไปดวย “เพลงพนบำนศำลำยำ ” เดมซงเคยนามาใชรองเลนกนอยางแพรหลาย จงเปลยนแปลงไปไมนยมนามารองเลนกนเชนในอดต ยกเวนการนามารองเลนเพอการอนรกษ เชน การราวงยอนยค การประกวดรองเพลงกลอมเดก เปนตน หรอการนามารองเลนในงานบญ งานสาคญตางๆ แตเปนคนสวนนอยในทองถน โดยผทรองเพลงพนบานใน

ลานาคาหวาน

๕๐

ปจจบนนนเปนคนสงอายหรอคนวยกลางคนในทองถนเทานน ไมมการสบตอหรอถายทอดใหคนรนหลงในเขตวฒนธรรมศาลายา ทาใหคนรนหลงในทองถนไมรจกและไมสามารถเพลงพนบานได ซงอาจสงผลกระทบตอเพลงพนบานในอนาคต ทาใหเพลงพนบานตางๆเหลานแทบจะสญหายไปจากทองถน

จากการเกบขอมลเพลงพนบานศาลายา และไดมโอกาสพบปะพดคยกบ “คนเพลง” ชาวศาลายาหลายทาน จงทาใหผวจยมองเหนภาพความเปนมาของเพลงพนบานศาลายาซงจาแนกเปนยคสมยไดกวางๆ ดงน ๑. ยคเพลงพนบานดงเดม

๒. ยคเพลงสมยจอมพล ป.พบลสงคราม ๓. ยคเพลงลกเสอชาวบาน ยคเพลงพนบานดงเดม (กอน พ.ศ. ๒๔๘๐) เปนยคทชาวบานในแถบศาลายานยงมวถชวตทเกยวเนองกบการเกษตรกรรม ดาเนนชวตเรยบงาย การคมนาคมทสาคญคอการคมนาคมทางนา ในยคนนจะเปนยคศาลายาราวกอน พ.ศ. ๒๔๘๐ เปนยคทเพลงพนบานยงเฟองฟ เกดพอเพลงแมเพลงหลายคน มการรองเพลงพนบานหลายชนด และเพลงทรองสวนใหญกเกยวเนองกบวถเกษตร พอเพลง แมเพลงในปจจบนเลาวา ในอดตเมอมเพลงพนบานหลายชนด เชน ถาลงแขกทานา กจะรองเพลงเกยวขาว ถาขาวตงทองกจะมบททาขวญขาว ถาฝนไมตกกจะมพธ “ปนเมฆ” และรองเพลงแหนางแมว ชวงลอยกระทงหนานา กลงเรอรองเพลงเรอ ยามตรษสงกรานตกมการละเลนเขาม มการรองเพลงเชญผ ทงแมศร ผลอบ ผไซ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๕๑

ผครก หนมสาวกมกรองเพลงฉอย เพลงพวงมาลย เกยวพาราสกน เมอจะบวชนาค จะแตงงานกมการแหลทาขวญ เมอถงเวลามงานศพ กมการสวดมาลยและเลนเพลงสวดคฤหสถ ยคนจงนบเปนยคทเพลงพนบานมบทบาทและความสาคญตอวถชวตของชาวศาลายาอยางยง

ยคเพลงสมยจอมพล ป.พบลสงคราม (พ.ศ. ๒๔๘๐ – ๒๕๑๕) แมวาเพลงพนบานศาลายาจะเฟองฟและไดรบความนยมอยางแพรหลายในยคแรกกตาม แตตอมาภายหลงกระแสความนยมเพลงพนบานแบบเดมกเรมลดลง ชาวบานหนมาสนใจเพลงราวง แทน หรอทชาวบานเรยกวา เพลงราโทน ซงแพรหลายมาจากในกรงเทพฯ เนองจากมจงหวะและทานองทสนกสนาน ทงในขณะรฐบาลกยงสนบสนนในราษฎรรองราเพลงราวงมาตรฐานเพอแสดงถงความเปน “อารยะ” หรอเปนผทม “วฒนธรรม” ซงเปนสวนหนงของนโยบายชาตนยม

นโยบำยชำตนยม (Nationalism) ของจอมพล ป. พบลสงครามเปนวธการหนงทสะทอนภาพของการสรางชาตใหคนในชาต “สานก” ในกาเปนสวนหนงของชาต เพอสรางแรงกระตนในการเกดความรวมมอรวมใจในการแกปญหาตาง ๆ ทเกดจากปจจยทมผลกระทบตอชาตของตน และทกคนในชาตตองมสวนรวมใหความตระหนกในสงทเกดขน

หนงในนโยบายชาตนยมนนคอการใหชาวบานไดรบวฒนธรรมมาตรฐานโดยการสงเสรมการเลนราวง ซงประยกตมาจากราโทน ของชาวบานซงแพรหลายไปทกทองทของประเทศ และกรมศลปากรยงได

ลานาคาหวาน

๕๒

ปรบปรงใหมาเปน ราวงมาตรฐาน ในปจจบน เรองนนบเปนนโยบายทสามารถกาวลงไปถงวถชวตของชมชนไดอยางแนบแนน

ชาวบานศาลายาเลาวา ในสมยนนเมอ “ลงแขก” ชวยกนทานาแลว ผทเปนเจาของนากจะเปนเจาภาพจดเลยงและมการรองเพลงราวงดวย ซงหากบานใดจะจดราวง มกจะปกเสาไมไผไวกลางวานหนาบานและผกธงสขาวไวบนยอด เพอเปนสญลกษณวาบานนจดงานราวงจะไดเหนแตไกล ใครในหมบานจะมารวมสนกกนกได และในงานราวงนหนมสาวกมโอกาสไดพบปะทาความรจกกน มหนมสาวหลายคทพบรกกนในงานราวงดวย

ยคเพลงลกเสอชาวบาน (พ.ศ. ๒๕๑๕- ปจจบน) นบแตป พ.ศ. ๒๕๐๐ เปนตนมา เพลงราวง ไดเขามาอยในสงคม

ชาวบานศาลายาอยางแพรหลาย ในขณะทเพลงพนบานแบบดงเดม คอ เพลงฉอย เพลงเรอ เพลงเตนกา แมวาจะไมถงกบหมดความนยมแตกไมได “เฟองฟ” เหมอนกอน เมอมงานชาวบานจะรองราวงเปนหลก สวนเพลงพนบานแบบเดมนนถอเปนเพลงรอง ขณะเดยวกน เพลงลกทงกเรมจะเขามาไดรบความนยมเชนเดยวกน เนองจากมเนอหาทสะทอนเหตการณทสะทอนสภาพความเปนอยของชาวนา บรรยายความยากแคนในชวต โดยใชสาเนยงรองอยางชาวบานตามทองถน จงทาใหชาวบานสวนใหญใหความนยม รวมถงชาวศาลายาดวย

ตอมาราว ป พ.ศ. ๒๕๑๕ - ๒๕๑๖ เปนชวงทมการเรมกอตงกจการลกเสอชาวบานขนเพอฝกชาวบานใหรจกรกษาความปลอดภยในหมบานของตนเอง โดยนาเอาวธการลกเสอมาประยกตใช และตอมาไดแพรหลายไปทว

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๕๓

ประเทศ รวมถงในพนทศาลายา ซงในการอบรมกลมสมพนธของลกเสอชาวบาน จะใชเพลงเปนเครองมอในการเชอมความสมพนธของชาวบาน เพลงสวนใหญนามาจากเพลงราวงเดม และเพลงทแตงขนใหม โดยเพลง ราวงทนามาใชรองนนมทงราวงซงเปนเพลงทใชรองในพนบานมาแตเดม และเพลงราวงท “นาเขา” มาจากในกรงเทพฯ และทองถนอนๆ

หนงสอรวมเพลงลกเสอชาวบานของแมเพลงในศาลายา

ลานาคาหวาน

๕๔

กลมคนทสมครเขาเปนลกเสอชาวบานในครงนน สวนใหญม “สานกรวม” เกยวกบเพลงพนบานทมากพอกน เนองจากยงรวมสมยกบเพลงพนบานในยคแรกและยคท ๒ อย และคนกลมนไดเขาสวยกลางคนในขณะนน ขณะทคนรนใหมในยคนนกเรมสนใจเพลงลกทงและเพลงเพอชวต เพลงพนบานของศาลายาในยคท ๓ น จงมเพยงเพลงราวงทยงคงไดรบความนยมอย และสวนใหญใชรองในงานลกเสอชาวบาน อยางไรกตาม นอกจากในงานของลกเสอชาวบานแลว เราอาจพบเพลงราวงไดในขบวนแหตางๆ ของชาวบานศาลายาทยงพอมใหเหนอย เชน งานบวชนาค งานแหกฐน เปนตน สวนเพลงพนบานชนดอนๆ นนแทบจะไมพบแลวในปจจบน

อยางไรกตาม “ศาลายา” ยงมแมเพลงพนบานทสาคญคอ แมประยร

ยมเยยม (ศลปนแหงชาต สาขาการแสดงเพลงพนบาน) คณะลาตดแมประยร และแมศรนวล ขาอาจ คณะลาตดหวงเตะ ททงสองทานตางกมบานเกดท “ศาลายา” และตอมากลายเปนแมเพลงพนบานทมชอเสยงในระดบชาต การรวบรวมเพลงในครงนจงไดรวบรวมผลงานของทง ๒ ทานนไวดวย เนองจากถอเปนแมเพลงชาวศาลายาทสาคญคนหนง

แมวาพอเพลง-แมเพลงชาวศาลายาสวนใหญจะเสยชวตไปหลายทาน แตในการศกษาครงนกไดพบกบพอเพลง-แมเพลงจานวนหนงทไดรบการถายทอดมาจากพอเพลงแมเพลงรนกอน ซงจากการเกบรวบรวมขอมลพบเพลงพนบานหลายชนดทชาวบานไมไดใชรองแลว แตยงคงอยในความทรงจา โดยเพลงพนบานศาลายาทพบนนแบงไดเปน ๕ ประเภท ดงน คอ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๕๕

๑. เพลงกลอมเดก ๒. เพลงประกอบการละเลนของผใหญ ๓. เพลงประกอบการเลนของเดก ๔. เพลงโตตอบ หรอเพลงปฏพากย ๕. เพลงประกอบพธกรรม

๑. เพลงกลอมเดก เพลงเหกลอม บทเหกลอม บทกลอม หรอททางภาคใตเรยกวา เพลงชานอง หรอ ชานอง ภาคเหนอเรยก ออ-ออ-จา-จา และภาคอสานเรยก สก-จง-จา นน ตรงกบภาษาองกฤษวา lullaby หรอ cradle song พจนานกรม Webster New Twentieth Centenary Dictionnary of the English Language ฉบบ Unabridged ใหนยามวาเพลงกลอมใหเดกหยดรองไห หรอกลอมใหหลบ อธบายคา lullaby วาเปน a gentle song to quite or to put baby to sleep มลกษณะเปนสากล คอ มอยหลายชาตหลายภาษา แมวาเพลงกลอมเดกจะเกดขนจากถนดนแดนทแตกตางกนกตาม แตลกษณะเนอหาของเพลงนนจะสะทอนความหมายออกมาคลายคลงกน เปนตนวา แสดงใหเหนถงความรกของแมทมตอลก ความรสกนกคดของคนในแตละทองถน ความเชอ คานยม ประเพณ วฒนธรรม ฯลฯ สงเหลานบางครงกไม

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. บทกลอนกลอมเดกและบทปลอบเดก . กรงเทพมหานคร. โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๕.

ลานาคาหวาน

๕๖

สามารถจะศกษาไดจากตาราประวตศาสตร หรอจากตาราอนใดได และแมเพลงกลอมเดกนจะมไดทาใหเดกหลบในทนท แตกมสวนสาคญในการชวยใหเดกรสกผอนคลายดวยทวงทานองทออนหวานและความรสกอบอน ปลอดภย ไดรบการปกปองดแลจากผเปนแมหรอผดแล ทาใหเดกนอนหลบและหลบอยางเปนสข จากการเกบรวบรวมเพลงกลอมเดกในทองถนศาลายาปรากฏเนอเพลงดงน

เพลงเนอออน “เนอเอยเนอออนเอย ไมหลบไมนอนออนแมอยอาลย พเลยงนางนมอยไหนเอย ไมมาไกวใหเจานอน นอนเอยนอนเสยเถดเอย ขวญเจาจะเกดในดอกบว แมเลยงเจาไว เอย หวงวาจะไดเปนเพอนตว เจาทนหวลกนอย เอย รอยชง รอยชงรอยชวงเอยรอยเปนพวงมาลย รอยเอยรอยแลว เอย นองแกวเจากพศฐานไป คครองของนองอยไหน เอย พวงมาลยสวมกร รวมเรยงเคยงหมอน เอย รวมทนอนนะแมนาง ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงเนอเยน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๕๗

“เนอเอยเนอเยนเอย หนแมไปเทยวเลนทหาดทราย คลนมนซดมา เอย มนจะพาใหจมหาย แสนเสยดาย เอย ลกนอยรอยชง ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงเนออน “เนอเอยเนออนเอย เนอละมนคอสาล

แมไมใหใครตอง เอย แมกลวเจาจะหมองศร ตนขาวโพดสาล ปานนจะโรยรา ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงนกขมน “นกขมนเหลองออน เอย คาแลวจะนอนละทไหน

นอนไหนนอนได เอย ตามสมทมพมไมทเคยนอน ” (สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงนกเขา

“นกเขา เอย ขนตงแตเชาไปจวนเยน ขนใหดงแมจะฟงเลน เอย เสยงเยนๆลกนอยกลอยใจ ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

ลานาคาหวาน

๕๘

เพลงนกกาเหวา

“ นกกาเหวาเอย ไขใหแมกาฟก แลวแมกาหลงรก นกวาลกในอทร คาบเอาขาวมาเผอกน เอย คาบเอาเหยอมาปอน ปกหางเจายงออนเอย ทอแทจะสอนบน แมกาพาไปลกไปหากน เอย ทปากนาคงคา ตนกเหยยมสาหราย ปากกไซรหาปลา กนกงกนกง เอย กนหอยกระพงและแมงดา กนแลวโผมา เอย มาจบตนหวาโพธทอง ยงมนายพราน หวกลานจะหงอง เยยมเยยมมองมอง เอย ยกเอาปนขนจองแมกาดา ลกปนกถกซอกอก เอย แมกากตก มาจากรง ตวหนงจะตมอกตวหนงจะยาเอย เปนเวรกรรมเสยจรงเอย”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงนกขมนหวเหลอง “นกขมนหวเหลองเอย คาบขาวนาเมอง เอยยอยยบ

นาเมองคนจน เอย ไมมคนจะคอยขบ ตองยอยยบเสยหาย เอย เสยดาย เอย จรงๆเอย”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๕๙

เพลงนกขมนเหลองออน “ นกขมนเหลองออนเอย คาแลวจะนอนทไหน

นอนไหนนอนได เอย ตามสมทมพมไมทเคยนอน” (สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงนกเขาเถอน

“นกเขาเถอน เอย หากนกบเพอนกกลบมารง สงสารแตนกทเขาขงเอย พลดคววงเวงใจ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงนกกระจาบหวเหลอง “นกกระจาบหวเหลองเอย คาบขาวนาเมองยอยยบ

นาเมองคนจน ไมมคนจะคอยขบ ตองยอยยบหมดแลว เอย เจาแกวตา ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงนกกลงโคลง “นกเอย เจานกกลงโคลง หลงเขาโพรงนกเอยง

เจาของเขาเถยง ออยอเอยง ออยอเอยง เอย เจาของเขาเถยงวาหนาไมอาย แตนกยงรผดหลงเอย นกปราญชรพลง ไมนดหมาย แตผดกยอมรบผดพอๆหลาย ตอไปจงระวงอยาพลง”

ลานาคาหวาน

๖๐

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงวดนอก “วดเอยวดนอก เอย ปลกแตดอกแคแดง ลกคายงแพง เอย สาวนอยจะหมสชมพ เจากมคแลว จะแตงไปใหใครด แตงไปลอช เอย คนเขารกนเตมใจ ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงวดโบสถ “วดเอยวดโบสถเอย ปลกขาวโพดสาล ลกเขยตกยาก แมยายเขาพรากลกสาวหน ตนขาวโพดสาล เอย ปานฉะนโรยรา ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงวดสงห “วดเอยวดสงห เอย ปลกกระทงไวหนงตน

พอขนทองไปปลน ปานนไมกลบมา คดขาวใสหอ เอย ถอเรอไปตามหา เสยงขาวเขาเลาลอมา วาขนทองตายแลว เหลอแตกระดกแกว เอย นองนอยจะทาศพสาม”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๖๑

เพลงขนทอง “ขนทองไปปลน ปานนไมกลบมา

คดขาวใสหอ ตอเรอตามหา เสยงขาวเขาราลอมา วาขนทองตายแลว เหลอแตกระดกแกว เอย นองนอยจะทาศพสาม”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงเรอเลน “เรอเอยเลน เรอเลนเอย สามเสน สบหาวา จอดเอาไวทตนทา เอย แลแสงแมลงทบ พายกนไป เอย ฉบฉบวาจะไปรบนางสบสอง เรอกมจมควาเอย ทปากนาแมกลอง เสยขาวเสยของเอย เสยเงนเสยทองกไมคด เหลอแตผาเชดหนา ของเจาพระยาตนตด

เหลอพระขนธสมฤทธ ตดทายเรอมา ” (สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงเรอหงส

“เรอหงส หลงคาพหอย ชางงามหยดยอย หอยสชมพ” (สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงจนทรเจา

ลานาคาหวาน

๖๒

“จนทรเจาเอย ขอขาวขอแกง ขอแหวนทองแดง ผกมอนองขา ขอชางขอมา ใหนองขาข ขอเกาอ ใหนองขานง ขอเตยงตง ใหนองขานอน ขอละคร ใหนองขาเลน ขอยายเหมน ตกนาตาขาว ขอยายอน ทาขมนเหลองออย”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงเดอนหงาย “เดอนเอยเดอนหงาย เอย ดาวกระจาย แจมแจง

หนมนอยขอแปง ใหเจาไปแตพอทา ใหเจาไปมากนก เอย ทมกเขาจะนนทา ใหเจาไปแตพอทา ขวญทวาของเรยมเอย”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงเดอนทรงกลด “เดอนเอยเดอนหงาย ดาวกระจายทรงกลด

อมแกวขนทายรถ เอย วาจะไปชมจนทร พศแลดดาว เอย ดาวนนกไมงามเหมอน พศแลดเดอน เอย ชางงามเหมอนดงนองรก”

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๖๓

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ) เพลงนางปทม

“จะขอกลาว เอย ถงเรองราวนางประทม รปกสวยรวยระลม เกดในพมบษบง พระฤาษลงทรง พบอนงคกเกบมาเลยงไว เอย จนเตบใหญขนมา เอย พระฤาษไปปา เอย นางปทมกลยา เจากรอยพวงมาลย รอยเอย รอยแลว เอย นางปทมนองแกว เจากพษฐานไป คครองของนองอยไหน เอย พวงมาลยสวมกร รวมเรยงเคยงหมอน เอย

มารวมทนอนนะแมนา ” (สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงนางนมพวง

“วนเอยวนนเอย จะไปชอมวง ไปเจอนางนมพวง ตกนารดแตง ฝนฟาเจาขาเอย ตกลงมาใหแรงๆ ใหเยนถงรากแตง เยนถงนางนองรก ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงโอละเห “โอละเหเอย สาเกตนดก

ลานาคาหวาน

๖๔

ปลกเอาไวแถมพก หนมนอยจะมเมย แคนใจไอกระรอก เอย มากดเอาดอกไปเสย หนมนอยจะชวดมเมย วาจะกนยาตาย กนขาวเหนยวนง เอย กนนาผงกบขนมหวาน กนเสยใหมนตาย เอย จะอยใยจะเปนคน”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงโอละเห โอละหก “โอเอยโอละเหเอย นอ นเสยเถด นอนเสยเถด ขวญเจาจะเกดในดอกบว แมเลยงเจาไวเอย เพอจะไดเปนเพอนตว หวงเจาทนหว ลกนอยเจากลอยใจ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงโยกเยก “โยกเยกเอย นาทวมมาถงเมฆ

กระตายลอยคอ หมาหางงอ กอดคอโยกเยก”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

เพลงศรนวล “กลวยไมอยในแดนดง แตกคงยงมกลนหอม

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๖๕

โชยกลนคนธถนอม ยงมกลนหอมเจาดอกไมไพร กลวยไมในปานาแปลง กงกานแตกชชอไสว โชยกลนมาไกลแสนไกล ยามจะไดถวายเชยชม พลดกงอยใตกงไม อาศยนาคางสายลม เสยตวไวคอยคนชม ถาโชคนาสมคงจะไดด เปนบญพาวาสนานาสง ออกมาพนจากดง กพบกลนราศ เสยตวมานานหลายป งานบญเหลาน คงจะสขสบาย”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ) เพลงนกเขา

“นกเขาของเราแตเกากอน โผพรากจากจร เจากรอนลมรง โอ โอ เจานกเขาดง บนหลงลมรง มาลมพมไมใบบง มาลมกระทงจ ฮก กร เคยขนค เคยคเคลยเคลา ไฉนหนอเจาถงมาลมค เขามรกอนนาชนนาช มาลมจ ฮก กร มาลมจ ฮก กร เจาลมสนก มาลมจ ฮก จ กร ”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

เพลงนกเอยง “นกเอยงเอยมา เลยงควายเฒา ควายกนขาว เขาดาแมให

ลานาคาหวาน

๖๖

นกเอยงหวโต” (เหวา พมมรนทร, สมภาษณ)

เพลงนกกระจาบปากส “นกกระจาบปากส สามภรรยา

ชวนกนมาทารง” (เหวา พมมรนทร, สมภาษณ)

เพลงประกอบการละเลนของผใหญ

เพลงประกอบการเลนของผใหญนน เทาทพบในทองถนศาลายาในขณะนมเพยงเพลงราวงเทานน เพลงราวงนน มทมาจากเพลงราโทน ซงเรม มมาตงแตสมยสงครามโลก ครงท ๒ เนอรองของเพลงราวงในศาลายาทยงคงดารงอยมาในปจจบน โดยมากสบทอดกนในหมลกเสอชาวบาน และขบวนแหในงานบญพนบานตางๆ ซงเพลงราวงทพบในศาลายานน มเนอรองดงน

เพลงชอมาล ส านวนท ๑

“เจาชอมาลคนดของพกมา สวยจรงหนาสดาแกมแดง เอา สวยจรงหนาสดาแกมแดง โอจนทรไปไหนทาไมถงไมสองแสง เดอนมาแฝงแสงสวาง เมฆนอยลอยมาบง เมฆนอยลอยมาบง

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๖๗

แสงสวางกจางหายไป ดอกฟาจะรวงพวงพยอมโรยรา ดอกฟาจะรวงลงมารวงลงดน เพราะรกเราสนไมมเยอใย ดอกฟาพลดถน เคยสงกลนหอมตลบตรงใจ แตไมเทาไหรกหนายระอา”

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงชอมาล ส านวนท ๒ “เจาชอมาลคนดของพกมา สวยจรงหนาเวลาคาคน สวยจรงหนาเวลาคาคน ดวงจนทรไปไหน ทาไมถงไมสองแสง เดอนมาแฝงแสงสวาง เมฆนอยลอยมาบง เมฆนอยลอยมาบง ”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

ลานาคาหวาน

๖๘

ขบวนแหนาคของชาวศาลายา (วดมะเกลอ) ทใชเพลงร าวง

(เออเฟอภาพโดยคณวล สวดมาลย)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๖๙

เพลงชอมาล ส านวนท ๓ “เจาชอมาล คนดของพกมา สวยจรงหนาเวลาคาคน สวยจรงหนาเวลาคาคน โอจนทรไปไหนทาไมจงไมสองแสง เดอนมะแวงแสงสวาง เมฆนอยลอยมาบง เมฆนอยลอยมาบง ดอกฟาจะรวง ลงเปนพวงพยอม ดอกฟาจะรวงลงตอม.............. ”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

เพลงยวนยาเหล “ยวนยาเหล ยวนยาเหล หวใจวาเหวไมรจะเรไปหาใคร

จะซอเปลยวนทดายหยอนๆ จะซอเปลยวนนนละทดายหยอนๆ จะเอานองนอนไกวเชาไกวเยน”

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงนางนวล “เจอนางนวลกระบดกระบวน ยวยวนใจชาย ยกทาจงหวะระบา สวยงามสมดงตงใจ ยกคว ยกเอว ยกไหล ตาชะมายไมวายแลมอง ” (สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงตามองตา “ตามองตาสายตากจองมองกน รสกเสยวซานหวใจ รกฉนกไมรก หลงฉนกไมหลง

ลานาคาหวาน

๗๐

ฉนยงอดโคงเธอไมได เธอชางงามวไล เหมอนดอกไมทเธอถอมา (ชาย) ขอดอกไดไหม (หญง) ไมไดหรอกพ (ชาย) ขอดอกไดไหม (หญง) ไมไดหรอกพ เจาของเขาม เขาจะวาหนเอา ”

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงลามะลลา “ลามะลลา ขนแรกเปนมะลซอน พอแตกใบออนเปนมะลลา ” (สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงใกลเขาไปอกนด ส านวนท ๑ “ใกลละเขาไปอกนด ชดๆละเขาไปอกหนอย

สวรรคนอยๆอยในวงฟอนรา รปหลอละเขาเชญมาเลน เนอเยนละเขาเชญมารา มองมานยนตาแดงกา มะมาราละกบพนเอย” (สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงใกลเขาไปอกนด ส านวนท ๒ “ใกลเขาไปอกนด ชดละเขาไปอกหนอย สวรรคนอยๆอยในวงฟอนรา รปหลอเขาเชญมาเลน เนอเยนเขาเชญมารา มองมานยนตาหวานฉา

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๗๑

โคงแลวไมราทาใหฉนอาย” (บารง พนจกล, สมภาษณ)

ลานาคาหวาน

๗๒

ขบวนร าแหกฐนของชาวศาลายา ทวดสาลวน พ.ศ. ๒๕๕๑

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๗๓

เพลงแขก (อะลบาบา) “อะลบาบาบาลบา มะหนสวนละมะสนแตโย มะหนสวนละมะสนแตโย มะหนสวนนาลมอ สดมะหยอลอลาล ด ด ด ด ด องาองาลาลาอาบดอ อาหลอาหลออะลาบอด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด โอใครเลาหนอจะมาฝากใจ ใครเลาหนอจะเปนเนอค บอกใหรจะตงตาแล จะเปนฮทซหรอวาละแง จะเปนคนไหนกนแน จะเปนคนแก หรอคนบดอ ด ด ด ด ด ”

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงเดอนดารา “เดอนดาราเดนบนฟานภาขาวผอง เดนบนฟานามอง เชญมาจองครกเสยใหม เชญมาจองครกเสยใหม กอดอกกระไรราพน คดฝนกระไรราพง ”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

เพลงเดอนจาเดอน “เดอนจาเดอน สาวนอยลอยเลอนเมอเดอนจากฟา ยามเยนไมเหนเธอมา ในอราของพสะทอน เหนอยจรงตองมาหยดพก มานงฝากรกกนเสยกอน

ลานาคาหวาน

๗๔

สาวงามอยาไดอาวรณ พจะพานองจรไปตอนเทยงคน ” (เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เพลงยามเยน

“ยามเยนเดนเลนชายทง ผาขาวมาคาดพงนงกางเกงขายาว แตงตวไปยวสาวๆ นงกางเกงขายาวผาขาวมาคาดพง”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เพลงหลอจรงนะกานดา “หลอจรงนะกานดา งามตาจรงแมสาวเอย ทนเขามมความสข สนกรนเรงหวใจ ทนเปนแดนสวรรค เธอกบฉนมาเลนคง คา ๆ”

(บารง พนจกลและสเมธ ชมเชอ, สมภาษณ)

เพลงคนเดอนหงาย “ยามกลางคนเดอนหงาย เยนพระพายโบกพรวปลวมา

เยนอะไรกไมเยนจต เทาเยนผกมตรไมเบอระอา เยนรมธงไทยปกไปทวหลา เยนยงนาฟามาประพรมเอย ”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เพลงงามแสงเดอน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๗๕

“งามแสงเดอนมาเยอนสองหลา งามใบหนาเมออยวงรา เราเลนกนเพอสนก เปลองทกขวายระกา ขอใหเลนฟอนรา เพอสามคคเอย”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

โรงลเกเปนสถานบนเทงของหนมสาวชาววดมะเกลอ เพราะใชเปนสถานทส าหรบปดวคฉายหนงเรหรอแสดงลเกเกบคาเขาชม

ในบางคราวจะมร าวง ภาพนถายในราวกอน พ.ศ. ๒๕๐๐ (เออเฟอภาพโดยคณวล สวดมาลย)

ลานาคาหวาน

๗๖

เพลงดวงจนทรวนเพญ

“ดวงจนทรวนเพญ สวยเดนอยในนภา ” (เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เพลงดอกอะไร

“นนดอกอะไร เสยบไวทในรห ฉนอยากจะดวาดอกไมนน จะเปนจาปหรอจะเปนมะลวลย แมดอกไมนน ขอใหฉนจะไดไหมเธอ ๆ ”

(บารง พนจกลและสเมธ ชมเชอ, สมภาษณ)

เพลงสายบว “บวสายบว ใหนองเตรยมตวขนหมากจะมา ขอเดอนสละจะไปแตงเดอนหา ขนหมากจะมาขอใหนองเตรยมตว ”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เพลงทณวงศแกวตา “โอเฮ โอเฮ เอานองนอนเปลละพจะเปนคนไกว ทณวงศแกวตา มาหนมารดาไปอยกลางไพร ราเรยนวชา กบพระเจาตาทศาลาใหญ ”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๗๗

เพลงลอยกระทง “วนเพญเดอนสบสอง นากนองเตมตลง เราทงหลายชายหญง สนกกนจรงวนลอยกระทง ลอย ลอย กระทง ๆ ลอยกระทงกนแลว ขอเชญนองแกวออกมาราวง ราวงวนลอยกระทง ๆ บญจะสงใหเราสขใจ”

(บารง พนจกลและสเมธ ชมเชอ, สมภาษณ)

เพลงระบ าชาวเกาะ “ราระบาชาวเกาะ ฟงเพราะเสนาะจบใจ เสยงนาหลงไหล เสยงนาหลงไหล กระทบหาดทรายดง ครน ครน ”

(สเมธ ชมเชอ, สมภาษณ) เพลงแสงจนทรเปนพยาน

“แสงจนทรเปนพยานฉนดวย คนสวยโคงแลวไมรา หรอเหนตวฉนไมงาม โคงแลวไมราทาใหฉนอบอาย ”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เพลงขวญเมอง “ขวญเมองมาเคองใจพ คาคนนตวพจะมารา ”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ) เพลงแหวนเอยทเคยสวมกอย

“แหวนเอยทเคยสวมกอย บญนองนอยตองลอยตามลม ฉนปลกรกไวหวงจะไดเชยชม รกขนรกขมระทมใจเอย ”

ลานาคาหวาน

๗๘

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เพลงเธอร ากชางนาด ส านวนท ๑ “เธอรากชางนาด ถาแมนราคจะเปนบญตา อยามาทา อยามาทาพดจา เดยวจะวาใหไดอาย ” หวานคารมคาคมแงงอน รวางอนจะมาวอนฉนทาไม รบรกละฉนกไดไหม อย ! ไมไดหวานใจเธอม”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เพลงเธอร ากชางนาด ส านวนท ๒ เธอราชางนาด ถาแมนมคถงจะเปนบญตา

อยามาทา อยามาทาพดจา เดยวจะวาใหไดอาย

หวานคารมขนมตมครองแครง รวาแพงจะมาซอฉนทาไม

แถมนดแถมหนอยไดไหม ๆ อย ! ไมไดนาตาลมนแพง (บารง พนจกล, สมภาษณ)

เพลงตาแกอยากมเมยสาว “ตาแกอยากมเมยสาว ถอไมเทายกแยยกยน

ทนเขามอะไรกน ทนเขามอะไรกน วดสวรรณ นะ เขามราวง”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

เพลงเชญมาร าวง “เชญเถดเชญมาราวง ขอเชญโฉมยงมาสวงรา

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๗๙

อยาเอยงอยาอาย อยาหนายอยาแหนง อยาระแวงใหฉนชอกชา คนสวยขอเชญมารา โปรดเชอนาคา อยาไดลาลวงเกน ”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เพลงพายเรอจะไปตามหมอ “พายเรอจะไปตามหมอ พอเรอตดตอละมานงเกาหด ”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เพลงใจหนอใจ “ใจหนอใจ เปดไดเหมอนบานประต จะเปดใหดหวใจ ปลกรกไวคนละตน ของใครจะโคนกอนใคร ”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เพลงไชโย “ไชโย ไชโย ชยยะ มชยชนะตองสามคค

รวมใจกนเถดนองพ ๆ สามคคกนเถดพวกเรา ๆ จนทรเพญลอยเดนบนฟา แสงนภาชางดสดใส ทบคางกศวไลย มหดลกศวไลย เพราะเรารวมใจกนสามคค ”

(สเมธ ชมเชอ, สมภาษณ)

เพลงดงเสอผา

ลานาคาหวาน

๘๐

“ดงละมาดงเสอผา พจาอยาดออยาดง สาลกาบนมาจบตนขอย สาลกาบนมาจบตนขอย ”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

เพลงยมใหกน “ยมใหกนนนแหละด ยมอกทจะไดไหม ”

(หยวก สวสดม, สมภาษณ)

เพลงหนจา “หนจาหนคนด หนมาคนนหนจะรากบใคร

หนรากบพหนอยไดไหม (ชาย) อย ! ไมไดหรอกพผใหญเขามา” (หยวก สวสดม, สมภาษณ)

เพลงปกเปา

“ปกเปาถลาเลนลม ชนชมกระชนกระชด ยกไหลสายหนานดๆ ปกเปาแผลงฤทธนารก ”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

เพลงทงโนงโนง “ทง โนง ทง โนง นกเอยงโครงมาจบหลงคา

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๘๑

เหนแมวแจวเรอ เหนเสอไถนา เหนไกมาหดราไทยอยกลางพนา เหนชางเคยงมากเหมอนทาราวง”

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงพลบพลง “พลบพลงชอใหญ ปลกเอาไวทในแดนดง ดอกกาลงจะบาน นาคางกาลงจะลง รกใหมกเขามาซอน รกกอนกตองถอยลง ๆๆๆ ”

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงอยธยาร าลก “อยธยาเมองเกาของเราแตกอน จตใจอาวรณมาเลาสกนฟง อยธยาแตกอนนยงเปนดงเมองทอง ของพนองเผาพงษไทย เดยวนซเปนเมองเกา ชาวไทยแสนเศราถกขาศกรกราน ชาวไทยทกคนหวใจราวราน ขาศกเผาผลาญวอดวาย เราชนชนหลงมองแลววนวาย อนสรณเตอนใชชาวไทยจงมน สมครสมานรวมใจกนสามคค คงจะไมมใครกลาราวชาตไทย ”

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

ลานาคาหวาน

๘๒

เพลงศกบางระจน

“ศกบางระจน จาใหมนพนองชาตไทย เกยรตประวตสรางไว แตชนชาตไทยรนหลง แมชวตยอมอทศคราชาตอบปาง เลอดไทยตองมาไหลหลง ทาทวผนแผนดนทอง

ไทยจงเปนไทย มใชชาตเปนเฉลย ไทยมเคยถอยรนชนชาตศตร บางระจนแมสนอาวธจะส สองดาบฟาดฟนศตร สจนชพตนมลาย

ตวตายดกวาชาตตาย เพยงเลอดหยาดสดทาย ขอใหไทยคงอย แดนทองของไทยมใชศตร แมใครรกรานตองส เพอกแหลมถนไทยงาม ”

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงความซอสตย “ความซอสตย เปนสมบตของคนด

ถาใครไมมชาตน เอาดไมได มความรทวมหว เอาตวไมรอดถมไป คดโกงแลวใคร จะรบไวรวมงานเอย ”

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๘๓

เพลงเจาชอดอกรก “โอเจาชอดอกรก หวอกจะหกเสยแลวหนอเจา

ความรกของพหนกอก ชะ ความรกของพหนกอก เหมอนเขนครกขนเขา (นอย นอย นอย หนอย นอย หนอย นอย นอย หนอย นอย นอยละนอยหนอย เอย ชะ ชะ หนอยละนอยหนอยเอย)

โอเจาชอจาป มาฟงคาพนองยงหวนใจ เชอกระไรใจชาย โอยๆ เชอกระไรใจชาย เชอไมไดหรอกเอย (นอย นอย นอย หนอย นอย หนอย นอย นอย หนอย นอย นอยละนอยหนอย เอย ชะ ชะ หนอยละนอยหนอยเอย )

พรกนองจรงจรง เอาปนมายงพกยอมตาย ๆ พรกทานพอตา นละหนาพชาย (นอย นอย นอย หนอย นอย หนอย นอย นอย หนอย นอย นอยละนอยหนอย เอย ชะ ชะ หนอยละนอยหนอยเอย)”

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงสาวชาววง “สาวชาววง เอวเลกเอวบางปะแปงปาหยน

เสอแดงเปนของใครกน ถาเปนของฉนฉนรกตายเลย

ลานาคาหวาน

๘๔

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงแหงนดดาว แหงนดดาวเมอคราวฟาสาง คนรกเขามาจดจาง

มาเหนหางเสยนกระไร กบเราเขาไมอยากรา เขาทากระบดกระบวน

…………………………….……….” (สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

เพลงประกอบการเลนของเดก เปนเพลงทใชรองในระหวางการเลนของเดก บางรองเดยว บางรอง

กลม ในทองถนศาลายา เดกๆ ในอดตกนยมรองเพลงประกอบการเลาของเดกเชนกน จากการรวบรวมเพลงประกอบการเลาของเดกในศาลายา ปรากฏเนอรองดงน

เพลงจ าจ

“จาจมะเขอเปราะ กะเทาะหนาแวน พายเรออกแอน กระแทนตนกม สาวๆหนมๆอาบนาทาไหน อาบนาทาวด

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๘๕

เอาแปงไหนผด เอากระจกทไหนสอง เยยมๆมองๆ ขายขนมทองรองเนอ ”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

เดกๆ ในคลองมหาสวสดกบวถชวตชาวคลอง

เพลงรรขาวสาร

“รรขาวสาร สองทะนานขาวเปลอก เลอกทองใบลาน คดขาวใสจาน โปรยทานคนขางหลง”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

ลานาคาหวาน

๘๖

เพลงมอญซอนผา “มอญซอนผา ตกตาอยขางหลง

นงเผลอ คอยระวง ตกตาอยขางหลงระวงจะถกต ” (สเมธ ชมเชอ, สมภาษณ)

เพลงโตตอบ หรอเพลงปฏพากย เพลงปฏพากย เปนเพลงทรองโตตอบกน ๒ ขาง ระหวางฝายชาย

และฝายหญงและตองเปนเพลงปฏภาณ คอรองแกโตตอบกนอยางฉบพลนดวย เพราะเปนการรองสดบนเวทกลางลานบานตอหนาผคนเปนจานวนมาก รองเลนกนไดเปนเวลานาน ในทองถนศาลายาพบเพลงปฏพากยนจานวนหนง แตเนองจากพอเพลงแมเพลงพนบานทงหมดลวนเลกรางจากการรองเพลงมาแลวไมนอยกวา ๒๐ ป จงทาใหไมสามารถจดจาเนอเพลงไดทง โดยปรากฏชนดของเพลงและเนอเพลงดงน

เพลงเรอ เพลงเรอ เปนเพลงรองเลน โตตอบกน รองเลนกนในเรอ ผเลนแยกเปน ชายลาหนง หญงลาหนง พอเพลง แมเพลงมกนงกลางลา มลกคคอยรองรบ ชวยพายเรอ ตฉง ตกรบ หรอปรบมอใหจงหวะ นยมเลนในเดอน ๑๑- ๑๒ (ตลาคม-พฤศจกายน) เพราะมนามาก บางครงกเลนเพลงกนบนบก รองกลางลานบานกม สายทอง มาเจรญ แมเพลงวดสวรรณเลาวา “สมยกอนเคยมรองเพลงเรอ แตเดยวนไมมแลว จำเนอไดกระทอนกระแทน ” เนอรองทแมเพลงกลาวถงมดงน

“เรอเอยเรอกญญา หลงคาใบบว เอา เฉยบ เฉยบ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๘๗

ฝนตกไมรว มนกเทลงมา” (สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

นอกจากนยงมเพลงเรอของลาตดคณะแมประยร โดยแมประยร ยมเยยม ดงน

เออ เอง เอง เอย เดอนสบเอดนานองเดอนสบสองนาทรง กระผมกเขนเรอลง หนาทา ชวนเปาะชวนเปาะทงลกนองทงลกค ซกซอมกนอยกนมา วนนไดมาประสบและไดมาพบแมเพลง แลวคงจะไดครนเครงเฮฮา คนไหนกนแนทเปนแมละกเพลงเรอ มาลองมาวาสกนคนละเหงอเถดหนา พดถงเรอกระผมนะทานผชมทมา แมยรนองรกแมชกอยาชา ฉนมเรออยหนงลามนจอดประจาหนาทา เรอฉนนะมนเรอเกาแมนงเยาวจา เรอฉนมนแยทอดแหหาปลา แลวตอน นหวมนยงรวและอา รอยมนแตกมาแตเกายงไมไดเอา... เรอของเธอนแหมเออเหออยางวา ยงหาทจอดไปไมตลอดเสยแลวละหนา เหนวาแมประยรแมคณมทา ขอใหจอดซกหนอยแมนองนอยแกวตา ฉนจะไปจอดเฉยๆเอาหวเกยกอหญา เอาหวเทยบเขาไปหนอยแลวฉนจะถอยออกมา แมยรจะคดคาทาฉนเทาไหรเอย

(ลกครบ) เออ เออ เอง เอย

ไดยนสนทรทเขามาวอนประวง แมประยรนองหญงไมรอชา นแมคนทองเอยนทองคา จาจะตองตอกนาวาจา

ลานาคาหวาน

๘๘

จะตองรองเลนออกไปเปนทานอง ไดยนวาหนมนะเขามารองเรยกหา จะเปนชาวเมองนนทหรอจะเปนคนเมองไหน จาจะตองออกไปดหนา พอเปดประตกเจอะพอหนพอด ออออกะเหนาะนะเหรอพมาหา มาคอยตวฉนเอะคงจะนานไปซกหนอย มายนหอบกนจนลนหอยเชยวหนา แดดกกลาอกทงลมกกร เพราะมนเปนกเอยฤดเดอนหา แดดกกลาพพายเรอมากวายนคา คงคอแหงละวาหวนาใชไหมละ จอรอฉนกอนพกผอนเสยใหสาราญ ไปนงทหวกเอยสะพานรมทา ฉนกรบพวกเธอเอาไวเสมอหนาทา ครนจะเรยกขนบานกเสยคานชายคา รอคอยนาขาวละทฉนจะเอาลงมา ฉนรอรนเอาไวทาพอละออเลย

(ลกครบ) (ประยร ยมเยยม,ลาตดคณะแมประยร)

เพลงพวงมาลย

เพลงพวงมาลยเปนเพลงเกาแก รองเลนกนมานานในภาคกลาง เอกลกษณเฉพาะ คอ จะขนตนดวย เออระเหยลอยมา และลงทายดวย เอย มทงเพลงพวงมาลยสน และเพลงพวงมาลยยาว บางทองถนนาไปประกอบการละเลนพนบาน “ เลนลกชวง” เพลงพวงมาลยมสานวนเนอรองแตกตาง

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๘๙

กนไป ทงนขนอยกบปฏภาณของผรอง ปจจบนกยงรองเลนในเทศกาลตางๆ นอกจากเลนทลานบานแลวยงแสดงบนเวทได ในทองถนศาลายา พบเพลงพวงมาลยอยสานวนหนง ปรากฏอยในเพลงชดทาขวญนาค (กลอมนาค) ของแมเพลงบารง พนจกล ปรากฏเนอรองดงน

“เอย นอนเสยเถดแมจะกลอม งามจรงพรงพรอม ดงเลขา ความรกของแม เออ เอง เอย ใครจะแมน แมแกวงไกวดวยแรงแขนหลบ

นทราเอย อมลกชายขนใสเปล ๆ ปากแมกเหมอแมกไกว หลบตาเสยเถดนะลก โอพอบญปลกแมจะกลอมให แมเลยงเจาแตเลกจนโตๆ เปนบญอกโขจงรอดมาได รนไมใหไต ไรไมใหตอมๆ แมสถนอมลกชาย ถงลาบากแมนไมบนๆ ความยากความจนแมกทนเลยงได มนอยหรอวามนดๆ แมยงถอตดเอามาฝากลกชาย บวชใหแมสกหนงพรรษา บวชใหพอพรรษา พอสกออกมาแลวแมจะหาเมยให พรงนพอจะเปนสงฆ สาวกพทธองคไดหมผาไตร พวงเจาเอยมาลย ลอยไป ลอยมาเอย”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

เพลงฉอย

ลานาคาหวาน

๙๐

เพลงฉอยเปนเพลงพนบาน มลกษณะของกลอน หวเดยวเชนเดยวกบเพลงปฏพากยชนดอน วธเลนจะสนกและรวดเรวกวาเพลงเรอ จะเรมตน ดวยกลอนไหวคร และเกรนใชกลอนเพลง มตนเสยง ใชลกคปรบมอรบเปนจงหวะ ปจจบนในทองถนศาลายา ยงมแมเพลงอดม แมเพลงวดสาลวนทยงรองเพลงฉอยได แตเนองจากมอายมากจงจาเนอรองไดบางสวน ดงน ชาย เอง..เอย เหนสาวมาจะไปดสาวบาง สาวสวยกระมง จะอยเปนหนม

ทาไม ขผงปากผจะมาสปากพด ใบหนาทาตด ใบเอวใบไหล พกกใสเสอใหมนสมทรง แลวพกนงโสรงตาลาย

สาวเหนพใสเสอสมทรง ตองเลกซนแอนทรงมาใหพใส เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

หญง เอย ซนแอนอกทรงมาใหพใส ไดยนเสยงแจวแจวแววสาเนยง เสยงใครมาลนเสยงอยทไหน พาเผยพระแกลแลวแลมอง สองตาสอดสองออกไป พมายนแอบกนอยทกองฟาง หรอพมายนบงกอไผ พอยากจะกนเมดบวหรอถวตม หรอพอยากจะอมเมดใน เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

ชาย เอย พอยากจะกนเมดบวหรอถวตม หรอพอยากจะอมเมดใน พมาธระทตรงน พไมเลยไปทตรงไหน ใหแมหนมาแยมปากกรอก ตวพจะเขาไปบอกความใน เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๙๑

หญง เอย ตวพจะเขาไปบอกความใน

กรอกทางเหนอมนเปนกรอกหญา ถดลงมามนเปนกรอกยาย หรอจะกลบไปเขากรอกเกา หรอทตามบานเจากไป

เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

ชาย เอย หรอจะกลบไปเขากรอกเกา หรอทตามบานเจากไป กรอกเกากรอกแกกรอกแม กรอกยา กรอกบดรมารดาพกไมไป พเหนกรอกนองสวยอยขาง ๆ ขอพเขาไปบางเปนไร เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

หญง เอย พเหนกรอกนองสวยอยขาง ๆ ขอพเขาไปบางเปนไร ใหปลดผาขนหวมดรวกน เชญพคลานเขามาขางใน เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

ชาย เอย มดรวกนเชญพคลานเขามาขางใน ไอตว ไอตอย พกเลยเขาพน เหลอแตยามตดกนสองใบ เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

หญง เอย ไอตว ไอตอย พกเลยเขาพน เหลอแตยามตดกนสองใบ

ใหตดเอายามไปโยนเอาไวทโคนกอหญา จะเอาหแมมนมาทาไม

ลานาคาหวาน

๙๒

เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

ชาย เอ ย จะเอาหแมมนมาทาไม ไอหน ไอหน มนกมนะไมงาม เดยวจะกดเอายามลกมะนาว

ของพกจะไหล ไอลกมะนาวพมอยสองหนวย ใหนองเอาเขาไปดวยขางใน เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

หญง เอย ไอลกมะนาวพมอยสองหนวย ใหนองเอาเขาไปดวยขางใน ใหพเอาหอพกแลวหมผา เอาไปฝากมารดาของพชาย

ใหแมพบบนาพรก ใหพอพขยกใหเพลนใจ เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

ชาย อง งง โงย ใหแมพบบนาพรก ใหพอพขยกใหเพลนใจ เปรยวเปรยวหวานหวานแมพไมอม เพราะแกกลวแสลงลมของแกตาย เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

หญง เอย เปรยวเปรยวหวานหวานแมพไมอม เพราะแกกลวแสลงลมของแกตาย เมอแกกลวแถลงลงของแกตาย เมอแกกลวแถลงลมกใหแกอมเสยแตครง เราจะใหมนถงเมดใน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๙๓

เชญสคะ เชญเขาสขา เชญพไปเคหากไมเปนไร ไปกนหมากดบหรอยาดา ทบานนองซกคากยงได เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

ชาย เอย ไปกนหมากดบหรอยาดา ทบานนองซกคากยงได แลเหนอขาวอเขยวแยกเขยวอยสะพรง เลยยนรออยทขางหวบนได แมคณแมขาดหมาใหพดวย อยาใหหมากดคอของพได เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

หญง เอย แมคณแมขาดหมาใหพดวย อยาใหหมากดคอของพได ตวเมยมนเลามนบา ตวผมนปรานหมาวดถงจะเหาก

ไมกดใครได มอหนงกถอไมเรยว ตนกเกยวคอหมาไว ชาตไวหมามกแม มกแม ฝนรองแฮไมฟง ประเดยวโขลกเสยดวยราง ใหหวกระจาย เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

ชาย เอย ชาตไวหมามกแมมกแม ฝนรองแฮไมฟง ประเดยวโขลกเสยดวยราง ใหหวกระจาย แลเหนเจาของกบหมาไลปากนวน มนเลนทใตถนครวไฟ เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

หญง เอย แลเหนเจาของกบหมาไลปากนวน มนเลนทใตถนครวไฟ

ลานาคาหวาน

๙๔

พอแมทงหลายหญงชายทมา ดเจานพดจาหยาบคาย ผหญงผหญงเขากนงเปนแถว ขออภยเขาบางแลวหรอไฉน เองอยาไปหลงตณหาบาโลกย เวลาหวกนหรอหอไมได เอ ชา เอ ชา ชา ฉา ชา หนอยแม

(อดม ตามศร, สมภาษณ)

ล าตด ลาตดถอเปนการแสดงเพลงทแสดงใหเหนฝมอ การลบฝปากของทงฝายชายและฝายหญงโดยตรง มทงบทเกยวพาราส บทตอวา เสยดส การเลนลาตดผรองจะรองสลบกนระหวางพอเพลงแมเพลงตลอด เพล งทรองไมเออนมาก จะลงทายใหเขากบจงหวะกบการตรามะนา เมอคนรองๆจบหนงบท คนตรามะนาจะทาหนาทเปนลกครองรบ เชนนหลายๆเทยวสลบกน โดยยดขนตอนการเลนตามลาดบ การเลนลาตด นมกแทรกเพลงพนบานชนดอนๆ เขาไปดวยเชน เพลงอแซว เพลงเกยวขาว ดงทกลาวมาแลวขางตนวา “ศาลายา” มแมเพลงชอดงอย ๒ ทานคอ แมประยร ยมเยยม คณะลาตดแมประยร และ แมศรนวล ขาอาจ คณะลาตดหวงเตะ ผวจยจงจะไดนาเนอรองลาตดของทง ๒ ทานมาแสดงไว ดงน

การแสดง “ล าตดมหาสนก คณะหวงเตะ – แมศรนวล” โดย ขวญตา ระดงหน แมประยร ยมเยยม

แมศรนวล ขาอาจ เสมยน นลพฤกษ ปรชา เคยมสกข

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๙๕

ขวญตำ เคารพสามตามตด ตองลองสะกดดหนอย แมประยร แหมไอแกมากไอหนมนอย นะฟงเขาปลอยคารม ขวญตำ มานงกนหนาระเหย เชยวนะพอเตยตนตา แมประยร ศภสรอยถอยคา นะมทงคาทงคม ขวญตำ วาวนนหนอนาย จะเอาอยางไรกนแน แมประยร ใครพากยเสยละตองแพ พอแพรไหมพรม ขวญตำ เพลยงพลาราสง ไลออกจากวงไปเลย แมประยร ไปอยงามทรามเชย ตองปลอยระเหยลอยลม แมศรนวล บรรดาลาตด เขาเลอกคดกนมาวา แมประยร ใครไมดมวชา วนนตองวากนใหจม แมศรนวล วนนตองวากนใหเขด แมประยร วนนตองปลอยทเดด ใหระบมเมดมะยม แมศรนวล ไมตองเคอง ไมตองโกรธ เราขอโทษกนเสยกอน แมประยร พอถงลาตดบางตอน มนคอยๆ ขนขม แมศรนวล จะมาเคองกนไมได ไมวาใครกแลวแต แมประยร ไมวาไอหนมหรอไอแก วนนตอง...เงอนปม แมศรนวล ไมวาหนมหรอแก วนนจะแนสกแคไหน แมประยร ถงเราจะเปนรนใหญ ไมยอมใหใครมาลบคม ลกครบ ยาบนตยา ยาบนตยา.....

นงนงฟงกอน จะมาพกผอนหยอนอารมณ

ลานาคาหวาน

๙๖

เสมยน ยาบนตยา ยาบนตยา แมหนากลมๆ โอเจาดอกรกลา นานๆนะจะจะมาใหทนชม

เสมยน แมนวลละอองนองสาว มาวากลาวเปนคากลอน ทาใหหวอกสะทกสะทอน คอนขอนขางขนขม ฉนนงนกตรกตรอง วานองๆนชกจะแย

คดพาดพงใหฉนแพ เชยวหรอแมแพรไหมพรม สมเสยงเจากเพราะ ฟงเสนาะยงนก

รปรางกนารกแต ไมรจกใชคารม เธอวามาเมอตะก ฉนใจดยงจาได

เธอบอกถงจะเปนรนใหม ไมยอมใหใครมาลบคม เปรยบเปนมดเปนพรา เธอคมกลาไมเคยบน

หวงเตะ ถาคมทเธอไมเจอหน มนกจะสนความคม เสมยน คมทอหรอคมท ฉนอยากจะรจรงนองรก หวงเตะ คมนอกฝกหรอในฝก ไหนลองชกมาใหฉนชม (ลกครบ) ยาบนตยา ยาบนตยา แมหนากลมๆ

โอเจาดอกรกลา รกลา นานๆจะมาใหทนชม เสมยน ทาอวดองคทะนงตน คดวาเปนคนสาคญ

ทาเปรยบเปรยเยยหยน เจาไมใชชนมธยม วชาการดานลาตด ยงไมถนดแนๆ ฟงใหดทแท เธอกแคชนประถม

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๙๗

เจากมภมร เพยงงๆปลาๆ ยงไมคอยรภาษา ในพจนานกรม พดจาภาษาไทย ยงไมเขาใจละกระมง ขนดอรนดนทรง เดยวจะตองนงระทม ตองนงระทมตรมตรอม เพราะเขาไมยอมใหเหยยดหยาม อยาอยาอยาพยายาม อยารองตามอารมณ การรอยกลอนรองเปน ตอนมวรรคตอนจากด อยา

คดวารองลาตด นะงายเหมอนมดขาวตม สาเนยงตองใหชองไฟตองร บรมครมอยมากถม ไมถามไมไถลงทายกเสย ถาขาดคนเชยรจะไมมคนชม ถาขาดคนเชยรจะเสยชอเสยง ฉนวาอยาเสยงจะไมเหมาะสม เปนสาวเปนนาง นะแมอยาวางอานาจ ยงไมฉลาด ยงขาดคาคม อยาคยอยาเของ จะเคองกนเปลาๆ คน

แกคนเกา เขาเจาคารม คนเฒาคนแก เ ขาแกเอาการ อยา

คดวาหวาน เหมอนทานขนม นแมศรนวล อยากวนประสาท ถาเกดผดพลาด อยาโทษกระผม พวกผมไมมอะไร สไมไหวกนอนแผ

ทานเตรยมพรอมมายอมแพ แลวละแมแพรไหมพรม

ลานาคาหวาน

๙๘

(ลกครบ) ยาบนตยา ยาบนตยา แมหนากลมๆ โอเจาดอกรกลา รกลา นานๆจะมาใหทนชม

แมประยร เออ เออ เอง เอย เออ เออ เอง เอย เออนายเทพคนน ไมเหมอนกอน หมนนาจะรอนวชา เมอกนงกบนายหวง เหนนงบนมนตคาถา เอ ไมรมนวายงไง เอ มนไมมเวลาอยางเขา พดแลวมนไมเขาท มนรอนวชาเตมท กหลบไปหาทใหมๆ

แหม วนนนเมยมน ตามไปทนลอกนขนอตลด อย! ลอกนหนาตาปด แมนวลอยาพดเอดไป เมยเขากอตสาหเสยกะตงค ซออางไวทบาน เวลากลบจากงาน เอออยบานจะไดใช ไอบานเทยวเตลดเพลดเพลน สองคนกบนายหวงเทยวเดน

เผนพาน เคยแกผาเดนผาน เขาไปในบานลกสะใภ วนนนมนโมโหขนมา เสอผาไมยอมนง ไอสองตวนเดนเปดพง เอาหวพงเขากอไผ เอาพงเขากอไผ ยงสะใจไมพอ

แหมดนเอาหวพงจอ จอ ทมเขาไปในกอตะไคร

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๙๙

มนโมโหขนมา นเสอผาไมยอมนง

วนนนมนเดนเปดพง เอาหวพงเขากอไผ เวลามนรอนวชา อย อยางวาไมเหมอนเขา

และมนกคนขเมา ไมรจะเอายงไง อยๆ ครมนเขาน ชอบเปาแตขลย เดนผาหลดผาลย ไมยอมคยกบใคร วนนนครแกเขาเมาสรา แหม ไอสองคนนตาขวางๆ ดนเอาของเบองกลาง ไปพาดกบรางรถไฟ

(ลกครบ) เออ เออ เอง เอย เออ เออ เอง เอย วนนรกน รกน วากนใหถงใจ ปรชำ วนนยนงง พอยางเขาวงระมะนา เสมยน ใหรสกนกประหมา ผหญงเขามากนมากมาย ปรชำ มายนเรยงกนเปนตบ ไหนลองนบกนดท เสมยน ฮลโล หนง สอง สาม ส วน ท ทร โฟ ไฟว ปรชำ วน ท ทร โฟ ไฟว มทงผใหญมทงเดก เสมยน มทงนางโอง นางเอก มนางเลก นางใหญ ปรชำ โอคนนชอศรนวล ดยวยวนไปหมดทกอยาง เสมยน แตหนตวใหญนนไหลกวาง ทาทางเหมอนหมควาย

ลานาคาหวาน

๑๐๐

ปรชำ โอคนนชอศรนวล ดยวยวนไปหมดทกอยาง เสมยน แตหนตวใหญนนไหลกวาง ทาทางเหมอนหมเซยะควาย ปรชำ หนๆ ทงนน เขามาดวยกนตงแปดหน หวงเตะ อยากจะถามปรชา ดวาเองชอบหนคนไหน ปรชำ หนนอยกเนอแนน หนสมแปนกผดผอง หวงเตะ มองหนๆทงสอง ไมรจะรองเพลงอะไร เพลงฉอย หวงเตะ เอย รนะอยาไปรรอ อยาไปมวนงออทกระได

พอเหนกระได นะฉนกนกกระดาก วาพวกฉนมามาก เขากจะเหนไหม

จะขนพรอมกน กกลวขนมนหก ขนาดตองมายนหยดพก กขอนะอภย

ขออภยทฉนมายนพก เอะอะอกอกพวกฉนมนชอบไอ ยงเหนแมนางรปรางหลอๆ แหม มนคนในคอ อยาบอกใคร

(ลกครบ) เอชา เอชา ชดชา ชา นอยแม แมประยร เอย เหนแมนางรปรางหลอ หวงนะเขาคนในคออยาบอกใคร

มนจะขนกขน นะอยามายนจอง อยามาเมยง อยามามองกนกทาไม

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๐๑

เพราะกระไดบานฉน มนไมใชไมแกน มนงอนๆแงนๆ ประเดยวจะนอนหงาย เดยวจะลมงอหงายไปงอหงก ปากจะแดกนาพรกกนไมได

(ลกครบ) เอชา เอชา ชดชา ชา นอยแม แมศรนวล เดยวจะลมงอหงายไปงอหงก ปากจะแดกนาพรกกนไมได

มนจะขนกขน นะอยามายนจอง อยามาเมยง อยามามองอยนะทาไม เชญขนบนเรอน นะอยาเชอนแช ทงคนหนมคนแก อยาทาไก ถาเธอเปนแขก แปลกหนามาตางถน

ปากจะเจอเอา ตนกระได (ลกครบ) เอชา เอชา ชดชา ชา นอยแม พอหวงเตะ เหนเปนแขก แปลกหนามาตางถน

ปากจะเจอนะเอา ตนกระได เอาหนามาตางถน ปากจะเจอนะเอาตนกระได ผหญงมาเชญใหเราขนบาน ขนอยนานเดยวเขาจะเบอหนาย จะตองขนบานแมยรกศรนวล แตบานนงอวนนกไมขนไป ฉนจะตองขนบานกแมศรนวล แตบานนงอวนนกไมขนไป แตบานศรนวลนกเขาจนมาก ปพนดวยฟากไมไผ ขนไปจดๆนะกจองๆ ขนไปมองกชกไมชอบใจ

ลานาคาหวาน

๑๐๒

ไมชอบใจบานเธอรก นะยงกะรงหน ด ด ด ด ก ด ซะ ไมได บานศรนวลนเคากจนยาก ปพนดวยฟากไมไผ ขนไปจดๆนะกจองๆ ขนไปมองกชกไมชอบใจ ยงไงกยงไงยงง บานนใชกไมได จะขนไปนะกบนบาน ขนไปมองอยนานกชกจะเบอ

หนาย อยไหนขนไปยงโยละวายงหยก สองมอกกถกนะโสรงไหม เอะอะมนชกยง วนนกไมไดนงนะกางเกงใน บานไอนวลนะมนจนยาก ปพนกดวยฟากไมไผ กเอากนกระแทก ฟากนแหวกเปนชอง กกเลยลอดลองลงไป

(ลกครบ) เอชา เอชา ชดชา ชา นอยแม แมศรนวล เอย วาบานศรนวลนเขาจนยาก ปพนดวยฟากซกไมไผ

แกเอากนกระแทก ฟากแหวกเปนชอง แกกเลยลอดลองลงไป โอพอบญปลอด อยาทาเปนลอดลอง

เดยวเถอะแมงปอง จะตอยตาย (ลกครบ) เอชา เอชา ชดชา ชา นอยแม

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๐๓

แมศรนวล เอยโอพอบญปลอด อยาทาไปลอดลอง เดยวเถอะแมงปอง จะตอยตาย

เปลาหรอก เปลาหรอก นะฉนหลอกเลน ทาใจเยนๆ นะไมตองหวงใย ทาใจเยนไมตองยงยาก ฉนไปยกเชยนหมากเลยดไหม กนหมากสคะ สบยาสพ หมากดบหนาดฉนพอหาได ยามวนใบตอง อยในกลองอยในกลก

เชญลวงเชญควก ตามกสบาย เพราะวาเชญ เชญ เชญ เชญ เชญ เชญ เชญ พอมหาจาเรญ อยามวราไร ทผหญงเขามาเชญนบวามโชค มายนเกาตะโพก อยทาไม

(ลกครบ) เอชา เอชา ชดชา ชา นอยแม แมศรนวล เอย ทผหญงเขามาเชญ นบวามโชค

มายนเกาตะโพก อยทาไม วาเชญสคะ เชญกสคะ เชญมานงเสยในพระเพงใน ขอเชญพวกพขนบนบาน ฉนจะเลยงอาหารใหพชาย กพวกเธอมาหาละกสาวๆ

พอหวงเตะ ฉนไมไดกนขาวเลยกจะบอกให แมศรนวล หรอจะหวโหยเรองอาหาร เชญขนบนบานตามกสบาย

เชญขนบนบานไปนงขางเสา พอหวงเตะ เชญขนบนบานไปนงขางเสา กจะใหฉนนงเอาอะไร

ลานาคาหวาน

๑๐๔

(ลกครบ) เอชา เอชา ชดชา ชา นอยแม แมศรนวล เชญขนบนบานไปนงขางเสา ฉนจะเลยงเหลาแกจะกนไหม

เออนะกนเหลากมกบแกลม นะฉนมของแถมมาใหพชาย นฉนมแหนมเนอละกแหนมหม

พอหวงเตะ เธอกนาจะรฉนกนหมไมได แมศรนวล ออ ไมเปนไรหรอกพหวงจา เออ พวกปลานแกจะกนไหม

แปะซะ ปลาชอน แหมอรอยด แมประยร แปะซะ ปลาชอน แหมอรอยด ทอดมนปลากระด อกทงปลากราย

ฉฉปลาแขยงตวโตๆ แหมปลาหมอโคตวใหญๆ พอหวงเตะ มาคยเรองปลา นะฉนกไดกลน ใครนะจะกน เขาไปหวดไหว แมประยร ฉฉปลาแขยงตวโตๆ ปลาหมอโคตวใหญๆ แมศรนวล ออ ปลาตะเพยน แลวกปลานล แมประยร ถาพหวงไดกน นะมนคงตดใจ อาหารนาจดนะมนจาเจ อาหารทะเลนะกนไดไหม แมศรนวล ออ อาหารทะเล มอยหลายชาม พอหวงเตะ หฉลาม ฉนกนนะกไมได หฉลามฉนกนแลวมนแสลง ผนแดงขนตามรางกาย แมศรนวล ออ หฉลาม ฉนกนแลวแสลง

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๐๕

นฉนตองเปลยนแปลง หาอาหารใหม จะกนของดๆ ตองใจเยนๆ

แมประยร ถามวาปลากระเบน กนไดไหม พอหวงเตะ กนไมไดหรอกปลากระเบน

ขณะนกนไมได หรอกปลากระเบน เพราะวาไอเทพ นะมนเปนหนองใน

(ลกครบ) เอชา เอชา ชดชา ชา นอยแม แมศรนวล ออ ไมเปนไรหรอกพอเทพจา จงหนหนากนมาใหม

นจะกนอะไรกนเลาพอหน เออ พวกปนแกจะกนไหม พวกปกนนกลาบาก

แมประยร ปมนแกะยาก พวกนนะไมสนใจ

กถาอยากกนป ละกมานส หรอจะกน “ปก” กกมให

แมศรนวล ออ ปนมนกนกลาบาก แมประยร มนแกะยากแกเลยไมสนใจ จะกนอะไรละกนใหอรอย พอหวงเตะ ถามวาหอยๆ มบางไหม แมประยร จะกนอะไรนะกนใหอรอย แลวมายนปากหอย

ถามวาหอยนะมไหม หอยๆ นะมหลายชนด จะถามวาไอทดกนหอยละอะไร หอยแครงหอยครางหอยนางรม หอยโขงหอยขมกาลงจะมไข

ลานาคาหวาน

๑๐๖

หรอจะกนหอยแครงหอยแมลงภ หรอจะกนหอยก......... แมศรนวล หอยแครงหอยครางหอยนางรม หอยโขงหอยขมกาลงจะมไข

หรอจะกนหอยแครงหอยแมลงภ ฉนจะไดแหกทดหเอาไปให

(ลกครบ) เอชา เอชา ชดชา ชา นอยแม แมศรนวล หรอจะกนหอยแครงหอยแมลงภ ฉนจะไดแหกทดหเอาไปให

อาหารทะเลไมดพจา เออ อาหารปาแกจะกนไหม ผดเผดแมวดาตมยาชาง แกงจดเนอคางนะกบกอไผ ฉฉคางคกนะจงจกปง ทงตกแกผดขงลงยดไส เออ กนสมองลงมยพหวง กนแลวมกาลงดเหลอหลาย

พอหวงเตะ โอสมองลงเขาวาเปนยาโปว ออหอ โอโห เยบเชอไมได ผดเผดแมวดาตมยาชาง แกงจดเนอคางนะกบกอไผ ตะพดหวานกรอบจอบแชอม กนแลวหวทมนะแทบทกคน

ไป ถามนเปนกบขาวนะ เพชฌฆาต กนแลวอาจนะจะถงตาย กบขาวขวญจตศรนะประจนต ใครจะแดกของมนนะอฉบหาย กบขาวขวญจตศรนะประจนต ใครจะกนของมนหวดไหว กอยากจะถามแมประยรซกท วาองตนหมมไหม

(ลกครบ) เอชา เอชา ชดชา ชา นอยแม

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๐๗

แมประยร เอย ฟง ฟง ฟง ฟง ฟง ฟง ฟง ฟงแลวมนใหลงเลใจ

วาอยากจะถามถามอกซกท วาองตนหมมไหม เอะ นายหวงนมนคนแปลก ถามวาเปนแขกนะประเภท

ไหน ของทมกนนะมนกไมกน อยามาพดเลนลนอยกทาไม เอออยากจะถามถามอกซกท วาองตนหมมไหม องตนหมละมนราคาแพง ฉนเปนนกแสดงไมมรายได องตนหมละฉนไมมมา มแตองตนหมาจะเอา ไหม

(ลกครบ) เอชา เอชา ชดชา ชา นอยแม

เพลงประกอบพธกรรม เปนเพลงทใชเปนสวนหนงของพธกรรม เชน เพลงแหนางแมว ใช

รองในพธขอฝน บทแหล บทสวดทาขวญ ในพธโกนจก บวชนาค แตงงาน บทสวดคฤหสถในพธศพ บทเชญแมโพสพในพธทาขวญขาวแมโพสพ ในทองถนศาลายา พบเพลงประกอบพธกรรม ๓ ชนด ไดแก เพลงแหนางแมว แหลทาขวญแตงงาน และแหลทาขวญนาค

เพลงแมนางแมว

พธแหนางแมวทาขนเพอเปนการขอฝนในภาคกลาง จะทาพธนในวนทรอนจดในปทฝนลา ชาวบานจะไปรวมกนจดพธแหนางแมวทวดประจาหมบาน แลวเดนไปทกซอกซอยในหมบาน ชาวบานจะออกมาเอานาสาด

ลานาคาหวาน

๑๐๘

แมวและขบวนแหนางแมวพรอมกบนาเงน ขนม หรอเหลามาใหคนในขบวนแห เมอแหนางแมวเสรจ บางครงฝนตกทาใหความเชอในเรองนมมากขน สาหรบเพลงแหนางแมวของชาวศาลายานนมบทรองดงน

“นางแมวเอย มารอง แปว แปว ทขางถนน ขอฟา ขอฝน ขอนามนต รดหวแมวบาง ”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ) แหลท าขวญแตงงาน เปนบทแหลทใชในพธแตงงาน สาหรบชาวศาลายานนพอเพลงเกด ไทยทว หมอขวญแตงงานของศาลายา อธบายวาในขนตอน กอนทฝายเจาบาวจะยกขบวนหมากขนเรอน ฝายเจาสาวจะสงญาตผใหญหรอหมอขวญและเดกผหญงลงมาเชญขนหมากขนเรอน โดยจะเดนกางรมมาพรอมกบเดกผหญงทถอพานทใสหมากพลเพอมาเชญขนหมาก ผนาในขบวนขนหมากของฝายเจาบาวจะนาซองเงนใสพานพลใหเดกหญงเปนการตอบแทน โดยมบทถาม-ตอบ ขนหมาก ดงน

บทถามขนหมาก

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๐๙

ศรศรสทธเตโชชย ขาพเจาจะขออภยแกทานทงหลาย ทงหญงชายทกถวนหนา ทไดไหววานกนมา เปนมงมงคล ขาจะขอถามความตน ตามนสยประเพณ โดยคดมาแตโบราณ ดวยทานเจาของงาน ยงมความสงสยอยเปนหนกหนา จงใชใหขาพเจามาถามดใหรแน ตามกระแสขนหมากมานนเทาไหร ทนสนไซเทาไรนา เมอทานจะยาตรามากชนฉาย ทานทงหลายทพากนมาน นางทงสทอม ขนอมนนทานชอไร ทานเปนผใหญนายขนหมากมา จงชแจงแจงกจจาใหแน อยาแชเชอนเบอนหนาหน ถาบอกไมไดตองใหถองสกสองท ขาไมแกลงอวดถาในขวดนนยงด

ภาพขนตอนการถาม-ตอบขนหมากในพธแตงงาน

ลานาคาหวาน

๑๑๐

ของชาวศาลายาในปจจบน (พ.ศ.๒๕๕๑)

บทตอบขนหมาก ศรศรสทธเตโชชย ขาจะขออภยแกทานทงหลาย ทงหญงทงชายทกถวนหนา ทไดไหววานกนมา เปนมงมงคล ออทานมาถามความตน ฤาเจาขา ใหเปนมลคดมมาแตโบราณ ดวยทานเจาของงานยงสงสยอยเปนหนกหนา ขาพเจากตรองตรกปฤกษามาลวนแตทด ไมมมลทนทงสนทงนน เมอขาพเจาจะยาตราผายผน กสาเรจไดเจดชนฉาย ฤกษเมอตากบยายปลกกลวยเปนเงนทอง เดชะบญของเจาทงสอง เคยเกบดอกไมรวมกนมา เกบดอกอญชนบษบาประทมชาต บวขาวสะอาดจงกลน เจาเคยไดถวายแกพระศรอรยไมตร เดชะกศลสมพอง ของเจาทงสองนเปนหนกหนา ทนสนมมา สนสอดสบตาลง เปนทพงแกบดามารดา ญาตกาพนอง ขาพเจาชวยกนประคบประคองมาทงน แตขนหมากกมหาสบขน แตคาโบราณเรยกวารอยเอด ทนสนสอดเสรจพรอมกนเปนสาคญมาในวนน นางทงสนนชอสธรรมา นางสนนทา นางสจตรา นางสชาดา ทงสนเปนเอกอรรคมเหสของพระอนทราทเปนใหญในขนหมากมานน ขาพเจาจะกลาวใหฟงจงตงใจจากาหนดใหแน ตามกระแสวาระพระบาฬ มในคมภรปฐมสมโพธ โปรดกลาวไวในววาหมงคลปรวต จดตามปรเฉททยสมปยต ขอทานสปรษพงเขาใจเถด ม

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๑๑

มาแตกาเนดตงแตครงพระเจากรงศรสทโธทนกบนางศรมหามายา สองกษตราราชาภเษกกนในนครงนน พระพษณกรรมกชวนกนลงมา ทงเทพบตรเทพยดา กลงมาชวยทาปราสาทหอ ทงรอยเอดเมองกไมไดยอทอชวยขนหมาก นหากขาพเจากลาวมาโดยยอ ขอใหทานจากาหนดเสยใหแน ตามกระแสพระบาฬ จงไดตดตอมาจนทกวนน ทสองขวดนนยงอยด คอยรบประทานตามเวลาทจะไดเซนผนนตอไป ฯฯ

ระหวางทยกขนหมากขนเรอน ญาตและเพอนฝายเจาสาวจะกนประตเงนประตทอง โดยใชสรอยทองในการกนไมใหฝายเจาบาวขนเรอน ฝายเจาบาวจะตองใหซองทใสเงนกอน ประตเงนประตทองจงคอยเปดใหฝายเจาบาวขนเรอน

ลานาคาหวาน

๑๑๒

ภาพขนตอนการกนประตเงนประตทอง โดยญาตฝายเจาสาวกอนขนเรอนเจาสาว

เมอขนเรอนเจาสาวแลวจงจะเรมพธของทาขวญแตงงาน เรมจากการจดธปเทยนเซนผบรรพบรษ โดยหมอขวญและผรวมพธจะนาธงแดงปกไวทเครองเซนผ สวนเจาบาวและเจาสาวจะจดธปคนละ ๑ ดอก และเทยนขผง ๒ เลม เพอไหวผบรรพบรษของทงสองฝาย จากนนเจาบาวและเจาสาวจะยกพานทใสผาไหวผพรอมกนทระดบอก เพอบอกกลาวใหผบรรพบรษของทงสองฝายไดรบรเรองการแตงงาน แลวหมอขวญจงจะเรมกลาวบททาขวญบาวสาว ขณะเดยวกนเจาบาวและเจาสาวจะตองประนมมอระหวางพธทาขวญ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๑๓

ระหวางนนหมอขวญจะกลาวบทชมนมเทวดา และคาบชาพระรตนตรย (นโม ๓ จบ) แลวจงกลาวบททาขวญ (สานวนคณลงเกด ไทยทว ต.มหาสวสด)

บทเซนผ “ศร ๆ วนนกเปนวนด เปนราศศภมงคล ขาพเจาขอยอยน ประดษฐานขนทนใด อานวยอวยพร ยกกรขนไหว คณพอคณแม คณเฒาแกผใหญ ญาตกาฝงผ ไมวาผดเขญใจ ผเรอนแมพอ ผหอปลกใหม ขอเชญกนมาใหไดพรอมกนในวนน วนนกเปนวนด ทานเศรษฐผใหญ ทานเอาแกวมาเกย นาเขยเขามาฝาก เอาขนหมากเขามาให ไดจดแจงแตงไว ทงสมสกลกไม ขนมหลายกองเกวยน ขนมผงฝอยทอง ลวนแตของจาเนยร จนอบงาเจยน ผลไมนานา สมซาสมยา สมทบพลบจน ลกอนทะผาลา ขนมตมลกใหญ กลวยไขกลวยนาวา มมะพราวออนออยลา เหลาขาวหมหน หอหมกทอดมน สารพนทจะม อภเษกสองศร เซนผทงหลาย ผภตผพราย แมซอรกษา ทไดเลยงไดด ทงผปผยา ผยายผตา ตามประดาพนอง ผเกยวผดอง ทงสองพรอมกน อยาขงเครยดเดยดฉนท ขบฟนเขนเขยว จะมาเปนพเปนนอง จะมาเปนทองแผนเดยว อยาพโรธโกรธเกรยว ชวยอปถมภคาช ผวเมยทงค ขอใหอยสบาย เชญเสรจเสดจเขามา คมครองรกษา คมครองปองกน ลกเปรตเศษนรก กระยาจกอาธรรม ขออยาไดมาเกดในครรภ ขอเชญเทวดา จตมาจากสวรรค เพอจะเปนลกเปนเตา เมอเฝาจะมครรภ ขาจะขอ

ลานาคาหวาน

๑๑๔

ราพน เซนทวจวฝา ขอดงหลงคา รอดแปอกไก ผประตหนาตาง เสาหองเสากลาง ผสางนางไม ทไดปลกเรอนอย สองเจาทงค ขอใหอยสบาย คมโพยคมภย คมเสนยดจญไร สงรายอยาไดม ใหสวสดมงคล ใหเกดมรรคเกดผล แกคนทงสอง...”

พธท าขวญแตงงานโดยหมอขวญเกด ไทยทว

บทบรรยายเครองใชภายในครวเรอน

“...ยกขนมาตงพก หนหนกฟกทอง เครองสนสมรส ยกขนมาหมด ตงไวในหอง เชดหนาดอกคา ขนนาพานรอง หว

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๑๕

กระจกคนฉอง โถแปงนามน ยภปนอน ฟกหมอนมานกน เตยงตงอฒจนทร กระโถนขนเชยนหมาก มดพบตลบนาค พานหมากซองพล เครองกนเครองอย ขนนาจอกลอย แหนบใหญไมสอย สาวนอยหาไว เมอจะออกเรอนไป เจาจะไดครองกน เจาคอยผอนคอยผน ปรนนบตผวตน จะเกดสวสดมงคล แกตนทกวน อกแปรงสฟน ขนนาบวนปาก ดพลดหมาก ทงตลบขผง...”

บทสอนบาวสาว

“...อยาตงปงเอาผว อยาทาชวถงผใหญ เราสอนเจาไว จงเรงจดจา เมอเวลาคาอยาเทยวเตร อยาโลเลแกลงแชเชอน การเหยาเรอน เตอนขาไททกสงไปใหสน เมอจะกนดจดแจง หงตมแกงแตงไวทา ตมผกหญาปลายางไฟ เจาอยาเถลไถล มนไมด อยาจจทาหงดหงด ถาผวผดอยาวาบน ลบหลงคนจงคอยวา ฟงคาทสอนไว จะใหพรสอนเจาไป เกยวดองทงสองขาง ถาผดพลงลกเขยใหม คาโบราณทานวา ดอธยาศย แมผวกบลกสะใภ มกขงเกยจเดยดฉนท ใหเปนฉนผวเมย อยาเรยกเมยวาอ มนไมดแกตว ฝายทางเมยกกลว ฝายทางผวกเกรง อยาขนมงถงเอง อยาขมเหงใจกน อยาพดกระแทกแดกดน หนหนดาทอ อยาใหรอนถงแมพอ ปยาตายาย อดสดราย หญงชายจะเยยเยาะ ผวผดเมยพลง อดออมกนบาง ยบยงจงเหมาะ ผวกพดแตหวาน ๆ เมยกขานแตเพราะ ๆ อยาโมโหปากเปราะ ทานาใจ

ลานาคาหวาน

๑๑๖

เสาะ มนไมเหมาะชอบกล เจาอยาทาของขด จงปรนนบตผวตน เวลาจะนอนไหวพระสวดมนต ถอศลหาเปนตน สวสดมชย เมอคาราตร เขาทกราบเทาผว เปนการดแกตว ไมมชวสกเวลา ฝายทางผวกอยาชา จงเรงใหพรเมย...”

บทใหพรแกคบาวสาว

“...ทงทรพยสนกจะได เพมไหลพนมา ถงจะมบตรบตรา กคงจะมาสบสาย จะมลกหญงลกชาย กไมชวสกคน มาแตบนฟา เทวดานมนต จตปฏสนธ คนทชวไมม สอนเจาเทาน ดกวาเงนทอง จงหมนทงสอง ฟงคาจาไว สมบตของเจา มไดรขาดสาย ใหไหลมาเทมา ดงนาพระคงคาบอทราย มรสนรสด ถงจะมบตรกบรสทธสบสาย จะมบตรหญงขอใหเลยงงาย บตรชายขอใหเลยงคง ขอใหอายยนยง ทงสองครองกน ระงบโศกโรคภย ขออยาไดม ขอใหเปนเศรษฐมหาเศรษฐ ใหมรถขเลยมทอง ขาหญงเหลอหลาย ขาชายเนองนอง โรงทานบานชอง ววควายชางมา เรอแพนาวา จอดอยเตมทา สนคามากครน ใหมเงนเปนรอยลานรอยแสน ใหมแหวนนบพน โตกถาดเชยนขน สารพนใชสอย มงงานการเหยา ขาสาวบาวนอย เงนทองเบยรอย ใชสอยครบครน ใหตนกลปพฤกษ งอกขนหวนอน ตรงหนาบญชร ผาผอน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๑๗

แพรพรรณ จะนกของสงใด ขอใหไดสงนน ใหสมความปรารถนา ใหมโรงชางโรงมา ฉางขาวฉางเกลอ คลงเรอคลงผา อกทงคลงเงนตรา สวยสาอากร เดชะพระพร ใหไดกบเจาทงสอง พทธงกมมะสทธ ธมมงกมมะสทธ สงฆงกมมะสทธ สทธกจจง สทธกมมง สทธการยะสตถาคะโต สทธลาโภ นรนตะลง สทธเตโช ชะโย นจจง สพพะสทธ ประสทธ เม สพพะพทธานภาเวนะ สพพะธมมานภาเวนะ สพพะสงฆานภาเวนะ สะทา โสตถ ภะวนต เต ขอใหอาย วณโณ สขง พะลง...”

เมอเสรจสนขนตอนการทาขวญแลว หมอขวญจะนาพานมาใชสาหรบวางใบเงน ใบทอง และใบนาค เพอรองเงนสนสอด และทองคา หลงจากนนญาตและเพอนทงฝายเจาบาวและฝายเจาสาวจะใสเงนเพมลงไปในพานกบาทกได เรยกวา “เงนตอเงน” หลงจากทใสเงนไปแลวจะตองโรยถวโรยงาเพอเปนเคลดใหคบาวสาวมชวตและทรพยสนทงอกงามเหมอนถวและงา จากนนหมอขวญจะมอบเงนสนสอดทหอไวในผาขาวทใชในพธโรยถวโรยงาใหแกคบาวสาว เพอมอบใหแก “แม” ของเจาสาว ซงจะทาทาแบกหอเงนสนสอดนาไปเกบไวในหอง เชอกนวาจะทาใหคบาวสาวทามาหากนไดเงนเปนจานวนมาก

ลานาคาหวาน

๑๑๘

หมอมณ บญเทยง หมอยาประจ าหมบานประพรมน าพระพทธมนต ใหกบคบาวสาวณ บานมะเกลอ ต าบลคลองโยง เมอพ.ศ. ๒๕๒๑

(เออเฟอภาพโดยคณทองพน ยงคประกจ)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๑๙

ญาตผใหญฝายเจาบาว มอบสนสอดทองหมน ใหกบญาตผใหญฝายเจาสาวตรวจนบและโรยถว โรยงา

(เออเฟอภาพโดยคณทองพน ยงคประกจ) แหลท าขวญนาค แหลทาขวญนาคเปนบทแหลทใชในพธทาขวญนาค ในชวงเยนกอนวนอปสมบท อยในขนตอนหลงจากทนาคโกนผมทวดแลว นาคจะกลบไปทบานพอแมกจะเลยงฉลอง และมพธทาขวญนาคเพอเปนสรมงคลกบการ “เปลยนสถานภาพ ” เนองจากคนไทยเชอวา ในระหวางทเปน “นาค” น เปนภาวะกงฆราวาสกงสงฆ เปนชวงทอาจจะมมารรายมารบกวน ทาใหขวญหนไปตองทาพธเชญขวญกลบมา ในทองถนศาลายามแมเพลงทานหนง คอ คณปาบารง พนจกล ซงไดเปนผทาขวญนาคมากวา ๓๐ ป ไดถายทอดบทแหลไวดงน

ลานาคาหวาน

๑๒๐

ภาพคณปาบ ารง พนจกล ในพธท าขวญนาคเมอราว ๓๐ กอน

บทเชญเทวดา สคเค กาเม จะ รเป ครสขะระตะเฏ จนตะลกเข วมานเน ทเป

รฏเฐ จะ คาเม ตะรวะนะคะหะเน เคหะวตถมห เขตเต ภมมา จายนต เทวา ชะละถะละวสะเม ยกขะคนธพพะนาคา ตฏฐนตา สนตเก ยง มนวะระวะจะนง สาธะโว เม สณนต ธมมสสะวะนะกาโล อะยมภะทนตา ธมมสสะวะนะกาลโล อะยมภะทนตา ธมมสสะวะนะกาลโล อะยมภะทนตา

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๒๑

ภาพขบวนกลองยาวหนาขบวนแหนาคของชาวบานวดมะเกลอ

ลานาคาหวาน

๑๒๒

(เออเฟอภาพโดย คณวล สวดมาลย) บทนะโมแปล

นะโม ตสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สมมา สมพทธสสะ นะโม ตสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สมมา สมพทธสสะ

นะโม ตสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สมมา สมพทธสสะ ขออญเชญพรหมมาเทวราช ผสถตวมานสรวงสรรค

พระอศวรพระนารยณพระวษณกรรม พระอาทตยพระจนทรและพระพาย ทงเทเวศรบนวมานทกชนฟา เชญเสดจลงมาอวยพรให ขอมาอานวยอวยพรชย เสดจลงมาในครองพธ ”

บทแกะบายศร “แกะบายศรทอยตรงหนา เปนปรศนาสงขารธรรม ไมเวยนแวะจะแนะนา พอนาคจงจาคาภปราย จะยกบายศรนะขนมาตง .................................................. ”

บทรองเรยกขวญ “ขวญพอมาเถอะนะมา มาสรางมา ใหทนพธทานบเชญนวฒนาการ

จะเรม เชญภรมยชมขวญพอไปตกตมจมอย ณ ทใด เชญขวญพอสดสายใจจอมกมาร มาสทมหาศาลพธ มาตรงเครองอดเรกอเนกอนนต เครองประดาประดบลวนเปนเครองพชยมงคล”

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๒๓

“ศร ศร สวสดสถาพร เมอครงพรหมหศร ประสทธไวในไกรเพท แหงทศาปาโมกขผวเศษจอมอาจารย จงมายกบรรหารชอเรยกวาบายศร ยามทาถถวนถกกระบวนการ ทกประการใสจานกนใสจอก ไขเปดปอกไวยอดขาว ขนมตมแดงตมขาว ใสบายศรลวนแตของดด แลวจงใหเอาใบตองตานสเขยวขา ไมชอกชาออนสะอาด สามใบราดปกบายศร แลงามวลวไลเลศ แลงามดในไกรเพท จงเอาภษาวเศษงามเรองรองรวราย ทองเกลยวเครอวลยงามเฉดฉนรจ เครองบายศรตามกระบวนอตลยลวนเลศอดม มาปกผมหมบายศรแลงามดวไลเลศ เทยนชยเกดเครองบชาโสมเพยงตา”

แหลปฏสนธ

“จะรเรมเพมนพนธ พอนาคหนามนจงพงฟง วาโปรดนะดารตรตรองบาง วางไวเปนทางนะเตอนตน พระพทธกาลกลวงมานานไมนอย ถงสองพนหารอยหาสบเอดพยาน พวกบรรดาสตวนะทจะปฏสนธ กแทบทวมทนนะกนธรณ มหญงกบชายกคอวายายกบตา ใหกาเนดมาแตเดมท กกราบเทาตายายเมอวอดวายนะชว ลกหลานยายมกสบเนองกนมา กบรรดาสตวกทจะลงมาเกด ถอกาเนดขนในครรภา วาบางมาจากกทหลากๆ กนหนา ตางคนตางมาละจากทตางกน บางพวกกมาจากมนษย บางพวกกจตมาจากสวรรค บางพวกกมาจากปาหมพานต บางพวกนนมาจากพรหม บางพวกกมาจากนรก ทลงไปตกนะอยในเวรตม ........”

ลานาคาหวาน

๑๒๔

แหลพระคณมารดร

“จะกลาวถงพระคณมารดร ตองอมอทรแสนทรมาน จะกนกยากลาบากเรองกน ไอของเคยลนกทแมชอบเคยฉน ของเผดของรอนเมอกอนตงครรภ แมกเคยรบทานเสมอมา พอตงครรภฉบละแมเขากลบไมกน ไอของเคยลนกเลยเลกรา เกรงอนตรายทในครรภา แมเขาเกรงไปวาเจาจะมอนตราย ทนทรมานวาอมทองมา ความหวโหยหาสทนกระหาย จะเดนเหนลกนงแมระวงระไว แมกลวสายใจเจาจะกระทบกระเทอน พอถงยามปลอดแมจะคลอดลกรก ทกขของแมมากทกขใครจะเหมอน ปะเหมาะเคราะหรายความตายมาเยอน บญนากรรมเคลอนจงคลาดคลา ทงมดทงหมอกนงออแออด หาหยกยาพาจดไวคอยทา มยาเลอดยาดมยาทา ดองเหลาสราเตรยมไวใหกน อนงจะคลอดกยอดยงยาก เหมอนฉดกรรชากคชชานาคนทร ออกจากประตนาบรนทร เจบปวดไปสนแสนทรมาน อนชวตแมจะอปไมย เปรยบเหมอนตนไมอยรมฝง เมอตอนคลอดลกมนแสนทกขง เหมอนเทาเหนอยยางเหยยบปากโลง ทงญาตพนองประคองนงเทยม นงลอมรายเรยงบางระวงเปนวง เกรงมจจราชรบทลง จะมาแยงองคมารดา บางบนขาวผบางกตขาวพระ บางบนเทวะทวสารทศานต บางบนผภตสบางบนผญาต บางบนผตาสบางกบนผยาย ผเหยาผเรอนผเถอนผถา พอไดฤกษงามขอใหแมคลอดงายๆ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๒๕

ปากรองอแวลกแมเปนชาย คณพระเสอกไสใหเรามา ความทรมานของลกกบแม มนยากแทดฉนจะอปมา เมอคลอดกยากเจบปวดนกหนา เมอคลอดออกมากบยงทรมาน ตองนอนยางไฟยากไรเพราะลก ระทมทนทกขแมนอนยางไฟถาน ยาเผดยารอนตองผอนผน แมทนรบทานกลากลนนาเกลอ เปนหญงกชางเปนชายกชม แมเฝาชมโฉมสนทชดเชอ แมทนลาบากกมไดออกปากเบอ สละเลอดเนอนะเพราะลกนหนา จะกนจะนอนแมกปอนขาวเทยว จะขจะเยยวแมปกปกรกษา แมอมยาพนพอเขาฝนยาทา เมอไขโรคาของลกจาเนยร เปนไขกชางเปนทรางกตาม อ แดงอดาถกภตถกผ รบมงชงขวญสงสารลกน บญคณแมมอมไวคามอ พทโธพทธงแมอมไปวางบนตก บญของแมรกกลกนอยม ครนไดเดยงสาแมนามาฝกปรอ สงใหเรยนหนงสอฝงฝากโรงเรยน กลวลกหญงชายจะไมเทยมเขา เพอนหนมเพอนสาวกระเบยดกระเสยน เสยทรพยใหลกของการเลาเรยน แมสพากเพยรกบารงดแล เลกๆเลยงยากกลาบากไมเบา โตเปนหนมสาวสมนกยาก

แทๆ เพราะลกทาชวนนรอนตวพอแม ลกทาดแทพอแมมหนามตา หญงชายใดเขาอยากจะไดเปนค จะตองสบดตายายปยา ถาลกทาชวเหมนไปทวพารา จะมคนวาเลยงลกไมด เลยงววใหผกเลยงลกใหต คดดดๆกอยาไปโทษมารดา

ลานาคาหวาน

๑๒๖

ความรกของแมนะมแตเชยชม แมเฝาอบรมสงสอนนกหนา ความชวอยาทาใหเชอคามารดา แมตแมดากอยากใหลกด

เพราะลกเจาดอแมจงมอมาสง จงเอาเยยงอยางคนนนคนน คนชวอยาเอาไปดเขาทด ถาเปนสตรแมคงกลาวตกเตอน เรอนสามนาสหมนจหมนใช จดจาเอาไวใหลกรการเหยาเรอน

ถาลกชายแมหมายใหบวช พากเพยรเรยนบวชกหลกศาสนา กรหลกปกมนกหลวงตา ใหหมกาสากใชผาพนมเทยนชยเชด เครองบชาสงเพยงตา วอนใหเอามะพราวทอนปอกเปลอกหมด เงนสดหรอทองใสพานรองวางไวกอน แวนทองซอนสามอนดปกไว

ท ขนขาวสาร ดานกจชยฤกษขององคผทรงอศรา ทาวทศาประสทธใหสมประสงค วนนคงเปนวนสรยง โอภาสสองทวโลกธรรมดา กพรอมสวสดวนเวลาสถาพร ควรเชญขวญพอนาคเสยกอน มาสกายรางขวญ โธเอย ของเคยลนลาศตามประเทศ ตงแตพอเพงดรณเรศ แรกปฏสนธ เคยไดไหวความทรหดอดทน ไวทกเวลา”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๒๗

อนง นอกจากบทแหลทเกยวกบการทาขวญแลว ยงมแหลอกจานวนหนงทเรยกวา “แหลนอก” ซงเปนเรองราวเบดเตลด ดงน

แหลสงขาร

“สงขารรางกายตองตายเปนผ อยในโลกนไมมแกนสาร ทรพยสนเงนทองมนเปนของสาธาร ไมใชของทานลกหลานทงหลาย อยามวประมาทโอกาสยงม อยาหลงโลกยจะมปญหา โลกนแทจรงละมนเปนสงมายา เปนสงลวงตาใชวาจรง สงขารรางกายนะอยไมกป ตองตายเปนผไมมความหวง

ลานาคาหวาน

๑๒๘

ภาพนเปนภาพพธท าขวญนาคของชาวบานวดมะเกลอ เมอ ๓๐ ปกอน

(เออเฟอภาพโดยคณวล สวดมาลย)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๒๙

ทรพยสนนะรางกายผพง ทกวนเดนทางสยงฟงฟอน จะหามใหฟงนะจะรงใหหยด เปนสงสมมตตามพทธทานสอน อานาจใดใดกอยาไปวงวอน ใหชวยเราตอนเมอวนสนใจ สงขารเรานนะมนเปนทสงเวช ......................................................... ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

แหลพระยากงพระยาพาน “จะสาธกยกนทาน อดตกาลนานนม เรององคพระปฐมเจดย ทกวนนกเพอประชาชน เ ขาเชอคานบกนสบสน วาตงแตตนกจะมเหตอยางไร วาตวของฉนละนจะอธบาย ใหทานคลายความสงสย ทาผเฒาละทานเลาไข วาแตเดมนนไซรกมมาแตโบราณ มพระยากงเธอทรงพยศ มโอรสยอดสงสาร เมอคลอดออกมาไมชานาน วาพระภบาลทานนะใหโหรทานาย โหรรบกระดานและหารคณ แลวกราบทลนะวาโอรสสา นะของทาวไททไดเกดมา จะลางชวนพระองคถงอนตราย

ลานาคาหวาน

๑๓๐

ดวยคลาดเคลอน ไปนะกตามดวงชะตา พระยากงเมอทรงฟง กชลนยนไหลหลงทงซายขวา วาโอ โอ โอ อนจจา วาเปนกรรมเวรานะแตปางใด เมอคลอดเจาออกมา โหรทายวาเลยงไมได ใหเอาลกนอยลอยนาไป จะทาไฉนกนาเวทนา ฝายโฉมยงองคนะมเหส เธอกโศกยดวยลกแกว

เปนกรรมกนแลว นะพอลกแกวทไดเกดมา ละวาโหรเขาทาย วาเปนคนรายกาจ จะมาพฆาตเขนฆา ถาแมนเลยงไวทในพารา จะฆาบดาใหมวยมร ............................................ ฝายนะอามาตยกทลถาม ดวยขอความยงกงขา วาดวยเหตใดเลานะเจาพระยา จงเมาเชอโหราเอาจรงจง วาทานผเฒาทานกเลากนมา กวาเปนกรรมเวราละกแตหนหลง พระยากงกคงจะปลงชวง วากรรมหนหลงละมาตามตอม วาฝายอามาตยเอยไมอยชา กแบกพานมาละพรงพรอม พอถงศาลาทหนาปอม กเลยเอาลกเจาจอมไปลอยคงคา ฝายพานนอยกลอยไมจม ตามคลนตามลมมาในคงคา เทพเจาทใตหลา ทานเฝารกษามใหอดออม วาฝายพานนอยกลอยวโยค มาถงบานโคกดอนนะยายหอม มเฒาชะแลแกแกหงอม แกกถอกระออมมาตกธารา แกเหลอบเขมนกแลเหนพานทอง ทเขารองวาโอรสสา

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๓๑

............................................ ............................................ ”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

แหลตอนเจาชายสทธตถะ ชมโฉมพระนางพมพากอนลาบวช

“แมงามเอยแมงามชน งามคนอนรจะมาเทยบเทา แมงามสงดงามสนท แมงามนกงามหนา กคดกนดกงามขาวคลายงา กพศดดวงหนาหนานองชางนวล จะพศกลางวนรกชน

.................................................. ” (บารง พนจกล, สมภาษณ)

ลานาคาหวาน

๑๓๒

รปปนพระยากง ตงอยบรเวณตลาดนครปฐม

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๓๓

แหลชมนกชมไม (แหลพา) “ฝายสทธารถตาช อ อกจากเมยเขาในดง

ลนลาดเลนระเรงหลง มทงเหลาอนงคชมสกณ โนนสกลแกวจบในทาง บนตนมะปรางกโนนแนะนก

กนปล นกแซงแซวจบสสก วาแซงแซวซกเขาเสยดส แซงแซวซนกตนนนทร แซงแซวบนหนเขาหลงนาน นกนางนวลจบไขเนา โนนนกกาเหวารองเสยงหวาน กระตวแววกงวาล ฟงเสยงหวานชางเวาวอน วาเบญจวรรณนะจบตนหวา โนนนกกนทาจบกระทอน นกกระทงจบทงทอน บนตนกระทอนโนนนกกนทา วานกกระลงจบกงแกแล บนตนแกแลกอยทหนาศาลา เมอกระลงเลยวไมเหลยวแลหา กระลงลาไมแลเลย วากระลงนกไมใชวานร วากนนรลงกระลงเอย ”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

แหลเขา “โนนแนโอเฒาจอมเขาโดกเดก สงเยยมเทยมเมฆกอดเรกเรยงราย

เขาเมองราชบรเขากมมากมาย ชอเสยงเรยงรายแหมมากมายอนนตา ฉนจะวาไปทไหนจะหมด จาตองปลดลงเสยบาง ฉนจะขานชอนะใหทานฟง เชญทานนงจาเอาไวนะจะ เขาหลวง เขาลาน เขาพราน เขาพระ ระกะกนไปทเดยว

ลานาคาหวาน

๑๓๔

เขาขาว เขาพลอง เขามะตะบองหวเบยว เขานม เขานาง เขาขาง เขาเขยว ”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๓๕

พระสงฆวดมะเกลอ ลงจากบานผใหญเงยบ ดสวสด เพอกลบวดมะเกลอ ในงานวนขนปใหม ๑ มกราคม ๒๕๑๕

(เออเฟอภาพโดยคณทองพน ยงคประกจ)

ลานาคาหวาน

๑๓๖

บทไหวคร “เปดตารบเรยนรไหวครกอน ขอยอกรขนประนมกมเกศา นอมคานบกราบคณครทบชา เปนตาราสบสรางแตบางบรรพ องคพระพฆเนศวรควรกราบเทา เทพเจาผฉลาดทอาจหาญ มบายศรเปลงคชชา ปญญาชาญ เออ เออ เอง เอย

ปาฏหารยอทธมสกร เออ เออ เออ เอง เอย ” (สเมธ ชมเชอ, สมภาษณ)

แหลสบสองภาษา (ไหหล า)

“แด ดย แด ดย แด ดย แด แด แด ดย ดย แอ อ แอ อ แอ อ แอ แอ แอ แอ แอ อ

ครานงวงทองผองอาไพ เลยงลกไกอยสองตว กงขาวสางเชาๆเยงๆ นงเลงหวทพาง ไอขนชาง หวลางมงมองล วนทองมทนแล ยงแหยเยยว ไอขนชางมาเลยวมองล

วนทองนงไมทนปดปากสต ไอขนชางมองรเหนหแดง ลอมสะตงอวจะนงเลอเหล ทาแตงแมเรขายซงขาวของ เคยงเตงขนเตงเสกมากอง เศษเงงเศษทองรบสต จะแตงตวสใหเหมอนแมนงลกษณ จะนงกงเกงใสเสอกกใหใหเหมอนกง

กระดาษเงงกระดาษทองของบรรจง จะไหวเจาเผาสงไปเมองจน”

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๓๗

(บารง พนจกลและสายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

ลานาคาหวาน

๑๓๘

“กระตวแทงเสอ” หนงในมหรสพในอดตของชาวศาลายา ภาพนเปนภาพงานบวชของชาวบานวดมะเกลอ เมอ ๓๐ ปกอน

(เออเฟอภาพโดยคณวล สวดมาลย)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๓๙

๔ มองศาลายาผานเพลง

ความรสก ความคด และวถชวตของชาวศาลายาในเพลง

ลานาคาหวาน

๑๔๐

แมวาเพลงพนบานจะเปนพฤตกรรมการแสดงออกทางศลปะทเปนสากล สามารถพบเหนไดในทกสงคมและวฒนธรรม แตรปแบบ การดารงอย และรายละเอยดปลกยอยตางๆ กมกจะมความแตกตางหลากหลายออกไป ความแตกตางหลากหลายเหลานเอง ทเปน “ภาพสะทอน ” ของวถชวตชาวบานในสงคมวฒนธรรมนน เปนความสมพนธระหวางเพลงพนบานกบสภาพแวดลอมซงเปน “วตถดบ” หนงในการแตงเพลง ไมเพยง “ความแตกตาง ” ในความหลากหลายของเพลงพนบานเทานน ทเปนสงทนกคตชนวทยาสนใจ หากแต “ความเหมอน ” หรอลกษณะรวมกนกบสงคมอนๆ กเปนสงทไมควรมองขาม เพราะนอกจากจะทาใหเหนถงการตดตอสมพนธกนในระหวางทองถนอนสงผลตอการรบวฒนธรรมภายนอกเขามาในทองถนแลว ยงอาจทาใหเหนถงความเปนมาของกลมชนทอาศยอยในทองถนนนๆ ดวย กลมคนทอาศยอยใน “ศาลายา” นน มทงกลมคนดงเดม คอชาวบานทอาศยกนมาตงแตกอนขดคลองมหาสวสด เมอครงยงเปนสวนหนงของเมองนครไชยศร กลมคนเหลานเปนคนกลมใหญในศาลายา นอกจากนกยงมกลมคนกลมทยายเขามาอยในศาลายา ภายหลงจากทมการขดคลองมหาสวสดเมอ พ.ศ. ๒๔๐๐ แลว ซงบางคนกอพยพมาจากตางถนเพอจะหาพนททากนใหมทอยรมคลองเพอสะดวกในการใชนาในการทาการเกษตร บางคนกยายมาจากในพระนคร เพอมาทาหนาทเปนนายกองนาดแลผลประโยชนทดนของพระบรมวงศานวงศ นอกจากนกมกลมคนจนทมารเรมทาสวนและคนมอญ (ซง

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๔๑

แทบจะไมมแลวในปจจบน) ซงหากพจารณาจากการเดนทางตดตอสญจรนน ชาวบานศาลายาคอนขางมความใกลชดกบชาวเมองนครปฐมมากกวากรงเทพฯ ซงอาจเปนเพราะสายสมพนธท “ศาลายา ” เคยเปนสวนหนงของอาเภอนครไชยศร จงหวดนครปฐม รวมทงการมวฒนธรรมทใกลเคยงกน และโดยเฉพาะอยางยง “การพดจาภาษา (สาเนยง) เดยวกน” ดวยเหตดงนเพลงพนบานของ “ศาลายา ” สวนใหญจงนาจะไดรบอทธพลจากพอเพลงแมเพลงพนบานชาวนครปฐม ซงผทศกษาเพลงพนบานกเปนททราบกนดวาเมองนครปฐมกถอเปน “คลง” พอเพลงแมเพลงทสาคญแหงหนงในภาคกลางของไทย แมจะเทยบไมไดกบ พอเพลงแมเพลงเมองสพรรณ อางทอง สงหบรและอยธยา แตกสามารถ “ยดอก” ไดอยางภาคภมเชนกน

ลานาคาหวาน

๑๔๒

วถชวตของชาวศาลายาทผกพนกบคลองมหาสวสด

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๔๓

ในงานวจยเรอง พอเพลงแมเพลงนครปฐม ของชาเลอง แผนสมบรณ แหงสถาบนราชภฏนครปฐม ทไดสารวจพอเพลงแมเพลงนครปฐมไวเมอป พ.ศ. ๒๕๓๐ คอเมอประมาณ ๒๐ ปทผานมา พบวาในจงหวดนครปฐมมพอเพลงแมเพลงเปนจานวนมาก และพอเพลงแมเพลงทงหมดทสารวจไดกลวนแตเปนพอเพลงแมเพลงทรองเพลงปฏพากยไดทงหมด ซงเปนเพลงทถอวาแสดงถงความสามารถของพอเพลงแมเพลงชนคร ทมปฏภาณไหวพรบชนเชง ซงการศกษาในครงนนผวจยมงศกษาเพลงปฏพากยเปนหลก และพบวาเพลงปฏพากยทพบไดแก เพลงอแซว เพลงพวงมาลย และเพลงฉอย ซงงานวจยเรองนพบวา มพอเพลงแมเพลง อแซวในเมองนครปฐมมากกวาเพลงชนดอน ทงทแตเดมเมองนครปฐมมเพลงพวงมาลยเปนเพลงทนยมมากอน ตอมาเมอเพลงอแซวในจงหวดสพรรณบรแพรหลายเขามาในนครปฐม เพลงพวงมาลยจงเสอมความนยมลง โดยกลาววาถนทมกมพอเพลงแมเพลงมากไดแก อาเภอกาแพงแสน อาเภอดอนตม และอาเภอบางเลน จากงานวจยดงกลาวทาใหพอจะเหนถงเคาลางและรองรอยการ “เดนทาง ” ของเพลงพนบานศาลายาไดบาง โดยเฉพาะพอเพลงแมเพลงทอาเภอบางเลนซงเปนพนททตดตอกบ “ศาลายา ” อาจสงอทธพลตอเพลงพนบานในศาลายาดวย

การสารวจในครงนนมไดมการสารวจพอเพลงแมเพลงในพนทศาลายาแตอยางใด ชาเลอง แผนสมบรณ. พอเพลงแมเพลงนครปฐม . นครปฐม : สถาบนราชภฏ

นครปฐม, ๒๕๔๔.

ลานาคาหวาน

๑๔๔

อยางไรกตาม แมวาในงานวจย พอเพลงแมเพลงพนบานนครปฐม จะพบเพลงอแซว เปนจานวนมาก และพบเพลงฉอยและเพลงพวงมาลย รองลงมานน แตในการเกบรวบรวมขอมลเพลงพนบานศาลายาในครงน พบเพลงฉอยและเพลงพวงมาลย ในทองถนศาลายาชนดละ ๑ สานวน เทานน สวนเพลงอแซวนนยงไมพบ เวนแตในกรณของแมประยร ยมเยยมและ แมศรนวล ขาอาจ ซงเลนเพลงเปนอาชพ ซงมความเปนไปไดวา การทไมพบเพลงปฏพากยดงทมการพบในทอนๆ ในจงหวดนครปฐมนน เปนเพราะพอเพลงแมเพลงเสยชวตไปเกอบหมดแลว กระนนกด ไมวา “ศาลายา” จะไดรบอทธพลเพลงพนบานมาจากทางใด แตเพลงพนบานศาลายาทพบกเปนชนดเดยวกบทพบในทองถนอนๆ ในภาคกลาง มเพยงรายละเอยดของเพลงทแตกตางกนไปตามความนยมของแตละทองถน ความเหมอนและความแตกตางเหลานเองทจะทาใหเราเขาใจ “ศาลายา” ไดดยงขน จากการศกษาเพลงพนบานศาลายา ทงบทรองชนดของเพลง และประวตพอเพลงแมเพลง ทาใหผวจย “เหน” และ “เขาใจ” ทองถนศาลายาดงน

๑. ชาวศาลายามความผกพนแนบแนนในสงคม ชาวศาลายานน เดมอาศยอยรวมกนอยางเรยบงาย มอาชพหลก คอ

การทานา เมอถงฤดกาลทานาชาวบานตางกประกอบอาชพของ ตนอยางขยนขนแขง และในขณะทางานกมก มการรองเพลงพนบานเพอผอนคลายความเหนอยลาระหวางการทานา รวมถงใหจงหวะในการทางานดวย โดยเพลงพนบานทนามารองเลนกนนน ไดแก เพลงเกยวขาว เพลงราวง เปนตน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๔๕

เมอวางจากการทางาน ชาวบานจงมโอกาสมารวมกลมกนเพอพดคย พบปะสงสรรคหรอขบรองเพลงพนบาน ซงสถานททชาวบานมกจะมารวมกลมกนเพอรองหรอเลนเพลงพนบานนน ไดแก ลานวด หรอ ลานบาน ซงมกเปนบานของผทหนามตาหรอเปนทรจกกนดของชาวบาน เชน บานผใหญบาน หรอบานผมยศศกด หรออาจเปนบานทจดงานมงคลตางๆ เชน งานแตงงาน งานบวช เปนตน แสดงใหเหนความสมพนธระหวางคนในทองถน ซงม “เพลงพนบำน” เปนสอกลางในการสรางและสานความสมพนธอนดระหวางคนในทองถน ใหมาทากจกรรมรวมกน และรวมกนทากจการอยางใดอยางหนง หรอการกระตนใหคนในทองถนเกดความสามคคกน เปนตน

๒. ชาวศาลายามอาชพหลกคอการท าเกษตรกรรม เพลงพนบาน ในศาลายา บอกแกเราวา “ชาวศาลายา ” มอาชพทา

เกษตรกรรม เพลงท “บอกเลา” เรองราวนไดดทสด กคอเพลงแหนางแมว

“นำงแมวเอย มำรองแปวๆ อยขำงถนน ขอฟำ ขอฝน ขอนำมนต รดหวแมวบำง”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

จากเพลงดงกลาว แสดงใหเหนการประกอบอาชพของชาวบานศาลายา วาเปนเกษตรกรทตองพงพาธรรมชาตทไมแนนอน เมอหนาแลงเกด

ลานาคาหวาน

๑๔๖

นาไมพอเลยงขาว หรอฝนฟาไมตกตองตามฤดกาล ยอมเปนอปสรรคตอการประกอบอาชพ จงตองมการทาพธขอฝน เพอใหฝนฟาตกตองอยางฤดกาล เพอใหชาวบานสามารถประกอบอาชพไดอยางปกต นอกจากนในเพลงกลอมเดกทชอ “นกกระจาบหวเหลอง ” กไดถายทอดนาเสยงของชาวนา โดยกลาวดวยความนอยเนอตาใจในโชคชะตา ทไมมเงนจางคนไลนก ทาใหนกมาทาลายขาวในนาเสยสน ดงความวา

“นกกระจำบหวเหลองเอย คำบขำวนำเมองยอยยบ นำเมองคนจนไมมคนจะคอยขบ ตองยอยยบหมดแลวเอยเจำแกวตำ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ) ในศาลายายงมเพลงทบอกเลาเรองราวชวตของเกษตรกรอกเพลงหนง คอเพลงราวงทชอ “ยามเยนเดนเลนชายทง”

“ยำมเยนเดนเลนชำยทง ผำขำวมำคำดพงนงกำงเกงขำยำว แตงตวไปยวสำวๆ นงกำงเกงขำยำวผำขำวมำคำดพง”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๔๗

เนอเพลงขางตนไดถายทอดภาพบรรยากาศสบายๆ ชายทงนา ซงชวนใหนกถง ภาพทองนาในศาลายา การ “แตง” หรอ “เลอกรบ ” เพลงราวงเพลงนเขามาไวในสงคมศาลายา จงซอนทบกบวถแหงความเปนจรงไดอยางลงตว ตวอยางเพลงทยกมาทงหมดชวยบอกเลาและเนนยาใหเรามองสงคมศาลายาทกาลงเปลยนแปลงเปนอาคารพาณชยและธรกจตางๆ อยางรวดเรววา พนดนเหลานเดมเคยเปน “ทองนา” ทมเรองราวมากมายและแฝงไวดวยจตวญญาณของชาวศาลายาอยางแทจรง

๓. ชาวศาลายารกความสนกสนานและมอารมณขน สงคมพนบานโดยทวไป มกเปนสงคมทมความยดหยนสงกวาสงคม

เมอง การ “เลน” ในสงคมจงมกพบมากกวาในสงคมเมอง ชาวบานมกมกจกรรทสรางความสนกสนาน เพอทาใหผอนคลายจากความเหนอยลาในการทางาน หรอเฉลมฉลองเนองในโอกาสงานบญหรอโอกาสสาคญตางๆ

การเปดลานบาน เปนเวทในการเลนเพลงพนบานเปนอกกจกรรมหนงทชวยสรางความบนเทงใหแกคนในทองถน เพราะนอกจากจงหวะและทานองของเพลงจะชวนใหสนกสนานแลว เนอเพลงบางเพลงยงแฝงไปดวยอารมณขน (ซงโดยมากมกเปนเรองสองแงสามงาม) อกดวย ดงตวอยางจากเพลงฉอย

ชำย ไอหน ไอหน มนกมนะไมงำม เดยวจะกดเอำยำมลกมะนำว

ของพกจะไหล

ลานาคาหวาน

๑๔๘

ไอลกมะนำวพมอยสองหนวย ใหนองเอำเขำไปดวยขำงใน เอ ชำ เอ ชำ ชำ ฉำ ชำ หนอยแม

หญง เอย ไอลกมะนำวพมอยสองหนวย ใหนองเอำเขำไปดวยขำงใน ใหพเอำหอพกแลวหมผำ เอำไปฝำกมำรดำของพชำย

ใหแมพบบนำพรก ใหพอพขยกใหเพลนใจ เอ ชำ เอ ชำ ชำ ฉำ ชำ หนอยแม

ชำย อง งง โงย ใหแมพบบนำพรก ใหพอพขยกใหเพลนใจ เปรยวเปรยวหวำนหวำนแมพไมอม เพรำะแกกลวแสลงลมของแกตำย เอ ชำ เอ ชำ ชำ ฉำ ชำ หนอยแม

หญง เอย เปรยวเปรยวหวำนหวำนแมพไมอม เพรำะแกกลวแสลงลมของแกตำย เมอแกกลวแถลงลงของแกตำย เมอแกกลวแถลงลมกใหแกอมเสยแตครง เรำจะใหมนถงเมดใน

เชญสคะ เชญเขำสขำ เชญพไปเคหำกไมเปนไร ไปกนหมำกดบหรอยำดำ ทบำนนองซกคำกยงได เอ ชำ เอ ชำ ชำ ฉำ ชำ หนอยแม

(อดม ตามศร, สมภาษณ)

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๔๙

เพลงขางตนเปนเพลงทรองเกยวพาราสระหวางชายหญง ใชปฏภาณโตตอบกน โดยเลอกใชคาอปมาเกยวกบเรองเพศ เพอแกกลอนของอกฝายหนง ซงสรางอารมณขนใหกบผฟงไดไมนอย

๔. ชาวศาลายาผกพนกบธรรมชาต ชาวศาลายาพยายามเรยนรธรรมชาตและสอนใหเดกๆ ไดรจก

ธรรมชาต เพลงกลอมเดกเปนเครองมอหนงททาใหเดกๆ ไดเรยนรวาตนเองเปนสวนหนงของธรรมชาต จากการศกษาพบวา เนอหาของเพลง กลอมเดกศาลายาสวนใหญมเนอหาเกยวกบนกชนดตางๆ ดงตวอยาง

เพลงนกเขา

“นกเขำของเรำแตเกำกอน โผพรำกจำกจร เจำกรอนลมรง โอ โอ เจำนกเขำดง บนหลงลมรง มำลมพมไมใบบง มำลมกระทงจ ฮก กร เคยขนค เคยคเคลยเคลำ ไฉนหนอเจำถงมำลมค เขำมรกอนนำชนนำช มำลมจ ฮก กร มำลมจ ฮก กร เจำลมสนก มำลมจ ฮก จ กร ”

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

เพลงนกเขา “นกเขำ เอย ขนตงแตเชำไปจวนเยน

ลานาคาหวาน

๑๕๐

ขนใหดงแมจะฟงเลน เอย เสยงเยนๆลกนอยกลอยใจ ” (สำยทอง มำเจรญ. สมภำษณ)

เพลงนกเขาเถอน

“นกเขำเถอน เอย หำกนกบเพอนกกลบมำรง สงสำรแตนกทเขำขงเอย พลดคววงเวงใจ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ) นอกจากนเนอหาของเพลงขางตน ยงทาใหเหนถงสภาพความอดมสมบรณของธรรมชาตของทองถนศาลายาไดอกดวย

๕. ชาวศาลายามความศรทธาในพระพทธศาสนา ชาวศาลายา แทบทงหมดลวนเปนพทธศาสนกชน และมวดเปนศนย

รวมจตใจและเปนศนยกลางชมชน ชาวบานเลาวาในอดตไมไดหยดงานวนเสารอาทตย แตจะหยดวนโกน (วนกอนวนพระ ๑ วน) และวนพระ ซงนกเรยนกจะหยดเรยนในวนดงกลาวดวย เพอใหหยดไปทาบญตกบาตรทวด มโอกาสไดฟงพระธรรมเทศนา หรอพดคยเกยวกบกจการของวด เพอทานบารงรกษาพระศาสนา ดวยเหตดงน “วด” กบ “บาน” จงมความสมพนธกนอยางใกลชด และดวยเหตนจงทาใหชาวบานมความเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนาอยางมาก

ความเลอมใสศรทธานไดสะทอนผานออกมาอยางชดเจน ในบททาขวญนาค ซงเปนเพลงทใชในพธทาขวญนาค ปรากฏความตอนหนงดงน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๕๑

พระสงฆวดมะเกลอออกบณฑบาต และชาวบานวดมะเกลอก าลงตกบาตร

ลานาคาหวาน

๑๕๒

แสดงถงความเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา (เออเฟอภาพโดยคณวล สวดมาลย)

ถำลกชำยแมหมำยใหบวช พ ำกเพยรเรยนบวชกหลกศำสนำ กรหลกปกมนกหลวงตำ ใหหมกำสำกใชผำพนมเทยนชยเชด

(บารง พนจกล, สมภาษณ) หรอทปรากฏในเพลงพวงมาลยทใชรองในเพลงกลอมนาค ดงน

บวชใหแมสกหนงพรรษำ บวชใหพอพรรษำ พอสกออกมำแลวแมจะหำเมยให พรงนพอจะเปนสงฆ สำวกพทธองคไดหมผำไตร พวงเจำเอยมำลย ลอยไป ลอย

มำเอย (บารง พนจกล, สมภาษณ)

นอกจากการแสดงถงความเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา

โดยตรงแลว ยงมเพลงบางเพลงทมเนอหาทแฝงไวซงความคดความเชอทไดรบอทธพลมาจากพระพทธศาสนา เชน เรองบำป บญ, เรองนรก สวรรค ชำตน ชำตหนำ เปนตน ความเชอตางๆเหลานถกสะทอนผานเพลงพนบาน ตวอยางเชน

สงขำรรำงกำยตองตำยเปนผ อยในโลกนไมมแกนสำร ทรพยสนเงนทอง มนเปนของสำธำรณ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๕๓

ไมใชของทำน ลกหลำนทงหลำย อยำมวประมำทโอกำสยงม อยำหลงโลกยจะมปญหำ โลกนแทจรงละมนเปนสงมำยำ เปนสงลวงตำใชวำจรง สงขำรรำงกำยนะอยไมกป ตองตำยเปนผไมมควำมหวง ทรพยสนนะรำงกำยผพง ทกวนเดนทำงสยงฟงฟอน จะหำมใหฟงนะจะรงใหหยด เปนสงสมมตตำมพทธทำนสอน อำนำจใดใดกอยำไปวงวอน ใหชวยเรำตอนเมอวนสนใจ

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ)

จากต วอยางแสดงใหเหนถงความคด ความเชอเรองการเวยนวายตายเกด ตามหลกทางพระพทธศาสนา ความไมแนนอนของชวต ความไมจรงยงยนของสงตางๆ เปนตน

๖. ชาวศาลายามอาหารการกนทสมบรณ ดวยสภาพพนททม “คลอง ” เปนเสนเลอดสาคญของทองถน ทง

คลองมหาสวสด คลองทววฒนา และคลองนราภรมย จงทาใหการทาเกษตรเปนไปดวยความเรยบรอย มผลผลตอดมสมบรณ เขาทานอง “ในนำมปลำ ในนำมขำว”

ลานาคาหวาน

๑๕๔

ในบทแหลทาขวญแตงงานของชาวศาลายา ไดกลาวชมสารบอาหารคาวหวานไว แสดงถงความอดมสมบรณของขาวปลาอาหารในศาลายาไดเปนอยางด มเนอความดงน

... วนนกเปนวนด ทำนเศรษฐผใหญ ทำนเอำแกวมำ

เกย นำเขยเขำมำฝำก เอำขนหมำกเขำมำให ไดจดแจงแตงไว ทงสมสกลกไม ขนมหลำยกองเกวยน ขนมผงฝอยทอง ลวนแตของจำเนยร จนอบงำเจยน ผลไมนำนำ สมซำสมยำ สมทบพลบจน ลกอนทะผำลำ ขนมตมลกใหญ กลวยไขกลวยนำวำ มมะพรำวออนออยลำ เหลำขำวหมหน หอหมกทอดมน สำรพนทจะม ....

(เกด ไทยทว, สมภาษณ) ๗. ชาวศาลายาเอาใจใสตอการเลยงดบตรหลาน สงคมไทยเปนสงคมหนงทเครงครดเรองมารยาท กาลเทศะ

ตลอดจนการเขาสงคมตางๆ เพอใหดารงชวตอยรวมกบบคคลอนๆ ไดอยางมความสข ความรเรองเหลานเปนสงทคอยๆ มการเรยนรทงจากการสงสอน และประสบการณตรง อยางไรกด สงคมกไดพยายามผลต “ความร” ชดนขนเพอใหสมาชกรนใหมไดตระหนกถงบทบาทหนาทของตน รวมทงเพอเตรยมพรอมและเรยนรกอนทจะตองเผชญปญหาตางๆ เมอตองเขาสวยผใหญหรอมครอบครว

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๕๕

เพลงพนบานในศาลายาจงไดสอดแทรก “คาสอน” ตางๆ เพอปลกฝงคานยมทดและเปนแนวทางในการปฏบตตนตอไปในสงคม ซงในจากการศกษาพบวามการ “สอน” บคคลตางๆ ดงน

“สอนเดก” ชาวศาลายาใชเพลงกลอมเดกเปนเครองมอในการปลกฝงคานยมทด

ใหแกเดกในวยเยาว ทไมไดหมายถงเดกทอยในเปลเพยงอยางเดยว แตยงรวมถงเดกๆ และวยรนในบานทจะไดฟงเพลงกลอมเดกนไปพรอมๆ กบนองดวย ซงเพลงกลอมเดกมอทธพลในการสรางคานยมในสงคมไทย การอบรมสงสอนเดกตงแตยงเลกทาใหเดกยดถอและประพฤตปฏบตตามทไดรบการ สงสอน ตวอยางเชน การปลกฝงคานยมเรองความกตญกตเวท

“โอเอยโอละเหเอย นอ นเสยเถด นอนเสยเถด ขวญเจำจะเกดในดอกบว แมเลยงเจำไวเอย เพอจะไดเปนเพอนตว หวงเจำทนหว ลกนอยเจำกลอยใจ”

(สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ) หรอการปลกฝงคานยมเรองการวางตวของสตร

“วดเอยวดนอก เอย ปลกแตดอกแคแดง ลกคำยงแพง เอย สำวนอยจะหมสชมพ เจำกมคแลว จะแตงไปใหใครด

ลานาคาหวาน

๑๕๖

แตงไปลอช เอย คนเขำรกนเตมใจ ” (สายทอง มาเจรญ. สมภาษณ)

“คาสอน” ทปรากฏในเพลงเ หลาน นบเปนกศโลบายของบรรพชน

ไทยทใชสอนกลบตรกลธดาในสงคมไดอยางแยบคาย ใหรจกหนาทของตน การปฏบตตนตอผใหญ รวมถงการเตรยมตวเปนผใหญทดในสงคม

“สอนผใหญ” ในการอยในสงคมนนจาเปนจะตองอยในกรอบกฎเกณฑของสงคม

เพอใหอยรวมกนในสงคมไดอยางปกตสข ดงนน ในเพลงพนบานศาลายา จงไดมการแทรก “คาสอน” ผใหญ ผานแหลทาขวญนาค แหลทาขวญแตงงาน และเพลงราวง ไวดวย อาท การสอนให เปนคนด ประพฤตแตสงทดงาม มความขยนขนแขงและมความกตญรคณตอผมพระคณ เปนตน ตวอยางเชนในบททาขวญนาค อนชวตแมจะอปไมย เปรยบเหมอนตนไมอยรมฝง เมอตอนคลอดลกมนแสนทกขง เหมอนเทำเหนอยยำงเหยยบปำกโลง ทงญำตพนองประคองนงเทยม นงลอมรำยเรยงบำงระวงเปนวง เกรงมจจรำชรบทลง จะมำแยงองคมำรดำ บำงบนขำวผบำงกตขำวพระ บำงบนเทวะทวสำรทศำนต บำงบนผภตสบำงบนผญำต บำงบนผตำสบำงกบนผยำย ผเหยำผเรอนผเถอนผถำ พอไดฤกษงำมขอใหแมคลอดงำยๆ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๕๗

ปำกรองอแวลกแมเปนชำย คณพระเสอกไสใหเรำมำ ควำมทรมำนของลกกบแม มนยำกแทดฉนจะอปมำ เมอคลอดกยำกเจบปวดนกหนำ เมอคลอดออกมำกบยงทรมำน ตองนอนยำงไฟยำกไรเพรำะลก ระทมทนทกขแมนอนยำงไฟถำน ยำเผดยำรอนตองผอนผน แมทนรบทำนกลำกลนนำเกลอ เปนหญงกชำงเปนชำยกชม แมเฝำชมโฉมสนทชดเชอ แมทนลำบำกกมไดออกปำกเบอ สละเลอดเนอนะเพรำะลกนหนำ จะกนจะนอนแมกปอนขำวเทยว จะขจะเยยวแมปกปกรกษำ แมอมยำพนพอเขำฝนยำทำ เมอไขโรคำของลกจำเนยร เปนไขกชำงเปนทรำงกตำม อ แดงอดำถกภตถกผ รบมงชงขวญสงสำรลกน บญคณแมมอมไวคำมอ พทโธพทธงแมอมไปวำงบนตก บญของแมรกกลกนอยม

(บารง พนจกล, สมภาษณ)

จากตวอยางในขางตน เปนการแสดงใหเหนถงความยากลาบากในการตงครรภของมารดาทตองทนอมทองลกนานนบเกาเดอน และเมอคลอดลกออกมาแลวยงตองลาบากในการเลยงดจนเตบใหญ มวตถประสงคเพอสอนใหนาคทเจาเขาพธอปสมบท ไดระลกถงพระคณของผมพระคณ

ในบททาขวญแตงงานกมบททเปน “คาสอนสตร ” เพอใหทาหนาทแมบานแมเรอนมใหขาดตกบกพรอง ดงน

ลานาคาหวาน

๑๕๘

“...ยกขนมำตงพก หนหนกฟกทอง เครองสนสมรส ยกขนมำหมด ตงไวในหอง เชดหนำดอกคำ ขนนำพำนรอง หวกระจกคนฉอง โถแปงนำมน ยภปนอน ฟกหมอนมำนกน เตยงตงอฒจนทร กระโถนขนเชยนหมำก มดพบตลบนำค พำนหมำกซองพล เครองกนเครองอย ขนนำจอกลอย แหนบใหญไมสอย สำวนอยหำไว เมอจะออกเรอนไป เจำจะไดครองกน เจำคอยผอนคอยผน ปรนนบตผวตน จะเกดสวสดมงคล แกตนทกวน อกแปรงสฟน ขนนำบวนปำก ดพลดหมำก ทงตลบขผง...”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ)

นอกจากนยงม “คาสอนบาวสาว” ทเปนแนวทางในการครองชวตคใหมความสข มเนอหาดงน

“...อยำตงปงเอำผว อยำทำชวถงผใหญ เรำสอนเจำไว จงเรงจดจำ เมอเวลำคำอยำเทยวเตร อยำโลเลแกลงแชเชอน กำรเหยำเรอน เตอนขำไททกสงไปใหสน เมอจะกนดจดแจง หงตมแกงแตงไวทำ ตมผกหญำปลำยำงไฟ เจำอยำเถลไถล มนไมด อยำจจทำหงดหงด ถำผวผดอยำวำบน ลบหลงคนจงคอยวำ ฟงคำทสอนไว จะใหพรสอนเจำไป เกยวดองทงสองขำง ถำผดพลงลกเขยใหม คำโบรำณทำนวำ ดอธยำศย แมผวกบลกสะใภ มกขงเกยจเดยดฉนท ใหเปนฉนผวเมย อยำเรยกเมย

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๕๙

วำอ มนไมดแกตว ฝำยทำงเมยกกลว ฝำยทำงผวกเกรง อยำขนมงถงเอง อยำขมเหงใจกน อยำพดกระแทกแดกดน หนหนดำทอ อยำใหรอนถงแมพอ ปยำตำยำย อดสดรำย หญงชำยจะเยยเยำะ ผวผดเมยพลง อดออมกนบำง ยบยงจงเหมำะ ผวกพดแตหวำน ๆ เมยกขำนแตเพรำะ ๆ อยำโมโหปำกเปรำะ ทำนำใจเสำะ มนไมเหมำะชอบกล เจำอยำทำของขด จงปรนนบตผวตน เวลำจะนอนไหวพระสวดมนต ถอศลหำเปนตน สวสดมชย เมอคำรำตร เขำทกรำบเทำผว เปนกำรดแกตว ไมมชวสกเวลำ ฝำยทำงผวกอยำชำ จงเรงใหพรเมย...”

(เกด ไทยทว, สมภาษณ) เพลงราวงเปนอกเพลงหนงททาหนาทเปน “คาสอน” ใหแกผใหญในสงคม เพอเตอนสตแฝงไปกบความสนกสนานนนดวย ดงเชน

“ควำมซอสตย เปนสมบตของคนด ถำใครไมมชำตน เอำดไมได มควำมรทวมหว เอำตวไมรอดถมไป คดโกงแลวใคร จะรบไวรวมงำนเอย ”

(สายทอง มาเจรญ, สมภาษณ) ๘. เพลงพนบานศาลายาอยไดเพราะ “พธกรรม”

ลานาคาหวาน

๑๖๐

จากการสมภาษณพอเพลงแมเพลง และการสงเกตขณะลงภาคสนาม พบวาเพลงพนบานศาลายาทเกบรวบรวมไดสวนใหญจะเกยวเนองกบพธกรรมทงสน หากไมมความเกยวของกบพธกรรมแลวเพลงเหลานนกแทบจะไมไดใชและเลอนไปจากความทรงจาของชาวบานไปในทสด

เพลงทผวจยกลาวถงไดแก แหลทาขวญตางๆ เชน แหลทาขวญนาค แหลทาขวญแตงงาน ซงเปนสวนหนงของพธกรรม ดงนนเมอพธกรรมยงคงอย เพลงประกอบพธกรรมจงยงคงดารงอยตามไปดวย ในขณะทพธแหนางแมว หรอพธปนเมฆ ซงไมไดเปนพธททาเปนประจา และปจจบนวทยาการความรกกาวหนาขน การขอฝนจากเทวดาจงไมใชสงจาเปนอกตอไป สงผลใหเพลงแหนางแมวแทบจะสญไป หรอพธทาขวญขาวทเลกทากนแลวในศาลายา เนองจากปจจบนชาวบานใชเครองมอทนแรงในการทานา การออนวอนขอขมาตอ “แมโพสพ ” จงกลายเปนเรอง “ลาหลง ” ของคนยคสมยปจจบน ซงเมอพธกรรมไมมเสยแลว บทแหลทาขวญขาวจงสญหายไปพรอมกนดวย

อยางไรกตามนอกจากแหลทาขวญแลว ยงมเพลงราวงอกเพลงหนงทอยไดเพราะพธกรรม กลาวคอ เมอมงานบวชนาค งานแตงงาน งานทอดผาปา งานทอดกฐน ซงจะตองใชขบวนแหนาหนา เพลงราวงกจะถกนาออกมาใช และทาใหเพลงราวงยงคงอยมาไดจนทกวนน

“เพลงพนบำนศำลำยำ” เปนวรรณกรรมมขปาฐะอนเปนมรดกลาคา

ของทองถน รวมถงของชาต ในการ ทจะแสดงออกถงเอกลกษณของทองถน ความเปน “ศาลายา” ททกคนควรเลงเหนและตระหนกในความสาคญ รวมถง

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๖๑

รวมกนสบสาน และอนรกษไวเปนมรดกอนทรงคณคาใหคนรนลกรนหลานไดศกษา ไดรอง และไดฟงกนสบไป

ลานาคาหวาน

๑๖๒

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๖๓

๕ ชวตคนเพลงในศาลายา

ประวตพอเพลง - แมเพลงในศาลายา

ในทองถนศาลายาแมวาจะมพอเพลงแมเพลง (ทยงมชวตอย) จานวน

ไมมากนก แตพอเพลงแมเพลงเหลานกพยายามทจะเปนสวนหนงในการชวยอนรกษและถายทอดเพลงพนบานไวใหอยชวลกชวหลาน ผวจยเหนวานอกจากเนอรองของเพลงพนบานในศาลายาแลว เราควรจะไดทาความรจกกบ “ตวตน” ของพอเพลงแมเพลง เพอจะไดเรยนรเสนทางของการเปนพอเพลงแมเพลง รวมถงภมหลงของพอเพลงแมเพลงทเปนปจจยสงเสรมใหเขามาส “วงเพลง” ได ซงผวจยจะขอนาเสนอเปนรายบคคล ดงน

ประยร ยมเยยม ประยร ยมเยยม หรอแมประยร ปจจบนอาย ๗๔ ป เกดเมอวนท ๓๐

สงหาคม พทธศกราช ๒๔๗๖ เปนบตรสาวของ “นายคลาย ” และ “นางจบ” เปนชาวจงหวดนนทบรแตกาเนด (ฝงตรงขามคลองมหาสวสด) มพนอง ๗

ลานาคาหวาน

๑๖๔

คน ชาย ๔ คน หญง ๓ คน ปจจบนอาศยอยบานเลขท ๑๓๘/๓ หม ๕ ตาบลศาลายา อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ๗๓๑๗๐

แมประยร ยมเยยม ศลปนแหงชาตชาวศาลายา

แมประยรจบการศกษาชนประถมศกษาปท ๔ จากโรงเรยน วดสาลวน ต.ศาลายา จ.นครปฐม มนสยรกการอานมาตงแตเดก สามารถอานบทรอยกรองไดอยางไพเราะ ทงยงมความทรงจาดเยยม เมออายไดราว ๑๓-๑๔ ป คณตาของทานซงมองเหนแวววาทานนาจะเปนนกแสดงทดได จงสนบสนนใหเอาดทางดานการแสดงโดยการไหววานคนรจกทชอนายแดงใหชวยหาคร

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๖๕

สอนเพลงพนบานให นายแดงจงไดพาแมประยรไปเรยนกบครบาง ทตาบลบางไผ อาเภอบางบวทอง จงหวดนนทบร ซงครบางกไดสอนการเลนลาตดใหจนแมประยรเลนไดด และเรมออกแสดงลาตดเปนครงแรกเมอราวป ๒๔๙๑ ขณะทมอายได ๑๕ ป

ผลงานในยคแรกๆ ของแมประยร ยมเยยม

ครนอายประมาณ ๑๘ ป แมประยรกไดสมครเขาเลนลาตดกบคณะแมจารญ ซงเปนลาตดทมชอเสยงมากในสมยนนทกรงเทพฯ ซงแมจารญกไดชวยถายทอดเพลงพนบานและลาตดใหแมประยรอยางเตมท ทาใหเกดความชานาญและมประสบการณยงขน สามารถดนกลอนสด และแตงคารองได

ลานาคาหวาน

๑๖๖

อยางเฉยบแหลมคมคาย และไดมโอกาสออกแสดงเปนประจา จนเรมมชอเสยงเปนทรจกโดยทวไป ในชวงทรวมคณะลาตดกบแมจารญนน แมประยรกไดพบกบ “หวงเตะ” และไดรวมประชนลาตดกนอยางสมาเสมอจนกลายเปนคประชนลาตดยอดนยมสงสด จากนนกไดแตงงานอยกนกน เมอ พ.ศ. ๒๔๙๘ จนมบตรดวยกน ๒ คน กอนทจะหยาขาดจากกน แตกยงคงแสดงลาตดรวมกนตลอดมาจนถงปจจบน ๑. นายวทยา นมา ทางานดานคอมพวเตอร อยทประเทศสาธารณรฐเยอรมน

๒. นายตอตาน นมา อาชพคาขาย อยทจงหวดปทมธาน

นอกจากลาตดแลว แมประยรยงมความสามารถในการแสดงเพลงพนบานอกหลายประเภท ไดแก เพลงเกยวขาว เพลงฉอย เพลงอแซว เพลงเรอ และเพลงขอทาน เปนตน ทานไดตระเวนออกแสดงเพลงพนบานตางๆ โดยเฉพาะอยางยงลาตด ไปทวประเทศและยงเปนผรเรมในการนาลาตดมาจดทาเปนเทปคาส เซท และวดโอออกจาหนายหลายชด ไดแก ชดจดเทยนระเบดถา ชดดงระเบด ชดเกดแกเจบตาย และชดชายสอนหญง เปนตน

นตกร กรยวเชยร. “นำงประยร ยมเยยม ศลปนแหงชำต สำขำศลปะกำรแสดง (ลำตด) พทธศกรำช ๒๕๓๗ ” สกลไทย ฉบบท ๒๔๕๕ ปท ๔๘ ประจาวนองคารท ๖ พฤศจกายน ๒๐๐๑

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๖๗

ผลงานล าตดสวนหนงของแมประยร ยมเยยม

ลานาคาหวาน

๑๖๘

จากเกยรตประวตของการเปนยอดศลปนลาตดฝายหญงทไมมใครเทยบเทยมได สงผลใหสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตยกยองใหทานเปนศลปนแหงชาต สาขาศลปะการแสดง (ลาตด) เมอปพทธศกราช ๒๕๓๗ ปจจบนแมประยร ยมเยยม มสขภาพไมคอยแขงแรงเนองจากมอายมาก และตองเขารบการรกษาโรคไต

บ ารง พนจกล บารง พนจกล เกดเมอเดอนมกราคม พทธศกราช ๒๔๘๗ ทบาน

มหาสวสด อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม เปนบตรคนท ๕ จากจานวนพนอง ๖ คน ของ “นายเสรม อนทรเฉดฉาย ” และ “นางบนนาค อนทรเฉดชาย” ปจจบนอาย ๖๓ ป อาศยอยบานเลขท ๓๑/๑ หม ๓ ตาบลมหาสวสด อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ๗๓๑๗๐ หมายเลขโทรศพท ๐-๓๔๒๙-๗๑๔๙

“นางบารง พนจกล ” เรมเรยนรการทาขวญนาค เมออายได ๑๒ ป ดวยการจดจาคารองจากพอผมอาชพเสรมจากการทานา เปนหมอทาขวญนาค เมออายได ๑๓ ปจงเรมอาชพหมอขวญเปนครงแรก ดวยการตดตามผเปนพอไปทาขวญนาค เปนตวประกอบเนองจากการทาขวญนาคนยมใหผชายเปนผกระทา เพราะตองทาหนาทในการเบกบายศร ผหญงจงเปนเพยงคนรองประกอบเทานน นอกจากการจดจาและการถายทอดจากนายเสรมผเปนพอแลว “นางบารง พนจกล ” ยงเรยนรการทาขวญนาคจาก “ปแกละ ” ผเปน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๖๙

ลกพลกนองกบปจรงๆ และ “นายชอย” ขอทานตาบลงวราย และจากครเพลงอนๆในละแวกใกลเคยงดวย

บ ารง พนจกล ถายเมอสมยยงสาว

ลานาคาหวาน

๑๗๐

นอกเหนอจากการทาขวญนาคแลว “นางบารง พนจกล ” ยงสามารถขบรองเพลงพนบานประเภทอนๆ ไดอกดวย เชน เพลงกลอม หรอเพลงราวง เปนตน

เสรม อนทรเฉดฉาย (บดา) ครเพลงคนแรกของบ ารง พนจกล

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๗๑

“นางบารง พนจกล” สมรสกบ “นายผวน พนจกล” มบตรสาว ๒ คน คอ “นางรงทพย คหฐสนต ” และ “นางสาวขนษฐา พนจกล ” ซงไดรบการถายทอดการทาขวญนาคจาก “นางบารง พนจกล ” ดวย แตเนองจากการทาขวญนาคในปจจบน ไมไดรบความนยมเชนในอดต “นางบารง พนจกล ” และบตรสาว จงไมไดรบงานทาขวญนาคเผยแพรทใด ยกเวนการเปนวทยากรในการใหความรเรองการทาขวญนาค แกหนวยงานตางๆ เชน คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล เปนตน

ลานาคาหวาน

๑๗๒

บ ารง พนจกล ถายภาพรวมกบนาคทไปท าพธท าขวญให

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๗๓

บ ารง พนจกล ในพธท าขวญนกศกษา ชนปท ๔

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล เมอป พ.ศ. ๒๕๕๑

สายทอง มาเจรญ สายทอง มาเจรญ เกดเมอวนท ๕ ตลาคม พทธศกราช ๒๔๘๐ เปน

บตรสาวคนโต ของ “นายเสรม อนทรเฉดฉาย ” และ “นางบนนาค อนทรเฉดฉาย” ปจจบนอาย ๗๑ ป อาศยอยบานเลขท ๓๔/๑ หม ๓ ตาบลมหาสวสด อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ๗๓๑๗๐ หมายเลขโทรศพท ๐-๓๔๒๙-๗๑๔๙

ลานาคาหวาน

๑๗๔

สายทอง มาเจรญ ผเชยวชาญเพลงกลอมเดกแหงศาลายา

สายทอง มาเจรญ มความสนใจในการรองเพลงกลอมเดกมาตงแตเดก

โดยอาศยการจดจาเนอเพลงมาจาก “นางบนนาค อนทรเฉดฉาย” ซงใชรองขบนองและหลาน เมออายได ๒๐ ป คณยายสายทองสมรสกบ “นายประจวบ มาเจรญ” มบตร-ธดารวม ๕ คน ไดแก

๑. นางบรรจบ มาเจรญ รบราชการคร ๒. จาสบเอกชมสาย มาเจรญ รบราชการทหาร ๓. นายสายชล มาเจรญ ทนายความ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๗๕

๔. บตรชายคนท ๔ เสยชวต ๕. นายสายฝน มาเจรญ ประกอบธรกจสวนตว

แตเดมคณยายสายทองประกอบอาชพทานา แตในปจจบนนางสายทองเปนสมาชกกลมแมบาน ทาพรกแกงและดอกไมจนทนสงออกจาหนาย และเปนอาสาสมครอนามยหมบาน (อสม.) คณยายสายทอง มาเจรญ ประกวดขบรองเพลงกลอมเดก ๒-๓ ครง ซงไดรบรางวลจากการประกวดทกครง อาท รางวลขนนาพานรองจากกลมแมบาน เปนตน นอกจากนยงเปนวทยากรใหความรเรองเพลงกลอมเดกยงสถาบนการศกษาและหนวยงานตางๆอกมาก เชน คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กลมแมบานตาบลศาลายา และจงหวดนครปฐม เปนตน

ลานาคาหวาน

๑๗๖

สายทอง มาเจรญ ในการเสวนา “คยกบศลปนพนบาน” ในงานเลาขานต านานศาลายาครงท ๒ พ.ศ. ๒๕๕๑

ในปจจบนแมคณยายสายทอง มาเจรญ ไมไดใชเพลงกลอมเดกใน

การรองขบกลอมบตรหลาน และไมไดถายทอดเพลงกลอมเดกนใหกบใคร แตยงคงจดจาเนอหารายละเอยดของเพลงตางๆไดมาก และสามารถแสดงใหเหนความมเอกลกษณของเพลงกลอมเดกบรเวณชมชนศาลายาไดเปนอยางด นอกจากนคณยายสายทอง มาเจรญ ไมไดมความสามารถในการรองเพลงกลอมเดกแตเพยงอยางเดยว ยงสามารถทจะรองเพลงทาขวญนาคได เนองจากความสมพนธทมตอนองสาว คอ “บารง พนจกล ” จงไดรบประเพณวฒนธรรมดานนมาอกดวย

เกด ไทยทว เกด ไทยทว เกดเมอวนพฤหสบด เดอน ๑๑ (ตลาคม) พทธศกราช

๒๔๗๔ ปจจบนอาย ๗๗ ป เปนบตรของ “นายจาปา ไทยทว” และ “นางเขยน ไทยทว” อาศยอยบานเลขท ๓๗/๑ หม ๓ ตาบลมหาสวสด อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ๗๓๑๗๐ หมายเลขโทรศพท ๐-๓๔๒๙-๗๑๕๐

เกด ไทยทว เดมประกอบอาชพทานา กอนหนมาทาสวน แตมความสามารถพเศษ คอ สามารถทาขวญไดเกอบทกประเภท ยกเวนการทาขวญนาค โดย “นายเกด ไทยทว ” เรยนรการทาขวญนาคมาจากผเปนพอ และอา คอ “นายธรรม ไทยทว” และ “นายชวย ไทยทว”

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๗๗

เกด ไทยทว ขณะสาธตขนตอนพธท าขวญแตงงาน

ลานาคาหวาน

๑๗๘

ภาพพธแตงงาน โดยมเกด ไทยทว เปนผจดการพธ

เกด ไทยทว เรมทาขวญแตงงานเมออายได ๕๐ ปจนกระทงถงปจจบนเปนเวลากวา ๒๐ป โดยรบงานทาขวญในพนทบรเวณตาบลมหาสวสด ตาบลศาลายา และตาบลใกลเคยง โดย “นายเกด ไทยทว ” ไดมการถายทอดบททาขวญแตงงานใหกบลกศษยหลายคน เชน “นายเสงยม จตรกมน”, “นายถวล อนทร ”, “นายบญช สวสดตาล ” และ “นายคง สวสดม ” เปนตน ซง “นายเกด ไทยทว ” และลกศษยยงคงรบทาขวญแตงงานจนกระทงถงปจจบน แตไมไดรบความนยมมากเทาในสมยกอน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๗๙

เกด ไทยทว ขณะใหสมภาษณกบคณะท างาน

นอกเหนอจากการทาขวญแตงงานแลว “นายเกด ไทยทว ” ยงมความสามารถในการขบรองเพลงพนบานประเภทอนๆ อก เชน เพลงราวง เปนตน โดย “นายเกด ไทยทว ” เรมรองเพลงราวงไดเมออาย ๑๐-๑๑ ป โดยอาศยการจดจาจากผใหญหรอเพอนๆทนามารองเลนกน และเปนผมความรอบรเรองประวตศาสตรของทองถนศาลายาและมหาสวสด จนไดรบการยกยองใหเปน “ปราชญทองถน” หรอ “ปราชญชมชน” ดวย

ลานาคาหวาน

๑๘๐

ภาพนายธรรม ไทยทว (บน-กลาง) บดานายเกด ไทยทว ครเพลงคนแรก

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๘๑

ในดานครอบครว “นายเกด ไทยทว” สมรสกบ “นางมาก ไทยทว ” มธดารวม ๕ คน ไดแก ๑. นางปราณต ฤทธคารพ ๒. นางสาวจงกล ไทยทว ๓. นางศรสมร เทยมหงษ ๔. นางสาวเฉลมศร ไทยทว ๕. นางสาวอาพร ไทยทว

เกด ไทยทว ถายกบคชวต มาก ไทยทว

ลานาคาหวาน

๑๘๒

เหวา พมรนทร ในเวทรวมพลคนรมคลอง วดมะเกลอ

เหวา พมรนทร เหวา พมรนทร เกดเมอวนองคาร เดอนอาย พทธศกราช ๒๔๗๗

ปจจบนอาย ๗๕ ป เปนบตรสาวของ “นางทรพย คมรกษา” และ “นายทด นลพลอย” “นางเหวา” เปนชาวจงหวดนนทบรแตกาเนด ตอมาภายหลงไดยายมาอาศยอยกบญาตทตาบลคลองโยง อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม เมออายได ๓ ป และอาศยอยเรอยมาจนกระทงถงปจจบน ทบานเลขท ๔๒ หม ๔

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๘๓

ตาบลคลองโยง อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ๗๓๑๗๐ หมายเลขโทรศพท ๐-๓๔๒๙-๘๒๑๒

ในดานครอบครว “นางเหวา พมรนทร ” สมรสกบ “นายเกต พมรนทร” มบตร-ธดา รวม ๕ คน ไดแก ๑. นางสาววนด พมรนทร ๒. นางวล สวดมาลย ๓. นายอทธศกด พมรนทร ๔. นางประคอง สอนศาสตร ๕. เดกหญงจาลอง พมรนทร (เสยชวตตงแตเดก)

เหวา พมรนทร เดมประกอบอาชพทานา แตมความสามารถพเศษในการรองเพลงกลอมเดกโดยเรยนรเพลงกลอมเดก จากผเปนแมและยายดวยการจดจาเมออายไดประมาณ ๒๐ ปเศษ และนามาใชในการรองกลอมลกหลานอกทอดหนง ซงนอกเหนอจากการรองเพลงกลอมเดกแลว “นางเหวา พมรนทร ” ยงสามารถรองเพลงพนบานประเภทอนๆไดอก เชน เพลงราวง เพลงพวงมาลย เปนตน แตเนองจากอายมากขนทาใหเกดปญหาเรองความจา ทาใหจดจาเนอเพลงไมไดทงหมด

ลานาคาหวาน

๑๘๔

แมเหวา พมรนทร ถายทหนาโบสถใหมวดมะเกลอ เมอประมาณ พ.ศ.๒๕๐๕-๒๕๐๖

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๘๕

เพญ แกนลออ

เพญ แกนลออ เกดเมอวนท ๑๒ พฤศจกายน พทธศกราช ๒๔๗๕ ปจจบนอาย ๗๖ ป เปนชาวอาเภอสามพราน จงหวดนครปฐม กอนยายมาอาศยอยในตาบลศาลายา อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐมเมอแตงงานและไดใชชวตอยในพนทศาลายาจนกระทงถงปจจบน เปนระยะเวลานานกวา ๓๐ ป “นางเพญ แกนลออ ” เรมรองเพลงราวง เมออายได ๑๕ ป โดยอาศยการจดจาเมอรองเลนกนกบเพอนๆ และชาวบานคนอนๆในทองถน โดย “นางเพญ แกนลออ ” ไดกลาววา “การเลนเพลงราวงในอดตนน นยมเลนกนอยางแพรหลายตามบานทมงานบญ งานบวชตางๆ และเลนกนอยางเรยบงาย ไมมอปกรณทยงยาก อาศยเพยงกลองรามะนาประกอบกบการปรบมอเทานนกสามารถเลนได” ในปจจบน “นางเพญ แกนลออ ” รบหนาทในการเลยงเดก ซงเปนลกหลาน และไมไดถายทอดเพลงราวงใหกบลกหลานหรอผอนตอ

ลานาคาหวาน

๑๘๖

เพญ แกนลออ ถายกบหลาน

อดม ตามศร

อดม ตามศร เกดเมอวนท ๑ มนาคม ๒๔๘๒ ปจจบนอาย ๖๙ ป เปนชาวชมชนวดปรณาวาส กอนยายมาอาศยอยในตาบลศาลายากวา ๕๐ ป

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๘๗

ปจจบนอาศยอยบานเลขท ๑๔๗/๑๔ ตาบลศาลายา อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ๗๓๑๗๐ “นางอดม ตามศร ” เดมประกอบอาชพหมอตาแย ทาคลอด อาบนา นวดอบสมนไพรหญงตงครรภนอกจากนยงเลนลเกดวย เนองจากครอบครวเปนครอบครวลเก พอแมของนางอดมเปนนกแสดงลเก “นางอดม ตามศร ” จงเรยนรการเลนลเกจากพอแม และเลนลเกมาเรอยๆ เมอแตงงานและมบตรหลายคนจงเลกเลนลเก เนองจากตองเลยงดบตรหลาน โดยปจจบนนแมจะไมไดเปนผทาคลอดเองแตยงคงรบอาบนา นวดอบสมนไพรหญงตงครรภ นอกเหนอจากการเลนลเกแลว “นางอดม ตามศร” ยงมความสามารถในการรองเพลงฉอยดวย และเลนเพลงฉอยรวมกบเพอนๆในงานบญทวไป โดยเพลงฉอยทนามารองนนเรยนรมาจากพอแมเชนเดยวกน เนองจากการรองลเกนนมการนาเพลงหลายชนด มาใชรองประกอบซงรวมถงเพลงฉอยดวย ทาให “นางอดม ตามศร ” จดจาเนอเพลงดงกลาวไดจนกระทงถงปจจบน แตไมไดถายทอดเพลงใหกบใครและไมไดมการจดบนทกเนอเพลงไวดวย

ลานาคาหวาน

๑๘๘

อดม ตามศร แมเพลงฉอยคนส าคญของศาลายา

หยวก สวสดม

หยวก สวสดม เกดเมอพทธศกราช ๒๔๖๕ ปจจบนอาย ๘๗ ป อาศยอยบานเลขท ๑๕ หม ๔ ตาบลมหาสวสด อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ใกลกบบรเวณโรงเรยนบานคลองโยง ประกอบอาชพคาขายของชา

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๘๙

หยวก สวสดม มความสามารถในสวดคฤหสถ ซงศกษามาตงแตครงบวชเปนพระอยทวด เมอศกออกมาแลวจงสวดคฤหสถรวมกบเพอนๆในงานศพของคนรจก เพออยเปนเพอนศพ โดยเนอหาทนามาใชในการสวดคฤหสถนนมาจากคมภรพระมาลย ซงมอยประจาทกวดในตพระธรรม โดย “นายหยวก ” เลาวานอกเหนอจากการจดจาเมอครงบวชเรยนแลวยงจดจามาจากชาวบานในทองถนทนามาสวดกนดวย นอกจากความสามารถในการสวดคฤหสถแลว “นายหยวก สวสดม ” ยงมความสามารถในการรองเพลงพนบานประเภทอนๆอก เชน เพลงราวง เปนตน แตในปจจบน “นายหยวก สวสดม” ไมไดสวดคฤหสถหรอเพลงราวงแลว เนองจากมปญหาเรองความจาและไมไดถายทอดใหกบใครดวย

บญม สวสดตาล บญม สวสดตาล เกดเมอ พทธศกราช ๒๔๗๙ ปจจบนอาย ๗๓ ป เปนชาวบานตาบลคลองโยงตงแตกาเนด อาศยอยบานเลขท ๙/๒ หม ๔ ตาบลมหาสวสด อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ๗๓๑๗๐

“นายบญม สวสดตาล” มความสามารถในการสวดคฤหสถ โดยอาศยการจดจาจากการสวดคฤหสถในงานศพ และจากการบวชเรยนและซอมสวดรวมกบนกสวดคนอนทวดดวย โดย “นายบญม สวสดตาล ” นนมความสามารถมากจนไดรบเลอกใหเปนหวหนากลมในการสวดคฤหสถดวย

นอกจากน “นายบญม สวสดตาล ” ยงสามารถทาขวญขาวไดอกดวย เนองจากมแมเปนหมอทาขวญ แตเมอไมไดทานานเพราะความรบเรงในเรองเวลา ทตองทางานเพอใหทนเงน จงไมมโอกาสไดทาและความจาจงคอยๆลบ

ลานาคาหวาน

๑๙๐

เลอนไป ทงไมไดถายทอดใหกบลกหลานหรอลกศษยดวย ในปจจบนจงไมมผสบทอด

แจว เนยมพลทอง แจว เนยมพลทอง อาย ๗๔ ป เกดเมอพทธศกราช ๒๔๗๘ ทบาน

คลองโยง อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม เปนบตรสาวของ “นายโต คอนเทยงธรรม” และ “นางคม สอนศาสตร ” ปจจบนอาศยอยบานเลขท ๗๘/๑ หม ๗ ตาบลคลองโยง อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ๗๓๑๗๐ “นางแจว เนยมพลทอง ” เดมประกอบอาชพทานา มความสามารถพเศษในการรองเพลงราวงและเพลงเกยวขาว โดยอาศยการจดจามาจากคนรนกอน แตเนองจากเวลาทผานไปทาใหอายของ “นางแจว” มากขน ซงสงผลตอความจา ทาใหจดจาเนอเพลงไมไดมากนก

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๙๑

แจว เนยมพลทอง แมเพลงแหงวดมะเกลอ

ประวตชวตของพอเพลงแมเพลงพนบานเหลาน เปนเสมอน “แบบเรยนชวต” ใหคนรนหลงไดศกษา เพราะในการศกษาเพลงพนบานนน นอกจากจะตองเขาใจเนอรอง ทานอง จงหวะแลว ยงจะตองเขาใจภมหลงของผรองเพลงพนบานอกดวย จงจะทาใหเราเหนเหตปจจยและทมาของเนอรองแตละเนอไดอยางเขาใจ

ลานาคาหวาน

๑๙๒

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๙๓

๖ รกนอยๆ แตรกนานๆ

วาดวยแนวทางการอนรกษเพลงพนบานศาลายา

สงคมไทยมเพลงพนบานจานวนมาก นอกจากเพลงพนบานภาคกลางแลว ยงมเพลงพนบานกระจายอยตามภาคอนๆ อกดวย ซงมทงทมผศกษาและมทงทยงไมมผศกษา บางสวนมการพมพเผยแพร บางสวนยงรอการ “คนพบ” จากนกวชาการอย การศกษาคนควาเกยวกบ เพลงพนบานอยางจรงจง เพงเกดขนไมนานมาน และเปนการศกษาในระดบอดมศกษาเฉพาะในสถาบน การศกษาบางแหงเทานน การเรยนการสอน เพลงพนบาน ตามหลกสตรมธยมศกษาและประถมศกษา ใหความสาคญกบเพลงพนบานตามทสวนกลางคดเลอก โดยอาจไมมเพลงพนบานในทองถนของตน มผลใหคนรนใหมในทองถนขาดความรในเรองเกยวกบเพลงพนบานในทองถนของตน

ในปจจบนมการศกษาคนควาเกยวกบ เพลงพนบาน เพมขนในสถาบนการศกษาตางๆ หลายแหง แตสวนใหญยงเปนการศกษาวจยตามหลกสตรการศกษาระดบสง การเผยแพรความรความเขาใจเพอใหเกดการ

ลานาคาหวาน

๑๙๔

สบทอดและการสรางสรรคในวงกวางในสงคมทองถนยงมนอย ทงทเพลงพนบานเหลาน เปนสมบตทางวฒนธรรมลาคาของชาตในฐานะทเปนบนทกภมปญญาของบรรพบรษทควรอนรกษ ชวยกนศกษาคนควาและนาออกมาเผยแพรสสงคม

การอนรกษเพลงพนบานเปนการสงวนหรอการดารงเพลงพนบานไว สวนการเผยแพรนน หมายถงกระทาใหแพรหลายและใหรบรกนในวงกวาง เชน การจดกจกรรมเกยวกบเพลงพนบานตามหนาเทศกาลตางๆ เพอใหอยในความทรงจาของประชาชนทวไป

สภาพปญหาของเพลงพนบาน

สภาพของสงคมไทยปจจบนนไมเออตอการถายทอดวรรณกรรมมขปาฐะเหมอนสมยอดต เพราะเหตวาประชาชนตองเรงรบแขงขนกนทางเศรษฐกจ จนไมมเวลาวางเพอการพกผอนหรอสนทนาวสาสะกบบคคลในครอบครว ฉะนนการละเลน เพลง พนบาน นทาน พนบาน จงไมมโอกาสถายทอดตอกนมา อกประการหนงเครองมอสอสาร เชน วทย โทรทศน ไดเจรญ รงเรองมาก ผคนจงหนมาพกผอนกบความบนเทงสมยใหม และละทงการบนเทงใจรปแบบเดมของไทย ซงการบนเทงในครวเรอนสมยอดต เชน การละเลน เพลง พนบาน นทาน พนบาน ฯลฯ นนนอกจากจะใหความสนกสนานเพลดเพลนแลวยงเปนสอกลางสรางความสมพนธ ความรกความเขาใจกนระหวางบคคลในครอบครวอกดวย

สวน เยาวชน ทสมควรจะไดรบการสบทอด เพลงพนบาน ตางกมกจกรรมในชวตประจาวนมากมาย นนคอตองไปโรงเรยน ตองชวยเหลอ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๙๕

พอแมทามาหากน ประกอบกบ เยาวชนไดใหความสนใจกบเครองบนเทงใจสมยใหมมาก จงละเลยทจะฟงนทาน ปรศนาคาทายและรองเพลงเดกๆ ฯลฯ

หากพจารณาในวงกวางจะเหนวา กจกรรมในการเผยแพรเพลงพนบานไดถกกจกรรมบนเทงใจสมยใหมเขามาแทนทอยางสนเชง เชน เพลง ดนตรทานองตะวนตก ละครโทรทศน ละครวทย (เนอเรองใหม) และกจกรรมบนเทงใจสมยนไดเผยแพรอยางมประสทธภาพซงเปนปจจยสาคญททาใหประชาชนทวไปละเลยกจกรรมบนเทงในสมยอดต

แนวทางในการอนรกษและเผยแพรเพลงพนบาน

เพลงพนบานถกละเลยมาเปนเวลานาน แตกไมสายเกนไปทจะฟนฟอกครงหนง ซงปจจบนนสถาบนการศกษากไดใหความสาคญมากขน และจดใหมอยในการเรยนการสอนตงแตระดบมธยมศกษาตอนตนและมธยมศกษาตอนปลายเปนตนไป ฉะนนการทนา เพลงพนบาน มาเปนรายวชาหนงในหลกสตรน นบวาเปนการอนรกษวธหนง นอกจากใหนกเรยนรคณคา และมความภมใจตอ เพลงพนบานในทองถน ของตนแลว ยงสรางความเขาใจกบทองถนอน อนเปนผลใหเขาใจสงคมไทยและคนไทยในภมภาคอนอกดวย

อยางไรกตามการอนรกษเพลงพนบานในสถาบนการศกษานนนาจะไมเพยงพอ เพราะวา เพลงพนบานเปนสง ทเจรญแพรหลายอยในกลมประชาชนทวไป ฉะนนจงนาจะอนรกษและเผยแพรสประชาชนในวงกวางอกดวย แมวาในปจจบนมหนวยงานของรฐบาลและเอกชนทจะอนรกษศลปวฒนธรรมพนบานจานวนหนง แตหนวยงานเหลานนมงทจะเกบรกษา

ลานาคาหวาน

๑๙๖

วฒนธรรมทางวตถ เชน พพธภณฑ หอวฒนธรรมประจาจงหวด เปนตน มากกวาวฒนธรรมทางมขปาฐะ

ในทนจะเสนอแนวทางในการอนรกษ เพลงพนบาน ในวงกวาง ซงบางกจกรรมอาจเปนไปไดยากในสถานทหนง แตกอาจจะเปนกจกรรมทปฏบตไดงายอกสถานทหนงกได แนวทางอนรกษเพลงพนบานทจะกลาวถงนจะเสนอเปนระดบบคคลหนวยงานของรฐและเอกชน ดงน

๑. บทบาทของบคคลในการอนรกษและเผยแพรเพลงพนบาน

ทองถน วธการอนรกษวรรณกรรมประเภทมขปาฐะคอการเผยแพรใหอยใน

ความทรงจาของบคคลเพอทจะนามาเลาสบทอดตอๆ ไป ฉะนนการฟนฟเพลงพนบานกคอการกระทากจกร รมอนเนองดวย เพลงนนๆ เชน สงเสรมใหเดกๆ ไดฟงรองเลนเพลงเดกหรอเพลงพนบาน บทบาทของบคคลทจะชวยอนรกษ เพลงพนบานสรปไดดงน

(๑) รวบรวมจดบนทก เพลงพนบานทอยในทองถนของตนใหมากทสด

(๒) นาเพลงเดก (เพลงกลอมเดก เพลงปลอบเดก เพลงประกอบการละเลนของเดก) มารองมาขบลาในโอกาสอนควร

(๓) จดกจกร รมการละเลนของเดกตามแบบสมยอดต เพอใหเดกๆ ไดมโอกาสสมผสกบการละเลนของไทยแตโบราณ

(๔) ควรสนใจและทาความเขาใจกบเพลงพนบาน กอนทจะตดสนวาไมสนก ไมมสาระ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๙๗

(๕) พยายามฟงเพลงพนบานทยงมแสดงอยบางในทองถนชนบท และทาความเขาใจทานองลลาและสาระของเพลง เพอสรางพนฐานแหงความสนใจของตน และเปรยบเทยบกบเพลงสมยใหมแนวตะวนตกทเฟองฟในปจจบน ซงอาจจะเสรมสรางใหบคคลเหนคณคาของเพลงพนบานของไทยอกโสดหนง

(๖) หากมพอเพลงแมเพลงอยในชมชนนนๆ นาจะไดบนทกแถบเสยง ไวเพออนรกษและเผยแพรในวงกวางตอไป

(๑๐) พมพเอกสารสาเนา เนอรองเพลงพนบาน ทรวบรวมไวเผยแพรแจกจาย และแลกเปลยนซงกนและกน

๒. บทบาทของ มหาวทยาลย ตอการอนรกษและเผยแพร เพลง

พนบาน การท มหาวทยาลย จดการเรยนการสอน วชาคตชนวทยา หรอวชาเพลงพนบาน นน อาจไมเพยงพอเพราะ มหาวทยาลย เปนสถาบนทางวชาการของชมชน นาจะมบทบาททงใน มหาวทยาลย และชมชนดวย ฉะนนจงตองเปนผนาในการอนรกษเพลงพนบานโดยจดกจกรรมเผยแพร อกประการหนงนก ศกษาสวนหนงทไมไดเลอกเรยนวชาคตชนวทยา หรอเพลงพนบาน นาจะมโอกาสไดสมผสเพลงพนบานดวย เพอปลกฝงความภาคภมใจตอชมชนของตนเอง สถานศกษา ควรจดกจกรรมเผยแพรและอนรกษเพลงพนบานดงน

(๑) จดกจกรรมแขงขนเลนเพลงพนบาน ตามวนเวลากจกรรมนอกหลกสตร

ลานาคาหวาน

๑๙๘

(๒) จดใหมการละเลนของเดกๆ ตามแบบพนบานสมยอดต โดยวธการสาธตบาง การแขงขนบาง

(๓) จดใหมการเลนเพลงพนบาน โดยเชญพอเพลงแมเพลงมาสาธตในหองประชมตามเพลงพนบานทยงแสดงกนอยในทองถนนนๆ

(๔) รวบรวมเพลงพนบานและตพมพไวในหองสมดและแลกเปลยนกบสถานศกษาในภาคอนๆ ดวย

(๕) ทาแถบบนทกเสยงเพลงพนบาน และนาไปแลกเปลยนกบสถาบนอนๆ ดวย

๓. บทบาทของส านกงานวฒนธรรมจงหวด รฐบาลไทยไดจดตง กระทรวง วฒนธรรม ขนโดย มหนาทสงเสรม เผยแพร ศกษาวจย รวมทงอนรกษวฒนธรรมของชาต หนวยงาน ดงกลาวไดขยายขายงานมายงจงหวดตางๆ เรยกวา “สานกงานวฒนธรรมจงหวด ” และจดตง “สภา วฒนธรรมจงหวด ” อกดวย สภา วฒนธรรมจงหวดนนาจะมบทบาทในการอนรกษและเผยแพร เพลงพนบาน ไดมาก หากมผรผชานาญดาเนนการ สานกงาน วฒนธรรมจงหวดควรจะเปนแหลงรวม ขอมลเพลงพนบาน เพอประโยชนในการอนรกษและการศกษาคนควา ถงกระนนกตาม บทบาทหนาทของ สานกงาน วฒนธรรมจงหวดนาจะสงเสรมใหเกดการเผยแพร เพลงพนบาน ถงประชาชนอกดวย นนคอพยายามจดกจกรรมหมนเวยนมากกวา “อนรกษแบบพพธภณฑ” ดงน

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๑๙๙

(๑) เชญพอเพลง แมเพลง มาแสดงท สานกงาน วฒนธรรม อาทตยละครงๆ ๑-๒ ชวโมง

(๒) จดสาธตการละเลนพนบาน (ตามโอกาส) (๓) จดการละเลนของเดกๆแบบพนบาน (ตามโอกาส) (๔) รวบรวมเพลงพนบานในจงหวดนน เผยแพร จาหนาย แลกเปลยน

ฯลฯ

๔. บทบาทของหนวยงานเอกชนและมลนธตอการอนรกษเผยแพรเพลงพนบาน หนวยงานของเอกชนและมลนธซงมทนทรพยมาก หากสนใจอนรกษและเผยแพร เพลงพนบาน บาง จะเปนประโยชนตอการเผยแพรและอนรกษอยางมาก ตวอยางเชน ธนาคารตางๆ ใหทนในการพมพหนงสอทเกยวกบวฒนธรรมและงานศลปะมากขน หรอสนบสนนรายการโทรทศนทเผยแพรงานศลปะบาง นอกจากนธรกจเกยวกบการทองเทยว ไมวาจะเปนโรงแรมหรอรานอาหารแตละจงหวดกตาม ควรสนบสนนพอเพลงแมเพลงพนบานบาง โดยจดมาแสดงเพอความบนเทงใจในงานเลยงตางๆ ดวย หากมการด าเนนการตามแนวทางการอนรกษเพลงพนบานดงกลาวมาน เพลงพนบานนาจะมโอกาสทจะลกขนมา “มชวตชวา ” อยในสงคมอก

ลานาคาหวาน

๒๐๐

ครง แมวาความนยมอาจจะไมไดมเทาเมอครงในอดต แตอยางนอยเมอจะบอกกลาวหรอใหลกหลานไดชมไดฟงกจะไดไมตองไปหาดใน “พพธภณฑ”

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๒๐๑

ลานาคาหวาน

๒๐๒

๗ บรรณานกรม

ชาเลอง แผนสมบรณ. (๒๕๔๔). พอเพลงแมเพลงนครปฐม. นครปฐม:

สานกวทยบรการ สถาบนราชภฏนครปฐม. นตกร กรยวเชยร. (มปป.) “นำงประยร ยมเยยม ศลปนแหงชำต สำขำ

ศลปะกำรแสดง (ลำตด) พทธศกรำช ๒๕๓๗ ” สกลไทย ฉบบท ๒๔๕๕ ปท ๔๘ ประจาวนองคารท ๖ พฤศจกายน ๒๐๐๑

ปรมนท จารวร. (๒๕๔๒). การสบทอดท านองสวดและประเพณสวดพระ มาลยทบานหนองขาว จงหวดกาญจนบร วทยานพนธอกษร- ศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ปราน วงษเทศ. พนบานพนเมอง .(๒๕๒๕), กรงเทพฯ : สมเดจเจาพระยา . ผะอบ โปษะกฤษณะ และคณะ. (๒๕๒๑). เพลงกลอมเดกและเพลง

ประกอบการละเลนของเดกภาคกลาง ๑๖ จงหวด . กรงเทพฯ :สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ.

พนพศ อมาตยกล.(๒๕๓๔) สรปค าบรรยายวชาประวตและพฒนาการดนตร.

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๒๐๓

อดสาเนา.สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเพอพฒนาชนบท มหาวทยาลยมหดล.

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. (๒๕๔๒). บทเดกเลน. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธiาช.

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. (๒๕๔๘). บทกลอนกลอมเดกและบท ปลอบเดก. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ยศ สนตสมบต. มนษยกบวฒนธรรม. (พมพครงท ๓ แกไขเพมเตม). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔. หนา ๒๔๖.

เยาวเรศ สรเกยรต .(๒๕๒๑). เพลงกลอมเดกของไทย .วทยานพนธ การศกษามหาบณฑต. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร.

วนเนาว ยเดน. (๒๕๒๕). เพลงชานอง. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช. ศราพร ณ ถลาง. (๒๕๔๘). ทฤษฎคตชนวทยา วธวทยาในการวเคราะห

ต านาน-นทานพนบาน . กรงเทพฯ : โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

สถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตศาลายา. (๒๕๔๒). ภมปญญาชาวบาน นครปฐม . นครปฐม : สถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตศาลายา.

สกญญา ภทราชย. (๒๕๒๕). เพลงปฏพากย : บทเพลงแหงปฏภาณของ ชาวบานไทย . กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ.

สกญญา สจฉายา. (๒๕๔๕). เพลงพนบานศกษา. กรงเทพฯ: โรงพมพแหง

ลานาคาหวาน

๒๐๔

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สกญญา สจฉายา. (๒๕๔๙) (บรรณาธการ). พธกรรม ต านาน นทาน เพลง:

บทบาทของคตชนกบสงคมไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพแหง จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สมามาลย เรองเดช. (๒๕๑๘). เพลงพนเมองจากพนมทวน. กรงเทพฯ: หนวยศกษานเทศน กรมการฝกหดคร.

สวทย เจยรสวรรณ. (๒๕๔๖). การศกษาวเคราะหบทท าขวญและพธท าขวญ ของกลมคนไทย ไทยพวน และไทยเขมร ทจงหวดฉะเชงเทรา. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อภลกษณ เกษมผลกล. (บรรณาธการ). (๒๕๕๐). เลาขานต านานศาลายา. นครปฐม: คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

เอนก นาวกมล .(๒๕๕๐). เพลงนอกศตวรรษ. กรงเทพฯ : มตชน. เอนก นาวกมล. (๒๕๒๗) คนเพลงและเพลงพนบานภาคกลาง กรงเทพฯ:

โรงพมพครสภาลาดพราว. เอยม ทองด และคณะ. (๒๕๔๕) “โครงการสรางองคความรทองถน

พทธมณฑล เรองพลงประวตศาสตรทองถนตอการพฒนาชมชน อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม”. อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ นายถาวร เทยมปฐม เปนกรณพเศษ ณ ฌาปนสถานวดสวรรณา-ราม ตาบลศาลายา อาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม ๒๓ มนาคม ๒๕๔๕ .

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยมหดล

๒๐๕