MEYVƏ-GİLƏMEYVƏ MEYVƏ-GİLƏMEYVƏ BİTKİLƏRİNİN BÖYÜMƏ VƏ BİTKİLƏRİNİN BÖYÜMƏ VƏ

İNKİŞAFINDA XARİCİ MÜHİT İNKİŞAFINDA XARİCİ MÜHİT ŞƏRAİTİNİN ROLUŞƏRAİTİNİN ROLU

k.t.e.doktoru, professor Zaur HƏSƏNOV

Ekoloji amillər toplusu. Mühit və həyat şəraiti Ekoloji amillər toplusu. Mühit və həyat şəraiti amilləri məvhumlarının izahıamilləri məvhumlarının izahı

İqlim amillərinin bitki həyatında roluİqlim amillərinin bitki həyatında rolu

Edafit amillərin bitki həyatında roluEdafit amillərin bitki həyatında rolu

Oroqrafik amillərin bikti həyatında roluOroqrafik amillərin bikti həyatında rolu

Biotik amillərin bitki həyatında roluBiotik amillərin bitki həyatında rolu

Antropik amillərin bitki həyatında roluAntropik amillərin bitki həyatında rolu

EKOLOJİ AMİLLƏR TOPLUSU. MÜHİT VƏ EKOLOJİ AMİLLƏR TOPLUSU. MÜHİT VƏ HƏYAT ŞƏRAİTİ AMİLLƏRİ MƏVHUMLARININ HƏYAT ŞƏRAİTİ AMİLLƏRİ MƏVHUMLARININ

İZAHIİZAHI

Meyvə-güəmeyvə bitkiləri daim onları əhatə edən xarici Meyvə-güəmeyvə bitkiləri daim onları əhatə edən xarici şəraitlə üzvi surətdə əlaqədə olurlar. Xarici şəraitin təsiri şəraitlə üzvi surətdə əlaqədə olurlar. Xarici şəraitin təsiri nəticəsində bitkilərdə anatomik quruluş və morfoloji nişanələr nəticəsində bitkilərdə anatomik quruluş və morfoloji nişanələr dəyişir. Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin xarici şərait amillərinə dəyişir. Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin xarici şərait amillərinə münasibətləri eyni olmayıb, bitkinin yaşından, ilin fəslindən münasibətləri eyni olmayıb, bitkinin yaşından, ilin fəslindən və fenoloji fazalardan asılı olaraq dəyişir. Xarici mühit şəraiti və fenoloji fazalardan asılı olaraq dəyişir. Xarici mühit şəraiti ekoloji amillər adlanır. Ekoloji amilləri mühit və həyat şəraiti ekoloji amillər adlanır. Ekoloji amilləri mühit və həyat şəraiti adlanan iki böyük qrupa ayırırlar. Bitkiyə təsir edən ekoloji adlanan iki böyük qrupa ayırırlar. Bitkiyə təsir edən ekoloji amillərin hamısı birlikdə həmin bitki üçün mühit şəraiti amillərin hamısı birlikdə həmin bitki üçün mühit şəraiti yaradır. Həmin bitkinin həyatı üçün zəruri olan su, hava, işıq, yaradır. Həmin bitkinin həyatı üçün zəruri olan su, hava, işıq, qida maddələri isə həyat və ya yaşayış amilləri adlanır.qida maddələri isə həyat və ya yaşayış amilləri adlanır.

İQLİM AMİLLƏRİNİN BİTKİ İQLİM AMİLLƏRİNİN BİTKİ HƏYATINDA ROLUHƏYATINDA ROLU

İqlim amilləri rütubət, temperatur, işıq, hava, İqlim amilləri rütubət, temperatur, işıq, hava, küləkdir.küləkdir.

• RütubətRütubət• TemperaturTemperatur• İşıqİşıq• HavaHava• KüləkKülək

RÜTUBƏTRÜTUBƏTRütubət. Rütubət. Su meyvə-giləmeyvə bitkilərinin Su meyvə-giləmeyvə bitkilərinin

böyümə və inkişafında həlledici rol oynayır. O, böyümə və inkişafında həlledici rol oynayır. O, bitkidə olan hüceyrələri turqor vəziyyətdə saxlayır. bitkidə olan hüceyrələri turqor vəziyyətdə saxlayır. Hüceyrələrdə gedən kimyəvi proseslər üçün şərait Hüceyrələrdə gedən kimyəvi proseslər üçün şərait yaradır, plazma, plastid, nüvə və hüceyrələrin başqa yaradır, plazma, plastid, nüvə və hüceyrələrin başqa hissələrinin yaranmasında iştirak edir, torpaqda olan hissələrinin yaranmasında iştirak edir, torpaqda olan qida maddələrini əridərək bitki tərəfindən istifadəsi qida maddələrini əridərək bitki tərəfindən istifadəsi üçün şərait yaradır. Su qida maddələrinin torpaqdan üçün şərait yaradır. Su qida maddələrinin torpaqdan köklərə və gövdəyə ötürülməsi, bitkinin daxilində köklərə və gövdəyə ötürülməsi, bitkinin daxilində əmələ gələn üzvi maddələrin bitkinin bütün əmələ gələn üzvi maddələrin bitkinin bütün hissələrinə paylanması üçün vasitədir. Su hüceyrənin hissələrinə paylanması üçün vasitədir. Su hüceyrənin tərkibinə daxildir.tərkibinə daxildir.

Torpaqda suyun azlığı və ya çoxluğu bitkiyə mənfı təsir Torpaqda suyun azlığı və ya çoxluğu bitkiyə mənfı təsir edir. Su az olarsa bitkinin vegetativ boyu zəifləyir, çiçək edir. Su az olarsa bitkinin vegetativ boyu zəifləyir, çiçək tumurcuqlarının miqdarı azalır, əmələ gəlmiş yarpaqlar, tumurcuqlarının miqdarı azalır, əmələ gəlmiş yarpaqlar, çiçəklər və ya meyvələr normal böyüyə bilmədiyindən tökülür. çiçəklər və ya meyvələr normal böyüyə bilmədiyindən tökülür. Vegetaisya dövründə su ilə təmin olunmamış bitki şaxtaya Vegetaisya dövründə su ilə təmin olunmamış bitki şaxtaya davamsız olur. Torpaqda rütubətin həddindən artıqlığından davamsız olur. Torpaqda rütubətin həddindən artıqlığından köklər havadan, qida maddələrindən istifadə edə bilmir, köklər havadan, qida maddələrindən istifadə edə bilmir, tədricən çürüyür, bitkinin yerüstü hissəsi zəifləyir, nəhayət tədricən çürüyür, bitkinin yerüstü hissəsi zəifləyir, nəhayət bitki məhv olur. bitki məhv olur.

Hiqrofıt bitkilər – Hiqrofıt bitkilər – rütubətə yüksək tələb göstərənlər. rütubətə yüksək tələb göstərənlər. Buraya moruq, qarağat, fırəng üzümü, heyva, sitruslar, fındıq, Buraya moruq, qarağat, fırəng üzümü, heyva, sitruslar, fındıq, feyxoa və d. aiddir.feyxoa və d. aiddir.

Mezofıt bitkilər – Mezofıt bitkilər – rütubətə orta dərəcədə tələb rütubətə orta dərəcədə tələb göstərənlər. Buraya alma, armud, qoz, gilas, albalı, xirnik, göstərənlər. Buraya alma, armud, qoz, gilas, albalı, xirnik, ərik, şaftalı və d. aiddir.ərik, şaftalı və d. aiddir.

Kserofıt bitkilər – Kserofıt bitkilər – quraqlıqla asan barışanlar. Buraya quraqlıqla asan barışanlar. Buraya zeytun, tut, nar, püstə, badam daxildir.zeytun, tut, nar, püstə, badam daxildir.

TEMPERATURTEMPERATURTemperatur. Temperatur. Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin həyatında Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin həyatında

zəruri olan amillərdən biri olub, onun vasitəsilə yer üzərində zəruri olan amillərdən biri olub, onun vasitəsilə yer üzərində bitki cinslərinin və növlərinin yayılma sərhədləri bitki cinslərinin və növlərinin yayılma sərhədləri müəyyənləşdirilir. müəyyənləşdirilir.

Bitkinin böyümə və inkişafı üçün torpaqda və havada Bitkinin böyümə və inkişafı üçün torpaqda və havada müəyyən istilik olmalıdır. Hər bitki növünün və sortunun müəyyən istilik olmalıdır. Hər bitki növünün və sortunun müxtəlif fenofazalarında müəyyən istilik tələb olunur. Eyni müxtəlif fenofazalarında müəyyən istilik tələb olunur. Eyni bitkinin müxtəlif hissələrinin istiliyə tələbi bir deyildir. bitkinin müxtəlif hissələrinin istiliyə tələbi bir deyildir. Məsələn, +2…+4°C istilikdə köklərdə vegetasiya başlandığı Məsələn, +2…+4°C istilikdə köklərdə vegetasiya başlandığı halda, həmin bitkinin çiçək tumurcuqları havada istilik +8 °C-halda, həmin bitkinin çiçək tumurcuqları havada istilik +8 °C-dən yüksək olanda açılır, çiçək tumurcuqlarının əmələ gəlməsi dən yüksək olanda açılır, çiçək tumurcuqlarının əmələ gəlməsi və onların differensiasiyası isə havada istilik +15°C-dən və onların differensiasiyası isə havada istilik +15°C-dən yüksək şəraitdə olur. yüksək şəraitdə olur.

Ümumiyyətlə meyvə-giləmeyvə bitkiləri Ümumiyyətlə meyvə-giləmeyvə bitkiləri əlverişsiz temperatur amilinə münasibətinə görə 3 əlverişsiz temperatur amilinə münasibətinə görə 3 qrupa ayrılır:qrupa ayrılır:

Soyuğa davamlılıqSoyuğa davamlılıq. . Bitkinin uzun müddət aşağı Bitkinin uzun müddət aşağı müsbət 1…10°C temperatura davam gətirə bilməsi müsbət 1…10°C temperatura davam gətirə bilməsi qabiliyyətinə onun qabiliyyətinə onun soyuğa davamlılığı deyilir. soyuğa davamlılığı deyilir.

Şaxtaya davamlılıq.Şaxtaya davamlılıq. Meyvə-giləmeyvə Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin 0°C-dən aşağı, mənfı temperatura davam bitkilərinin 0°C-dən aşağı, mənfı temperatura davam gətirə bilməsi qabiliyyətinə gətirə bilməsi qabiliyyətinə şaxtaya davamlılıq şaxtaya davamlılıq deyilir. deyilir.

Qışa davamlılıq.Qışa davamlılıq. Qışın münasib olmayan Qışın münasib olmayan kompleks şəraitinə, o cümlədən dəyişən kəskin kompleks şəraitinə, o cümlədən dəyişən kəskin temperatur şəraitinə meyvə-giləmeyvə bitkilərinin temperatur şəraitinə meyvə-giləmeyvə bitkilərinin davam gətirə bilməsi xüsusiyyətinə davam gətirə bilməsi xüsusiyyətinə qışa davamlılıq qışa davamlılıq deyilir. deyilir.

İŞIQİŞIQİşıq. İşıq. Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin böyümə və inkişafında Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin böyümə və inkişafında

işığın rolu böyükdür. Yarpaqlarda karbon qazının udulması və işığın rolu böyükdür. Yarpaqlarda karbon qazının udulması və fotosintez prosesi bitkinin işıqla normal təmin olunduğu şəraitdə fotosintez prosesi bitkinin işıqla normal təmin olunduğu şəraitdə mümkündür. mümkündür.

Vegetasiya dövründə bir hektar əkin sahəsinə düşən günəş Vegetasiya dövründə bir hektar əkin sahəsinə düşən günəş radiasiyasının ümumi miqdarı orta hesabla 21.109 kC olub, radiasiyasının ümumi miqdarı orta hesabla 21.109 kC olub, ondan 8.109 kC-nu fotosintetik fəal radiasiya təşkil edir.ondan 8.109 kC-nu fotosintetik fəal radiasiya təşkil edir.

Yayılmış bütün günəş şüalarından bitkinin həyat Yayılmış bütün günəş şüalarından bitkinin həyat fəaliyyətində böyük əhəmiyyət kəsb edəni, dalğa uzunluğu 380-fəaliyyətində böyük əhəmiyyət kəsb edəni, dalğa uzunluğu 380-710 Nm (nanometr) olan şüalardır ki, buna da fotosintetik fəal 710 Nm (nanometr) olan şüalardır ki, buna da fotosintetik fəal radiasiya - FFR deyilir. FFR-in yarpaqlardan keçmə gücünün 2-radiasiya - FFR deyilir. FFR-in yarpaqlardan keçmə gücünün 2-2,5 m olduğu müəyyən edilmişdir 2,5 m olduğu müəyyən edilmişdir (Şəkil 17). (Şəkil 17). Buna görə də çətrin Buna görə də çətrin forması və həcmi müəyyənləşdirilərkən bu halı nəzərə almaq forması və həcmi müəyyənləşdirilərkən bu halı nəzərə almaq lazımdır.lazımdır.

HAVAHAVAHava meyvə-giləmeyvə bitkiləri üçün vacib amildir. Hava meyvə-giləmeyvə bitkiləri üçün vacib amildir.

Onun tərkibində bitkinin normal fızioloji durumu üçün tələb Onun tərkibində bitkinin normal fızioloji durumu üçün tələb olunan qiymətli maddələr vardır. Quru havanın tərkibində olunan qiymətli maddələr vardır. Quru havanın tərkibində 0,03% karbon qazı, 5,0-10,0% hidrogen, 21% oksigen, 1% 0,03% karbon qazı, 5,0-10,0% hidrogen, 21% oksigen, 1% arqon, 78% azot, 5,24-10,00% helium, 1,41-10% kripton, arqon, 78% azot, 5,24-10,00% helium, 1,41-10% kripton, 1,81-10,0% neon və s. vardır. 1,81-10,0% neon və s. vardır.

Hava bitkinin yerüstü hissəsinin böyümə və Hava bitkinin yerüstü hissəsinin böyümə və inkişafında böyük əhəmiyyətə malikdir. inkişafında böyük əhəmiyyətə malikdir.

Üzvi maddələrin sintezi üçün karbon qazının iştirakı Üzvi maddələrin sintezi üçün karbon qazının iştirakı vacıbdir. vacıbdir.

Havada karbon qazının həddindən çoxluğu yarpaqda Havada karbon qazının həddindən çoxluğu yarpaqda ağızcıqların bağlanmasına, bu isə öz növbəsində bitkidə ağızcıqların bağlanmasına, bu isə öz növbəsində bitkidə rütubətin buxarlanmasının aşağı düşməsinə və quru rütubətin buxarlanmasının aşağı düşməsinə və quru maddənin miqdarının azalmasına səbəb olur.maddənin miqdarının azalmasına səbəb olur.

Havada karbon qazının çatışmazlığı nəticəsində Havada karbon qazının çatışmazlığı nəticəsində bitkidə fotosintez prosesi zəifləyir. Bitkinin karbon bitkidə fotosintez prosesi zəifləyir. Bitkinin karbon qazına olan ehtiyacını bağa saman, peyin vermək, qazına olan ehtiyacını bağa saman, peyin vermək, sideral bitkilərdən istifadə etməklə də qismən ödəmək sideral bitkilərdən istifadə etməklə də qismən ödəmək olur. Bu üzvi gübrə minerallaşıb, havanı karbon qazı olur. Bu üzvi gübrə minerallaşıb, havanı karbon qazı ilə zənginləşdirir.ilə zənginləşdirir.

Bununla yanaşı havada bitkiyə mənfi təsir edən Bununla yanaşı havada bitkiyə mənfi təsir edən birləşmələr də olur. Buraya fabrik və zavodlardan birləşmələr də olur. Buraya fabrik və zavodlardan havaya qalxan xlor, kükürdlü birləşmələr və sair havaya qalxan xlor, kükürdlü birləşmələr və sair daxildir.daxildir.

Havanın bitki üçün böyük əhəmiyyət kəsb Havanın bitki üçün böyük əhəmiyyət kəsb etməsini nəzərdə tutub, bağ salarkən onun cərəyan etməsini nəzərdə tutub, bağ salarkən onun cərəyan etməsinə şərait yaradan sahələr seçmək lazımdır.etməsinə şərait yaradan sahələr seçmək lazımdır.

Külək. Külək. Bitkinin həyatında külək də əhəmiyyət kəsb edən Bitkinin həyatında külək də əhəmiyyət kəsb edən amildir. O bitki üçün bir halda çox xeyirli olsa da, digər halda çox amildir. O bitki üçün bir halda çox xeyirli olsa da, digər halda çox ziyandır. Külək əsməyən şəraitdə havanın nisbi rütubətliyi artıb, ziyandır. Külək əsməyən şəraitdə havanın nisbi rütubətliyi artıb, göbələk xəstəliklərinin yayılmasına səbəb olur. Bu şəraitdə soyuq göbələk xəstəliklərinin yayılmasına səbəb olur. Bu şəraitdə soyuq hava toplanıb, kənara çıxa bilmədiyindən bitkinin müəyyən hava toplanıb, kənara çıxa bilmədiyindən bitkinin müəyyən hissəsinə ziyan vurur. Hava cərəyan etməyən şəraitdə bitki karbon hissəsinə ziyan vurur. Hava cərəyan etməyən şəraitdə bitki karbon qazı və havanın tərkibində olan digər elementlərlə tələb olunan qazı və havanın tərkibində olan digər elementlərlə tələb olunan tərzdə təmin olunmur. Külək əsməyən şəraitdə çiçəkləri küləklə tərzdə təmin olunmur. Külək əsməyən şəraitdə çiçəkləri küləklə tozlanan bitkilərin faydalı meyvə bağlama əmsalı azalır, çiçəklərin tozlanan bitkilərin faydalı meyvə bağlama əmsalı azalır, çiçəklərin əksər qismi tökülür.əksər qismi tökülür.

Küləyin meyvə bitkilərinin böyümə və inkişafında böyük rol Küləyin meyvə bitkilərinin böyümə və inkişafında böyük rol oynadığını nəzərə alaraq, bağ salarkən birinci növbədə hakim oynadığını nəzərə alaraq, bağ salarkən birinci növbədə hakim küləklərdən mühafızəli və havanın cərəyan etməsinə imkan verən küləklərdən mühafızəli və havanın cərəyan etməsinə imkan verən ərazi seçilməlidir. ərazi seçilməlidir.

KÜLƏKKÜLƏK

Edafit amillər torpaq və qida maddələrini nəzərdə tutur.Edafit amillər torpaq və qida maddələrini nəzərdə tutur.Torpaq. Torpaq. Meyvə və giləmeyvə bitkiləri çoxillik olub, onlar Meyvə və giləmeyvə bitkiləri çoxillik olub, onlar

əkildikləri sahədə uzun illər yaşayır və məhsul verirlər. əkildikləri sahədə uzun illər yaşayır və məhsul verirlər. Bu Bu bitkilərin normal böyüməsi, inkişafı, uzun müddət yaşayıb bol bitkilərin normal böyüməsi, inkişafı, uzun müddət yaşayıb bol məhsul vermələri və məhsulun keyfıyyəti torpağın xüsusiyyətindən məhsul vermələri və məhsulun keyfıyyəti torpağın xüsusiyyətindən də asılıdır. də asılıdır.

Belə şəraitdə becərilən bitki uzun ömürlü olub, bol və Belə şəraitdə becərilən bitki uzun ömürlü olub, bol və yüksək keyfıyyətli məhsul verir. yüksək keyfıyyətli məhsul verir.

Belə şəraitdə olan bitki az və keyfıyyətsiz məhsul verərək Belə şəraitdə olan bitki az və keyfıyyətsiz məhsul verərək qısa ömürlü olur.qısa ömürlü olur.

Çoxillik təcrübələrlə sübut edilmişdir ki, quraq və Çoxillik təcrübələrlə sübut edilmişdir ki, quraq və yarımrütubətli bölgə torpaqlarında köklərin 1,6-1,8 m-dən üzdə, yarımrütubətli bölgə torpaqlarında köklərin 1,6-1,8 m-dən üzdə, rütubətli və mülayim iqlim şəraitində isə 60-90 sm-dəm üzdə rütubətli və mülayim iqlim şəraitində isə 60-90 sm-dəm üzdə yerləşmələri yüksək və sabit məhsula zəmanət verə bilməz. yerləşmələri yüksək və sabit məhsula zəmanət verə bilməz.

EDAFİT AMİLLƏRİN BİTKİ HƏYATINDA EDAFİT AMİLLƏRİN BİTKİ HƏYATINDA ROLUROLU

Torpağın əksər hissəsində oksigenin Torpağın əksər hissəsində oksigenin mövcudluğu zamanı da baş verə bilər. Çünki pis mövcudluğu zamanı da baş verə bilər. Çünki pis havakeçirmə nəticəsində rizosferada (kök havakeçirmə nəticəsində rizosferada (kök mühitində) oksigenin hərəkəti zəifləyir.mühitində) oksigenin hərəkəti zəifləyir.

Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin normal Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin normal böyüyüb, inkişaf etmələri üçün suyu özündə böyüyüb, inkişaf etmələri üçün suyu özündə normal saxlayan, hava rejimi ilə su rejimi arasında normal saxlayan, hava rejimi ilə su rejimi arasında balans yaradan, qidalı, strukturlu torpaqlar tələb balans yaradan, qidalı, strukturlu torpaqlar tələb olunur.olunur.

Əksər meyvə bitkilərinin kök sistemi torpağın Əksər meyvə bitkilərinin kök sistemi torpağın dərin qatlarına getdiyindən seçilmiş ərazinin dərin qatlarına getdiyindən seçilmiş ərazinin torpaqaltı qatı, ana süxuru rütubəti özündə normal torpaqaltı qatı, ana süxuru rütubəti özündə normal saxlayan və yumşaq olmalıdır. saxlayan və yumşaq olmalıdır.

Qida maddələri. Qida maddələri. Başqa canlı orqanizmlərdə Başqa canlı orqanizmlərdə olduğu kimi meyvə-giləmeyvə bitkiləri də müəyyən olduğu kimi meyvə-giləmeyvə bitkiləri də müəyyən hüceyrə quruluşuna malikdirlər.hüceyrə quruluşuna malikdirlər.

Hüceyrənin nüvəsi zülalı maddələrdən təşkil Hüceyrənin nüvəsi zülalı maddələrdən təşkil olunmuşdur. Zülalı maddələrin elementar tərkibi olunmuşdur. Zülalı maddələrin elementar tərkibi karbon, hidrogen, azot, fosfor, oksigen və kükürddən karbon, hidrogen, azot, fosfor, oksigen və kükürddən ibarətdir. Hüceyrənin normal inkişafı üçün isə kalium, ibarətdir. Hüceyrənin normal inkişafı üçün isə kalium, kalsium, maqnezium, dəmir, bor, manqan, mis kimi kalsium, maqnezium, dəmir, bor, manqan, mis kimi elementlər də tələb olunur.elementlər də tələb olunur.

Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin qidalanması üçün Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin qidalanması üçün ən çox oksigen, hidrogen, fosfor, kalium, azot, karbon, ən çox oksigen, hidrogen, fosfor, kalium, azot, karbon, kalsium, kükürd, maqnezium, dəmir lazımdır. Bitki kalsium, kükürd, maqnezium, dəmir lazımdır. Bitki üçün qidalı maddələrin əhəmiyyəti böyükdür. üçün qidalı maddələrin əhəmiyyəti böyükdür.

Ümumiyyətlə bitkinin böyümə və inkişafı üçün tələb Ümumiyyətlə bitkinin böyümə və inkişafı üçün tələb olunan elementləri əhəmiyyət dərəcələrinə görə aşağıdakı olunan elementləri əhəmiyyət dərəcələrinə görə aşağıdakı qruplara bölürlər:qruplara bölürlər:

1. Bitkinin həyatında labüd olub, onun üçün inşaat 1. Bitkinin həyatında labüd olub, onun üçün inşaat materialı olan elementlər. Buraya oksigen, hidrogen, materialı olan elementlər. Buraya oksigen, hidrogen, karbon, kükürd, fosfor, azot, kalium, maqnezium daxildir.karbon, kükürd, fosfor, azot, kalium, maqnezium daxildir.

2. Biokatalizatorlar. Bunların tərkibinə daxil olan 2. Biokatalizatorlar. Bunların tərkibinə daxil olan zəruri elementlər dəmir, mis, sink, manqan və kobaltdır.zəruri elementlər dəmir, mis, sink, manqan və kobaltdır.

3. Biokatalizatorlar və inşaat materialları qrupuna 3. Biokatalizatorlar və inşaat materialları qrupuna daxil olmayıb, lakin bitkinin həyatında çox vacib olan daxil olmayıb, lakin bitkinin həyatında çox vacib olan elementlər: kalium, bor, molibden, helium, alüminium.elementlər: kalium, bor, molibden, helium, alüminium.

4. Radioaktiv elementlər: uran, torium, radium, rodon, 4. Radioaktiv elementlər: uran, torium, radium, rodon, aktinium.aktinium.

5. Stimulyatorlar: natrium, xlor, titan, kobalt, arsen, 5. Stimulyatorlar: natrium, xlor, titan, kobalt, arsen, yod, brom, nikel, rubidium və s.yod, brom, nikel, rubidium və s.

Relyef. Relyef. Meyvə-gilmeyvə bitkilərinin böyümə və inkişafında Meyvə-gilmeyvə bitkilərinin böyümə və inkişafında sahənin relyefinin əhəmiyyəti böyükdür.sahənin relyefinin əhəmiyyəti böyükdür.

Bu və ya digər amil relyefin xarakterindən asılı olaraq bitkiyə Bu və ya digər amil relyefin xarakterindən asılı olaraq bitkiyə bir halda müsbət, digər halda isə mənfı təsir edir. bir halda müsbət, digər halda isə mənfı təsir edir.

Bu hal relyefin xarakterindən asılı olaraq meyvə-giləmeyvə Bu hal relyefin xarakterindən asılı olaraq meyvə-giləmeyvə bitkilərinin şəraitə uyğun bölüşdürülməsini, bu və ya digər bitkilərinin şəraitə uyğun bölüşdürülməsini, bu və ya digər aqrotexnoloji tədbirlərin və mexanikləşdirmənin tətbiqini tələb edir.aqrotexnoloji tədbirlərin və mexanikləşdirmənin tətbiqini tələb edir.

Meyvə bağlarında suvarmanın və aqrotexnoloji əməliyyatların Meyvə bağlarında suvarmanın və aqrotexnoloji əməliyyatların mexanikləşdirilməsi üçün ərazinin səthi düzən və ya 5°-yə qədər maili mexanikləşdirilməsi üçün ərazinin səthi düzən və ya 5°-yə qədər maili olmalıdır. Mailliyi 5°-dən artıq olduqda yamaclarda əkin yamacın olmalıdır. Mailliyi 5°-dən artıq olduqda yamaclarda əkin yamacın çəpinə (horizontlarla) aparıır. Maillik 10-25° olduqda belə sahələrdə çəpinə (horizontlarla) aparıır. Maillik 10-25° olduqda belə sahələrdə səkilər (terraslar) düzəldilir.səkilər (terraslar) düzəldilir.

OROQRAFİK AMİLLƏRİN BİTKİ OROQRAFİK AMİLLƏRİN BİTKİ HƏYATINDA ROLUHƏYATINDA ROLU

Torpaqda müxtəlif mikroorqanizmlər və göbələklər Torpaqda müxtəlif mikroorqanizmlər və göbələklər mövcuddur. Bunlardan müəyyən qismi bitkinin həyatında mövcuddur. Bunlardan müəyyən qismi bitkinin həyatında xeyirli olduqları halda, digər qismi meyvə-giləmeyvə xeyirli olduqları halda, digər qismi meyvə-giləmeyvə bitkilərinə böyük ziyan vurur. bitkilərinə böyük ziyan vurur.

Xeyirli torpaq mikroorqa-nizmləri meyvə-giləmeyvə Xeyirli torpaq mikroorqa-nizmləri meyvə-giləmeyvə bitkilərinin həyatında böyük rol oynayırlar. Onlar bitkilərinin həyatında böyük rol oynayırlar. Onlar arasıkəsilmədən bitki və heyvanların torpaqda olan üzvi arasıkəsilmədən bitki və heyvanların torpaqda olan üzvi qalıqlarını minerallaşdırıb, torpağı azot, kalsium, kalium, qalıqlarını minerallaşdırıb, torpağı azot, kalsium, kalium, fosfor, dəmir, maqnezium və digər elementlərlə fosfor, dəmir, maqnezium və digər elementlərlə zənginləşdirirlər. Bununla yanaşı onlar torpağın fiziki zənginləşdirirlər. Bununla yanaşı onlar torpağın fiziki xüsusiyyətini və strukturluğunu da yaxşılaşdırırlar.xüsusiyyətini və strukturluğunu da yaxşılaşdırırlar.

BİOTİK AMİLLƏRİN BİTKİ BİOTİK AMİLLƏRİN BİTKİ HƏYATINDA ROLUHƏYATINDA ROLU

Eyni zamanda meyvə bitkilərinə ziyan verən Eyni zamanda meyvə bitkilərinə ziyan verən mikroorqanizmlər və göbələklər də vardır ki, mikroorqanizmlər və göbələklər də vardır ki, onlar bir çox xəstəliklərin əmələ gəlməsində və onlar bir çox xəstəliklərin əmələ gəlməsində və yayılmasında böyük rol oynayırlar.yayılmasında böyük rol oynayırlar.

«Antropos» «Antropos» yunan sözü olub, insan deməkdir. yunan sözü olub, insan deməkdir. Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin böyümə və inkişafında Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin böyümə və inkişafında təsvir edilən amillərlə yanaşı insanın da rolu təsvir edilən amillərlə yanaşı insanın da rolu böyükdür. İnsan meyvə-giləmeyvə bitkilərinin böyükdür. İnsan meyvə-giləmeyvə bitkilərinin böyümə və inkişafını idarə etmək məqsədilə bir halda böyümə və inkişafını idarə etmək məqsədilə bir halda bilavasitə bitkiyə, digər halda isə bitkinin becərildiyi bilavasitə bitkiyə, digər halda isə bitkinin becərildiyi şəraitə təsir edir. Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin həyat şəraitə təsir edir. Meyvə-giləmeyvə bitkilərinin həyat proseslərini normalaşdırıb, onlardan bol və yüksək proseslərini normalaşdırıb, onlardan bol və yüksək keyfıyyətli məhsul almaq üçün hər bitki növünün və keyfıyyətli məhsul almaq üçün hər bitki növünün və sortun torpaq-iqlim şəraitinə münasibətini və bioloji sortun torpaq-iqlim şəraitinə münasibətini və bioloji xüsusiyyətlərini bilmək lazımdır.xüsusiyyətlərini bilmək lazımdır.

ANTROPİK AMİLLƏRİN BİTKİ ANTROPİK AMİLLƏRİN BİTKİ HƏYATINDA ROLUHƏYATINDA ROLU

Zaur Həsənov, Cəbrayıl Əliyev – Zaur Həsənov, Cəbrayıl Əliyev – Meyvəçilik, B., 2007, səh. 107-121.Meyvəçilik, B., 2007, səh. 107-121.

MƏNBƏMƏNBƏ