23

วตถประสงคของการเรยนบทท 3 เพอใหนกศกษาไดทราบถงความส าคญของการปลกพช วว ฒนาการการปลกพช การจ าแนกพชทางพฤกษศาสตร การจ าแนกพชตามสาขาพชกรรม การขายพนธพช ปจจยและสงแวดลอมทส าคญเกยวกบการปลกพช

สรปบทเรยนบทท 3 ความรเบองตนเกยวกบพชศาสตร

วชาชววทยา เปนวชาทศกษาเกยวกบสงมชวตทงมวลตงแตพชและสตวทมขนาดแตกตางกน ตงแตเลกทสด จนถงขนาดใหญทสด รวมทงสงมชวตทนกวทยาศาสตรเองกไมสามารถจะบอกไดวาเปนพชหรอสตว เชน ไวรส (Virus) และไวรอยด (Viroid) นกชววทยาแบงสงมชวตออกเปน 2 แขนง

1. พฤกษศาสตร หรอ พฤกษวทยา (Botany) เปนวชาทศกษาเกยวกบพชตางๆ ทกดาน 2. สตวศาสตร หรอ สตววทยา (Zoology) เปนวชาทศกษาเกยวกบสตวในดานประวต

ความเปนมา การจดหมวดหม รปราง และโครงสรางของสตว ตลอดจนการสบพนธ และการเจรญเตบโต เปนตน (จ านง วสทธแพทย. 2527. สตววทยา. กรงเทพฯ: ส านกพมพโอเดยนสโตร) ความส าคญของการปลกพช สงมชวตในโลก แบงเปน 2 พวก

1. พช น ามาเปนเครองนงหม, บรโภค, ยารกษาโรค, พกผอนหยอนใจ 2. สตว น ามาบรโภค, เลยงไวใชงาน, สตวเลยง ความตองการปลกพชเพมขนเนองจากประชากรโลกเพมขน ตองผลตใหมากขน เรยนรการ

ขยายพนธพช ววฒนาการการปลกพช สมยโบราณ เขาปา ลองผดลองถก น ามาบรโภค, น ามาสะสม เรยนรการขยายพนธ ศตวรรษท 16 ชาว Babylon ท าสวนลอยฟา (Hanging Gardens) ชาว Aztecs (Mexico) ท าการปลกพชบนผวน า (Floating Gardens) และสวนลอยน า (Chinampas)

24

พ.ศ. 1818 Marco Polo เดนทางมาจน พบการปลกพชของชาวจนและมการท าสวน ลอยน าในส านกราชวง พ.ศ. 2242 John Woodward ทดลองปลกตนมนทในน าผสมดน พบวามการเจรญเตบโต

ดกวา พ.ศ. 2347 De Saussure Vances ศกษาชนดอาหารทพชไดรบจากดน น า และอากาศ

สรปวาน ามความจ าเปนตอการเตบโตของพช (ไฮโดรเจนไดมาจากน า, Co2, O2 ไดมาจากอากาศ, แรธาตตางๆ ไดมาจากดนโดยสวนของรากพชดดซมเขามา)

พ.ศ. 2503, 2504 Sachs และ knop ชาวเยอรมน คนพบการปลกพชโดยใชสารละลาย , ทดสอบธาตอาหารของพช

ในเวลาตอมาคนพบธาตอาหารพช 7 ธาต เหลก คลอรน โบรอน แมงกานส สงกะส ทองแดง และโมลบดนม

พ.ศ. 2503 เกดการปฏวตเขยว (Green Revolution) ปรบปรงเทคนควธการปลกพช เพอเพมผลผลตทางการเกษตร มการใชการเกษตรแผนใหม น าเอาสารเคม ปย ยาฆาแมลงมาใช รวมถงเครองจกรกลทางการเกษตร

พ.ศ. 2538–2540 มการรณรงคในการลด ละ เลก การใชสารเคม พ.ศ. 2546 มการตนตวผลตพชผลทางการเกษตรโดยใชสารอนทรย และเนนพชอาหาร

ทมความปลอดภยจากสารพษ

ประโยชนการปลกพช 1. เนนแหลงอาหาร เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค 2. ชวยรกษาตนน าล าธาร ปองกนการพงทลายของดน 3. ชวยใหเกดความรนรมย

การจ าแนกพชทางพฤกษศาสตร (Botanical Classification) Linnaeus (1707 – 1778) ชาวสวเดน คดคนระบบการตงชอสงมชวต “Binomial

Nomenclature” ก าหนดชอพช โดย (1) ชอแรกเปนชอสกล (Genus) (2) ชอหลงเปนชอชนด (Species) (1) + (2) = ชอวทยาศาสตร (Scientific Name) อกษรตอทายเปนชอยอผต งชอพชนน เชน ชอวทยาศาสตรขาว Oryza sativa L,

25

การแบงตามหลกพฤกษศาสตร

อาณาจกร Kingdom กลม Division ชน Class ชนยอย Sub Class วงศ Order ตระกล Family สกล Genus ชนด Species สายพนธ Variety ชอวทยาศาสตร Scientific Name ชอสามญ Common Name

อาณาจกรพช (Plant Kingdom)

ไมมระบบทอน า ทออาหาร (มอส) มระบบทอน า ทออาหาร (Bryophyte Division) (Tracheophyte Division)

ขยายพนธดวยสปอร (เฟรน) (Filicineae Class)

เมลดไมมสงหอหม (สน, ปรง) (Gymnosperme Class)

เมลดอยในสงหอหม* (Angiosperme Class)*

ใบเลยงเดยว 6 ตระกล (Monocotyledoneae Subclass)

ตระกล (Family)

ใบเลยงค 8 ตระกล (Dicotyledoneae Subclass)

ตระกล (Family) 1. Gramineae 2. Palmaceae 3. Liliaceae 4. Orchidaceae 5. Iridaceae 6. Cyperaceae

1. Crudiferae 2. Malreceae 3. Solanaceae 4. Conrolrulaceae 5. Leguminosae 6. Compositae 7. Euphorbiaceae 8. Rosaceae

26

พชมความส าคญในทางการเกษตรเปนพชทอยใน Class Angiospermae ลกษณะทส าคญของพชในชนนคอ มดอกและผล ซงผลเกดจากการเจรญเตบโตของรงไขและทอหมเมลดเอาไวภายใน Class Angiospermae แบงออกได 2 ชนยอย (Sub – class) ดวยกนคอ

1. Subclass Monocotyledoneae มใบเลยงเดยว 1.1 F. Gramineae เปนตระกลทส าคญทสด เพราะพชตระกลนคอ พวกธญพชตางๆ

ทใหอาหารจ าพวกแปงแกมนษยและสตว นอกจากนยงมประโยชนในทางอตสาหกรรมมาก ไดแก ขาว ขาวสาล ขาวโพด ขาวฟาง หญาตางๆ ตนไผ

1.2 F. Palmaceae เปนไมใหญและไมพม ไดแก มะพราว ตาล จาก หมาก สาค ปาลม 1.3 F. Liliaceae เปนไมประดบและทใชเปนอาหารของมนษย ไดแก หอม กระเทยม

หนอไมฝรง 1.4 F. Orchidaceae เปนพวกทอาศยเกาะอยกบตนไมอน (epiphytes) แตไมไดอาศยน า

แรธาตอาหารจากตนไมทมนอาศยอย ไดแก กลวยไมตางๆ 1.5 F. Iridaceae เปนไมเนอออนยนตน เชน ซอนกลนฝรง (gladiolus) 1.6 F. Cyperaceae พวกกกตางๆ

2. Subclass Dicotyledoneae มใบเลยงคมตระกลทส าคญหลายตระกล คอ 2.1 F. Cruciferae ใชเปนอาหารและทเปนวชพชทรายแรง สวนมากเปนไมเนอออน (herb) พวกทใชเปนอาหาร เชน กะหล าปล กะหล าดอก คะนา ผกกาดหว 2.2 F. Malvaceae เปนพชเสนใยซงใชทอเปนเครองนงหม เชน ปอ ฝาย 2.3 F. Sclanaceae เปนอาหารประเภทผก เชน มะเขอเทศ มนฝรง พรก มะเขอตางๆ และยาสบ ซงใชใบยาผลตบหรและยารกษาโรค 2.4 F. Convolvulaceae เชน มนเทศ ผกบง 2.5 F. Leguminoceae พวกถวตางๆ 2.6 F. Compositae เปนไมเนอออน เชน เบญจมาศ บานชน ทานตะวน ผกกาดหอม 2.7 F. Euphorbiaceae เชน ยางพารา มนส าปะหลง ละหง มะยม มะไฟ 2.8 F. Rosaceae เชน กหลาบ แอปเปล สตรอเบอร เชอร

27

การจ าแนกพชตามชพจกร (Classification on Basis of Growth Habit) 1. พชลมลก (Annuals) เปนพชอายส น จะออกดอกใหเมลดและตายภายในเวลา 1 ป

ธญพชสวนใหญเปนพชลมลก เชน ขาว ขาวโพด ขาวฟาง 2. พชคาบป (Biennials) เปนพชทมอายคาบป กลาวคอ ในปแรกจะมการเจรญเฉพาะ

ทางดานล าตน กง และใบ และในฤดถดมาของปท 2 จงออกดอกใหเมลดและตาย เชน บทน าตาล หอม กระเทยม

3. พชยนตน (Perennials) เปนพชทมอายยาวมากกวา 2 ปขนไป อาจจะออกดอกมผล ใหเมลดทกป หรออาจมปเวนปกได เชน แค กระถน มะพราว หญาบางชนด ขาวไรบางชนด ไมผล การจ าแนกพชตามสาขาพชกรรม

การจ าแนกตามสาขาพชกรรม

ปาไม พชไร พชสวน 1. ประเภทผลดใบ

- ปาเบญจพรรณ - ปาแดง

2. ประเภททไมผลดใบ - ปาดงดบชน - ปาดงดบเขา - ปาสนเขา - ปาโกงกาง

3. ประเภทอนๆ - ปาชายหาด - ปาพร - ปาหญา

1. ธญพช 2. พชตระกลถว 3. พชอาหารสตว 4. พชเสนใย 5. พชทใชรากเปนประโยชน 6. พชทใชหวเปนประโยชน 7. พชทใหน าตาล 8. พชทใหน ามน 9. พชทใหน ายาง 10. พชประเภทกระตนประสาท

1. ไมผล 2. พชผก 3. ไมดอกไมประดบ 4. การตกแตงสถานท 5. สาขายอย

- สถานเพาะช า - การถนอมอาหาร - พชสมนไพร - การผลตเมลดพนธ - การเลยงเนอเยอ

28

การจ าแนกตามสาขาพชกรรม เปนการจ าแนกโดยอาศยสภาพพนท วธการปลก การเตรยมดน การปฏบตดแลรกษาดน ตลอดจนวตถประสงคของการปลกและการใชประโยชน แบงออกเปน 3 ประเภท คอ ปาไม (Forest) คอ พนททปกคลมไปดวยตนไมและพชตางๆ มากมายหลายชนดขนปะปนกน มพนทกวางขวางพอทจะมผลตอสงแวดลอมตางๆ ปาไมเปนทรพยากรทหมดไปไดแตสามารถรกษาใหคงไวได หรออาจปรบปรงใหดขน หรออาจปลกทดแทนได ปาไมในประเทศไทยแบงออกเปน 3 ประเภท คอ

1. ปาไมประเภทผลดใบ เปนปาทประกอบดวยตนไมสวนใหญทผลดใบพรอมๆ กน ในฤดแลง ปาทส าคญทจดอยในประเภทน ไดแก

- ปาเบญจพรรณ มลกษณะเปนปาโปรง พนธไมทส าคญ ไดแก สก ประด แตง มะคาโมง ตะแบก ฯลฯ

- ปาแดง มลกษณะเปนปาโปรง ตนไมแทบทงหมดผลดใบ พนธไมทส าคญ ไดแก เตง รง เหยง พลวง พะยอม มะคาแต ฯลฯ

2. ปาไมประเภทไมผลดใบ เปนปาทประกอบดวยไมสวนใหญทมใบสเขยวตลอดทงป การผลดใบคอยเปนคอยไป ปาส าคญทจดอยในประเภทน ไดแก - ปาดงดบ เปนปารกทบ มองเขยวชอมตลอดทงป พนธไมทส าคญ ไดแก ยาง ตะเคยน กะบาก เคยม จ าปาปา ฯลฯ - ปาดงดบเขา ลกษณะของปามความโปรงกวาปาดงดบชน สวนใหญอยภาคเหนอตามภเขาสง เหนอระดบน าทะเลตงแต 1000 เมตร พนธไมทส าคญ ไดแก กอตางๆ มณฑาปา จ าปาปา หวา สนสามพนป ก ายาน ฯลฯ - ปาสนเขา ลกษณะเปนปาโปรง มกขนในพนททดนไมคอยสมบรณ ทมความเปนกรดสง พนธไมทส าคญ ไดแก สนสองใบ สนสามใบ - ปาโกงกาง ลกษณะพนธไมขนหนาแนน แตละชนดมรากค าและรากหายใจแตกตางกนไป มกขนตามทดนเลนรมทะเล หรอบรเวณปากแมน าใหญ ซงน าเคมทวมถง พนธไม ทส าคญ ไดแก โกงกาง แสมทะเล ล าพ ระแพน ฯลฯ 3. ปาอนๆ เปนปาทเกดขนใหม ไมสามารถจดเขากบปาทงสองประเภทดงกลาว ไดแก - ปาชายหาด ลกษณะเปนปาโปรงไมผลดใบ ขนอยตามรมหาดชายทะเล น าไมทวมตาฝงดน และชายเขารมทะเล พนธไมทส าคญ ไดแก สนทะเล หกวาง โพธทะเล กระทง - ปาพร เกดบรเวณทมน าจดทวมนานๆ ดนระบายน าไมด พนธไมทส าคญไดแก อนทนลน า หวา จก โสกน า

29

- ปาหญา เดมเคยเปนปาทอดมสมบรณ ตอมาถกท าลายจนตนไมลมตายไปเกอบหมดสน พนดนจงขาดความสมบรณและถกทอดทง หญาชนดตางๆ จงขนมาทดแทน พชทพบมาก ไดแก หญาคา หญาขน หญาโขมง หญาเพก พชไร (Agronomy) คอ พชทปลกในพนทมากๆ มการปฏบตดแลรกษาอยางไมตองพถพถน อายการเกบเกยวไมยาวนาน เมอใหผลผลตแลวกจะตายไป สวนใหญจะปลกในพนทจ านวนมาก ซงแบงเปนพชไรตามลกษณะการใชประโยชน ดงน

1. ธญพช (Cereal or Grain Crops) เปนพชตระกลหญาทใชตนและเมลด เปนอาหารหรอใชเมลดเปนอาหารเพยงอยางเดยว ไดแก ขาว ขาวโพด ขาวสาล ขาวบารเลย ขาวฟาง

2. พชตระกลถว (Leguminosae) เปนพชทอยในพชตระกลถว ทปลกเพอน าเมลดมาเปนอาหาร ไดแก ถวเหลอง ถวเขยว ถวลสง ตนแคดอก จามจร

3. พชอาหาร (Forage) เปนพชพวกหญา ผก หรอถว ไมวาจะอยในรปทแหงหรอยงสด อยกตาม ทน าสวนตางๆ ของพชมาใชในการเลยงสตวโดยท าเปนฟอนอดแหง หรอเกยวมาสดๆ กได

4. พชเสนใย (Fiber crops) เปนพชทปลกขนเพอใชเสนใยในทางอตสาหกรรม เชน ท าเชอก กระสอบ เสอผา ไดแก ฝาย ปาน ปอ ศรนารายณ ฯลฯ

5. พชทใชรากเปนประโยชน (Root crop) เปนพชทปลกแลวจากนนสะสมอาหาร สามารถน ามาใชเปนอาหารของมนษยและสตว ไดแก มนส าปะหลง มนเทศ ผกกาดหว หวบท

6. พชทใชหวเปนประโยชน (Tuber crops) เปนพชทมล าตนอยใตดน เกบสะสมอาหาร สามารถน ามาใชเปนอาหารของมนษยและสตว ไดแก มนฝรง

7. พชทใหน าตาล (Sugar crops) เปนพชทสามารถน าเอาสวนใดสวนหนงมาผลตน าตาล ไดแก ออย หวผกกาดหวาน

8. พชทใหน ามน (Oil crops) เปนพชทผลผลตสามารถน ามาแปรรปเปนน ามนใชเปนประโยชน ไดแก ละหง ถวเหลอง ถวลสง ขาวโพด มะพราว ปาลมน ามน งา ฝาย ขาว ขาวโพด

9. พชทใหน ายาง (Rubber crops) เปนพชทสามารถกรดเอาน ายางจากล าตน เพอน ามาใชเปนประโยชนในทางอตสาหกรรม ไดแก ยางพารา ยางสน

10. พชประเภทกระตนประสาท (Stimulant crops) เปนพชทมคณสมบตเปนยาบางชนด ชวยกระตนระบบประสาท ไดแก ยาสบ ไลตน ฝน ชา กาแฟ

30

พชสวน (Horticulture) คอ พชทปลกในพนทโดยตองปฏบตดแลรกษาอยางประณต สวนมากเปนพชอายยน สามารถเกบเกยวไดเปนเวลานานหลายปตดตอกน ซงแบงเปนพชสวน ตามลกษณะการใชประโยชน ดงน

1. ไมผล (Pomology) หมายถง พชทใชผลรบประทานเปนอาหารโดยตรงจะอยในรปสดหรอแปรรปกได ซงสวนใหญแลวจะเปนไมยนตนมอายมากกวา 1 ฤดกาล หรอหลายป ซงมวธการจ าแนกหลายวธแลวแตจะใชอะไรเปนหลกในการพจารณา แตการจ าแนกไมผลตามความตองการอณหภม จ าแนกออกเปน 3 ประเภท 1.1 ไมผลเขตรอน เปนพชทตองการอณหภมสงตลอดชวงของรอบป โดยมากมกเพาะปลกกนในบรเวณระหวางเสนรงท 15 องศาเหนอและใต ไดแก 1) สบปะรด มะขาม พทรา นอยหนา (ทนแลงไดด) 2) กลวย มะมวง มะละกอ ขนน มะพราว ละมด (ทนแลงไดปานกลาง) 3) เงาะ ทเรยน มงคด ลางสาด มะไฟ (ตองการความชนสง) 1.2 ไมผลเขตกงรอน เปนพชทตองการอณหภมสงส าหรบชวงการเจรญเตบโต เพอชวยในการเจรญเตบโต เพอชวยใหเกดการพกตวกอนการสรางตาดอก หรอชวยใหผลผลตมคณภาพดขน โดยมากมกเพาะปลกในบรเวณเสนรงท 20 – 30 องศาเหนอและใต ไดแก สมตางๆ องน ลนจ ล าไย อาโวกาโด 1.3 ไมผลเขตหนาว สวนใหญมกเปนพชทมการผลดใบเนองจากตองผานชวงทมอากาศหนาวจด อณหภมต านจะไปท าลายการฟกตวของตาดอกทสรางขนมากอนหนาน โดยมากมกเพาะปลกกนในบรเวณเสนรงท 35 องศาเหนอและใตขนไป ไดแก แอปเปล สาล ทอ พลบ และเชอร 2. ผก (Olericulture) หมายถง พชทใชสวนตางๆ ไดแก รา ล าตน ใบ ดอก และเมลด เปนอาหารหรอเครองชรส โดยสวนใหญแลวจะมอายเพยงหนงฤดกาล การจ าแนกประเภทของผก การจ าแนกตามการใชประโยชนจากสวนตางๆ ของพช เปนอาหาร จ าแนกออกเปน 5 ประเภท

ประเภท ใชเปนอาหารโดยตรง ใชเปนเครองชรส 2.1 ใชราก ผกกาดหว ผกช 2.2 ใชล าตน มนฝรง ขง ขา ตะไคร 2.3 ใชใบ คะนา ผกกาดขาว สะระแหน กะเพรา 2.4 ใชดอก กะหล าดอก ดอกกยชาย ดอกโปยกก 2.5 ใชผลและเมลด ถวฝกยาว มะเขอ พรก มะนาว พรกไทย

31

3. ไมดอก-ไมประดบ (Ornamental and flowering plants) หมายถง พชทใชสวนตางๆ เพอน ามาใชประโยชนในแงของความสวยงาม การจ าแนกประเภทของไมดอก-ไมประดบ มหลายวธ ทส าคญ เชน การจ าแนกตามความมงหมายทใชประโยชนจากสวนตางๆ ของพช แบงออกเปน 2 ประเภท 3.1 ไมดอก (Flowering plants) สวนใหญจะใชดอกเปนประโยชน แบงออกเปน 2 ประเภท 1) ไมตดดอก คอ พชทปลกไวเพอตดดอกจากตนมาใชประโยชนหรอจ าหนาย ไดแก กหลาบ หนาวว เบญจมาศ เยอบรา กลวยไม เปนตน 2) ไมดอก คอ พชทปลกขนเพอใชความงามของดอกขณะทตดกบตน โดยมได มการตดออกจากตน เนองจากมดอกบอบบาง เหยวเฉาไดงาย เชน เขม ยโถ บานชน วานสทศ ชวนชม 3.2 ไมประดบ (Ornamental plants) ความมงหมายสวนใหญตองการใชพนธไมเหลาน เปนเครองประดบอาคารสถานทตางๆ โดยมตองค านงถงดอกมน แตนกถงรปราง ความสวยงามของทรวดทรงล าตน ใบ เปนสงส าคญ แบงออกเปน 3 ประเภท 1) ไมใบ หมายถง พนธไมทมรปรางลกษณะของใบสวยงาม มสสน รปรางตามความตองการ เชน โกสน บอน ใบเฟรน สน ปาลมประดบ อนทผาลม เปนตน 2) ไมกระถาง หมายถง พนธไมดอก ไมใบหรอไมผล ทมสดสวนรปราง ลกษณะของตน ดอก ใบ งดงามนาดเมออยในกระถาง ไดแก กหลาบ หนาวว มะขามเทศดาง สนตางๆ เปนตน 3) ไมดดและไมแคระ เปนไมซงเกดจากการดดตกแตงของผปลก มไดเกดขนตามธรรมชาต โดยมความงามของรปรางลกษณะทรวดทรงของตน กง ใบ ดอก หรอผลยาง ไดแก ชาดด ขอย ตะโก ผลโบก มะสง หมากเลก มะนาวเทศ เปนตน 4. การตกแตงสถานท (Landscape gardening) เปนการน าพชไปประดบตกแตงสถานทนนๆ ใหเกดความสวยงามถกตองตามสขลกษณะและการใชประโยชน ซงผด าเนนการจะตองมความรความสามารถ ศลปะ และจนตนาการอยางลกซง มความคดรเรม รกความสวยงามในธรรมชาต นอกจากนนตองมความรเปนอยางดเกยวกบไมดอกไมประดบและวธการปลก การปฏบตดแลรกษา และการตกแตงบรเวณดวยไมดอกไมประดบซงเรยกกนทวไปวา การจดสวน การจดสวนในแตละสถานทจะแตกตางกนไปตามแตวตถประสงคและความหมาย ซงแบงออกเปน 3 ประเภท คอ - การจดสวนในทสาธารณะ - การจดสวนในบรเวณบาน - การจดตกแตงในสถานทราชการ

32

5. สาขายอย หมายถง สาขาของพชสวนทนอกเหนอไปจากทง 4 ประเภทแรกทกลาวมา ไดแก - สถานเพาะช า (Nursery) คอ สถานทขยายพนธไมและปฏบตดแลรกษาพนธไมทยงมอายนอยเพอใหแขงแรงกอนทจะน าไปปลก นอกจากนยงน าไปใชประโยชนทางดานอนอก เชน ก. เปนสถานทเกบพนธไมออนใหแขงแรงกอนน าไปปลก ข. เปนทพกพนธไมทน ามาจากทอน ค. เปนททดลองผสมพนธไมเพอการศกษา ง. ดดแปลงใหสวยงามเพอใชเปนสถานทพกผอน - การถนอมอาหาร (Food preservation) คอ การเกบรกษาอาหาร โดยมกรรมวธตางๆ เพอใหอาหารนนอยในสภาพทใกลเคยงกบของสดมากทสด โดยไมใหเสยคณภาพและคณคาทางโภชนาการ และคณภาพเปนทตองการของผบรโภค เชน ผลไมกระปอง ผลไมแชอม ผกดอง - พชสมนไพร (Spice crops) คอ พชทมคณสมบตใชสวนใดสวนหนง อาจจะเปนสวนของราก ใบ ดอก ผล ทมคณคาในการรกษาโรคบางอยางได หรออาจใชเพยงชนดเดยว หรออาจหลายชนดรวมกน เชน พวกวานตางๆ ราชพฤกษ ขเหลก เหงอกปลาหมอ พรกไทย ดปล เสลดพงพอน - การผลตเมลดพนธ (Seed production) คอ การผลตเมลดพนธพชทมความส าคญทางเศรษฐกจ หรอพนธพชทก าลงไดรบความนยมปลก ผลตออกมาใหพอกบความตองการของผปลก เชน เมลดพนธผก เมลดพนธไมดอก แรธาตอาหารพช แรธาตอาหารพช ประกอบดวย คารบอน (C) ออกซเจน (O) ไฮโดรเจน (H) ไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรส (P) ปอแตสเซยม (K) แคลเซย (Ca) ก ามะถน (S) แมกนเซยม (Mg) และคลอรน (Cl) แรธาตอาหารพชทง 16 ชนดน มอย 3 ชนด ทเปนกาซ คอ C O และ H พชไดรบแรธาตเหลานในรปของน าและคารบอนไดออกไซด ซงไมมปญหาในดานการผลตผลไม แตแรธาตอาหารพชอนๆ อก 13 ชนด นน มความส าคญอยางมากทจะตองทราบรายละเอยดในแตละแรธาต เพราะวาเปนอาหารของพชทมประโยชนและโทษโดยตรง โดยเฉพาะในดานผลผลตและคณภาพ แรธาตไนโตรเจน เปนสวนประกอบทส าคญในการน าไปสรางโปรตน เพอสรางใบ กง กาน และรากของพช ไมผลจะดงไนโตรเจนขนมาจากดนประมาณ 18-20 กโลกรมตอไร ตอป ดนทม แรธาตอาหารพชชนดอนอยอยางครบถวน แลวเพมไนโตรเจนไมเพยงพอกจะท าใหผลมขนาดเลก และเนอของผลสวนทละลายน าไดจะมปรมาณนอยลง แตถามไนโตรเจนสงมากเกนไป กจะท าให

33

ผลไมมคณภาพไมดและมรสเปรยว แรธาตไนโตรเจนถาขาดหรอไมเพยงพอจะท าใหพชโตชา ลดจ านวนดอกและผล ผลผลตต า และผลแกกอนก าหนด แรธาตฟอสฟอรส แรธาตอาหารชนดนมความจ าเปนในการสรางนวคลอค แอซค (Nucleic acid) โปรตนบางชนดและแปง ซงจ าเปนส าหรบการเจรญเตบโตของรากและเมลด ฟอสฟอรสจะชวยเรงการแกของผล การขาดฟอสฟอรสจะท าใหพชเตบโตชา แคระแกรน รากงอกออกชา ดอกรวง ผลแกเรว ผลขนาดเลก เปลอกหนา และคณภาพผลดานรบประทานต า ถาฟอสฟอรสมมากเกนไปจะไมมผลกระทบกระเทอนตอผลผลต แตจะท าใหเนอของผลสวนทละลายน าได และกรดลดต าลง ซงฟอสฟอรสนมความสมพนธกนระหวางการดงดดไนโตรเจน และแรธาตสงกะส การทพชจะไดรบฟอสฟอรสหรอไมนนยงขนอยกบปฏกรยาของดน ไมผลทจะดงฟอสฟอรสขนมาใชประมาณ 4 – 9 กโลกรมตอไร ตอป แรฟอสฟอรสน ถาใหมากเกนไปจะท าใหไนโตรเจน สงกะส และเหลกขาดแคลน แรธาตปอแตสเซยม แรธาตนมความจ าเปนในการลดไนโตรเจนในพช โดยเฉพาะจ าเปนในชวงการเจรญเตบโตอยางรวดเรวกบชนดของพชทตองสรางคารโบไฮเดรตเปนจ านวนมาก ตวอยางเชน กลวย ซงตองการปอแตสเซยมถง 33.5 กก. ตอไรตอป นอกจากนปอแตสเซยมยงชวยในขบวนการสงเคราะหคารโบไฮเดรต โปรตน และไขมน ถามโปแตสเซยมไมพอเพยงจะท าใหผลผลตคอนขางต า แตถามากเกนไปกจะท าใหแรธาต แมกนเซยม แมงกานส สงกะส และแคลเซยม ไมอยในสภาพทพชจะท าเอาไปใชได ปอแตสเซยม ยงชวยในดานการปรบปรงคณภาพของผลไม คอจะชวยในการเปลยนสภาพแปงเปนน าตาล เพมความหวานใหกบผลไม โดยเฉพาะองน ปกตพชจะขาดปอแตสเซยม ในดนทมสภาพความเปนกรดและถาขาดปอแตสเซยมในดนทมสภาพความเปนกรด และถาขาดปอแตสเซยมจะท าใหพชมลกษณะขอบใบไหม เสนกลางใบเหลอง และลดอตราการเจรญเตบโต แรธาตแคลเซยม มความจ าเปนตอการเจรญเตบโตและการสรางเซลลของพช ถาขาดแคลเซยมจะท าใหพชแคระแกรน ใบเขยวอมเหลอง และชะงกการเจรญเตบโตของราก นอกจากน แคลเซยมยงชวยในการปรบสภาพความเปนกรดของดนอกดวย นอกจากแรธาตดงกลาวแลว ยงมแรธาตอนๆ ทส าคญ คอ แรธาตอาหารพช ความส าคญ อาการขาดธาตอาหาร ก ามะถน ตองการเพอสรางโปรตนและ

การแบงเซลล เสนใบมสเขยวออน

แมกนเซยม จ าเปนตอการสรางโคลโรฟล และการท างานของแคมเบยม

มแถบสเหลองขนาดใหญอยในแตละซกใบ

34

แรธาตอาหารพช ความส าคญ อาการขาดธาตอาหาร แมงกานส ชวยในการสรางโคลโรฟล เสนใบมสเขยวแก และเสนแขนงใบมสเหลอง

แกโดยใชแมงกานสซลเฟตพน หรอใสในดน เหลก จ าเปนตอการสรางโคลโรฟล มแถบสเหลองอยในระหวางเสนใบปกต

การขาดเหลกเกดจากดนทมหนปนมากเกนไป โบรอน จ าเปนตอการสรางเนอเยอ ปกตโบรอนจะขาดแคลนในดนทเปนดาง

และดนทมสภาพความเปนกรดจด มอาการคอ ตายอดและตาขางจะแหงตาย ใบจะหอมวน และใบหนา มกจะเกดกบสม องน แอปเปล แกโดยใชโบแรคพน หรอใสในดน

สงกะส จ าเปนส าหรบการสราง โคลโรฟลและการสงเคราะหแสง

ในไมผลผลดใบถาขาดธาตนจะท าใหใบม ขนาดเลกเปนกระจก ถาเกดขนกบสม จะท า ใหเกดใบดาง (Chlorosis) ขน วธแกไขทดทสด คอ วธพนสารละลายสงกะส

ทองแดง จ าเปนในขบวนการใช ออกซเจนของพช

ในสมมอาการทปรากฏ คอ สของผลจะไม สม าเสมอ และเกดโรคตายทปลายยอด ในไมผลเมองหนาวจะเกดโรคใบดางและ โรคยางไหลแกโดยใชบอรโมมกเจอรพน จะชวยไดมาก

โมลบดนม ชวยในการสรางน ายอย ส าหรบการเพมและลดขบวนการใหออกซเจนของพช และยงชวยในขบวนการดงดด ไนโตรเจนจากอากาศของพช

คลอรน ชวยในการเปลยนแปลง ขบวนท างานในระบบตางๆ ภายในพช

35

อายเกบเกยวของผลไม, ผก, พชไร

พช อายวนทเรมออกดอก

วน สปดาห เดอน 1. มะมวง

- พนธแรด 90 วน - พนธหนงกลางวน 15 – 16 - พนธน าดอกไม 15 – 16

2. ลนจ - พนธผลเลกแกเรว เชน แดงพยอม - ชอระก าและเขยวหวาน 65 – 90 - พนธผลใหญแกชา 100

3. สมโอ 7 -8 4. ลองกอง 6 5. เงาะ 14 – 16 6. ทเรยน

- พนธเบา-รวง ชะน ชมพศร - หมอนทอง 163 - 165 - พนธกลาง-กานยาว กบ - กระดมทอง 183 - 190 - พนธหนก-ก าปน ทองยอยฉตร 200 – 210

7. สบปะรด 5 8. ล าไย 5 9. ขนน 9 – 10 10. ทบทม 4 11. ละมด 7 – 8 12. สมเกลยง 7 – 10 13. กลวย 55 14. สตรอเบอร 27 – 30

36

พช อายวนทเรมออกดอก

วน สปดาห เดอน 15. องน (ตงแตตดแตง)

- พนธไวทมะละกา 4.5 - พนธคารดนล 3.5

16. ถวแขกพม 46 65 17. บรอคโคล 70 150 18. กะหล าปล 60 120 19. แครอท 60 85 20. กะหล าดอก 55 65 21. ผกกาดขาวปล (ไมหอ) 35 55 22. ผกกาดขาวปลหางหงษ 70 80 23. หอมแบง 45 - 55 24. ขาวโพดฝกออน 44 55 25. ขาวโพดหวาน 60 70 26. แตงกวาไทย 30 40 27. แตงกวาฝรง 60 70 28. มะเขอ 70 80 29. คะนาใบ 55 30. คะนายอด 35 31. ผกบงจน 15 – 25 32. กระเทยมใบ 150 33. ผกกาดหอมหอ 60 85 34. ผกกาดหอมใบ 40 50 35. แตงเทศ 105 36. แตงไทย 83 90 37. ผกกาดเขยวปล 40 60

37

ชนดของผก อายจากวนปลกถงวนเกบเกยว

พนธเบา พนธกลาง พนธหนก 38. กระเจยบมอญ 50 60 39. หอมหวใหญ 150 40. ถวลนเตากนเมลด 58 77 41. ถวลนเตากนฝกออน 60 80 42. มนฝรง 90 120 43. ฟกทอง 110 120 44. ผกกาดหว 55 70 45. ปวยเหลง 40 50 46. มนเทศ 90, 120 150 47. มะเขอเทศ 65 90 48. แตงโม 65 96 49. ถวแขก 7 – 10 50. ถวลนเตา 5 – 7 51. ขาวโพดฝกออน เกบเกยววน เรมผสมเกสร 52. ขาวโพดหวาน 15 – 23 53. แตงกวาส าหรบรบประทานผลสด 15 – 18 54. มะเขอ (2/3 ของขนาดใหญทสด) 25 – 40 55. แตงเทศ แตงไทย 42 – 46 56. พรกยกษระยะเปนสเขยว 45 – 55 พรกยกษระยะเปนสแดง 60 – 70 57. ฟกทอง 65 – 75 58. มะเขอเทศ (เขยวแก) 35 – 45 59. มะเขอเทศ (แดงสก) 45 – 60 60. แตงโม 42 – 45

38

ชนดพช ชวงเวลาปลก อายเกบเกยว หมายเหต 61. ขาวไร พ.ค. – ก.ค. 90 - 100 - 62. ถวด า ส.ค. – พ.ย. 100 – 140 อากาศชน 63. ถวเหลองพนธหนก ถวเหลองพนธเบา

พ.ค. – ม.ย. ก.ค. – ก.ย.

120 – 130 100 – 120

ท าใหเมลดงอกได

64. ถวลสง ตนหรอปลายฤดฝน 100 – 120 65. งา ม.ค. – พ.ค. 90 - 100 66. ปอกระเจา พ.ค. – ม.ย. 120 – 150 67. ปอแกว พ.ค. – ส.ค. 120 – 150 68. ละหง ตนหรอปลายฤดฝน 150 – 160 69. ฝาย ส.ค. – ต.ค. 110 70. ยาสบ ปลายฤดฝน 120 71. ออย พ.ค. – ก.ย. 180 – 240 72. มนฝรง พ.ย. – ธ.ค. 110 – 120 73. ขาวโพดหวาน ขาวโพดเลยงสตว

ปลายฤดฝน – ปลายฤดหนาว

75 – 80 100 – 120

74. มนส าปะหลง ม.ค. – ก.ย. 200 – 240 75. ขาวฟางพนธหนก ขาวฟางพนธเบา

พ.ค. – ก.ย. ส.ค. – ต.ค.

120 – 140 100 – 120

39

การฝกปฏบตการขยายพนธพช ชอพช หมากนวล ขยายพนธ โดยการเพาะเมลด วธการ

1. จดเตรยมเมลดหมากนวลทสกแลว มสแดง 2. ท าความสะอาดเมลดโดยลอกเปลอกออก ลางดวยน า 3. เตรยมกระบะเพาะเมลด โดยใชขเถาแกลบเปนวสดเพาะ 4. น าเมลดมาจดเรยงในกระบะเพาะ 5. กดเมลดทท าการเพาะในวสดเพาะ ใหลกประมาณ 1 ½ นว แลวกลบเมลด 6. รดน าใหชมกระบะเพาะและน าไปไวในทรม 7. ดแลกระบะเพาะโดยรดน าทกวนใหกระบะมความชมชน จนกวาเมลดจะงอก

40

ปจจยทเกยวของกบการเจรญเตบโตของพช 1. พนธกรรม (Genetic) - ลกษณะทมองเหนภายนอก (Phenotype) - ลกษณะทถายทอดไปยงลกหลาน (Genotype) เปนตวก าหนดสของดอก ความสง ผลผลต การเลอกพชทจะปลกตองเลอกพนธดทไมกลายพนธ 2. สงแวดลอม - ดน - น า - แสงสวาง - อณหภม - ธาตอาหาร ดน (Soil) คอ สารหรอเทหะวตถ (Natural Body) เกดจากการเนาเปอยของ

- หน (Rock) - แรธาต (Minerals) - อนทรยวตถ (Organic Matter)

องคประกอบของดน

อนทร

ยวตถ

5%

อนนทรยวตถ 45%อากาศ 25%

น า 25%

41

การขยายพนธพช (Plant Propagation) ม 2 แบบ

1. โดยใชเพศ (Sexual Propagation) หรอใชเมลด 2. โดยไมใชเพศ (Asexual Propagation) หรอใชสวนตางๆ ของพช

การขยายพนธโดยการใชเมลด

ขอด ขอเสย 1. ขยายพนธไดรวดเรว 1. ใหผลผลตชา 2. ระบบรากแขงแรง (มรากแกวมาก) 2. อาจมการกลายพนธ 3. การกลายพนธเกดพนธใหม 3. 4. ลงทนต า 5. ใหผลผลตมากกวา

ตวอยางพชทขยายพนธดวยเมลด ผกตางๆ ไมดอก ถว ขาว ขาวโพด มะเขอ แตงตางๆ ยาง ขนน มะขาม เมลดไมผล ปาลมตางๆ

การเพาะเมลดอยางงาย

1. เพาะในขเถาแกลบ

42

2. เมอเมลดงอกยายไปลงถงพลาสตกหรอกระถาง

3. น าไปปลก

การขยายพนธโดยไมใชเพศหรอใชสวนตางๆ ของพช

พช

เหงา

ตา

ใบ ล าตน

ราก

กง

ใชหนอ

หว

กาน

43

1. การตดช าหรอปกช า (Cutting) ขนตอน

1) ใชมดหรอกรรไกรตดกงออกเปนทอน ยาว 4 – 8 นว ใหเฉยงมตา 3 – 4 ตา 2) ตดใบออกใหหมด 3) น าไปช าในกระบะ เอยง 60 – 70 องศา ลก 1 ใน 3 ของกง อาจใชฮอรโมนชวยโดยแชใน

อนโดล อาซตก (IAA), อนโดล บวทรกแอซด (IBA) แนพทาล อาซตก เอซด (NAA) 4) วางกระบะในทรม รดน าใหชมตลอดเวลาจนกวาจะออกรากและใบใหม 5) ยายไปปลกในภาชนะปลก หรอหลมทเตรยมไว

กงช าในกระบะยาว 4 – 6 นว

ตวอยางพช ตดช าราก ไดแก แคแสด สาเก เนยง สน ตดช าตนและกง ไดแก เฟองฟา กหลาบ โกสน ชบา พระหง ใบเงนใบทอง สม มะนาว วาน เบญจมาศ มะล ออย ตดช าใบ ไดแก ลนมงกร ดาดตะกว คว าตายหงายเปน อฟรกนไวโอเลต โคมญปน

44

2. การตอนกงและการทบกง (Marcotting and Layering)

ควนกง พอกดน

หมดวยกาบมะพราว เมอรากออกแกะพลาสตก และพลาสตก ตดจากตนแมและน าไปเพาะตอไป มดเชอกใหแนน

45

โนมกงฝงลงดนหรอกระบะเพาะ โดยใชมดกรดหรอควนกงกอน

เมอออกรากแลวจงตดออกจากตนแมน าไปขยายพนธตอไป

46

3. การทาบกง (Inarching)

ตนพนธด ตนตอ ตดยอดตนตอปลายเฉยงและบากตนพนธด ใหเทากบปลายเฉยงตนตอ เสยบเขาใหพอด แลวมดดวยพลาสตกใหแนน

เมอเนอเยอตดกน ตดแยกออกมา น าไปขยายพนธ

47

4. การเสยบกง (Grafting)

ตดตนตอผาเปนรองลก เตรยมกงพนธด ปาดเปนลม เสยบเขากบตนตอ ชดดานใดดานหนง

พนดวยพลาสตกใหแนน

เมอเนอเยอตด แกะพลาสตกออก

48

5. การตดตา (Budding)

ผานตนตอเปนรปตว T ใชมดอาเปลอกออก

เฉอนแผนตาทเตรยมไว สอดเขาไป

พนดวยพลาสตก เมอเนอเยอตดกน แกะพลาสตกออก

49

ตวอยางการขยายพนธพชโดยวธตางๆ

กาแฟ เพาะเมลด มะมวงหมพานต เพาะเมลด ตดตา กระทอน ตดตา ทาบกง มะขาม ทาบกง เสยบกง เพาะเมลด กลวย แยกหนอ ช าเหงา มะเขอ เพาะเมลด ขนน ตดตา ทาบกง เพาะเมลด มงคด เพาะเมลด เงาะ ตดตา ทาบกง ยางพารา ตดตา เพาะเมลด ชมพ ตดตา ตอนกง ละมด ตอน ตดตา เพาะเมลด ทเรยน ตดตา เสยบยอด ทาบกง ลองกอง ตอน ตดตา ทาบกง ทบทม ตอน เพาะเมลด ลางสาด ตอน ตดตา ทาบกง นอยหนา ตดตา เพาะเมลด สมโอ ตอน ฝรง ตอน ตดตา เพาะเมลด สม ตอน ตดตา พทรา ทาบกง เสยบกง ตดตา ออย ช าตน ปกช า มะนาว ตอนกง มะละกอ เพาะเมลด มะกรด เพาะเมลด มะพราว เพาะเมลด มะมวง ตดตา ทาบกง ปาลม เพาะเมลด

การเพาะเลยงเนอเยอ (Tissue Culture) ขนตอน

1. ตดแยกชนสวนของพชในสภาพปลอดเชอ 2. น าไปเพาะเลยงในสตรสารเคมทเหมาะสมประมาณ 4 – 8 สปดาห 3. น าไปเพาะเลยงในขวดหรอหลอดเลยงเนอเยอ (อาหารวน) 4. เมอเนอเยอเจรญมากขน แยกไปเลยงในขวดใหมหรอหลอดใหมตอไป 5. ยายจากหลอดลงไปปลกในกระบะเพาะเพอปรบสภาพ 2 – 4 สปดาห 6. ยายลงปลกในภาชนะใกลเคยงธรรมชาต 4 – 8 สปดาห 7. ยายลงปลกในแปลง