numër 1 | shkurt 2013 - osfa

BOTIM TREMUJOR

Numër 1 | Shkurt 2013

.com

PËRMBLEDHJE INFORMATIVE EKONOMIKE

Botim Tremujor www.tabloek.com2

PËRMBAJTJA

TREGUES TË EKONOMISË REALE

TREGUES TË SISTEMIT FINANCIAR

TREGUES TË EKONOMISË PUBLIKE

TREGUES TË TJERË

SFIDA DHE PARASHIKIME

SHTOJCË: TABELA

04 01 10 13 16 02 21 23 26 29 13 33

SHKURT 2013

4fq.

14fq.

19fq.

22fq.

26fq.

30fq.

Botim Tremujor www.tabloek.com 3

Rr. Ymer KurtiPall. Teknoprojekt, Ap. 3 Tirana - Albania

[email protected]

Situata ekonomike paraqet një cështje të një interesi të madh dhe është në fokus të politikbërjes në mbarë botën sot. Veçanërisht pas krizës së fundit globale financiare, ekonomike, por edhe besimi, aktualiteti ekonomik është kthyer në një cështje të debatuar, të larmishme, por nga ana tjetër edhe në një cështje që kërkon zgjidhje efikase e të qëndrueshme.

Raporte e tregues të shumtë publikohen në kohë të ndryshme nga institucione të ndryshëm lokalë, rajonalë e ndërkom-bëtarë. Rezultatet dhe sugjerimet e tyre plotësojnë njëri tjetrin por rrezikojnë të mbeten të fragmentuara e jo-integrale. Në Shqipëri, ashtu si ngado, realiteti ekonomik me problematikat e veta ofron një tablo e cila jo vetëm duhet të lexohet drejtë por duhet përkthyer në ndërhyrje efektive dhe efikase në tregje.

Instituti AGENDA me mbështetjen e Fondacionit Shoqëria e Hapur për Shqipërinë (OSFA-Soros) ka marrë përsipër të krijojë një punim të tillë në formën e një Përmbledhje Ekonomike duke synuar të bëjë të lexueshme, të krahasueshme dhe të prekshme këto rezultate, analiza e studime, në formën e ofrimit kështu të një Tabloje periodike të zhvillimeve Ekonomike.

Punimi TabloEk është vetëm numri i parë i një serie prej tre numrash, që do të prezantohen në këtë format. TabloEk është konceptuar për këtë numër të parë si një format përmbled-hës i zhvillimeve më pikante ekonomike dhe do të pasojë të rifreskohet me zhvillime të aktualizuara në numrat vijues, me përsëritje tremujore. Ky TabloEk ofrohet në pesë kapituj të vecantë, ku analizohen respektivisht tregues të ekonomisë reale, tregues financiarë, tregues të ekonomisë publike si edhe tregues të tjerë që lidhen drejtpërsëdrejti apo tërthorazi me ekonominë. Një hapësirë e fundit i kushtohet në këtë numër të parë edhe sfidave që pritet të ndeshë ekonomia në kuadër të disa parashikimeve të bëra nga qëndra studimore të rëndë-sishme në plan global.

Në Shqipëri, ashtu si ngado, realiteti ekonomik me problematikat e veta ofron një tablo e cila jo vetëm duhet të lexohet drejtë por duhet përkthyer në ndërhyrje efektive dhe efikase në tregje. .com


1

Viti 2012 mund të konsiderohet realisht një vit i vështirë për Shqipërinë, parë nga të gjitha aspektet dhe duke pasur parasysh rënien e ndjeshme të një sërë treguesish. Ndonëse u vetëkënaqëm duke menduar se Shqipëria e përballoi krizën financiare globale, viti 2012 na zgjoi në realitet. Përkeqësimi në shumë tregues makroekonomikë, realë e financiarë tregon se Shqipëria jo vetëm është goditur nga kriza, por ndikimet e

kësaj të fundit janë përballuar me politika jo të përshtatshme, duke e ekspozuar kështu si të dobët vendin ndaj pasojave të një krize më të gjatë. Sipas të gjitha gjasave dhe raporteve parashikuese duket se momenti i rimëkëmbjes së rajonit është ende larg. Studime të shumta argumentojnë se vendet me problemet më të mprehta makroekonomike, me destabilitetin më të madh të treguesve reale e financiarë janë pikërisht ato që realizuan më pak ndërmarrje të masave shtrënguese të menjëhershme për ta përballuar krizën.

Sipas Instat, mendohej se tremujori i tretë i 2012 do të kishte një kthim në nivelet e mëparshme, prej 2.4% në terma vjetorë, duke pasuar një shtrëngim në tremujorin e parë prej 0.6% dhe rritje me vetëm 0.7% në të dytin. Megjithatë, sipas raportit më të fundit të Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN) dhe Economic Intelligence Unit (EIU), rritja reale e ekonomisë për 2012 ishte vetëm 0.7%, pas një rritjeje mesatare vjetore prej 3.3% në periudhën 2009 - 2011. EIU (2012) parashikonte një rritje reale vjetore të PBB- së prej 1.9% në 2013 dhe më tej 3% për 2014, gjithmonë duke besuar në historikun e ritmeve të rritjes prej 6% në vitet para 2009.

Grafik 1 : Ritmet tremujore të rritjes

Burimi: Llogaritje nga Instituti AGENDA, INSTAT

Sa i takon krahasimit të rritjes reale të PBB-së me vendet e rajonit, analiza e fundit e FMN-së tregon se Shqipëria ka mundur të përballë më mirë goditjen e vitit 2007 sesa atë të vitit 2012. Nëse përgjatë periudhës 2009 – 2011 duket të kemi pasur ritme relativisht të kënaqshme të rritjes krahasuar me ekonomitë e rajonit, kjo nuk mund të thuhet edhe për vitin 2012. Shpjegimi mbi këto tendenca mund të lidhet me sfazimin në kohë të pëhapjes së krizës nga ekonomitë e zhvilluara drejt atyre më të ndërvarura, ku rradhitet edhe Shqipëria. Por gjithashtu mund të lidhet edhe me ekzistencën e të ashtuquajturëve amortizatorë makroekonomikë e makrofiskalë, të cilët ekono-mia Shqiptare i përdori intensivisht gjatë trevjeçarit pararendës dhe viti 2012 e gjeti të ekspozuar ndaj goditjes.


V


Grafik 2: Rritja e PBB – reale për vendet e rajonit

Burimi: WEO, llogaritje nga FMN (Janar, 2013)

E parë sipas sektorëve kontribues, sektori industrial ka qënë ai që ka shënuar rritjen më të madhe relative në tremujorin e dytë 2012 ndaj tremujorit paraardhës. Ndërsa sektori bujqësor, ndonëse një sektor me sezonalitet të lartë por gjithsesi sektori me peshën më të madhe në prodhimin vendas të mallrave, ka pasur një rritje shumë modeste. Pavarësisht epër-sisë klimaterike, problemet e pronësisë mbi tokën, niveli i prapambetur i teknologjisë, kushtet e pafavorshme të daljes në tregje dhe mosfunksionimi i skemave subvencionuese, vazhdojnë ta lënë të pashfrytëzuar potencialin ekonomik të sektorit bujqësor. Sipas EIU (2012), rritja e ritmeve të sektorit industrial shpjegohet nga fakti, që si rezultat i krizës greke, por edhe situatës jo të mirë ekonomike të Italisë, eksportuesit shqiptarë kanë patur mundësi të riaxhustojnë pozicionin e tyre në tregje.

Grafik 3: Rritja e sektorëve të ekonomisë për 3M – 2, 2012 krahasuar me 3M – 1, 2012

Burimi: INSTAT(2012)

Sektori i ndërtimit ka vazhduar të mbetet i bllokuar edhe në fillimvitin 2012, duke njohur të vetmin zhvillim të vetin atë të viteve 2003 – 2008 dhe një frymëmarrje shumë të lehtë gjatë 2011. Rënia e të ardhurave reale të shqiptarëve si rezultat i rritjes së cmimeve, rënia e dërgesave të emigrantëve, që rezultoi si një nga efektet kryesore të krizës globale, dhe shterpësia e kreditimit në vend kanë ndikuar në futjen e sektorit të ndërtimit në ngërç. Sektori i shërbimeve, postë–telekomunikacioni, transporti dhe hoteleri–turizmi kanë njohur një rritje të lehtë përgjatë tremujorit të dytë 2012. Sektori i transportit vazhdon të mbetet në nivele shumë modeste rritje edhe përgjatë kësaj periudhe.



Tregtia e jashtme vijon të mbetet me një bilanc negativ, ndonëse ka shënuar zbutje gjatë vitit 2012. Historikisht, Shqipëria ka pasur një tejkalim të importeve përkundrejt eksporteve, gjë që shpjegon trendin negativ të bilancit tregtar. Tremujori i parë i vitit 2012 ka treguar një përmirësim të ndjeshëm, fakt i cili u shpjegua me gjetjen e tregjeve të reja për mundësi eksporti nga industrialistët vendas.

Grafik 4: Bilanci tregtar në terma relativë të rritjes (shifrat në mln lekë)

Burimi: Banka e Shqipërisë, INSTAT(2012)

Në terma vjetorë, bilanci tregtar për 2012 qëndron i pëmirësuar, duke u ngushtuar kështu diferenca midis importeve dhe eksporteve. Përgjatë periudhës kohore 2008-2011, ky bilanc është përkeqësuar vazhdimisht duke qene se eksportet shqiptare në lëndë të para e gjysmë të përpunuara humbën tregje në vendet ku kriza u ndje më shumë.

Grafik 5: Diferenca eksport – import përgjatë 2008-2012 (shifrat në mln lekë)

Burimi: Buletini i tregtisë së jashtme, DPD (2012)

Pavarësisht lidhjes së Shqipërisë nëpërmjet eksporteve me vende të prekura nga kriza, ndikimi në tregtinë e jashtme nuk ka qënë sa pritej. Afërisht 80% e eksporteve shqiptare shkojnë në Eurozonë, nga të cilat rreth 60% në Itali. Dobësimi i kërkesës në Eurozonë parashikonte të binin edhe eksportet shqiptare, të cilat tradicionalisht kanë qënë në tekstile e lëndë të para. Por, që prej rënies së eksporteve për këtë arsye në 2008, pati një riorientim të eksporteve kundrejt produk-teve të reja, sic kanë qënë vaji dhe mineralet si dhe një riorientim mbi destinacione të reja të eksporteve shqiptare si Kina apo Turqia. Nga ana tjetër, përpjesa e vogël e eksporteve në rritjen ekonomike tregon gjithashtu se tregtia e drejt-përdrejtë nuk do pritet të ketë kësisoj ndonjë efekt të madh pozitiv në rritjen ekonomike të së ardhmes. Ashtu sikundër ecuria e tregtisë së jashtme në vitet e fundit nuk shkaktoi ndikim të ndjeshëm mbi ritmet e rritjes ekonomike të vendit, ashtu edhe në vitet në vazhdim një përmirësim i bilancit tregtar nuk ka përse të pritet të rezultojë në një kontribut masiv në ritmet e rritjes së PBB.


Grafik 6: Karakteristika të eksporteve shqiptare

Burimi: WEO, llogaritje nga FMN (Janar, 2013)

Pavarësisht problematikave të shumta që mbart llogaritja e normës së papunësisë, nëse duhet bërë krahasimi i kësaj norme me nivelin e normës në vendet e rajonit të dhënat tregojnë se norma e papunësisë për Shqipërinë qëndron duk-shëm më poshtë se niveli i Maqedonisë fqinje e Bosnje – Hercegovinës, por më lart se niveli i vendeve të reja antare të BE-së.

Grafik 7: Ecuria e normës së papunësisë krahasuar me rajonin

Burimi: Banka Botërore (2012)

Shqipëria që prej 1 janarit të vitit 2008 ka në fuqi sistemin e taksës së sheshtë. Pjesa e tatimit mbi të ardhurat nën një niveli të caktuar page bëhet më e lartë pas këtij rregulli fiskal në dallim të dukshëm nga rregulli pararendës i taksimit progresiv. Me justifikimin që vendosja e taksës së sheshtë, e aplikuar në disa vende të ish-blokut lindor, do të sillte përvec të tjerave një lehtësi në procedurat e mbledhjes dhe më pak evazion fiskal, njëkohësisht me sheshimin e tatimit mbi të ardhurat personale u vendos edhe përgjysmimi i tatimit të fitimit, që paguajnë kompanitë. Me pak fjalë, vendosja e taksës së sheshtë përgjysmoi barren fiskale mbi bizneset, uli barrën e taksës për pjesën e shoqërisë me të ardhura më të larta, mbi 141’300 Lekë në muaj në 1 Korrik 2007, dhe e rriti atë për personat me të ardhura të ulëta e të mesme, ku grafiku tregon dukshëm që të ardhurat e mesme, afërsisht nga 300 deri në 900 mijë Lekë në muaj, pësuan dëmtimin më të thellë.



Grafik 8: Ndryshimi në barrën e tatimit mbi të ardhurat personale para dhe pas vendosjes së taksës

së sheshtë

Burimi: Llogaritje nga Instituti AGENDA

Natyrshëm mund të ngrihej, në këtë pikë, pyetja lidhur me nivelin e punësimit në vend pas taksës së sheshtë. Disa prej vendeve që eksperimentuan përpara Shqipërisë me këtë sistem taksimi patën efekte pozitive në tregjet e punës. Në fund të fundit do kish qënë e shëndetshme për ekonominë nëse rritja e barrës fiskale mbi pagat e shumicës së shqiptarëve në punë do të prodhonte më shumë vende pune për pjesën e papunë të shoqërisë.

Në fakt, grafiku i mëposhtëm tregon të kundërtën. Shifrat ndalojnë në vitin 2009 sepse ky është viti i fundit për të cilin INSTATka publikuar shifrën përfundimtare për rritjen ekonomike të vendit. Duket qartë se, në dy vitet e para të zbati-mit, taksa e sheshtë nuk prodhoi rritje të punësimit, por përkundrazi. Shifrat paraprake të viteve pasuese (2010-2011) justifikojnë të njëjtën tendencë. Siç duket gjithashtu nga grafiku, nuk është se ekonomia shqiptare ka ditur si të nxisë një zhvillim ekonomik që krijon punësim, pra mirëqënie të përgjithshme, as në vitet përpara taksës së sheshtë. Shumë teori ekonomike argumentojnë nevojën e shoqërimit të rritjes ekonomike të lidhur drejtpërdrejtë me nivele më të larta punësimi, lidhje kjo e ndërsjelltë. Grafiku më poshtë tregon se jo vetëm që nuk është bërë asnjë përpjekje për nxitje të punësimit, por më keq akoma, as rritja ekonomike në formë mekanike apo natyrale, nuk ka mundur të krijojë vende shtesë pune, në kuadër kjo edhe të vetë ciklit të shpërndarjes së të ardhurave në ekonomi, fare pa u futur në sistemin e rishpërndarjes apo shpërndarjes së dytë, sikurse njihet ndryshe.

Grafik 9: Një lidhje interesante mes rritjes së PBB dhe nivelit të punësimit

Burimi: Llogaritje nga Instituti AGENDA, INSTAT


Viti 2012 ka shënuar një përkeqësim të normës së papunësisë, e cila për tremujorin e 3-të 2012 llogaritet në nivelin e 13.3%. Ky niveli i papunësisë është gjerësisht i debatuar duke qënë se shifrat i përkasin të dhënave administrative dhe duke qënë se gjithashtu incentivat për rregjistrimin e të papunëve në zyrat e punës janë tejet të deficitare.

Grafik 10: Ecuria tremujore e normës së papunësisë


Për tre–mujorin e fundit 2012 është llogaritur një normë papunësie prej 13.26% sipas Institutit të Statistikave, pra ka një rënie të lehtë kundrejt nivelit të mëparshëm. Për këtë periudhë të fundit të vitit 2012 vihet re një rënie në forcën e përgjithshme të punës, ndërkohë që rritja e nivelit të punësimit në sektorin privat jo-bujqësor duket se ka ndikuar në rënien e normës së përgjthshme të papunësisë. Ndërkaq, në sektorin shtetëror numri i të punësuarve ka rënë me 400. Në fund të 2012 llogariten mbi 9000 vetë që përfitojnë pagesën e papunësisë në ekonomi, pagesë e cila që prej tremujorit të fundit 2011 qëndron në vlerën 6850 lekë.

Pas një zhvlerësimi të madh kundrejt euro dhe dollarit në 2009 -2010, duke reflektuar ndryshime edhe në bilancet e jashtme të vendit, leku u vlerësua lehtësisht kundrejt dollarit dhe u zhvlerësua sërish kundrejt euro në 2011. Përgjatë gjithë pjesës së parë të vitit 2012, pozicioni i lekut kundrejt këtyre valutave ishte stabël, 2.9% i dobësuar kundrejt dol-larit dhe vetëm 0.4% kundrejt euro. Treguesit e konkurrueshmërisë kanë qëndruar përgjithësisht stabël nga 2011 e deri në tremujorin e dytë 2012. Mesatarja vlerore leke – euro ka qëndruar përgjithësisht stabël duke kontribuar në një kurs këmbimi të qëndrueshëm.

Sipas EIU, pritet që për 2013 -2014 leku të vlerësohet pak në terma nominal kundrejt euros dhe të mbetet për një kohë të gjatë stabël kundrejt dollarit, duke qënë se do të mbështetet me norma të larta të interesit në vend dhe rritje në prurjen e remitancave nga shqiptarët, që punojnë jashtë, duke qënë se pritet që edhe gjendja ekonomike në eurozonë, pra në vendet pritëse të përmirësohet.

Grafik 11: Ecuria e kursit të këmbimit

Burimi: Buletini i tregtisë së jashtme, DPD (2012)



Janë të shumta studimet që kanë analizuar ndikimin nga kriza për vendet të cilat kanë një përpjesë të lartë të remitan-cave në PBB. Ndërsa është konsideruar vazhdimisht se sistemi bankar në Shqipëri ka qënë përgjithësisht i mbrojtur, një ndër kanalet e transmetimit të krizës ka qënë rënia në nivelin e përgjithshëm të remitancave. Mjafton të thuhet se sipas Bankës së Shqipërisë (2009) rreth 65% e remitancave të përgjithshme vlerësohet të shkojnë për zonat rurale, ndërkohë që sipas një analize nga Banka Botërore thuajse 35% e popullsisë shqiptare, pa këto remitanca, do të jetonte në varfëri. Në periudhën e parakrizës, remitancat kanë qënë në nivelin e tyre më të lartë, e kanë rënë vazhdimisht gjatë viteve pasuese. Sipas BB (2011), remitancat për 2011 kanë qënë në nivelin 692 milionë euro, duke pësuar një rënie prej 27% kundrejt 2007.

Grafik 12: Ecuria në terma reale e relativë e remitancave

Burimi: ACIT (2012)

Nga grafiku më poshtë, tregohet se për tremujorin e parë 2012 niveli i remitancave ka qënë në nivelin 160 mln euro, duke bërë kështu të vështirë të flitet për qëndrueshmërinë e tyre për periudhën në vazhdim. Është e qartë që niveli i remitancave për Shqipërinë e familjet shqiptare do të jetë i ndikuar nga ecuria eko-nomike reale e financiare e vendeve fqinje e jo vetëm, ku jeton e punon kontigjenti më i madh i emigracionit.

Grafik 13: Ecuria tremujore e remitancave

Burimi: ACIT (2012)

Nga analiza të kryera gjatë 2011, emigrantët që gjenden kryesisht në zonën e Bashkimit Europian janë dërguesit krye-sorë të remitancave me 90.7% të tyre. Në masën më të madhe, origjina e remitancave janë vendet fqinje, Greqia (41.9)


dhe Italia (38.6). Nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës vijnë vetëm 8.1% e remitancave. Dërgesa mesatare vjetore e rem-tancave nga BE është 1400 Euro, ndërsa nga SHBA është 830 Dollarë. Këto të dhëna tregojnë se mesatarisht cdo muaj familjet marrin 70 Dollarë deri në 115 Euro.

Remitancat kanë rënë gjatë 5 viteve të fundit, por rënia më e madhe e tyre ka ndodhur përgjatë 2010. 53.8% e familjeve kanë marrë më pak remitanca në 5 vitet e fundit. 57.6% e familjeve përfituese marrin më pak se një vit më parë. 60% e familjeve që kanë të ardhura mujore deri në 30.000 lekë, e kanë dërgesën jetike ose shumë të rëndësishme. Këto familje përbëjnë 51% të totalit, cka tregon rëndësinë e madhe të ndikimit të remitancave në konsumin jetik. Mjafton të shtohet këtu se remitancat shpenzohen më së shumti për ushqim (73.8%), pavarësisht nëse statusi i kryefamiljarit tregon që është në punë ose jo. Familjet përfituese kanë ulur shumë konsumin (60.8%), kursimet në masën (32%) dhe investimet (72%).

Një burim i rëndësishëm i kapitalit për vendet pritëse janë investimet e huaja direkte (IHD), të cilat mbështesin e nxisin zhvillimin e ekonomisë pritëse dhe sigurisht pritet të gjenerojnë mirëqënie duke hapur vende të reja pune. Në më të shumtën e rasteve IHD të shoqërohen edhe me transferim të teknologjisë dhe nxisin kështu rritjen ekonomike. Sipas një studimi të Neuhas (2005), IHD-të konsiderohen si promotor të rritjes dhe zhvillimit të vendeve të Europës Juglindore (SEE), duke kontribuar 2.3% në totalin prej 3.5% të rritjes së tyre mesatare vjetore.

Grafik 14: Ecuria e IHD – ve në Shqipëri(shifrat në mln Euro)

Burimi: BSH (2012)

Si pjesë e SEE, Shqipëria pati një ecuri të mirë të IHD-ve përgjatë 2003 – 2008, ndërsa në gjysmën e dytë të vitin 2009 fil-loi rënia e tyre. Ndonëse fluksi hyrës IHD pësoi sërish rënie në fundvitin 2010 – fillimvitin 2011, luhatjet e ktyre flukseve nuk mundësojnë konkluzione domethënëse lidhur me performancën klimës së investimeve. Gjithsesi vlen të përmendet se përgjatë 2010 - 2011 nuk janë kryer privatizime madhore në vend. Për 2011, stoku i IHD hyrëse në vend ka qënë rreth 2.6 miliardë euro, ndërkohë që llogaritet si 37% e produktit kombëtar. Kjo vlerë vazhdon të mbetet më e ulta krahasuar me rajonin, ku vlerat shkojnë nga 43 – 138 % të PBB- së. Aktualisht, kompanitë e huaja në Shqipëri qarkullojnë rreth 29% të kthimeve totale në ekonomi.

Grafiku 15: Përpjesa e flukseve të IHD në sektorë të ndryshëm të ekonomisë

Burimi: UNCTAD (2011)



Raporte të fundit nga BSH, tregojnë se IHD nga vende të ndryshme shkojnë deri në 50% për sektorin industrial, kryesisht në minerale apo tekstile, duke tërhequr një pjesë të madhe të projekteve të një investimi minimal, kryesisht greke e italiane. Sidoqoftë, IHD janë përqëndruar kryesisht në sektorin energjetik, dhe janë të pandjeshme në sektorë si bujqësia, që ofron një avantazh krahasues në produktivitetin e ekonomisë vendase dhe që punëson përpjesën më të madhe të forces vendase të punës. Vlen gjithashtu të risjellim në vëmendje dështimin e zonave të lira dhe parqeve industriale apo rendjen e viteve të fundit drejt sektorit energjetik, duke lënë në harresë politikat që i japin hov zhvillimit të zonave të pafavorizuara nga pikëpamja burimore apo zhvillimit të punësimit. Për shembull, në vitin 2010 IHD–të në sektorin bujqësor kanë zënë vetëm një pjesë prej 0.3% të totalit. Nëse synohet krijimi i një klime për zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik të vendit, theksi për thithjen e IHD–ve duhet vënë tek cilësia e flukseve të IHD–ve dhe jo vetëm tek sasia e tyre, aq më tepër kur pas krizës së fundit në rajon ndonëse pritet që flukset hyrëse të shtrëngohen më tej ato do të vazhdojnë të mbeten stimuluese thelbësore për ekonomitë në tranzicion të rajonit.

Grafiku 16: Ecuria relative në IHD hyrëse nga katër partnerët më të mëdhenj

Burimi: UNCTAD (2011)

Përgjithësisht, luhatjet e inflacionit në Shqipëri kanë rezultuar të mirëkontrolluara. Regjimi i shënjestrimit të inflacionit ka dhënë efekt në përballjen e goditjeve të jashtme. Pavarësisht prirjeve inflacioniste globale e rajonale, reagimi i Bankës së Shqipërisë ka rezultuar adekuat lidhur me stabilitetin e çmimeve. Thënë kjo, vlen gjithashtu të përmëndet që mbase shënjestrimi i inflacionit është një instrument i pamjaftueshëm për adresimin e sfidave komplekse socio-ekonomike që kërkojnë zgjidhje. Zhvillimet ekonomike aktuale po rikonturojnë qasjen e akademikëve, bankierëve e të politikanëve në rang global lidhur me rolin që duhet të marrin Bankat Qëndrore në përballjen me goditjet.

Grafiku 17: Ecuria e normës së interesit nga ndërhyrjet e BSH



Vlera e Indeksit të Çmimeve të Konsumit apo CPI, e cila merret si tregues i nivelit të inflacionit në ekonomi, u rrit me 2.6% në Shtator të 2012, pra pak më pak se vlera 2.8% e muajit Gusht, gjithmonë duke mbetur kështu brenda nivelit të shënjestruar prej 3%. Vlera mesatare e inflacionit ishte 1.1% në tremujorin e parë 2012, dhe 2.7% në tremujorin e tretë, sipas analizes më të fundit nga INSTAT(2012), ecuri kjo që është shpjeguar në tremujorin e parë nga stabiliteti i cmimeve të mallrave ushqimore të ardhura nga Greqia, ndikuar nga kriza e fundit.

Grafiku 18: Ecuria vjetore relative e Indeksit të Cmimit Konsumator


Kjo do të thotë që pavarësisht rritjes së nivelit të përgjithshëm të cmimeve, edhe nga ndikimi i krizës së fundit, vlera e shportës së minimumit jetik për konsumatorët shqiptarë mbetet ende nën atë të rajonit, edhe pse kjo pastaj lidhet me një tjetër analizë, atë të ecurisë edhe të nivelit të pagave e të ardhurave në ekonomi. Shqetësues mbetet fakti që struktura e shpenzimeve që shërben si bazë për matjen e përmuajshme të Indeksit të Çmimeve të Konsumit daton në periudhën e largët Shtator 2006 - Shtator 2007.

Grafiku 19: Ecuria e inflacionit ne terma të CPI

Burimi: Economic Intelligence Unit Report (2012)


2I TREGUES TË SISTEMIT FINANCIAR

ë kushte të një ndërmjetësimi të ulët financiar dhe të një niveli të ulët të integrimit në tregjet financiare europiane pritej që ndikimi nga kriza e fundit, e cila nisi si krizë financiare e më tej u zhvillua si krizë eko-nomike e deri edhe besimi, të ishtë i ulët. Eksiston një shqetësim i justifikuar mbi faktin se përpjesa e madhe e bankave të huaja, filiale të bankave mëma europiane, pritej të reflektonin probleme si ato që hasën apo

pritej të hasnin qëndrat e tyre në Eurozonë.

Grafiku 20: Sektori financiar për vendet në tranzicion Sistemi bankar

Tregu i siguri-meve

Financimi i MSME

Tregu privat i kapitaleve

Tregu i kapitaleve

SSE

Shqiperi 3- 2 2+ 1 2-

Bosnje - Hercegovine 3- 2+ 2+ 2- 2-

Bullgari 3- 3+ 3- 3- 3

Maqedoni 3- 3- 2+ 1 2-

Mal i Zi 3- 2+ 2+ 1 2+

Rumani 3 3+ 3- 3- 3

Serbi 3- 3 3+ 2- 3-

Turqi 3+ 3+ 3- 3- 4-

Burimi: Transition Report, BERZH (2012)

Nga paraqitja e mësipërme, duket se sistemi bankar konsiderohet si sektori më i rëndësishëm i sistemit financiar në Shqipëri, ndërkohë që ka ende shumë për tu bërë sa i takon tregut të sigurimeve dhe atij të kapitaleve. Sistemi ynë finan-ciar përbëhet mbi 60% nga sistemi bankar. Sistemi bankar, kryesisht me kapital të huaj përbën sektorin me transaksionet më të mëdha financiare. Sistemi ynë bankar është kërcënuar vitet e fundit nga përhapja e risqeve qoftë të brendshëm apo të jashtëm. Prania e bankave të huaja në sistemin tonë bankar ka ndryshuar natyrën e risqeve të këtij sistemi, që do të thotë se në kushte të një kapitalizimi më të madh të huaj, sistemi kërcënohet më tepër nga risku i kursit të këmbimit, risku i kontaminimit apo i transmetimit të problemeve të jashtme, ndërkohë që është reduktuar risku i likuiditetit apo i mjaftueshmërisë së kapitalit.

Grafiku 21: Rritja reale e kreditimit në sektorin financiar krahauar me rajonin


N


Bankat sot qëndrojnë në nivele të larta të raportit të likuiditetit dhe shlyerjes, të mbështetura këto nga shtrëngimi i kërkesës për likuiditet dhe nivel të mjaftueshëm kapitali. Niveli i kapitalizimit për tërësinë e sektorit bankar tejkalon normën minimale të kërkuar, ndërkohë që sipas BSH, bankat e Grupit 2 evidentojnë vlerën më të ulët të treguesit prej 13 .4%. Sipas origjinës së kapitalit, nivelet më të larta të normës së mjaftueshmërisë së kapitalit e shfaqin bankat me kapital italian dhe ato me kapital grek. Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 2012, raporti i mjatueshëmërisë së kapitalit arriti 15.66%, vlerë e cila është 1.7% më e lartë se vlera e fundit të vitit 2011.

Grafiku 22: Ecuria relative e nivelit të mjaftueshmërisë së kapitalit për sektorin bankar

Burimi: Raporti i Stabilitetit financiar (2012)

Pavarësiht këtyre, niveli i kredive me probleme është rritur ndjeshëm në dy vitet e fundit sidomos, dhe sot ato përbëjnë ato 20% të totalit të kredisë, norma më e lartë kjo për vendet e Europës Qëndrore e Juglindore. Pra, edhe pse Shqipëria ka pasur një normë të ulët rritjeje të kreditimit në raport me vendet e rajonit, sipas grafikut të mëposhtëm, pas 2008 sidomos, Shqipëria ka një normë më të lartë të rritjes në nivelin e kredive me probleme.

Grafiku 23: Ecuria e kredive me probleme në % të totalit krahasuar me rajonin


Ndërkohë që 80% e totalit të kredive të këqija janë në sektorin e biznesit, kryesisht në tregti, ndërtim dhe industri. Për më tepër, një numër i madh i kredive në ndjekje, të cilat përbëjnë potencialisht mundësinë për të qënë kredi të humbura, do ta rriste nivelin e këtyre të fundit me 5-10% sipas një raporti të fundit të FMN – së. Në këtë kuadër, edhe pse provigjionimi ka qënë efektiv, përfitimi bankar ka rënë ndjeshëm dhe shumë banka kanë tkurrur portofolin e tyre të kredive, për të mbajtur sidoqoftë nivelin optimal të mjaftueshmërisë së kapitalit. Nga ana tjetër, cilësia e portofolit të kredisë së bizneseve është përkeqësuar më shumë se cilësia e portofolit të kredisë së individëve. Raporti i kredive të këqija për individët shënon 16.9%.



Grafiku 24: Ecuria e kredive me probleme ndaj totalit të kredive

Burimi: Raporti i Stabilitetit financiar (2012)

Duke qënë se vlerësohej shumë ndikimi, që do të kishte sistemi ynë bankar nga kriza greke, duke qënë se bankat greke përbëjnë 20% të sistemit tonë bankar, edhe pse në kushtet e një ndërvarësie të ulët financiare apo një shkalle të ulët të ndërmjetësimit financiar, filialet e bankave greke kanë bërë kujdes në rregullimin e kreditimit ndaj depozitave të brend-shme dhe rritjes së kapitalit. Sidoqoftë, kriza e fundit në Greqi, do të ndikonte po njësoj bankat mëma atje, të injektonin kapital të ri në filialet e tyre në Shqipëri, nëse do të kishte nevojë, edhe pse në fakt filialet greke këtu kanë më pak se 1% të aseteve të mëmave të tyre. Banka e Shqipërisë, aplikoi kushte më të shtrënguara të mjaftueshmërisë së kapitalit dhe likuiditetit ndaj bankave greke si dhe rriti bashkëpunimin me autoritetet greke. Kryesisht, kriza greke në sistemin bankar u ndje nëpërmjet stresit të bankave mëma në Greqi, përkeqësimit në cilësinë e aseteve, rënies së remitancave dhe rënies në përfitueshmëri. Sot, këto filiale mbeten kryesisht me financim të brendshëm. Edhe bashkëpunimi ndër-bankar në Shqipëri nuk ka pësuar ndonjë goditje. Niveli i ulët i mbështetjes në fonde të huaja nga filiale të tjera bankash europiane te ne, bëri që sic u tha edhe më lart, të mos përballej sistemi ynë bankar me goditje si diku tjetër në rajon.

Grafiku 25: Tregues të filialeve greke në përqindje të sistemit tonë bankar

Burimi: Banka e Shqipërisë, Llogaritje nga FMN (2012)

Përkeqësimi në cilësinë e aseteve në sistemin tonë bankar ka pasur arsye ciklike dhe strukturore. Rritja në kreditë me probleme shpjegohet kryesisht nga rënia ekonomike, e cila është shoqëruar edhe me mospagesat e kredive të marra nga ana e qeverisë. Nga ana tjetër, përpjekjet e bankave për të zgjidhur problemin e kredive janë përballur me një joefi-ciencë të procesit të përmbarimit, i kushtëzuar ky nga procedurat ligjore, përcaktimi i dobët nga ana ligjore i të drejtave të kreditorëve apo edhe cmimet e rregulluara të pasurive të paluajtshme nëpër ankande.

Nga ana tjetër, rritja e ulët e kredisë në total ka rritur debatin e krijimit të një institucioni publik të zhvillimit financiar, që të kanalizojë kreditimin në sektorin e mikrofinancës dhe ndërmarrjeve të vogla e të mesme.


Grafiku 26: Ecuria e depozitave dhe kredive në sistemin tonë bankar

Burimi: Banka e Shqipërise, FMN (2012)

Totali i depozitave në sistemin bankar ka vazhduar të rritet qëndrueshëm, duke arritur në nivelin 10% për 2012. Ajo që vihet re është tendenca për të tërhequr depozitat nga bankat filiale greke, duke i shpërndarë në banka të tjera të sistemit tonë bankar, qoftë edhe me kapital të huaj. Ndërkohë që, situata në anën e kreditimit nis ndryshe duke qënë se kreditimi i ekonomisë në total është ngadalësuar, dhe nivelin më të ulët të kreditimit sot e kanë bankat greke sigurisht. Pas 2012, rënia më tej e aktivitetit të përgjithshëm kreditues shpjegohet jo më nga kriza e fundit financiare globale, por nga kushtet e vështira të vetë ekonomisë shqiptare.

Pjesa më e madhe e kredive e depozitave janë në valutë, ndërkohë pjesa më e madhe e bizneseve operojnë me kredi – depozita në valutë. Sektori bankar paraqet një ekspozim të lartë ndaj rrezikut të kursit të këmbimit. Në fund të pjesës së parë të vitit 2012, pozicioni valutor neto në termat e kapitalit rregullator shënonte vlerën 6.02%, më e larta që prej korrikut 2010.

Grafiku 27: Pozicioni i hapur neto në valutë në %

Burimi: Banka e Shqipërisë, FMN (2012)

Raporti kredi/depozita, për sistemin tonë bankar nuk ka qënë ndonjëherë më i lartë se vlera 65%. Në një farë mënyre, ky nivel ka qënë i kontrolluar përgjatë kohës. Nga ana tjetër, raporti i detyrimeve të huaja ndaj totalit të aseteve duket të jetë në nivel të kënaqshëm, ashtu sic reflektoi edhe realiteti, duke mos u prekur si fillim nga kriza e fundit, pikërisht në kushtet e një ndërvarësie të ulët financiare. Sigurisht, në kushtet e prirjes për tu integruar në tregjet europiane financiare do të lindë edhe më shumë nevoja për një kujdes më të madh.

Shtërngimi i kushteve të kreditimit nga ana e bankave me qëllim mbajtjen e raportit optimal të likuiditetit, por edhe rënia në kreditim nga rënia ekonomike e vendit për 2012, bëri që të binte edhe fitimi në sektorin bankar. Për të rritur



përfitueshmërinë e tyre, bankat do të duhen në të ardhmen të japin më pak kredi sektorit shtetëror e më tepër atij privat, sigurisht për kthime më të larta. Nga ana tjetër, korrelacioni i kredisë së re dhe cilësisë së portofolit për individët në periudhën e paskrizës është negativ. Ky zhvillim reflekton reagimin e shpejtë të bankave në uljen e kredisë së re për individët në kushtet e përkeqësimit të cilësisë së kredisë, por edhe të zhvendosjes së kreditimit për ristrukturim të bizneseve.

Grafiku 28: Përfitimi bankar (leximi në të djathtë)

Burimi: Banka e Shqipërisë, FMN (2012)

Nga ana tjetër, pasiguria mbi aftësinë paguese të qeverisë për të financuar deficitin e vet buxhetor, do të ushtrojë pre-sion në tregun e brendshëm të kredisë dhe mund të ndikojë sigurisht edhe stabilitetin e sistemit bankar. Duke qënë se si rezultat i riskut më të lartë pritet të rriten normat e interesit të qeverisë, duke ushtruar akoma më shumë presion në deficitin e borxhin publik, investitorët mund ta përkthejnë këtë si një perceptim të gabuar, dhe kështu mund të përkeqësohet në vazhdim edhe sistemi bankar – financiar.

Në përfundim, vlen të analizohet ecuria e Indeksit të Fortësisë Financiare, duke qënë se përfshin disa nga treguesit e rëndësishëm të përmendur edhe më lart, si: cilësia e aktiveve, risku i kursit të këmbimit, likuiditeti, mjaftueshmëia e kapi-talit apo edhe niveli i përfitueshmërisë. Trendi i këtij indeksi ka qënë në fakt negativ, duke treguar e pohuar edhe njëherë faktin se sistemi bankar pas krizës së fundit ka ndeshur një sërë vështirësish. Ndër nenindekset me luhatshmërinë dhe përkeqësimin më të madh janë ai i likuiditetit, ai i cilësisë së aktiveve, lidhur ky me nivelin e kredive të këqija si u tha më lart dhe ai i përfitueshmërisë, në terma të RoE dhe RoA.

Grafiku 29: Indeksi i fortësisë financiare si tregues i rëndësishëm dhe ecuria e tij

Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar, BSH (2012)



qipëria është një nga ato vende që paraqet një situatë jo të mirë të financave të saj publike. Borxhi publik ndaj PBB – së qëndron në nivelin prej 58.9% në 2011, duke pësuar kështu një rritje nga niveli 57.8% vitin e mëparshëm, ndërsa për 2012 vlera është rreth 60%, pra në nivelin kritik. Rreth 57% e borxhit të përgjithshëm është i brendshëm, nga i cili 85% mbahet nga sektori bankar.

Grafik 30: Ecuria e raportit të stokut të borxhit në % të PBB

Burimi: Ministria e Financave (2012)

Pjesa më e madhe e borxhit të brendshëm të Shqipërisë është afatshkurtër dhe kryesisht i mbajtur nga bankat e nivelit të dytë. Rreth 56% e borxhit të 2011 ka qënë me maturitet deri në 1 vit. Ndërsa borxhi afagjatë është në formën 2 dhe 5 vjecare. Pothuajse e gjithë pjesa e borxhit të brendshëm është në monedhën vendase. Bankat tregtare janë kësisoj mbajtëset më të mëdha të borxhit, ndërkohë që sistemi jo financiar mban vetëm 15 % të stokut të borxhit.

Grafik 31: Borxhi i brendshëm sipas kreditorëve dhe instrumentave

3

Sh



Burimi: Banka e Shqipërisë dhe llogaritje nga FMN

Siç shihet edhe nga grafiku më poshtë, Shqipëria ka një nivel të deficitit korrent më të lartë se mesatarja e rajonit, në nivelin 8% krahasuar me 6% dhe shumë larg nivelit optimal prej 3% të PBB- së, në të njëjtën kohë kur niveli i borxhit publik ka kaluar nivelin 60%.

Grafik 32: Deficiti korrent krahasuar me rajonin

Burimi: World Economic Outlook, FMN (2012)

Rreth 82.9% e stokut të borxhit të jashtëm vlerësohet të jetë borxh afatgjatë kryesisht në formën e huave. Borxhi afats-hkurtër për periudhën e konsideruar vlerësohet në rreth 16.1%, në rritje dhe i marrë kryesisht në formën e monedhave dhe depozitave nga sektori bankar. Në ndarjen sipas sektorëve institucionalë, në fund të tremujorit të dytë të vitit 2012, sektori i qeverisë qendrore përfaqësoi rreth 45.9% të stokut total të borxhit. Ndërsa, pjesa tjetër është shpërndarë midis sektorëve të tjerë (19.4%), bankave (16.7%), investimeve të huaja direkte – huave ndërkompani (16%) dhe autoritetit monetar (2.0%).

Grafik 33: Borxhi i jashtëm (në mld lekë)

Burimi: Banka e Shqipërisë (2012)

Shqipëria do të duhet patjetër të ulë nivelin e borxhit të saj publik. Sipas analizave, Shqipëria do të vazhdojë të shpen-zojë shumë, megjithë financimin e brendshëm, duke qënë se jo vetëm do të financojë deficitin e vet, por edhe do të maturojë borxhin e jashtëm. Si rezultat, stoku i borxhit të brendshëm do të rritej në këtë mënyrë nga rreth 33% të PBB në 2011 në 38% për 2017, duke kaluar në total vlerën 62% të PBB –së. Niveli i borxhit keshtu, do të rrisë rrezikshëm peshën e shpenzimeve të shërbimit të tij ndaj buxhetit të vendit.

Aftësia e shtetit shqiptar për të vazhduar e tërhequr invetitorë në të ardhmen, varet nga risqet e konsiderueshme, që


paraqet ekonomia shqiptare në këtë pikë. Rritja e parashikuar në borxhin e brendshëm publik imponon një nivel të lartë risku. Nëse borxhi publik do të rritej mbi nivelin e njohur si optimal publik, kreditorët potencialë do të riperceptonin riskun që paraqet vendi dhe bonot e tij, në kuadër të huamarrjes. Bankat kreditore në këtë rast do të mund të rishikojnë portofolin e tyre të aseteve duke e rialokuar atë, sic duket së fundi për shembull, ku bankat duket se po largohen nga asetet shtetërore, duke u nisur nga modelimet e brendshme të tyre të riskut, sic u tha edhe më lart. Së fundi, vlen të theksohet serish rëndësia e ndikimit negativ që ka borxhi i lartë publik në stabilitetin e sistemit bankar. Për më tepër, niveli më i lartë i borxhit publik shoqërohet me kthime më të ulta nga asetet dhe kapitali (RoE dhe RoA) për sistemin bankar. Kjo lidhje mund të cojë në norma më të larta interesi, të cilat pengojnë aftësinë e huamarrësve për ti qëndruar korrektë një kredie të caktuar. Nga evidencat e shumë vendeve, duket se një borxh më i lartë publik shoqërohet edhe me provigjionim dhe kapitalizim më të ulët.

Grafiku 34: Lidhja midis nivelit të borxhit dhe stabilitetit të sistemit financiar – bankar

Burimi: Fondi Monetar Ndërkombëtar (2012)


ellësia e pabarazisë në vend ishte fshehur deri me sot nga prurjet e remitancave, por edhe nga kred-itimi i lehtë dhe relativisht pa shumë kosto. Në ditët e sotme, në kulmin e krizës ekonomike, pabarazia ashpërsohet edhe më shumë që do të thotë që shtresa e ulët, madje edhe ajo e mesme, mbeten pas në lidhje me shpërndarjen e të ardhurave në terma relativë, por edhe absolutë. Debati në vendet e

zhvilluara është përqendruar tek taksimi i të ardhurave të të pasurve, ndërsa në nje grup më të gjerë vendesh, edhe në rastin e Shqipërisë ai duhet të fokusohet mbi sigurimin e aksesit dhe mundësive të barabarta ndaj të gjitha shtresave nëse synohet zhvillimi socio-ekonomik i qëndrueshëm i vendit.

Grafik 35: Koeficienti GINI sipas 3 matjeve që janë bërë në 2002, 2005 dhe 2008

Burimi: WDI, Banka Botërore

Matjet e nivelit të jetesës në Shqipëri janë bërë vetëm në 2002, 2005 dhe 2008. Sidoqoftë, tendenca e tre matjeve, që i përkasin dekadës së shkuar tregon për një thellim drastik të pabarazisë sipas matjes së indeksit GINI. Në 2002 ky indeks per Shqipërinë shënonte vlerën 0,282, në 2005-ën u rrit në 0,33 dhe në 2008-tën shënoi vlerën 0,345. Gjithashtu bazuar në të dhënat e po këtyre viteve, 20% -shi i shqiptarëve i renditur sipas të ardhurave më të larta në 2008-tën përfitonte 43 përqind të totalit të të ardhurave, ndërsa në 2002-shin këta përfitonin vetëm 37,4 përqind të totalit. Në kontrast, 20% - shi i shqiptarëve i renditur sipas të ardhurave më të ulëta në 2008-tën përfitonte 8,1 përqind të totalit të të ard-hurave, ndërsa në 2002-shin këta përfitonin 9,1 përqind.

Akoma më e thelluar duket pabarazia kur shihet nga grafiku më poshte sesi ka pasur rritje në % të zotërimit të të ardhurave nga 10% më i lartë i shoqërisë. Kjo do të thotë, që ata individë në rastin më të mirë apo grupe të lidhura individësh në rastin më të keq që kanë pasur më shumë të ardhura deri më tani, kanë pasur edhe mundësinë për një rritje akoma më të madhe në të ardhura, duke thelluar frikshëm më shumë pabarazinë në shpërndarje të të ardhurave.

Grafiku 36: Ecuria e pjesës që zotëron shoqëria e ndarë në nivele 10%

Burimi: WDI, Banka Botërore

4

Th

TREGUES TË TJERË


Çdo vit që nga viti 1990, Raporti i Zhvillimit Njerëzor ka publikuar Indeksin e Zhvillimit Njerëzor, i cili u prezantua si një alternativë ndaj masave konvencionale të zhvillimit kombëtar, të tilla si niveli i të ardhurave dhe shkalla e rritjes ekonomike. HDI paraqet një shtytje për një përkufizim më të gjerë të mirëqenies dhe siguron një masë të përbërë prej tre dimensione bazë të zhvillimit njerëzor: arsim, shëndetësi dhe të ardhura. Vlera e HDI sot për Shqipërinë është 0.74 duke u pozicionuar si vendi i 70 - të në 187 vende gjithsej, duke bërë kështu pjesë në vendet me indeks të lartë. Për Shqipërinë, sipas të dhënave nga UNDP ( 2012), jetëgjatësia në lindje është 76.9 vjet, vitet mesatare për arsim 10.4 vjet, ndërsa të ardhurat për frymë janë 7803 $.

Grafiku 37: Niveli i HDI – së krahasuar me të tjerë

Burimi: UNDP (2012)

Sipas barazisë së përsosur, IHDI është i barabartë me HDI, por bie nën HDI kur pabarazia rritet. Në këtë kuptim, IHDI është niveli aktual i zhvillimit njerëzor (duke marrë në konsideratë pabarazinë), ndërsa HDI mund të shihet si një indeks i zhvillimit njerëzor potencial, që mund të arrihet nëse nuk ka pabarazi. Ky indeks sipas UNDP (2012) është aplikuar për 134 vende.

Grafiku 38: Kalimi nga HDI në IHDI për shkak të pabarazisë

Burimi: Human Development Report (2011)

Humbja mesatare në HDI për shkak të pabarazisë është 23%, që do të thotë se vendet me nivel më të ulët të zhvillimit njerëzor janë të prirura të kenë humbje më të mëdha në indeksin e zhvillimit njerëzor, duke pasur një nivel më të lartë pabarazie, siç u tha më lart.


TREGUES TË TJERË

Grafiku 39: Indeksi i konkurrueshmërisë globale

Burimi: World Economic Forum (2012 - 2013)

Përsa i takon nivelit të konkurrueshmërisë globale, Shqipëria, sic duket edhe nga të dhënat e WEF, qëndron në nivele mjaft të ulta, nga 2.78 në 3.8. Kjo do të thotë që Shqipëria ka ende shumë për të bërë meavantazhet e saj konkurruese, për të rritur konkurrueshmërinë në tregjet globale, por edhe brenda tregjeve vendase. Ndërkohë që vlera e lirisë eko-nomike, duke iu bashkangjitur Indeksit të Konkurrueshmërisë është 1.65 dhe jemi vendi i 107 nga 156 vende gjithsej.

Grafiku 40: Tregues të zhvillimeve në tregun financiar

Burimi: Global Competitiveness Report (2011)

Në bazë të raportit të konkurrueshmërisë globale, qëndrojnë edhe treguesit e zhvillimeve në tregun financiar. Duket se në nëntreguesit e mësipërm Shqipëria, brenda sistemit të saj financiar mbetet pas në financimin nëpërmjet tregut të kapitaleve. Korrektësia bankare, në sajë të konkurrencës së lartë në tregun bankar qëndron në nivele të larta, fare pranë nivelit europian. Ndërkohë që edhe mundësia për kreditim, sidomos pas shtrëngimeve të fundit, si rezultat i krizës ka mbetur në nivele më të ulta.

Niveli i perceptimit të korrupsionit, në të cilën janë marrë në konsideratë 176 vende, Shqipëria renditet e 113, pra me një nivel të lartë të ndjeshmërie të perceptimi të korrupsionit.


Grafik 41: Niveli global i perceptimit të korrupsionit

Burimi: Corruption Perception Index (2012)

“Të bërit biznes në Shqipëri”, ka pasur përgjithësisht ndër treguesit e vet një rritje për Shqipërinë. Në vitin 2012 kraha-suar me 2005, është më e thjeshtë të nisësh një biznes, të kesh akses ndaj një kredie biznesi, apo të mbrosh investitorët, edhe ata te huaj. Ndërkohë që interesant është fakti që, të bërit tregti jashtë kufijve mbetet po aq e vështirë sa më parë. Ndërkohë që progresin më të madh ndër këta nëntregues e ka pasur marrja e një leje ndërtimi dhe pas saj mbrojtja e investitorëve.

Grafik 42: Ndryshimi në “Të bërit biznes“ në Shqipëri


Shqipëria përsa i takon këtij treguesi qëndron në nivele të kënaqshme, që do të thotë të bësh biznes në Shqipëri është më lehtë se në Maqedoni apo Mal të Zi, në përgjithësi më lehtë se niveli i mesatares së rajonit, ndonëse ky tregues për Bosnie-Hercegovinën kap vlera shumë më të larta.

Grafik 43: “Të bërit biznes” në Shqipëri krahasuar me rajonin



Skenari makroekonomik, sipas Programit Fiskal dhe Ekonomik (2012) pritej të ishte optimist edhe për 2012. Megjithatë, tre kanale transmetimi ishin dhe ngelen parimisht të rëndësishëm për ekonominë tonë:

a. Tregtia dhe investimet, ku një përkeqësim i sektorit të jashtëm do të ketë një ndikim negativ në investimet private, e rrjedhimisht edhe në punësim, duke cuar kështu edhe në një nivel më të ulët të llogarisë korrente. Trendi i tregtisë së jashtme që prej 2010 mbetet i përkeqësuar, ku në terma të përgjithshëm tregtarë, Shqipëria mbetet në nivelin më të ulët për rajonin, pra në nivele më të ulëta të shkëmbimit eksport – import. Ndërkohë që, edhe sipas shpjegimit të bërë në analizat e mëparshme, vendi ka pasur një përmirësim të lehtë në terma të bilancit tregtar, ku ndryshe nga rajoni Shqipëria ka mbetur në nivele pozitive të rritjes së eksporteve dhe një rënie të lehtë përsa i takon importeve.

b. Niveli i ulët i remitancave, të cilat përfaqësojnë një burim të rëndësishëm të llogarisë korrente dhe një financim të shpenzimeve të shtëpi – mbajtësve dhe që ndikojne negativisht konsumin dhe kursimet private, ku vetëm konsumi ndikon në masën 80% të PBB –së rritjen ekonomike. Nga ana tjetër, konsumi si pjesa më e rëndësishme e kontributit në kërkesën agregate që bëjnë familjarët, duket se qënka shumë herë më i prekur në familjet me të ardhura më të ulëta apo familjet më të varfëra.

Grafiku 44: Familjet më të varfëra janë ato më të prekurat


c. Transmisioni financiar, ku operimi i bankave të tjera lokale ndikohet negativisht nga rikapitalizimi i bankave mëma. Në kushtet e një sistemi financiar të bazuar mbi60% nga sistemi bankar, ku pjesa më e madhe e këtij të fundit është e përbërë nga banka me kapital të huaj, sigurisht që analizat e risqeve të këtij sistemi kanë ndyshuar. Sic është thënë edhe më lart, ka ndryshuar natyra e risqeve që i kanosen sistemit financiar dhe madhësia e tyre në të njëjtën kohë. Sot, sistemi bankar i vendit kërcënohet më pak nga risku i likuiditetit apo i mjaftueshmërisë së kapitalit, por më shumë nga risku i kursit të këmbimit apo nga risku i kontaminimit apo efekti i përcimit të ndonjë goditjeje që vjen nga jashtë. Nga ana tjetër, transmisioni financiar duhet të përkthehet si rritje e nxitjes dhe kreditimit të sektorit privat dhe mundësi për kreditim të gjerë në ekonomi.

Në kontekstin e një ekonomie rajonale e globale me kushte vazhdimisht të ndryshueshme, sfida më e afërt e politikës ekonomike të vendit mbetet rishikimi e rindërtimi i reformës fiskale. Periudha e paskrizës provoi situatën me minimum të të ardhurave fiskale, ndërkohë që institucionet e dobëta dhe ekonomia informale mbetën po njësoj. Në të njëjtën kohë, shpenzimet korrente vazhdojnë të rriten. Ulja e deficitit fiskal kërkon rritje të të ardhurave për një periudhë të caktuar kohe, dhe vetëm mirëadministrimi i mbledhjes së taksave mund të mos mjaftojë për të realizuar këtë rritje.

5 SFIDA DHE PARASHIKIME

S


Rritja e të ardhurave dhe ngushtimi i shpenzimeve korrente janë gjithashtu të nevojshme për një rritje në shpenzimet kapitale. Shpenzimet e nevojshme për kapital nuk duhet të lidhen vetëm me flukset e privatizimit, të cilat në cdo rast duhet përpara së gjithash të përdoren për reduktim të borxhit publik

Në vecanti, fokusimi i vëmendjes shtetërore në dy sektorë të rëndësishëm sic janë energjia dhe kapitali njerëzor do të rrisë aftësinë e vendit për të tërhequr investimet e huaja, duke ndihmuar kështu në reduktimin e disbalancave mak-roekonomike, pra duke përfshirë edhe papunësinë dhe deficitin e borxhin e jashtëm.

Duhet bërë cmos që procesi i integrimit të ecë shpejtë përpara, për sa kohë që forcimi i demokracisë dhe sundimi i i ligjit mbeten ndër sfidat e paadresuara dot me ritmet vetjake t zhvillimit. Politika monetare ka mbështetur stabilitetin makrofinanciar, por aftësia e saj për të mbështetur ekonominë ka arritur limitet. Reformat fiskale, në krahun e të ard-hurave edhe të shpenzimeve, janë domosdoshmëri për të ndihmuar në një shënjestrim afatgjatë rritjen ekonomike duke mbështetur njëkohësisht edhe zbutjen e borxhit publik.

Në kuadër të ndërmarrjes së reformave strukturore, Raporti më i fundit i Bankës Botërore mbi Ekonomitë e Europës Juglindore, rekomandon disa masat konkrete që sugjerohen të merren në mënyrë te menjëhershme për ekonominë Shqiptare. Duke përfshirë nxitjen e rritjes ekonomike, klimën e investimeve, tregun e punës dhe integrimin tregtar, lista vazhdon si me poshte:

• Rritja e normës së taksës dhe thjeshtimi i sistemit.• Kujdes me privatizimet, sidomos në terma të transparences. Përdorimi i të ardhurave nga privatizimi në një mënyrë

të ekuilibruar, kryesisht në financim të borxhit publik. • Reforma në skemën e sigurimeve. • Reduktimi i kredive me probleme, si një prioritet, si dhe monitorimi rigoroz mbi normën e kapitalit dhe likuiditetit

nga ana e bankave, si dhe ruajtja e cilësisë së aseteve. • Mbajtja nën kontroll e variablave makroekonomike në mënyrë që të mbështetet, mbi të gjitha, rritja e sektorit

privat. Reduktimi i deficitit fiskal, borxhit publik me fokus forcimin e sektorit financiar.

Grafiku 45: Niveli i borxhit për rajonin


Sic duket edhe nga grafiku, Shqipëria ka probleme përsa i takon sektorit të financave publike, ku mbetet sot në nivele mjaft të larta të deficitit e borxhit publik. Përtej analizave të nivelit 60% të PBB –së, në terma të borxhit të brendshëm e të jashtëm, Shqipëria ashtu sikundër Mali i Zi dhe Serbia, gjenden sot shumë larg nivelit të caktuar optimal për këtë topologji ekonomie, prej rreth 40% e PBB-së.


SFIDA DHE PARASHIKIME

• Përmirësimi i klimës së të bërit biznes, ndonëse të bërit biznes në Shqipëri është thuajse po aq lehtë sa në shu-micën e vendeve të rajonit, edhe pse larg nivelit të Bosnjes apo Kosovës.

• Marrja e masave kundrejt informalitetit në ekonomi.

Sipas IFC (2012), informaliteti është pengesa më e madhe e zhvillimit për ndërmarrjet e vogla e të mesmë në vendet me të ardhura të ulta e të mesme, ato të cilat në fakt sipas po të njëjtit studim përbëjnë pjesën e sektorit privat, që për këto vende ofron më tepër vende pune, pra punësim në ekonomi.

Grafiku 46: Ndikimi në punësim i sektorit privat në vende me nivele të ndryshme të ardhurash

Burimi: IFC, Enterprises Survey (2012)

Aksesi te kredia apo mundësia për kreditim është pengesa e dytë më e rëndësishme për to. Nga ana tjetër, po sipas këtij raporti është gjetur një korrelacion poztiv midis punësimit informal dhe nivelit të vafërisë në një ekonomi.

Grafiku 47: Faktorë që ndikojnë në sektorin privat të biznesit për SEE

Burimi: IFC Enterprises Surveys (2012)

Si perfundim, vetëm një rritje e limituar është parashikuar për 2013, ashtu sikundër në 2012. Nën këto supozime pritjesh, mjedisi i jashtëm do të mbetet jofavorizues për një rimëkëmbje ekonomike. Kërkesa e brendshme pritet gjithashtu të


mbetet e dobët, kryesisht në terma të dobësimit të rritjes së kredisë dhe rënies së dukshme të remitancave, si burimi jetik në këto kushte për shumë shqiptarë. Si rrjedhim, rritja ekonomike edhe për 2013 do të pritet nën nivelin e viteve të fundit, e dobësitë do të mbeten në nivele të larta për sa kohë vendet e eurozonës fqinje do të vazhdojnë të mbeten në vështirësi.

Grafiku 48: Parashikimet mbi rritjen ekonomike 2013 për vendet europiane e për rajonin

Burimi: FMN dhe Banka Botërore (2012)

Sipas FMN, ekonomia Shqiptare do të vazhdojë të mbetet e dobët, veçanërisht duke pasur parasysh deficitin dhe borxhin e lartë puublik. Në vazhdim, deri në 2017 pritet që produkti real të mbetet nën nivelin potencial të rritjet. Edhe pse risqet e menjëhershme janë shuar për eurozonën, dobësia ekonomike e brendshme e vendit duket se do të jetë e qëndueshme, e ndërthurur kjo edhe me problemet e sektorit financiar.


Tab

ela

1: E

curi

a e

rritj

es si

pas s

ekto

rëve

të

ekon

omis

ë

Indu

stria

Sh

ërbi

met

Trem

ujor

i B

ujqë

sia,

gj

uetia

dh

e py

jet

Gjit

hsej

N

xjer

r.

Përp

unu

.

N

dërt

im

Gjit

hsej

Tr

egët

i, H

otel

e

dhe

Res

tora

nte

Tran

sp.

Post

a dh

e ko

mun

ikac

ion

Sh

ërbi

me

të tj

era

VLER

A E

SH

TUA

R

BR

UTO

ME

ÇM

IMET

BAZ

Ë

2005

T1

Q

1 -0

.4

-8.8

-8

.2

-8.8

-1

0.5

1.4

0.7

0.2

4.6

1.7

-2.0

T2

Q2

0.0

14.6

2.

5 15

.7

14.2

4.

6 6.

3 10

.8

6.3

1.5

6.0

T3

Q

3 1.

4 -6

.5

-15.

5 -5

.9

-1.3

0.

1 0.

0 -4

.2

0.4

1.2

-0.6

T4

Q4

0.4

1.2

8.4

0.7

-1.8

0.

2 -1

.7

4.8

0.2

1.0

0.1

2006

T1

Q

1 1.

2 6.

0 6.

2 6.

0 -4

.3

1.6

2.1

2.0

5.3

0.6

1.1

T2

Q

2 0.

6 0.

2 -1

7.8

1.5

6.5

0.5

1.2

-6.9

-1

.2

1.8

1.0

T3

Q

3 0.

2 2.

4 11

.1

1.8

10.3

0.

2 -3

.5

5.8

6.8

1.3

1.8

T4

Q

4 0.

0 4.

0 7.

4 3.

7 9.

4 3.

0 3.

3 3.

3 6.

7 2.

1 3.

3 20

07

T1

Q1

0.6

-13.

1 21

.7

-15.

5 3.

4 2.

0 0.

9 2.

1 3.

3 2.

6 -0

.3

T2

Q

2 1.

2 5.

8 -3

.0

6.7

-15.

1 2.

6 1.

8 5.

0 5.

2 2.

4 -0

.1

T3

Q

3 1.

6 -8

.3

15.0

-1

0.4

6.4

1.9

2.3

-2.2

2.

1 2.

5 1.

4

T4

Q4

1.8

-2.5

13

.1

-4.3

22

.2

3.7

4.4

3.9

3.7

3.0

5.6

2008

T1

Q

1 2.

1 7.

2 8.

3 7.

0 4.

1 1.

0 2.

6 -4

.0

0.3

0.8

2.3

T2

Q

2 1.

1 6.

7 14

.7

5.6

-7.6

-0

.6

-2.5

-5

.4

3.3

1.4

-0.8

T3

Q3

2.2

3.4

-3.5

4.

4 -0

.7

2.3

4.4

-1.5

1.

3 1.

4 1.

7

T4

Q4

1.8

-7.3

-2

9.0

-4.3

0.

3 2.

8 -1

.1

2.6

30.3

1.

2 1.

2 20

09

T1

Q1

-4.0

9.

8 6.

7 10

.2

7.5

1.7

2.7

1.5

-4.0

2.

2 2.

2

T2

Q2

2.2

3.8

27.3

1.

5 9.

1 -0

.1

0.1

0.5

-5.1

0.

8 2.

2

T3

Q3

1.6

-0.4

-1

6.8

1.6

-13.

8 -0

.5

-1.5

-2

.7

-1.6

0.

9 -2

.6

T4

Q

4 3.

2 2.

0 8.

3 1.

4 -1

3.6

-1.3

-3

.0

1.7

-2.9

-0

.1

-2.0

20

10*

T1

Q1

1.4

15.4

14

.7

15.5

-2

.7

2.8

2.8

13.2

-2

.1

1.8

3.3

T2

Q

2 1.

8 2.

2 10

.3

1.4

2.4

2.6

5.3

5.5

-1.1

0.

6 2.

4

T3

Q3

1.3

-6.1

4.

5 -7

.3

-3.4

0.

9 0.

0 2.

8 -1

.2

1.7

-0.4

T4

Q4

0.4

7.3

7.5

7.2

-4.1

0.

2 0.

1 -0

.9

0.8

0.5

0.4

2011

**

T1

Q1

1.0

5.3

16.5

3.

8 18

.1

0.8

2.6

1.7

1.3

-0.9

3.

5

T2

Q2

0.9

-13.

7 -4

.7

-15.

1 -1

0.4

0.5

-0.6

-0

.1

0.1

1.7

-2.6

T3

Q3

1.1

4.8

23.5

1.

7 -0

.2

2.0

5.1

2.3

0.3

-0.4

1.

8

T4

Q4

0.9

-7.8

1.

8 -9

.7

-2.6

1.

7 2.

3 -4

.1

4.2

2.0

-0.1

20

12**

* T1

Q

1 1.

7 -6

.0

-3.7

-6

.5

-4.0

0.

3 -0

.8

-6.8

1.

4 2.

6 -0

.6

T2

Q

2 1.

4 16

.4

10.0

17

.9

-12.

0 0.

4 -0

.4

-1.5

3.

7 0.

9 0.

7

T3

Q3

1.3

10.3

13

.4

9.6

1.4

1.3

-0.2

0.

2 3.

3 2.

3 2.

4


Tab

ela

2: E

curi

a e

kra

hasu

ar m

e ve

ndet

e r

ajon

it

20

04

2005

20

0620

0720

0820

0920

1020

1120

1220

1320

17SE

E 7.

3 5.

9 6.

45.

43.

2-3

.64.

65.

32

2.6

3.8

Shqi

peri

5.

7 5.

8 5.

45.

97.

53.

33.

53

0.5

1.7

2.5

Bos

nje

6.

3 3.

9 6

6.1

5.6

-2.9

0.7

1.3

01

4B

ullg

ari

6.7

6.4

6.5

6.4

6.2

-5.5

0.4

1.7

11.

54.

5K

roac

i 4.

1 4.

3 4.

95.

12.

1-6

.9-1

.40

-1.1

12.

56M

aqed

oni

4.6

4.4

56.

15

-0.9

2.9

3.1

12

4M

al i

Zi

4.4

4.2

8.6

10.7

6.9

-5.7

2.5

2.4

0.2

1.5

2.2

Rum

ani

8.5

4.2

7.9

6.3

7.3

-6.6

-1.6

2.5

0.9

2.5

3.5

Serb

i 9.

3 5.

4 3.

65.

43.

8-3

.51

1.6

-0.5

22

Tab

ela

3: E

curi

a e

bila

ncit

treg

tar

Viti

Eksp

orte

Im

port

e

Bila

nc

treg

tar

Mbu

limi n

e %

2000

37

,037

15

7,10

9 -1

20,0

72

23.6

2001

44

,096

19

0,15

5 -1

46,0

59

23.2

2002

47

,490

21

0,36

8 -1

62,8

77

22.6

2003

54

,487

22

5,98

3 -1

71,4

96

24.1

2004

62

,121

23

6,07

2 -1

73,9

51

26.3

2005

65

,818

26

2,19

1 -1

96,3

73

25.1

2006

77

,405

29

9,14

7 -2

21,7

42

25.9

2007

97

,171

37

6,19

4 -2

79,0

23

25.8

2008

11

2,57

2 43

9,89

4 -3

27,3

22

25.6

2009

10

4,51

5 42

8,83

9 -3

24,3

24

24.4

2010

16

1,54

8 47

7,76

8 -3

16,2

20

33.8

2011

19

6,89

7 54

4,00

4 -3

47,1

07

36.2

01 -

11

14,8

09

35,1

32

-20,

323

42.2

02 -

11

20,0

05

37,7

26

-17,

722

53.0

03 -

11

16,9

61

42,9

68

-26,

007

39.5

04 -

11

14,1

99

45,7

82

-31,

583

31.0


Tab

ela

3: E

curi

a e

bila

ncit

treg

tar

05 -

11

16,1

66

46,0

72

-29,

906

35.1

06 -

11

16,1

57

46,6

57

-30,

500

34.6

07 -

11

17,7

55

47,7

55

-30,

000

37.2

08 -

11

13,4

57

46,2

24

-32,

767

29.1

09 -

11

16,9

53

45,3

24

-28,

371

37.4

10 -

11

17,1

15

47,3

81

-30,

266

36.1

11 -

11

16,8

08

47,1

58

-30,

350

35.6

12 -

11

16,5

11

55,8

25

-39,

313

29.6

01 -

12

13,4

64

37,0

55

-23,

591

36.3

02 -

12

15,1

90

37,3

06

-22,

116

40.7

03 -

12

16,7

60

44,4

47

-27,

687

37.7

04 -

12

17,9

95

39,9

53

-21,

958

45.0

05 -

12

19,3

47

44,3

78

-25,

031

43.6

06 -

12

17,7

02

46,1

97

-28,

495

38.3

07 -

12

19,5

71

47,7

17

-28,

146

41.0

08 -

12

17,3

88

45,6

50

-28,

262

38.1

09 -

12

19,2

05

46,5

23

-27,

318

41.3

10 -

12

18,9

92

46,5

14

-27,

522

40.8

T

abel

a 4:

Ecu

ria

e ku

rsit

të k

ëmbi

mit

JA

NA

R

SHK

UR

T M

AR

S PR

ILL

MA

J Q

ERSH

OR

KO

RR

IK

GU

SHT

SHTA

TOR

TETO

R

NEN

TOR

DH

JETO

R

Dol

lare

/Lek

10

7.64

10

5.3

104.

1210

5.2

106.

411

1.92

109.

86

111.

9511

0.09

107.

6210

8.34

108.

02Eu

ro/L

ek

138.

93

138.

93

140.

0814

0.38

140.

3313

9.09

138.

17

137.

3113

8.24

140.

1913

9.81

139.

87 T

abel

a 5:

Rem

itanc

at n

ë m

ln E

uro

dhe

si %

20

07

2008

2009

2010

2011

Mili

one

Euro

95

1 83

478

769

669

2Pe

rqin

dje

e P

BB

13

.71%

11

.53%

10.9

4%9.

81%

7.30

%


Tab

ela

6:

pun

ës

EMR

TIM

I Tr

em.4

/10

Trem

.1/1

1 Tr

em.2

/11

Trem

.3/1

1 Tr

em.4

/11

Trem

.1/1

2 Tr

em.2

/12

Trem

.3/1

2 Tr

em.4

/12

Një

sia

e m

atje

s

T A

RD

HU

RA

T

Pa

ga m

esat

are

në se

ktor

in sh

tetë

ror

Në

lekë

45

,000

45

,500

45

,500

47

,660

48

,000

48

,800

48

,800

51

,270

51

,500

Pa

ga m

inim

ale

e m

iratu

ar

" 19

,000

19

,000

19

,000

20

,000

20

,000

20

,000

20

,000

21

,000

21

,000

Pa

gesa

e p

apun

ësis

e "

6,56

5 6,

565

6,56

5 6,

850

6,85

0 6,

850

6,85

0 6,

850

6,85

0 N

dihm

a ek

onom

ike

mes

atar

e pë

r një

fam

ilje

"

- N

dihm

a e

plot

ë "

4,02

3 4,

127

4,19

0 4,

195

4,19

5 4,

195

4,19

5 4,

195

4,19

5

- Ndi

hma

e pj

esës

hme

" 3,

325

3,33

6 3,

386

3,39

0 3,

390

3,39

0 3,

390

3,39

0 3,

390

PUN

SIM

I

Fo

rca

e pu

nës

Num

ër

1,05

9,95

9 1,

063,

275

1,07

1,58

1 1,

071,

948

1,07

5,33

8 1,

076,

714

1,07

6,39

1 1,

064,

291

1,06

9,22

6 -

Të p

unës

uar

" 91

6,91

9 92

0,43

9 92

9,51

3 92

9,86

6 93

2,38

8 93

3,29

3 93

3,26

3 92

2,47

5 92

7,47

1 a

) në

sekt

orin

shte

tëro

r "

166,

000

165,

400

165,

000

165,

000

165,

000

164,

600

164,

600

164,

400

164,

000

b) n

ë se

ktor

in p

rivat

jobu

jqës

or

" 24

4,25

5 24

8,37

5 25

7,84

9 25

8,20

2 26

0,72

4 26

2,02

9 26

1,99

9 27

2,66

7 27

8,06

3 c

) në

sekt

orin

priv

at b

ujqë

sor*

"

506,

664

506,

664

506,

664

506,

664

506,

664

506,

664

506,

664

485,

408

485,

408

PAPU

NSI

A

Të p

apun

ë të

regj

istru

ar

Num

er

143,

040

142,

836

142,

068

142,

082

142,

950

143,

421

143,

128

141,

816

141,

755

Përf

itues

të p

ages

ës së

pap

unës

isë

" 9,

509

8,51

7 7,

979

8,40

8 9,

247

9,56

9 10

,513

9,

969

9,03

8 SH

KA

LL

A E

PA

PUN

SIS

Sh

kalla

e p

apun

ësis

ë së

regj

istru

ar

%

13.4

9 13

.43

13.2

6 13

.25

13.2

9 13

.32

13.3

0 13

.32

13.2

6

Tab

ela

7: E

curi

a e

Inde

ksit

të C

mim

Gru

pet

01-

12

01-1

1 0

2-12

02

-11

03-

12

03-1

1 0

4-12

04

-11

05-

12

05-1

1 0

6-12

06

-11

07-

12

07-1

1 0

8-12

08

-11

09-

12

09-1

1 1

0-12

10

-11

11-

12

11-1

1 1

2-12

12

-11

01-

13

01-1

2

Gjit

hsej

1.

6 0.

6 1.

0 1.

6 1.

9 2.

2 2.

7 2.

8 2.

6 2.

4 2.

5 2.

4 2.

7 U

shqi

me

dhe

pije

joal

kolik

e 1.

4 -1

.2

0.0

1.1

1.9

2.7

4.1

4.2

4.2

3.4

3.4

3.6

4.4

Pije

alk

olik

e dh

e du

han

3.4

1.4

1.5

1.5

1.2

1.1

1.2

1.1

2.6

4.2

4.0

3.8

3.8

Vesh

je d

he k

ëpuc

ë -2

.2

-2.3

-2

.1

-1.9

-2

.0

-2.3

-2

.7

-2.3

-2

.1

-2.0

-2

.1

-2.3

-3

.1

Qer

a, u

jë lë

ndë

djeg

ëse

dhe

ener

gji

1.2

1.3

0.8

1.3

1.3

1.3

1.3

1.4

0.1

0.0

0.4

0.3

0.3

Mob

ilim

, paj

isje

sht

ëpie

dhe

m

irëm

bajtj

e e

shtë

pisë

1.

4 1.

2 1.

2 1.

3 1.

6 1.

6 1.

5 1.

5 1.

3 1.

4 1.

3 1.

5 1.

3 Sh

ënde

ti 4.

2 3.

2 2.

8 3.

7 3.

5 3.

2 3.

2 3.

2 1.

7 1.

6 1.

7 1.

5 1.

4 K

omun

ikim

i -0

.3

-0.2

-0

.1

-0.1

-0

.1

-0.1

-0

.1

-0.1

0.

0 -0

.3

-0.3

1.

3 1.

3 A

rgët

im d

he k

ultu

rë

1.5

1.2

1.3

1.9

1.8

2.1

1.7

2.2

1.6

1.4

1.5

1.9

1.7


Shër

bim

i ars

imor

1.

5 1.

5 1.

5 1.

5 1.

5 1.

4 1.

4 1.

4 1.

5 1.

9 1.

9 1.

9 1.

8 H

otel

e, k

afen

e dh

e re

stor

ante

1.

5 1.

4 1.

6 1.

5 1.

9 1.

9 1.

8 1.

9 2.

0 1.

7 1.

7 2.

0 1.

9 M

allra

dhe

shë

rbim

e të

ndr

yshm

e -0

.6

5.8

5.9

6.0

5.9

6.0

6.0

5.9

6.0

7.7

10.6

5.

7 7.

5 T

abel

a 8:

Ecu

ria

e ni

velit

të M

jaftu

eshm

ëris

ë së

kap

italit

:

Tab

ela

9: E

curi

a e

Inde

ksit

të F

ortë

sisë

Fin

anci

are:

Tab

ela

7: E

curi

a e

Inde

ksit

të C

mim

Kon

sum

Dhj

etor

200

5 10

0M

ars

2006

10

1.67

Qer

shor

200

6 10

6.56

Sht

ator

200

6

99.4

1D

hjet

or 2

006

98.6

4M

ars

2007

99

.21

Qer

shor

200

7 10

3.77

Sht

ator

200

7

99.5

2D

hjet

or 2

007

103.

7M

ars

2008

96

Qer

shor

200

8 99

.54

Sht

ator

200

8 96

.15

Dhj

etor

200

8 95

.43

Mar

s 20

09

95.9

Qer

shor

200

9 92

.5S

htat

or 2

009

92.1

8D

hjet

or 2

009

95.1

4M

ars

2010

93

.62

Qer

shor

201

0 91

.29

Sht

ator

201

0 94

.75

Dhj

etor

201

0 88

.01

Mar

s 20

11

87.8

7Q

ersh

or 2

011

83.2

3S

htat

or 2

011

87.2

7D

hjet

or 2

011

85.4

1M

ars

2012

88

.36

Qer

shor

201

2

88.3

4

Dhj

etor

05

100

Mar

s 06

10

0Q

ersh

or 0

6 94

.77

Sht

ator

06

94.7

7D

hjet

or 0

6 94

.77

Mar

s 07

89

.54

Qer

shor

07

89.5

4S

htat

or 0

7 10

1.41

Dhj

etor

07

89.5

4M

ars

08

89.5

4Q

ersh

or 0

8 89

.54

Sht

ator

08

89.5

4D

hjet

or 0

8 89

.54

Mar

s 0

9 89

.54

Qer

shor

09

89.5

4S

htat

or 0

9 89

.29

Dhj

etor

09

87.3

7M

ars

10

85.8

9Q

ersh

or 1

0 86

.72

Sht

ator

10

80.3

2D

hjet

or 1

0 79

.33

Mar

s 11

74

.2Q

ersh

or 1

1 65

.46

Sht

ator

11

65.8

6D

hjet

or 1

1 67

.93

Mar

s 12

67

.98

Qer

shor

12

65.5

2


Tab

ela

10: E

curi

a e

borx

hit

20

01

2002

2003

2004

2005

2006

2007

20

0820

0920

1020

1120

12 9

M

Stok

u I b

orxh

it gj

ithse

j 58

.54

62.8

458

.82

56.4

557

.44

56.0

853

.43

54.7

59.4

558

.52

59.3

559

.8St

oku

I bor

xhit

te

bren

dshe

m

41.3

4 41

.87

40.4

539

.31

40.1

839

.55

38.1

9 36

.76

36.1

533

.32

33.6

933

.56

Stok

u I b

orxh

it te

ja

shte

m

17.2

20

.97

18.3

717

.14

17.2

716

.53

15.2

4 17

.94

23.3

25.1

925

.65

26.2

4

Tab

ela

11: P

aras

hiki

met

për

rri

tjen

ekon

omik

e si

pas F

MN

20

11

2012

20

13

Shqi

peri

3 0.

8 1.

6 B

osnj

e 1.

3 0

0.5

Kos

ove

3 3.

6 3.

3 M

aqed

oni

2.8

0 1

Mal

I Zi

3.

2 0.

2 0.

8 Se

rbi

1.6

-2

2 SE

E 2.

2 -0

.6

1.6

EU 1

1 3.

1 0.

9 1.

3 EU

11

1.5

-0.4

-0

.1

Numër 1 | Shkurt 2013

.com

numër 1 | shkurt 2013 - osfa

Documents