လ႔အခြငအေရး ေကာငစ (၄၅) ႀကမေျမာက အစညးအေဝး (၂၀၂၀) ခႏစ၊ စကတငဘာလ (၁၄) ရကေန႔မ ေအာကတဘာလ (၂) ရကေန႔ အထ အစအစဥ အမတ (၂) ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ မဟာမငးႀကး၏ ႏစအလက အစရငခစာ ႏင ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ မဟာမငးႀကးရးႏင ကလသမဂၢ အေထြေထြ အတြငးေရးမႉးခပ၏ အစရငခစာမား

ျမနမာႏငငရ ႐ဟငဂာ မြတစလငမားႏင အျခား တငးရငးသား လနညးစတ႔၏ လ႔အခြငအေရး အေျခအေန

ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ မဟာမငးႀကးရး၏ အစရငခစာ *

အႏစခပ

ဤအစရငခစာသည လ႔အခြငအေရး ေကာငစ အစညးအေဝး၏ ဆးျဖတခက အမတ ၄၂/၃ အရ ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ မဟာမငးႀကးရး (OHCHR) က (၄၅) ႀကမေျမာက လ႔အခြငအေရး ေကာငစ အစညးအေဝးသ႔ တငသြငးခသည အစရငခစာ ျဖစၿပး ဤအစရငခစာမာ ျမနမာႏငငရ ႐ဟငဂာ မြတစလငမားႏင တငးရငးသား လနညးစမား၏ အေျခအေန အပါအဝင ႏငငအတြငးရ လ႔အခြငအေရး အေျခအေနမားႏင ဆကစပ၍ တာဝနခ အေရးယ ေဆာငရြကမႈမားႏင ေဆာငရြကဆ လပငနးစဥမား အပါအဝင ျမနမာႏငငဆငရာ သးျခားလြတလပေသာ ႏငငတကာ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) ၏ အၾကျပ တကတြနးခကမားအား အေကာငအထည ေဖာေဆာငျခငး ကစၥႏင စပလဥး၍ အစရငချခငး ျဖစပါသည။

* ဤလကရ အစရငခစာသည ေနာကဆး ရကသတမတခက ၿပးသညမ တငသြငးသည အတြက ေနာကဆးရ အခကအလကမား ပါဝငပါသည။

A/HRC/45/5

ႀကတင တညးျဖတထားေသာ အစရငခစာ ျဖန႔ခ - အမားဖတ႐ႈႏငရန၊ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ စကတငဘာ (၃)ရက မရငးဘာသာစကား - အဂၤလပ

A/HRC/45/5

2

၁။ နဒါနး

၁။ ဤအစရငခစာသည ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ေကာငစ အစညးအေဝး၏ ၄၂/၃ ဆးျဖတခက အရ တငသြငးျခငး ျဖစၿပး သးျခားလြတလပေသာ ႏငငတကာ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) ၏ အၾကျပ တကတြနးခကမားအား ျမနမာအစးရက အေကာငအထည ေဖာေဆာငမႈ အေပၚ ေစာငၾကညေလလာေစရန၊ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ တာဝနခရမည သမား အေပၚ ေစာငၾကညေလလာရန အပါအဝင ျမနမာႏငငရ ႐ဟငဂာ မြတစလငမားႏင အျခား တငးရငးသား လနညးစမား အပါအဝင ႏငငတြငးရ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ ျဖစစဥမားအား ဆကလက ေစာငၾကညေလလာေစရန ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ မဟာမငးႀကးရး (OHCHR) အား တာဝနေပးခက အရ အစရငခ တငသြငးျခငး ျဖစပါသည။

၂။ ဤအစရငခစာအား ပငမ မကျမငသကေသတ႔၏ ထြကဆခကမား၊ အစးရဌာန၊ ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမား၊ လမႈအဖြ႕အစညးမား၊ တငးရငးသား လမးစႏင ဘာသာေရး လနညးစ အသငးအဝနးမ ကယစားလယမား၊ သတမနမား၊ ဝါရင သတငးမဒယာသမားမား၊ ဘာသာရပ ဆငရာ ပညာရငမားႏင အျခား ကြမးကငသမား အပါအဝင ေျမာကမားစြာေသာ ရငးျမစမားမ ပငမ အခကအလကႏင ဒတယတနးစား အခကအလကမား အေပၚ အေျခခ၍ ျပငဆင ေရးသားထားျခငး ျဖစပါသည။ (OHCHR) သည ျမနမာႏငငသ႔ ျပညဝငခြင မရရပါေသာလညး လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈႏင အၾကမးဖကမႈ ကးလြနခရသမား အပါအဝင မကျမင သကေသေပါငး ၈၀ ေကာက ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား ျပလပျခငးမ တဆင အခကအလကမား စေဆာငးသည လပထးနညးနာအား တသတမတတညး လကနာ ကငသးခပါသည။ ပငမ အခကအလက ရငးျမစမားအား ဆနးစစရာတြင ၿဂလတ ဓာတပမားႏင အစးရ ထတျပနေသာ အစရငခစာမားႏင ေၾကညာခကမား အပါအဝင သးျခားလြတလပေသာ ရငးျမစမား သ႔မဟတ အျခား ရငးျမစ မားစြာအား အသးျပ၍ တငးတငးကပကပ စစစျခငးႏင အတညျပမႈ အဆငဆငတ႔ျဖင ဆနးစစချခငး ျဖစပါသည။ ၫႊနးဆထားေသာ အျဖစအပကမား ျဖစပြားခသညဟ ယၾကညႏငေအာင ခငလသည အေၾကာငးျပခကမား အေပၚ အေျခခ၍ အမႈတြမား၊ အျဖစအပကမားႏင တညေသာ ျဖစပကပစမားအား အခကအလက စလငစြာ စစစေလလာမႈမား ျပခပါသည။ ဤအစရငခစာတြင ေဖာျပထားေသာ အေရးကစၥမားႏင ဆကစပ၍ ျမနမာ အစးရဘကမ ျဖညစြကရနႏင သေဘာထား မတခကေပးရန အလ႔ငာ ဤအစရငခစာ မၾကမးအား ျမနမာအစးရထသ႔ (OHCHR) က ေပးပ႔ခပါသည။ သ႔ေသာ (OHCHR) သည ျမနမာအစးရ ဘကမ မညသည တ႔ျပနေျဖၾကားခကမ မရရေသးပါ။

၃။ (၂၀၁၉) ခႏစ စကတငဘာလတြင အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) အား အပႏငးထားေသာ လပပငခြင အာဏာသည သကတမးကနဆးခၿပး ျဖစပါသည။ 1 အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) သည လပပငခြင တာဝန၌ သတမတ ေဖာျပထားေသာ အစရငခစာ ၂ ေစာင2 အား ထတျပနခၿပး ျဖစသလ အေၾကာငးအရာ ေခါငးစဥ အလက စာတမး ၄ ေစာင3 ကလညး ျပစထတျပနခပါသည။ ဤအစရငခစာတြင (OHCHR)

1 ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ေကာငစ ဆးျဖတခက အမတ ၃၄/၂၂ 1 A/HRC/39/64 ႏင A/HRC/42/50. 2 A/HRC/39/CRP.2၊ A/HRC/42/CRP.3၊ A/HRC/42/CRP.4 ႏင A/HRC/42/CRP.5 တ႔အား

ေအာကေဖာျပပါ www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/RegularSessions/session42/Pages/ ListReports.aspx. အငတာနက စာမကႏာတြင ၾကညပါ။

A/HRC/45/5

3

သည အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) က ျမနမာႏငင အစးရႏင ျမနမာႏငငအတြငးရ ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမားသ႔ အၾကျပတကတြနးခက ေပါငး ၁၀၉ ခအား လကနကကင ပဋပကၡႏင အရပသားမားအား ကာကြယေစာငေရာကျခငး၊ တာဝနခမႈရျခငး၊ လငႏင ဂနဒါ အေျချပ အၾကမးဖကမႈမား၊ အေျခခ လြတလပခြငမား၊ စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈ ဆငရာ အခြငအေရးမား၊ အငစတကးရငးႏင ဥပေဒ ေရးရာ ျပျပငေျပာငးလမႈမားႏင ကလသမဂၢ စနစ၏ ေဆာငရြကခကမား စသည ေခါငးစဥ အေၾကာငးအရာမား အလက စစညးထားသည အေပၚ ဆနးစစ သးသပခပါသည။

၂။ လ႔အခြငအေရး အေျခအေန

က။ လကနကကင ပဋပကၡႏင အရပသားမားအား ကာကြယေစာငေရာကျခငး

၄။ ျမနမာႏငငအတြငး ရခငျပညနယ၊ ခငးျပယနယ၊ ရမးျပညနယ၊ ကခငျပညနယႏင ကရငျပညနယတ႔တြင တပမေတာႏင တငးရငးသား လကနကကင အဖြ႕အစညးမား အၾကား လကနကကင တကပြမား အရနအဟန တးျမႇငျဖစပြားေနေၾကာငး စဥဆကမျပတ ျမငေတြ႕ရပါသည။ (၂၀၁၈) ခႏစ၊ ဒဇငဘာလတြင ျမနမာႏငင အဝမးရ အျခား ျပညနယမား အားလးတြင တပမေတာက တဖကသတ အပစရပေၾကာငး ေၾကညာခသလ လကရ အခနအထ အပစခတ ရပစေၾကာငး တးျမႇငေၾကညာေနခေသာလညး ရခငျပညနယက အပစအခတ ရပစျခငးမ ခနလပထားခပါသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ မတလတြငမ အစးရသည ရခင တပမေတာအား အၾကမးဖက အဖြ႕အစညး တစခအျဖစ သတမတေၾကညာချခငးေၾကာင အပစအခတ ရပစမည အလားအလာမား ေလာပါးသြားခသည။ ကလသမဂၢ အေထြေထြ အတြငးေရးမႉးခပက ကမာၻအဝမး၌ အပစအခတ ရပစၾကရန တကတြနး ေတာငးဆခသည အေပၚ တပမေတာက အေလးမထားဘ (၂၀၂၀) ခႏစ ဇြနလ (၂၆) ရကေန႔တြင ရေသေတာငၿမ႕နယ၌ နယေျမရငးလငးသည စစဆငေရး ေနာကတစခအား စတင ဆငႏႊခေသာေၾကာင အရပသား ေထာငေပါငးမားစြာ ထြကေျပးတမးေရာငေနရသည။

ရခငျပညနယႏင ခငးျပညနယ

၅။ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) သည ျမနမာႏငငအတြငး ဥပေဒမေသာ၊ မလလားအပေသာ၊ အခးမတျခငး မရေသာ လျခေရး အေျချပ စစဆငးေရးမားအားလး ရပတန႔ပစရန ၎၏ အစရငခစာ၌ ထညသြငး ေတာငးဆခသည။ ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး မဟာမငးႀကးႏင ျမနမာႏငင လ႔အခြငအေရး အေျခအေနဆငရာ အထး ကယစားလယတ႔ကလညး (FFMM) ၏ ထေတာငးဆခကအား ထပေလာငး ေတာငးဆခသည။ သ႔ေသာ (၂၀၁၉) ခႏစမစ၍ တပမေတာႏင ရခငတပေတာတ႔ အၾကား တကခကမႈသည ပမာဏ အားျဖင လညးေကာငး၊ ရကစကၾကမးၾကတမႈ အားျဖင လညးေကာငး ပမ မားျပားလာေသာေၾကာင အေသအေပာကႏင ဒဏရာ ရရမႈလညး တးလာကာ အရပသား ပငဆငမႈ၊ စာသငေကာငးမား၊ ဘာသာေရး အေဆာကအအမား ကသ႔ အရပသား အေဆာကအအမား ပကစးထခကမႈႏင လေထာငေပါငးမားစြာ ႏငငတြငး ေနရပစြန႔ခြာ ထြကေျပးရမႈမား ရလာသည။

၆။ တပမေတာသည ရခငတပေတာအား ေလေၾကာငးျဖင ပစမတထား တကခကမႈမား မၾကာမၾကာ ျပလပျခငးျဖင နညးဗဟာ အေျပာငးအလရလာေသာလညး အခ႕ေသာ တကခကမႈမားတြင အရပသားမားအား တက႐ကပစမတထား တကခကသည ပေပၚေနသည။ အရပသား ပမ ထေျပာေသာ ေနရာမားသ႔ ဂကတကေလယာဥမားျဖင ေလေၾကာငးမ တကခတျခငး၊ အေဝးပစ အေျမႇာကႀကးမားျဖင ပစခတမႈမားႏင ေျမျပငတကပြမား၌ ပစခတ

A/HRC/45/5

4

တကခကသည အျဖစအပကမားသညလညး သသသာသာ ျမငမားလာသည။ သ႔ေသာ အေျခအေန အမားစတြင ရခငတပေတာ မလႈပရားသည ေနရာ သ႔မဟတ မရသည ေနရာမား၌ ပစခတတကခကမႈမား ရေနၿပး ထသ႔ ပစခတတကခကသည အခနတြငလညး လကနကကင တကပြမား မရသည အခနမးတြင ျဖစေၾကာငး ေဖာျပၾကသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ ဧၿပလ (၇) ရကေန႔တြင ခငးျပညနယ အတြငး ဂကတကေလယာဥမားျဖင ဗးႀက တကခကမႈေၾကာင အရပသား (၇) ဥး ေသဆးခကာ အမးသမး (၆) ဥးႏင ကေလးငယ (၁) ဥး ဒဏရာရရခသည။ ေနအမ (၈) လးႏင စပါးႀကတရ (၁) ခ ပကစးခကာ ရြာသားမားလညး ထြကေျပး တမးေရာငခရသည။ ၎တ႔သည (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဇလငလ အထ ေနရပစြန႔ခြာ ဒကၡသညမား အျဖစ ေနထငခရသည။

၇။ ရခငျပညနယႏင ခငးျပညနယ အတြငး အၾကမးဖကတကခကမႈမားေၾကာင ေကးရြာလထ အားလး အေပၚ သကေရာကမႈ ရေနစဥ ရခငႏင ႐ဟငဂာ တငးရငးသား အရပသားျပညသမားသည လကနကကင ပဋပကၡ၏ သကေရာကမႈအား အဆးရြားဆး ခါးစညးခေနရသည။ စာရငးဇယားမား အရ (၂၀၂၀) ခႏစ၏ ပထမ (၅) လအတြငး အမးသမး၊ ကေလးငယႏင သကႀကးရြယအမား အပါအဝင အရပသား (၁၃၇) ဥး ေသဆးၿပး (၃၈၆) ဥး ဒဏရာရခသည။ ထကနးဂဏနးတြင ေသဆးသ ႐ဟငဂာ (၂၅) ဥးႏင ဒဏရာရသ ႐ဟငဂာ (၄၄) ဥးတ႔ ပါဝငသည။(၂၀၂၀) ခႏစ၊ ပထမ (၄) လ အတြငး အရပသား ေသဆးဒဏရာရရသ အေရအတြကသည (၂၀၁၉) ခႏစ၊ တစႏစတာလး၏ အရပသား ေသဆးဒဏရာရရသ အေရအတြကအား ေကာသြားၿပ ျဖစသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ေဖဖဝါရလ (၂၉) ရကေန႔တြင ျဖစပြားခေသာ ပစခတတကခကမႈ တစခ၌ တပမေတာ ယာဥတနးသည ေျမာကဥးၿမ႕နယရ ေကးရြာတစခ အတြငးသ႔ ပစခတ တကခကမႈေၾကာင ႐ဟငဂာ (၆) ဥး ေသဆးခၿပး ေနာကထပ ႐ဟငဂာ (၆) ဥး ဒဏရာရရေစခသည။ မကျမငသကေသမား၏ ေျပာၾကားခက အရ တပမေတာသည ရနသအရပသား မခြျခားပ ရြာအတြငးသ႔ တစနာရေကာၾကာေအာင ပစခတေနခၿပး ေျမျမပမငး တစလး ေပါကကြျခငးေၾကာင တပမေတာ ယာဥတနးရ ေမာေတာယာဥ တစစး ထခကပကစးမသာ ပစခတတကခကမႈအား ရပတန႔ခသညဟ ဆသည။

၈။ စာသငေကာငးမား၊ ဘာသာေရး ဆငရာ အေဆာကအအမားႏင အရပသား ေနအမမားသညလညး ပစမတထား တကခကျခငးခရသလ အေဝးပစ အေျမႇာကႀကးမား သ႔မဟတ တပမေတာ ကငးလညမား၏ ပစခတ တကခကျခငးေၾကာင ထခကပကစးမႈမား ရခသည။4 (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ေဖဖဝါရလ၊ (၁၃) ရကေန႔တြင ဘးသးေတာင ၿမ႕နယ၊ ခေမြေခာငး ေကးရြာရ မလတနးေကာငး အေပၚသ႔ ေမာတာလကနကကည တစလး ကေရာက ေပါကကြမႈေၾကာင အသက (၅) ႏစမ (၁၂) ႏစၾကား ေကာငးေနအရြယ ကေလးငယ အနညးဆး (၁၇) ဥးသည ထခကဒဏရာ ရရခသည။ ေမာတာ လကနကကည ကေရာက ေပါကကြခန၌ စာသငေကာငး အတြငး ေကာငးသ ေကာငးသား ၆၀ ေကာ ရေနခသည။ မတလ (၁၃) ရကေန႔တြင ေကာကေတာၿမ႕နယ၊ တငမ ေကးရြာရ ဘနးႀကးေကာငး တစေကာငး အေပၚသ႔ အေျမႇာကကညဆ (၃) လး ကေရာကေပါကကြခၿပး ဆးရြားစြာ ထခကပကစးေစခသည။ မတလ (၂၉) ရကေန႔တြင မငးျပားၿမ႕နယ၊ ဖားၿပ ေကးရြာ၌ စစသားမားသည ေနအမမားႏင စာသငေကာငး (၁) ေကာငးကလညး မးတငရႈ႕ခၿပး ေကးရြာ ဘနးႀကးေကာငးကလညး အာရပဂ ဒးကညျဖင ပစခတ ဖကဆးခသည။

4 ၂၀၁၉ ခႏစ မတတမးမား အရ စာသငေကာငးမားအား ပစခတတကခကမႈေပါငး (၁၂) ခတြင (၈) ခမာ တပမေတာက ျဖစေၾကာငး ေဖာျပထားပါသည။ A/74/845-S/2020/525, အစရငခစာ၏ အပဒ 127 အား ၾကညပါ။

A/HRC/45/5

5

၉။ တပမေတာသားမားသည အရပသားမားအား တရားလကလြတ ဖမးဆးျခငးႏင ထနးသမးျခငးမားအား ကယကယျပန႔ျပန႔ ေဆာငရြကလာသည။ ဖမးဆးထနးသမးထားသမား အေပၚ ႏပစကညႇငးပနးျခငးႏင အျခားေသာ ရကစကေသာ၊ လမဆနေသာ သ႔မဟတ လ႔ဂဏသကၡာ ခးႏမေသာ လပရပမား သ႔မဟတ ျပစဒဏခတျခငးမား ရေၾကာငး တငၾကားမႈမား ရလာပါသည။ အခ႕ေသာ အျဖစအပကတြင တပမေတာသည ေကးရြာမားရ အမးသားမား အားလးက ဝငးထားလကကာ လမသ သမသ ေနရာမားသ႔ ေခၚေဆာငသြားျခငး မျပမ ၎တ႔၏ မကလးမားအား အဝတျဖင စညးထားေလရသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဧၿပလ၊ (၁၉) ရကေန႔တြင ေကာကဆပေဒသ၌ အမးသား (၃၉) ဥး ဖမးဆးခခရကာ ၎တ႔အား ႏပစကျခငးမား ရခပါသည။ ဤအစရငခစာအား အဆးသတသည အခနအထ ၎တ႔ထမ (၅) ဥးသည ဆကလက ထနးသမးျခငး ခေနရကာ အၾကမးဖကမႈ တကဖကေရး ဥပေဒမားျဖင တရားစြဆျခငး ခေနရပါသည။ ေလတစစးေပၚတြင အမးသားမားအား စစသားမားက ထးႀကတေနသည ဗဒယတစခသည အြနလငးေပၚတြင ျပန႔ခရာမ ဒဗဒယက ၾကည၍ မသားစဝငမားက ဖမးဆးႏပစကခေနရသည ပဂၢလ (၅) ဥး၏ အမည သေကၤတမားအား အတညျပ ေျပာၾကားခပါသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ေဖဖဝါရလ၊ (၂၆) ရကေန႔တြင ေကာကေတာၿမ႕နယ၌ ျဖစပြားေသာ အျဖစအပကတြင ဖမးဆးထနးသမးခရသည အမးသား (၆) ဥးမ (၂) ဥးသည တငမ ေကးရြာ အနးတြင ထနးသမးသည ေနရာ၌ ထးႀကတဒဏရာ၊ ဓားဒဏရာႏင ေရေႏြးပေလာငသည ဒဏရာမားျဖင ေသဆးခသည။ ေသဆးသမားထမ တစဥးက သစပင၌ ေျခေထာကမ တြေလာငးဆြထားကာ ၎၏ ကယေပၚတြင စစသားမား၏ ထးႀကတဒဏရာမား ေတြ႕ရသည။ ထသတ႔၏ ႐ပအေလာငးမားအား ၎တ႔၏ မသားစထသ႔ ျပနလည လႊေျပာငးျခငး မျပေသးေပ။ စစတပ လျခေရး စစေဆးဂတမား၌ လအမားအျပား ဖမးဆး ထနးသမးခရသလ ေပာကဆးမႈမားလညး ရလာသည။ အရပသား အခ႕က အၾကမးဖကမႈ တကဖကေရး ဥပေဒျဖင တရားစြဆၿပး အခ႕မာ ယာယထနးသမးျခငး ခေနရသလ အခ႕မာ ေပာကဆးေနဆ ျဖစသည။ ဖမးဆးထမးသမးခၿပးေနာက ေန႔ရကမားစြာ အၾကာတြင ဆးဆးရြားရြား ဒဏရာမားစြာျဖင ေသဆးေနေသာ ႐ပအေလာငးမားအား မသားစဝငမားက ျပနလည ေတြ႕ရသည အျဖစအပက အခ႕လညး ရေသးသည။ ဥပမာ၊ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဧၿပလ၊ (၁၆) ရကေန႔တြင ေကာကေတာၿမ႕နယ၊ စစတပ လျခေရး စစေဆးဂတတစခ၌ ဖမးဆးထနးသမးခခရသည အမးသား (၃) ဥးအား ရကအခ႕ အၾကာတြင ေခာငး တစခ အနး၌ ေသနတဒဏရာ၊ ႐ကႏကထားသည ျပငးထနေသာ ဒဏရာမားျဖင ေသဆးေနသညက ေတြ႕ရခရသည။

၁၀။ လကနကကင တကပြ မျဖစပြားသည ေနရာ၌ တပမေတာ တပဖြ႕မားသည အရပသားမား အေပၚ ဥပေဒမ သတျဖတျခငးမားက ကးလြနခေၾကာငး သကေသမားအရ ေဖာျပေနသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဧၿပလ၊ (၂၂) ရကေန႔တြင မငးျပားၿမ ႕နယ၌ တပမေတာ စစသားမားသည ကြ ေကာငးေနေသာ လတစဥးအား အာပဂ ဒကညျဖင ပစခတျခငးေၾကာင ျပငးထနစြာ ဒဏရာရရခသည။ ထသအား ေဆးရသ႔ ပ႔ေဆာငစဥ လမး၌ ကြယလြနခသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ေမလ၊ (၃၀) ရကေန႔တြင ပလကဝ ၿမ႕နယ၌ ထငးေခြသြားေနေသာ အသက (၇၃) ႏစ အရြယ အဖြားအ တစဥးအားလညး တပမေတာက ပစခတသတျဖတခသည။

၁၁။ အျဖစအပက အေတာမားမားတြင လျခေရး တပဖြ႕ဝငမားသည ထခကဒဏရာ ရရသမားအား ေဆးရသ႔ ပ႔ေဆာငေသာ ယာဥမားက စစေဆးေရး ဂတ၌ တားဆး ပတပငထားေသာေၾကာင ၎တ႔ထမ အခ႕လနာမားသည ထစစေဆးေရး ဂတ၌ပင အသကဆးရႈးၾကရသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဧၿပလ၊ (၁၃) ရကေန႔တြင ဒဏရာရရေနေသာ (၁၅) ႏစသား အရြယ ေယာကားေလး တစဥးသည စစတပ စစေဆးေရး ဂတ၌ တားဆးရပတန႔မႈေၾကာင ေစာငစားေနရငး အသကဆးရႈးခေသာလညး ၎စစတပဂတတြင

A/HRC/45/5

6

ဆကလက ေစာငဆငးေစခသည အျဖစအပကလညး ရခသည။ ေကာကဆပ ေကးရြာ အနးတြင အေျမႇာကဆန ကေရာကေပါကကြမႈေၾကာင ထေယာကာေလး၏ ညအစက (၂) ဥး အသကဆးရႈးခရၿပး ၎သညလညး ထခကဒဏရာ ရရကာ အေရးေပၚ ေဆးဝါးကသဖ႔ လအပေနသျဖင ေဆးရသ႔ ပ႔ေဆာငျခငး ခေနရေသာသ ျဖစသည။ ေမလ (၁၁) ရကေန႔တြင ေမာငးေတာ ၿမ ႕နယ၊ အေထြေထြ အပခပေရး ဥးစးဌာနက ဒဏရာရရသည လနာမားအား ေဆးရမားသ႔ သယယပ႔ေဆာငျခငး အေပၚ ကန႔သတမႈမား ထတျပနေၾကညာခသည။ ထအမန႔စာ အရ ထခက ဒဏရာ ရရသ တစဥးအား ေဆးဝါးကသမႈ ခယရန ပ႔ေဆာငျခငး မျပမ လတစဥး တစေယာက သ႔မဟတ အဖြ႕အစညး တစဖြ႕သည အစးရ အရာရမားႏင စစတပထမ ေထာကခ စာမား ရရရန လအပသည သေဘာ ျဖစသည။

၁၂။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ မတလ၊ (၁၉) ရကေန႔မ ဧၿပလ (၂၉) ရကေန႔ အတြငး ခငးျပညနယႏင ရခင ျပညနယ၌ လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ ဆငရာ အဖြ႕ဝငမားအား တကခကမႈ (၃) ႀကမ ရခပါသည။ 5 ထတကခကမႈ (၁) ႀကမစတငးတြင တရားဝင အဖြ႕အစညး တဆပ သ႔မဟတ အဖြ႕အစညး အလအား ျပသထားသည ယာဥမားအား တကခကမႈမား ရခပါသည။ ဧၿပလ၊ (၂၀) ရကေန႔တြင မငးျပားၿမ႕နယ၌ ကဗစ ၁၉ နမနာမားအား စစေတြမ ရခငသ႔ ပ႔ေဆာငေပးသည ကမာၻ႕ကနးမာေရး အဖြ႕အစညး၏ ေမာေတာယာဥသည ပစခတတကခက ခခရသည။ စးနငးလကပါသ ကနးမာေရးႏင အားကစား ဝနႀကးဌာနမ အရာရတစဥးႏင ကမာၻ႕ကနးမာေရး အဖြ႕၏ ဝနထမး ယာဥေမာငး ျဖစသတ႔သည ေသနတျဖင ပစခတခခရၿပး ယာဥေမာငးသည ေသနတဒဏရာေၾကာင ေသဆးခသည။ ဧၿပလ၊ (၂၉) ရကေန႔တြင ျမနမာႏငင သမၼတသည ထအခငးျဖစပြားမႈႏင ပတသက၍ စစမးစစေဆးေရး ဖြ႕စညးရန အမန႔ထတျပနခသည။ ယခအခနအထ ထေကာမတသည ရာေဖြေတြ႕ရခကမားအား ထတျပနျခငး မရေသးေပ။

၁၃။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ႏစဆနးပငးကတညးက တပမေတာ တပဖြ႕ဝငမားသည တကပြဒဏသငသည ေနရာရ ရြာေပါငးမားစြာႏင အရပသား ေနအမမားစြာအား မးရႈ႕ဖကဆးခၿပး ထလပရပသည အရပသား ပငဆငမႈမားအား ဖကဆးသည မတတမးရ စစတပ၏ မဟာဗဟာႏင တသားတညး ျဖစကာ အရပဘက-စစဘက ခြျခားသတမတျခငး အေျခခမအား ခးေဖာကရာ ေရာကသည။ တပမေတာ စစသားမားသည ရြာမား၊ ေနအမမားအား မးရႈ႕ဖကဆးရန မးေလာငႏငေသာ ေလာငစာရညမားအား အသးျပခသည။ တကပြမား သ႔မဟတ လကနကႀကးမား ပစခတကေရာကၿပးေနာက အရပသားမား စြန႔ခြာခသည ေကးရြာမားအား စစသားမားသည မးတငရႈ႕ေလရေၾကာငး အျဖစအပက မားစြာတြင ေတြ႕ရသည။ ေမလ၊ (၂၆) ရကေန႔က ျဖစပြားခေသာ အျဖစအပက တစခတြင တပမေတာသားမားသည မးလကဝ ေကးရြာ၌ တကပြေၾကာင အရပသားမား စြန႔ခြာ ထြကေျပးခေသာ ေနအမ (၆၀) ေကာက မးရႈ႕ဖကဆးခသည။ ထသ႔ ေကးရြာရ ေနအမမားအား မးရႈ႕ ဖကဆးေနစဥတြင ထေဒသ၌ မညသည လကနကကင တကပြမ ျဖစပြားျခငး မရေပ။

၁၄။ အပါအဝင ရေသေတာင ၿမ႕နယ ဆငခနးတင ေကးရြာရ ႐ဟငဂာ ေနအမ ၅၃ လးက ဖကဆးမႈႏင အတ အရပသားမား သြားလာသည ေနရာတြင ေျမျမပမငးမား ခထားျခငးႏင

5 ၂၀၂၀ ခႏစ မတလ ၁၉ ရကေန႔တြင Relief International အဖြ႕၏ စကေလသည ရခငျပညနယ ေတာကန ေဒသ၌ ပစခတခခရၿပး ေလပကစးခသည။ ၂၀၂၀ ခႏစ ဧၿပ ၂၉ ရကေန႔တြင ကမာၻ႕ စာနပရကၡာ အစအစဥ WFP အဖြ႕သည ခငးျပညနယ ပလကဝသ႔ ကနတငကား ၅ စး ယာဥတနးျဖင စားနပရကၡာ အေထာကအပ သြားေရာကပ႔ေဆာငစဥ ပစခတခရသည။ ပစခတမႈေၾကာင ယာဥေမာငး တစဥး ဒဏရာရရခသည။

A/HRC/45/5

7

အရပသား ပငဆငမႈမားႏင ေမြးျမေရး တရစာၦနမားအား လယျခငး အပါအဝင ရခင တပေတာက လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကသညဟ စြပစြခကမားလညး လကခရရပါသည။ (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ေမလတြင ႐ဟငဂာ ေဒသခ ဝနထမး (၂) ဥးအား ရခငတပေတာက အတငးအကပ ေခၚေဆာငသြားၿပး သတပစလကျခငးေၾကာင ဆယခေသာ ႐ဟငဂာမားသည ေကးလကမ ထြကေျပးတမးေရာငခၾကသည။

၁၅။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဇလငလ၊ (၇) ရကေန႔တြင အစးရ စာရငးဇယားမား အရ6 လကနကကင ပဋပကၡေၾကာင လေပါငး (၈၁,၆၃၇) ဥး ထြကေျပးတမးေရာငရသညဟ ေဖာျပေသာလညး လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ အဖြ႕အစညးမား၏ အဆအရ ထြကေျပးတမးေရာငသည လဥးေရမာ (၁၉၀,၇၀၈) အထ ရႏငေၾကာငး ေဖာျပၾကသည။ ေဒသတြငး စြန႔ခြာထြကေျပး သမားသည လကရအခန၌ ယာယ အျဖစသေဘာ ေဆာကလပထားသည စစေရာငစခနးမား၊ စာသငေကာငးမား၊ ဘရားေကာငးမားႏင ဘနးႀကးေကာငးမားတြင ခလႈေနသည။ လေလာကေသာ အစား အစာႏင သန႔ရငးေသာ ေသာကသးေရ လေလာကမႈ မရျခငးမာ အလြနဆးဝါးသည အေျခအေနတြင ရၿပး တကပြမားေၾကာင ျဖစလာေသာ လျခေရး ဆငရာ ၿခမးေျခာကမႈမားအား ရငဆငေနၾကရကာ ေျမျမပမငး အႏရာယ အပါအဝင လြတလပစြာ သြားလာခြင ကန႔သတခရျခငး၊ အသကေမြးဝမးေၾကာငးႏင အေျခခ ဝနေဆာငမႈမား မရရျခငး စသည အေျခအေနမားအား ရငဆငၾကေတြ႕ေနရပါသည။ ၎တ႔သည သန႔ရငးမႈ မရေသာ၊ လမား ျပညႏကေနေသာ ပတဝနးကငမးတြင ေနထငၾကရျခငးေၾကာင က႐နာ ေရာဂါပး အပါအဝင (ကဗစ-၁၉) ေရာဂါကးစက ျဖစပြားႏငေသာ အႏရာယအားလညး ရငဆငရပါသည။

၁၆။ အကအညလအပေနသမား အထးသျဖင ျပညတြငး၌ စစေဘးေရာငေန သမားထသ႔ လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ အကအည သြားေရာကေပးခြငအား ျငငးဆနျခငးသည လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ အကပအတညးအား ပမ ဆးဝါးေစသည။ ရခငျပညနယ တစခတညး၌ပင လေပါငး (၇၅၀,၀၀၀) ခန႔သည လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ ဆငရာ အကအညမားအား လအပေနပါသည။ ေျမာကမားစြာေသာ သမား အတြက ဝငေငြႏင အစားအစာ ရရရန ရငးျမစမား ဆး႐ႈးျခငးသည သကရငေနထငေရး အတြက လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ အကအညမား အေပၚသာ အဓက မခအားထားရမည သေဘာ ျဖစသည။ (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ႏစကနပငးတြင ခရးသြားလာခြငႏင အကအညေပး သြားလာခြင ဆငရာ နညးဥပေဒသစ တစခ ထတျပနၿပးသည အခနမ စတင၍ ပဋပကၡဒဏသင ေနရာမားသ႔ လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ ဆငရာ အဖြ႕အစညးမားက သြားလာခြင ပတပငတားဆးျခငး ခေနရသည။ ရခငျပညနယႏင ခငးျပညနယတြင အာဏာပငမားက ၿမ႕နယ အဆငအလက သြားလာခြင ကန႔သတခကမား ထတျပနခသည (၂၀၂၀) ခႏစ၊ မတလမ အစျပ၍ ေကးလကေဒသမားသ႔ သြားလာခြငအား သသသာသာ ကန႔သတခသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဇြနလ၌ ရနကနမ စစေတြသ႔ ေထာကပေရး ပစၥညးမား ပ႔ေဆာငမႈႏင ပတသက၍ လျခေရး ခြငျပမန႔ ဆငရာ လပေဆာငရမည အဆငမား တးျမႇငခၿပး ထသ႔ အာဏာပင အဖြ႕အစညးမားမ လအပေသာ ခြငျပမန႔မား အားလး ရရေနလငပင လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ ဆငရာ ပစၥညးမား ပ႔ေဆာငခြင ရႏငေသာလညး ရခင တပေတာအား အေထာကအပမား ေရာကရသြားႏငသည ဟသည သသယျဖင စစတပ စစေဆးေရး ဂတမားတြင တားဆးခရႏငတတသည။ အဓက ၿမ႕ျပမား ျပငပသ႔ အစားအစာ မဟတေသာ အေထာကအပမားျဖင သြားလာႏငသည ႏငငတကာ အဖြ႕အစညးမားမာ မဆစေလာက နညးပါးလေပသည။ ရခငျပညနယႏင ခငးျပညနယအတြငး လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ

6 https://reliefweb.int/map/myanmar/myanmar-myanmar-armed-forces-arakan-army-conflict-generated-displacement-rakhine-and-0 အငတာနက စာမကႏာအား ၾကညပါ။

A/HRC/45/5

8

ဆငရာ လပငနးစဥမား အေကာငအထညေဖာရန အတြက ခြငျပမန႔ ေပးသည ပစမာလညး ဗ႐ကေရစ အဆငမားစြာျဖင ရႈပေထြးေနပါေသာေၾကာင အလြန အေရးႀကးေသာ အေထာကအပမား ေပးရာ၌ အေႏာငအယကမားႏင ေႏာငေႏးၾကန႔ၾကာမႈမား ၾကေတြ႕လာရပါသည။ ခြငျပမန႔မားႏင ဆကစပေသာ ကန႔သတမႈမားေၾကာင လကနကကင ပဋပကၡဒဏသင ေနရာမားတြင ကာကြယေစာငေရာကမႈ Protection ဆငရာ ဝနေဆာငမႈမား ေပးရန အတြက အခကအခ ရေစပါသည။

၁၇။ ရခငျပညနယႏင ခငးျပညနယ အတြငး စဥဆကမျပတ ပတဆ႔တားဆးမႈမားႏင လကနကကင တကပြမား ထတတကျဖစပြားေနမႈတ႔ေၾကာင စားနပရကၡာ ေထာကပ ပ႔ေဆာငေရးႏင ပတသကသည အခကအခမားအား ပမ ဆးဝါးေစပါသည။ အာဏာပင အဖြ႕အစညးမားသည ကားလမး ပတဆ႔ထားျခငးတ႔ေၾကာင ၿမ႕နယ တစခႏင တစခအၾကား ခတဆကသည လမးမားအား ထေရာကစြာ ပတထားျခငး၊ ပမနသးေလရေသာ ေရလမးေၾကာငးမား ျပတေတာကျခငး စသည ေထာကပေရး ကြငးဆကမားအား အေႏာငအယက ျဖစေစပါသည။ ထသ႔ လမးပနးဆကသြယေရး ပတဆ႔မႈမားေၾကာင စားနပရကၡာ ရားပါးျခငး၊ စားနပရကၡာ သေလာငရမား ရကၡာျပတလပလာျခငးႏင ေဒသခ ၿမ႕ရြာေစးမားတြင စားနပရကၡာ ျပတလပျခငးႏင အတ အဓက ကနပစၥညးမား၏ ကနေစးႏႈနးထားမား အလြန ျမငတကလာျခငးတ႔ေၾကာင ေဒသခမား၏ ေန႔တဓဝ စားနပရကၡာမားသည တျဖညးျဖညးႏင နညးပါးလာပါသည။ ပလကဝ ၿမ႕နယတြင တပမေတာသည ကနးလမးႏင ေရေၾကာငး ပ႔ေဆာငေရး လမးေၾကာငးမားအား (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ႏစဆနးပငးမ စတင ပတဆ႔ထားျခငးေၾကာင ေစးႏႈနးခသာေသာ ဆနအမးအစား တစအတ တနဖးသည တစအတလင ေငြကပ ၃၀,၀၀၀ (၂၁ ေဒၚလာ)မ ေငြကပ ၁၂၀,၀၀၀ (၈၄ ေဒၚလာ) အထ ေစးတကသြားပါသည။ အခ႕ေသာ ေဒသခ ျပညသမားသည အလြန ကပတညးလာသည အေျခအေနအား ကစားႏငရန မသားစ၌ အသးအႏခညး သကသက စားသးျခငး၊ ငကေပာအ ခကစားျခငး သ႔မဟတ တရစာၦနစာ စားျခငးျဖငသာ အသကရငေနၾကရသည။ ရခငျပညနယ အမးၿမ႕နယ၌ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဇနနဝါရလမ အစျပ၍ တပမေတာသည ပတဆ႔တားဆးမႈမား ျပလပလာသည အတြကေၾကာင ပ႔ေဆာင ဆကသြယေရးႏင ေထာကပေရး ကြငးဆကမား အေပၚ သကေရာကမႈ ရလာကာ ေဒသခ ျပညသမား၌ စားနပရကၡာ ျပတလပလာၾကသည။

၁၈။ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM)၊ ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ မဟာမငးႀကးႏင အထး ကယစားလယတ႔၏ အၾကျပတကတြနးခကမား ရေသာျငားလညး အစးရ အာဏာပငမားသည ရခငျပညနယႏင ခငးျပညနယတ႔၌ ပစခတတကခကမႈမားႏင စစဆငေရးမားအား တားဆးရပတန႔ရန ပကကြကေနဆ ျဖစသည။ အရပသားမားႏင အရပသား အေဆာကအအမားအား တက႐က ပစခတ တကခကျခငးမားသည ႏငငတကာ လသားခငး ဆငရာ ေထာကထားမႈ ဆငရာ ဥပေဒအား ခးေဖာကျခငး ျဖစပါသည။ ထ႔အျပင လကနကကင ပဋပကၡႏင ဆကႏြယေသာ အဖြ႕အစညးမားသည တကပြဝင စစသညမားမ အရပသားက ခြျခမးသတမတျခငး၊ စစေရး ဆငရာ ရညမနးခက ပစမတမားမ အရပသား ဆငရာ အေဆာကအအမားအား ခြျခမးသတမတျခငး၊ အရပသားႏင စစသား မခြျခားပ ပစခတမႈမားမ ေရာငရားျခငး၊ ပစခတတကခကရာတြင အခးကေစျခငးႏင ပစခတ တကခကရာတြင ႀကတင အသေပး ျပငဆငမႈမား ေဆာငရြကျခငး စသည အေျခခမမားက ေလးစားလကနာရန လအပပါသည။ ခငးျပညနယႏင ရခငျပညနယ၌ စစရာဇဝတမႈမားႏင လသားတမးႏြယလး အေပၚ ကးလြနသည ရာဇဝတမႈမားအား တပမေတာက ကးလြနသညဟ သတမတေကာငး သတမတႏငသည လပရပမား အေပၚ စစမးစစေဆးမႈမား ဆကလက လပေဆာငရန ဤေတြ႕ရခကမားအားျဖင အေၾကာငးခငလေစပါသည။

A/HRC/45/5

9

ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယ

၁၉။ အၾကမးဖကမႈမားႏင ညႇငးပနးႏပစကျခငးမားတြင ပစတေနမႈမားအား ကခငႏင ရမးျပညနယ၌ ေတြ႕ရေၾကာငး အစရငခ ေဖာျပၾကသည။ လကနကကင ပဋပကၡႏင ဆကစပေသာ အဖြ႕မားက အပစရပ ေၾကညာထားၾကပါေသာလညး တပမေတာႏင တစႏငငလး ပစခတတကခကမႈ ရပစေရး သေဘာတ စာခပ (NCA) လကမတေရးထးထားေသာ တငရငးသား လကနကကင အဖြမား အပါအဝင အျခားေသာ တငးရငးသား လကနကကင အဖြ႕အစညးမား အၾကား တကပြျဖစေနသည သတငးအား အစရငခစာ တငသြငးသည ကာလ တေလာကလး ရရကာ စစမးစစေဆးမႈမား ျပလပေနခပါသည။ ပဋပကၡဒဏ သကေရာကေသာ ေနရာမား၌ ေနထငေသာ အရပသားမားသည လျခေရး တပဖြ႕မားႏင တငးရငးသား လကနကကင အဖြ႕အစညးမားက ကးလြနသည လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားႏင ညႇငးပနး ႏပစကမႈမားက ခစားၾကရသည။ ေရ႕မတး ေနာကမဆတျဖစေနေသာ ၿငမးခမးေရး ျဖစစဥေၾကာင ထေဒသမား၌ လျခေရး ဆငရာ အကဆတမႈအား ေဖာျပပါ အျဖစအပကမားက မးေမာငးထးျပေနပါသလ ႏငင၏ ေျမာကပငးႏင အေရ႕ေျမာကပငး ေဒသမားတြင ရနလတကခကမႈမား ျပငးထနလာမႈ အေပၚ ပပနရေပသည။

၂၀။ တပမေတာက ေကးရြာမား အပါအဝင အရပသားမား ေနထငသည ေနရာမားအား ထးစစဆင တကခကျခငးႏင ရနသ အရပသား မခြပ လကနကႀကး အေျမႇာကမားႏင လကနကငယမားျဖင ပစခတျခငးေၾကာင ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယတြင အရပသားမား ထခကဒဏရာမႈမား ရလာသည။ တရားလကလြတ ဖမးဆးျခငးမား၊ ျပငပႏင ဆကသြယခြင မျပေသာ ဖမးဆးခပေႏာငျခငး၊ အရပသားမားအား ညႇငးပနးႏပစကျခငးႏင လမဆနေသာ ဆကဆမႈ၊ အတငးအဓမၼ စစသားစေဆာငးျခငးႏင ေခြးတပစြျခငး၊ ႏင စာသငေကာငး ကသ႔ အကာအကြယေပးရမည အေဆာကအအမားအား စစေရးဆငရာ ရညရြယခက ပစမတမား အျဖစ အသးျပျခငး အပါအဝင အျခားေသာ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားအား တပမေတာက ကးလြနသညဟသည ၏ တငၾကားခကမားလညး ရလာသည။

၂၁။ တငးရငးသား လကနကကင အဖြ႕အစညးမားသည အရပသားမားအား အတငးအဓမၼ ဖမးဆးေခၚေဆာငသြားျခငး၊ ႐ကႏကျခငးႏင သတျဖတျခငးမား၊ ရြာသားမားအား လမးျပမား ႏင ေပၚတာ အျဖစ အလမတပ ေခၚေဆာငသြားျခငး၊ ၎တ႔၏ ထနးခပနယေျမမား၌ ေနထငသမားထမ အခြန ေတာငးချခငး၊ ေကးရြာမား၌ တပစြ ေနရာယျခငး သ႔မဟတ ေကးရြာမား အနးတြင တပစခနးခထားျခငးေၾကာင အရပသားမားအား ေဘးျဖစေစျခငးတ႔ ရပါသည။ တပမေတာႏင တငးရငးသား လကနကကင အဖြ႕မားက ခထားေသာ ေျမျမပမငးမားႏင မေပါကကြေသးေသာ လကနကခယမးမားသည ၎ေဒသမားတြင ေနထငသည အရပသားမား အထးသျဖင လယယာစကပးေရး လပကငသမားႏင ေျမျမပမငး ရသည ေနရာမားတြင ထေတြ႕ဆကဆ လပကငေနၾကသမား အေပၚ ႀကးစြာေသာ ၿခမးေျခာကမႈက ျဖစေစပါသည။ ေျမျမပမငးႏင မေပါကကြေသးေသာ ခယမး လကနကမားေၾကာင အရပသား ရာခသည ဒဏရာရရမႈမား ျဖစပြားခသည။ လကနကကင ပဋပကၡေၾကာင ေနရပစြန႔ခြာ ထြကေနျပးေနမႈမား ဆကတက ရေနၿပး (၂၀၁၁) ခႏစမ စတင၍ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယ အတြငးရ စစေဘးေရာင စခနး (၁၇၀) ၌ လေပါငး (၁၀၅,၀၀၀) သည ျပညတြငး၌ စစေဘးေရာင ဒကၡသညမား အျဖစ ရေနၾကဆ ျဖစသည။ တကပြမားေၾကာင ေထာငေပါငးမားစြာေသာ သမားသည ေနအမမားအား ေခတယာယ စြန႔ခြာၾကရပါေသာလညး ၎တ႔သည ေနရပျပနလာႏငၾကေပသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ ႏစလယပငးတြင တပမေတာသည ကခင လြတေျမာကေရး အဖြ႕ႏင ရမးျပညနယ

A/HRC/45/5

10

ျပနလညထေထာငေရး ေကာငစတ႔က စမခန႔ခြသည ကဗစ-၁၉ စစေဆးေရး ဂတမားအား ဖကဆးခပါသည။

ကရငျပညနယ

၂၂။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဇနနဝါရလတြင ပခးတငးေဒသႀကး ေကာကႀကး ေဒသမ ကရငျပညနယ ဘားအၿမ႕သ႔ ကားလမး ေဖာကလပမႈအား ျပနလည စတငခရာ ေဒသတြငး၌ တပမေတာ တညရမႈမား တဆဆ မားျပားလာခၿပး တစႏငငလး ပစခတတကခကမႈ ရပစေရး (NCA) စာခပ လကမတေရးထးထားသည တငးရငးသား လကနကကင အဖြ႕အစညး တစခ ျဖစေသာ ကရင အမးသား အစညးအရး (KNU) ႏင ထပတကေတြ႕ဆမႈမား ျဖစလာခသည။ အရပသားမား ေနရပ စြန႔ခြာထြကေျပးေစရန ရညရြယ၍ တပမေတာသည လကနကႀကး အေျမႇာကမားအား အရပသားမား ေနထငသည ေနရာသ႔ စနစတက ပစခတခေၾကာငး ေဒသခ အဖြ႕အစညးမားက တစကမတမတ ေဖာျပခၾကသည။ ကနဥး ေကာကယထားသည ေဒတာ အခကအလကမား အရ အရပသား (၂,၀၀၀) ေကာသည နးစပရာ သစေတာသ႔ ထြကေျပးခရၿပး ၎တ႔သည စားနပရကၡာႏင အေျခခ လအပခကမားအား ရရရန ခကခသည အေျခအေနတြင ေရာကရေနေၾကာငး ေဖာျပေနသည။ အစရငခစာမား အရ (၂၀၂၀) ခႏစအတြငး ကားလမး ေဖာကလပသည ေနရာအနးတြင တပမေတာ စစသားမားသည အရပသား (၃) ဥးအား သတျဖတခေၾကာငး၊ ထထမ အေလာငး (၁) ေလာငးက မး႐ႈ႕ ဖကဆးခေၾကာငး ေဖာျပေနသည။ ကဗစ-၁၉ ေရာဂါႏင ဆကစပ၍ ပစခတတကခကမႈ ရပစေၾကာငး အစးရက ေၾကညာၿပးသည အခါတြငလညး လကနကကငတပဖြ႕မား၏ လႈပရားမႈေၾကာင အရပသား ရာေပါငးမားစြာ ေနရပ ေကးလကစြန႔ခြာ ထြကေျပးေနရေၾကာငး အစရငခ ေဖာျပၾကသည။ ေမလ (၆) ရကေန႔တြင ကရင အမးသား အစညးအေဝးက စမလညပတေနသည ကဗစ စစေဆးေရး ဂတ အနညးဆး (၂) ခအား တပမေတာက ဖကဆးခေၾကာငး အစရငခ ေဖာျပၾကသည။

ခ။ တာဝနခမႈ ရေစေရး

၂၃။ ျမနမာႏငငတလႊား ကးလြနခေသာ ရာဇဝတမႈမားအား ျမနဆနေသာ၊ ထေရာကေသာ၊ ေစစပေသခာေသာ၊ သးျခားလြတလပ၍ ဘကလကမႈ ကငးေသာ စစမး စစေဆးေရးမား ေဆာငရြကရနႏင ကးလြနသမားအား တာဝနခ အေရးယ ေဆာငရြကဖ႔ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) ၏ အၾကျပတကတြနးခကမားအား ျမနမာႏငင အစးရက အနညးအကဥးသာ လပေဆာငခပါသည။ အငးဒငရြာ၌ ႐ဟငဂာ အမးသား (၁၀) ဥးအား သတျဖတခရာ၌ ပါဝငေသာ အရာရ (၄) ဥးႏင တပသား (၃) ဥးတ႔အား အမႈစစၾကားနာျခငး တစခလးက အမားသငါ ေလလာခြင မရသည တပမေတာ စစခရး၌ အလပၾကမးႏင ေထာငဒဏ (၁၀) ႏစ အမန႔ခမတခေၾကာငး (၂၀၁၈) ခႏစ ဧၿပလတြင တပမေတာက ထတျပနေၾကညာခသည။ သ႔ေသာ ျပစဒဏကခသမားသည အကဥး ကခသည သကတမး (၁) ႏစ မျပညေသးသည အခနျဖစသည (၂၀၁၈) ခႏစ၊ ႏဝငဘာလ၌ တပမေတာ စစဥးစးခပက လြတၿငမးခမးသာခြငေပးခကာ အကဥးေထာငမ လႊတေပးခသည။ ျမနမာႏငင စစတပ တရားေရး စနစ၌ ပြငလငးျမငသာမႈႏင သးျခားလြတလပမႈ မရေၾကာငး ထသ႔ေသာ စစခရး အမႈျဖစစဥႏင လႊတၿငမးခမးသာခြင ေပးျခငးတ႔က မးေမာငးထးေဖာျပသလ အမႈတြမား အေပၚတြင စစဥးစးခပ၏ ၾသဇာလႊမးမးမႈကလညး ေဖာျပရာ ေရာကသည။ အလားတကသ႔ပင (၂၀၁၇) ခႏစတြင ဘးသးေတာင ၿမ႕နယ၊ ဂတာျပငေကးရြာ၌ ျဖစပြားခေသာ အခငး၌ အရာရ ၂ ဥးႏင စစသား (၁) ဥးက “ၫႊနၾကားခက အမန႔မား လကနာရန အားနညးခသည အတြက” စစခရးက ျပစဒဏခမတလကသညဟ တပမေတာက (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဇြနလ (၃၀) ရကေန႔တြင ေၾကညာခသည။ တပမေတာက ပြငလငးျမငသာမႈ ရပါမညဟ ေၾကညာထားခေသာလညး

A/HRC/45/5

11

ယခင တပတရားစရငသည ပစမား ကသ႔ပင ကးလြနသမား၏ အမတသေကၤတႏင ရာထး အဆငမား၊ ၎တ႔အား အေရးယခသည ရာဇဝတမႈ အမးအစား၊ တရားစရင ၾကားနာျခငးမား ႏင သကေသမား၊ႏင ၎ကးလြနသ တစဥးစ အေပၚ ခမတသည ျပစဒဏမား စသည အခကအလကတ႔အား ထတေဖာ ချပျခငး မရေသးေပ။ လ႕ဝကစြာ ေဆာငရြကျခငးႏင သးျခားလြတလပမႈ မရျခငးတ႔သည တပမေတာ တရားစရငေရး ျဖစစဥအားလးက ေဖာကးသည အတြကေၾကာင စစခရး တရားစရငေရးမားသည အရပသားမား အေပၚ စစတပဆငရာ ပဂၢလမားက ကးလြနသည ရာဇဝတမႈမား အတြက တရားမတမႈက ေဖာေဆာငရန စတမခရသည အေျခအေနသ႔ သကေရာကေစသည။ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) က မတတမးျပစထားေသာ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယ အတြငး ရာဇဝတမႈမား အတြက စစမးစစေဆးေရးမား သ႔မဟတ အေရးယဒဏခတျခငး လးဝမရသျဖင စစတပသည လးဝ အေရးယ ဒဏခတျခငးမခရသည အေျခအေနတြင ရေနသည။

၂၄။ ယခင လပေဆာငခကမား ကသ႔ တာဝနခမႈရစြာ အေရးယ ေဆာငရြကေၾကာငး လကခယၾကညမႈ ေပးႏငရန ရညရြယ၍ 7 (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဇနနဝါရလတြင အစးရ ဖြ႕စညးထားေသာ သးျခားလြတလပသည စစမးစစေဆးေရး ေကာမရငသည ႏငငေတာ သမၼတထသ႔ ၎တ႔၏ အစရငခစာအား တငသြငးခသည၊ (ထေကာမရငအား အမးသား ေကာမရငဟလညး ၫႊနးဆေခၚေဝၚၾကသည)။ ထအစရငခစာ၌ အၾကျပခကမားႏင အခ႕ ေနာကဆကတြမား ပါဝငေသာ အႏစခပ (၁၄) မကႏာမ လြ၍ အစရငခစာအား ထတျပနချခငး မရေပ။ အမးသား ေကာမရင၏ လပထးလပနညးမားသည အခကအလက ရငးျမစမား၏ အမးအစားႏင ၎တ႔အား ဆနးစစေရြးခယမႈ၊ မကျမင သကေသမားအား ခဥးကပမႈႏင ၎တ႔အား အကာအကြယေပးမႈ၊ အထးသျဖင ဘဂၤလားေဒရ ႏငငတြင ရေနေသာ ျပစမႈကးလြနခရသ ႐ဟငဂာမားႏင မကျမငသကေသ တစဥးတစေယာကကမ အငတာဗးျခငး မရမႈ အပါအဝင ရရထားသည အခကအလကမား အေပၚ အေျခခ၍ ရာေဖြေတြ႕ရခကမားႏင အၾကျပခကမားအား ေကာေထာကေနာကခ ျပထားသည ျဖစရပမန အခကအလကမားႏင ဥပေဒနညးအရ ဆနးစစသးသပခက ျပထားေသာ ေလလာဆနးစစမႈ တစရပ ျပညျပညဝဝ မညသ႔မ မျဖစႏငေခ။ ေကာမရငအဖြ႕၏ ဖြ႕စညး တညေဆာကပ၊ လပပငခြင တာဝန၊ အခနသတမတမႈ၊ သးျခားလြတလပစြာ ရပတညႏငမႈႏင ၾကားေန ဘကမလကမႈတ႔သည ယခငက စးရမခရသည အတငး ဆကလက စးရမပပနေနရဆ ျဖစသည။ ထအမးသား ေကာမရင အဖြ႕၏ လပပငခြင တာဝနသည အလြန တေတာငးသည (၁၂) ရက အ ေတာအတြငး ရခငေဒသ၌ ျဖစပြားခေသာ အထး အျဖစအပကမား အေပၚ အေလးထား စစမးစစေဆးရသည ျဖစရာ ႏငင၏ အျခား ေဒသမားတြင ကးလြနခေသာ အၾကမးဖက သတျဖတမႈမား သ႔မဟတ ရာဇဝတမႈမားအား ကယကယျပန႔ျပန႔ စစမးစစေဆးႏငျခငး မရခေခ။ တငးရငးသား လနညးစမား အေပၚ ဥးတည၍ ထပတလလ ျဖစပြားေနေသာ အၾကမးဖက သတျဖတမႈမားႏင စဥဆကမျပတ ျဖစပြားေနေသာ လြနစြာ ႀကးေလးသည လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားသည ခြျခားဆကဆမႈ ရသည မဝါဒမားႏင အေလအထတ႔တြင အေျခခအားျဖင ခတဆကမႈ ရေၾကာငးႏင ေဖာျပပါ ေဒသမားတြင ရာဇဝတမႈႀကးမာ ျဖစပြားေနေၾကာငးတ႔က ျမနမာႏငင၏ အာဏာပင အဖြ႕အစညးမားက ဆကလက ျငငးဆနေနဆ ျဖစသည။

၂၅။ အမးသား ေကာမရင အဖြ႕၏ အၾကတကတြနးခကမားတြင ျမနမာႏငင၏ တရားစရငေရး စနစသည အငစတကးရင အရ အားနညးခက ရသည ဟသည အခကအား

7 A/HRC/39/64 အစရငခစာ, အပဒ 95–99; A/HRC/39/CRP.2 အစရငခစာ, အပဒ 1601–1609; A/HRC/40/37 အစရငခစာ, အပဒ 56–59; ႏင CEDAW/C/MMR/CO/EP/1 အစရငခစာ, အပဒ 9

A/HRC/45/5

12

ထညသြငးစဥးစားရနႏင ျပညဝစလငစြာ ၫႊနးဆေဖာျပရန ပကကြကခေပသည။ ဆယစႏစမားၾကာေအာင ကးလြနခသည ႀကးေလးေသာ အၾကမးဖက သတျဖတမႈမားအား အသအမတျပ ေဖာျပရနႏင ဒမကေရစႏငတရားဥပေဒ စးမးမႈ ရရေစရန ရညမနးလင ျမနမာႏငငသည အျပညျပညဆငရာ စခနစႏႈနးမားအား ျပညဝစြာ လကနာၿပး ဘကလကမႈ မရေသာ၊ အာမခခက ရသည စနစယႏရားမားမ တဆင တရားသျဖင ျပနျဖစေစျခငး (transitional justice) ဆငရာ အစျပ လပငနးစဥမားတြင ပါဝငသည တာဝနခမႈရရ အေရးယ ေဆာငရြကမႈမး ရရပါမည။ အၾကမးဖကျပစမႈ ကးလြနသမားအား အေရးမယ ဒဏမခတသည အေျခအေနအား အဆးသတၿပး အၾကမးဖက ျပစမႈမား ထပမ ျဖစပြားႏငမႈက ကာကြယရန ရညရြယ၍ ဖြ႕စညးပ အေျခခ ဥပေဒ ဆငရာ၊ ျပ႒ာနး ဥပေဒ ဆငရာ၊ အငစတကးရငး အဖြ႕အစညးမား ဆငရာႏင အပခပေရး ရးလပငနးပငး ဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈမားအား သကဆငရာ လပဂၢလ၊ အဖြ႕စအညးမား အားလး ပါဝငျခငးျဖင ကယကယျပန႔ျပန႔ လပေဆာငမည လပငနးစဥ တစခ လအပေနပါသည။

၂၆။ (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ဒဇငဘာလတြင လမးတး သတျဖတျခငး ဆငရာ ရာဇဝတမႈအား တားဆးကာကြယျခငးႏင အေရးယျခငး ဆငရာ ႏငငတကာ သေဘာတညခက စာခပႏင ပတသကေသာ (ဂမဘယာႏင ျမနမာႏငငအၾကား) အမႈႏင ဆကစပ၍ အျပညျပညဆငရာ တရားရး ေရ႕ေမာကသ႔ ျမနမာႏငငက ေရာကရလာခသည။ ေဖာျပပါ အျပညျပညဆငရာ သေဘာတညခက စာခပ အရ ျမနမာႏငငရ ႐ဟငဂာ လမးစ တစခလး၊ ႐ဟငဂာမားႏင ဂမဘယာ ႏငင၏ အခြငအေရးအား ထနးသမးႏငရန ရညရြယ၍ ဂမဘယာ ႏငငက အျပညျပညဆငရာ တရားရးသ႔ ဥးတက ေလာကထားခၿပး တရားရးက ေနာကဆး စရငခက မခမ ၾကားျဖတ စမေဆာငရြကခကမား (Provisional measures) ဆငရာ အမန႔ခမတေပးရန ေတာငးဆခသည တရားရး ၾကားနာခနတြင ျမနမာႏငင ကယစားျပ အဖြ႕က ႏငငတကာ လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ ဆငရာ ဥပေဒ (IHL) အား ဆကလက လစလရႈ၍ မရႏငေၾကာငးႏင ျပစမႈဆငရာ တာဝနရသမားအား အေရးယရန အတြက စတဆႏၵရပါေၾကာငး ေျပာၾကားခသည။ သ႔ေသာ လကရအခနအထ အမးသား ေကာမရငႏင စစတပ တရားေရး လပငနးစဥမားမ တဆင ေဆာငရြကမႈမားသည တာဝနခမႈျဖင အေရးယ ေဆာငရြကသည ထေရာကေသာ လပငနးစဥမားအား ေႏာငေႏးေစသည ပစမာလညး ဆကလက တညရေနသလ ျပစမႈ ကးလြနသမားအား အေရးယ ဒဏခတျခငး မရသည အေလအထမာလညး ဆကလက တညရေနေေသာေၾကာင လေလာကျခငး မရေသးဟ ဆႏငသည။ အျပညျပညဆငရာ တရားရး၌ ၾကားနာစဥ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) ၏ ရာေဖြေတြ႕ရခကမားတြင “႐ဟငဂာ အမးသမးမားႏင မနးကေလးငယမား၊ ရဖနရခါ အမးသားမားႏင ေယာကားေလးမားအား ပစမတထား၍ ကးလြနေလရေသာ မဒနးမႈမား၊ အစလက အျပလက မဒနးကငျခငးမားႏင လငအၾကမးဖကမႈမား”ႏင ဆကစပ၍ ေဖာျပခပါေသာျငားလညး ျမနမာႏငင၏ ကယစားလယအဖြ႕သည လငႏင ဂနဒါ အေျချပ အၾကမးဖကမႈမား ဆငရာ ကစၥရပမား အေၾကာငး ျပညျပညစစ ထညသြငး ေျပာၾကားသြားျခငး မရေပ။8 ႏငငေတာအဆင ေကာမရင အဖြ႕၏ လကခရရထားေသာ ရာေဖြေတြ႕ရခကမားသည တာဝနမယျခငး သ႔မဟတ တာဝနရမႈအေပၚ ျငငးဆနျခငး ရသည အတြက ေကာမရင အဖြ႕၏ အမနတကယ တာဝနခမႈရေစရနႏင သးျခားလြတလပမႈ ရေစရန ေသခာေစမည အာဏာပင အဖြ႕အစညးမား၏ စတဆႏၵ အေပၚ ေမးခြနးထတစရာ ျဖစလာသည။

၂၇။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဇနနဝါရလတြင အျပညျပညဆငရာ တရားရးက ၾကားျဖတ စမ ေဆာငရြကခကမားႏင စပလဥး၍ ျမနမာႏငငသည ႐ဟငဂာမား၏ ေနရာေဒသ၌ ႐ဟငဂာ

8 A/HRC/39/CRP.2, အပဒ 1276 အား ၾကညပါ။

A/HRC/45/5

13

လမးစဝငမားႏင ဆကစပ၍ လမးတး သတျဖတျခငး ဆငရာ ရာဇဝတမႈအား တားဆး ကာကြယျခငးႏင အေရးယျခငး ဆငရာ ႏငငတကာ သေဘာတညခက စာခပတြင ေဖာျပထားေသာ လမးတး သတျဖတမႈဟ သတမတႏငသည လပရပမားအားလးက ေစခငးျခငးမ ကာကြယရန၊ ျပစမႈဆငရာ စြပစြခကမားႏင သကဆငေသာ သကေသမားအား မလ အေျခအေနအတငး ထနးသမးထားရန၊ႏင ၾကားဝင စမေဆာငရြကခကမားႏင ဆကစပေသာ လပငနး အေကာငအထည ေဖာခကမားအား အခနကာလ အလက အစရငခ တငျပရန အတြက အစြမးရသမ ေဆာငရြကရန ၫႊနၾကားခသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ေမလ (၂၂) ရကေန႔တြင ျမနမာႏငငသည ၎၏ ပထမ အစရငခစာအား တငသြငးခၿပး ယေန႔ အခနထ ၎အစရငခစာအား လအမားသေအာင ချပျခငး မရေသးေပ။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ေမလ၊ (၈) ရကေန႔တြင ျမနမာႏငင၏ ႏငငေတာ သမၼတရးသည စစတပ အပါအဝင အစးရ အရာရမားအား ၫႊနၾကားခက (၂) ခ ထတျပနခၿပး ထၫႊနၾကားခကမားတြင လမးတး သတျဖတျခငး ဆငရာ ရာဇဝတမႈအား တားဆးကာကြယျခငးႏင အေရးယျခငး ဆငရာ ႏငငတကာ သေဘာတညခက စာခပ အပဒ (၂) ႏင အပဒ (၃) တြင ေဖာျပထားေသာ လပရပမားအား ကးလြနျခငး မျပရနႏင အမးသား အဆင ေကာမရင၏ ေနာကဆး အစရငခစာတြင ေဖာျပထားေသာ အျဖစအပကမားႏင ဆကစပေသာ သကေသ အခကအလကမားအား ေဖာကဖကျခငး မျပလပရနတ႔ ျဖစၾကသည။ ထသ႔ သမၼတရး၏ ၫႊနၾကားခကမား ဆငရာ အေၾကာငးအရာမားအား အစးရ အရာရမား ႏင အစးရဌာန ဆငရာ အဖြ႕အစညးတ႔၏ အဆငတငးတြင ျဖန႔ျဖးေဝငရနႏင သရမႈ အားေကာငးရန အတြက အာဏာပင အဖြ႕အစညးမားက ဆကလက လပေဆာငမႈမားႏင ဆကစပေသာ အခကအလကမားအား မေတြ႕ရေပ။

၂၈။ သကေသမားအား မေပာကပကေအာင ထနးသမးထားဖ႔ သမၼတရး ၫႊနၾကားခကမား ထတျပနျခငးသည ရခငတြင အေရးကစၥမား ျဖစပြားၿပး (၃) ႏစ နးပါး အၾကာတြငမ ထတျပနျခငး ျဖစသည။ (၂၀၁၇) ခႏစ၊ ၾသဂတလကတညးက ျမနမာႏငငသည “လြတသြားသည ေျမေနရာမားအား အပငစး သမးဆညးျခငးႏင နယေျမရငးျခငး” ႏင “႐ဟငဂာ ရပရြာအသငးအဝနး ရခသည ေျခရာလကရာတငးအား ဖကပစျခငး” နညးလမးမားမ တဆင ႐ဟငဂာမား ေနရပျပနေရးက တကကြစြာ ကာကြယတားဆးခေၾကာငး အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) က ေကာကခကခသည။ 9 ႐ဟငဂာမား ေနရပျပနေရး အတြက တညေဆာကထားေသာ ေသာငၿပလကရာ၊ ငါခရာ ျပနလည လကခေရး စခနးမားႏင လပးေခါင လႊေျပာငးေရး စခနးတ႔သည ယခင ႐ဟငဂာမား ရပတညေနထငခသည ေကးရြာမား တညေနရာတြင တညေဆာကထားချခငး ျဖစရာ ထေနရာမားတြင ရခသည သကေသမားအား ဖကဆးပစခသည အလားအလာ ရေၾကာငး ၿဂလတ ဓာတပမားအရ အခငအမာ အတညျပပါသည။ ထသ႔ေသာ အလားတ ေဆာကလပေရးမားအား ေမာငးေတာ ၿမ႕နယရ ေကးရြားမားႏင ရေသေတာင ၿမ႕နယရ ေပါငးဇာ ေကးရြာတ႔တြင (၂၀၁၇) ခႏစမ စ၍ တညေဆာကေနခေၾကာငး သကေသလညး ရပါသည။

၂၉။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ေမလ တေလာကလးတြင တပမေတာသည ဘးသးေတာင ၿမ႕နယရ ေနရာအေတာမားမားအား မးရႈ႕ချခငးေၾကာင ယခငက ရခသည ႐ဟငဂာ ေကးရြာ (၅) ခမ ေကးရြာ တစဒါဇငေကာ အထ ပကစးခေၾကာငး သတငးအစရငခစာမား ရခသည။ (၂၀၁၇) ခႏစတြင “နယေျမရငးလငးေရး” ဟ ေခၚဆသည စစဆငေရးမားေၾကာင ေထာငေပါငး မားစြာေသာ ႐ဟငဂာမားသည ထြကေျပးတမးေရာငေနခရၿပး ၎တ႔ ထြကေျပးကတညးက

9 Ibid., para. 1182.

A/HRC/45/5

14

၎ေနရာမားတြင လမေနသည ေနအမ အေဆာကအအမားအား ဖကဆး ေဖာကဖကမႈသည ထအခနကတညးက စတငေနခသည။ ေမလတြင တပမေတာသည ထေနရာသ႔ ျပနလည ေရာကရလာကာ ယငးမေကာငး၊ ဒးပင၊ သငဂနကႏင ကနးေတာင ေကးရြာမားရ ကနရေနေသးေသာ အေဆာကအအမားအား မးရႈ႕ဖကဆးခသည။ မကျမင သကေသမား၏ ေျပာဆခကအရ မးရႈ႕ဖကဆးခေသာ ထေနရာမားသည ရခင တပမေတာႏင လကနကကင တကပြျဖစပြားသည ေနရာမားတြင မဟတသလ ပဋပကၡ စတင ျဖစပြားသည အခနမ စ၍ ထေနရာတြင တကပြ ျဖစဖြားချခငး မရေပ။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဇလငလ (၁၇) ရကေန႔စြျဖင ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ မဟာမငးႀကးထသ႔ ေပးပ႔သည စာတြင (၂၀၂၀) ခႏစ ေမလ အတြငး ဘးသးေတာင ၿမ႕နယ၌ တကခကမႈမား ေဆာငရြကခသည ဟသည စြပစြခကႏင ပတသက၍ “မညသည အခါတြငမ ထသ႔ေသာ တကခကမႈမး မျဖစပြားခ”ဟ ျပညေထာငစ သမၼတ ျမနမာႏငငက ဂနဗာရ ကလသမဂၢရးမားႏင အျခား အျပညျပည ဆငရာ အဖြ႕အစညးမားသ႔ အေၾကာငးၾကား ေဖာျပခသည။

ဂ။ လငပငးဆငရာႏင ဂနဒါ အေျချပ အၾကမးဖကမႈ

၃၀။ လငပငးဆငရာႏင ဂနဒါ အေျချပ အၾကမးဖကမႈမားႏင ဆကစပ၍ ျပစမႈ ကးလြနသမားသည ျပစဒဏကခရျခငးမ ကငးလႊတေနဆ ျဖစသည။ လကနကကင ပဋပကၡ အေျခအေနႏင ပဋပကၡ မျဖစသည အေျခအေနမား၌ ထသ႔ေသာ ရာဇဝတမႈမားအား လျခမႈ၊ ထေရာကမႈ၊ လကလမးမမႈႏင ဂနဒါ ထရလြယမႈ ရသည တငတနးတငျပသည နညးစနစမား မရေပ။ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) က မတတမးျပစခေသာ လငႏင ဂနဒါ အေျချပ အၾကမးဖကမႈ ဆငရာ သကေသမားကလညး အမးသား ေကာမရငက ခနလပခပါသည။ ကးလြနခရသမားႏင ၎တ႔၏ မသားစဝငမားသည အၾကမးဖကမႈမားႏင အကအည ရရေရးႏင ဆကစပေသာ သတငးေပး တငၾကားရာတြငလညး သသာထငရားေသာ အခကအခမားအား ၾကေတြ႕ေနရဆ ျဖစသည။ ကးလြနခရသမား အတြက အေရးဆ လပေဆာငေပးေနသမားက တငျပသည အခကအခ စနေခၚမႈမား၌ တငးရငးသား လနညးစ အသငးအဝနးႏင ဆကဆရာတြင ၾကေတြ႕ရေသာ ဘာသာစကား အခကအခမား၊ စတဒဏရာ ရရမႈမား၊ စစတပႏင ဆကႏြယမႈ ရလင ႏငငေတာ အၾကညအည ပကေစမႈ ဥပေဒျဖင အေရးယခရမညက စးရမထတလန႔ရမႈ စသညတ႔ ပါဝငသည။ ထအခကအခမားေၾကာင ျမနမာႏငင၌ လငအၾကမးဖကမႈ ဆငရာ အကအည ရယရန ခကခၿပး ျမနမာႏငင တလႊားတြင ျဖစပြားေနေသာ လငအၾကမးဖကမႈမားမ အလြနနညးပါးသည ပမာဏအား ကယစားျပေသာ အမႈ အေရအတြက အနညးငယသာ တငၾကားၾကမႈရျခငး ျဖစသည။ ထသ႔ေသာ အခကအခမားအား ေကးလကေဒသႏင အစးရ ထနးခပမႈေအာက၌ မရေသာ ေနရာမားတြင တမထးျခားစြာ ေတြ႕ရတတၿပး ထေနရာမားတြင လငအၾကမးဖကမႈမားအား ၾကားလမား၏ ျဖနေျဖမႈေၾကာင ေလာေၾကးေပးျခငးမ တဆင ေျဖရငးျခငးခသည အမႈမား ရေနပါသည။

၃၁။ (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ေဖဖဝါရလတြင အစးရက လငအၾကမးဖကမႈ ခစားေတြ႕ၾကရသမား အတြက ကနးမာေရး ဝနေဆာငမႈ ေပးရန၊ မခငမားႏင ကေလးငယမား အတြက ခလႈမႈ ေပးရနႏင လငအၾကမးဖက ခရသမားအား ဥပေဒ အေထာကအကျပေပးရန ရညရြယ၍ “ဝမးစေတာ အၾကပအတညးေျဖရငးေရး စငတာ” ႏင “ဝမးစေတာ အမးသမး ေထာကပေရး စငတာ” တ႔အား မတဆကခသည။ ထသ႔ေသာ အစအစဥမားသည အျပသေဘာေဆာငသည ေျခလမးမား ျဖစပါေသာလညး ထစငတာမား၏ အေရအတြကသည နညးပါးကာ ထခကမႈ အရဆး လထက ထစငတာမားသ႔ အကန႔အသတျဖငသာ ခဥးကပႏငၾကသည။ ျမနမာႏငင၌ လငပငးဆငရာႏင ဂနဒါအေျချပ အၾကမးဖကမႈ အေပၚ တ႔ျပနေဆာငရြကေရး ဆငရာ ေငြေၾကး အဖးအခ မေပးရေသာ၊ တငၾကားသမား၏ အခကအလကအား လ႕ဝကေပးေသာ၊

A/HRC/45/5

15

က႑ေပါငးစႏင ဆကစပေသာ ဝနေဆာငမႈမားအား အကန႔အသတ မရ လကလမးမ ရရေရးမာ လကရအခနအထ လပလစေနဆ ျဖစပါသည။ လမႈဖလေရး ဝနႀကးဌာန၊ ကယဆယေရးႏင ျပနလညေနရာခထားေရး ဝနႀကးဌာနႏင အားကစားႏင ကနးမာေရး ဝနႀကးဌာနတ႔သည ကးလြနခထားရသမားအား ဗဟျပေသာ တ႔ျပနေဆာငရြကမႈမားႏင သကဆငေသာ လပထးလပနညးမား၊ လမးၫႊနခကမားအား ေရးဆြၿပးေနာက သြားေရာကရန ခကခေသာ ေနရာမားရ လထႏင လကနကကင ပဋပကၡေၾကာင ဒကၡေရာကေနသမား အတြက လကလမးမႏငေသာ ဝနေဆာငမႈမား ရရေရး ေဆာငရြကရပါမည။ လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ ဆငရာ အကအညမား အထးသျဖင ကးလြနခရသ ဗဟျပ တ႔ျပနကညေပးေရး ဝနေဆာငမႈမားအား သြားေရာက ေပးအပႏငခြငက သကဆငရာ ပါဝငပတသကသည အဖြ႕အစညးမား အားလးသ႔ ေပးအပရပါမည။

၃၂။ (၂၀၁၈) ခႏစ၌ Office of the Special Representative of the Secretary-General on Sexual Violence in Conflict ႏင သေဘာတညခက စာခပ ခပဆၿပးေနာကတြင ျမနမာအစးရသည ထသေဘာတညခကအား အေကာငအထညမည လပငနး စမကနး တစခ ေရးဆြရန (၂၀၁၉) ခႏစ၊ မတလ၌ အမးသားအဆင ေကာမတ တစရပအား ဖြ႕စညးခပါသည။ ဝမးနညးစရာေကာငးလသည အခကမာ အျပညျပည ဆငရာ လပထးလပနညးမားႏင ကြလြ၍ ျမနမာအစးရသည ေစာငၾကည အကခတျခငးႏင လကလမးမျခငး ကစၥရပ အေပၚ စးရမပပနသညဟ ဆကာ ကလသမဂၢက အတညျပ ေထာကခေပးႏငသည လပငနး အစအစဥ တစရပအား ေဆာငရြကႏငျခငး မရေသးေပ။ ထသ႔ လပငနး အစအစဥ မၾကမးအား အတညမျပႏငေသးမ လငပငးဆငရာႏင ဂနဒါအေျချပ အၾကမးဖကမႈအား ကးလြနခရသမား အတြက အဓက ကေသာ အကာအကြယ ေစာငေရာကမႈ ေပးျခငးမား ကငးမေနသည။ တငၾကားသမား၏ အခကအလကအား လ႕ဝကေပးျခငးႏင တငၾကားသမားအား လကစားေခ ရနျပျခငးမ အကာအကြယေပးျခငး ရသည တငၾကားသည စနစ တစခ အပါအဝင ဆကစပေသာ ဥပေဒမား အတြက လအပေသာ ျပျပငေျပာငးလမႈမား မရျခငး၊ အလးစ ပါဝငခြင မရျခငးႏင အၾကမးဖကမႈမ ၾကေတြ႕လြတေျမာကလာသမား အေျချပ ေထာကပမႈ မေပးႏငျခငးတ႔ေၾကာင ထလပငနး အစအစဥ မၾကမးအဆင၌ပင စးရမပပနစရာမား ရေနပါသည။

၃၃။ (၂၀၁၃) ခႏစတြင စတငခသည ၾကာရညေသာ မၾကမးေရးဆြေရး လပငနးစဥ ေနာကပငးျဖစသည (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဇနနဝါရလတြငမ အမးသမးမား အေပၚ အၾကမးဖကမႈ ကာကြယေရး ဥပေဒမၾကမးအား လႊတေတာသ႔ တငသြငးႏငခပါသည။ လမႈ အဖြ႕အစညးႏင ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမားက ထတငသြငးသည ဥပေဒၾကမးတြင ပါဝငေသာ အေၾကာငးအရာမား အေပၚ စးရမပပနေၾကာငး ေထာကျပေျပာဆခေသာလညး ၎သည အမးသမးမား အေပၚ ခြျခားဆကဆသည ပစအမးမးအား အဆးသတေရး ဆငရာ ႏငငတကာ သေဘာတစာခပတြင ျပ႒ာနးထားေသာ ႏငငတကာ စခနစႏႈနးမားႏင ႏႈငးယဥလင အားနညးခကမား ရေနဆ ျဖစၿပး ထသ႔ အားနညးခကမား ရသည ထဥပေဒၾကမး အေပၚ အမးသမးမား အေပၚ ခြျခားဆကဆမႈ ပေပာကေရး ဆငရာ ေကာမတကလညး ေထာကျပၫႊနးဆခၿပး ျဖစသည။10 ထ႔ေၾကာင လကရ မၾကမး ပစ အတငး ဥပေဒ အတညျဖစလင အမးသမးမား အတြက ဥပေဒ အကာအကြယေပးမႈ လေလာကမႈ ရမရ အေပၚ စးရမမႈမား ဆကလက ရေနပါသည။

10 CEDAW/C/MMR/CO/EP/1, အပဒ 17–18 အား ၾကညပါ။

A/HRC/45/5

16

ဃ။ အေျခခ အခြငအေရးမားႏင လြတလပခြငမား

၃၄။ ျမနမာႏငငအတြငး အေျခခ အခြငအေရးမားႏင လြတလပခြငမားအား ကာကြယျခငးႏင တနဖးထား ေလးစားျခငးတ႔ႏင ဆကစပ၍ ျမနမာႏငငကလညး သေဘာတ လကခထားသည ထအၾကျပ တကတြနးခကမား ျဖစသည (Universal Periodic Review) ျဖစစဥတြင အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM)၊ အမးသမးမား အေပၚ ခြျခားဆကဆမႈ ပေပာကေရး ဆငရာ ေကာမတႏင ကလသမဂၢ အထး ကယစားလယတ႔၏ အၾကျပ တကတြနးခက အမားစက အေကာငအထည ေဖာထားျခငး မရေသးေခ။ လ႔အခြငအေရး ကာကြယသမား၊ သတငး မဒယာသမားမားႏင ျပညသတစဥးဥးသည အတကအခ သေဘာထား အျမငမားအား ေဖာျပရာတြင ၎တ႔၏ အခြငအေရးမားအား ထတေဖာေျပာၾကားသည အတြက ၿခမးေျခာကခရျခငးႏင ဥပေဒအရ အေရးယခရျခငးမားအား စဥဆကမျပတ ၾကေတြ႕ ခစားေနရသည အတြက ဒမကေရစ ဆငရာ အခြငအေရးမားႏင လြတလပခြငမားအား ကငသးရန ေနရာမား တျဖညးျဖညး နညးပါးလာသည။ လႈပရားတကကြသမားသည (၂၀၁၁) ခႏစတြင ျပ႒ာနးခေသာ ၿငမးခမးစြာ စေဝးခြငႏင ၿငမးခမးစြာ စတနးလညလညခြင ဆငရာ ဥပေဒႏင အည ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵထတေဖာပါေသာလညး အကဥးခခေနရဆ ျဖစသည။ (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ေဖဖဝါရလတြင တကသလေကာငးဝငး အတြငး လျခေရး တးျမႇငေပးရန မႏေလး၌ ဆႏၵထတေဖာပြ တစခအား ႀကတင အေၾကာငးၾကားရန ပကကြကခသည ဟ၍ ေကာငးသား (၇) ဥးအား ေထာငဒဏ (၃) လ ခမတခသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ေဖဖဝါရလတြင ျမနမာႏငင အေနာကဘက၌ အငတာနက ပတထားမႈအား ဆန႔ကငသည ဆႏၵျပပြ အတြက ရနကန၌ ေကာငးသား (၅) ဥးအား ေထာငဒဏ ခမတခသည။

၃၅။ အစရငခစာ ေရးသားသည ကာလ အတြငး အထးသျဖင တပမေတာ စစဆငေရးႏင ဆကစပေသာ ကစၥရပမားတြင သးျခားလြြတလပေသာ သတငး စာနယဇငး ေလာကအား ရာဇဝတသားပမာ ဆကဆလာျခငးတ႔ျဖင လြတလပစြာ ထတေဖာေျပာဆခြငအား ကန႔သတမႈ တးလာေၾကာငး ေလလာေတြ႕ရခရသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ ႏစဆနးပငးတြင ရခင တပေတာအား အၾကမးဖက အဖြ႕အစညး အျဖစ ေၾကညာသတမတၿပးေနာကတြင ရခင တပေတာ၏ ေျပာေရးဆခြင ရသႏင အငတာဗး ေျဖၾကားခကမားအား တငဆက ထတလႊငေသာေၾကာင The Voice of Myanmar, Naranjara ႏင Khit Thit သတငးမဒယာ အယဒတာမားအား အၾကမးဖကမႈ တကဖကေရး ဥပေဒျဖင တရားစြခခရသည။ The Voice of Myanmar မဒယာ အဖြ႕မ ေနလငးသည (၂၀၂၀) ခႏစ မတလ ၃၀ ရကေန႔တြင ဖမးဆးထနးသမးခခရၿပး (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဧၿပလ (၁၀) ရကေန႔မ ျပနလည လႊတေျမာကခေသာလညး Naranjara ႏင Khit Thit မဒယာ အဖြ႕ အယဒတာမားမာမ ၎တ႔၏ လပေဖာကငဖကမားႏင အတ ေရာငတမးေနရဆ ျဖစသည။ ရခငတြင ျဖစပြားေနသည ပဋပကၡမားအား သတငးယခသည အတြက Development Media Group ၏ အယဒတာ ေအာငမာနဥးအား (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ေမလတြင လညးေကာငး၊ Irrawaddy သတငးဌာနအား (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ဧၿပလတြင လညးေကာငး၊ ႐ကတာ သတငးဌာနာအား (၂၀၂၀) ခႏစ၊ မတလတြင လညးေကာငး တပမေတာက မဒယာမားအား အမႈဖြင တငၾကားမႈမား အစျပ လပေဆာငခသည။ တပမေတာသည ထသ႔ အမႈဖြင တငၾကားမႈမားမ အခ႕က ပယဖကခေသာလညး ထသ႔ေသာ တရားစြဆမႈမားသည သတငး မဒယာ လပငနးတာဝနအား ဖႏပသည ၿခမးေျခာကမႈမား အျဖစ ေဒသခ သတငးမဒယာ သမားမားက မတယၾကသည။

၃၆။ (၂၀၁၈) ႏင (၂၀၁၉) ခႏစတြင တပမေတာႏင အစးရ အရာရတ႔သည ႏငငေတာ အၾကညအည ပကေစမႈျဖင အမႈေပါငး (၁၅၀) အထ တရားစြဆခသည။ (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ဧၿပလ၌ ရနကနႏင ဧရာဝတတငး ေဒသႀကးတ႔တြင ေဒါငးမးဆက သခပ အဖြ႕ဝငတ႔သည သေရာစာသေဘာျဖင သခပထး ေဖာေျဖမႈၿပးေနာက တပမေတာအား အသေရဖကသည

A/HRC/45/5

17

ဟသည စြပစြခကျဖင ေဒါငးမးဆက သခပ အဖြ႕ဝင (၇) ဥးက ျပစမႈဆငရာ ဥပေဒ ပဒမ ၅၀၅ (က) ႏင ဆကသြယေရး ဥပေဒ ပဒမ ၆၆ (ဃ) တ႔ျဖင ၿမ႕နယ တရားရး (၆) ခ၌ အမႈဖြင တရားစြခသည။ ထ (၇) ဥးမ (၆) ဥးအား တရားရးမားတြင စရငခကခကာ ေထာငဒဏ (၁) ႏစမ (၅) ႏစ အထ ျပစဒဏခမတခၿပး ဧရာဝတတငး တရားရး ၂ ခရ တရားစြဆခကမားမာမ အမန႔မခႏငေသးပ ယခထကထ ၾကန႔ၾကာေနဆ ျဖစသည။ ထသ႔ေသာ အမႈအခငးမးသည ျပစမႈတစချဖင ၂ ႀကမႏငအထကပ၍ ျပစဒဏကခေစမႈ double jeopardy ျဖစေစသည အျပင ေလာကနေသာ လပထးလပနညးႏင မတေသာ တရားစရငေရး ဆငရာ အခြငအေရးတ႔ႏင ခတဆကသည အေျခခ ျပနာမား ျဖစေစေၾကာငး ေဖာျပထားပါသည။

၃၇။ ဧၿပလတြင အစးရသည တငးရငးသား အငတာနက ဝကဆဒ အခ ၂၀ အား ပတပစရန တယလဖနး ဆကသြယေရး ကမၸဏမားအား ၫႊနၾကားခၿပး ၎တ႔သည “သတငးတမား” ထတလႊငေနျခငးေၾကာင ဟ၍ အေၾကာငးျပခက ေပးခသည။ (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ဇြနလ ကတညးက လကနကကင ပဋပကၡဒဏ သကေရာကရာ ခငးျပညနယႏင ရခငျပညနယတြင အငတာနက ျဖတေတာကမႈ ျပခသည။ ႏငငေတာ လျခေရးေၾကာင အငတာနက ျဖတေတာကရျခငး ျဖစသညဟ ဆခေသာလညး ထသ႔ ေဖာျပရာ ေဒသတဝမးလးတြင အငတာနက ျဖတေတာကထားမႈေၾကာင ထေဒသရ ျပညသမားသည ကဗစ-၁၉ ေရာဂါကပေဘး အၾကပအတညး ရငဆငရသည ကာလ တေလာကလးပငလင အသကကယဆယ ႏငမည အခကအလကမားအား မရရႏငသကသ႔ ျဖစခသည။ ၂၀၂၀ ခႏစ၊ ေမလတြငမ ေမာငးေတာ ေဒသ၌ မဘငးဖနး အငတာနက ဝနေဆာငမႈမား ျပနလည ရရခသည။

၃၈။ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) သည အမနးစကား ကစၥရပႏင စပလဥး၍ အစးရအား အေသးစတ အၾကျပခကမား ေပးခသည။ အမနးစကား ဆငရာ ပစအားလးအား ကန႔ကြကရႈခရန၊ ကာကြယရနႏင အမနးစကား ဆန႔ကငသည လႈပရားမႈမားတြင ပါဝငရနႏင ေထာကခ အားေပးရန အတြက တတႏငသမ လပေဆာငၾကဖ႔ ႏငငေတာ သမၼတရးက ဝနႀကးဌာနမားႏင ျပညနယႏငတငးေဒသႀကး အစးရအဖြ႕မား အားလးထသ႔ (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဧၿပလတြင ၫႊနၾကားခက တစေစာင ထတျပနခသည။ ဤသ႔ေသာ ပထမ အဆင အျပသေဘာေဆာငေသာ ေျခလမးမားသည တရားမတမႈ၊ ခြျခား ဆကဆကငးမႈ၊ တနးတညမမႈရစြာ လကေတြ႕ အေကာငအထညေဖာဖ႔ လအပၿပး လမး၊ ယၾကညကးကြယမႈ ဘာသာတရား၊ ဂနဒါႏင လငပငးဆငရာ အမတလကၡဏာ စသည မညသည အေျခအေနမးတြင မဆ ခြျခားဆကဆမႈ ကငးေစရန ထညသြငး ေဖာျပသည အလးစ ျခငပါဝငေသာ ဥပေဒ မေဘာငႏင မဝါဒေရးရာ မေဘာငမား ခမတရန လအပပါသည။ လြတလပစြာ ထတေဖာေျပာဆခြငအား ကန႔သတသည “အမနးစကား တကဖကေရး” ဥပေဒ မၾကမး တစရပ ေရးဆြသညထက အမနးစကားအား ေျဖရငးကငတြယႏငမည ဥပေဒေရးရာႏင မဝါဒေရးရာ မေဘာင တစခ ေရးဆြရာတြင ပပးေပးရန OHCHR ႏင အျခား ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမားက အစးရအား ကမးလမးၾကပါသည။ “အမနးစကား တကဖကေရး” ဥပေဒၾကမးရ မတက မေရရာေသာ ပဒမမားေၾကာင လြမားစြာ ကငသးရန လမးဖြငထား သကသ႔ ျဖစၿပး လကရ အေျခအေနတြင ၎ဥပေဒၾကမးအား ဥပေဒျပမပါက လြတလပစြာ ထတေဖာေျပာဆခြင အေပၚ သသသာသာ ခးေဖာကႏငပါသည။

၃၉။ အငတာနက အြနလငးေပၚတြင တငသည အေၾကာငးအရာ အမားစသည လနညးစ တငးရငးသားမား အေပၚ ယတည ႐ငးစငးေသာ၊ ေစာကားရနလေသာ အသးအႏႈနးမား ပါဝငေနတတၿပး တငးရငးသား လကနကကင အဖြ႕အစညးမားအား ေထာကခသညဟ ယဆသမားအားလညး ဆးယတေသာသမား အျဖစ ဆကဆတတၾကပါသည။ မၾကာေသးမက “ကြနေတာ၊ ကြနမက ကလားဟ မေခၚပါႏင” ဟသည အမညျဖင ခြျခားဆကဆမႈအား

A/HRC/45/5

18

ဆန႔ကငသည အငတာနက လႈပရားမႈတြင ပါဝငပတသကေသာ လႈပရားတကကြသမားသည ၎တ႔ အေရးဆသည အတြက ၿခမးေျခာကမႈမားႏင ရနလတကခကမႈမားအား ၾကေတြ႕ခရပါသည။ 11 Facebook သည (၂၀၁၈) ခႏစမ စတင၍ စစတပ အရာရမား၏ ပဂၢလေရး အေကာငမားႏင အဖြ႕အစညး ဆငရာ စာမကႏာမားအား ျဖတချခငး ကသ႔ လပေဆာငခကမား အပါအဝင ျမနမာႏငင အတြက ၎တ႔၏ လပေဆာငခကမား တးတက အားေကာငးရန ႀကးပမးေနဆ ျဖစေသာလညး တပဝါဒျဖန႔သည စာမကႏာမားမ လမးေရး ခြျခားသည ဘာသာစကား အသးအႏႈနးျဖင အမနးတရား ပြားျခငးသည အြနလငးေပၚ၌ ဆကလက ရေနဆ ျဖစသည။

၄၀။ ႏငငအတြငး ေနရပစြန႔ခြာ တမးေရာငၾကသမားအား ၎တ႔၏ ေနအမမား သ႔မဟတ ေနရပေဒသမားသ႔ ေနရပျပနေရး အတြက ပပးကညေပးရန ဟသည အၾကျပခကအား အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) က အၾကျပခေသာလညး ေထာငေပါငးမားစြာေသာ သမားသည စစေရာင ဒကၡသည စခနးမားတြင ေနရဆ ျဖစသည။ (၂၀၁၉) ခႏစ ႏဝငဘာလတြင အစးရသည ႏငငအတြငး ေနရပစြန႔ခြာ တမးေရာငၾကသမားအား ျပနလည ေနရာခထားေရးႏင ဒကၡသည စခနးမား ပတသမးျခငး ဆငရာ အမးသားအဆင မဟာဗဟာအား ေရးဆြခသည။ ဤမဟာဗဟာသည ေသာခကကေသာ အျပညျပညဆငရာ စႏႈနးမားအား ထညသြငးကးကားထားကာ ႏငငအတြငး ေနရပစြန႔ခြာ တမးေရာငၾကသမား အတြက ေရရညေျဖရငးခကမား ေဆာငရြကႏငရန အလားအလာ ရပါသည။ သ႔ေသာ ရခငျပညနယရ ေကာကတလး ဒကၡသည စခနး ပတသမးမႈ အေျခအေနႏင ပတသက၍ လကရ ႀကးပမးခကမားတြငမ အလြနစးရမပပနဖြယရာ အခကမား ေတြ႕ရလာေပသည။ ဒကၡသည စခနးရ ကမာနႏင ႐ဟငဂာ ေဒသခမားအား အႏစသာရရေသာ အၾကဉာဏရယ ေဆြးေႏြးျခငးမား မျပရေသးေသာလညး ၎တ႔သည ၎တ႔၏ မလေနရပေဒသမားသ႔သာ ျပနလစတ ျပငးျပၾကေပသည။ ထ႔အျပင ၎တ႔အား ျပနလည ေနရာခထားမည ေနရာသစမာလညး လကရ ဒကၡသည စခနး အနးတြင တညေဆာကေနဆ ျဖစကာ ထေနရာသည ေရႀကးႏငသည ေနရာ ျဖစသလ အလပအကင အခြငအလမး၊ ကနးမာေရးႏင ပညာေရး ဝနေဆာငမႈတ႔ ရရရန လကလမးမမေသာ ေနရာတြင ျဖစေပသည။ ထသ႔ေသာ ျပနလညေနရာ ခထားေရး အတြက အဆျပကမးလမးခကသည စးရမပပနေနသည ေနရပစြန႔ခြာ တမးေရာငသမားအား အစဥအၿမ သးျခားေနထငေစျခငး Permanent Segregation ႏင လမး/ဘာသာအလက စစညးေစကာ သးျခားေနထငေစျခငး Ghettonization အေျခအေနသ႔ ေရာကရရန အရပလကၡဏာ ျပေနသည။

င။ စးပြားေရးႏင လမႈေရး ဆငရာ အခြငအေရးမား

၄၁။ စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈ အခြငအေရးမား ဆငရာ အျပညျပညဆငရာ သေဘာတညခက စာခပေအာက၌ ျမနမာႏငင အစးရ၏ တာဝနဝတရားတြင အစားအစာ၊ ေရ၊ တကယေရ တကာယ သန႔ရငးေရး၊ အးအမ၊ ကနးမာေရး၊ ပညာေရး၊ လမႈဖလေရး ရပငခြငမားႏင ယဥေကးမႈ လပငနးမားတြင ပါဝငခြငရျခငး စသည အခြငအေရးမားက ေလးစား တနဖးထားရန၊ ကာကြယရနႏင ျဖညဆညးေပးရန ပါဝငသည။ အျခား ႏငငမား နညးတ ျမနမာႏငင၌ ေျမယာ အခြငအေရးမားႏင ေျမယာလပပငခြင လျခမႈတ႔သည ျပညသလထတရပလး၏ သသာမားျပားလေသာ ပမာဏာ အတြက အစားအစာ၊ အးအမ၊ အသကေမြးဝမးေၾကာငးႏင ဖြ႕ၿဖးေရး ဆငရာ အခြငအလမးမား ရရေစဖ႔ ပပးေပးပါသည။

11 ၎အြနလငး လႈပရားမႈတြင ပါဝငသည အမညမာ ျမနမာႏငငတြင မြတစလငမားအား ႏမခေခၚဆသည အသးအႏႈနးအား ကးကားေဖာျပျခငး ျဖစပါသည။

A/HRC/45/5

19

တငးရငးသား လနညးစ အသငးအဝနးမား အတြကမ ပမနအားျဖင ေျမႏင ဆကစပမႈမားသည ဘာသာေရး၊ ယဥေကးမႈႏင လမႈေရး တ႔ျဖင ခတဆကမႈမား ရေနပါသည။ တပမေတာႏင တငးရငးသား လကနကကင အဖြ႕အစညးမား အၾကား ျဖစပြားသည မားစြာေသာ လကနကကင တကပြမားေၾကာင ေျမယာကစၥသည ႏငငေရး ဆငရာ အေရးကစၥမား အျဖစသ႔ သသသာသာ ေျပာငးလလာတတေပသည။

၄၂။ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) ၏ အၾကျပခကတြင ပဋပကၡ သကေရာကရာ ေဒသမား အထးသျဖင ကခင၊ ရခငႏင ရမးျပညနယမား၌ ရငးႏးျမပႏမႈမား အားလးသည လ႔အခြငအေရးႏင ဆကစပ၍ နညးမနလမးမန ေဆာငရြကၾကဖ႔ အၾကျပ တကတြနးထားသည။ ဖြ႕ၿဖးေရး စမကနးမားအားလညး တရားမတေသာ၊ တနးတညမမႈေသာ၊ ခြျခားဆကဆမႈ ကငးေသာ၊ ေရရညတညတေသာ၊ ႏငငေရး ဘကလကမႈ ကငးေသာ အေလအထတ႔ျဖင ေဆာငရြကသငေၾကာငး အထးျပ ေဖာျပထားသည။ လြနခသည (၂) ႏစက အျဖစအပကမား အရ (FFMM) ၏ အၾကျပခကမား အတငး မေဆာငရြကခၾကေပ။

၄၃။ (၂၀၁၈) ခႏစ၊ စကတငဘာလတြင (၂၀၁၂) ခႏစက ျပ႒ာနးခသည ေျမလြတ၊ ေျမလပ၊ ေျမ႐ငး စမခန႔ခြေရး ဥပေဒအား ဥပေဒျပငဆငခကမား အရ “ေျမလြတ” “ေျမလပ” “ေျမ႐ငး” ဟ ဥပေဒ အရ သတမတ ေၾကညာထားေသာ ေျမမားအား အသးျပခြငရရရန ရးလပထးလပနညး လအပလာၿပး ထသ႔ သတမတထားေသာ ေျမမားသညလညး ျမနမာႏငငရ တငးရငးသား ျပညနယမားတြင တညရရာ ထေဒသမားတြင အႀကးစား စကပးေရး လပငနး၊ သတတြငး တးေဖာမႈ လပငနးႏင အျခား လပငနးမားအား ဖတေခၚသကသ႔ ရေလသည။ ထဥပေဒ ျပငဆငမႈတြင ထးတမးစဥလာ ေျမယာ အသးခမႈအား ပထမဆး အႀကမ အသအမတ ျပထားပါေသာလညး ထးတမးစဥလာ ေျမယာလပကငခြငအား ဥပေဒ အရ အဓပၸာယ ဖြငဆထားျခငး မရသလ ေျမယာ အသးခခြငအား စမသည ျမနမာႏငင၏ ရႈပေထြးေသာ ဥပေဒ မေဘာင အတြငး၌လညး အထးျပ အကာအကြယ ေပးထားျခငး မရေပ။ ဥပေဒျပငဆငမႈ၏ ရလဒအေနျဖင သနးေပါငးမားစြာေသာ အေသးစား လယသမားမားသည ၎တ႔၏ ေျမယာပငဆငခြငအား ဆးရႈးရကာ ဥပေဒ ျပငဆငၿပး (၆) လ သကတမး အတြငး ေျမယာ အသးခခြင အသစ ေလာကထားရမည ျဖစၿပး ေျမယာ အသးခခြင မရလင ၎တ႔ ေျမအား ဆကလက အသးျပပါက ရာဇဝတမႈ ေျမာကရာ ကေပမည။

၄၄။ (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ၾသဂတလတြင လႊတေတာသည (၁၈၉၄) ခႏစ ေျမသမးဆညးျခငး ဆငရာ ဥပေဒအား အစားထးသည ေျမသမးဆညးျခငး၊ ျပနလည ေနရာခထားျခငးႏင ျပနလည ထေထာငျခငး ဆငရာ ဥပေဒအား ျပ႒ာနးခသည။ အစးရ ဌာနအဖြ႕အစညးက ေျမသမးဆညးရန အတြက “အမားျပညသ အကး အလ႔ငာ” ဟ ဆသည သတမတ ဖြငဆခကမားႏင ထခကနစနာမႈ ရႏငေသာသမားအား ဖြငဆသတမတရန အတြက စစတမးေကာကယဖ႔ လအပခကမား၊ သဘာဝ ပတဝနးကငႏင လမႈေရးဆငရာ သကေရာကမႈ ဆနးစစခကမားႏင ျပနလည ေနရာခထားျခငးႏင ျပနလည ထေထာငျခငး အစအစဥမား ကသ႔ေသာ အျပသေဘာေဆာငသည မဝါဒေရးရာ ရညမနးခကမားသည ဥပေဒသစ၌ ပါဝငေသာလညး ဥပေဒသစသည စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈ အခြငအေရးမား ဆငရာ အျပညျပညဆငရာ သေဘာတညခက စာခပေအာက၌ ျမနမာႏငင အစးရ၏ တာဝနဝတရားအတငး ေဆာငရြကရန အတြက ပကကြကေနေသးသည။ အခ႕ေသာ အစးရ ရညမနးခက ဆငရာ သတမတခကမားမာ အလြနအမငး ေယဘယဆနၿပး ျပညသတစဥးတစေယာက၏ အခြငအေရး ရပငခြငထက စးပြားေရး ဆငရာ အကးစးပြား အေပၚ စးရမစဖြယ ဥးစားေပးထားသလ လမႈေရးဆငရာ နစနာဆးရႈးမႈမားကလညး ျဖစေစပါသည။ ထပမျဖညစြကရမည ဆလင လကနကကင တကပြ ပဋပကၡအတြငး စစေရာငဒကၡသညမား ျဖစ၍ ေလာေၾကးရထကသမားႏင ေျမအား ရပရြာလထ အလက

A/HRC/45/5

20

ဘအသးျပၾကသမား ကသ႔ေသာ ထခကနစနာသမား ဆငရာ အမးအစားအေၾကာငးက ထဥပေဒသစ၌ ေဖာျပထားျခငး မရသျဖင ၎လထတ႔သည ထခကနစနာမႈမား ရႏငေသာေၾကာင စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈ အခြငအေရးမား ဆငရာ အျပညျပညဆငရာ သေဘာတညခက၏ ခြျခားဆကဆမႈ မရေရး မႏင ဆန႔ကငဘက ျဖစေနပါသည။

၄၅။ ေျမယာ အသးခခြင လကမတႏင ေျမယာ မတပတင စနစမ တဆင ေကးလကေဒသ၌ ေျမယာ အသးခြင တရားဝင ရရလာကာ ဥပေဒ အရ ေျမယာေစးကြက တစခအား ထေထာငေပးခေသာ (၂၀၁၂) ခႏစ လယယာေျမ ဥပေဒအား (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ေဖဖဝါရလတြင လႊတေတာက ဥပေဒ ျပငဆငခသည။ ဥပေဒျပငဆငခကတြင အျပသေဘာေဆာငသည အခကအခ႕ ေယဘယအားျဖင ပါဝငေသာလညး ထသ႔ ဥပေဒ ျပငဆငခကမားသည (၂၀၁၂) လယယာေျမ ဥပေဒ၏ အားနညးခကမားအား ပမ ဆးဝါးလာေစပါသည။ အတအက ဆရလင ေျမယာ အသးခခြင လကမတမားအား ေလာကထား၊ ရယရန ရးလပငနးဆငရာ လအပခကအား လကနာေဆာငရြကျခငး မရလင ျပစမႈေျမာကေၾကာငး ဥပေဒ ျပငဆငခကတြင သတမတထားျခငးမး ျဖစသည။ ထ႔အျပင အစးရဌာနက သမးဆညးၿပး အသးမျပျဖစေသာ ေျမအား မလပငရငသ႔ ျပနလည လႊအပရန ေဖာျပခသည မရငး ဥပေဒ ျပ႒ာနးခကအား ဥပေဒ ျပငဆငခက၌ ဖယထတခသည အတြက ကယကယျပန႔ျပန႔ ေျမသမးဆညးမႈမား ျဖစလာႏငသည အႏရာယ ရေစပါသည။ ထဥပေဒ ျပငဆငခကတြင “လယယာေျမ” ဟသည အဓပၸာယ ဖြငဆသတမတခကအား တးခ႕ေဖာျပခၿပး ထးတမးစဥလာ အရ အသးျပေနေသာ ေျမယာအား လယယာေျမတြင ထညသြငးပါဝငေစသည အတြက တငးရငးသား လထ သငးအဝနးက အသးျပသည ေျမအား ယဥေကးမႈ ဆငရာ နားလညမႈျဖင အသအမတ ျပေပးမည အစား ႏငငေတာ အစးရက ပငဆငသည စးပြားေရးဆငရာ ရငးျမစ တစခ အေနႏင ေျမယာအား ေရာငးဝယကန သေဘာ အသြငးေျပာငးလာသည သကေရာကမႈမး ရေစပါသည။

၄၆။ (၂၀၁၈) ခႏစ၊ ၾသဂတလ၌ ျမနမာအစးရသည ျမနမာႏငင ေရရည ဖြ႕ၿဖးတးတကေရး စမကနး (MSDP) အား စတငခၿပး တၿပငနကတညးမာပင (၂၀၁၉) ခႏစ အေစာပငးတြင ျမနမာႏငင စမကနး ဘဏ (Project bank) အား အစျပခကာ ၎တ႔သည ရငးႏးျမပႏေရး စမကနးမားအား လသရငၾကား စစညးထားသည မဝါဒေရးရာ မေဘာငတစရပက ဖနတးေပးပါသည။ ထသ႔ အစျပသည တခနတညးမာပင အစးရသည (China’s Belth and Road Inititative) တ႐တပးလမးမ စမကနးႀကး၏ အစတအပငး ျဖစေသာ အေျခခ အေဆာကအအ၊ ကနသြယေရးႏင သယယပ႔ေဆာငေရး ဆငရာ အႀကးစား စမကနးမား အတြက မေဘာင တစခ ျဖစသည တ႐တ-ျမနမာ စးပြားေရး စႀကအတြက ကတကဝတျပခပါသည။

၄၇။ တ႐တ-ျမနမာ စးပြားေရး စႀက စမကနးေအာက၌ အေသးစတ အခကအလကမားအား မသရရေသးသည အတြကေၾကာင ၎သည ပြငလငးျမငသာမႈႏင သကဆငသမားအား ေဆြးေႏြးတငပငမႈ အပငးတ႔တြင အခကအခ ရေနေပသည။ စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈ အခြငအေရးမား ဆငရာ အျပညျပညဆငရာ သေဘာတညခကတြင ေဖာျပထားသည ကငထးဆငရာ တာဝနဝတရားမားအား ျမနမာႏငင အေနႏင အေကာငအထည ေဖာေဆာငရန အလ႔ငာ သကဆငေသာ အခကအလကမား အားလးက ထခကနစနာ သမားထ ချပရန လအပသလ စမကနး လပငနးမား မေဖာေဆာငမ ႏငငတကာ စာခပက အကာအကြယေပးထားသည အခြငအေရးမားအား အာမခခကေပးသည စစမနေသာ ႏစဖက ေဆြးေႏြးတငပငမႈမားအား လပေဆာငဖ႔ လအပပါသည။ အစးရ အစရငခစာမား အရ စးပြားေရး စႀကေအာကရ အဓက စမကနးမားတြင တ႐တႏငင ယနနျပညနယ၊ ေရႊလမ

A/HRC/45/5

21

ျမနမာႏငင ရမးျပညနယေျမာကပငးရ မဆယၿမ႕မ တဆင ရခငျပညနယ ေကာကျဖသ႔ တစေၾကာငး၊ ယငးမ ေတာငဖကရ မႏေလးႏင ရနကနသ႔ တစေၾကာငး အေဝးေျပး ကားလမးမႀကးႏင အတ ယဥတြ၍ အျမန ရထားလမး ေဖာကလပျခငး၊ စးပြားေရး စႀက အေရ႕ဖကစြနး ေဒသမားတြင စးပြားေရး ဇသစ (၃) ခႏင အေနာကဖကတြင ေကာကျဖ အထး စးပြားေရးဇဟ ေခၚဆသည ပငလယဆပကမးႀကး တစခ ပါဝငေသာ စတတေျမာက စးပြားေရး ဇသစတ႔ ပါဝငၾကပါသည။ ၎စးပြားေရး စႀက၏ အစြနဆး ေဒသမား၌ လြနခသည (၂)ႏစေကာကတညးက တပမေတာႏင တငးရငးသား လကနကကင အဖြ႕အစညးမား အၾကား လကနကကင တကပြျဖစပြားမႈ သသသာသာ မားျပားလာခပါသည။ ထခကနစနာမႈ ရေသာ လထ အသငးအဝနးႏင သငေတာသည ေဆြးေႏြးတငပငမႈ မျပျခငး၊ နစနာေသာ လထ အသငးအဝနး၏ စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင အျခားေသာ ရပငခြငမားအား အာမခခက မေပးျခငးႏင တမထးျခားသည ယဥေကးမႈ၊ ဘာသာေရးႏင အျခား အေလအထမား အတြက အထး အကာအကြယ မေပးျခငးတ႔ေၾကာင ဤသ႔ေသာ ေဒသတြငး ေဆာငရြကမည စးပြားေရးဆငရာ ဖြ႕ၿဖးေရး လပငနးမားသည ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥက ပပးရန ဟသည ေမာမနးခကမား ဆးရႈးသြားႏငေပသည။

၄၈။ ျမနမာႏငငအေနႏင ဆငးရတြငးမ လြတကငးရနႏင ႏငငတကာ စာခပပါ အခြငအေရးမားက စဥဆကမျပတ အသအမတျပေစရန ဆကလက ႀကးပမးလသည ဆလင စဥဆကမျပတ ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးသည အေရးႀကးေၾကာငး ယမားသသယ မရေပ။ ကဗစ-၁၉ ကပေရာဂါေၾကာင လမႈစးပြား ဆငရာ သကေရာကမႈမားအား အစးရက တ႔ျပန ေဆာငရြကမႈမားသည အျပညျပညဆငရာ စာခပပါ တာဝနဝတရားမားက ေဆာငရြကသည သေဘာ သကေရာကေပသည။ သ႔ေသာ ျမနမာႏငင ေကးလကေဒသမား အေပၚ ကငသးသည ေဖာျပပါ ဥပေဒမားသည အလြနတရာ ဖအားမားလပါသည။ တခနတညးမာပင သာမန လယသမားမားႏင ရပရြာ အသငးအဝနးတ႔၏ ေျမယာ၊ အသကေမြး ဝမးေၾကာငးႏင ယဥေကးမႈ ဆငရာ အခြငအေရးမားက စေတးခၿပး ေျမယာႏင ဆကစပေသာ အႀကးစား ဖြ႕ၿဖးေရးလပငနးမား အတြက ရညမနးရငး ျမနမာႏငင ဥပေဒမားသည ေလာဘေဇာျဖင ေျမယာႏင အျခား သဘာဝ ရငးျမစမားက သမးယဖ႔ ခြငျပထားပါသည။ သးျခား လြတလပေသာ တရားစရငေရး စနစ၊ လြတလပေသာ သတငးမဒယာႏင ဘကေပါငးစ ပါဝငသည လမႈ ဖလေရး စနစ ကသ႔ေသာ ခငမာသည ျပညသ႔ ကာကြယေစာငေရာကမႈ မရပ ေျမေစးကြကအား တရားဝင ဥပေဒျဖင ျပ႒ာနးသတမတေပးျခငးသည လကရ ျဖစပြားေနေသာ လကနကကင ပဋပကၡမားအား တးပြားေစႏငသလ ပဋပကၡသစမားလညး ဖနတးရာ ေရာကပါသည။

စ။ အငစတးကးရငးႏင ဥပေဒေရးရာ ျပျပငေျပာငးလမႈမား

၄၉။ အစးရ၏ အဆငတငးတြင ဥပေဒမား၊ အမန႔စာမား၊ မဝါဒမားႏင လပထး လပနညးမားသည လြတလပစြာ သြားလာခြင၊ လြတလပစြာ ထတေဖာေျပာၾကားခြငႏင လြတလပစြာ စေဝးခြငႏင စတနးလညလညခြငတ႔က ကန႔သတျခငး သ႔မဟတ ၎တ႔က ကငသးရာမာလညးေကာငး၊ သကေရာကမႈ အရ လညးေကာငး ခြျခားဆကဆမႈ ရျခငးေၾကာင အစးရ ဥပေဒႏင ထတျပနခကမားအား ျပနလည ဆနးစစဖ႔၊ ျပျပငေျပာငးလဖ႔ သ႔မဟတ ပယဖကဖ႔ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FMM) သည အၾကျပ တကတြနးခေသာလညး အစးရသည လကနာ လပေဆာငျခငး မရေပ။ အမးဘာသာ၊ သာသနာ ေစာငေရာကေရး ဥပေဒ (၄) ရပသည လကရ အခနအထ အသကဝငဆ ျဖစၿပး လနညးစမား၊ အမးသမးမားႏင ကေလးငယတ႔၏ အခြငအေရးက ႀကးေလးစြာ အႏရာယေပးႏငေသးသည အေျခအေနတြင ဆကရေနသည။ လနညးစ တငးရငးသားမား အေပၚ အခးအစား ကြျပားစြာ

A/HRC/45/5

22

သကေရာကမႈ ရႏငသည (၂၀၁၈) ခႏစတြင ျပငဆငခေသာ ေျမလြတ၊ ေျမလပႏင ေျမ႐ငး ေျမစမခန႔ခြေရး ဥပေဒ အပါအဝင စကားလး အရေသာ လညးေကာငး၊ သကေရာကမႈ အရေသာ လညးေကာငး ခြျခားဆကဆမႈ ရသည ဥပေဒမားအား လႊတေတာက ဆကလက ျပ႒ာနးထားဆ ျဖစပါသည။ (၂၀၁၉) ခႏစတြင ကေလးသငယ အခြငအေရး ဆငရာ အျပညျပညဆငရာ သေဘာတညခက စာခပတြင ပါဝငေသာ အခြငအေရး အမားစက ကာကြယထားသည ကေလးအခြငအေရး ဥပေဒအား ျမနမာႏငငက အသစ ျပ႒ာနးခၿပး ထဥပေဒသစ၌ လကနကကင ပဋပကၡ အေျခအေန၌ ကေလးသငယမား အေပၚ ကးလြနသည ႀကးေလးသည ခးေဖာကမႈႀကး (၆) ရပအား ရာဇဝတျပစမႈ အျဖစ သတမတ ေဖာျပထားပါသည။ ထကေလးသငယ ဥပေဒသစတြင ေမြးစာရငးအား ျမနမာျပည အတြငးရ ကေလးသငယမားအား ထတေပးရန ျပ႒ာနးထားပါေသာလညး ကေလးသငယမား အားလး အတြက ႏငငသား ျဖစခြငက အာမမခထားျခငး မရေပ။

၅၀။ အစးရသည ၎တ႔၏ ႏငငသား စစစေရး လပငနးစဥအား (၁၉၈၂) ခႏစ ႏငငသား ဥပေဒ အေပၚတြင ဆကလက အေျခခထားကာ (၂၀၁၉) ခႏစ၊ စကတငဘာလႏင ဒဇငဘာလၾကား ႏငငသား စစစမည သ၏ သကေသခလကမတ NVC (၁၁၄၄) ကပအား ထတေပးခသညဟ ထတျပနပါသည။ ထသ႔ စစစသည လပငနးစဥအား အဆးသတ၍ ႐ဟငဂာတ႔၏ ႏငငသား အခြငအေရးအား ျပနလည ေပးအပရန အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) ၏ အၾကျပတကတြနးခကအား ျမနမာႏငင အစးရက လစလရႈထားဆ ျဖစသည။ (၂၀၂၀) ခႏစ အေစာပငးတြင အကဥးေထာငမ ျပနလႊတခသ အခ႕ အပါအဝင ႐ဟငဂာမားသည ႏငငသား စစစမည သ၏ သကေသခလကမတ (NVC)အား လကခရရရန တက႐ကေသာ လညးေကာငး၊ သြယဝကေသာ လညးေကာငး ဖအားေပးျခငး ခေနရသည ဟသည သတငး တငျပခကမားအား ကလသမဂၢ (OHCHR) အဖြ႕က လကခရရေနဆ ျဖစသည။ ျမနမာႏငင၏ မတညေသာ ေနရာမားတြင ေထာငဒဏ (၂) ႏစ ခမတခေနရသည အပထနးသ မရေသာ အသက (၁၄) ႏစ အရြယအထ ငယရြယသမားႏင အျခား ကေလးငယမား အပါအဝင ဖမးဆးထမးသမး ခေနရသမား သ႔မဟတ အကဥးကခရသေပါငး (၈၀၀) ခန႔သည (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဧၿပလတြင ျပနလည လြတေျမာကလာၾကကာ ရခငျပညနယရ ကဗစ-၁၉ ကြမရနတငး ေနရာမားတြင ေျပာငးေရႊ႕ထနးသမးျခငး ခေနရေပသည။ ထအဖြ႕မ အခ႕သမား၏ ေျပာဆခကအရ ၎တ႔သည ကြမရနတငး ထားရေသာ ေနရာမ ထြကခြာခြင ရရရန အလ႔ငာ ၎တ႔သည ႏငငသား စစစမည သ၏ သကေသခလကမတ (NVC) မားအား လကခရနဖ႔ လအပသညဟ ဆၾကသည။ ႏငငသားအျဖစ အသအမတျပခရခြငသည ႏငငသား စစစ လပငနးစဥမ အဆကျပတေနဆ ျဖစေသာေၾကာင ၎တ႔သည ႐ဟငဂာတ႔၏ အေျခအေန တးတကမႈမား အျဖစ ရလဒေကာငးမား မရသလ ၎တ႔၏ လြတလပစြာ ေရႊ႕ေျပာငး သြားလာခြငအား အေလးေပး တနဖးထား ခရျခငးလညး မရေသးေပ။ ႐ဟငဂာမားအား ႏငငသား အခြငအေရး မေပးျခငး အျပင (၂၀၁၅) ခႏစတြင ႐ဟငဂာမား၏ မေပးခြငႏင ေရြးေကာကခခြင ဆးရႈးခမႈမား ရေသာလညး (၂၀၂၀) ခႏစ ေရြးေကာကပြတြင မေပးခြင ရရေရး အတြက အစးရ မဝါဒမားအား ေျပာငးလမည ပစ မရေသးေပ။ (၂၀၂၀) ခႏစ ေရြးေကာကပြတြင ႐ဟငဂာမားအား မေပးခြငႏင ေရြးေကာကခခြင မျပသျဖင (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ေရြးေကာကပြ၏ တရားမတမႈ အေပၚ ေမးခြနးထတႏငေပသည။ “တငးရငးသား လမးမား” ဟသည သေဘာတရား အေပၚ အေျခခ၍ ျမနမာႏငငသည ႏငငသားျဖစခြငအား ခြျခားဖယထတသည ေမာမနးခကျဖင ယခကသ႔ေသာ အေရးကစၥ အျပင အျခားေသာ ခြျခားဆကဆသည လပရပမားအား ဆကလက အားေပး ေဆာငရြကေနသည။

၅၁။ (၂၀၁၉)ႏင (၂၀၂၀) ခႏစမားတြင အစးရသည ႏငငေတာ ဖြ႕စညးပ အေျခခ ဥပေဒ ျပငဆငေရး ႀကးပမးမႈ တစခ ရခပါသည။ သ႔ေသာ လႊတေတာ၌ တပမေတာသား

A/HRC/45/5

23

ကယစားလယမားသည လကရ စနစအား မေျပာငးလေစလသည အတြကေၾကာင ဖြ႕စညးပ အေျခခ ဥပေဒ ျပငဆငေရး တငသြငးခက အမားစသည ေအာငျမငမႈ မရခေပ။ အကယ၍ ဖြ႕စညးပ အေျခခ ဥပေဒ ျပငဆငမႈမား ေအာငျမငလင အစးရအဖြ႕အတြငး၌ စစတပ၏ အခနးက႑ ေျပာငးလႏငသည အျပင ႏငငေတာ၏ ဒမကေရစ အသြငကးေျပာငးေရး ျဖစစဥ အတြကလညး အေထာကအပ ျဖစေကာငးျဖစႏငေပသည။ (၂၀၁၉) ခႏစ၌ အေထြေထြ အပခပေရး ဥးစးဌာနသည အရပသား အစးရ လကေအာကသ႔ ေရာကရလာၿပး ၎သည တပ၏ အခနးက႑ ေလာခေရး အတြက အျပသေဘာေဆာငေသာ ေျခလမးတစရပ ျဖစသလ ထအေရြ႕သည ဖြ႕စညးပ ျပငဆငျခငး လပငနးစဥ ျပငပ၌ ျဖစေပၚလာေသာ အေျခအေန တစရပ ျဖစပါသည။

၅၂။ အျပညျပညဆငရာ ဥပေဒတြင ျပ႒ာနးထားေသာ ရာဇဝတျပစမႈမားက ျမနမာႏငင၏ ျပညတြငး ဥပေဒမားက အသအမတျပ ထညသြငးေဖာျပႏငျခငး မရေသးသလ ႏငငတကာ ရာဇဝတျပစမႈမား အေပၚ ျပညတြငး ခရးက တရားစရငႏငခြင ေပးရန အတြက ဥပေဒျပငဆငေရး ျဖစစဥ၌လညး တးတကမႈ မရေသးေပ။ တရားစြ အရာရမားႏင တရားစရငေရးသည လြတလပၿပး တရားမတေသာ တရားစရငပငခြင မရေသးပ ျမနမာႏငင တရားေရးသည ေႏာငယကျခငး ခေနရဆ ျဖစပါတယ။ ျပညေထာငစ ေရ႕ေနခပရးက ထတျပနထားသည တရားမတေသာ တရားစရငေရး လကစြစာအပႏင ျပညေထာငစ တရားလႊတေတာ ရးက ထတျပနေသာ တရားစရငေရး ဆငရာ နတကငဝတ စာအပတ႔သည တရားစရငေရး လပထးလပနညး ဆငရာ စႏႈနးမားအား လကနာကငသးရန သတမတထားေသာလညး လကေတြ႕တြငမ သကေရာကမႈ အနညးငယသာ ရေပသည။

၅၃။ (ပါရ အေျခခမမား ျဖစတ) လ႔အခြငအေရးက ျမႇငတငရနႏင ကာကြယေစာငေရာကရန အတြက ႏငင အဆင အဖြ႕အစညးမား၏ ရပတညခက ဆငရာ အေျခခမမား အေပၚ ေလးစားလကနာျခငးႏင ပတသက၍ ျမနမာႏငင အမးသား လ႔အခြငအေရး ေကာမရငက ေကာမရင အဖြ႕ဝင (၁၁) ဥးက (၂၀၂၀) ခႏစ၊ ဇနနဝါရလ၌ ေရြးခယခန႔အပၿပးသည ေနာကတြင ျမနမာႏငင လ႔အခြငအေရး ေကာမရငႏင ဆကစပၿပး စးရမပပနမႈမား ရလာပါသည။ အသစ ခန႔အပေသာ အဖြ႕ဝင (၁၁) ဥးမ (၄) ဥးမာ အမးသမးမား ျဖစၿပး ကနအဖြ႕ဝငသစ အားလးမာ ယခင အစးရ လကထက အရာရမား ျဖစၾကသလ အခ႕ဆလင စစတပ ေနာကေၾကာငး ရာဇဝင ရသည အျပင အဖြ႕ဝင အားလးမာ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ အေတြ႕အၾက မရၾကေပ။ ေကာမရင အဖြ႕ဝငမား၌ လမႈ အဖြ႕အစညးမားမ ကယစားလယမား မပါဝငသလ တငးရငးသား လနညးစမားလညး မပါဝငေပ။ ကဗစ-၁၉ ကပေရာဂါ ကာလ၌ ေကာမရငသည ႏႈတဆတေနၿပး ၎တ႔၏ လသရငၾကား ထတျပနခကမားမာလညး အစးရက ခးမြမးရနႏင ရခငျပညနယ မပါဝငပ တဖကသတ အပစအခတ ရပစသည တပမေတာ၏ ေၾကညာခက အပါအဝင တပမေတာအား ခးမြမးရန ရညရြယသည ထတျပနခကမားသာ ျဖစေပသည။ ထ႔ေၾကာင ေကာမရင၏ သးျခားလြတလပမႈႏင လ႔အခြငအေရးက ျမႇငတင၊ ကာကြယႏငစြမးတ႔ အေပၚ စးရမပပနမႈမား ပမ ရလာၾကေပသည။

ဆ။ ျမနမာႏငငရ ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမား၏ လပေဆာငခကမား

၅၄။ အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) ၏ အၾကျပ တကတြနးခကမား အေပၚ အေျခခ၍ ျမနမာႏငင အေျခစက ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမား အစအဖြ႕ (United Nationas country team) သည ၎တ႔၏ ႏငငတြငးလပငနး အစအစဥမား၌ လ႔အခြငအေရး ေရ႕ေဆာင လပငနးအစအစဥ (Human Rights Up Front action plan) ႏင ကလသမဂၢ အေထြေထြ အတြငးေရးမႉး၏ ေနာကဆကတြ ဖတေခၚခကမား အရ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ လပငနးစဥမားအား အေကာငအထညေဖာရန အလ႔ငာ ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ

A/HRC/45/5

24

မဟာမငးႀကးရး (OHCHR) ၏ ပပးမႈျဖင အဆငမားစြာ လပေဆာငခၿပး ျဖစသည။ 12 ထလပငနးစဥမားအား ေအာငျမငစြာ အေကာငအထည ေဖာခၿပးေသာလညး ကဗစ-၁၉ ေရာဂါ ျဖစပြားမႈေၾကာင အျခားေသာ လပငနးစဥမားသည ေႏာငေႏးၾကန႔ၾကာေနပါသည။ ျမနမာႏငင ကလသမဂၢ အဖြ႕ (Country team)၏ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ အဖြ႕ႏင လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ ဆငရာ ကလသမဂၢ အစအဖြ႕ (Humanitarian country team) တ႔ျဖင ေပါငးစပထားေသာ လပငနး အဖြ႕ (working group) တစခသည အစးရမဟတေသာ အဖြ႕အစညးမားႏင အလႉရငအဖြ႕အစညးမား၏ ကယစားလယတ႔ျဖငလညး ေပါငးစပ ဖြ႕စညးထားၿပး ျမနမာႏငင၌ လ႔အခြငအေရးႏင လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ လပငနးမား အတြက (FFMM) ၏ အၾကျပ တကတြနးခကမားသည သငေလာမႈ ရမရအား ဆနးစစေလလာရနႏင (FFMM) ၏ အၾကျပတကတြနးခကမားအား အေကာငအထညေဖာမႈ အေပၚ ေစာငၾကည အကခတရန ၎လပငနးအဖြ႕အား ဖြ႕စညးထားခပါသည။ ကလသမဂၢ အတြငးေရးမႉးခပက စစဥထားေသာ သျခား လြတလပသည (“Rosenthal report”) 13 အစရငခစာ၌ (inter alia) ဟ ေခၚသည စနစမားအား တညေထာငျခငးျဖင အစးရ မဟတေသာ အဖြ႕အစညးမားႏင အလႉရင အဖြ႕အစညးမား အၾကား လ႔အခြငအေရးႏင ပတသက၍ စဥဆကမျပတ ေဆြးေႏြးရန အၾကျပ တကတြနးသလ ျမနမာႏငငရ ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမား အတြက (Humanitarian country team) ၏ (Protection strategy) အကာအကြယ ေပးေရး နညးဗဟာ ကသ႔ တညဆ စနစမားမ တဆင အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) ၏ အၾကျပ တကတြနးခကမားအား အစးရက အေကာငအထည ေဖာမႈ အေပၚ ေစာငၾကည ေလလာရနႏင အစရငခ တငျပရန အၾကျပ တကတြနးထားသည။

၅၅။ လ႔အခြငအေရးႏင လ႔အခြငအေရး ေရ႕ေဆာင လပငနး အစအစဥ (Human Rights Up Front action plan) အား အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရန ကလသမဂၢ အေထြေထြ အတြငးေရးမႉးခပ၏ ေတာငးဆခကႏင အည ကလသမဂၢ ဌာေန ညႇႏႈငးေဆာငရြကေရးမႉး၏ ရး (the Office of the Resident Coordinator) ၏ ပပးမႈျဖင ျမနမာႏငငရ ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမား အစအဖြ႕ (United Nations country team) ၏ အဓက ကေသာ လပေဆာငခကမာ လ႔အခြငအေရးအား ေလးစားျမႇငတငေပးမည မဝါဒေရးရာ မေဘာင တစခအား ေဆာငၾကဥးေပးမည လ႔အခြငအေရး ဆငရာ အေျခခ မဟာဗဟာ (Common human rights strategy) တစခအား ေရးဆြျခငး ျဖစပါသည။ ၎နညးဗဟာအား (Rosenthal) အစရငခစာ ေတြ႕ရခကမား အေပၚ အေျချပ၍ ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညး အတြငးႏင ျပငပမ သငေလာေသာ ပါဝငပတသကသမားျဖင ကယကယျပန႔ျပန႔ တငပငေဆြးေႏြး အၾကဉာဏ ရယ၍ ေရးဆြချခငး ျဖစသည။ ၎မဟာဗဟာ၌ အဓကကေသာ ရညမနးခက (၄) ခ ရၿပး ၎တ႔မာ (က) မညသ႔ကမ ထနခနမထားေရး၊ (ခ) လ႔အခြငအေရး ကာကြယ ေစာငေရာကေရးႏင ျမႇငတငေရး၊ (ဂ) ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးသည အာမခခကရေသာ၊ အေျခခမအတငး ေဆာငရြကေသာ၊ ထေရာကသည အဖြ႕အစညး အျဖစ ရပတညေရးႏင (ဃ) ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညး အတြငး၌ လပငနး ယဥေကးမႈ ေျပာငးလေရးတ႔ ျဖစၾကပါသည။

၅၆။ (၂၀၁၉) ခႏစတြင ေရးဥးသတေပး အစရငခ စနစ တစခ (early warning reporting system) အား တညေထာငရာတြင ကလသဂၢ (OHCHR) ရးအဖြ႕သည ဥးေဆာငခၿပး ၎စနစသည လ႔အခြငအေရး ဆငရာ အေျခအေနသစမား၊ ေဘးျဖစႏငေခ ဆနးစစခကမား၊

12 See www.un.org/sg/sites/www.un.org.sg/files/atoms/files/ The_Highest_Asperation_A_Call_To_Action_For_Human_Right_English.pdf.

13 See www.un.org/sg/sites/www.un.org.sg/files/atoms/files/Myanmar%20Report%20-%20May%202019.pdf.

A/HRC/45/5

25

ႏင ႀကတင အေရးယေဆာငရြကႏငရန ျဖစႏငေျခမား အတြက စဥးစားခကမား ပါဝငသည လအလက ေနာကဆးရ အခကအလကမားအား ကလသမဂၢ (Country team) အား ပမန ေပးေနပါသည။ ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညး အားလး၏ ပပးပါဝငမႈ အေပၚ အားျပ၍ (Human Rights Up Front initiative) လပငနးအား အေကာငအထည ေဖာရနႏင ကလသမဂၢ အေထြေထြ အတြငးေရးမႉးခပ၏ တားဆးကာကြယေရး လပငနးရညရြယခက (Prevention agenda) အား အေကာငအထည ေဖာရန ရညရြယသည ေဆာငရြကခကမား၏ တစတတပငး အေနျဖင ဤစနစမ ေဒတာေကာကယရနႏင ေဒတာ ဆနးစစရန (data collection and analysis) အလ႔ငာ အမားစ သေဘာ အေျချပသည လပငနးစဥတစခအား အစျပခပါသည။ ျမနမာအစးရ အာဏာပငမားသည လ႔အခြငအေရး စခနစႏႈနးမားအား ေလးစားလကနာေစဖ႔ အေထာကအက ျဖစေစရန အလ႔ငာ ထစနစသည ျမနမာအေျခစက ကလသမဂၢ (Country team) ၏ (Advocacy) အၾကျပတကတြနးျခငး ဆငရာ ညႇႏႈငးေဆာငရြကျခငးႏင လကရ အေကာငအထည ေဖာေနေသာ ကလသမဂၢ ပ႐ဂရမမား အၾကား စေပါငးေဆာငရြကႏငသည လပငနးမားအား သတမတျခငးတ႔ႏင ပတသကေသာ လပငနးေဆာငတာမားအား ပပးေပးေနဆ ျဖစပါသည။

၅၇။ ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမားႏင ပဂၢလက က႑ အဖြ႕အစညးမားသည ျမနမာႏငငရ အာဏာပင အဖြ႕အစညးမားျဖင ဆကဆသည အခါတြင (Human Rights due diligence policy) ႏင အည လ႔အခြငအေရး ဆငရာ ဆနးစစသးသပခကအား သတႀကးႀကးျဖင အဆငဆင ေဆာငရြကမည လပငနးစဥ တစခအား (OHCHR) က ပပးေပးေနပါသည။ အဆးတြင ကလသမဂၢ ဌာေန ညႇႏႈငးေဆာငရြကေရးမႉးသည (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ၾသဂတလ တြင ကလသမဂၢ အဖြ႕ဝင ႏငငျဖစသည ျမနမာႏငငအား ထလပငနးစဥအား အေကာငအထည ေဖာေဆာငရန တရားဝင အသေပးခသည။ ထ႔အျပင အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) ၏ အစရငခစာ၌ ျမနမာစစတပ၏ အကးစးပြားေရး ဆငရာ ရာေဖြ ေတြ႕ရခကမား အားလးႏင အႏစခပ ေဖာျပခကမားအား ျမနမာအေျခစက ကလသမဂၢ (Country team) က အခနကက သတေပးခကာ 14 ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမား၏ ပ႐ဂရမမားႏင ဝယျခမးဆငရာ လပငနးေဆာငတာမားအား တငးၾကပေသာ လပထးလပနညးမားမ တဆင တတကက လပေဆာငေစရန စစဥခၿပး ျဖစပါသည။ ျမနမာႏငင ဆငရာ အျခားေသာ ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမား၊ ဘ႑ေငြေၾကး အေထာကအပမားႏင ပ႐ဂရမမားအား အေကာငအထည ေဖာေဆာငရာတြငလညး လပငနး၏ ပ႐ဂရမႏင စမကနး ဆငရာ သေဘာ သဘာဝအား စစစရန အလ႔ငာ စနစတက ႀကးၾကပသည လပထးလပနညးမားအား အသးခၾကပါသည။

၅၈။ (၂၀၁၉) ခႏစ၊ ဧၿပလတြင ကလသမဂၢ အဖြ႕သည လကနကကင ပဋပကၡႏင ဆကစပေသာ လငအၾကမးဖကမႈ အေပၚ ေစာငၾကည အကခတျခငး၊ စစစသးသပျခငးႏင အစရငချခငး ဆငရာ အစအမမားႏင စပလဥး၍ သကဆငရာ အဖြ႕မား ပါဝငသည လပငနး အဖြ႕ (working group) တစခအား ဖြ႕စညးခသည။ ၎အဖြ႕၏ ရညရြယခကမာ ျမနမာႏငငသည အျပညျပညဆငရာ တာဝနဝတရားမားအား လကနာေစာငထနးမႈ ပမ အားေကာငးေစရန အလ႔ငာ လကနကကင ပဋပကၡႏင ဆကစပေသာ လငအၾကမးဖကမႈ ဆငရာ ေဒတာ အခကအလကမားအား စနစတက ေကာကယရန၊ ျဖစေလျဖစထရသည အၾကမးဖကမႈ ပစအား ဆနးစစသးသပမႈ (trend analysis) အေပၚ သတငးပ႔ရနႏင ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမား ပါဝငလပေဆာငႏငမည အခြငအလမးမားအား ေလလာ သတမတရန ျဖစသည။ ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညးမား ဝငေရာကခြင မရေသာ ေနရာမားတြင

14 A/HRC/42/CRP.3, available from www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/RegularSessions/ session42/Pages/ListReports.aspx.

A/HRC/45/5

26

မတဖက အဖြ႕အစညးမားႏင နးကပစြာ ပးတြလပေဆာငျခငးအားျဖင ကးလြနခရသ အေျချပ တ႔ျပနေဆာငရြကေပးမႈမား အားေကာငးေစရန စဥဆကမျပတ လပေဆာငေနပါသည။

၃။ နဂးခပ

၅၉။ စစေရာင ဒကၡစခနးမား ပတသမးေရး ဆငရာ မဟာဗဟာအား အၿပးသတ ေရးဆြျခငးႏင ကေလးသငယ အခြငအေရး ဥပေဒ ျပ႒ာနးျခငး အပါအဝင အခ႕ေသာ တးတကမႈမား ရပါေသာလညး ဆးရြားလေသာ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားႏင အၾကမးဖကမႈမားအား ႏငင၏ ေနရာအႏ႔အျပားတြင အရပသား လပဂၢလမားႏင အပစမား အေပၚ ကးလြနေနသည အေပၚ အေရးယခရျခငးမ ကငးလႊတေနသည အတြက ျမနမာႏငငရ လ႔အခြငအေရး အေျခအေနသည အလြန စးရမဖြယရာ ေကာငးသည အေျခအေနတြင ဆကရေနဆ ျဖစသည။ ႀကးေလးလသည လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမား အတြက တာဝနခမႈ အေရးယ ေဆာငရြကျခငးျဖင လကဆပလကကင ျပႏငေသာ လ႔အခြငအေရး ျဖစစဥ မရေသးေပ။ ရာဇဝတကးလြနၿပး ျပစဒဏခရမႈ ကငးလႊတေနမႈ အဆးသတေရးႏင ခြျခားဆကဆမႈ၊ အၾကမးဖက သတျဖတမႈႏင အလြသးစားျပမႈ စသည ျဖစစဥမားအား အဆးသတေရး လပငနးစဥမား ဆကလက လပေဆာငရန အလ႔ငာ စစတပသည အမန႔ေပး စနစ အဆငဆငျဖင တာဝနခမႈ ရသည ဟ၍ စစတပ ေခါငးေဆာငပငးတ႔ မမကယက ေကြးေၾကာထားသည သးျခားကန႔သတမႈျဖင နားမလညႏငေသာ လပငနးစဥမားမ ေကာလြန လပေဆာငရန ျမနမာႏငင အစးရႏင တပမေတာတ႔၌ တာဝန ရပါသည။ (၂၀၁၉) ခႏစ ဒဇငဘာလတြင အျပညျပညဆငရာ တရားရး၌ ဖတၾကားခေသာ ေၾကညာခက၌ ျမနမာႏငင အေနႏင ဆးရြားစြာ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈ အတြက တာဝနရသညဟ စြပစြခရသမားအား ျမနမာ စစတပ တရားေရး စနစမ တဆင စစမးစစေဆးျခငးႏင အေရးယ ေဆာငရြကမည ျဖစေၾကာငး ေဖာျပခသည။ ၎ေၾကညာခကအရ စစတပသည ျပညတြငး ဥပေဒႏင အျပညျပည ဆငရာ ဥပေဒ၏ အထကတြင ရေၾကာငးႏင စစတပသည ၎တ႔ကယကထက မညသ႔ကမ တာဝနခမႈ မရေၾကာငး မတယႏငေပသည။ စစမနေသာ တာဝနခမႈ ရေစရန အတြက သးျခားလြတလပေသာ၊ ပြငလငးျမငသာမႈ ရေသာ၊ အရပသား ဥးေဆာငေသာ စနစမား လအပကာ ၎စနစမားသည ဘကလကမႈ ကငးရငးျခငးက အာမခေပးကာ အမား ယၾကည လကခႏငစြမးႏင လထ ယၾကညမႈကလညး ျမႇငတငရာ ေရာကပါသည။ တရားမတမႈ၊ အေလာအစားေပး ေၾကေအးျခငးႏင ေနာကတဖန မျဖစေစေရး အတြက အာမချခငးမား ဆငရာ အခြငအေရးမား ေပးအပႏငသည တရားသျဖင ျပနျဖစေစေသာ (transitional justice) ျဖစစဥမားမ တဆင တာဝနခမႈ အားေကာငးေစရန လပေဆာငရမည ျဖစၿပး ယခ လကရအခနတြင ထျဖစစဥမား အားလး ကငးမေနပါသည။

၆၀။ အလားတပင အစးရ အာဏာပငမားသည “တရားဥပေဒ စးမးေရး” (the rule of law) က အာရစကခနတြင “ဥပေဒႏင အမန႔ေပးမႈ” (law and order) ခဥးကပမႈ ပစထက ေကာလြန လပေဆာငရန လအပလေပသည။ “ဥပေဒႏင အမန႔ေပးမႈ” (law and order) ဆငရာ ခဥးကပ လပေဆာငမႈသည အလးစ ပါဝငေစေရးႏင ဖႏပမႈရေသာ မဝါဒမားႏင အ႐းစြေနၿပ ျဖစေသာ ခြျခားဆကဆမႈ ရေသာ သေဘာတရားမားအား အေကာငအထည ေဖာရန အေၾကာငးျပခက ေပးသကသ႔ ရေနပါသည။ သတငးမဒယာ သမားမား၊ လႈပရားတကကြသမားႏင လမႈအဖြ႕အစညးမားသည အေႏာငအယက ကငးရငးစြာႏင သးျခား လြတလပစြာ လပေဆာငခြင ရရမည ျဖစသလ အေရးယ ေႏာငယကခမႈအား စးရမပပနမႈ မရပ ၎တ႔၏ အခြငအေရးက ကငသးႏငရန ၎တ႔၏ သေဘာထား အျမငမားက ထတေဖာ ေျပာၾကားခြငျပသငပါသည။ ဒမကေရစ စနစႏင တရားဥပေဒ စးမးေရး အေပၚ တညေဆာကထားေသာ ရငသနအားေကာငးသည ႏငင တစႏငငသည သးျခား

A/HRC/45/5

27

လြတလပေသာ အသရႈေထာငမားႏင လ႔အခြငအေရး ဆငရာ အထး လပပငခြင ရေသာ အငစတကးရငးမား အပါအဝင အျခား သးျခားလြတလပသည အငစတကးရငးမားအား လအပသလ ခြျခားဆကဆမႈ မရပ လ႔အသငးအဝနး အားလးအေပၚ ေလးစားတနဖးထား တတရန လအပပါသည။ ထသ႔ေသာ အေျပာငးအလမား မေပၚေပါကလာေသးသ၍ ၿငမးခမးေရး၊ ဒမကေရစႏင ေရရညဖြ႕ၿဖးေရးသ႔ ေရးရႈေသာ စစမနသည လမးစဥအား မရရႏငေပ။

၄။ အၾကျပ တကတြနးခကမား

၆၁။ ျမနမာႏငင လ႔အခြငအေရး ဆငရာ အထးကယစားလယႏင အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) အပါအဝင မဟာမငးႀကးရးႏင လ႔အခြငအေရး စနစမားက အစရငခထားေသာ ယခင အစရငခစာမား၌ ပါဝငသည အၾကျပ တကတြနးခကမားက ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ဆငရာ မဟာမငးႀကးရး (OHCHR) အေနျဖင ထပေလာငး ေဖာျပလပါသည။ (OHCHR) သည ေအာကေဖာျပပါ အခကမားက ထပတး အၾကျပပါသည။

(က) ျမနမာႏငင အစးရသ႔

(၁) ႏငငအဝမး အပစအခတရပစေရး ရရရနႏင လသားခငး စာေထာကထားမႈ ဆငရာ အေထာကအပမားအား တားဆးပတပငေနမႈ အပါအဝင ႏငငတကာ လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ ဆငရာ ဥပေဒႏင အျပညျပညဆငရာ လ႔အခြငအေရး ဥပေဒတြင ေဖာျပထားေသာ အၾကမးဖကမႈမား အဆးသတရန ခကခငး ေဆာငရြကပါ။

(၂) ရခငျပညနယႏင ခငးျပညနယမားရ စစရာဇဝတမႈမားႏင လသားတမ းႏြယလး အေပၚ သကေရာကသည ရာဇဝတမႈမား အပါအဝင ႏငငတကာ လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ ဆငရာ ဥပေဒအား ခ းေဖာကမႈမား အားလးႏင လ႔အခြငအေရး ခ းေဖာကမႈမား အားလး အေပၚ စြပစြခကမားအား သးျခားလြတလပေသာ၊ ဘကလကမႈကငးေသာ၊ ႏ႔စပစလငေသာ စစမးစစေဆးေရးမားအား မဆငးမတြပ ေဆာငရြကပါ။ ယငးေနာက ရာဇဝတမႈ ကးလြနသမားအား ပြငလငးျမငသာမႈႏင လကခ ယၾကညႏငေသာ လပထးလပနညးမားမ တဆင တရားမတမႈက ေဖာေဆာငပါ။

(၃) ရခငျပညနယႏင ျမနမာႏငင၏ အျခားေဒသမား၌ လငပငးဆငရာ ရာဇဝတမႈမား ျဖစပြားခေၾကာငး အသအမတျပပါ။ ျပစမႈ ကးလြနသမားအား ေဖာထတႏငရနႏင တာဝနယ ျပစဒဏကခေစရန တကျပတသားေသာ စမေဆာငရြကခကမား ခမတ အေကာငအထည ေဖာပါ။ ကးလြနခရသမား အတြက ကနးမာေရး ဝနေဆာငမႈႏင စတပငးဆငရာ၊ လမႈေရးရာ အကအညမား ရရဖ႔ ေဆာငရြကပါ။

(၄) တရားဥပေဒ စးမးေရး၊ လ႔အခြငအေရးႏင ဒမကေရစ အေျခခမမားအား စြၿမစြာ ထနးသမးႏငရန အလ႔ငာ ပးေပါငးေဆာငရြကခြငႏင လအမား ပါဝငႏငခြင ရေသာ ခဥးကပမႈမ တဆင အငစတကးရငးမား ဖြ႕စညး တညေထာငျခငးႏင ဖြ႕စညးပ ဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈမား အပါအဝင တရားစရငေရး သးျခားလြတလပေစရန ႀက းပမးမႈမား ႏင အရပသား ထနးခပမႈ အားေကာငးေစသည လျခ ေရး က႑ ျပျပငေျပာငးလေရး ဆငရာ ႀက းပမးမႈမားက အားျဖညပပးေပးပါ။

A/HRC/45/5

28

(၅) ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး မဟာမငးႀကးရး (OHCHR) အား ျမနမာႏငငအတြငး ဝငခြငျပရန၊ (OHCHR) ရး အေျခစက ဖြငခြငျပရန ပပးေပးပါ။ နညးပညာဆငရာ ပးေပါငး ေဆာငရြကမႈ၌ (OHCHR) ႏင ပးတြ လပေဆာငပါ။

(၆) တငးရငးသား လမးႏင ႏငငသားျပျခငး အၾကား ခတဆကမႈက ပယဖကျခငးျဖင (၁၉၈၂) ခႏစ ႏငငသား ဥပေဒအား ျပငဆငပါ။ ႐ဟငဂာ လမးအား ႏငငသား ျဖစခြင ျပနလည ေပးအပပါ။

(၇) အျပညျပညဆငရာ စခနစႏႈနးမားႏင အည စစေရာငဒကၡသညမား အတြက ေရရညတညတမည ေျဖရငးခက ရရရန အေရးယ ေဆာငရြကၿပး ဒကၡသည စခနးမား ပတသမးေရး အတြက အမးသား အဆင မဝါဒအား အေကာငအထည ေဖာေဆာငပါ။

(၈) ျမနမာႏငင လ႔အခြငအေရး ေကာမရငသည ပရစ အေျခခမမားအား အျပညအဝ လကနာေစရန အေရးယ ေဆာငရြကပါ။ ထေကာမရင အဖြ႕ဝငမား ခန႔အပရာ၌လညး ပြငလငးျမငသာရေသာ လပငနးစဥမ တဆင ေဆာငရြကပါ။ ေကာမရင အဖြ႕တြင လမႈ အဖြ႕အစညးမ ကယစားလယမားႏင လမ းစ လနညးစ အပစမားမ ကယစားလယမား ပါဝငပါေစ။

(၉) (၂၀၁၆) ခႏစတြင ျပ႒ာနးခေသာ ေျမအသးခမႈ မဝါဒႏင အည ေဆာငရြကမည ေျမယာ စမခန႔ခြေရး ဆငရာ မေဘာင တစရပ ေပၚေပါကလာမည အခနအထ (၂၀၁၂) ခႏစ လယယာေျမ ဥပေဒ၊ (၂၀၁၂) ခႏစ ေျမလြတ၊ ေျမလပ၊ ေျမ႐ငး စမခန႔ခြေရး ဥပေဒႏင (၁၉၈၄) ခႏစ ေျမသမးဆညးေရး ဥပေဒ/ (၂၀၁၉) ခႏစ ေျမသမးဆညးျခငး၊ ျပနလည ေနရာခထားျခငးႏင ျပနလည ထေထာငျခငး ဆငရာ ဥပေဒမား အရ ေျမသမးဆညးျခငးမား ေဆာငရြက အေကာငအထည ေဖာေနမႈ အေပၚ တရားဝင ဆငးငစာ ထတျပနပါ။

(၁၀) ဒမကေရစ လ႔ေဘာင အဖြ႕အစညး အတြငး သတငးမဒယာႏင လမႈ အဖြ႕အစညးမား၏ စႏႈနးတနဖးမားအား လသရငၾကား ထတေဖာ အသအမတျခငးႏင ၎တ႔၏ အခြငအေရးမားႏင လြတလပခြငမားအား ကငသးေနျခငး အေပၚ ရာဇဝတမႈ အျဖစ အေရးယျခငးက ရပတန႔ျခငးအားျဖင သတငး မဒယာႏင လမႈ အဖြ႕အစညးမား သးျခားလြတလပမႈ ရေစရန အေထာကအကျပေသာ ပတဝနးကင တစရပအား ေဖာေဆာငပါ။

(၁၁) သကဆငေသာ အျပညျပညဆငရာ တရားေရးႏင တာဝနခမႈ ဆငရာ စနစမားႏင အသစ ခန႔အပျခငးခရသည ကလသမဂၢ၏ ျမနမာႏငင ဆငရာ လ႔အခြငအေရး အထး ကယစားလယအား အဓပၸာယရစြာ ပးေပါငးေဆာငရြကပါ။

(ခ) ျမနမာႏငငရ တငးရငးသား လကနကကင အဖြ႕အစညးမားသ႔

ႏငငတကာ လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ ဆငရာ ဥပေဒတြင ေဖာျပထားေသာ ရနလတကခကမႈမား၊ အၾကမးဖကမႈမားႏင ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး ဥပေဒတြင ေဖာျပထားေသာ အျမတထတ ခ းေဖာကမႈမားအား အဆးသတေစမည ေဆာငရြကခကမား အားလး အေကာငအထည ေဖာေဆာငပါ။

(ဂ) ျမနမာႏငငရ ကလသမဂၢ အဖြ႕အစညး ရးမားသ႔

(၁) အခကအလက ရာေဖြေရး အဖြ႕ (FFMM) ၏ အၾကျပ တကတြနးခကမားအား အေကာငအထည ေဖာေဆာငရန ဆကလက ႀက းပမးပါ။ အျပညျပညဆငရာ ဥပေဒ ေအာက၌ ေဖာျပထားေသာ ႀကးေလးသည ရာဇဝတမႈမားအား ကးလြနထားသတ႔ အေပၚ တာဝနခ အေရးယရန အတြက ကးလြနခထားရသမား၏ အခြငအေရးအား

A/HRC/45/5

29

အသအမတျပရနႏင ရာဇဝတမႈ ထပမကးလြနမႈ အေပၚ တားဆးရန အဓကထားသည ရႈေထာငစ ျခ ငသည ေျပာဆဆကဆမႈမးျဖင စဥဆကမျပတ အေရးဆတကတြနးပါ။

(၂) ျမနမာႏငငအတြငးရ ပ႐ဂရမမားအား အေကာငအထည ေဖာေဆာငရာတြင လ႔အခြငအေရး အေျချပ ခဥးကပမႈႏင သတႀကးစြာ အဆငလက ေဆာငရြကသည လပငနးစဥမားျဖင ပးေပါငးေဆာငရြကပါ။