پایه های ایمان

تألیف : محمد بن صالح العثیمین

ترجمه : عبدالقادر ترشابی

خالصه ای از باورهای اسالمی را بیان نم��وده و ب��ه توضیح و تشریح ارکان )پایه های( ایمان و ش��رایط و لوازم آن می پردازد. در مباحث شناخت خداون��د و دین کامل اسالم دو نوع شناخت مط��رح اس��ت: شناخت و باور به ارکان دین، و شناخت و پایبن��دی ب��ه ارک��ان ایم��ان. نویس��نده در اث��ر حاض��ر، ب��ه موض��وع دوم پرداخت��ه و ب��ا بهره گ��یری از آی��ات کالم الله مجید، شروط ایمان ب�ه خداون�د متع�ال و کیفیت آن را توضیح می ده��د و در ادام��ه، م��اهیت فرشتگان الهی و چرایی و چگونگی ایمان به آنه��ا را بیان می کند. وی در بخش بعد ب��ه بحث درب��اره ایمان به کتاب های آسمانی و ثمرات و برک��ات آن می پردازد و سپس، مراحل ایمان به انبیای قبل از حضرت محمد- صلی الله علیه وسلم- و فواید آن را ذک��ر می نمای��د. ش��رایط ایم��ان حقیقی ب��ه روز آخرت، ماهیت مرگ و عذاب قبر و دالی��ل حس��ی، شرعی و عقلی وقوع قیامت، موض��وع فص��ل آتی کتاب است. وی در پایان، موضوعات تق��دیر الهی

و ثمرات ایمان به قضا و قدر را شرح می دهد.

فهرست مطالب

6..................................................دین اسالم11..............................................ارکان اسالم

14...................................ارکان عقیده اسالمی15..............................................ایمان به خدا

30......................................ایمان به فرشتگان35..............................ایمان به کتابهای آسمانی

36..............................ثمرات ایمان به کتابهای آسمانی37........................................ایمان به پیامبران

40.................ایمان به پیامبران شامل چهار چیز می شود42........................................ثمرات ایمان به پیامبران

45.....................................ایمان به روز آخرت51................................ملحقات ایمان به آخرت

51................................................الف( آزمایش قبر:51.................................ب( عذاب قبر و نعمت های آن

53.....................................ثمرات ایمان به روز قیامت59.......................................................دالیل شرعی

59.........................................................دلیل حسی60.........................................................دلیل عقلی

63.....................................ایمان به قضا و قدر69............................................ثمرات ایمان به تقدیر

73..................................اهداف عقیدة اسالمی

إن الحمد لله نحمده ونستعينه ونستغفره، ونتوب إليه،يئات أعمالنPPا، من PPونعوذ بالله من شرور أنفسنا، ومن س هد PPه، وأشPPيهده الله فال مضل له، ومن يضلل فال هادى ل دا عبPPده ريك لPPه وأن محم PPده ال شPPالله وح أن ال إلPPه إالحبه ومن تبعهم PPه وصPPه وعلى آلPPورسوله، صلى الله علي

بإحسان وسلم تسليما كثيرا.اما بعد:

از آنجایی که علم توحید، شناخت خداوند و اسماء و ص��فات او و حقوق خدا بر بندگانش می باشد، بهترین و باارزش ترین علم بش��ما و می رود و آم��وختن آن از س��ایر عل��وم، واجب ت��ر اس��ت. زی��را راه رسیدن به خدا و اساس همة ادیان به شمار می رود. لذا تمام انبی��ا در دع���وت بس���وی توحی���د، اتف���اق نظر داش���تند. خداون���د متع���ال

می فرماید:﴿

﴾ :[25]االنبیاء

ما قبل از تو هیچ پیامبری نفرستاده ایم مگ��ر اینک��ه ب��ه او وحی» ک��رده ایم ک��ه هیچ معب��ودی بج��ز من وج��ود ن��دارد. پس فق��ط م��را

.«عبادت کنید همچنین خود خداوند، فرشتگانش و ص��احبان علم و بص��یرت ب��ه

یگانه بودن اش، گواهی داده اند. خداوند می فرماید:﴿

﴾ / [18]آل عمران خداوند در حالی که می��ان بن��دگانش ب��ه ع��دالت رفت��ار می کن��د»

گواهی می دهد که هیچ معبودی بجز او وج��ود ن��دارد و فرش��تگان و ص��احبان دانش ن��یز گ��واهی می دهن��د ک��ه هیچ معب��ودی بج��ز او ک��ه

.«غالب و با حکمت است، وجود ندارد پس هنگامی که توحید از چنین اهمیتی برخوردار اس��ت، ب��ر ه��ر مسلمان الزم است که به یادگرفتن، یاددادن، تدبر و اعتق��اد ب��ه آن اهتمام ورزد تا دینش را بر پایه صحیح، مطمئن و س��الم، پن��ا نه��د و

در سایه ثمرات و نتائج آن، رستگار شود.

دین اسالم را بخ��اطر آن، صدین اسالم همان دینی است که خداوند، محمد

مبعوث کرد و سلسله ادیان را بوسیلة آن ب��ه پای��ان رس��انند و آن��را برای بندگانش کام��ل نم��ود، نعمتش را ب��ر آن��ان، تم��ام ک��رد و آن��را بعن��وان دین ب��رای ش��أن برگزی��د و از هیچ کس، دی��نی بج��ز اس��الم

نمی پذیرد.خداوند متعال می فرماید:

﴿

﴾ [ :٤٠األحزاب ] محمد پ�در هیچ ی�ک از م�ردان ش��ما نیس�ت بلک�ه رس�ول خدا و»

.«خاتم پیامبران استو در جای دیگر می فرماید:

﴿... ... ﴾:(3)المائده

امروز دین شما را برایتان کامل کردم و نعمت خود را بر ش��ما».«تکمیل نمودم و اسالم را بعنوان دین، برای شما پسندیدم

و همچنین می فرماید:﴿

﴾ [ / 85آل عمران])

کس��ی ک��ه غ��یر از اس��الم، آیی��نی انتخ��اب کن��د، از او پذیرفت��ه».«نمی شود و او در آخرت از زیانکاران خواهد بود

و خداوند بر همه انسانها فرض گردانید تا با اعتقاد به توحی��د، در صبراب���رش خاض���ع و ف���روتن ش���وند. و خط���اب ب���ه رس���ول الله

می فرماید:﴿

﴾ [ :158األعراف] بگو: ای م��ردم! من فرس��تادة خ��دا بس��وی هم��ة ش��ما هس��تم،»

خدایی که پادشاهی آسمانها و زمین از آن اوست. هیچ معبودی جز او وجود ندارد. اوست که زنده می کند و می میراند. پس ب��ه خ��دا و فرس��تاده اش )یع��نی( آن پی��امبر درس نخوان��ده ای ک��ه ب��ه خ��دا و

پایه های ایمان6

سخنانش، ایمان دارد، ایمان بیاورید و از او پیروی کنی��د ت��ا ه��دایت.«شوید

فرمود: ص می گوید: رسول اللهابوهریره »والPPذي نفس محمPPد بيPPده ال يسPPمع بي أحPPد من هPPذه األمPPة يهPPودي وال نصPPراني ثم يمPPوت ولم يPPؤمن بالPPذي

أرسلت به إال کان من أصحاب النار«. سوگند به ذاتی که جان محمد در دست اوست، ه��رکس از این»

امت )مردمی که به سوی آنان مبعوث ش��ده ام( چ��ه یه��ودی و چ��ه نصرانی، آوازة مرا بشنود و بدون ایمان به آنچه من با آن فرستاده

.«شده ام بمیرد، اهل جهنم خواهد بود بمع��نی تص��دیق، پ��ذیرفتن و اذع��ان ب��هصایم��ان ب��ه ن��بی اکرم

رسالتش می باشد. ولی تصدیق تنها، کافی نیس��ت. زی��را ب��رخی از تص��دیق می کردن��د و را صپیامبرخدکفار با وج��ود آنک��ه رس��الت

گواهی می دادند که اسالم بهترین دین است ام��ا م��ومن، محس��وبنمی شدند.

بای��د دانس��ت ک��ه دین اس��الم از تم��ام خوبی ه��ای ادی��ان گذش��ته برخوردار است. عالوه بر آن این ویژگی را دارد که برای هر زمان، مک���ان و ام���تی ص���الحیت دارد. خداون���د خط���اب ب���ه پی���امبرش

می فرماید:﴿

... ﴾ :[84]المائده

و ما ب�ر ت�و ق�رآن را ب�ه ح�ق ن�ازل ک�ردیم ک�ه تص��دیق کننده و».«نگهبان کتابهای آسمانی پیشین است

اگ��ر م��ا می گ��وییم: دین اس��الم ب��رای ه��ر زم��ان، مک��ان و امت، شایستگی دارد به این معنی است که ال��تزام و پایبن��دی ب��ه دین در هر زمان و مکان که باشد با مصلحت امت هیچگونه منافاتی ن��دارد نه اینکه دین تابع زمان، مکان و امت بشود. چنانکه برخی خواستار

آن هستند. اسالم همان دین حقی است که خداوند، تض�مین نم�وده کس�انی را که بطور کامل به آن تمسک جویند، یاری کند و بر دیگران پیروز

گرداند. خداوند متعال می فرماید:

7دین اسالم﴿

﴾ :[9 ]الصف

خداوند آن ذاتی اس�ت ک�ه پی�امبرش را ب�ا ه�دایت و دین ح�ق،» فرستاده است تا این دین را بر سایر ادی��ان، غ��الب و چ��ره گردان��د

.«هر چند مشرکان دوست نداشته باشندو در جایی دیگر می فرماید:

﴿

﴾ :[55]النور خداوند کسانی از شما را که ایمان آورده اند و کارهای شایسته»

انج��ام داده ان��د، وع��ده داده اس��ت ک��ه حتم��ا آنه��ا را در روی زمین، جانشین خواهد کرد همانطور که پیش��ینیان آن��ان را جانش��ین ک��رده بود. و همچنین دینشان را که ب�رای آن�ان پس��ندیده اس�ت، پ�ا برج��ا خواه��د س��اخت و بیم و هراس ش��ان را ب��ه ام��نیت و آرامش تب��دیل خواهد کرد تا تنها مرا پرستش نمایند و با من چیز دیگری را شریک

.«و انباز نگیرند. و کسانی که بعد از این، کفر ورزند فاسق اند و در پایان بای��د گفت ک��ه دین اس��الم، ش��امل دو بخش عقی��ده و

شریعت است و در هر دو بخش، نیز کامل می باشد:- به یگانه پرستی امر می کند و از شرک باز می دارد.1 - ام��ر ب��ه ص��داقت و راس��تی می کن��د و از دروغ گفتن، ب��از2

می دارد. دستور می دهد و از ستم برحذر می دارد.(1) - به عدالت3- امر به امانت داری می کند و از خیانت کردن، نهی می نماید.4- به وفاداری تشویق می کند و از بی وفایی، نهی می نماید.5

باید دانست که عدالت به معنی مساوات میان اشیا و ش�بیه و مث�ل هم و-� 1 فرق گذاشتن بین اشیاء مختلف است. و عدالت به معنی مس��اوات مطل��ق نیس��ت چن��ان ک��ه ب��رخی از م��ردم بط��ور مطل��ق می گوین��د : اس��الم، دین مساوات است. زیرا مساوات میان اشیا مختلف، س��تمی اس��ت ک��ه اس��الم قایل به آن نیس��ت. و کس��ی ک��ه قای��ل ب��ه چ��نین مس��اواتی باش��د هم قاب��ل

ستایش نیست.

پایه های ایمان8

- به نیکی کردن به والدین دستور می دهد و از نافرمانی آنها بر6حذر می دارد.

- به صله رحم )حفظ پیون��د خویش��اوندی( دس��تور می ده��د و از7قطع رحم، نهی می کند.

- به نیکی به همسایه دستور می دهد و از بدی کردن ب��ه او ب��از8می دارد.

و خالصة سخن اینکه اسالم، امر به داشتن هم��ه خلق ه��ای نیک��و می کن��د و از داش��تن خلق ه��ای ب��د، ب��از می دارد. همچ��نین ب��ه هم��ه

کارهای نیک، دستور می دهد و از همه کارهای بد، باز می دارد.خداوند متعال می فرماید:

﴿

﴾ :[90]نحل خداوند به عدالت، نیکوکاری و بخشش به خویشاوندان، دستور»

می دهد و از ارتکاب گناهان بزرگ، کارهای زشت و تجاوز به حقوق دیگران، نهی می کند. خداون��د ش��ما را ان�درز می ده��د ت�ا اینک�ه پن��د

گیرید.

ارکان اسالم ارکان اسالم، به پایه هایی می گویند که اس��الم ب��ر آنه��ا بن��ا ش��ده

آمده اس��تاست. و آنها پنج تا هستند؛ چنانکه در حدیث ابن عمر فرمود:صکه نبی اکرم

»بنی اإلسالم علی خمس: شPPهادة أن ال إلPPه إال اللPPه والة و إيتPPاء الزکPPاة و PPام الصPPول الله و إقPPدا رسPPأن محم صPPPيام رمضPPPان و الحج«. فقPPPال رجPPPل: الحج و صPPPيام رمضان، قال: ال، صيام رمضان و الحج. هکذا سPPمعته من

«.صرسول الله - گ��واهی دادن ب��ه1اسالم بر پنج چ��یز بن��ا نه��اده ش��ده اس��ت: »

فرس��تادةاینک��ه هیچ معب��ود بحقی ج�ز الل��ه وج��ود ن�دارد و محمد - روزه رمضان.4- پرداخت زکات. 3- برپا داشتن نماز. 2خداست.

- حج بیت الله.5 فردی ترتیب میان روزه رمضان و حج را تغییر داد و گفت: حج و

گفت: خ����یر، روزة رمض����ان و حج. منروزه رمض����ان. ابن عمر(1) .« شنیدمصاینگونه از رسول خدا

- گواهی دادن به اینک��ه هیچ معب��ودی بج��ز الل��ه وج��ود ن��دارد و1 بنده و فرستادة خداست، به این معنی است ک��ه ف��رد ب��هصمحمد

مفهوم فوق، اعتقاد قطعی داشته باشد و آن را با کلمات یاد شده،به زبان بیاورد.

این گواهی، یکی از ارکان ایمان شمرده می شود، اگرچه م��وارد گواهی، متعددند. یا بخاطر اینست که پیامبر صرفا پیام رس��ان خ��دا است. پس گواهی دادن برای پیامبر، همان گ�واهی دادن ب�رای خ�دا

می باشد. یا اینک��ه این دو گ��واهی، اس��اس ص��حت و پذیرفته ش��دن اعم��ال بشمار می روند؛ زیرا هیچ عملی صحیح نیست و مورد پذیرش ح��ق ق��رار نمی گ��یرد مگ��ر اینک��ه ص��رفا بخ��اطر خ��دا و طب��ق س��نت

انج��ام گرفت��ه باش��د. پس ب��ا اخالص، الاله اال الل��ه تحق��قصرسولش ن محمدا عب��ده شهادت اصمی یابد. و با پیروی از سنت رسول خدا

و رسوله، متحقق می گردد. آزادی دل و روح از ب��زرگی مخل��وق و پ��یروی از س��ایر انس��انها،

یکی از ثمرات این گواهی بزرگ است.

بخاری و مسلم و الفاظ از آن مسلم است.- 1

پایه های ایمان10

- بر پا داشتن نم��از: عب��ادت خداون��د اس��ت. ب��ا انج��ام دادن آن2 بص��ورت ص��حیح و کام��ل در وقتش و ب��ا ش��کل و هی��أت خاص��ش. برخی از ثمرات آن، عبارتند از: راحتی خی��ال، خنکی چش��م و تنف��ر

از گناهان و کارهای زشت. - پ��رداخت زک��ات: عب��ارت اس��ت از عب��ادت پروردگ�ار بوس��یله3

بخشش مقداری معین از اموالی که زکات به آنها تعلق می گیرد. و از ثم��رات آن، پ��اک گردان��دن نفس از ص��فت زش��ت بخ��ل و

برآوردن نیازهای اسالم و مسلمین است. - روزة رمض��ان: عب��ارت اس��ت از عب��ادت خداون��د بوس��یله4

خودداری از خوردن و نوشیدن و سایر اوامر و ن��واحی او در ط��ولروز.

و از ثمراتش، تمرین نفس برای رها کردن اش��یاء م��ورد عالق��ه،بخاطر خشنودی خداوند است.

- اما حج بیت الله عبارت است از: عبادت خداوند بوسیله قص��د5بیت الله الحرام برای انجام مناسک حج.

یکی از ثمرات آن، تمرین کردن برای جهاد جانی و م��الی در راه خدا است. ب��ه همین خ��اطر، حج، ن��وعی جه��اد در راه خ��دا بش��مار

می رود. ثمراتی را که ما برای ارکان اسالم ذک��ر ک��ردیم و آنه��ایی را ک��ه مت��ذکر نش��دیم، امت اس��الم را پ��اک و ص��اف می گردان��د و ب��اعث می شود تا به دین حق، گردن نهند و با مردم با ع�دالت و ص�داقت، رفت��ار نماین��د. زی��را س��ایر احک��ام اس��الم، وابس��ته ب��ه این ارک��ان می باشند و در صورتی صحیح و درس��ت می ش��وند ک��ه این ارک��ان، صحیح و درست انجام گیرن��د. و در ص��ورتی امت، اص��الح می ش��ود که دینش، صحیح و درست باشد. هر کس می خواهد این مطلب را

بهتر بفهمد، این آیات را تالوت نماید:﴿

﴾ :[99 تا 97 ]األعراف اگر مردم این شهرها، ایم��ان می آوردن��د و راه تق��وا را در پیش»

می گرفتند، برک�ات آس�مان و زمین را ب�ر روی آن�ان می گش�ودیم.

11ارکان اسالم ولی آن��ان ��� پی��امبر را ��� تک��ذیب کردن��د و م��ا هم آنه��ا را ب��ه کیف��ر اعمالشان، گرفتار نمودیم. آیا مردم این شهرها از اینکه ع��ذاب م��ا شب هنگام در حالیکه آنان در خواب بسر می برن��د، ب��ه سراغش��ان بیاید در امان اند؟ و آیا مردم این شهرها از اینکه ع��ذاب م��ا هنگ��ام چاشت در حالی که آنان مشغول لهو و لعب هستند، به سراغش��ان بیاید، در امان هستند؟ آیا آنان از مکر در امان ان��د؟ ��� بای��د دانس��ت که � فقط انسانهای زیانکار از مک��ر خ��دا غاف��ل و احس��اس ام��نیت

.«می کنند همچنین به تاریخ گذشتگان، نگاه کند. زیرا ت��اریخ ب��رای ص��احبان خرد و بص��یرت و کس��انی ک��ه ب��ر قلبش��ان حج��اب و پ��رده نیفت��اده

باشد، سراسر درس و عبرت است.والله المستعان

ارکان عقیده اسالمی دین اس���الم چنانک���ه ش���رح آن گذش���ت از دو بخش عقی���ده و ش�ریعت تش�کیل ش�ده اس��ت. م�ا بخش�ی از احک��ام را ک�ه ارک�ان

شریعت بشمار می روند، متذکر شدیم. ارک��ان عقی��ده اس��المی عبارتن��د از: ایم��ان ب��ه خ��دا، فرش��تگان،

کتابهای آسمانی، پیامبران، روز قیامت و قضا و قدر. صبای��د دانس��ت ک��ه این ارک��ان در کت��اب خ��دا و س��نت رسولش��

﴿ آمده ان��د. خداون��د می فرمای��د:

...﴾ :[177]البقرة نیکی این نیس��ت ک��ه چهره هایت��ان را بس��وی مش��رق و مغ��رب»

کنید. بلکه نیکوکار کسی است که به خدا، روز قی��امت، فرش��تگان،.«قرآن و پیامبرانش، ایمان بیاورد

ودر بارة قضا و قدر می فرماید:﴿

﴾ [50-49]القمر:

ما ه��ر چ��یزی را ب��ه ان��دازه الم و از روی حس��اب آفری��ده ایم و» فرمان ما فقط یک بار و مانند یک چش��م ب��ه هم زدن )ب��ا س��رعت(

.«تحقق می یابد درب��ارة ایم��انصهمچ��نین هنگ��امی ک��ه جبرئی��ل از رس��ول اکرم

فرمود:صپرسید، آنحضرت »اإليمان أن تؤمن بالله ومالئکته وکتبه ورسله واليPPوم

.(1)اآلخر وتؤمن بالقدر خيره وشره« ایمان عبارتست از اینکه به خدا، فرشتگان خدا، کتابه��ای خ��دا،»

پیامبران خدا و روز قیامت، اعتقاد داشته باش و همچنین به تق��دیر.«و خیر و شر آن نیز ایمان داشته باشی

روایت مسلم.- 1

ایمان به خداایمان به خداوند، شامل چهار چیز می شود:

- ایمان به وجود خداوند1 فطرت، عقل، شریعت و واقعیت، به وجود خداوند متع��ال داللت

دارند. الف: دربارة داللت فطرت بای��د گفت ک��ه هم��ه مخلوق��ات ب��دون هیچگونه فکر و آموزشی براساس ایمان ب��ه آفریدگارش��ان آفری��ده شده اند. و اقتضای فطرت را انکار نمی نن��د مگ��ر اینک��ه تحت ت��أثیر

: می فرمایدصنبی اکرمعواملی دیگر قرار گیرند. زیرا »ما من مولود إال يولد علی الفطرة فأبواه يهودانPPه أو

(1) ينصرانه أو يمجسانه«

ه��ر مول��ودی براس��اس فط��رت ب��دنیا می آی��د. پس این پ��در و».«مادرش هستند که او را یهودی، نصرانی و یا مجوسی می کنند

ب( عقل بشر هم بر وج��ود خداون��د متع��ال داللت می کن��د. زی��را جهان هستی با همه مخلوقاتش باید خالقی داشته باشد که آنه��ا را بوجود آورده است. زیرا ممکن نیست که خود بخ��ود و ی��ا تص��ادفی

بوجود آمده باشد. خودبخود بوجود نیامده است؛ زیرا یک چیز، نمی تواند خالق خ��ود باشد؛ چرا که قبل از وجودش، معدوم بوده است و معدوم چگون��ه

می تواند خالق خود باشد؟! تص���ادفی هم بوج���ود نیام���ده اس���ت زی���را ه���ر ح���ادثی بای���د ایجادکننده ای داشته باشد. همچنین وجود دنیا ب��ا این نظم و ت��رتیب دقی��ق، ارتب��اط می��ان علت ه��ا و معلول ه��ا و ارتب��اط موج��ودات ب��ا یکدیگر، ممکن نیست که تصادفی باشد. زی��را موج��ود تص��ادفی در اصل وجودش هیچگونه نظم و ترتیبی ن��دارد. پس چگون��ه می توان��د

هنگام بقاء و پیشرفت، نظم داشته باشد؟! پس چون ممکن نیست که این مخلوقات، خودبخود و یا تصادفی ایج��اد ش��ده باش��ند، مطمئن��ا خ�الق و آفری�دگاری دارن�د ک�ه آن هم

پروردگار جهانیان است. خداوند متعال دلیل عقلی و برهان قطعی آن را در س��ورة ط��ور

متذکر شده است چنانکه می فرماید:﴿

﴾ [ :35الطور]

.روایت بخاری- 1

پایه های ایمان14

آیا آن��ان ب��دون هیچگون��ه آفری��دگاری آفری��ده ش��ده اند ی��ا اینک��ه».«خودشان آفریدگارند

یع�نی آنه�ا ب��دون آفری��دگار، خل��ق نش��ده و خودبخ��ود هم بوج��ودنیامده اند پس خداوند متعال خالق آنهاست.

به همین خاطر جبیر بن مطعم � که در آن روزه��ا مش��رک ب��ود � س��وره ط��ور را می خوان��د و ب��هص هنگامی که شنید که رسول خدا

این آیات رسید:﴿

﴾

[37تا 35]الطور: آیا آن��ان ب��دون هیچگون��ه آفری��دگاری آفری��ده ش��ده اند ی��ا اینک��ه»

خودشان آفریدگارند و یا اینکه آن��ان، آس��مان و زمین را آفریده ان��د، بلکه ایش��ان یقین نمی کنن��د؟ آی��ا خزانه ه��ای پروردگ��ارت ن��زد آن��ان

.«است؟ و آیا ایشان )بر همه چیز جهان( سیطره دارند؟ هنگامی که جبیر این آیات را شنیده بود گفت: قلم به هیجان آمد

(1)و این نخستین باری بود که ایمان در دلم جای گرفت.

ب��رای روش��ن ش��دن مطلب، مث��الی می زنیم. اگ��ر کس��ی ب��ا ت��و دربارة قص��ر بس��یار باش��کوهی س��خن بگوی��د ک��ه در می��ان باغه��ای زیبایی واق��ع ش��ده اس��ت و دارای تخت ه��ای زیب��ایی می باش��د و ب��ا کاالهای اساسی و غیراساسی آراسته گردی��ده اس��ت. در پای��ان هم بگوید: این قصر با تمام امکاناتش، خودبخود ساخته شده ی��ا بط��ور تصادفی بدون هیچگون��ه س��ازنده ای بوج��ود آم��ده اس��ت. بی درن��گ ش��ما او را تک��ذیب می کنی��د و س��خنش را بیه��وده می دانی��د و آن��را نمی پذیری��د. پس چگون��ه ممکن اس��ت این هس��تی ب��زرگ از زمین گرفت���ه ت���ا آس���مانها و س���ایر افالک و اوض���اع و اح���وال و نظ���ام ش��گفت انگیزش خودبخ��ود و ی��ا تص��ادفی ب��دون هیچگون��ه خ��القی،

بوجود آمده باشد؟! ج( شریعت هم به وجود خداوند متع��ال داللت دارد، زی��را س��خن تمام کتابه��ای آس��مانی همین اس��ت. همچ��نین احک��امی ک��ه در این کتابهای آسمانی برای مصلحت مردم آمده است، دلیل ب��ر اینس��ت که مصلحت بندگانش را می دان��د. از ط��رفی دیگ��ر، اخب��اری ک�ه در

روایت بخاری بصورت پراکنده.- 1

15ایمان به خدا م��ورد جه��ان هس��تی در کتابه��ای آس��مانی آم��ده اس��ت و واقعیت، صداقت آنها را تأیید می کند، دلیل دیگری است. بر اینکه این اخب��ار از جانب پروردگار توانایی است که آنچه را خبر داده اس��ت، ایج��اد

می کند. ت( واقعیت به دو صورت بر وج��ود خداون��د داللت می کن��د: یکی اینکه ما می شنویم و مشاهده می کنیم که خداوند دع��ا را می پ��ذیرد و به داد مظلوم��ان می رس��د. و این، خ��ود دلیلی ب��ر وج��ود خداون��د

متعال است. خداوند می فرماید:﴿

...﴾ :[76 ]األنبیاء و نوح را یاد کن هنگامی که پیشتر ما را ب��ه فری��اد خوان��د و م��ا»

.«هم دعایش را اجابت کردیمو در جایی دیگر می فرمایید:

﴿ ...﴾ :[9]األنفال

ای مؤمن��ان! بی��اد آوری��د هنگ��امی را ک��ه از پروردگارت��ان ی��اری».«می خواستید و او هم شما را اجابت می کرد

همچ��نین در ص��حیح بخ��اری آم��ده اس��ت ک��ه انس ابن مالک س��خنرانی می ک��رد،ص می گوید: روز جمعه در حالی که نبی اک��رم

ی��ک م��رد بادیه نش��ین وارد مس��جد ش��د و گفت: ای رس��ول خدا! چهارپایان از بین رفتن�د و فرزن�دانمان دچ�ار گرس�نگی ش�دند، ن�زد

هم دستهایش را بلند ک��رد وصخداوند برای ما دعا کن. رسول خدا دعا فرمود. در نتیجه، ابرهای مانند ک��وه ب��ه ح��رکت درآم��د و هن��وز

از منبرش پایین نیامده بود که من قطرات باران راص پیامبر اکرم پایین می افتد.صدیدم که از ریش مبارک رسول خدا

و در جمعة بعد، همان بادیه نش��ین و ی��ا ف��ردی دیگ��ر برخاس��ت و گفت: ای رسول خدا! خانه ها خراب شد و ام��وال م��ا غ��رق گردی��د،

دس��تهایشصنزد خداوند برای ما دعا کن. این بار هم رسول اکرمرا بلند کرد و چنین دعا کرد:

اللهم حوالینا و العلینا فما یشیر بیPPده إلی ناحیPPة من»السحاب إال انفرجت«.

باراله��ا! اط��راف م��ا بب��اران ن��ه ب��ر م��ا: و ب��ه ه��ر ط��رفی ک��ه».« اشاره کرد، ابرها پراکنده گشترسول خدا

و تا امروز شاهد ب��وده ایم ک��ه ه��ر کس ص��ادقانه ب��ه س��وی خ��دا برگدد و شرایط اجابت را رعایت کند، خداوند دعایش را می پذیرد.

پایه های ایمان16

دوم: نشانه های پیامبران که معجزه نامیده می شوند و مردم آنها را مشاهده می کنند یا خبرشان را می شنوند، دلیل ق��اطعی ب��ر وج��ود فرس��تنده ای اس��ت ک��ه انبی��اء را می فرس��تد. آن فرس��تنده هم��ان خداوند متعال است. زیرا معج�زات، ام�ور خارق الع�اده هس�تند ک�ه صدور آنها، از توانایی بشر خ��ارج اس��ت. و خداون��د آنه��ا را بخ��اطر

تایید و نصرت پیامبرانش به آنان عنایت می فرماید. را ذکر کرد. هنگ��امی ک��هبعنوان نمونه می توان معجزه موسی

خداوند به او دستور داد تا عصایش را به دریا بزند و او هم اطاعت کرد، دوازده راه خشکی در دریا ایج��اد ش��د و آب می��ان ه��ر دو راه

مانند یک کوه بود. خداوند متعال می فرماید:﴿

﴾ :[63]الشعراء

وحی کردیم که عصایت را به دریا بزن. آنگ�اه،پس به موسی».«دریا از هم شکافت و هر قسمت آب مانند کوه بزرگی گردید

را می ت��وان بعن��وان مث��ال دوم ذک��ر ک��رد. اومعج��زة عیسی مردگ��ان را از قبرهایش��ان ب��یرون می ک��رد و ب��ا اج��ازه خ��دا، زن��ده

می ساخت خداوند متعال در این باره از زبان او می فرماید:﴿... ....﴾ :[49]آل عمران.«و مردگان را با اجازة خداوند، زنده می گردانم»

و در جایی دیگر می فرماید:﴿... ...﴾ :[110 ]المائده ای عیسی! بیاد بیاور هنگ��امی را ک��ه مردگ��ان را ب��ا اج��ازة من»

.«بیرون می آوردی و زنده می کردی را بعنوان مثالی دیگر می توان ذکرصو معجز ه ای از رسول خدا

کرد. هنگامی ک��ه ق��ریش از ایش��ان معج��زه ای درخواس��ت کردن��د، بسوی ماه اشاره کرد و ماه به دو نیم تقسیم ش��دصرسول رحمت

و مردم آنرا مشاهده کردند. چنانکه در این باره خداوند می فرماید:﴿

﴾ :[2 و 1]القمر

قی��امت، نزدی��ک ش��د و م��اه ب��ه دو نیم تقس��یم گش��ت. اگ��ر» مش��رکان معج��زه ای ببینن��د، روی گ��ردانی می کنن��د و می گوین��د:

.«جادویی گذرا و ناپایدار است

17ایمان به خدا پس این نش��انه ی محس��وس و واقعی ک��ه خداون��د ب��رای تأیی��د و یاری پیامبران به آنان عنایت ک��رده اس��ت، بط��ور قطعی ب��ر وج��ود

خداوند داللت می کند.- ایمان به ربوبیت خداوند متعال2

یعنی تنها او رب و پروردگار است و هیچگون��ه ش��ریک و همت��ایی ندارد. و رب به کسی گفته می شود ک��ه خلقت و پادش��اهی و ام��ر، از آن او باشد. پس هیچگونه آفریدگار و پادشاهی بج��ز الل��ه وج��ود ن��دارد. و بج��ز او کس��ی ح��ق ام��ر و نهی ن��دارد. خداون��د متع��ال

می فرماید:﴿... ... ﴾ :خلق و امر از» [54]األعراف

.«آن خداوند استو در جایی دیگر می فرماید:

﴿... ﴾ :[13]فاطر

این خداوند اس��ت ک��ه پروردگ��ار ش��ما اس��ت و م��الکیت جه��ان» هستی از آن اوست و کسانی را ک��ه بج��ز او ب��ه فری��اد می خوانن��د،

.«مالک پوسته نازک هسته خرما هم نیستند و در تاریخ، س��راغ ن��داریم ک��ه کس��ی رب��وبیت خداون��د متع��ال را انکار کند مگ��ر معان��دی ک�ه ب��ه گفته ه��ای پی��امبران اعتق�اد نداش��ته

(األعلیانا ربکم )باشد. چنانکه فرعون به قومش گفت: و یا در جایی دیگر گفت:

﴿... ...﴾ [38]القصص:

ای بزرگ��ان ق��وم! من خ��دایی بج��ز خ��ودم ب��رای ش��ما س��راغ».«نداریم

بای��د دانس��ت ک��ه او هم ب��ه این س��خنانش هیچگون��ه اعتق��ادینداشت.

چرا که خداوند متعال در این باره می فرماید:﴿

...﴾ :[14]النمل ستمگرانه و متکبرانه معجزات را انک��ار کردن��د، هرچن��د ک��ه در»

.«دل بر آنها یقیین و اطمینان داشتند آنگونه که در ق��رآن آم��ده اس��ت ب��ه فرع��ونو همچنین موسی

گفت:

پایه های ایمان18 ﴿...

﴾ :[102]إلسراء ت��و خ��وب می دانی ک��ه این معج��زات واض��ح و روش��ن را بج��ز»

پروردگار آسمانها و زمین، کسی دیگر نفرستاده اس��ت. و معتق��دم.«که تو ای فرعون هالک و نابود خواهی شد

ل��ذا مش��رکین ب��ا وج��ودی ک��ه در ب��اب ال��وهیت )عب��ادت( ش��رک می کردن��د ام��ا توحی��د رب��وبیت را قب��ول داش��تند و ب��ه آن اع��تراف

می کردند.خداوند متعال می فرماید:

﴿

﴾ :[89 تا 84]المؤمنون بگو: اگ�ر ش��ما دان��ا و فهمی��ده هس��تید، زمین و کس�انی ک�ه در»

زمین وجود دارند، از آن چه کسی هس��تند؟ آن��ان خواهن��د گفت: از آن خداین��د. بگ��و: آی��ا پن��د نمی گیری��د؟ بگ��و چ��ه کس��ی پروردگ��ار آسمانهای هفت گانه و پروردگار عرش بزرگ است؟ خواهن��د گفت: از آن خدایند. بگو: پس چرا پرهیزکاری را رد پیش نمی گیرید؟ بگو: چه کسی مالکیت همه چیز را در دس�ت دارد و هم اوس�ت ک�ه پن��اه می دهد و کسی را نمی توان از عذاب او پناه داد اگر شما می دانی��د و آگ��اه هس��تید؟ خواهن��د گفت: از آن خداس��ت. بگ��و: پس چگون��ه

.«فریب می خورید؟و در جایی دیگر می فرماید:

﴿

﴾ :[9]الزخرف

و اگر از مشرکان بپرسی چ��ه کس��ی آس��مانها و زمین را آفری��ده» است قطعا خواهند گفت: خداوند، ب��ا ع��زت و بس��یار آگ��اه آفری��ده

.«استو همچنین می فرماید:

19ایمان به خدا﴿

﴾ :[87]الزخرف و اگر از مشرکان بپرسی که چه کسی آن��ان را آفری��ده اس��ت،»

.«قطعا خواهند گفت: الله. پس چگونه منحرف می شوند؟ بای��د دانس��ت ک��ه ام��ر خداون��د متع��ال، ش��امل اوام��ر تکوی��نی و تشریعی او می شود. پس همانطور که خداوند م��دبر جه��ان هس��تی است و برحسب اقتضای حکمتش دنیا را می گرداند همچنین بر دنیا با تشریع عبادت و احکام مع��امالت ب��ه اقتض��ای حکمتش، حک��ومت می کند. پس هر کس، شخص دیگری را در عبادات، قانونگذار بداند یا در معامالت حکم بداند، همانا به خداوند شرک ورزی��ده و م��ومن

به شما نمی رود.- ایمان به الوهیت خداوند متعال3

به این معنی ک�ه تنه�ا معب�ود بح��ق، اوس�ت و هیچگون�ه ش�ریکی ندارد. و کلمة »اله« به مع��نی م��ألوه یع��نی معب��ود اس��ت. خداون��د

متعال می فرماید:﴿

﴾ :[163]البقرة خداوند شما خدای یکتا است و هیچ خدایی جز او که رحم��ان و»

.«رحیم است، وجود نداردو در جایی دیگر می فرماید:

﴿

﴾ :[18]آل عمران خداوند، گواهی می دهد که هیچ معبودی بجز او وج��ود ن��دارد در»

ح���الی ک���ه ع���دالت را رع���ایت می کن���د. همچ���نین فرش���تگان و صاحباندانش گواهی می دهند که هیچ معب��ودی بج��ز او وج�ود ن�دارد

.«که تواناست و هم حکیم و هر کس، معبود دیگ��ری بج��ز خ��دا انتخ��اب کن��د و او را عب��ادت

نماید، ایمان به الوهیت این شخص، باطل می شود.خداوند می فرماید:

﴿

﴾ :[62]الحج

پایه های ایمان20

مسأله بدین منوال است و خداوند، حق است و چیزهای را ک��ه» بج�ز او ب�ه فری�اد می خوانن�د، باط�ل اس�ت و خداون�د، بلندمرتب�ه و

.«بزرگ است و اگر کسی، معبودان باطل را »اله بنامد« حق ال��وهیت ب��ه آنه��ا تعلق نمی گیرد. خداوند متعال در مورد الت و من��ات و ع��زی ) ن��ام

سه بت( می فرماید:﴿

﴾

[23]النجم: اینه��ا فق��ط نام ه��ایی هس��تند ک��ه ش��ما و پ��درانتان ب��ر آنه��ا»

گذاش��ته اید. خداون��د هیچ دلی��ل و حج��تی در این ب��اره ن��ازل نک��رده است. آنها جز از گمانهای بی اساس و هوای نفس، پیروی نمی کنند در حالی ک��ه از س��وی پروردگارش��ان ب��رای آنه��ا ه��دایت و رهنم��ود

.«آمده است می گوی��د: او ب��ه دوس��تان زن��دانیشهمچنین به نق��ل از یوسف

گفت:﴿...

...﴾ :[40 و 39]یوسف

آیا خدایان گوناگون و متع��دد، بهترن��د ی��ا خ��دای یگان��ه و چ��یره.» معبودانی که شما غ��یر از الل��ه، عب��ادت می کنی��د، فق��ط اس��م هایی است که شما و پدرانتان آنه��ا را خ��دا نامیده ای��د. خداون��د هیچگون��ه

.«دلیل و حجتی در این باره نازل نکرده استبدین جهت، پیامبران به اقوامشان می گفتند:

﴿... ...﴾ :[59]األعراف فقط خداوند را عبادت کنید چرا که معبود دیگری بجز او ب��رای»

.«شما وجود ندارد اما مشرکین آنرا انکار می نمودند و بجز خداوند، معبودان دیگری را نیز عبادت می کردند، آنها را به یاری می طلبیدند و از آنه��ا کم��ک

می خواستند.خداوند، این عمل مشرکین را با دو برهان عقلی، باطل نمود:

21ایمان به خدا نخست اینکه هیچ یک از ویژگیهای الوهیت در معبودان مشرکین، وجود ندارد. آنها خودشان مخلوق اند نه خالق. و همچنین می توانن��د هیچگونه سودی به عبادت کنندگانشان برسانند یا ضرری را از آنه��ا رف��ع کنن��د. مال��ک زن��دگی و م��رگ آنه��ا هم نیس��تند و در م��الکیت

آسمانها نیز هیچگونه سهم و مشارکتی ندارند.خداوند متعال می فرماید:

﴿ ﴾

[3]الفرقان: مشرکان، معبودهایی را غیر از الله، اتخاذ کرده اند ک��ه ن��ه تنه��ا»

چیزی نمی آفرینند بلکه خودشان آفریده شده اند و مالک هیچ نف��ع و ضرری برای خودش��ان نیس��تند. و ب��ر م��رگ و زن��دگی و رس��تاخیز،

«.تسلط ندارندهمچنین خداوند می فرماید:

﴿ ...﴾

[23 و 22]سبأ: بگو کسانی را که بجز خدا ��� ال��ه و معب��ود ��� می پنداری��د، ص��دا»

بزنید. آنان در آسمانها و زمین به ان��دازة ذره ای، ق��درت نداش��ته و هیچگونه مشارکتی هم در آنها ندارند و خداون��د هم در می��ان آن��ان، هیچ باور و پشتیبانی ندارد و هیچگونه شفاعتی نزد او سودمند واقع

.«نمی شود مگر شفاعت کسی که خداوند به او اجازه دهدو در جایی دیگر می فرماید:

﴿

﴾ :[192 و 191]األعراف آیا چیزهای را شریک خدا قرار می دهن��د ک��ه نمی توانن��د چ��یزی»

بیافرینند بلکه خودشان هم آفریده شده اند. و نه می توانن��د آن��ان را.«یاری کننند و نه به خودشان کمکی برسانند

لذا وقتی که معبودان مشرکین، چنین حالتی دارن��د، پس عب��ادتکردن آنها بزرگترین نادانی و کار باطل بحساب می آید.

پایه های ایمان22

دوم اینکه خ��ود مش��رکین، اع��تراف می کنن��د ک��ه فق��ط خداون��د، پروردگار و خالقی است که اختیار هم��ه چ��یز بدس��ت اوس��ت و هم اوست که پناه می دهد و بر او پناه داده نمی ش��ود. و الزم��ة اعتق��اد فوق این است که همانگونه که در ربوبیت، او را یگانه می دانن��د در

الوهیت )عبادت( هم تنها او را پرستش کنند.چنانکه خداوند متعال می فرماید:

﴿

﴾ :[22 و 21]البقرة ای مردم! پروردگارتان را عبادت کنید. آنک��ه ش��ما و گذش��تگان»

شما را آفرید، تا اینکه به تقوا برسید. آن خدایی ک��ه زمین را ب��رای شما فرش � محل سکونت و زندگی � و آسمان را برای شما، بنا و ساختمان قرار داد و از آسمان آب فرو فرستاد و بوسیلة آن، انواع میوه ه��ا را بعن��وان روزی ش��ما بوج��ود آورده پس دانس��ته ب��ا خ��دا،

.«شریک قرار ندهیدو در سورة زخرف می فرماید:

﴿ ﴾ :[87]الزخرف

اگ��ر از مش��رکان بپرس��ی چ��ه کس��ی آن��ان را آفری��ده اس��ت؟».«می گویند: الله. پس چگونه منحرف می شوند؟!

و در سورة یونس می فرماید:﴿

﴾ :[32 و 31]یونس بگو: چه کسی از آسمان و زمین به شما روزی می رس��اند؟ ی��ا»

چه کسی بر گوش ها و چشم ها توانا است؟ یا چه کسی زن��ده را از م��رده، و م��رده را از زن��ده ب��یرون می آورد؟ ��� م��رگ و زن��دگی در

23ایمان به خدا دست اوست؟ � یا چ��ه کس��ی ام��ور جه��ان را می گردان��د؟ خواهن��د گفت: الله. پس بگ��و: آی��ا راه تق��وا را در پیش نمی گیری��د؟ پس آن الله است که پروردگار بر حق شما است. آیا بعد از حق، چیزی جز

.«گمراهی، وجود دارد. لذا چگونه روگردان می شوید؟چهارم: ایمان به اسماء و صفات خداوند.

یعنی اسماء و صفاتی را که خداوند برای خود در قرآن ی��ا س��نت اثب��ات نم��وده اس��ت م��ا هم آنط��ور ک��ه شایس��تة ذاتپی��امبرش

خداوند است، آنها را همانگونه که هس��تند ب��دون تحری��ف و تعطی��ل)رها کردن( و بیان کیفیت و تشبیه، اثبات نماییم.

خداوند متعال می فرماید:﴿

﴾ :األعراف[

18] خداوند دارای زیباترین نام ها است. پس او را بدان نام ه��ا ص��دا»

بزنی���د و کس���انی ک���ه در نام ه���ای خ���دا، راه تحری���ف را در پیش.«می گیرند، رها کنید. آنان کیفر کارهای خود را خواهند دید

و نیز می فرماید:﴿...

﴾ :[27]الروم و خداوند در آسمانها و زمین، دارای باالترین وصف است. و او»

.«بسیار توانا و با حکمت استو در سورة شوری می فرماید:

﴿... ﴾ :الشوری[ 11]

.«هیچ چیزی همانند خدا نیست و او شنوا و بینا است»دربارة اسماء و صفات خداوند، دو گروه گمراه شده اند:

گروه اول: معطله که همه و یا بعضی از اس��ماء و ص��فات را ب��ه این گمان که اثبات آنها مستلزم تشبیه است. انکار کرده اند. یع��نی می گویند: اثبات صفات، باعث تشبیه خداوند به مخلوقات می شود.

این گمان آنان به دو دلیل باطل است: الف: این گمان باعث تناقض در کالم خدا می شود. چرا که خ��ود خداوند، اسماء و صفات را برای خودش اثبات نموده و مش��ابهتش را با سایر اشیاء، نفی کرده است. و اگ��ر اثب��ات ص��فات، مس��تلزم تشبیه باشد، باعث تناقض در کالم خدا می ش��ود و این ش��ایبه پیش

پایه های ایمان24

می آید که بخشی از کالم خدا، بخشی دیگر را تکذیب می کند و اینمحال است.

ب: اگ��ر دو چ��یز در اس��م و ی��ا ص��فاتی ب��ا هم مش��ترک باش��ند، مستلزم این نیست که مثل یکدیگر باشند. ش��ما مالحظ��ه می کنی��د که دو شخص در انسان ب��ودن، ش��نوایی، بین��ایی و تکلم ب��ا یک��دیگر اشتراک دارند. اما این اشتراک، مس��تلزم این نیس��ت ک��ه آن دو در مع��انی انس��انیت، ش��نوایی، بین��ایی و تکلم، مث��ل یک��دیگر باش��ند. همچنین شما مش�اهده می کنی�د ک�ه س�ایر حیوان�ات، دس�ت و پ�ا و چش��م و گ��وش دارن��د ام��ا این ام��ر، مس��تلزم این نیس��ت ک��ه این

اعضای آنها مثل یکدیگر باشد. پس وقتی که مخلوقات در اسماء و صفاتی که در آنها با یکدیگر اشتراک دارند، متفاوت هستند، باید دانست که تباین میان خ��الق و

مخلوق، واضح تر و روشن تر است. و گ��روه دومی ک��ه در ب��اب اس��ماء و ص��فات راه انح��راف را در پیش گرفته اند و گمراه شده اند مشبهه هستند. این گروه، اسماء و صفات خدا را ثابت می کنند. ولی به این گمان که اقتضای نص��وص چنین است، او را به مخلوقاتش تشبیه می کنند و می گویند: خداوند بن��دگانش را ب��ا س��خنانی م��ورد خط��اب ق��رار می ده��د ک��ه آنه��ا را

بفهمند.این گمان نیز به دالیل زیر باطل است:

ال��ف: مش��ابهت خداون��د ب��ا مخلوق��ات را عق��ل و ش��رع، باط��ل می داند. و ممکن نیست که اقتضای نصوص کت��اب و س��نت، ام��ری

باطل باشد. ب: خداون��د، بن��دگانش را ب��ا س��خنانی م��ورد خط��اب ق��رار داده است که اصل معنایش��ان را می فهمن��د ام��ا کن��ه و حقیق��تی ک��ه آن معن��ا ب��ر آن داللت دارد از ام��وری اس��ت ک��ه خداون��د بخ��ودش

اختصاص داده و فقط خودش از آن آگاه است. پس وقتی که خداوند صفت شنوایی را برای خ��ود اثب��ات نم��وده است، شنوایی از جهت اص��ل مفه��وم آن ک��ه ب��ه معن��ای ش��نیدن و درک ص��وت می باش��د، معل��وم اس��ت. ام��ا حقیقت آن، نس��بت ب��ه شنوایی خداوند، معلوم نیست. زیرا ح�تی مخلوق��ات ب�ا یک��دیگر در حقیقت ش��نوایی متباین ان��د. و این تب��این، می��ان خ��الق و مخل��وق،

25ایمان به خدا واض��ح تر و آش��کارتر اس��ت. و ایم��ان ب��ه خ��دا ب��ا کیفی��تی ک��ه بی��ان

داشتیم ثمرات زیادی دارد و ما برخی از آنها را بیان می کنیم: ال��ف: ب��اعث یگانه پرس��تی می ش��ود طوریک��ه ف��رد از دیگ��ران، هراس و امیدی به قلبش راه نمی دهد و بجز خداون��د، کس��ی دیگ��ر

را نمی پرستد. ب: باعث می شود تا انسان به مقتضای اسمای حسنی و صفات

واالی خداوند، بطور کامل به او محبت ورزد و او را تعظیم نماید. ج: باعث عبادت خداوند، از طریق اجرای دس��توراتش و اجتن��اب

از منهیاتش، می شود.

ایمان به فرشتگان فرشتگان، مخلوقات غیبی هستند که خداوند را پرستش می کنند و چیزی از ویژگیهای ربوبیت و الوهیت را ندارند. خداوند آنه��ا را از ن��ور آفری��ده اس��ت و ب��ه آن��ان، اط��اعت کام��ل و ت��وان اج��رای

دستوراتش را عنایت کرده است. چنانکه می فرماید:﴿...

﴾ :[20و 19]االنبیاء و کسانی � فرش��تگانی ��� ک��ه ن��زد خداون��د هس��تند متکبران��ه از»

عبادت خدا سرباز نمی زنند و هرگ��ز از عب��ادت، خس��ته نمی ش��وند..«شب و روز خدا را تسبیح می گویند و سست و خسته نمی شوند

تعدادشان بسیار زیاد است که بجز خداوند، کسی دیگر نمی دان��د روایت ش��ده و در بخ��اری و مس��لمدر داستان معراج ک�ه از انس

آمده است، چنین می گویند که بیت المعم��ور در آس��مان ب��ه رس��ول نشان داده شد در حالی که روزان��ه هفت��اد ه��زار فرش��ته درص خدا

آن نم���از می خواندن���د. هنگ���امی ک���ه ب���یرون می رفتن���د، دوب���ارهبرنمی گشتند، زیرا دیگر نوبت به آنها نمی رسید.

ایمان به فرشتگان، چهار چیز را در برمی گیرد:- ایمان به وجود فرشتگان1 - ایمان به فرشتگانی که ن��ام آنه��ا را می دانیم مانن��د جبرئی��ل و2

ایمان اجمالی به سایر فرشتگان که نامشان را نمی دانیم. ص- ایمان به صفاتی ک��ه از آن��ان می دانیم. چنانک��ه ن��بی اک��رم3

می فرماید: من جبرئیل را به همان شکلی که آفریده ش��ده اس��ت،دیدم. او ششصد بال داشت و افق را فرا گرفته بود.

و گ��اهی فرش��ته ب��ه دس��تور خداون��د ب��ه ص��ورت م��ردی ظ��اهر نام ب��رد. هنگ��امی ک��همی شود. بعنوان نمونه می توان از جبرئیل

فرستاد، به ص��ورت م��ردی، ظ��اهر ش��د. وخداوند او را نزد مریم در میان یارانش نشسته بود که جبرئیلصهمچنین روزی نبی اکرم

به شکل مردی با لباسهای بسیار سفید و موهای بس�یار س��یاه از راه رسید. آثار سفر در او دیده نمی شد و هیچ یک از ص��حابه هم او

نشست و زانوهایش را ب��هصرا نمی شناخت. وی نزدیک نبی اکرم چسباند و دستهایش را روی رانه��ایش گذاش��تصزانوهای آنحضرت

و از ایش��ان درب��ارة اس��الم، ایم��ان احس��ان، قی��امت و عالم��ات آن نیز به سؤاالتش پاسخ داد. سپس رفت. آنگ��اهصپرسید و آنحضرت

فرمود:نبی اکرم

27ایمان به فرشتگان(1).»هذا جبريل أتاکم يعلمکم ديکم«

.«این، جبرئیل بود و آمده بود تا دین شان را به شما بیاموزد» فرستاد بههمچنین فرشتگانی را که خداوند نزد ابراهیم و لوط

شکل و صورت انسان بودند. - ایم�ان ب�ه اعم�الی ک�ه فرش��تگان ب�ه دس��تور خداون�د، انج�ام4

می دهند از قبیل تسبیح گفتن و عبادت بدون خستگی.بعضی از فرشتگان هم مأموریت های ویژه ای انجام می داد.

امین، مسئول وحی الهی است و خداوندبعنوان نمونه، جبرئیل او را ن��زد پی��امبران می فرس��تند. و مس��ئولیت ب��اران و گیاه��ان ب��ه مکائیل سپرده شده است و اسرافیل هنگام بر پ��ا ش��دن قی��امت و حش��ر خالی��ق در ص��ور می دم��د. و ملک الم��وت مس��ئول قبض روح است و مسئول آتش، فرشته ای به نام مالک است که به او خ��ازن آتش هم می گوین���د. و ب���ه تع���دادی از فرش���تگان هم مس���ئولیت جنین ه��ایی ک��ه در ش��کم م��ادر وج��ود دارن��د، س��پرده ش��ده اس��ت. فرشته ای را می فرس��تد و دس��تور می ده��د ت��ا رزق، اج��ل، عم��ل و

شقاوت و یا سعادت او را بنویسد. برخی از دیگر فرشتگان هم مسئول نوش��تن و نگه��داری اعم��ال انسانها هستند. طوریکه هر شخص را دو فرش��ته هم��راهی می کن��د

یکی از سمت راست و دیگری از سمت چپ. فرشتگانی هم وظیفة بازجویی میت را به عهده دارن��د. هنگ��امی که میت در قبر گذاشته می ش��ود، دو فرش��ته ن��زد او می رون��د و از

وی دربارة پروردگار و دین و پیامبرش می پرسند. ایمان به فرشتگان ثمرات بسیار زیادی است ک��ه ب��رخی از آنه��ا

عبارتند از: - انسان ب��ه عظمت، ق��درت و پادش��اهی خداون��د،؛ پی می ب��رد1

زیرا عظمت مخلوقات دلیل بر عظمت خالق است. - باعث سپاسگزاری از خداوند بخ��اطر عن��ایتی ک��ه ب��ه ب��نی آدم2

دارد، می شود. چنانکه تعدادی از فرشتگان به حراست از انس��ان ونوشتن اعمالشان و سایر منافع آنان مشغولند.

- باعث دوست داشتن فرشتگان می شود؛ آنهم بخاطر عب��اداتی3که انجام می دهند.

قابل یادآوری است که برخی منحرفین، جسم بودن فرشتگان را انک��ار می کنن��د و می گوین��د: فرش��تگان عب��ارت از هم��ان نیروه��ای

روایت مسلم.- 1

پایه های ایمان28

خیری هستند که در مخلوقات، نهفته ان��د. بای��د دانس��ت این اعتق��اد، و اجماع مسلمین، محسوب می شود.صتکذیب خدا، رسول الله

خداوند متعال می فرماید:﴿

...﴾ :[1]فاطر

ستایش از آن خداوند است که آفرینندة آسمانها و زمین اس��ت» و فرشتگان را که دارای دوتا دوتا، سه تا سه ت��ا و چه��ار ت��ا چهارت��ا

.«بال هستند، مأمور قرار داده استو در جایی دیگر می فرماید:

﴿

...﴾ :[50]األنفال اگ��ر ببی��نی آن هنگ��امی را ک��ه فرش��تگان، ج��ان ک��افران را»

.«می گیرند و سر و صورت و پشت و روی آنان را می زنندو در سورة انعام می فرماید:

﴿... ...﴾ :[93]األنعام

و اگ���ر س���تمکاران را مش���اهده ک���نی در آن هنگ���ام ک���ه در» سختی های مرگ بسر می برند و فرش��تگان، دستهایش�ان را بس�وی آنان دراز کرده اند. و به آنان می گویند: اگر می توانید خود را نج��ات

.«دهیدو در سورة سبأ می گویند:

﴿... ﴾ :[23 ]سبأ

ت��ا وق��تی ک��ه ت��رس و وحش��ت از دله��ای آن��ان ��� فرش��تگان �» برطرف گردد، آنگاه می گویند: پروردگارتان چه گفت؟ گوین��د: ح��ق

.«و درست فرمود. و او بلندمرتبه و بزرگ استو درباره بهشتیان می فرماید:

﴿... ﴾ :[24 و 23 ]الرعد

و فرشتگان از هر سویی بر آنان وارد می شوند � و می گویند: �» درود بر شما به سبب صبری ک��ه داش��تید، ع��اقبت منزلگ��اه خ��وبی

.«نصیبتان شد

29ایمان به فرشتگان فرمود:ص می گوید: نبی اکرمابوهریره

اذا أحب الله العبد نادی جبريل إن الله يحب فالنPPا» فأحببه فيحبه جبريل فينادی جبريل فی أهل السماءماء ثم PPل السPPه أهPPأحبوه فيحبPPا فPPه يحب فالنPPإن الل

روایت بخاری«. يوضع له القبول في األرض اگر خداوند، بن��ده اش را دوس��ت داش��ته باش��د، جبرئی��ل را ن��دا»

می دهد که خداوند، فالنی را دوست دارد. پس تو هم او را دوس��ت داشته ب��اش. جبرئی��ل هم او را دوس��ت می دارد. آنگ��اه جبرئی��ل در میان ساکنان آسمان ندا می دهد که خداوند، فالنی را دوس��ت دارد، ش��ما هم او را دوس��ت بداری��د. پس س��اکنان آس��مان او را دوس��ت

.«می دارند. و سرانجام مقبول اهل زمین نیز می گردد صپیPPامبر می گوی���د: همچ���نین در ح���دیثی دیگ���ر اب���وهریره

:فرمود »إذا کPPان يPPوم الجمعPPة کPPان علی کPPل بPPاب من ابPPواب المسجد المالئکة يکتبون األول فاألول فإذا جلس اإلمPPام

روایت بخاری طووا الصحف و جاءوا يستمعون الذکر«. هنگامی که روز جمعه فرا می رسد، ب��ه ه��ر ی��ک از دروازه ه��ای»

مسجد، فرشتگان مستقر می ش��وند و نام ه��ای کس��انی را ک��ه وارد می ش��وند، یکی پس از دیگ��ری ثبت می کنن��د. و هنگ��امی ک��ه ام��ام ب�رای ای��راد خطب��ه می نش��یند، دفتره��ا را می بندن��د و می آین��د و ب��ه

.«خطبه گوش فرا می دهند همه نصوص ب��ه ص��راحت داللت دارن��د ک��ه فرش��تگان، نیروه��ای معنوی نیستند � آنگونه که انسانهای گم�راه معتقدن��د �� بلک��ه دارایجسم هستند و مسلمانان به اقتضای این نصوص، اتفاق نظر دارند.

ایمان به کتابهای آسمانیکتاب به معنی مکتوب یعنی چیز نوشته شده است.

و در اینجا هدف، همان کتابهایی است که خداوند بخاطر شفقتی ک�ه ب�ه بن�دگانش دارد، ب��رای ه�دایت آنه�ا ن�ازل فرم�وده اس��ت ت�ا

بشریت بوسیله آنها به سعادت دنیوی و اخروی خویش نایل آید.ایمان به کتابهای آسمانی، شامل چهار چیز می شود:

- ایمان داشتن به حقانیت نزول آنها از جانب خداوند.1 - ایمان داشتن به اسم کتابهایی که ن��ام آنه��ا را می دانیم مانن��د2

و انجی��ل ک��ه ب��ر و ت��ورات ک��ه ب��ر موسیصق��رآن ک��ه ب��ر محمد عنایت گردی��د. و کتابه��ایی نازل گردید و زیور که به داودعیسی

را که نام آنها را نمی دانیم باید بطور اجمالی به آنه��ا ایم��ان داش��تهباشیم.

- تصدیق اخبار صحیح آنها مانند ایمان داشتن به اخب��ار ق��رآن و3 ایمان به اخبار کتابهای گذشته بشرطی که تب��دیل و تحری��ف نش��ده

باشند. - عم��ل ب��ه احک��ام آنه��ا بش��رطی ک��ه منس��وخ نش��ده باش��ند.4

همچنین باید راض��ی و تس��لیم احک��ام آنه��ا باش��یم، گرچ��ه حکمت و فلس��فه آنه��ا را ن��دانیم. و بای��د دانس��ت ک��ه هم��ه کتابه��ای گذش��ته

بوسیلة قرآن کریم منسوخ شده اند. خداوند متعال می فرماید:﴿

...﴾ :[48 ]المائده

ق��رآن ک��ریم را ب��ه ح��ق ب��ر ت��و ن��ازل ک��ردیم ک��ه تص��دیق کنندة» کتابهای آسمانی پیشین است و شاهد � بر صحت و سقم � و حافظ

.«احکام آنها است بنابراین عمل کردن ب�ه هیج حکمی از احک��ام کتب گذش�ته ج�ایز

نیست مگر اینکه آن حکم، صحیح باشد و قرآن آنرا تأیید کند.

ثمرات ایمان به کتابهای آسمانی ایمان به کتابهای آسمانی، ثمرات بزرگی در بردارد که ب��رخی از

آنها عبارتند از: - انسان می فهمد که خداوند توج�ه وی�ژه ای ب�ه بن�دگانش دارد.1

طوریکه برای ه��ر مل��تی، کت��ابی ن��ازل ک��رده اس��ت ت��ا بوس��یلة آنایشان را هدایت کند.

ایمان به کتابهای آسمانی31

- انس�����ان نس�����بت ب�����ه حکمت خداون�����د در تش�����ریع و2 قانونگزاری،شناخت پیدا می کند چرا که خداوند، مناس��ب ح��ال ه��ر

ملتی برای آنان، قوانین وضع کرده است. چنانکه می فرماید:﴿... ...﴾ :[48]المائده.«برای هر ملتی از شما راهی و برنامه ای قرار داده ایم»- انسان باید بخاطر این نعمت بزرگ، سپاسگزار خداوند باشد.3

ایمان به پیامبران پیامبر به فرستاده ای گفته می شود که م��أموریت ابالغ چ��یزی را

به عهده دارد. پیامبران، انسانهایی هستند که شریعتی به سویش��ان وحی ش��ده

است و دستور یافته اند تا به تبلیغ آن بپردازند. صبای��د دانس��ت ک��ه اولین پی��امبر، ن��وح، و آخ��رین پی��امبر، محمد

:است. خداوند می فرماید﴿

...﴾ :النساء[ 163] ما به تو وحی کردیم همانگونه که به نوح و پی��امبران بع��د از او»

.«وحی کردیم آم��ده اس��تهمچنین در صحیح بخ��اری ب��روایت انس ابن مالک

در روز قیامت، مردم ن��زد آدم می رون��د» فرموده: صکه نبی اکرم ت��ا ب��رای آن��ان، ش��فاعت کن��د. ام��ا آدم، مع��ذرت خواهی می کن��د و می گوید: نزد نوح بروید چرا که او اولین رسولی است که خداون��د،

.«مبعوث کرده استمی فرماید:صهمچنین خداوند متعال دربارة محمد

﴿ ...﴾

[40االحزاب: ] محمد، پدر هیچ یک از مردان شما نیست بلکه فرستادة خداوند»

.«و آخرین پیامبران است را ب�ا (1)هیچ امتی وجود نداشته است مگر اینکه خداون�د رس�ولی را ب�ا(2)ش�ریعتی مس�تقل ب�ه س�وی آنه�ا ارس�ال داش�ته ی�ا ن�بی ای

شریعت قبلی، فرستاده است تا آنرا تجدید نماید.خداوند متعال می فرماید:

﴿ ...﴾

[36]النحل: ما در میان هر امتی پیامبری را فرستادیم که خ��دا را پرس��تش»

.«کنید و از طاغوت، دوری کنید﴿... ﴾ :[24]فاطر

رسول، پیامبری است که شریعتی مستقل دارد.- 1نبی، پیامبری است که شریعت یکی از پیامبران گذشته را تبلیغ می نماید.- 2

33ایمان به پیامبران هیچ امتی وجود نداش��ته اس��ت ک��ه بیم د هن��ده ای در می��ان آن��ان»

.«نباشد﴿

...﴾ :[44 ]المائدة

م��ا ت��ورات را ن��ازل ک��ردیم ک��ه در آن رهنم��ودی و ن��وری ب��ود.» پیغمبرانی که تسلیم فرمان خدا بودند، بدان کناب بر یهودیان حکم

.«کنند پیامبران بشر و مخلوق اند و از هیچ ی��ک از ویژگیه��ای ال��وهیت و

صربوبیت برخوردار نیستند. خداوند متعال دربارة پی��امبرش محمد ک��ه س��ید پی��امبران اس��ت و از ب��االترین جایگ��اه، ن��زد او برخ��وردار

است؛ می فرماید:﴿

﴾ :[188]األعراف بگو: مالک سود و زیانی برای خود نیستم مگر آن مق��داری ک��ه»

خ��دا بخواه��د. اگ��ر غیب می دانس��تم، من��افع زی��ادی نص��یب خ��ود می گرداندم و هرگز ب��دی ب��ه من نمی رس��ید. بای��د دانس��ت ک��ه من

.«کسی جز بیم دهنده و مژده دهنده مؤمنان نیستمودر جایی دیگر می فرماید:

﴿

﴾ :[22 و 21]الجن بگو من نمی توانم هیچگونه سود و زی��انی ب��ه ش��ما برس��انم ی��ا»

گمراهتان کنم یا هدایت نمایم. بگو: هیچکس مرا در برابر خدا، پناه.«نمی دهد و هیچگونه پناهگاهی جز خدا نمی یابم

همچنین باید دانست که انبیاء از سایر خصوص��یات بش��ری ب��ودن برخوردارند. مریض می شوند، می میرند و نیاز به آب و غذا و س��ایر چیزها دارند. خداوند متع��ال از زب��ان اب��راهیم ک��ه پروردگارش��ان را

توصیف می نماید، می گوید:﴿

﴾ :[81 تا 79]الشعراء

پایه های ایمان34

خداوند، آن ذاتی است ک��ه م��را می نوش��اند. و هرگ��اه، م��ریض» ش��وم، اوس��ت ک�ه م��را ش�فا می ده��د. و آن کس��ی اس��ت ک�ه م��را

.«می میراند و سپس زنده می گرداند انما أنPPا بشPPر مثلکم أنسPPی فرم��ود: »صهمچنین نبی اکرم

روایت بخاری. کما تنسون فإذا نسيت فذکرونی« من بش��ری مانن��د ش��ما هس��تم. دچ��ار فراموش��ی می ش��وم»

همانطور که شما دچار فراموشی می شوید. پس هرگ��اه فرام��وش.«کردم، یادآوری کنید

و باالترین درجه ای که خداوند برای آنان ذکر کرده اس��ت، درج��ة عبودیت )بندگی( است و همچنین هرجا ک��ه خواس��ته اس��ت از آنه��ا تعریف و تمجید نماید، بعنوان عبد و بنده، از آنه��ا ی��اد ک��رده اس��ت.

می فرماید:چنانکه دربارة نوح﴿... ﴾ :او بن��ده ی» [3]اإلس��راء

.«سپاسگزاری بود می فرماید:صو دربارة محمد

﴿ ﴾

[1]الفرقان: چه بلند مرتب��ه اس��ت آن ذاتی ک��ه ق��رآن را ب��ر بن��ده اش یع��نی»

.«محمد، نازل فرمود تا جهانیان را بیم دهد می فرماید:و دربارة ابراهیم، اسحاق و یعقوب

﴿

﴾ :[47 تا 45]ص ای پیامبر! از بندگان ما ابراهیم و اسحاق و یعقوب یاد کن آنان»

که دارای قدرت و بینش بودند. ما آنها را با صفت خاص��ی، وی��ژگی بخشیدیم که یاد سرای آخرت بود. و ایش�ان ن�زد م�ا از برگزی�دگان

.«نیکوکارند می فرماید:و دربارة عیسی بن مریم

﴿ ﴾

[59]الزخرف:

35ایمان به پیامبران عیسی بنده ای بیش نبود که ما به او نعمت ارزانی داشتیم و او»

.«را نمونه و الگویی برای بنی اسرائیل قرار دادیمایمان به پیامبران شامل چهار چیز می شود

- ایم��ان داش��تن ب��ه حق��انیت رس��الت آن��ان. پس ه��ر کس ب��ه1 رس��الت یکی از آن��ان کف��ر ورزد و آن را انک��ار کن��د، در واق��ع ب��ه رس��الت هم��ة آن��ان کف��ر ورزی��ده اس��ت. چنانک��ه خداون��د متع��ال

می فرماید:﴿ ﴾

[105]الشعراء: .«قوم نوح، پیامبران را تکذیب کردند»

با وجود اینکه در آن زمان فقط یک پیامبر )نوح( بود و تنه��ا او را تکذیب کردند اما خداوند آنان را تکذیب کنندة همه پیامبران معرفی

کرده است. را تک��ذیب و از او اط��اعت نکردن�د،صبنابراین، نصارا ک�ه محمد

در واقع تکذیب کنندة عیسی بن مریم و از جمل��ه نافرمان��ان او ن��یز ص آنه��ا را ب��ه آم��دن محمدبشمار می رون��د. خصوص��ا ک��ه عیسی

بش��ارت داده اس��ت. مفه��وم بش��ارتش این اس��ت ک��ه گفت: او پیامبری است ک��ه بسویش��ان می آی��د و آن��ان را از گم��راهی نج��ات

می دهد و به راه راست هدایت می کند. - ایمان داشتن به پیامبرانی که نام آنها را می دانیم مثل محمد،2

. و این پنج پی��امبر، پی��امبراناب��راهیم، موس��ی، عیس��ی و ن��وح اول��والعزم هس��تند. و خداون��د در دو ج��ای ق��رآن از آنه��ا ن��ام ب��رده

است:در سورة احزاب می فرماید:

﴿

...﴾ :[7 ]األحزاب بیاد آور هنگامی را که از پیامبران، پیمان گرفتیم و همچ��نین از»

.«تو و از نوح و ابراهیم و موسی و عیسی بن مریمو همچنین در سورة شوری می فرماید:

﴿ ...﴾

[13]الشوری:

پایه های ایمان36

خداوند آیینی را برای شما بیان داش�ته اس��ت ک�ه آن�را ب�ه ن�وح» توصیه کرده است. و ما آنرا به ت��و وحی و ب��ه اب��راهیم و موس��ی و عیسی سفارش نموده ایم که دین را بر پای داری��د و در آن، تفرق��ه

.«نکنید و اختالف نورزید اما پیامبرانی را که نامشان را نمی دانیم، باید به طور اجمالی به

آنها ایمان داشته باشیم. خداوند متعال می فرماید:﴿

...﴾ :[78 ]المؤمن پیش از تو پیامبرانی را فرستاده ایم. سرگذشت بعض��ی از آنه��ا»

را برای تو بیان کرده ایم و سرگذشت برخی دیگر از آنه��ا را ب��رایت.«بازگو نکرده ایم

- تصدیق اخباری که از آنها به صحت رسیده است.3 - عمل کردن به شریعت پیامبری که بسوی ما فرس��تاده ش��ده4

ک��ه خ��اتم انبی��اء می باش��د و بس��وی هم��ة صاس��ت. یع��نی محمدبشریت فرستاده شده است. خداوند متعال می فرماید:

﴿

﴾ :[65]النساء نه، سوگند به پروردگارت که آنان مؤمن ب��ه ش��مار نمی آین��د ت��ا»

زمانی که تو را در اختالفاتشان داور قرار ندهند و س��پس از داوری.«تو ناراحت نگشته و کامال تسلیم آن نشوند

ثمرات ایمان به پیامبران - انسان می داند که خداوند، شفقت و عنایت خاصی نسبت ب��ه1

بندگانش دارد. به همین خاطر، پیامبرانش را بسوی آنها می فرستد تا آنان را ب��ه راه خداون��د، ه��دایت کنن��د و روش عب��ادت را ب��ه آنه��ا بیاموزند زیرا عقل بشری بطور مستقل نمی تواند به چنین معرفت

و شناختی نایل آید.- سپاسگزاری از خداوند، بخاطر این نعمت بزرگ.2 - محبت نسبت به پیامبران و تعظیم آنه��ا و تعری��ف و تمجی��دی3

که شایستة آنهاست. زیرا آنان، پیامبران خدا هستند. خدا را عبادت کرده ان��د و پی��ام خ��دا را ب��ه بن��دگانش رس��انده و آن��ان را نص��یحت

نموده اند.

37ایمان به پیامبران دشمنان پیامبران در زمان های مختلف به این گمان که پی��امبران نمی توانند بشر باشند، آنان را تکذیب کرده ان��د. خداون��د متع��ال این گم��ان و بطالن آن��را در ق��رآن ک��ریم مت��ذکر ش��ده اس��ت. چنانک��ه

می فرماید:﴿

﴾

[95 و 94]اإلسراء: تنها چیزی که مانع ایمان آوردن مردم بعد از نزول هدایت برای»

آنان شد، این اس��ت ک��ه می گوین��د: آی��ا خداون��د، بش��ری را بعن��وان پیامبر، فرستاده است؟ � فرشته ای باید پیامبر می شد ��� بگ��و: اگ��ر در زمین، فرشتگانی مستقر و در آن راه می رفتن��د، م��ا از آس��مان

.«فرشته ای را بعنوان پیامبر بسوی آنان می فرستادیم خداوند در آیات فوق، بطالن گمانشان را بیان کرد و اعالم نم��ود که پیامبران باید بشر باشند. زی��را بس��وی س��اکنان زمین فرس��تاده می شوند و آنها بشراند. البته اگر س��اکنان زمین فرش��ته می بودن��د، در این صورت خداوند، فرشته ای را که از جنس آنان باشد بعن��وان

پیامبر مبعوث می کرد. همچنین خداون��د، حک��ایت تکذیب کنن��دگان پی��امبران را در ق��رآن،

بیان فرموده است که آنان می گفتند:﴿...

﴾ :11 و 10)ابراهیم] ش��ما انس��انهایی مانن��د م��ا هس��تید و فض��یلتی ب��ر م��ا نداری��د،»

می خواهید ما را از )عبادت( چیزهایی باز دارید که پدرانمان آنه��ا را عبادت می کرده اند. پس برای ما دلیلی روشن بیاورید. پیامبرانشان به آنها گفتند: ما انسانهایی مانند شما هس��تیم ولی خداون��د ب��ر ه��ر یک از بندگانش ک��ه بخواه��د، منت می نه��د. و م��ا نمی ت��وانیم دلیلی

.«)معجزه ای( برای شما بیاوریم مگر به اجازه خداوند

ایمان به روز آخرت روز آخرت همان روز قیامت اس��ت ک��ه م��ردم ب��رای محاس��به و

مکافات، برانگیخته می شوند. و به آن، روز آخرت می گویند زیرا بعد از آن، روز دیگ��ری وج��ود نخواهد داشت. در آن روز، بهشتیان و دوزخیان در منزلش��ان ج��ای

می گیرند و مستقر می شوند.ایمان به روز آخرت، شامل سه چیز می شود:

- ایمان به رستاخیز، که عبارت اس��ت از زن��ده ک��ردن مردگ��ان1 پس از دمیدن صور دوم. در آن وقت، مردم هم��ه پابرهن��ه، لخت و عریان و بدون اینکه ختنه شده باشند، در بارگاه پروردگار جهانیان،

حاضر می شوند. خداوند متعال می فرماید:﴿...

﴾ :[104 ]األنبیاء همانگون��ه ک��ه آف��رینش را آغ��از ک��رده ایم، دوب��اره بازگش��ت»

می دهیم: این، وعده ای است که ما می دهیم و ما قطع��ا ب��ه وع��دة.«خود عمل می کنیم

باید دانست که برانگیخته شدن بعد از مرگ، ام��ری ث��ابت اس��ت ک�ه ق�رآن، س�نت و اجم��اع مس��لمانان ب�ر آن، داللت دارد. خداون�د

متعال می فرماید:﴿

﴾ [16 و 15]المؤمنون:

بعد از آن یعنی زندگی در دنیا شما خواهید مرد سپس ش��ما در».«روز قیامت، دوباره زنده خواهید شد

می فرماید:صنبی اکرم روایت »يحشPر النPاس يPوم القيامPة حفPاة عPراة غPرال«

بخاری و مسلم. مردم، روز قی��امت پابرهن��ه و ب��دون اینک��ه ختن��ه ش��ده باش��ند،»

.«حشر می شوند مسلمانان نیز بر ثبوت قی��امت، اجم��اع دارن��د و اقتض��ای حکمت ن��یز همین اس��ت ک��ه خداون��د ب��رای این جه��ان هس��تی، قی��امت و رستاخیزی قرار دهد و آنان را بخاطر اعمالی که به زبان پی��امبران آنها را مکل��ف ب��ه آن س��اخته اس��ت، ج��زاء و پ��اداش ده��د. خداون��د

متعال می فرماید:

39ایمان به روز آخرت﴿

﴾ :المؤمن��ون[ 115 آیا گمان کرده ای��د ک��ه ش��ما را بیه��وده آفری��ده ایم و بس��وی م��ا»

.«برگردانده نمی شوید می فرماید:صهمچنین خداوند متعال خطاب به پیامبرش

﴿ ...﴾ :[85]القصص

همان ذاتی که تبلیغ قرآن را بر تو واجب گردانده اس��ت، ت��و را»«.به معاد برمی گرداند

- ایمان داشتن به حساب و جزا: بنده بخاطر اعمالی که انج��ام2 داده اس��ت، محاس��به می ش��ود و براس��اس آن، پ��اداش دری��افت می کن��د. ق��رآن، س��نت و اجم��اع مس��لمانان ب��ر این مطلب گ��واه

هستند.خداوند متعال می فرماید:

﴿ ﴾ :26 و 25)الغاشیه]

بطور قطع بازگشت آنان بسوی ما خواهد بود. آنگاه حسابشان».«نیز با ما خواهد بود

و در جایی دیگر می فرماید:﴿

﴾

[160]األنعام: هر کس کار نیکی انج��ام ده��د، ده براب��ر آن پ��اداش دارد و ه��ر»

کس کار بدی انجام ده��د، فق��ط ب��ه ان��دازة هم��ان ک��ار، کیف��ر داده.«می شود و به آنان ظلم و ستم نمی گردد

و در سورة انبیاء می فرماید:﴿

﴾ :[47]األنبیاء و ما ترازوی ع��دالت را در روز قی��امت خ��واهیم نه��اد و ب��ه هیچ»

کس کمترین ستمی نخواهد شد. و اگر عمل شخص به ان��دازة ی��ک دان��ه خ��ردل هم باش��دف آن را ح��اظر می ک��نیم و همین ک��ه م��ا

.«حسابرس هستیم کفایت می کند

پایه های ایمان40

فرمود:ص می گوید: نبی اکرمابن عمر »إن اللPPه يPPدنی المPPؤمن فيضPPع عليPPه کنفPPه و يسPPتره فيقول أتعرف ذنب کذا أتعPPرف ذنب کPPذا فيقPPول نعم أی رب حتی إذا أقره بذنوبه و رأی فی نفسه أنه هالك قPPال سترتها عليك في الدنيا و أنا أغفرهPPا لPPك اليPPوم فيعطی کتاب حسناته و أما الکافر و المنافقون فيقول األشPPهاد

الPPPذين کPPPذبوا علی ربهم أال لعنPPPة اللPPPه علیء»هPPPؤالمتفق علیه. الظلمين«.

خداوند، م��ؤمن را ب��ه خ��ود نزدی��ک می گردان��د و او را در پ��رده» می گیرد و می گوید: آیا فالن گناه را می شناس��ی؟ آی��ا فالن گن��اه را می شناسی؟ می گوید: بلی. تا جایی که از او اع��تراف می گ��یرد ک��ه مرتکب گناه شده است و او فکر می کند هالک ش��د. آنگ��اه خداون��د می فرماید: در دنیا گناهانت را برایت پوشاندم و ام��روز ن��یز آنه�ا را مغفرت می کنم. سپس دفتر اعمال نیکش به او داده می شود. ام��ا کفار و منافقان را در انظار عموم، صدا می زنند و می گوین��د: اینه��ا کسانی هستند که به پروردگارشان دروغ نس��بت دادن��د. لعنت خ��دا

.«بر ستمکاران باد فرمود:صهمچنین نبی اکرم

»من هم بحسنة فلم يعملها کتبها الله له عنPPده حسPPنة کاملة فإن هو هم بها فعملها کتبها اللPPه لPPه عنPPده عشPPر حسنات إلی سبع مائPPة ضPPعف إلی أضPPعاف کثPPيرة و من هم سيئة فلم يعملها کتبهPPا اللPPه لPه عنPPده حسPPنة کاملPPة

فإن هو هم بها فعملها کتبها الله له سيئة واحدة«. هرکس ارادة کار نیکی کند و آنرا انجام نده��د، خداون��د ب��رایش»

یک نیکی کامل، ثبت می نماید. و اگر آن را انجام دهد، خداون��د ن��زد خودش از ده تا هفت صد براب��ر و ت��ا چن��دین ب��را ب��ر بیش��تر از آن، نیکی ثبت می کن��د و ه��ر کس، ارادة ک��ار ب��دی کن��د و آن را انج��ام ندهد، خداوند یک نیکی برایش ثبت می کند و اگر آن را انجام ده��د،

.«برایش یک بدی ثبت می نماید مسلمانان برحساب و جزای اعمال، اتفاق نظر دارند و افتض��ای حکمت هم همین است. زی��را خداون��د، کت��اب ن��ازل ک��رده اس��ت و پیامبران را فرستاده و قبول دعوت و عمل ب��ه رهنموده��ای آن��ان و جنگیدن با مخالف��ان آنه��ا را واجب ق��رار داده و م��ال و جانش��ان را

41ایمان به روز آخرت مباح دانسته است.. اگر حساب و پ�اداش در ک�ار نباش��د، هم�ة این کارها عبث و بیهوده محسوب می شوند در حالی ک��ه خداون��د حکیم از چنین کاری، منزه است. خداوند به این مطلب این گون��ه اش��اره

می فرماید:﴿

﴾

[7 و 6]األعراف: بط��ور قط��ع از کس��انی ک��ه پی��امبران ب��ه س��وی آنه��ا فرس��تاده»

شده اند، سؤال خواهیم کرد و حتما از پیامبران هم خواهیم پرسید. و آگاهانه برای آنان شرح می دهیم چرا که ما از آنان، دور و بی خبر

.«نبوده ایم؟ - ایمان داشتن به بهشت و جهنم: و اینکه آنه��ا ج��ای همیش��گی3

انسانها در آینده هستند. پس بهش�ت، تجلی نعمت ه�ای الهی اس�ت که خداوند آن��را ب��رای بن��دگان م��ؤمن و پرهیزگ��ارش، ت��دارک دی��ده است. یعنی کسی که به اصول ایمانی، ایمان آورده و ب��ا اخالص ازخدا و رسولش، اطاعت کرده و راه پیامبرش را در پیش گرفته اند. »در بهشت نعمت هایی وجود دارد که نه چشم آنها را دیده است

و نه گوش آنها را شنیده و نه به قلب بشر خطور نموده است«.خداوند متعال می فرماید:

﴿

﴾ [8 و 7نة: ي]الب همان کسانی که ایمان آورده و ک��ار نی��ک انج��ام داده ان��د، آن��ان»

به��ترین انس��انها هس��تند. پ��اداش آنه��ا ن��زد پروردگارش��ان، باغ ه��ای بهشتی ماندگاری است که نهرها در زیر درخت هایش جری��ان دارد. آنان در آنجا جاودانه خواهند ماند. خدا از آنها راضی، و آن��ان ن��یز از خداوند خشنودند. این نعمتها از آن کسی است که از پروردگ��ارش،

.«بترسدو در دیگر جایی می فرماید:

﴿ ﴾

[17]السجده:

پایه های ایمان42

هیچ کس نمی داند در برابر کارهایی که مؤمنان انجام می دهن��د،» چ��ه پاداش ه��ای مسرت بخش��ی ب��رای آنه��ا در نظ��ر گرفت��ه ش��ده

«.است و جهنم، خانة عذابی است که خداوند آنرا برای کافران س��تمگر، فراهم ساخته است. آن کسانی ک��ه ب��ه خداون��د، کف��ر ورزی��ده و از پیامبرانش نافرمانی می کنن��د. در آن، ان��واع ع��ذاب و ش��کنجه هایی

وجود دارد که به فکر بشر هم خطور نمی کند.خداوند متعال می فرماید:

﴿ ﴾ :[131]آل عمران

.«از آتشی بپرهیزید که برای کافران آماده شده است»﴿

﴾ :[29]الکهف بگو: حق، همان چیزی اس��ت ک��ه از ج��انب پروردگارت��ان آم��ده»

است. پس هرکس که می خواهد )بدان( ایمان بیاورد و هرکس ک��ه می خواهد )بدان( کفر ورزد. ما برای س��تمکاران، آتش��ی را ت��دارک دیده ایم که سرا پرده اش، آنان را فرا می گیرد. و اگر فریاد بزنند و کمک بخواهند، با آبی که مانند فلز گداخته است و چهره ها را بریان می کن��د ب��ه فریادش��ان می رس��ند. چ��ه ب��د نوش��ابه ای و چ��ه م��نزل

.«زشتی؟!و در جایی دیگر می فرماید:

﴿

﴾ :[66 تا 64]األحزاب همانا خداوند کافران را نفرین کرده و آتش سوزانی برای آنان»

فراهم ساخته اس��ت ک��ه در آن، جاودان��ه خواهن��د مان��د و هیچگون��ه دوست و یاوری نخواهن��د ی��افت. روزی ک��ه چهر ه هایش��ان در آتش، زی��ر و رو و دگرگ��ون می ش��ود، می گوین��د: ای ک��اش! از خ��دا و

.«رسولش، اطاعت می کردیم

ملحقات ایمان به آخرت الزمة ایمان به روز آخرت این است که انسان ب��ه هم��ه ح��وادثی

که پس از مرگ بوقوع می پیوندد یقین داشته باشد مانند: الف( آزمایش قبر:

یع��نی هم��ان س��ؤال هایی ک��ه از میت، بع��د از دفنش پرس��یده می شوند ک��ه پروردگ��ارت کیس��ت؟ دینت چیس��ت؟ و پی��امبرت چ��ه کسی است؟ پس کسی که ایمان داشته است، ثابت ق��دم می مان��د

و می گوید: پروردگارم، الله و دینم اسالم و پیامبرم محمد است. ولی کسانی که در دنیا به خود ستم کرده اند، گمراه می ش��وند و نمی توانند ج�واب دهن�د. ک�افر می گوی�د: وای ب�ر من! وای ب�ر من! نمی دانم. و فرد منافق و یا کسی که در ایمانش شک داشته است، می گوید: نمی دانم شنیدم که مردم حرفهایی می زدند، من هم آنه��ا

را تکرار می کردم.ب( عذاب قبر و نعمت های آن

عذاب قبر، شامل حال منافقان و کفار می شود. خداون��د متع��المی فرماید:

﴿...

﴾ :[93]األنعام و اگ���ر س���تمکاران را مش���اهده ک���نی در آن هنگ���ام ک���ه در»

سختی های مرگ به سر می برند و فرشتگان، دستهایشان را بسوی آنان، دراز کرده اند و به آنان می گویند: اگر می توانید خود را نج��ات دهی��د. اکن��ون بخ��اطر دروغ ه��ایی ک��ه ب��ه خ��دا نس��بت می دادی��د و متکبرانه از آیاتش، سرپیچی می کردید، با عذاب خوارکننده ای ج��زا

.«داده می شویدهمچنین خداوند دربارة آل فرعون می فرماید:

﴿

﴾ :[46]المؤمن آنان صبح و شام به آتش دوزخ، عرض��ه می ش��وند و ام��ا روزی»

که قیامت برپا می شود، خدا به فرشتگان دستور می دهد که آنها را.«به شدیدترین عذاب، گرفتار کنید

پایه های ایمان44

در ص��حیح مس��لم آم��ده اس��ت ک��ه زی��د بن ث��ابت می گوی��د: فرمود:صنبی اکرم

»فلPPؤال أن ال تPPدافنوا لPPدعوت اللPPه أن يسPPمعکم من عذاب القبر الذي أسمع منه ثم أقبل علينا بوجهه فقPPال تعوذوا بالله من عذاب النار قPPالوا نعPPوذ باللPPه من عPPذاب النار فقال تعوذوا بالله من عذاب القبر قالوا نعوذ باللPPه من عذاب القبر قال تعوذوا بالله من الفتن ما ظهر منها و ما بطن قالوا نعوذ بالله من الفتن ما ظهر منهPPا و مPPا بطن قال تعوذوا بالله من فتنة الدجال قالوا نعPPوذ باللPPه

من فتنة الدجال«. اگ��ر بیم آن نمی رفت ک��ه یک��دیگر را دفن نکنی��د، از خداون��د»

می خواستم تا به شما بخشی از ع��ذاب ق��بر را ک��ه من می ش��نوم، بشنواند. سپس رو به مردم کرد و فرمود: از ع��ذاب جهنم ب��ه خ��دا پناه ببرید. صحابه گفتند: از عذاب جهنم به خدا پن��اه می ب��ریم. بع��د از آن فرمود: از عذاب ق��بر ب��ه خ��دا پن��اه ببری��د. ص��حابه گفتن��د: از عذاب قبر به خدا پناه می بریم. سپس فرمود: از فتنه های آشکار و پنهان به خدا پناه ببرید. صحابه گفتند: از فتنه های آشکار و پنهان به خدا پناه می بریم. آنگاه فرمود: از فتن�ة دج�ال ب�ه خ�دا پن��اه ببری�د.

«صحابه گفتند: از فتنة دجال به خدا پناه می بریم؟ اما نعمت های قبر، شامل حال مؤمنان راستین می شود. خداون�د

متعال می فرماید:﴿

﴾ :فصلت[ 30]

کسانی که می گوین��د: پروردگ��ار م��ا تنه��ا الل��ه اس��ت. و س��پس» استقامت می کنند، � در واپسین لحظات زندگی، فرشتگان نزد آنان می آیند � و به آنان می گویند: که نترسید و غمگین نباشید و ش��ما را

.«بشارت باد به بهشتی که به شما وعده داده می شددر جایی دیگر خداوند متعال می فرماید:

﴿

ملحقات ایمان به آخرت45

﴾ :[.96 تا 83]الواقعة پس چرا هنگ��امی ک��ه ج�ان ب��ه حلق�وم می رس��د و ش��ما در آن»

وقت، نگ��اه می کنی��د و م��ا از ش��ما ب��ه او نزدیک��تریم ولی ش��ما نمی بینید. اگر شما مطی��ع فرم��ان نمی باش��ید. پس چ��را نمی توانی��د روح را بازگردانید اگر شما راست می گویید؟ و اما اگ��ر آن ش��خص از افراد مقرب باشد، در آس��ایش و گله��ای خوش��بوی و نعمت ه��ای

.«بهشت سر می برد... درب��ارة مؤم��نی ک��ه ب��هص می گوی��د: ن��بی اک��رمبراء بن عازب

فرشتگان در قبرش، جواب صحیح می دهد، فرمود: فينادي مناد في السماء أن صدق عبدي فأفرشوه»

من الجنة و ألبسPPوه من الجنPPة وافتحPPوا لPPه بابPPا إلی الجنة قPPال فيأتيPPه من روحهPPا و طيبهPPا و يفسPPح لPPه

«.قبره مد بصرهبه روایت احمد و ابوداود در حدیثی طوالنی.

ندا دهنده ای از آسمان ندا می دهد که بنده ام راست گفت. پس» از فرشهای بهش��ت ب��رایش پهن کنی��د و از لباس��های بهش��ت، او را

.«بپوشانید و دروازه ای از بهشت برایش باز کنیدثمرات ایمان به روز قیامت

- باعث رغبت به انجام کارهای نیک به امی��د پ��اداش در آن روز1می شود.

- مردم از معصیت و نافرمانی خداوند از ت��رس س��زای آن روز2پرهیز می کنند.

- مؤمن چون به نعمت ها و پاداش آخرت امیدوار است بخ��اطر3از دست دادن امر دنیوی، ناراحت نمی شود.

پایه های ایمان46

قابل یادآوری است که کفار، برانگیخته شدن بع��د از م��رگ را ب��هاین گمان که امری غیرممکن است، انکار می کنند.

باید گفت که این، گمان باطلی است. و دین، تجرب��ه و عق��ل ب��ر بطالن آن داللت دارن��د. ام��ا از نظ��ر ش��رع بای��د گفت ک��ه خداون��د

متعال می فرماید:﴿

﴾

[7]التغابن: کافران می پندارند که هرگز برانگیخته نخواهند گردید. بگو: ، به»

پروردگارم شوگند که برانگیخته شده و سپس از کارهایتان، مطل��ع.«خواهید شد. و این کار برای خدا آسان است

همچنین همة کتابهای آسمانی بر وجود قی��امت و زنده ش��دن پساز مرگ، اتفاق نظر دارند.

از طرف دیگر خداوند عزوجل زنده کرن مرده ه��ا را در این دنی��ا با تجربه به اثبات رسانده و به بندگانش نشان داده اس��ت. چنانک��ه

در سورة بقره پنج نمونه آمده شده است که عبارتند از: به او گفتن��د: ت��ا زم��انی ک��ه خ��دا را- هنگامی که قوم موسی1

آشکار نبینیم، هرگز به تو ایمان نمی آوریم، خداوند آنها را می راند و دوباره زن��ده گردانی��د. و در همین ب��اره خداون��د متع��ال خط��اب ب��ه

بنی اسرائیل می فرماید:﴿

﴾ :البقرة[ [56 و 55

و بیاد آورید آن زم��ان را ک��ه گفتی��د: ای موس��ی! هرگ��ز ب��ه ت��و» ایمان نخ��واهیم آورد ت��ا زم��انی ک��ه خداون��د را آش��کارا نبی��نیم. پس صاعقه آسمانی شما را فرا گرفت در ح��الی ک��ه می دیدی��د. س��پس

.«بعد از مرگ، شما را برانگیختیم تا سپاسگزاری کنید - مقتولی که بنی اسراییل، در مورد او با یکدیگر اختالف کردند.2

سرانجام، خداوند به آنان دستور داد تا گاوی، ذبح نمایند و قس��متیاز آنرا به آن مقتول بزنند تا او قاتلش را به آنان معرفی کند.

در این باره خداوند می فرماید:

ملحقات ایمان به آخرت47

﴿

﴾ :[73 و 72]البقرة و بیاد آورید آنگاه را که کسی را کش��تید و درب��اره آن ب��ه ن��زاع»

برخاستید و خداوند آنچه را که پنهان می کردید، آشکار ساخت. پس گفتیم پاره ای از گوش��ت گ��او را ب��ه م��رده بزنی��د )زن��ده می ش��ود(. خداوند مردگان را چنین زنده می کند و خود را به شما می نمایاند تا

.«شاید دریابید - هزاران نفر از یک قوم از ترس م��رگ، سرزمین ش��ان را ره��ا3

کردند و فرار نمودند. خداوند آنان را میر اند و دوباره زنده کرد.چنانکه در این باره می فرماید:

﴿

﴾ :[243 ]البقرة آیا داستان هزاران نفری را که از خانه هایش��ان از ت��رس م��رگ»

بیرون رفتند، نمی دانی؟ پس خداوند بدیشان گفت: بمیرید و سپس آنها را زنده کرد. بی گمان خداون��د فض��لش را ش��امل ح��ال بن��دگان

.«می سازد، ولیکن بیشتر مردم سپاسگزاری نمی کنند - مردی از کنار روستایی گذشت که همه مردم آن، فوت کرده4

بودن��د. او وق��تی ک��ه این روس��تا را دی��د، بعی��د دانس��ت ک��ه خداون��د دوباره آنرا زنده کند. لذا خداون��د متع��ال ب��ه م��دت ص��د س��ال او را می رانی��د و بع��د از آن، دوب��اره زن��ده ک��رد. چنانک��ه در این ب��اره

می فرماید:﴿

پایه های ایمان48

﴾ :[259]البقرة

آیا از کسی که از کنار دهکده ای گذر کرد در ح��الی ک��ه س��قف» خانه ها فروریخته بود )ویران شده بود( آگاهی داری؟ گفت: چگون��ه خدا این )اجساد متالشی ش��ده( م��ردم را پس از م��رگ آن��ان زن��ده می کند؟ پس خدا صد سال او را میراند و سپس زن��ده اش گردانی��د و )به او( فرمود: چه مدت درنگ کرده ای؟ گفت: )ش��اید( روزی ی��ا قسمتی از یک روز. فرمود: )نه( بلکه صد سال درنگ ک��رده ای. ب��ه خوردنی و نوشیدنی ات نگاه کن که تغی��یر نک��رده اس��ت. و ب��ه االغ خود بنگر )که چگونه متالشی شده است( ت��ا ت��و را نش��انه ای ب��رای م��ردم ق��رار دهیم. اکن��ون ب��ه اس��تخوانها بنگ��ر ک��ه چگون��ه آنه��ا را ب��رمی داریم و ب��ه هم پیون��د می دهیم و س��پس ب��ر آنه��ا گوش��ت می پوشانیم. هنگامی ک��ه )این حق��ایق( ب��رایش آش��کار ش��د، گفت:

.«می دانم که خداوند بر هر چیزی توانا است از خداوند متعال خواست تا ب��ه او- هنگامی که ابراهیم خلیل5

نشان دهد که چگون��ه مردگ��ان را زن��ده می کن��د، ح��ق تع��الی ب��ه او دس��تور داد ت��ا چه��ار پرن��ده را بکش��د و قطع��ه قطع��ه نمای��د و ب��ر کوهه��ای اط��رافش، پراکن��ده س��از و س��پس آنه��ا را ف��را خوان��د. سرانجام قطعات مختلف آنان به یکدیگر چسبیدند و ن��زد اب��راهیم

آمدند. خداوند متعال در این باره می فرماید:﴿

﴾ :[260]البقرة و )بخاطر بیاور( هنگ��امی را ک��ه اب��راهیم گفت: پروردگ��ارا! ب��ه»

من نشان بده که چگونه مردگ��ان را زن��ده می ک��نی؟ فرم��ود: مگ��ر ایمان نی�اورده ای؟ گفت: چ�را، ولی می خ�واهم اطمین�ان قلب پی�دا کنم. فرم��ود: پس چه��ار ت��ا از پرن��دگان را بگ��یر و آنه��ا را ب��ه خ��ود نزدیک گردان تا مشخصات آنها را بدانی. آنگاه آنه��ا را ذبح کن و ب��ا هم در بیامیز. سپس بر سر هر کوهی قسمتی از آن را بگذار. بع��د

ملحقات ایمان به آخرت49

آنها را فراخ��وان. ب��ه س��رعت بس��وی ت��و خواهن��د آم��د و ب��دان ک��ه.«خداوند چیره و با حکمت است

آنچ��ه خواندی��د مثاله��ایی واقعی هس��تند ک��ه ب��ا تجرب��ه ب��ه اثب��اترسیده اند. و دالیل روشنی بر زنده شدن مردگان هستند.

همچنین پیش تر اشاره کردیم که یکی از نشانه هایی ک��ه خداون��د به عیسی بن مریم عنایت کرد، زنده کردن مرده ها و ب��یرون نمودن

آنها از قبورشان به اجازه خدا بود.و داللت عقل به دو صورت است:

- خداوند آفرینننده آس��مانها و زمین و س��ایر مخلوق��ات اس��ت.1 پس کسی که در ابتدا بتواند چیزی را خل��ق کن��د، توان��ایی آف��رینش

دوبارة آن را نیز دارد. خداوند متعال می فرماید:﴿

...﴾ :[27 ]الروم اوس��ت ک��ه آف��رینش را آغ��از ک��رده اس��ت و س��پس آن��را ب��از»

.«می گرداند و این برای او آسانتر استو در جایی دیگر می فرماید:

﴿... ﴾ :[104]األنبیا

همانگون��ه ک��ه آف��رینش را آغ��از ک��ردیم، آن��را از ت��و بازگش��ت» می دهیم. این وعده ای است که ما می دهیم و قطعا آن را به انجام

.«می رسانیم و در جواب کسانی که زنده کردن استخوانهای پوس��یده را انک��ار

می کنند، می فرماید: ﴿

﴾ :[79]یس بگو: کسی آنها را زنده می کند که برای اولین بار، آفریده است»

.«و او از )احوال( همه موجوداتش با خبر است - به زمین مرده )خشک و لم یزرع( بنگرید که هیچگون��ه درخت2

و س��بزه ای در آن وج��ود ن��دارد. ام��ا پس از ن��زول ب��اران، زن��ده می شود و به جنب و جوش درمی آید و سبز و خ��رم می گ��ردد. پس پروردگاری ک��ه می توان��د زمین م��رده را زن��ده کن��د، این توان��ایی را

دارد که سایر مرده ها را نیز زنده گرداند. چنانکه می فرماید:﴿

پایه های ایمان50

﴾ [39]فصلت:

و از نشانه های )قدرت( خدا این اس��ت ک��ه ت��و زمین را خش��ک» می بینی. اما هنگامی که آب بر آن ف��رو می فرس��تیم، ب��ه جنبش در می آید و آماسیده می گردد )بعد سرسبز می گ��ردد( پس کس��ی ک��ه زمین خشک و مرده را زنده می کن��د، مردگ��ان را ن��یز )در قی��امت(

.«زنده می گرداند. چرا که او بر هر چیزی توانا استو در جایی دیگر می فرماید:

﴿

﴾ :[11 تا 9]ق و از آسمان آب پربرکتی نازل کردیم و ب��دان باغه��ا رویان��دیم و»

دانه ه��ای کش��تزارهایی را ب��رآوردیم ک��ه درو می گ��ردد. و درخت��ان خرمای بلندی را که دارای شکوفه های مرتب و در کنار هم هستند. )همه اینها( به منظور روزی رسانیدن به بندگان است. م��ا بوس��یله آب ب��اران، س��رزمین م��رده را زن��ده می گ��ردانیم. )زن��ده ش��دن( و

.«خروج مردگان از قبر در روز قیامت نیز چنین است قابل ذکر است که در مورد عذاب قبر، گروهی ب��ه این گمان ان��د که عذاب قبر با واقعیت تضاد دارد و راه انحراف در پیش گرفت��ه و گم�راه ش��ده اند. آنه�ا می گوین�د: اگ�ر میت از ق�برش ب�یرون آورده ش��ود، می بی��نیم ک��ه هیچگون��ه تغی��یری در او ایج��اد نش��ده اس��ت و همچنین قبرش آنط��ور ک��ه ش��ما می گویی��د تن��گ و ی��ا گش��اد نش��ده

است.باید گفت این گمان آنها را شریعت، تجربه و عقل باطل می کند.

دالیل شرعی بسیاری از آیات و احادیثی ک��ه ع��ذاب ق��بر و نعمت ه��ایش را ب��ه اثبات می رسانند، و در ارتباط با روز قیامت هستند، در بحث ایمان به روز قیامت، بی�ان گردی�د. عالوه ب�ر آنه�ا درص�حیح بخ�اری آم�ده

ب��ه یکی از باغه��ای ص می گوید: ب��ا ن��بی اک��رماست که ابن عباس صدای دو نفر را شنید ک��ه درصمدینه رفتم. در آن اثنا، رسول الله

قبرهایشان عذاب می شدند.

ملحقات ایمان به آخرت51

بع���د از بی���ان ح���دیث بط���ور کام���ل می گوی���د:ابن عب���اس فرمود: یکی از آنها مراقب ادرار کردنش نبوده که برصرسول الله

او پاشیده نشود و دیگری سخن چینی می کرد.دلیل حسی

چه بسا کسی که خوابیده است، در خ��واب می بین��د ک�ه در ج��ای بسیار وسیع و سرسبزی در ناز و نعمت بسر می برد و ی��ا اینک��ه در ج��ای بس��یار تن��گ و وحش��تناکی ق��رار دارد و از آن وض��عیت، رنج می برد. و بسیاری اوقات در همین حالت از خواب، بی��دار می ش��ود و خودش را روی رختخواب و داخل اتاقش به همان وض��عیت قبلی می بیند. باید دانست که خواب، برادر مرگ است. ب��ه همین خ��اطر

هم خداوند آنرا وفات نامیده است:﴿

...﴾ :[42]الزمر خداون��د، ارواح را ب��ه هنگ��ام م��رگ انس��انها و در وقت خ��واب،»

برمی گیرد. پس ارواح کس��انی را ک��ه فرم��ان م��رگ آن��ان را ص��ادر ک��رده اس��ت، نگ��اه می دارد و ارواح دیگ��ر را ک��ه زمان ش��ان بس��ر

.«نیامده )به تن( باز می گردانددلیل عقلی

فردی که در حالت خواب بسر می برد، چه بسا خوابه��ای حقیقی می بیند که با واقعیت، مط��ابقت دارن��د و خیلی اتف��اق می افت��د ک��ه

را در شکل و ش��مایل حقیقی اش، خ��واب می بین��د و صرسول الله هر کس، چنین خ��وابی ببین��د، خ��وابش ص��حیح و درس��ت اس��ت. ب��ا وجود این، او روی رختخواب و در اتاقش خوابیده اس��ت و ب��ا آنچ��ه که در خواب دیده است، فاصله بسیار زی��ادی دارد. پس وق��تی ک��ه چنین چیزی در اوضاع دنیا ممکن است آیا در اوضاع آخرت، ممکن

نیست؟! اما در اینکه می گویند: اگ��ر میت از ق��برش، ب��یرون آورده ش��ود، می بینیم که هیچگونه تغییری نکرده است و همچنین قبر، تن��گ و ی��ا گشاد نشده است، جواب های مختلفی وجود دارد که برخی از آنه��ا

عبارتند از:

پایه های ایمان52

- مخالفت کردن با آنچه که از طریق شرع آمده است بوس��یلة1 چنین شبهات بی اساسی جایز نیست. چرا که اگر فرد مخ��الفت در مورد آنچه که شریعت آورده اس��ت، خ��وب بیندیش��د ب��ه بطالن این

شبهات، پی خواهد برد. شاعر چه خوب می گوید: و آفته من الفهم السقيمو کم من عائب قوال صحيحا

و چه بسا عیب گیرنده ای که از سخن درستی ایراد می گیرد در».«حالی که عیب از فهم نادرست خود اوست

- احوال برزخ جزو امور غیبی ای بشمار می رود که ب��ا ح��واس،2 قابل درک نیست. و اگر ب�ا ح�واس، درک می ش��د، ایم�ان ب��ه غیب، فایده ای نداشت. همچ��نین مؤمن��ان ب��ه غیب و انکارکنن��دگان آن در

تصدیقش، با هم فرقی نمی کردند. - ع��ذاب و نعمت ه��ا و وس��عت و تنگی ق��بر را فق��ط میت درک3

می کند نه دیگران. همانگون��ه ک��ه انس��ان در خ��واب می بین��د ک��ه در جای تنگ و وحشتناک و یا در جای وسیع و سرسبزی بسر می ب��رد. اما نسبت از نگاه دیگران، جایش هیچگونه تغی��یری نک��رده اس��ت و او همچنان در اتاقش و در رختخواب خود خوابیده اس��ت. همچ��نین

در میان یارانش نشسته بود که ب��ه او وحی می ش��د وصنبی اکرم او وحی را می ش��نید ام��ا ی��ارانش، آن را نمی ش��نیدند. و چ��ه بس��ا

ص��حبت می ک��رد.صفرشته به صورت مردی می آمد و ب��ا آنحض��رتولی صحابه نه فرشته را می دیدند و نه صدایش را می شنیدند.

- درک بشر، محدود است و فقط چیزهایی را درک می کند ک��ه4 خداوند، توانایی درک آنها را به او عن�ایت ک�رده اس�ت. ب�رای بش�ر ممکن نیست که همة موجودات را درک کند. آسمانها و زمین و هر آنچه که میان آنها وجود دارد، خداوند را حقیقتا تس��بیح می گوین��د و احیان��ا صدایش��ان را ب��ه ه��ر ی��ک از مخلوق��ات ک��ه خ��دا بخواه��د، می ش��نواند. ب��ا وج��ود این، م��ا تس��بیح آنه��ا را نمی ش��نویم. خداون��د

متعال در این باره می فرماید:﴿

...﴾

[44]اإلسراء: آسمانهای هفت گانه و زمین و کسانی که در آنه�ا هس�تند، هم�ه»

خدا را تسبیح می گویند. و هیچ موجودی نیست. مگر اینکه )به زبان

ملحقات ایمان به آخرت53

حال یا قال( خدا را تسبیح )حمد و ثنا( می گوی��د. ولی ش��ما تس��بیح.«آنها را نمی فهمید

همچ��نین ش��یاطین و جن ه��ا، روی زمین رفت و آم��د می کنن��د. و آمدن��د و س��کوت کردن��د و ب��هصتعدادی از جن ها نزد رس��ول خ��دا

گوش فرادادن�د. س�پس ن�زد قوم�ان برگش�تند وصقراءت آنحضرت آنها را ان��ذار نمودن��د. ب��ا وج��ود این، م��ا آنه��ا را نمی بی��نیم. خداون��د

متعال در این باره می فرماید:﴿

﴾ :[27 ]األعراف ای انسانها! شیطان شما را نفریبد، همانگونه که پدر و مارت��ان»

را )فریب داد( و از بهشت بیرونشان کرد و لباسهایشان را از )تن( ایشان بیرون ساخت تا عوراتشان را به ایشان بنمایان�د. ش��یطان و همدستانش شما را می بینند، ولی شما آنها را نمی بینید. ما شیطان

.«را دوستان کسانی ساخته ایم که ایمان نمی آورند پس وقتیکه انسان نمی تواند همة موج��ودات را درک کن��د، مج��ازنیست که امور ثابت غیبی را انکار نماید، اگر چه آنها را درک نکند.

ایمان به قضا و قدر ق��در ب��ه فتح دال بمع��نی تق��دیر الهی در م��ورد موج��ودات ع��الم هستی است که براساس علم خدا و اقتضای حکمتش، قلم خورده

است.و ایمان به قضا و قدر، شامل چهار چیز می شود:

- ایمان به اینکه خداوند متعال همه چیز را به اجمال و تفص��یل1 بطور ازلی و اب��دی می دان��د خ��واه متعل��ق ب��ه افع��ال خ��ودش و ی��ا

متعلق به افعال بندگانش باشد. - ایمان به اینکه خداون��د هم��ة این چیزه��ا را در ل��وح محف��وظ،2

ثبت نموده است. و دربارة موارد فوق، خداوند متعال می فرماید:﴿

﴾ :[70]الحج

مگر نمی دانی که خداوند به طور قطع از همه چیزهایی ک��ه در» آس��مان و زمین اس��ت. اطالع دارد و هم��ه چ��یز در کت��ابی )ل��وح محفوظ( ثبت شده است و مسلما این کار برای خدا آسان و ساده

.«است و در صحیح مسلم به رویت عبدالله بن عم�ر ع�اص آم��ده اس��ت

»کتب الله مقادير الخالئق قبPPل أن فرمود: صکه رسول اللهيخلق السماوات واألرض بخمسين ألف سنة«.

خداون��د متع��ال پنج��اه ه��زار س��ال قب��ل از آف��رینش آس��مانها و».«زمین، سرنوشت موجودات را رقم زده است

- ایم��ان ب��ه اینک��ه هیچ چ��یز ب��دون مش��یت الهی، تحق��ق پی��دا3 نمی کند خواه متعلق به فعل خودش یا متعلق به افعال مخلوقاتش

باشد. خداوند در مورد افعال خودش می فرماید:﴿ ززز﴾

[68]القصص: پروردگار تو هرچ��ه را بخواه��د می آفرین��د و ه��رکس را بخواه��د»

.«برمی گزیندو در جایی دیگر می فرماید:

﴿... ﴾ :[27 ]ابراهیم.«و خداوند هر چه را بخواهد انجام می دهد»

و در سورة آل عمران می فرماید: ﴿

...﴾ :[6]آل عمران

55ایمان به قضا و قدر اوست که شما را در رحم های )مادران( هر ط��ور ک��ه بخواه��د،»

«.شکل می بخشدو در مورد افعال مخلوقات می فرماید:

﴿... ...﴾ :النساء[ 90]

و اگ�ر خ�دا می خواس��ت آنه�ا را ب�ر ش�ما )مس�لمانان( مس�لط».«می کرد وآنان با شما می جنگیدند

و در جایی دیگر می فرماید:﴿... ﴾

[112]األنعام: اگر خدا می خواست، چنین کاری را نمی ک��رد. پس بگ��ذار دروغ»

.«ببافند - ایمان داشتن به اینکه ذات و صفات و حرکات همة موجودات4

آفریدة خدا هستند. چنانکه می فرماید:﴿

﴾ :[62]الزمر خ��دا، آفری��دگار هم��ه چ��یز اس��ت و او از ه��ر چ��یزی م��راقبت»

.«می نمایدو همچنین می فرماید:

﴿... ﴾ :[2]الفرقان.«و همه چیز را آفریده و حد هر چیزی را مشخص کرده است»

که به ق��ومش خط��اب ک��رد،و در جایی دیگر به نقل از ابراهیممی فرماید:

﴿ ﴾ :الصافات[ 96]

.«خداوند هم شما را آفریده و هم بت هایی را که می سازید» ایمان به قدر با تعریفی که از آن ارائه دادیم با خواست بن��ده در انجام کارهایی که در حیطة اختیار و قدرت اوست، مناف��ات ن��دارد. زیرا شریعت و واقعیت هم این مطلب را به اثبات رس��انده اند. ام��ااز دیدگاه شریعت، خداوند متعال درباره خواست بنده می فرماید:

﴿... ﴾ :[39]النبأ پس ه���ر کس ک���ه بخواه���د، می توان���د بس���وی پروردگ���ارش»

.«برگرددو در جایی دیگر می فرماید:

﴿... ...﴾ :[223]البقرة

پایه های ایمان56

.«پس از هر راهی که می خواهید، به آن محل درآیید»و در قدرت و توانایی بنده می فرماید:

﴿ ...﴾ :التغابن[ 16]

.«پس آنقدر که می توانید، از خدا بترسید»و همچنین می فرماید:

﴿ ... ﴾ :[286]البقرة

خداوند هیچ کس را بیشتر از توانایی اش مکل��ف نمی س��ازد. ه��ر» کار )نیکی( انجام دهد برای خود انجام داده و هرکار )بدی( بکند ب��ه

.«زیان خود کرده است اما از نظر واقعیت باید گفت هر انسانی می داند که از خواس��ت و قدرتی برخوردار است و می تواند بوسیلة آنها کاری را انجام دهد یا آنرا ترک نماید. و تفاوت میان کارهای ارادی اش مانن��د راه رفتن و غ��یرارادی اش مانن��د ارتع��اش ب��دن را می دان��د. ولی خوس��ت و قدرت بنده تحت الشعاع مشیت و ق�درت خ�دا ق�رار دارد. چ�را ک�ه

خداوند متعال می فرماید: ﴿

﴾ :[29 و 28]التکویر برای کسانی از شما که بخواهند راه راست را در پیش بگیرند،»

و شما نمی توانی��د بخواهی��د، ج��ز چیزه��ایی را ک��ه خداون��د جهانی��ان.«بخواهد

و همچنین بخاطر اینکه همة هستی از آن خداوند متعال است. و هیچ کاری در قلمرو او ب��دون مش��یت و ق��درتش، تحق��ق نمی یاب��د. ایمان به قدر آنگونه ک��ه بی��ان ک��ردیم نمی توان��د ب��رای کس��انی ک��ه واجبی را ترک کرده و یا گن��اهی را م��رتکب ش��ده اند، حجت باش��د.

لذا حجت قرار دادن قدر، به دالیل زیر باطل است:- خداوند متعال می فرماید:1﴿

57ایمان به قضا و قدر

﴾ :[148]األنعام مشرکان خواهند گفت: اگ��ر خ��دا می خواس��ت م��ا و پ��دران م��ا»

مشرک نمی شدیم و چیزی را تحریم نمی ک��ردیم. کس��انی ک��ه پیش از آنان بوده اند ن��یز همین گون��ه تک��ذیب می نمودن��د ت��ا ع��ذاب م��ا را چشیدند. بگو آیا دلیل قاطعی دارید تا آنرا به م��ا ارائ��ه دهی��د، ش��ما فقط از پندارهای بی اساس پیروی می کنی��د و از روی ظن و گم��ان

.«کار می کنید و اگر تقدیر ب�رای آن�ان حج�تی بش�مار می رفت، خداون�د آنه�ا را

گرفتار عذاب نمی ساخت.- و همچنین خداوند متعال می فرماید:2 ﴿

﴾ :[165]النساء

ما پیامبران را فرستادیم تا م��ژده رس��ان و بیم دهن��ده باش��ند و» بعد از آمدن پیامبران، مردم بر خدا حجتی نداش��ته باش��ند. خداون��د

.«غالب و باحکمت است اگر تقدیر می توانست برای مخالفان، حجت قرار گیرد، با آم��دن پیامبران این حجت منتفی نمی شد. چ��را ک��ه مخ��الفت ب��ا پی��امبران

بعد از آمدن پیامبران در دایرة تقدیر، صورت می گیرد. - در ص��حیح بخ��اری و مس��لم ب��روایت از علی بن ابی ط��الب3

جایگ�اه ه�ر ی�ک از ش��ما در» فرم�ود: صآمده است که ن�بی اک�رم جهنم یا بهشت، ثبت گردیده است. مردی از میان م��ردم گفت: ای رسول خدا! آیا توکل نکنیم؟ فرمود: »خیر، چرا که ب��رای ه��ر کس،

﴿ س��پس آی��ة «کاری میسر است که بخاطر آن آفریده ش��ده است ﴾ :را تالوت[. 5]اللی��ل

کرد. دستور به عملصمشاهده می کنیم که در این روایت، نبی اکرم

داد و از تکیه بر تقدیر، نهی فرمود. - خداون��د بن��ده اش را ام��ر و نهی نم��وده و او را ب��ه ان��دازة4

توانایی اش مکلف کرده است. چنانکه می فرماید:﴿ ...﴾ :التغ��ابن[ 16]

.«به اندازة توانایی تان از خدا بترسید»و در جایی دیگر می فرماید:

پایه های ایمان58 ﴿... ...﴾ :[233]البقرة

.«»خداوند هیچ کس را بیشتر از توانایی اش مکلف نمی کند و اگر بنده مجبور باشد، درواقع، مکلف به انجام کاره��ایی ش��ده است که استطاعت آنرا ن��دارد و چ��نین چ��یزی باط��ل اس��ت. ب��دین جهت اگر از بنده معصیتی از روی نادانی یا فراموشی یا اجبار س��ر

بزند، گناهکار نمی شود، چرا که معذور است. - تقدیر خداوند، ام��ری پنه��ان و پوش��یده اس��ت و فق��ط بع��د از5

وقوع آن، دانسته می شود و ارادة بنده برای انج�ام ک�ار، مق��دم ب��ر فعل اس��ت. پس ارادة انج��ام ک��ار براس��اس ش��ناخت او ب��ه تق��دیر خداون��د، ص��ورت نگرفت��ه اس��ت و در آن هنگ��ام، حجت ق��راردادن تقدیر، منتفی است زیرا حجت قراردادن چیزی ک��ه آن��را نمی دان��د،

درست نیست. - ما می بینیم که انسان در ام��ور دنی��وی اش ب��ه دنب��ال کاره��ای6

مناسب می رود ت��ا ب��ه ه��دفش برس��د. و از پی گ��یری ام��ور دنی��وی، صرف نظر نمی کن��د و ب��ه حجت تق��دیر، ب��دنبال کاره��ای غ��یر مفی��د نمی رود. پس چرا از انج��ام کاره��ای دی��نی مفی��د س��رباز زن��د و ب��ه حجت تقدیر، بدنبال کارهایی برود که ب��رای دینش، ض��رر دارد؟ آی��ا

هر دو مورد فوق، وضعیت یکسانی ندارند؟ برای روشن شدن موضوع، مثالی می زنیم: اگر در برابر انسان، دو راه وجود داشته باشد یکی به شهری می رسد که سراسر ه��رج و مرج، قتل و کشتار، چپ��اول، هت��ک ح��رمت، وحش��ت و گرس��نگی است. و راه دوم به شهری می رسد ک��ه نظم و ام��نیت در آن حکم فرماست، مردم در آن، آسایش دارند و م��ال و جان ش��ان، مح��ترم

است. انسان کدام راه را انتخاب می کند؟ مطمئنا راه دوم را انتخاب خواهد کرد، زیرا به ش��هری می رس��د ک��ه در آن، نظم و ام��نیت ح��اکم اس��ت. و ممکن نیس��ت ک��ه هیچ انسان عاقلی راه شهر دیگر را که سراس��ر ه��رج و م��رج و کش��تار اس��ت انتخ��اب کن��د و س��پس تق��دیر را حجت ق��رار ده��د. پس چ��را انسان دربارة آخرت، راه بهش��ت را کن��ار می گ��ذارد و راه جهنم را در پیش می گیردو تقدیر را حجت ق��رار می ده��د؟ مث��الی دیگ��ر: م��ا مشاهده می کنیم که برای مریض، دارویی تجویز می شود که به آن عالقه ای ندارد، در عین حال آنرا می خورد. و از غ��ذایی ک�ه ب��رایش ضرر دارد، منع می شود و او هم ب��ا وج�ود اینک��ه ب��ه آن غ��ذا عالق��ه

59ایمان به قضا و قدر دارد، آن��را نمی خ��ورد. این کاره��ا را ب��رای س��المتی خ��ویش، انج��ام می دهد. و ممکن نیست که دارو را مصرف نکند و یا غذایی بخ��ورد که برایش ضرر داشته باشد. و س��پس تق��دیر را حجت ق��رار ده��د. پس چرا انسان آنچه را ک��ه خ��دا و رس��ولش ب��ه آن ام��ر کرده ان��د، ترک می کند و یا کاری را که از آن نهی شده انجام می دهد و تقدیر

را حجت قرار می دهد؟! - اگر مردی به حقوق شخص��ی ک��ه واجب��ات را ت��رک می کن��د و7

مرتکب گناه می شود، تجاوز کند و مالش را بگیرد و ی��ا ب��ه او هت��ک ح��رمت نمای��د و س��پس تق��دیر را حجت ق��رار ده��د و بگوی��د: م��را س��رزنش نکن. زی��را تق��دیر خ��دا چ��نین ب��وده اس��ت، او دلیلش را نمی پ��ذیرد. پس چگون��ه هنگ��امی ک��ه دیگ��ران ب��ه حق��وق اش حجت می کنند، تجاوز قرار دادن تقدیر را نمی پذیرد اما خودش به حق��وق خداوند، تجاوز می کند و تق��دیر را حجت ق��رار می ده��د و می گوی��د:

تقدیر، چنین بوده است؟ آوردند کهمی گویند: دزدی را نزد امیرالمؤمنین عمر بن خطاب

باید دستش، قطع می شد. او دستور داد ت��ا دس��تش را قط��ع کنن��د. دزد گفت: ای امیرالمؤمنین! دست نگه دارید زیرا تقدیر، چنین بود

گفت: ما هم طب��ق تق��دیر خداون��د، دس��تت راکه دزدی کنم. عمرقطع می کنیم.

ثمرات ایمان به تقدیر - با وجود استفاده از اسباب، باعث اعتم��اد ب��ر خداون��د متع��ال1

می شود. طوریکه شخص بر سبب، اعتماد نمی کند چرا که هر چ��یزدر چارچوب تقدیر الهی، متحقق می شود.

- اگ��ر انس��ان ب��ه ه��دفش برس��د، دچ��ار غ��رور و خودپس��ندی2 نمی شود. زیرا رس��یدن ب��ه ه��دف را نعم��تی می دان��د ک��ه از ج��انب خداوند متعال به او عطا شده است. و اگر دچار خودپسندی ش��ود،

سپاسگزاری نعمت را فراموش می کند. - انسانی که به تقدیر، ایمان دارد از اطمین�ان خ�اطر و آرامش3

قل��بی خاص��ی برخ��وردار اس��ت، زی��را می دان��د ک��ه ه��ر چ��ه اتف��اق می افت��د، تق��دیر الهی اس��ت. ب��دین جهت اگ��ر چ��یز محب��وبی را از دست بدهد و یا دچار امر ناگواری گردد، مضطرب نمی ش��ود. چ��را که می داند همة این امور به تقدیر پروردگ��اری انج��ام می ش��ود ک��ه پادش��اهی آس��مانها و زمین از آن اوس��ت و بط��ور قط�ع، ب��ه وق��وع

می پیوندند. خداوند متعال در این باره می فرماید:

پایه های ایمان60 ﴿

﴾ :[23 و 22]الحدید هیچ رویدادی در زمین به وقوع نمی پیوندد یا اتفاقی برای ش��ما»

نمی افتد، مگر اینکه پیش از آف��رینش زمین و خ��ود ش��ما در کت��اب ب��زرگ و مهمی )ثبت( ب��وده اس��ت. و این ک��ار ب��رای خ��دا س��هل و آسان اس��ت. و این ب��دان جهت اس��ت ک��ه اگ��ر چ��یزی را از دس��ت دادی��د ن�اراحت نش��وید و اگ�ر چ�یزی ب��ه ش�ما عط�ا ش��د، ش��ادمان

.«نشوید. و خدا هیچ شخص متکبر و فخرفروشی را دوست ندارد عجبا ألمر المؤمن إن أمره کله » می فرماید:صو نبی اکرم

خیر و ليس ذاك ألحد إال للمؤمن إن أصPPابته سPPراء شPPکر «فکان خيرا لPPه و إن أصPPابته ضPPراء صPPبر فکPPان خPPيرا له

روایت مسلم. از کار م�ؤمن در ش�گفتم، ه�ر چ�ه ب�رایش، پیش آی�د، ب�ه خ�یر»

اوست. و این ویژگی، مختص مؤمن است. زیرا اگ��ر چ��یزی ب��اعث خوشحالی اش شود، شکرگزاری می کند و این به خیر اوست و اگر

.«گرفتار مصیبتی شود، صبر می کند که این نیز به خیر اوستدر مورد تقدیر دو گروه، گمراه شده اند:

نخست جبریون: آنها معتقدند که بنده در انجام کارهایش، مجبوراست و هیچگونه اراده و قدرتی از خود ندارد.

دوم قدریون: آنها معتقدند که بنده در انج��ام افع��الش، اس��تقالل دارد و فعل با اراده و ق��درت خ��ودش، ایج��اد می ش��ود و مش��یت و

قدرت خداوند، هیچگونه نقشی ندارد. در مورد گروه اول باید گفت که شریعت و واقعیت، نظری��ه آنه��ا

را رد می کنند: دلیل شرعی: خداوند متعال در عین حال که اراده و مشیت بنده را اثبات نموده، اعمالش )اعمال بن��ده( را هم ب��ه خ��ودش، نس��بت

داده است.چنانکه خداوند متعال می فرماید: ﴿... ...﴾

[152]آل عمران: بعض��ی از ش��ما ارادة دنی��ا و ب��رخی از ش��ما ارادة آخ��رت را»

.«دارند

61ایمان به قضا و قدر و در جایی دیگر می فرماید:

﴿

...﴾ :[29]الکهف بگو: حق از سوی پروردگارتان )آمده( است. پس ه��ر کس ب��ه»

می خواهد )بدان( ایمان بیاورد و هرکس که می خواهد )ب��دان( کف��ر ورزد. ما برای ستمگران آتشی را آماده کرده ایم که س��راپرده اش،

.«آنها را در برمی گیردو در سورة فصلت می فرماید:

﴿

﴾ :[46]فصلت هرکس که کار نیک انج��ام ده��د، ب��ه نف��ع خ��ودش انج��ام داده و»

هرکس ک��ار ب��د بکن��د ب��ه ض��رر خ��ود ک��رده اس��ت. و پروردگ��ار ت��و.«کوچکترین ستمی به بندگان نمی کند

واقعیت هم این مطلب را تأیید می کند. زیرا هر ش��خص، تف��اوت میان اعمال اختیاری اش مانند خوردن، نوشیدن و معامل��ه ک��ردن و افعال غیراختیاری اش را از قبیل لرزش، که از تب ایجاد می شود و افتادن از سطح را بخوبی می داند. چرا که کارهایی از قبیل خوردن و نوشیدن و غیره را خودش با اراده و اختیار خود و بدون هیچگونه اجب��اری، انج��ام می ده��د. در ح��الی ک��ه هنگ��ام افت��ادن از س��طح و

لرزیدن جسم، هیچگونه اراده و اختیاری از خود، ندارد.پاسخ گروه دوم )قدریون( با دلیل شرعی و عقلی.

دلیل شرعی: خداوند، آفرینندة همه چیز می باشد. و هر کاری به مشیت خداوند انجام می گیرد. خداون��د متع��ال در ق��رآن ک��ریم ن��یز بیان فرموده است که کاره��ای بن��دگان ب��ه مش��یت خداون��د، انج��ام

می گیرند. چنانکه می فرماید:﴿...

﴾ :253)البقرة] اگر خدا می خواست کسانی که بعد از این پیغمبران می آمدن��د،»

به دنب��ال نش��انه های روش��نی ک��ه ب��ه آن��ان می رس��ید دچ��ار اختالف نمی ش��دند. ولی )بن��ا ب��ه خواس��ت خ�دا( اختالف ورزیدن��د و بعض��ی

پایه های ایمان62

ایمان آوردند و بعضی هم کافر شدند و اگر خدا می خواست، با هم.«نمی جنگیدند. ولی خداوند آنچه را می خواهد انجام می دهد

و در جایی دیگر می فرماید:﴿

﴾ :[13]السجدة

اگر ما می خواس��تیم ب��ه ه��ر انس��انی ه��دایت الزم را می دادیم،» ولی وعده حتمی من است که دوزخ را از جملگی افراد )بی ایم��ان

.«و گناهکار( جن و انس پر کنم از نظ��ر عقلی هم هم��ة هس��تی از آن خداون��د اس��ت و انس��ان، جزیی از این جهان است. پس او هم در ملک خداوند است و ب��رای مملوک، ممکن نیست که در ملک مال��ک ب��دون اج��ازه و مش��یتش،

تصرف کند.

اهداف عقیدة اسالمی هدف، در لغت به معانی مختل��ف اطالق می ش��ود و از آن جمل��ه ب��ه نش��انه ای گفت��ه می ش��ود ک��ه بس��وی آن تیران��دازی می کنن��د و

همچنین به هر چیزی که موردنظر باشد، هدف می گویند. اهداف عقیدة اسالمی به مقاصد و نتایج خوب آن گفته می ش��ود که اگر انسان به عقی��ده اس��المی، متمس��ک ش��ود، ب��ه این اه��داف

می رسد؛ برخی از آنها عبارتند از: - باعث می شود که نیت انس��ان، خ��الص گ��ردد و فق��ط خ��دا را1

عبادت کن��د. چ��را ک��ه تنه��ا او آفرینن��ده اس��ت و هیچگون��ه ش��ریکیندارد.

- فکر و اندیشة انسان از س��ردرگمی و ه��رج و م��رجی ک��ه در2 حالت فقدان این عقیده بر آن ح��اکم اس��ت، ره��ایی می یاب��د. زی��را کسی که فاقد عقیده و اندیش��ة اس��المی اس��ت از دو ح��ال، خ��ارج نمی باشد: یا هیچگونه اعتقاد معنوی ندارد و صرفا ب��ه ام��ور حس��ی ایمان دارد و یا اینکه در اعتقادات پوچ و باطل و خرافات، دس��ت و

پا می زند. - باعث آرامش روحی و فک��ری ف��رد می ش��ود. ف��رد معتق��د از3

اضطراب روحی و فکری رنج نمی ب��رد. زی��را این اندیش��ه، او را ب��ه آفریننده اش پیوند می ده�د. ل�ذا آن ذات ازلی را بعن�وان پروردگ�ار، ح��اکم، ق��انون گزار و گردانن��دة ام��ور می پ��ذیرد. در نتیج��ه، قلبش نسبت به تقدیر او مطمئن شده و نسبت به اسالم، شرح صدر پیدا

می کند و بجای آن، راه دیگری را نمی پیماید. - فرد در عبادت خداوند و رفتار با سایر مخلوق��ات از انح��راف4

در نیت و عمل، سالم می مان��د. زی��را یکی از پایه ه��ای این اعتق��اد، ایمان داشتن به پیامبران است که خود ش��امل پ��یروی از آن��ان ن��یز می گ��ردد، هم��ان کس��انی ک��ه خودش��ان از نیت و عم��ل س��المی

برخوردارند. - فرد در کارها قاطعیت دارد و ج��دیت می کن��د. بطوریک��ه اگ��ر5

فرصتی برای انجام کارهای نیک برایش مهیا شود، به امی��د بدس��ت آوردن ثواب از آن بهره می برد و ه��ر ج��ا ب��ا ک��ار نادرس��تی مواج��ه شود، از ترس مجازات، از آن پره��یز می کن��د. زی��را یکی از اص��ول

اعم��الاعتقادی اش، برانگیخته شدن پس از م��رگ و دی��دن پ��اداش است.

﴿ ﴾ :[132]األنعام

پایه های ایمان64

و ه���ر ی���ک، دارای درج���اتی مط���ابق اعم���الش می باش���د و»«.پروردگارت از کارهایی که مردم می کنند، غافل و بی خبر نیست

برای رسیدن به این هدف، تش��ویق نم��وده اس��تصپیامبر اکرمچنانکه می فرماید:

المؤمن القوی خPPير و أحب إلی اللPPه من المPPؤمن» الضPPعيف و في کPPل خPPير احPPرص علی مPPا ينفعPPك و استعن بالله و التعجز و إن أصابك شیء فال تقPPل لPPو أني فعلت کان کPPذا و کPPذا ولکن قPPل قPPدر اللPPه و مPPا

روایت مسلم «.شاء فعل فإن لو تفتح عمل الشيطان م��ؤمن ق��وی ن��زد خداون��د از م��ؤمن ض��عیف به��تر و محب��وب تر»

است. و در همة مؤمنان، خیر وجود دارد. بدنبال کارهایی باش ک��ه برایت مفید باشد و از خداوند، کمک بخواه و اظهار ناتوانی مکن. و اگر به مصیبتی گرفتار آمدی، نگ��و ک��ه اگ��ر فالن ک��ار را می ک��ردم، اینگونه و آنگونه می شد. بلکه بگو: تقدیر خداوند چنین بود و هر چه خدا بخواهد، همان می شو. زیرا کلمة اگر، دروازة فعالیت ش��یطان

.«را باز می کند - باعث ایجاد ام�تی ق�وی می گ�ردد ک�ه هم��ه چ�یزش را در راه6

تحکیم پایه های دین خدا قرار می دهد بدون اینکه ب��ه مش��کالتی ک��ه در راه ب��ا آن مواج��ه می ش��ود، اهمیت ده��د. در این ب��اره خداون��د

متعال می فرماید:﴿

﴾ :الحجرات[ 15]

مؤمنان واقعی تنها کسانی هستند که به خدا و پیامبرش ایم��ان» آورده اند. سپس شک و تردیدی به خود، راه نداده و با م��ال و ج��ان

.«خویش در راه خدا جهاد کردند. اینان اند راستگو یان - این فکر و اندیشه ب��اعث می ش��ود ت��ا ف��رد و جامع��ه، اص��الح7

گردد و بشر به ارزشهای واالی انس��انی دس��ت یاب��د. در نتیج��ه، ب��ه س��عادت دنی��ا و آخ��رت نای��ل گ��ردد. خداون��د متع��ال در این ب��اره

می فرماید: ﴿

65اهداف عقیدة اسالمی

﴾ :[97 ]النحل هرکس چه مرد و چه زن، کار شایسته انجام دهد در حالی ک��ه»

مؤمن باشد به او زندگی پاکیزه ای عنایت می کنیم و پاداش آن��ان را.«براساس بهترین کارهایشان، خواهیم داد

آنچ��ه بی��ان گردی��د گوش��ه ای از اه��داف عقی��دة اس��المی اس��ت. امی��دوارم ک��ه خداون��د متع��ال آنه��ا را ب��رای م��ا و هم��ة مس��لمانان،

محقق سازد.

و ما توفيقی إالبالله