ناریا ر{ ی{اصتقا هعسوت و...

Pazuheshhaye Rahbordi Enghelabe Eslami های راهبردی انقلاب اسلامی پژوهش

Vol 2, No 6, Summer 2019 9318 ن، تابستا6، شماره سال دوم

ppt 115-143 991-943صفحات

ایران در حکمرانی و توسعه اقتصادی

محمدجعفر جوادی ارجمند1 محمدباقر مکرمی پور2 اطهره نقدی نژاد3

چکیده

با پایان جنگ چهانی دوم، تلاش عمومی در میان اندیشمندان مختلف برای درک فرایند توسعه اناعام

سه توجع را جلعن نمعوده اسعت. پذیرفت است. در این بین حکمرانی ب عنوان مفهومی جدید در ادبیات تو

تواند موجبات توسعه اتتاعادی را فعراهو دورد. در ایعن هایی است ک میحکمرانی مطلوب دارای شاخص

فرضعی . بررسی حکمرانی و توسعه اتتاعادی در جمهعوری اسعلامی ایعران اسعت هدف مطاله حاضر راستا

توسعه ا یهابر ارتقاء شاخص یمهنادار تواند اثراتمی نیحکمرا یهابهبود شاخص است ک نایپژوهش

اطلاععات در یبالاتر، سطح بهداشت و سلامت بالاتر، گسترش فنعاور گیب ند میددردمد سران بالاتر، ا یلتب

کمتعر کودکعان، میعر کمتر نان، نرخ معر و یتر، نرخ بارورمطلوبای و تخا میجامه ، دمو ش عمو

براسعا نرریع دولعت پعژوهش یعنا یمعدل نرعر داشت باشعد. عیاجتمارفاه یش افزا وتر یینپا یربیکانرخ

موتهیعت جررافیعایی مستقل ا نیحکمرا یهابهبود شاخص دهد ک مینشان نتابج پژوهش. گرا استتوسه

، امعا بعا داشعت باشعدجتمعاعی رفعاه ا این افزایشتوسه و بنابر یهابر ارتقاء شاخص یاثرات مهنادار تواندمی

توسعه ینعدفعرا ن،یعراحعاکو بعر ا نعیبا توج ب نعو حکمراتوان گفت ک بررسی مطالهات اناام گرفت می

و در هعر اسعتختلف مانی بهد ا انقلاب، شعرای متفعاوتی را سع ری نمعوده های مدر دورهیران ا یاتتااد

اند.های حکمرانی وضهیت متفاوتی را س ری نمودهای هر یک ا شاخصدوره

گرا، توسه اتتاادی.ها، دولت توسه حکمرانی، شاخص کلیدی: گانواژه

ایران تهران، دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، -9

، دانشعگاه تهعران، ایعرانجامه شناسی، دانشعکده حقعوق و علعوم سیاسعی-دانشاوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی -2

[email protected] نویسنده مسئول()

، ایرانتهرانده مدیریت، دانشگاه تهران، کدانشاوی کارشناسی ارشد علو اطلاعات و دانش شناسی، دانش -3

نو مقال : پژوهشی

mailto:[email protected]

1318ستان تاب ،1 شماره ،دوم سال ،های راهبردی انقلاب اسلامی پژوهش فصلنامه /111

مقدمه

حال توسه بیش ا هر چیز ب عملکرد و رشد یافت و در بندی کشورها ب توسه تقسیو

اتتاادی کشورها بستگی دارد. ب همین خاطر دستیابی ب رشد و توسه اتتاادی هدف

رشد پیوندهای بین(. 2: 9381های اجتماعی است )کمیاانی و سلاطین، اولی کلی نرام

ار گرفت است. تر گذارانستسیامورد توج رو افزون محققان و یو نابرابر یاتتااد

در دردمد و ن در ثروت متمرکز شده یب نابرابر بیشتررابط ایندر مورد تبلیمطالهات

نسبت ب نابرابر در اهمیت بیشتریثروت ا ینابرابر ،دیدگاه بسیاریوجود، ا این است. با

توسه و رشد .(941: 2191، 2و مک گیلیوری 9)رابیول اسلام ستبرخوردار ا دردمد

گردد و اکثر کشورها ب دنبال ترین اهداف هر کشوری محسوب میتاادی ا جمل مهوات

ها علاوه بر این هستند ک شرایطی را برای رسیدن ب توسه اتتاادی فراهو نمایند. دولت

های اتتاادی را نیز بر عهده دارند و این مسئل امری مین یرساختأمین امنیت، وظیف تأت

تواند با حضور پررنگ دولت در اتتااد منار ب هر چند ک این نقش می انکارناپذیر است،

)محمد اده حاشی کشیده شده بخش خاوص گرددکاهش رتابت در بخش خاوص و ب

گذارند ک (. در این بین عواملی وجود دارند ک بر امر توسه تاثیر18: 9316و همکاران،

ی در کشورهای مختلف اشاره نمود.توان ب وضهیت حکمرانا جمل این موارد می

توان دغا تلاش عمومی در میان اندیشمندان تحولات پس ا جنگ جهانی دوم را می

های ای نامید. در ده های مناسن توسه مختلف برای درک فرایند توسه و تدوین سیاست

گذاری توسه دو رویکرد کلی مدنرر ترار گرفت؛ رویکردی ک اخیر در جهت سیاست

ر کشورهای پیشرفت ب وتو پیوست و رویکرد دیگر ک ب طور کلی برای کشورهای د

توان در انگلستان (. نمون رویکرد اول را می13: 9312القلو، جهان سوم کاراتر است )سریع

و فرانس مشاهده نمود و نمون رویکرد دوم در کشورهای دسیای جنوب شرتی تابل

1 Rabiul Islam 2 McGillivray

111/ ایران در حکمرانی و توسعه اقتصادی

ی و اجتماعی در کشورهای غیرغربی اجزاه اجرایی شدن مشاهده است، اما شرای محیط

(. بنابراین رویکردی مطرح شده است ک هو 911: 9312داد )موثقی، این رویکرد را نمی

ب دولت هو ب جامه در مسیر توسه نیا مند است. بنابراین در عار جدید ا مقول

-های اجتماعی صحبت میالمللی با مشارکت سایر نیروحکمرانی در سطح داخلی و بین

گردد. در شرای کنونی پارادایو حکمرانی، ب پارادایو غالن در حو ه توسه تبدیل شده

اخیرده چند توسه در ادبیات در جدید مفهوم یکمطلوب ب عنوان یحکمراناست.

پور )دسیابی را ب خود جلن کرده است یا جمل بانک جهان المللیبین یهاتوج سا مان

شود،میکشورها یدنچ منار ب تفاوت عملکرد اتتااد(. 3-2: 9311نیا، یمانی و امینیا

های یوپارادا ،یو نوینپارادا یکمثاب خوب ب نیحکمرا، باشد نینحوه حکمرا تواندمی

کار دولت و نحوه نوین پیرامون یهارا ب چالش کشانده و ار ش لتیدو یریتمدپیشین

ای و )حمزه افزوده است لتیدو یریتبر مد نی ار و جامه مدبخش با با ینتهامل ا

(.3-2: 9311همکاران،

کشور با هدف یکشفاف و پاسخگو در یریتخوب، مد نیحکمرا ینک با توج ب ا

نتیا خوب نیحکمرا همچنیناست و یدار عادلان و پاعی و اجتما یتوسه اتتااد تضمینی

ارائ مفهوم و ینا بر تکی ها با است؛ دولتکشور یک یتهامل و کارکرد هم توا

میدانخود در یمستحکو برا یگاهیجا توانندمیکشور حیط ن درد یهاشاخا

دانشمندان و، خوب نیحکمرا یهایژگیها و وتوج ب شاخا . بابندبیاشهروندان

وسه ت یبرا روشی نوینخوب را ب عنوان نیحکمرا یالگوگیریشکل مین ؛ یشمنداناند

خوب نقش دن بر نیاپرداختن ب حکمر یلا دلا یکی .اندکردهفی جامه مهر یدارپا

ها نشان داده (. در بسیاری ا پژوهش9: 9311)ابراهیو پور و الیکی، هاست دولت یکاردمد


، 9)رودریک شده است ک حکمرانی خوب اثر مثبتی بر رشد اتتاادی و توسه دارد

.(2118، 2اوغلوعاصو؛ 2118

حکمرانی خوب محاول س نهاد دولت، جامه مدنی و بخش خاوصی است و هر

دورد، بخش یک وظایفی را بر عهده دارند. دولت محی سیاسی و حقوتی را ب وجود می

-دورد و جامه مدنی تهامل سیاسی و اجتماعی گروهخاوصی اشترال و دردمد را پدید می

کند تتاادی، اجتماعی و سیاسی را تسهیل میهای اهای فهال برای مشارکت در فهالیت

(. دولت ب عنوان یک نهاد اجتماعی، نقش مهمی در 13-19: 9313)کمیاانی و همکاران،

ایااد نهادهای کاردمد و شرای مناسن برای توسه مالی دارد و این امر موجن افزایش

طالهات مختلف بر (. م992-916: 9312گردد )سحابی و همکاران، اشترال و کاهش فقر می

کید دارند و تفاوت کشورهای مختلف در أثیر مهو حکمرانی بر رشد و توسه اتتاادی تأت

ینرر گاهیددنمایند. رشد و توسه اتتاادی را در ساختارهای حکمرانی جستاو می

کند، در می کیرا تحر یرشد اتتااد ،یریتمد کیفیت شیاست ک افزا ینمرسوم ا

حاکمیت ا کشورها با خیدهد ک برمینشان خیرا یهاسالنرری های دیدگاهک الیح

-326: 2198، 3فرج و دیگران )حاجی کنندمیرا تارب بیشتری یاتتااد د، رشضهیف

ک جامه را ب مرحل بلوغ اتتاادى برساند ب طورى ک کوشد یند توسه میدفر .(364

. ندگى کنند یشوانند در رفاه و دسامنابع ب حدى فراهو باشد ک افراد جامه همگى بت

یساختارها أثیرتائل است و با توج ب ت صیخا یگاهحکومت جا یبرا یاهر جامه

را سیاسیو یا نرام اتتااد عینو، خوب نیو حکمرا کمیتحا یبر رفتارها یاتتااد

ناسلامی ایرا یجمهور یچند ده گذشت ساختار اتتااد طی. در یندگزمیخود بر یبرا

بخش در امتیا ات اینهم فیبوده است و ا طر استوار نفتی یدردمدها ی همواره بر پا

با توج ب این ک نرری حکمرانی نرری نوینی است ک نگاه .استدست دولت متمرکز

1 Rodrik 2 Acemoglu 3 Hadj Fraj & et al


جدیدی است ب نقش دولت در رشد و توسه اتتاادی دارد و این نرری هنو مورد بحث

ت است، در این پژوهش ب بررسی حکمرانی و توسه اتتاادی و بررسی کامل ترار نگرف

ثیر مثبت حکمرانی بر توسه أپرداخت شده است. هر چند اغلن مطالهات صورت گرفت ت

کید أثیرات منفی حکمرانی بر امر توسه تأاتتاادی را نشان داده است، اما برخی نیز بر ت

ک دیا کیفیت ال است ب این سؤ این پژوهش درصدد پاسخگوییبنایراین اند. نموده

و ثیر مثبت و مهناداری در جمهوری اسلامی ایران دارد؟أحکمرانی بر توسه اتتاادی ت

ثیر أ پژوهش حاضر عبارت است ا کیفیت حکمرانی بر توسه اتتاادی تیهمچنین فرض

مثبت و مهناداری در جمهوری اسلامی ایران دارد.

چارچوب نظری

تواند موضو پژوهش را تبیین نمایند. این ارچوبی است ک میهر پژوهشی دارای چ

گردد تا ب وسیل دن فرضی پژوهش تبیین پژوهش نیز دارای چارچوبی است ک تلاش می

های گرا و ارتباط دن با شاخصگردد. چارچوب این پژوهش براسا نرری دولت توسه

تحول نرریات اتتاادی در طول حکمرانی و در راستای توسه اتتاادی است. بررسی سیر

ترین مسئل دهد تهیین حدود وظایف دولت در اتتااد، ب عنوان مهوچند ده اخیر نشان می

گیری روی اندیشمندان بوده است. با شکلهای مدرن پیشگیری اندیش ا بدو شکل

این نرریات نهادگرایان، مفهوم حضور دولت در اتتااد تکامل یافت. ب طوری ک براسا

گستر شرایطی مناسبی جهت گرا و رفاهسا ، انطباقرویکرد دولت ب عنوان نهادی تابلیت

ت عنای با 9111 (. در ده 4-3: 9381 کاردمد اتتااد را فراهو نموده است )مقداری، کارکرد

ا ب مهازه جنوب شرق دسیا در مین رشد سریع اتتاادی و نقش دولت در این تحول

های بانک جهانی، ب ویژه برنام تهدیل ساختاری، ک بدون برنام یک سو و شکست

ا شرای اتتاادی و اجتماعی کشورها تاویز شده بود ا سوی دیگر، درک مناسن

در شکل دولت متکی بر حکمرانی ب کمال گرا تقویت شد و نهایتاًرویکرد دولت توسه


یهانرام طریق ایااددسا ک ا گرا و نهااست تهامل لتیگرا، دودولت توسه رسید.

یکننده جامه با فضاهماهنگ ،عیفراهو کننده عدالت اجتما ،نیو تانو یتیحما ،نگیزشیا

کالا و لیدب تو صیو بسترسا رشد و توسه بوده، ضمن مشارکت با بخش خاو یجهان

میعمو ی هانیاب ییتادر ب پاسخگو نیو سا ما یهادن ی ک با ار ب علت شرا تیخدما

:9381 ،ی)مقدار نمایدتضمین میاتتااد را یو ثبات، رفاه و کاردمد پردا دنیست می

در رویکرد حکمرانی، کیفیت عملکرد دولت جایگزین کمیت و میزان دخالت دولت (. 32

در اتتااد شده و بهبود کارایی و اثربخشی دولت برای ایفای وظایف حاکمیتی و نهادی ب

های انگیزشی و حمایتی و بسترسا ی است. سا ی سیستونده نگری، فراهوویژه در مین دی

طی دو ده اخیر با گسترش نیا های عمومی و تحول در نقش دولت و با ار، مسال مداخل

گیری مدار دولت در اتتااد جای خود را ب بهبود حکمرانی داده است. ا این منرر شکل

یاسی، حق اظهارنرر و پاسخگویی، کاردمدی و هایی همچون ثبات سلف ؤحکمرانی با م

اثربخشی دولت، کیفیت توانین و مقررات تنریمی، حاکمیت تانون و کنترل فساد ا طریق

سا د.گذاری و تولید ملی را میسر میبهبود فضای کسن و کار رشد سرمای

های مستقیو و غیرمستقیو فضایگان حکمرانی ا کانالهای ششلف ؤهر یک ا م

کسن و کار، رابط شهروندان و دولت، عملکرد، رشد و توسه اتتاادی را تحت تأثیر

نویسنده 9ب نقل ا توما ویشود( 9383) دهد. در این مورد میدری و خیرخواهانترار می

حکمرانی ا طریق مارای پیچیده مستقیو و غیرمستقیو ک نویسد،می «کیفیت رشد»کتاب

گذارد. بهبود یکی ا شناسیو بر رفاه و کیفیت ندگی تأثیر مینمیها را دن هنو کاملاً

بررسی نقش یرهای مدنی حتی در شرایطی ک ساهای حکمرانی ا تبیل د ادیمولف

حکمرانی بر رشد اتتاادی کشورهای توسه یافت و در حال توسه برگزیده عوامل

یت ندگی مردم یک کشور را صورت مستقیو کیفاتتاادی ثابت بمانند، ب و عیاجتما

های مستقیو برای بهبود توان یکی ا نهادهدهد. ا این رو، حکمرانی را میارتقاء می

1 Thomas Wishwood


ندگی مردم ب شمار دورد. اما اثرات غیر مستقیو مهو دیگری نیز دخیل هستند. بنابراین،

املی مهو سا و کارهای پیچیده مستقیو و غیرمستقیو، ع دولت کاردمد و سالو، ا طریق

های سالو اتتاادی و نهادی، توسه سرمای انسانی و ریش کن برای اجرا و پایداری سیاست

(. یکی ا نمون های بار این جوامع، ایران 38-31: 9381کردن فقر است )پورجوان،

شود ا یک سو با داشتن ، مشاهده میایرانهای اتلیمی و جمهیتی با نگاهی ب ویژگیاست.

ا منابع عریو نیروی انسانی مورد نیا جهت تحقق رشد اتتاادی برخوردار جوان، جمهیتی

برداری ا مواهن طبیهی و ذخایر یر مینی غنی، علاوه بر دارا با بهره بوده، ا سوی دیگر

ا محاولات، ا دردمدهای سرشار ار ی بهره مند بودن مزیت نسبی در تولید بسیاری

اندا و رفع محدودیت شکاف پس گذاری و کاهشبع سرمای است ک ب لحاظ تأمین منا

نماید. ا این رو، براسا ها، نقش مهمی را در رشد و توسه کشور ایفا میترا پرداخت

وری و بهره رود، کشوری با این شرای ب سطح بالای تولید،نرریات کلاسیک انترار می

و امر توسه اتتاادی در طول های حکمرانی خوبتوسه دست یابد. با بررسی شاخص

شویو ک امر رشد و توسه اتتاادی هر چند در های بهد ا انقلاب اسلامی متوج میسال

صلیا یلا دلا یکیمقاطهی شدت داشت است، ولی در مامو کند و پایین بوده است.

با رانیا است. در واتع توس دولت یاتوسه ینهادها ییفقدان برپاضهیتی و چنینبرو

یفقدان ساختارها و کارکردها لیل، ب دو امکانات ی ا شرا بسیاریوجود دارا بودن

هیدو شکل یریتتوسه مد یو نوسا ینهاد در با سا یندر دولت و ضهف ا یاتوسه

-نموده و ب توسه یبردارمناسن ا امکانات موجود بهره شکلی ب ، نتوانست نیمدار حکمرا

.یابددست یدارپا یا

هامواد و روشارتباط با موضو حکمرانی و توسه اتتاادی طبق مطالهات اناام گرفت فوق در

مطالهات اندکی موجود است ک در این بین برخی ا مطالهات بر تاثیرات مثبت و منفی نو


کنند. برخی نیز نقش دولت برای رشد اتتاادی را حکمرانی بر توسه اتتاادی تاکید می

گرفت است. هدف اصلی ها نیز با روش کمی اناام دانند. بسیاری ا پژوهشضروری می

های حکمرانی بر توسه اتتاادی این پژوهش نیز بر این اصل ترار گرفت ک شاخص

تحلیلی بررسی گردد. -جمهوری اسلامی ایران با روش کیفی و با روش توصیفی

تجزیه و تحلیل اطلاعات حکمرانی .1

تهدیل نرری در رابط شهروندان با حکومت است. نگیچگو ترین بیانسادهب نیحکمرا

ک حالیا حاو و اندا ه دولت است در تابهیدولت یو توانمند یکاردمد ،یساختار

بستگیب نو رابط مردم با حکومت حکمرانی نرری دولت در یو توانمند یکاردمد

ای طولانی و ب عمر بشر دارد حکمرانی فردیندی است ک سابق (.16: 9311)عامی، دارد

گیرند و گروهی دیگر ب تامیو می ی ا مردم ب نمایندگی ا دنو طی دن گروه

روشی ک بر اسا بانک جهانی حکمرانی را ب عنواننمایند. ها اجرا مینمایندگی ا دن

دن تدرت بر مدیریت اتتاادی یک کشور و منابع اجتماعی دن برای رسیدن ب توسه

،حکومتى نرام ،تدرت »اعمال مهنى ب لرت در حکمرانىکند. شود تهریف میاعمال می

ترتیبات نرارت عموما و است جامه در نرو برترارىو مقررات و توانین تنریو روش

اجتما امور تنریو چگونگى و دنان هاىفهالیت بر ،شهروندان با ارتباط جهت لا م ادارى

بر ناظر دىنها هاىچارچوب ،فیزیکى ساختارهاى بر علاوه رو این ا شود«.مى شامل را

(. 6: 9312اصلی و همکاران، گیرد )دتیقیدر بر می نیز را شهروندان و حکومت عملکرد

در گزارش بانک جهانی 9181موضو حکمرانی در مباحث توسه اولین بار در سال

در ویژهامرو ب دنیایدر نیحکمرا. (961: 2116، 9)لفت ویچ توسه دفریقا منتشر شد

در .رودمیکاهش فقر ب شمار یهامهو در برنام بسیارا مباحث فت نیاتوسه یکشورها

1 Leftwich


و بیشتر یو با نرخ باسواد کمتر میر خوب با مر و نیثابت شده ک حکمرا اخیر یهال سا

فقر سریعکاهش یشرط لا م برا پیشخوب نیحکمرا سران بالاتر همراه است. مددرد

انی حکمرانی اختلاف نرر بسیاری وجود است. میان اندیشمندان مختلف در خاوص مه

( اشاره نمود ک 9119و همکارانش ) 9توان ب تهریف کافمندارد. ا تهاریف ارائ شده می

ها و ها حکمرانی را سنتاند. دنهایی نیز برای سناش حکمرانی بیان کردهشاخص

ود )کریمی و شاند ک براسا دن، اتتدار در یک کشور اعمال مینهادهایی تهریف کرده

(.1: 9316همکاران،

توسعه اقتصادی .2

توسه در لرت ب مهنای گسترش یافتن و بهبودی است. توسه اگرچ دارای بهد کمی

نیز است، اما در اصل دارای ابهاد کیفی است. در واتع همراه با توسه ، رشد اتتاادی نیز

-های کیفی نیز میجنب حتما شکل خواهد گرفت. ا دن جا ک توسه اتتاادی شامل

های ترکیبی ها ا شاخصیافتگی جوامع و مقایس بین دنگردد، برای سناش سطح توسه

شود. مفهوم توسه طی چند ده اخیر مهنایی بسیار متریر و موسع داشت است. استفاده می

ز و ک ا مراحلی چون سنتی، انتقالی، خی داندای میرستو توسه را فرایندی چند مرحل

رسد. در ترین مرحل رشد اتتاادی یهنی مارف انبوه میگذرد و سراناام ب عالیبلوغ می

های اجتماعی و اتتاادی توج این تهریف ب مسائلی نریر فقر، بیکاری و دیگر نابسامانی

(. باید گفت ک مقول توسه ماهیتی ار شی، هنااری و نسبی 98: 9318شود )ساعی، نمی

های مورد نرر خود را ا دن ای، مهنا و ار شمهنا ک هر فرد، گروه و جامه دارد. ب این

(. توسه اتتاادی فردیندی است 99: 9313کند )امینی و سادات شکراللهی، استنباط می

ک در دن یک رشت تحولات و ترییرات بنیادی در ساختارهای اتتاادی، اجتماعی،

ندد و درون یک جامه ب مرحل بالاتری ا پیوفرهنگی و سیاسی جامه ب وتو می

(. اکنون در تهریف توسه اتتاادی باید 84: 9381رسد )مقداری، پیشرفت اتتاادی می

1 Kaufmann


های ساختی در اتتااد کشور در گفت ک توسه اتتاادی عبارت ا ترییرات و دگرگونی

توسه هایهای سیاسی و اجتماعی حاکو بر جامه است. شاخصچارچوب نرام ار ش

اتتاادی نیز شامل افزایش تولید ناخالص ملی، رشد سالان تولید ناخالص داخلی سران ،

رشد سالان صادرات نسبت ب تولید ناخالص داخلی، افزایش ا اد بودج عمومی دولت

(.29-21: 9313است )شیر ادی،

های حکمرانی خوبشاخص .3

-شده است ک یکی ا مهو های بسیاری ارائ در خاوص حکمرانی مطلوب شاخص

ها توس بانک جهانی عنوان شده است و در این پژوهش ا این شش ترین این شاخص

ی حکمرانی مطلوب برای تبیین توسه اتتاادی ایران استفاده هاشاخصشاخص ب عنوان

و کافمن نیخوب حاصل تلاش س تن ا محققان بانک جها نیحکمرادر واتع شده است.

و خان هریتیج بنیادهمچون المللیبینمؤسسات مختلف هاییافت ک ( 2116همکارانش )

ادغام کرده و یکدیگرکشورها را با اجتماعیو سیاسی ،یاتتااد وضهیت پیرامون ید اد

در یر ب اند. نموده فیمهر نیحکمرا یهاتحت عنوان شاخص جدیدیو کلی یهاشاخص

پردا یو:می هابررسی شش شاخص حکمرانی و مهرفی دن

اظهارنظر و پاسخگویی. 3-1

کترمشا ب پاسخگوییو شفافیت مولف شاخص نخست پاسخگویی و شفافیت است.

دمیسا نخاطرنشادارد و رهشاداری احکومت یندافردر سان هاو ر ابحزا دم،مر دهگستر

ینگر باو رتنرادر مهمی نقش رکشو یکدر مستقلد اد و یسان هاو ر ابحزا

نماتشااتدا برابردر ارانمدسیاستو ننااحکمر شتندانگ پاسخگو همچنینو متحکو

و ابحزا ینیها چان نمیادر ک هاییاریگذ سیاستو تتامیما. میکنند یبا

(.11: 9319دبادی، )شاه دبو هنداخو ثربخشا یبیشتر لحتماا با ،نداهشد ذتخاا نامنهاا

ک خاوصیدولت و بخش حمایتی های مین مناسن، ییپاسخگو یبدون سا وکارها


)صفریان و امام جمه اده، جز رانت و فساد ندارد حاصلیاست، یتوسه ضرور یالبت برا

9316 :919.)

ثبات سیاسی و بدون خشونت .3-2

ضیتهو یروشن و شفاف برا توانین تأمین سینرام دموکرا یهامولف مهمترینا یکی

و سیاستمدارانمباحثات د اد در مورد انتخاب یقت. تشوحاکو بر تدرت اس سیاستمداران

چون کودتا، شورش ا عینامشرو یتدرت حاکو را با ابزارها یامکان براندا ،هاسیاست

های مانند نادرامی(. ثبات سیاسی بیانگر مفاهیمی 4: 9316)افشاری و سهیدی، بردمی بین

و انتقال های تومی های شهری، تنشبهای سیاسی، کودتا، دشواجتماعی، ترور و اعدام

ثباتی سیاسی ا طریق کنند بیدرام تدرت در سطوح بالا است. اغلن مطالهات اخیر بیان می

و سیاسی بیثباتیگردد. گذاری باعث کاهش رشد اتتاادی میا بین بردن امکان سرمای

رکا اد روی د تنتخاباا ساا بر لتهادو ک ستدن ا دهندهننشا جامه در خشونت

یمین ها سیاسی و جتماعیا دی،تتااا ی اشر ب نسبت عمومی سیعو ضایتیرناو نداهنیامد

(.11: 9319دبادی، )شاهست دورده ا دجوو ب را خلیدا جنگو رششو

کارایی و اثربخشی دولت. 3-3

ان ی مدیران و میزایهای فنی و کارمنرور ا اثربخشی دولت، میزان استفاده ا مهارت

دوری سالاری دولت است. منرور ا این شاخص دن است ک دولت در جمعکارایی دیوان

های سیاسی ملّی، دردمدهای مالیاتی و سایر دردمدهای دولتی، همچنین در اجرای نودوری

های ملّی و حل مشکلات اجتماعی، ایااد یرساخت-های اتتاادینرارت بر فهالیت

ب توانندمی شایست هایسیبوروکرا(. 16: 9311ادری، )ن اتتاادی داخلی توانا باشد

در ویژهک ممکن است ب هنگیمنفرد کمک کنند تا ا پس مشکلات هما ینانکاردفر

توانندمی همچنین هاسیبوروکرا این. یند.د بردباشن حیاتی جدید هایلیتفها نگیختنبرا

-ی نند ک احتمال موثر بودن سرمابگردا طریقیب میعمو یرا درون کالاها تیمنابع اطلاعا


دولت در یکاردمد(. در مامو 4: 9316)افشاری و سهیدی، هندد یشرا افزای گذار

یا عمومیخدمات دارکو ت تهی کیفیتهمچون هنیمحول شامل مقولات ذیف اناام وظا

ا همگانیکارگزاران و استقلال خدمات شایستگیو صلاحیت ،ینرام ادار کیفیت

(.383: 9316است )بهلولی و همکاران، سیاسی یافشاره

کیفیت قوانین و مقررات. 3-1

های رسمی باید این ساختار حفظ توانین دارای ساختار سلسل مراتبی است ک در ابلاغی

ای ک تانون اساسی بالاترین جایگاه را در میان توانین دارد ک تمامی توانین شود، ب گون

و مقررات توانین (.81: 9319ید ا دن پیروی کند )کاتو یان، موضوع ماوب مالس با

بر عملکرد تواندمیاست ک ینهادها مهمترینا یکیو کاردمد کیفیت یا مطلوب و

مسیر ا در و مقررات اختلال نیتوان(. 91: 9311)عامی، بگذارد ثیرجوامع تا یاتتااد

دست و لتیدو یهانام و موافقت چون ماو ها لیکسن و کار ب اشکا یک یاندا راه

-دیتچون تانون کار، محدو خاوصی یهابنگاه لیتو مقررات ناظر بر فها توانین ،گیرپا

-می افزایشرا گذارانسرمای یهاپروژه یاولی یهزین بالا و ... مالیاتیبار ،یتاار های

ا است ممکن ییعقلا ینانبزر باشند، کاردفر کافی هب اندا هااین هزین ک اگر دهد

(.13: 9381 ،تیدست بکشند )برادران شرکاء و ملک والسادا یگذاری سرما

حاکمیت قانون. 3-1

یافت ، های سا مانبینی دستگاه تضایی، وجود جرماعتماد مردم ب توانین، تابلیت پیش

نون های سناش شاخص حاکمیت تااحتمال موفقیت در شکایت علی دولت ا جمل مولف

تائل هستند یینهادها یکشور برا یک نک دولتمردان و شهروندا عملیاحترام میزاناست.

لولی و همکاران، )به شده است ایاادتانون و حل اختلاف یک با هدف وضع و اجرا

تانون حاکو است مانی جامه یکادعا کرد ک در توانمیاین تهریف (. بنابر383: 9316

دیگرخشونت و ،یا افراد در مقابل د د حمایتباشد. شرط اول شده تأمینک س شرط

است ک دولتیخودسران یهادر مقابل اتدام حمایتاست. شرط دوم یغارتگر یهااتدام


و بینیپیشتابل ییو شرط سوم وجود نرام تضا کندمیرا مختل یاتتااد هایفهالیت

صحیح هدایت یبرا کلیدیدادها ترار یو حسن اجرا مالکیتحقوق تضمینمناف است.

است جویان رانت هایفهالیتا اتلاف دن در جلوگیریمولد و یهاگذاریسرمای منابع ب

یایشیوهتراردادها ب تضمینی یبرا ییجامه در فراهو دوردن سا وکارها یک ناتوانیو

-نیافتگیتوسه طور همینو تاریخی یرکودها دلایل مهمترینا یکی ،هزین کارد و کو

(.11: 9381والساداتی، )برادران شرکاء و ملک جهان سوم است یکشورها های

کنترل فساد. 3-1

ترین مباحث در مین دولت، حکمرانی و بحث فساد ب یکی ا اصلی 9111ا ده

تواند های گوناگون اجتما حضور دارد و میتوسه تبدیل شده است. فساد در در عرص

های اخیر با گستردگی فساد، موانع جدی بر سر اص ب خود بگیرد. در ده ای خچهره

توسه و برتراری حکمرانی خوب پیش دمده است. فساد طبق مطالهات اناام شده تقسیو

توان ب فساد ادرای، فساد سیاسی و فساد های مختلفی دارد ک ا دن جمل میبندی

،است خوب حکمرانى وسایل و اهداف یکى ا ک فساد کنترلاتتاادی اشاره نمود.

،شده تضایى استقلال و مدنى د ادىهاى و مالکیت حقوق ا حفاظت باعث مستقیما

-سیاست پایدارى ،بشر حقوق تحقق جهت در و داده ءارتقا را کشور مردم ندگى کیفیت

رود )دتیقیریش کنی فقر پیش می و انسانى سرمای توسه ،نهادى و اتتاادى سالو هاى

گذاری، توسه و رشد نامو ون (. فساد با کاهش سطح سرمای 4: 9312اصلی و همکاران،

کسن و کار در اتتااد غیررسمی، کاهش دردمدهای عمومی، عدم برتراری حاکمیت

گذاری مولد را تانون و تارف دولت ب وسیل نخبگان شرکتی، توسه تولید و سرمای

ترین نماید. لذا توج ب کنترل فساد، جز مهورا کند میوری عوامل تولید تحلیل برده، بهره

(.61: 9381ای کاردمد و موفق است )مقداری، های توسه های برنام ویژگی

نقش حکمرانی در توسعه اقتصادی .1


-های دن نررات متفاوتی ا سوی اشخاص و سا ماندر خاوص حکمرانی و شاخص

ها مربوط ب بانک جهانی است بندیین تقسیوترهای مختلف بیان شده است. یکی ا مهو

-های حکمرانی مطلوب مهرفی نموده است. این شاخصک شش شاخص را ب عنوان مولف

توان حق اظهارنرر و پاسخگویی، ثبات سیاسی و بدون خشونت، کارایی دولت، ها را می

(. 4: 9316شوا، کیفیت توانین و مقررات، حاکمیت تانون و کنترل فساد نامید )کفیلی و پی

های فوق ا دید بانک جهانی ملاک سناش حکمرانی در یک کشور خواهد بود. شاخص

ب این مهنا ک ب هر میزان در یک کشور دولت پاسخگوتر و کاردمدتر، ثبات سیاسی

تر و فساد محدودتر های دن کمتر، حاکمیت تانون گستردهبیشتر، مقررات اضافی و هزین

گردد حکمرانی با تر است. چنان ک مشاهده مید ک حکمرانی خوبشوباشد، گفت می

تواند تاثیرگذار باشد. های اتتاادی در ارتباط است و بر رشد و توسه اتتاادی میمولف

المللی نریر بانک جهانی و سا مان ملل متحد، حکمرانی با توج ب تهاریف نهادهای بین

و بخش خاوصی و مدنی نرارت کننده رفتار الگوی تهادل کننده تدرت بین دولت و د

های موجود جامه و دولت و شهروندان، شفاف کننده رواب طرفین، تسهیل کننده فهالیت

دهنده تدرت موجود در هر بخش است. بنابراین حکمرانی خوب با رویکردی مشروعیت

-میهنااری و ار ش مداران ب تهریف رابط دوسوی دولت با بخش خاوصی و مدنی

گیرد ک ب فرایندهای نوین اداره امور نرر می پردا د. مفهومی جدید ا دولت را در

نماید و روش جدیدی برای اداره عمومی اشاره دارد. ترییراتی در نقش دولت ایااد می

حال با اشاره ب چنین مفهومی ا (. 12: 9311شهری، بشیری و شقاتی) کندجامه ارائ می

ها و تبیین نرری و تئوریک ارتباط و نقش حکمرانی خوب و سیاستحکمرانی خوب، ب

و توسه اتتاادی سا ی دن در کاهش فساد و متهاتبا رشدراهبردهای مرتب با پیاده

های ب سیاست راشود. برای این منرور نیز ابتدا لا م است نگاهی گذاتتاادی پرداخت می

ها و راهبردها در کاهش فساد و متهاتبا تحقق حکمرانی خوب بشود تا اثرات این سیاست

د.اتتاادی ب تاویر کشیده شو توسه اتتاادی


های اصلی فساد ب دهد یکی ا سرچشم ها نشان میگون ک نتایج اکثر بررسیهمان

و تمرکز تدرت در دست افرادی است ک رانتانحاار و ،ویژه در سطوح مدیریت رشد

کنند. رای کسن منافع اتتاادی شخای استفاده میا نفوذ سیاسی خود در دولت ب

های غیرشفاف و تاچاق و فسادهایی مانند گریز مالیاتی، کسن ماو ها و امتیا ات، حساب

مطالهات است. لذا نرایر اینها ب دلیل ضهف و عدم سلامت نرام و ساختارهای اتتاادی

تثبیت کلان اتتاادی، تاربیات جهانی نشان داده است ک اتداماتی ا تبیلپیشین و

پذیری ا ها و ارتقای رتابت دایی، مقابل با پولشویی، تافی داراییانحاار دایی، مقررات

-ها در پیادهکارهای اتتاادی کاهش و مقابل با فساد است ک با تلاش حکومتجمل راه

. موجن کاهش فساد نیز خواهد شد متهاتباسا ی و ارتقای حکمرانی خوب عملی شده و

ها و گیریهای مالی و مشارکت و لحاظ نمودن نررات هم افراد در تامیوحقوق و د ادی

ها در تامیمات، سیاست دیگری است ک برای تحقق حکمرانی دخالت دادن نررات دن

و کافمن( 9383گردد. تحقیقات اناام شده توس میدری و خیرخواهان )خوب اتخاذ می

-دهد ک این حقوق سیاسی شامل انتخاب مردممی و سایر محققان این حو ه نشان( 9118)

های رسان همچونهای مدنی گذاری، تهدد احزاب با سلایق مختلف و د ادیتانون ،سالار

گروهی د اد و مستقل، د ادی بیان و تشکیل اجتما با کنترل و کاهش فساد و رشوه

توان اذعان نمود ک با تقویت جامه مدنی و حقوق ا میهمبستگی منفی وجود دارد. لذ

.سیاسی ک ا راهبردهای بهبود حکمرانی خوب است، سطح فساد کاهش خواهد یافت

ا دیگر راهبردهای ارتقای حکمرانی خوب افزایش اثربخشی و استقلال دستگاه تضایی

حاکمیتی، حفظ های بخش خاوصی در مقابل نهادهایاست. حفظ حقوق افراد و فهالیت

گذاری، تقویت مالکیت مهنوی و دارایی ها، بسترسا ی برای تامین امنیت روانی سرمای

ای ب دور ا تبهیض برتراری عدالت و تحقق جامه حفظ حقوق شهروندی و حقوق بشر و

ها ا الزامات اصلاح دستگاه تضایی است ک ب منرور بهبود مهیارهای حکمرانی و نابرابری

گردد تمام اتدامات اناام گرفت ک ملاحر میطوریاید پیگیری و تحقق یابد. همانخوب ب


ها و استقرار در راستای استقلال و اتتدار دستگاه تضایی در کاهش فساد و رانت و تبهیض

گذاری لا م برترار و ب تبع این اتدامات، امنیت اتتاادی و سرمای است عدالت اثرگذار

.ترین عوامل رشد و توسه اتتاادی استمهو گردد ک یکی ا می

های حکمرانی در جمهوری اسلامی ایرانبررسی شاخص .1

هاست در کشور ب سال عمومیبخش مدیریت یهابحث حکومت و دولت و روش

خوب ب عنوان حکمرانیاما ،داشت است جریانو منفهل های ضهیفجریانصورت

اخیر یهادر ده فردیند ایندر یساختار اتتااد تأثیرو پایدارتوسه یبرا دیجد ییالگو

یدیجد یخوب ب عنوان الگو نیرا ب خود اختااص داده است. حکمرا ییوالا گاهیجا

یر تحقق مشارکت هم جانب ساسا مین مقتدر است ک لتیدو پایدار نیا مندتوسه یبرا

،لتیاکت و تهامل س بخش دو، شریبر همکار مبتنیالگو ین. ااستها در توسه بخش

پیرو یده ا چهارا بیشچارچوب و با گذشت یناست. در ا نیو تهاوصی خاو

نقش دولت و ب دنبال ترییردر جهان سیاسیو همسو با تارب اتتااد ایران اسلامیانقلاب

شودمی تلقی اساسیضرورت اسلامی ایران یک یجمهور یاتتااد یدن اصلاح ساختارها

در چند سال گذشت ، یاتتااد منفیرشد یکیا دلایل(. 4-2: 9312 ان پور و ابراهیمی، )فر

این را در یمتهدد یهامطلوب بوده است. شاخص نیحکمرا یهاب شاخص جهیکو تو

با نگاهی ب وضهیت اتتااد ایران پس ا داد. ارتر ار یابیتوان احااء و مورد مین می

سئل ایااد رابط میان دولت و با ار ب عنوان نهاد مکمل، ب شکل شود مانقلاب، ملاحر می

-مورد توج ترار نگرفت است. ا این رو بسیاری ا اهداف کیفی و کمی سیاست مناسن

در ادام ب بررسیاند. اتخاذ شده در این دوره، نتایج مطلوب را در پی نداشت های اتتاادی

دهندهه ا سوی بانک جهانی ک ب نوعی نشانهای حکمرانی ارائ شدعملکرد شاخص

گیری تهاملات پویا، میزان موفقیت دولت در رسیدن ب دولت مطلوب حکمرانی و شکل

، در جمهوری میان این نهاد با دو رکن با ار و مردم حکایت دارند مستمر و هم جانب

پردا یو:اسلامی ایران می


اظهارنظر و پاسخگویی .1-1

یبنداست ک کشورها بر اسا دن رتب یخوب ا جمل موارد کمیتحا یهاشاخا

ییخوب ک امرو در اتتااد کارا نیحکمرا یهاا شاخا یکی. شوندمی یاتتااد

شاخص حق اظهار در ایران بهد ا انقلاب است. ییگراو تانون ییپاسخگو د،دار نیفراوا

ت اندک نهادهای مدنی در روند نرر و پاسخگویی ب دلیل عدم توسه احزاب و مشارک

نشان نداده، دارای روند های اتتاادی، وضهیت مطلوبی راگذاریگیری و سیاستتامیو

ا حقوق مهو و یکیمردم تائل شده است و ب یبرا یادی اهمیتاسلام . نزولی بوده است

م توج نرام اسلا مدیرانا مسئولان و خواهیحق با خواست و پاسخ یهنیمسلوّ مردم؛

امر مورد توج ترار گرفت است و ایران نیز این یاسلام یداشت است. در نرام جمهور

ها شناخت دن گانیندمردم و نما یگوپاسخ مستقیو غیرو مستقیوب طور مدیرانمسئولان و

شده بینییگر توانین پیشو د سیدر تانون اسا یمتهدد یها نهادهااند. علاوه بر دنشده

و انیرمد یاحتمال یهاها و اشتباهامور نرارت داشت و ا تخّلف یانبر حسن جراست تا

شده است ک یحتار سیدر اصل ششو تانون اسابر همین اسا کنند. گیریمسئولان جلو

ا راه یا اداره شود عمومی یب اتکا ب درا بایدامور کشور ایران میاسلا یدر جمهور»

حق نیزاصل این .«گرددمی مهینتانون این دیگرصول ک در ا یدر موارد پرسیهم

و روساشناسد؛ چرا ک اگر انتخاب می رسمیتمردم را ا منتخبان خود ب یخواهپاسخ

اداره یامورشان ب دست دنان برا بیرمردم و س ردن سرنوشت و تد یجامه ا سو نیرامد

تضمینی هیچمقابل مردم نباشند در ،ییگونخبگان موظف ب پاسخ لیبهتر جامه باشد، و

بر خلاف ماالح جامه و منافع مدیرانبهتر جامه وجود ندارد و چ بسا رؤسا و اداره یبرا

گردد ک های بهد ا انقلاب مشاهده میبا این وجود در طول سال کشور گام بردارند. ملی

اند در برابر مردم در ارتباط بین مسئولان و مردم برترار نبوده است و مسئولان نتوانست

سا و ایاادبا هایی ک بر عهده دارند، پاسخگو باشند. بنابراین باید خاوص مسئولیت


فیتا وظا گیرندترار یمتهدد، مسئولان و کارگزاران نرام تحت نرارت و کنترل یکارها

.خود را ب نحو احسن اناام دهند

ثبات سیاسی و بدون خشونت .1-2

ت و بی سباتی سیاسی در چهار ده اخیر مورد توج پژوهشگران در ایران موضو ثبا

های ابتدایی انقلاب وجود دمده در سال ب مؤلف ثبات سیاسی ب رغو مسایل بوده است.

های داخلی و برو جنگ تحمیلی، ا روند روب رشدی وتو نادرامی اسلامی همچون

هایی علی نرام انقلاب اسلامی، چالش. اگر چ در ایران پس ا پیرو ی برخوردار بوده است

ها با درایت و حضور مردم در حمایت ا دستاورهای جدید ب وجود دمد، اما این چالش

سالاری دینی است، خنثی گردید و ها نرام سیاسی مبتنی بر مردمترین دنانقلاب ک مهو

ایران پس ا انقلاب، با ترییری در فرایند و رژیو سیاسی ب وجود نیامد. در واتع نرام سیاسی

ترییرات چندانی مواج نشده و ا ثبات و داوم برخوردار بوده است. تانون اساسی و توای

شوند ک باید گفت در ایران بهد ا انقلاب س گان نیز ا مراهر ثبات سیاسی محسوب می

یل این ک یک اند. جمهوری اسلامی ایران ا یک سو ب دلوضهیت پایدار و باثباتی را داشت

سا ، مولد و محافظ ثبات سیاسی ب نرام سیاسی و تدرت مستقر در جامه است، باید مین

عنوان مفهوم محوری حکمرانی باشد و ا سوی دیگر ب دلیل این ک جامه مولد و

های بهد شود. اما تارب سالبسترسا اعتراض سیاسی شده است، ثبات ب چالش کشیده می

دهد ک با گذر مان وضهیت ثبات سیاسی در کشور حاکو شده است و نشان میا انقلاب

ثباتی کاست شده است.ها و ترور و وضهیت بیا میزان خشونت

کارایی و اثربخشی دولت .1-3

های دستگاه اجرایی وجود ناکاردمدی در نرام اداری کشور و کیفیت پایین فهالیت

های عمومی، عدم ارتباط دولت با سایر توا، وجود هالیتوری پایین فا بهره کشور ک ناشی


فقدان سیستو ار یابی مستمر، ا یکسو نارسایی در کاردیی و اثربخشی بروکراسی اید و

ا سوی دیگر ساختار مدیریتی دولت را با مشکل مواج ساخت دولت را موجن گردیده و

ت اتتاادی، بررسی جایگاه و های چالش برانگیز در موضوعا. چرا ک یکی ا بحثاست

های بسیاری همچون نقش دولت در اتتااد بوده است. کارایی و اثربخشی دولت مین

گری و نرارت بر با ار، حو ه اداری و مدیریتی، حو ه عدالت و رفاه عمومی، حو ه تنریو

د گردد. در کشوری ک دولت در اتتااهای دولت و ... را شامل میحو ه دردمد و هزین

-دخالتی ناکاردمد داشت باشد، میزان پایداری اتتاادی کاهش خواهد یافت. در طول سال

اند ک هر یک های مختلفی بر سر کار بودههای مختلف با دیدگاههای بهد ا انقلاب دولت

اند، بنابراین در مین کارایی و اثربخش دولت نیز باید گفت ک نیز اهداف خود را داشت

ها، کارایی دولت متفاوت حاکو نبوده است و با ترییر مدیران و اهداف دن وضهیت ثابتی

بوده است.

کیفیت قوانین و مقررات .1-1

و تدارک تهی اش در ییدولت توانمند و کاردمد، توانا یهانشان ین ترجمل مهو ا

. اگر دهدفهالیت میها اجا ه و ب دن کندتقویت میاست ک با ارها را یو تواعد توانین

یو ترارداد مالکیتب عنوان مکمل حقوق توانندغیر رسمی میو خاوصی ترتیباتچ

ها و نقش دولت وظیف نتیا توسه با ار را سبن گردند. در توانندمیباشند، اما تنها رسمی

ب توانندمیو مقررات مناسن توانین تنریوها با تر است. دولتو مهو بیشترب مراتن

ی. تواعد و مقررات با ارنمایندبا ار کمک پایدارو توسه مبادلاتی هایهزین کاهش

س شرط باشند. نخست، امکان اتدامات خودسران دولت در با ار یموثرند ک دارا مانی

ی، ب حداتل رسانند دوم، داراسا دمیرا مختل یاتتااد هایفهالیت( ک ژهی)تهدیلات و

مستمر داشت باشند. یاجرا بیان دیگر تابلیترد نگردند، ب یاع شب وض یکاعتبار بوده،

: 9311)عامی، ب دنبال دورند صیبخش خاو یرا برا هزین سوم، در مان اجرا، حداتل

کار، توانین مین در ویژهب تنریو توانین کیفیتمقررات با مالیمؤلف بار ار یابی(. 11


یفضا یو ناکاردمد پیچیدگی توانینا حکایتها تیمت کالاها و تنریو تو یع و هامالیات

و توسه خارجی هایسرمای جذب مسیرا موانع مهو در یکی عنوان ب دارند و حقوتی

کیفیتو مقررات موجن افت ثباتی توانینبی. روندمیشمار ب ر( )با ا وصیبخش خا

و دهدمی افزایشرا دینده ب نااطمینانی ،شودمیکسن و کار یو فضا گیریتامیونرام

. گذاردفی شدید میاثر من نینرام حکمرا کیفیتبر شود. افزایش هزین مهاملاتی میموجن

-های تامیوروی . عمر کنددرپی میپی یهارا دچار شوک گیریتامیویند فرد ییا سو

مانت اخذ شده، ض هایتامیو یدر مرحل اجرا ،دیگر ی. ا سوکندمیرا کوتاه گیری

در اصل، موجن ،پدیده اینو مقررات وجود ندارد. توانین ییجابا جاب چندانی ییاجرا

با .ستا دیندهب نااطمینانیا شروط مهو کاهش یکیک شودمیتراردادها تنفیذ تضهیف

گردد ک کیفیت توانین و مقررات ثبات بررسی وضهیت ایران بهد ا انقلاب مشاهده می

و مقررات را لمس کرد.توانین در روی بی ترییراتشدت توانمی راحتی نداشت است و ب

حاکمیت قانون .1-1

دن شامل دهندهتشکیلکشور و ارکان ییرغو وجود ضهف در دستگاه تضاعلى

کار ماهر و متخاص، روند طرح و نیروهایوجود ،یینرام تضا استقلال و یکاردمد

پایبندیبهبود بیانگرداشت ، ینون روند رو ب رشدتا حاکمیت و ...، شاخص دعاوی بررسی

است. شده در جامه تهریف عیو اجتما سیاسی یب نهادها دولتمردان شهروندان و

حاکمیت تانون عبارت ا این ک نهاد و شخای برتر ا تانون وجود نداشت و هم افراد و

(. هر چ 4: 9314ی طیبی، شهروندان در جامه ، تابع الزامات ناشی ا تانون است )شریف

ریزی اشخاص برای ابهام و پیچیدگی توانین و مقررات بیشتر باشد، ب همان اندا ه برنام

های بهد ا انقلاب و با گذر مان، شود. در طول سالفهالیت در پرتو دن مقررات دشوار می

حبان ظن نسبت ب حکومت شکل گرفت است، ب این ترتین ک صاءنوعی بدبینی و سو

پندارند کسن و کار ب جای دن ک حکومت را پشتیبان خود تلقی نمایند، دن را نهادی می

های اتتاادی است. در واتع وجود حاو انبوه توانین و ک در پی ایااد مانع در فهالیت


مقررات، اصلاحات پی در پی دن و پیچیدگی فهو توانین لا م برای محی کسن و کار را

ای و مقررات دست و های مبادل بینی بودن توانین، هزین رای تابل پیشتوان مانهی بمی

پاگیر دانست.

کنترل فساد .1-1

ترین این موانع بحث ای دارد و یکی ا عمدهرسیدن ب حکمرانی مطلوب موانع گسترده

ها برای توسه اتتاادی ها و دشواریفساد است. چرا ک موجن بسیاری ا ناکاردمدی

همچنین فساد سبن تو یع ناعادلان و نامناسن دردمدها و منابع در جامه ، گردد.می

ها در جهت انحراف منابع ملی ا اهداف خود و مانع رشد رتابت و خنثی شدن تلاش

مهنیفساد ب (.4: 9312گردد )دتیقی اصلی و همکاران، کاهش فقر و تبهیض اجتماعی می

بر رشد یانباریدثار یگروه شخای یامنافع أمین در جهت ت عمومیاستفاده ا تدرت

نیروهایشود افراد جامه خاوصا شایعک فساد در جامه شرایطیدارد. در یاتتااد

ا رهگذر کنندمی سهیخود، یاستفاده ا ابتکار و نودور یبا استهداد ب جا یانسان

لتیماو دو یا نیورانت تان یک، اتدام ب کسن تیبا مقامات دول نیرشوه و تبا پرداخت

یهاپیشرفتجامه را ا لحاظ فیتظر توانندمیافراد ب طور بالقوه ین. حال دنک ایندنما

ها را کاهش داده دولت مالیاتی ی، وجود فساد تادر است دردمدهاینارتقا دهند. بنابرا فنی

ایی یربن اتخود ک همانا ارائ خدم وظایف یها را در اجرادولت طریق اینو ا

(.99: 9311عامی، ) است، ناتوان سا د فردیند تولیدمؤثر در میعمو یوکالاها

توان نتیا گرفت ک کیفیت حکمرانی در کشور بر بنابراین ا مامو مسایل فوق می

های بانک جهانی، در سطح ضهیفی ترار دارد ک تا حد یادی وابست ب اسا مؤلف

های های کاردمد کردن ساختار دستگاهبرنام نعملکرد نامطلوب بخش دولتی و فقدا

دولت، با ار »اهمیت تسلسل اجرایی است. در نتیا با عنایت ب پیشین مطالهاتی ارائ شده و

جذب در ایااد بسترهای نهادی لا م جهت بهبود فضای کسن و کار، «و نهادهای مدنی

مهمترین عوامل مؤثر بر فرایند های انسانی، ب عنوانهای فیزیکی و توسه سرمای سرمای


-و تولید، روند رشد اتتاادی کشور نیز حکایت ا تأثیر نامطلوب این مؤلف گذاریسرمای

ا نرر بانک جهانی، ب هر اندا ه حاکمیت تانون، پاسخ گویی و اثربخشی دولت . ها دارد

تر باشد، در یک جامه بیشتر و فساد، مقررات اضافی، بی ثباتی سیاسی و خشونت کم

موجود یدمارها. حکمرانی در دن جامه برای نیل ب توسهة اتتاادی مناسن تر است

نیواتع حکمرا . درنیستدر کشور چندان مساعد نیحکمرا وضهیتاست ک گویای این

سا نده و هایفهالیت یبراگیزه و ضد مولد در کشور، ان اکاردمدن یو تسل نهادها ضهیف

چنینبرده است. در بینرا ا یاتتااد هایفهالیتب عرص واتهی صیورود بخش خاو

یاب اهداف توسه دستیابیو یی ااشترال ،صنهتی هایفهالیت ،تولیدی یهابخش شرایطی

تولیدی بنی تقویت نیا مندمقاوم، یب اتتااد دستیابی دور ا انترار است. ،ستیاسناد بالاد

مهو بدون حرکت ب سمت اینمولد است ک یهاب نفع بخش یگذارکشور و تاعده

؛ هستیومواج رانتیریا اتتااد نوعیبا در ایران خوب محقق نخواهد شد. یحکمران

دولت و بینحاصل ا نفت در دست دولت سبن شده است ک یتمرکز تمام دردمدها

دیگر یشود. ا سو یکدیگر بیشترها ا شده و فاصل دن جادیب رو شکاف ا مردم رو

در مناسبات خود با جامه ن یااتتدار گرا هایروی دولت ا جامه سبن اتخاذ مالیاستقلال

. هستیودر کشور عیاجتما یهاو گروه مدنی یشاهد ضهف نهادها نتیا است در یده گرد

بحثخوب نیو تحقق حکمرا سیاسیو یاتتااد وضهیتاصلاح یراستا و برا همیندر

مطرح اسلامی ایران یدر جوامع مختلف و ا جمل در جمهور یاتتااد یاصلاح ساختارها

.شده است

گیرینتیجه

-حکمرانی و ب ویژه حکمرانی خوب یک درمان است ک تهداد کمی ا کشورها می

توانند ب دن دست یابند. ب هر حال برای تامین توسه پایدار انسان، کارها باید ب سوی این

ب عنوان نیحکمرا ی دولت در نرر کلیطور ب ب واتهیت اناام شوند. درمان و با توج


لا م جهت ینهاد یبسترها ایااددر مهمینقش یرکن مدار توسه ، دارا تریناساسی

ا بوده، هادن میانمستمر و سا نده ،ارگانیک یتهامل یارکان و برترار سایر بهین فهالیت

گیریتامیوو ریزیمشارکت مردم در برنام یشفزامداخلات کاردمد در اتتااد، ا طریق

گیریشکل در دولت بالای نقش ب توج باگردد. میبا ار را موجن ییکارد بهبود و

ب منرور تحقق رشد و توسه لا م های یرساخت تأمین و دمو ش فیزیکی، هایسرمای

بالای این نهاد در یتعملکرد دولت، بیانگر اهم مولف مطلوب، نتایج حاصل ا بردورد

های حکمرانی در این در واتع مامو بررسی شاخصاست. روند تولید سران بوده

های بهد ا انقلاب، هر دهد ک در طول سالپژوهش در جمهوری اسلامی ایران نشان می

های ثباتی داشت است، ب این صورت ک مثلا در طول سالها وضهیت بییک ا شاخص

های حق اظهار نرر و پاسخگویی موتهیت خوبی نداشت است یا مثلا در سال 9384و 9383

-های شاخص مربوط ب کنترل فساد وضهیت مناسبی داشت است. در سال 9381تا 9382

ترین رتب ترار داشت است ک این مسئل خود موجن عدم اخیر حق اظهار نرر در پایین

های گردد. در واتع ا بین شاخصاادی میمشارکت سیاسی و در نهایت کاهش توسه اتت

ترین اثرگذاری بر حکمرانی، کیفیت مقررات ا بالاترین و شاخص اظهار نرر ا پایین

توسه اتتاادی برخوردار است. ولی در مامو باید گفت ک شاخص حکمرانی دارای

وب در تاثیرات مثبت بر رشد و توسه اتتاادی بوده است. در واتع موضو حکمرانی خ

عملکرد بلندمدت رشد و توسه اتتاادی حائز اهمیت است، اما با توج ب بررسی اسناد و

های بهد ا انقلاب توسه های اناام گرفت باید گفت ک در طول سالمدارک و پژوهش

های حکمرانی، ای شاخصاتتاادی همواره شرای ثابتی را نداشت است و در هر دوره

خوب عامل محرک نیحکمرا اینک با توج ب اشت است. بنابراین وضهیت متفاوتی را د

دردمد تو یع افزایشاشترال و وضهیتبهبود یتنها ثروت و در لیدتو ،یرشد اتتااد

-شاخص وضهیت اینک و با توج ب شود یادیمهو توج مهیار اینب بایدبنابراین است،

وضهیتب منرور بهبود پیشنهاداتانتها در ،نیستمناسن چندان در کشور نیمراحک یها


ای نرام بودج شود پیشنهاد میک نخست این. شودمیارائ ها در کشورشاخص این

دارهای اولویتفهالیت عملیاتی ب منرور عدالت در تخایص ثروت در اختیار دولت بین

عمومی ب پایبندی نهادهایگردد. همچنین سا و کارهایی اندیشیده شود ک ریزیپی

و ایااد توه تضائی فراگیر نرام تضاییسنایده شود. در ساختار حاکمیت تانون و تههدات

سالاری در فضایی شایست ها و ترفیع کارکنان براسا تادیدنرر گردد. استخدام باثباتو

های این پژوهش با توج ب این ک روش اناام این ا جمل محدودیتاناام شود. رتابتی

توان ب عدم وجود منابع بی تحلیلی بوده است، می-ش کیفی و ب صورت توصیفیپژوه

طرف و منابع دست اول اشاره نمود ک فرایند اناام پژوهش را با کندی رو ب رو ساخت،

دارند و کمتر وجود تأکیدخود امتیا اتو یبر برتر جیو هو خار لیچون هو منابع داخ

.پذیرندمینقص را


منابعتحقق حق دیمطلوب کل یحکمران(. »9311عاطف ) ا،ین ینیناصر؛ ام ،یمانیا پور یابیدس (9

دانشگاه ن،ی، تزوو جهان رانیا دیتحولات جد یالملل نیب شیهما نیدوم، «توسه

-https://www.civilica.com/Paper-IRANWORLD02 ،ینیامام خم یالملل نیب

IRANWORLD02_003.html. دولت یخوب در کاردمد ینقش حکمران یبررس(. »9311) م یفه ،یکیال ن؛یحب پور، ویابراه (2

.خرداد 92 ،تیرینخبگان مد یالملل نیکنفرانس ب نیدوم ،«ها

خوب بر توسه یحکمران یها شاخص ریتأث(. »9316) لیخل ،یدیعبدال ؛ سه ،یافشار (3

و تیریانسجام مد یالملل نیب شیهما نیدوم، «منتخن منطق یکشورها یاتتااد

-https://www.civilica.com/Paper-MEUCONF02ن، ، تهرااقتصاد در توسعه

MEUCONF02_518.html. ،«تنامیدر و یشدن و توسه اتتااد یجهان. »(9313) رایسم ،یسادات شکرالله ن؛یدرم ،ینیام (4

.211-969، بهار، صص 9، شماره 3دوره ،یجهان استیفصلنامه س

خوب بر رشد یحکمران ریتأث(. »9381) دیدسهیس ،یملک السادات درضا؛یشرکاء، حم برادارن (1

، مستان، 41، شماره 9، دوره مجله راهبرد، («9116-2111منتخن ) یدر کشورها یاتتااد

.12-21ص ص

یخوب، فساد و رشد اتتااد یحکمران(. »9311) دیوح ،یشهر یعبا ؛ شقات ،یریبش (6

، 8دوره ،یبازرگان یها یمجله بررس، «خوب( یب مقول حکمران یاتتااد یکردی)رو

.89-61صص ور،ی، مرداد و شهر48شماره

دیخوب، کل یحکمران(. »9316بهرو ) ،یلک ی اده، تادر؛ صبوح ینادر؛ خداورد ،یبهلول (1

در مطالعات نینو یها پژوهش یالملل نیکنگره ب نیچهارم، «توسه جوامع

.را یش بهشت،یارد 28، و اقتصاد یحسابدار ت،یریمد


یکشورها یور و بهره یبر رشد اتتااد ینقش حکمران یبررس(. »9381عبدال ) پورجوان، (8

،یدانشکده اتتااد و علوم اجتماع نا،یس یدانشگاه بوعل ،«دهیو در حال توسه برگز افت یتوسه

.ارشد ینامه کارشناس انیپارابط یبررس(. »9311) یول ،ی هرا؛ تهمت ،یچ فتوره ن؛یحب پور، یمیابراه ن؛ینسر ،یا حمزه (1

و تیریدر مد ها افتهیتازه یکنفرانس مل نیششم ،«یخوب و رشد اتتااد یحکمران

-https://www.civilica.com/Paper نور، امیتهران، دانشگاه پ ،یمهندس

INDUSTRIAL06-INDUSTRIAL06_254.html. خوب یاثر حکمران(. »9312) نیسل ان،یغلام رضا؛ دتابگ نژاد، ییگرا رضا؛ یعل ،یاصل یقیدت (91

ندیمجله فرآ ،«متوس یافتگی با سطح توسه یدر کشورها یبر سطح فساد اتتااد

.23-9(، مستان، صص 86 یاپی)پ 4، شماره 26، دوره توسعه تیریمد

بر بهد دیبا تأک یبر رشد اتتااد یاتتااد یدور اثر تاب(. »9311) دیسه ،یخاور دهقان (99

نیکنفرانس نیپانزدهم، «در حال توسه منتخن( یخوب )مورد کشورها یحکمران

-https://www.civilica.com/Paper زد،یدانشگاه زد،ی ،عیصنا یمهندس یالملل

IIEC15-IIEC15_079.html. خوب و یحکمران ینرر یاتتااد تیماه نییتب(. »9381) یماطف ،یطررالارد یدیرش (92

السلام، دانشکده ی، دانشگاه امام صادق عل«دن در اتتااد یو نهاد یساختار یهادلالت یبررس

.ارشد یکارشناس نامه انیپا ،یرشت علوم انسان ،یامور اتتااد

.سمت، چاپ هفتو، تهران: جهان سوم یاقتصاد-یاسیمسائل س(. 9318احمد ) ،یساع (93

خوب و یاثر حکمران یبررس(. »9312خالد ) پور، نیمناور؛ ام ،یبهرام؛ اعتاام ،یسحاب (94

رشد و توسعه یها پژوهش مجله، «منتخن یدر کشورها یاندا ه دولت بر توسه مال

.998-911صص ز،یی، پا92، شماره 3سال ،یاقتصاد

تهران: مرکز ،رانیا یافتگیتوسعه ن ندهیو آ تیعقلان(. 9312القلو، محمود ) عیسر (91

.ان یخاورم کیو مطالهات استراتژ یعلم یهاپژوهش


توسه یها با شاخص یرابط حکمران(. »9319ابوالفضل؛ پورجوان، عبدال ) ،یدباد شاه (96

و اتیدانشکده ادب یمجله علوم اجتماع ،«دهیبرگز یکشورها یو اجتماع یاتتااد

.11-13و مستان، صص زیی، پامشهد یدانشگاه فردوس یعلوم انسان

: زیتبر ،، چاپ اولب: مجموعه مقالاتخو یتوسعه و حکمران(. 9314حافظ ) ،یشورچ (91

.انتشارات اختر

، (ها هیمکاتب، نظر م،یشدن )مفاه یتوسعه و جهان ،ینوساز(. 9313رضا ) ،یر ادیش (98

.واحد کرج: انتشارات دگ یدانشگاه د اد اسلام

یخوب؛ سرما یحکمران یالگو(. »9316) دجوادیس اده، روح الل ؛ امام جمه ان،یصفر (91

ان، صص ، مست92، شماره 3سال ،یفصلنامه دولت پژوه، «و توسه هم جانب یاجتماع

941-989.

، («یکشور نی)مطاله ب یخوب بر رشد اتتااد یاثر حکمران یبررس(. »9311) یعل ،یعام (21

.ارشد یکارشناس نامه انیپادانشکده اتتااد، ،یواحد تهران مرکز یدانشگاه د اد اسلام

یبر رفتارها یاتتااد یساختارها ریتأث(. »9312) نیحس ،یمیابراه ن؛یحس پور، فر ان (29

یالملل نیکنفرانس ب نیاول ،«رانیا یاسلام یخوب در جمهور یو حکمران تیحاکم

واحد رودهن، یدانشگاه د اد اسلام ،یو حماسه اقتصاد یاسیحماسه سhttps://www.civilica.com/Paper-ICPEEE01-ICPEEE01_1424.html.

هران: ت ،رانیا یمقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوق(. 9319ناصر ) ان،یکاتو (22

.انتشار یشرکت سهام

نقش و اثرات یبررس(. »9316) ویمر ان،یدریدورباش، مهاوم ؛ ح ف؛یمحمدشر ،یمیکر (23

یزیر برنامه یالملل نیب شیهما نیاول ،«رانیا یخوب در رشد اتتااد یحکمران

94و 93، و کاربردها کردهایرو ؛یا و متوازن منطقه داریتوسعه پا ،یاقتصاد

.دانشگاه کردستان ،تشبهیارد

و رشد یتوسه مال نیخوب بر رابط ب یحکمران ریتاث(. »9316رضا ) شوا،یپ د؛یوح ،یلیکف (24

.23-1، مهر و دبان، صص 8و 1شماره ،یمجله اقتصاد ،«یاتتااد


در گروه یخوب بر رشد اتتااد یحکمران ریتاث(. »9381پروان ) ن،یاکبر؛ سلاط ،یاانیکم (21

(، مستان، 6 یاپی)پ 2، شماره 2سال ،یاقتصاد ینامه مدلسازفصل، «منتخن یکشورها

.24-9صص

تیفیاندا ه و ک ریتاث یبررس(. »9313) یحق شنا ، هاد ز؛یکامب ،یانیاکبر؛ هژبرک ،یاانیکم (26

، شماره 4دوره ،یفصلنامه اقتصاد کاربرد ،«یب روش هو جمه یدولت بر رشد اتتااد

.61-41صص ز،یی، پا94

اندا ه دولت بر ریتاث(. »9316) رایالم ،یفیصمد؛ شر د،یفر یحکمت وسف؛ی محمد اده، (21

یپژوهش-یفصلنامه علم، «منتخن یدر کشورها یخوب و عملکرد اتتااد یحکمران

.992-11، بهار، صص 26، شماره 1سال ،یرشد و توسعه اقتصاد یها پژوهش

ی)ط رانیا ید اتتاادخوب بر رش یحکمران تیفیاثر ک یبررس(. »9381مناوره ) ،یمقدار (28

.ارشد یکارشناس نامه انیپادانشکده اتتااد، ،ییطباطبا ، دانشگاه علام («83-63 یسال ها

، «شدن یو توسه در عار جهان یدولت رتابت سو،یونالیناس(.»9312) داحمدیس ،یموثق (21

.989-911، تابستان، صص 2، شماره 43دوره ،استیفصلنامه س

، تهران: مرکز توسعه انیخوب، بن یحکمران(. 9383جهفر ) رخواهان،یاحمد؛ خ ،یدریم (31

.مالس یها پژوهش

مجله اسلام و ، «حکمرانی خوب مهرفی و نقدی اجمالی(. »9311محمد مهدی ) نادری، (39

.13-61 صص تابستان، ،9 شماره ،9 سال ،مدیریتی های پژوهش

-یفصلنامه علم ،«ندهیو توسه : گذشت ، حال و د یحکمران(. »9319) یعل ،یکونسبتین (32

.914-921، مستان، صص 4، شماره 96، سال و بودجه یزیر برنامه یپژوهش

33) Afonso, A. & Jalis, J. T. (2015). “Economic Performance and

Goverment Size and Institutional Quality”. Emprica, 43(1), 83-109.

34) Alex Kisingo, Rick Rollins, Grant Murray, Phil Dearden, Marlea Clarke

(2016). Evaluating ‘good governance’: The development of a

quantitative tool in the Greater Serengeti Ecosystem, Journal of

Environmental Management, Volume 181, 1 October, Pages 749-755.

35) Bassam A. Albassam (2019). Building an effective knowledge

management system in Saudi Arabia using the principles of good

governance, Resources Policy, Volume 64, December, Article 101-531.


36) Hadj Fraj, Salma, Hamdaoui, Mekki, Maktouf, Samir (2018).

Governance and economic growth: The role of the exchange rate regime,

International Economics, Volume 156, December, Pages 326-364.

37) Huang, Chiung-Ju, Ho Yuan-Hong (2017). Governance and economic

growth in Asia, The North American Journal of Economics and Finance,

Volume 39, January, Pages 260-272.

38) Kau fmann, Daniel, Kraay, Aart, & Zoido-Lobaton, Pablo (1999).

Governance Matters. The World Bank.

39) Kiendrebeogo, Y. (2012), "The effects of financial development on trade

performance and the role of institutions", Economics Bulletin, Vol. 32,

No. 3, pp. 2546-2559.

40) Lef twich, Adrian (2006). Politics in command: development studies and

the rediscovery of social science. Routledge.

41) Md. Rabiul Islam, Mark McGillivray (2019). Wealth inequality,

governance and economic growth, Economic Modelling, In press,

corrected proof, Available online 4 July, PAGE 145-160.

ناریا ر{ ی{اصتقا هعسوت و...

Documents