pagsusuri sa mga akdang mapanghimagsik s

8/19/2019 Pagsusuri Sa Mga Akdang Mapanghimagsik s

1/41

Republika ng Pilipinas

Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas

PAARALANG GRADWADOMASTER NG ARTES SA FILIPINO

Sta. Mesa, Maynila

PAGSUSURI SA MGA AKDANG

MAPANGHIMAGSIK SA

PANITIKANG FILIPINO

Iniharap kay Prop. Rogelio L. Ordoñe

G!ro

Bilang pagtugon sa kahingiansa asignaturang

Panitikang Mapanghimagsik

MAF 50

Mananaliksik:

!impha "andi#ho $on%agaMAF"#

Sep$e%&re '() '*#+


2/41




Sta. Mesa, Maynila

PAMAGAT, PAGS-S-RI SA MGA ADANGMAPANG/IMAGSI SA PANITIANG FILIPINO

• Panitikan na !aghihimagsik sa &ba't ibang Panahon

• (ula at mga )ula ni Rogelio ". *rdo+e%

MAN-N-RI, NIMP/A LANDI0/O GON1AGA

-RSO, MASTER NG ARTES SA FILIPINO


http://kadipanvalsci.blogspot.com/2010/08/panitikang-filipino-sa-ibat-ibang.htmlhttp://kadipanvalsci.blogspot.com/2010/08/panitikang-filipino-sa-ibat-ibang.html


3/41



Sta. Mesa, Maynila

PANITIAN NA NAG/I/IMAGSI SA I2A3T I2ANG PANA/ON

I. Panahon na a4$ila 5#676"#898:a. Panahon ng Propaganda 5#8('"#897:

!oli me )angere at l Filibusterismo -!obela ni (r. /ose Ri%al&. Panahon ng Taha4ang Paghihi%ag4ik 5#897"#898:

Ang Pagibig -Sanaysay ni milio /a#into

II. Panahon ng A%erikano 5#9**"#9+#: )anikalang $into -(ula ni /uan Abad

III. Panahon ng /apone4 5#9+#"#9+6: Palitan -Maikling 12ento ni Pedro S. (andan

I;. Panahon ng I4in!ling alayaan 5#9+7"#9(*: &sang (ipang "angit -)ula ni Amado 3. 4ernande%

3. Panahon ng Ak$i&i4%o 5#9(*"#9(': anal de la Reina -!obela ni "i2ay2ay Ar#eo

;I. Panahon ng 2agong Lip!nan 5 #9('"#98#: Satanas sa "upa -!obela ni elso Al. arunungan

3&&. Panahon 4a a4al!k!yan

Sa pagkamatay ng &sang !e2sboy -)ula ni "amberto Antonio

D-LA AT MGA T-LA NI ROGELIO L. ORDO


4/41

1ung susuriin ang panitikan ng kasaysayan, maraming pangyayari sa nakaraan ang

tumatak at nagii2an ng latay ng pagpapaalala sa mga pangyayaring naghihimagsik, lumalaban at

sumasalungat ang mamamayan sa mga pangyayari sa ating bayan. Maraming akda ang naisulat sa

ba2at yugto panahon na naghihimagsik, ngunit dahil sa ang mga akda'y mahigpit na ipinagba2al

sa una pa lang na paglalathala at karamihan sa mga manunulat na ito ay ipinakulong.

)inatalakay ng mga manunulat sa kanilang panitik ang kabulukan ng lipunan at pulitika.

Ang alinmang establisimento ay naging sagisag ng kabulukang dapat baguhin. Madarama sa

simbahan, sa paaralan, at maging sa tahanan ang lason ng ka2alang pagasa ng mga manunulat sa

pamahalaan. Maging ang mga pari, mga guro, at mga magulang bilang a2toridad o mga dapat

taong dapat igalang ay niyanig ng mga akdang naghihimagsik bilang kalaban na pabigat sa

hinihingi nilang pagbabago. 4umangga ang panitikang ito sa pagsasaad ng dapat ga2in upang

lutasin ang suliranin.

Ang Panitikan ay nagbubunsod sa pagkilos ng mga mamamayan sa kanilang mga hinaing,

damdamin o kaisipang nais ipahayag. &to ang lakas na nagbubuklod ng kanilang damdamin,nagmumulat ng kanilang mga mata sa kat2iran at katarungan. Maituturing na mapaghimagsik ang

panitikan kung ito ay tumiti2alag at tumutuligsa sa katayuan ng lipunan, tu2irang humahamon sa

umiiral na panahon, maaring ito ay laban sa maling pamamahala ng gobyerno, kati2alian, kultura,

relihiyon at moralidad.

PANITIAN NA NAG/I/IMAGSI SA I2A3T I2ANG PANA/ON

PANA/ON NA ASTILA (umating ang mga 1astila sa bansa taglay ang tatlong $s 8 $*(, $*"( at $"*R9.

(umating sila na ang pangunahing layunin ay ihasik ang 1ristiyanismo, maghanap ng ginto at

upang lalong mapabantog sa pamamagitan ng pagdaragdag ng kanilang nasasakop.

Mahahati ang panitikan sa dala2a sa panahong ito: una ay pamaksang pananampalataya at

at ang ikala2a ay ang panitikang panrebolusyon, ito ang panahon ng propaganda at panahon ng

tahasang paghihimagsik. (ahil sa pananampalataya ang pangunahing pakay ng mga 1astila,

karamihan sa mga unang akdang nalikha sa panahong ito ay halos paksang pananampalataya. Sa

panahong ito, pilingpili lamang ang nakasusulat sapagkat 2ikang 1astila lamang ang kinikilala

sa ganitong larangan. 1aunti lamang ang nakasusulat sa 1astila dahil sa pagpipigil, sa

nadaramang takot at pagiging madamot ng mga 1astila.

Sa ikala2ang bahaging ito ng kasaysayang pampanitikan sa panahon ng pananakop ng

1astila, karamihan sa mga panitikang nalikha ay may di2ang rebolusyonaryo at nagbukas sa

http://kadipanvalsci.blogspot.com/2010/08/panitikang-filipino-sa-ibat-ibang.htmlhttp://kadipanvalsci.blogspot.com/2010/08/panitikang-filipino-sa-ibat-ibang.html


5/41

kamalayang Pilipino sa dimakataong pagtrato sa kanila ng mga 1astila at naguudyok na

kalabanin ang pamahalaan. !agising pagkatapos nang higit sa tatlong daang pagkakahimlay ang

mga natutulog na damdamin ng mga Pilipino.

(ahil sa labis na pangaalipin at pangaalispusta at masidhing diskriminasyon ng mga

1astila sa mga Pilipino; nagsilunsad ng mga kilusan ang iilang Pilipinong hindi na sumasangayon sa pamamalakad ng mga prayle at pamahalaang 1astila. !aging lalong mahigpit ang

pagbabanta ng mga kastila, subalit hindi nila naga2ang pigilin pa ang nabuong mapanlabang

damdamin ng mga Pilipino. And dating di2ang makarelihiyon ay naging makabayan at

humihingi ng pagbabago sa pamamalakad ng simbahan at pamahalan. (ahil sa mahigpit ang

pamahalaan, nagsitago ang mga manunulat sa ilalim ng iba't ibang sagisagpanulat upang

maprotektahan ang mga sarili laban sa mapangalipustahang 1astila at upang patuloy na

makasulat.

PANA/ON NG PROPAGANDA

)atlo ang taluktok o pinakalider ng Propaganda. Ang mga ito'y sina (r. /ose Ri%al,

Mar#elo 4. (el Pilar at $ra#iano "ope% /aena. May kanyakanyang ambag sa panitikan. !apiling

suriin ng papel na ito ang naiambag ni (r. /ose Ri%al.

Dr. =o4e Rial

/ose Prota#io Ri%al Mer#ado Alon%o y Realonda ang buo niyang panagan. Siya ay

ipinanganak noong 4unyo


6/41

Ang !oli Me )angere ang una at 2alang kamatayang nobela na sinasabing nagpasigla ng

malaki sa kilusang Propaganda at siyang nagbigaydaan sa himagsikan laban sa spanya. Sa aklat

na ito ay 2alang pakundangan niyang inilantad ang kasamaang naghahari sa pamamahala ng mgakastila sa Pilipinas. Mahigpit na ipinagba2al ng mga 1astila ang pagbasa ng mga ito, ngunit

maraming salin ang lihim na nakapasok sa kapuluaan, bagama't ito'y nangangahulugang

kamatayan sa nagiingat. Ang !oli ay nagbigay sa panitikang Pilipino ng mga hindi malilimotna tauhang lara2angbuhay na mananatili sa isip ng mga bumabasa, gaya nina Maria lara, /uan

risostomo &barra, lias, Sisa, Pilosopong )asyo, Basilio, rispin, Padre Sal6i at Padre (amaso.

Makapangyarihan ang panitik ni Ri%al sa paglalara2angtauhan. Sa Fili ay naging Simoun si&barra. Ang dating malamig, mapagtimpi, at makabatas, at makapamahalaang si &barra ay

naglagablab na kagubatan ng ngitngit, poot, at paghihiganti sa bulok at ti2aling pamahalaan.

Ang l Filibusterismo naman ay karugtong ng !oli. 1ung ang !oli ay tumatalakay samga sakit ng lipunan, ang Fili ay lantad sa mga kabulukan ng pamahalaan, kasama rito ang

katulong ngunit higit na naging makapangyarihan, ang simbahan. 1aya't madalas uriin ang !oli

na nobelang panglipunan at pampulitika naman ang Fili.

Ang mga nobelang ito ay itinuring bilang mga repleksiyon ng buhay sa Pilipinas noong

ikalabinsiyam na siglo. Sa gayon, mababasa ang mga nobela bilang representasyon ng mga pangyayaring naganap sa Pilipinas, bilang pagtatangkang makalikha ng mga tauhang may katapat

sa tunay na buhay, bilang pagpapali2anag ng mga suliranin ng lipunang kolonyal, at bilang

pagpapahi2atig ng mga solusyon sa mga problemang sumisiil sa bansa. Malina2 na nakaugat angmga nobelang ito sa mga pu2ersang pangkasaysayan at hindi lamang salamin ng buhay ang mga

nobela kundi isa ring uri ng pagbalik2as sa pagpapahayag ng kabulukan ng sistema. Malina2

ding makikita sa nobela ang pagtatagisan ng maraming ideolohiya ng ikalabinsiyam na dantaon

na sinasagisag ng mga pangkating relihiyoso, pamahalang sibil, mga ilustrado, mga uring api atindio.

PANA/ON NG TA/ASANG PAG/I/IMAGSI

4indi naipagkaloob sa mga Pilipino ang mga hinihinging pagbabago ng mgaPropagandista. !aging bingi ang pamahalaan, nagpatuloy ang pangaapi at pagsasamantala, at

naging mahigpit pa sa mga Pilipino ang pamahalaan at simbahan. Ang mga mabuting balakin sana

ng &nang spanya sa Pilipinas ay nasasalunagat pa rin ng mga prayleng nangaghari rito.

!ang dahil sa mga pangyayaring iyon, ilan sa mga mamamayang Pilipino na ang

nagsipagsabi na 2ala nang natitirang lunas kundi ang maghimagsik. Ang naging laman ng

panitikan ay pa2ing pagtuligsa sa pamahalaan at simbahan at pagbibigaypayo sa mga Pilipinoupang magkaisa at maghanda nang matamo ang inaasam na kalayaan.

Ang kikilalang taluktok o pinakalider ng tahasang paghihimagsik ay sina Andres

BoniCa#io, milio /a#into at Apolinario Mabini. !apiling suriin ng papel na ito ang naiambag nimilio /a#into.


7/41

E%ilio =a>in$o

Sagisag ng kabataang mapanghimagsik. Si /a#into ay kinikilalang utak ng 1atipunan,

sapagkat tumayo siyang kanangkamay ni BoniCa#io, na hindi niya hini2alayan liban na lamangsa huling yugto ng paghihimagsik, nang mapasugo siya sa "aguna at si BoniCa#io nama'y sa

a6ite. Anakmahirap din, si /a#into ay nakapagaral at naging bihasa sa 1astila. !agpakahusay

sa )agalog, sapagkat ito ang 2ikang kailangan para makasapi sa 1atipunan, hanggang sa

makasulat ng mga maalab na katha bilang pagsunod sa tanging layuning makaakit ng mga kaanib

sa samahang mapanghimagsik. Si /a#into ay sumulat ng mga paksang makabansa at

mapanghimagsik sa )agalog at 1astila. Sa mga sinulat niya sa )agalog, na nilagdaang (imas

&la2, ilan sa mga akda niya ang 1artilya ng 1atipunan, at mga tulang A "a Patria, at Mi Madre.

Ang 1alayaan, Ang !ingning at "i2anag, Ang )ao ay Magkapantay, at iba pa ay ilan sa

mga kasamahang sanaysay sa kanyang aklat katipunan na Sa "i2anag at (ilim. Si milio /a#into

ang naging matalinong katulong ni Andres BoniCa#io sa pagtatatag ng 1atipunan siya ang

tinaguriang Utak ng 4imagsikan. &sa sa pinakadakilang naga2a niya para sa 1atipunan ay ang

pagkakatatag at pamamatnugot niya sa 1alayaan, ang opisyal na pahayagan ng 1atipunan. Ang

una at huling isyu ng pahayagang 1alayaan ay lumabas noong nero , =?. Bagamat minsan

lamang lumabas ang 1alayaan, ang mga siping ipinakalat sa mga karatiglala2igan ay nagdulot

ng malaking epekto sa masa na naging dahilan ng paganib ng libolibong tao sa 1atipunan.

&niurong ni BoniCa#io ang kanyang isinulat na 1artilya bilang paggalang sa tungkulin ni /a#into

bilang kalihim ng 1atipunan. Ang kanyang 1artilya ang nasunod bilang kautusan ng mga kaanib

sa samahan.

ANG PAG"I2IG5Sanay4ay:

Sa lahat ng damdamin ng puso ng tao ay wala nang mahal at dakila na gaya ng pag -

ibig. Ang katuwiran, ang katotohanan, ang kabutihan, ang kagandahan, ang may kapal at ang

kapwa tao ay siya lamang mangyayaring maging sanhi ng pag - ibig, siya lamang ang

makapagpapabukal sa loob ng tunay at wagas na pag - ibig. Kung ang masama at matuwid ay

ninanasa rin ng loob, hindi ang pag - ibig ang siyang tunay na may udyok kundi ang kapalaluan

at ang kasakiman

Kung ang pag - ibig ay wala, ang mga bayan ay hindi magtatagal at kara- karakang

mapapawi sa balat ng lupa ang lahat ng pagkakapisan at pagkakaisa, at ang kabuhayan ay

matutulad sa isang dahaon ng kahoy na niluoy ng init at tinangay ng hanging mabilis..

Ang tunay na pag - ibig ay walang iba kundi yong makakaakay sa tao sa mga dkilang

gawa sukdulang ikawala ng buhay sampu ng kaginhawaan.

Ngunit ang kasakiman at ang katampalasanan ay nag aayo ring pag - ibig kung minsan,

at kung magkagayon na ay libu - libong mararawal na kapakinabangan ang nakakapalit ng ga -


8/41

patak na pagkakawanggawa na nagiging tabing pa man din ng kalupitan at ng masakim na pag -

iimbot sa aba ng mga bulag na isip na nararahuyo sa ganitong pag - ibig.

Ang pag - ibig, wala na kundi ang pag - ibig na tanging binabalungan ng matatamis na

alaala sa nagdaan at nang pag - asa naman sa darating. Sa malawak na dagat ng ating mga

kahirapan at pagkadusta, ang pag - ibig ang siyang nagiging dahilan lamangkung kaya natin

minamahal pa ang buhay.

Kung ang magulang ay walang pag - ibig sa anak, sino ang magbabatang mag - iiwi sa

mga sanggol? At mabubuhay naman kaya ang mga anak sa sarili lamang nila? Kung ang anak

naman kaya ay walang pag - ibig sa magulang, sino ang magiging alalay sa katandaan? Ang

kamatayan ay lalo pang matamis kaysa buhay na parang matandang nangangatal ang tuhod at

nanlalabo ang pagod na mga mata ay wala nang malingapang mag- aakay at makaaaliw sa

kanyang kahinaan.

Ang pagkaawa sa ating mga kapwa na inilugmok ng sawing kapalaran hanggang sa

tayo'y mahikaya't na sila'y bahaginan ng kaunting kaluwagan; ng ating pagtatanggol sa naaapi

hanggang sa isapanganib at damayan natin ang ating buhay; ang pagkakawanggawa sa lahatkung tunay na umusbong sa puso, alin ang pinagbubuhatan kundi ang pag - ibig?

Ang tunay na pag - ibig ay walang ibubunga kundi ang tunay na ligaya at

kaginhawahan; kalinpama't sapin - sapin ang dusang pinapasan ng mga bayani, at ang kanyang

buhay ay nalipos ng karukhaan at lungkot, ang dahilan ay sapagkat hindi ang tunay na pag - ibig

ang naghahari kundi ang taksil na pita sa yama't bulaang karangalan.

Sa aba ng mga bayang hindi pinamamahayan ng wagas at matinding pag - ibig!

Sa pag - ibig nunukal ang kinakailangang pagdadamayan at pagkakaisang magbibigay

ng di maihahapay na lakas na kailangan sa pagsasanggalang ng matuwid.

Sa aba ng mga bayang hindi pinamamahayan ng pag - ibig at binubulag ng hamak ng

pagsasarili. Ang masasama'y walang ibang ninanasa kundi ang ganitong kalgayan. Gumagawang dan tungo sa pag aalitan, kaguluhan, pagtataniman at pagpapatayan sapagkat kinakailangan

ng kanilang kasamaan. Ang hangarin nila ay mapagbuklod - buklod ang mga mamamayan upang

kung mahina at dukha dahil sa pag - iiringan, sila ay makapagpapasasa sa kanilang kahinaan at

karupukan.

h! sino ang makapagsasalaysay ng mga himalang gawa ng pag - ibig?

Ang pagkakaisa na siya niyang kauna - unahang bunga ay siyang lkas at kabuhayan, at

kung nagkakaisa na't nag iibigan ang lalong malaking hirap ay magaang pasanin, at ang muling

ligaya'y matimyas na malalasap. Kung bakit nangyayari ang ganito, ay di matataos ng mga

pusong hindi nakadarama ng tunay na pag - ibig.

At upang mapagkilalang magaling na ang pag - ibig ay siyang naging susi at mutya ng

kapayapaan at ligaya, ikaw na bumabasa nito, mapagnanakaw mo kya, mapagdadayaan o

matatampalasan mo kaya ang iyong ina't mga kapatid? indi, sapagkat sila'y iniibig at sa halip

ay dadamayan mo ng iyong dugo at sampung buhay kung sila'y nakikitang inaapi ng iba.

Gayundin naman, kung ang lahat ay mag - iibigan at magpapalagayang tunay na

magkakapatid, mawawala ang lahat ng mga pag - aapihan na nagbibigay ng madlang pasakit at

di - mabatang kapaitan.


9/41

Kung ang pag - ibig sa kapwa ay wala, nilulunod ng malabis na pagsasarili ang

magagandang akala. "palalagay na may tapat na nais at tatawagin na marurunong ang mabuting

magparaan upang magtamasasa dagta ng iba at ituturing na hangal yaong marunong dumamay

sa kapighatian at pagkaapi ng kanyang mga kapatid.

#aling mga isip at ligaw na loob ang nanambitan sa mga hirap na tao na inaakalang

walang katapusan! Sukat ang matutong magmahal at manariwang muli sa mga puso ang wagas

na pag - ibig sa kapwa at ang tinatawag na bayan ng hinagpis ay matutulad sa tunay na paraiso.

Ang sanaysay ay isinulat noong panahon ng himagsikan laban sa mga spanol. Sa

panahong ito, nangingibaba2 sa panitikan ang damdaming makabayan. 1abilang ang akdang Ang

Pagibig sa bahagi ng kodigo ng rebolusyon at katipunan ng mga akdang sanaysay ni milio/a#into na may pamagat na Sa "i2anag at (ilim. Ang "i2anag at (ilim ay katipunan ng

kaniyang mga sanaysay na may ibat ibang paksa, tulad ng kalayaan, pagga2a, panini2ala,

pamahalaan, at pagibig sa bayan.Sa panahong buong lakas na nagtatagisan ang mga pu2ersang panlipunan sa isang

kolonyal na sistema, mahirap makapamayani ang mga pu2ersang panlipunan sa isang kolonyal na

sistema, mahirap makapamayani ang mga pu2ersang laban sa kolonyalismo. Bagamat daan

daang Pilipino ang sumapi sa kilusan matapos itong itatag, hindi sapat ang kanilang lakas upangigupo ang mga kaa2ay na nagtataglay ng halos lahat ng uri ng kapangyarihan. Ang malaking

tanong sa panahong ito ng maigting na labanan para sa puso at isip ng mga mamamayanan ay:

Paano maaantig ang damdamin ng mga inapi at nang sa gayon ay mapagalab ang kanilang mga puso na siyang magtutulak sa kanila upang huma2ak ng armas sa paglaban sa mga 1astila7 Ano

anong mga anyo ng panghihikayat ang nararapat gamitin ng mga namumuno sa kilusan upang

lantarang makibaka ang mga tao7 4indi mapasusubalian na ang mga panitikng nalikha sa mga panahong ito ang naging mahalagang ka2ig sa higanteng tanikala ng mga tekstong maituturing na

rebolusyonaryo. Ang mga panitikang naghihimagsik ang dahilan at siyang pumuka2 sadamdamin ng mga mamamayan upang magising sa katotohanan ng mapangaping kolonyalismo.

PANA/ON NG AMERIANO

!agkaroon ng 2akas ang tatlongdaan at tatlumpung taon ng pananakop ng mga 1astila at

nakatikim ang mga Pilipino ng kalayaan. ang mga AmerikanoDy nagdulot ng mga kalu2agan sa

mga nasanay maalipin sa loob ng mahabang panahon. !abigyan nga ng kalayaan ang mgaPilipino subalit katakatakang may malaking balakid na humadlang sa pagsupling ng panitikang

makabayan.

Sa kabilang banda, ang mga manunulat ay ginapusan ng mga Amerikano ng tanikala ng

batas ng sedisyon. 4indi sila maaaring magsulat ng kahit na anong makapagpapaalab sadamdaming makabayan laban sa mga Amerikano. 4indi sila maaaring magsulat ng laban sa

pagmamalabis ng mga ito o laban sa mga layunin ng mga ito na hindi naman pa2ang para sa


10/41

kapakanang Pilipino.(i naglaon, ninais na rin ng mga Pilipino na maka2ala sa kamay ng mga

Amerikano. !gunit hindi rin naging mabilis ang pagkamit sa kalayaan.

Ang dula ay sadyang kinasangkapan ng mga manunulat na Pilipino upang ipahayag ang

hangad na paglaya ng bayan at makabayang panana2. Ang kalayaang tinamasa sa kamay ng mga

Amerikano ay alangang ihambing sa ipinalasap ng mga 1astila. $ayunpaman, hindi rin nasiyahanang mga manunulat. )otoong ang dula ay ginamit ng mga manunulat upang ipahayag ang

kanilang paghihimagsik tulad ng masasaksihan sa )anikalang $into ni /uan 1. Abad. &sa sa mga

unang dulang itinanghal sa panahon ng mga Amerikano na umuusig sa mga Amerikano atsedisyoso ay ang kay /uan 1. Abad na itinanghal noong Mayo ng


11/41

Nag-umpisa ang dula sa isang monologo ng isa sa pangunahing tauhan na si $iwanag. Si

$iwanag ay nalilito sa kung ano ang gagawin% pakasalan ang nag-iisang mahal na si Kaulayaw

o ang pagtanaw ng utang na loob sa kanyang amain na si #aimbot. indi nais ni #aimbot na

magpakasal si $iwanag kay Kaulayaw nais niyang makasama at pagsilbihan siya ni $iwanag

hanggang siya ay sumakabilang buhay. Ginawa ni #aimbot ang lahat ng kanyang makakaya

upang hadlangan ang pag-iibigan ng dalawa.

&inigyan niya si $iwanag ng anikalang ginto at pinangakuan ng marami pang

kasaganahan sa buhay upang makuha ang hiling niyang ampunin si $iwanag. Ang tanikalang

ginto ang nagsilbing isang kontrata na pinanghahawakan ni #aimbot kay $iwanag. Sandaling

nasilaw si $iwanag sa ganda ng tanikalang handog ni #aimbot, at nakalimutan ang panyong

iniwan ni Kaulayaw.

"natasan ni #aimbot si Nagtapon (na kapatid ni Kaulayaw), ang kanyang alipin na

bantayan at pagbawalan ang pagkikita ng dalawa. Si *alita ang ina ni Kaulayaw at ni Nagtapon. #ahina na siya at may malubhang sakit. $ubos siyang nangungulila sa anak niyang

naglayas, si Nagtapon. Si Nagtapon ay kapatid ni Kaulayaw na lumayas at iniwan ang kanyang

ina para sa p+rat ginto.

Nangangamba si *alita na baka iwanan rin siya ni Kaulayaw kapag ito ay nagpakasal

kay $iwanag na sa dula ay nasa pangangalaga ni #aimbot. Subalit nanaig ang kagustuhan ni

$iwanang na sumama at magpakasal kay Kaulayaw. *ahil dito nauwi sa marahas na paraan ang

pagpupumilit ni #aimbot. Sa huliy si Nagtapon din ang nakapatay sa sariling kapatid.

!ais ng mayakda na buhayin at gisingin ang di2ang makabayan ng ba2at Pilipino at

labanan ang mananakop at mapangaping uri. &to ang tema ng dulang )anikalang $into ang

pagbuhay sa nasyonalismo, at paglaban sa mga sumisikil sa bayan.!ararapat lamang pagalabin

ang di2ang makabayan noon at ba2iin ang kalayaan na ipinagkait sa mamamayan. Ang

mensaheng ito ang nagdala kay /uan Abad sa piitan, ngunit kahit panahon pa ng mga Amerikano

ang palabas mahalaga pa rin ang pana2agan sa atin sa kasalukuyan na pakinggan ang mensaheng

ipinapahayag sa dula.

Sinalamin sa dula ang kalagayan ng Pilipinas sa ilalim ng Amerika sa pamamagitan ng

isang paglalara2an sa pagiibigan nina 1aulaya2 at "i2anag, at ang iba pang mga tauhan na sina

!agtapon, Maimbot at (alita. Ang mga nabanggit na tauhan ay sumasagisag ang mga tauhan sa

mga papel ginaganap ng taong bayan at ang mga adhikaing makabayan. Sumasagisag sila sa mga

kaisipan, at sa paraang pagsasalaysay inilahad ng dula ang sit2asyon sa Pilipinas noon at ang

kailangang ga2in upang makamit ang kalayaan.

Si 1aulaya2 ay sumasagisag sa mga makabayan na naglalayong lumaya ang Pilipinas. Si


12/41

"i2anag na nangangahulugang pagasa o kalayaan, siya ang minimithi ni 1aulaya2 at

ipinagdadamot naman ni Maimbot. 4indi niya gustong habambuhay na mapasailalim sa mga

kundisyon ni Maimbot. $usto niyang lumaya at magkaroon ng pagkakataong lumigaya sa piling

ni 1aulaya2. Si !agtapon, na kapatid ni 1aulaya2, ay ang simbolo para sa mga taksil na piniling

kumampi sa mga Amerikano. Si (alita ay maaring simbolo ng &nangBayan na nagdurusa at

sakitin. Binigyan ni Maimbot si "i2anag ng isang tanikalang ginto. Ano kaya ang sinasagisag ng

tanikala7 &to ang mga pangako ng Amerika ng demokrasya, yaman, at iba pa. !gunit sa iba pang

kahulugan ng tanikala, hindi ba iisa ang kahulugan nito sa kadena na gumagapos sa isang tao7

Ang tanikalang ginto ay ang mga napakagandang pangako ng pagkalinga ng Amerika, ngunit

itatali lamang nito ang Pilipinas sa kung anumang naisin. 4inihingi nila ang katapatan ng

Pilipinas kapalit ng tanikalang ginto na ito.

Pinipigilan ni Maimbot na magpakasal sina "i2anag at 1aulya2 sa dahilang bata pa sila

upang mapagisa. Sa parehong dahilan sinasabi ng Amerika noon sa Pilipinas na hindi pa handa

ang Pilipinas sa pagsasarili kaya aakayin muna tayo ng mga Amerikano. Pinanigan ng kanyangdula ang nagdurusang bayan ng Pilipinas, at ang mithiing makabayan at ang harapang pakikibaka

laban sa paniniil ng dayuhan. Sa panahon natin ngayon, ang nais siguro iparating ng pagtatanghal

na ito ay ang pagalabing muli ang pagmamahal sa &nangBayan, at labanan ang mapangaping uri

na sa kasalukuyan ay patuloy na nililinlang ang mamamayan na sila'y makabayan at kapakanan

ng nakararami ang kanilang inuuna.

&to ay isang dula na nagpapakita ng nasyonalismo at hindi pagsangayon sa kanilang

pamamahala. Sa dulang ito makikita ang mga tagong mensahe ukol sa pagmamahal sa bayan. Ang

kakaiba at makahulugang pangalan ng mga tauhan sa dula ang nagbigay buhay at kulay sa

simpleng dula na ito. 4alimba2ang ga2ing "ily si "i2anag, ma2a2alan ng silbi ang sinisimbolong tauhan ni "i2anag. Ang mensahe tungkol sa pagmamahal sa bayan at pagti2alag sa mga

mananakop ay ang nakatagong mensahe sa likod ng mga tauhan na ito. 4indi na magiging pareho

ang kahulugan ng dula kung iibahin ang mga pangalan ng mga tauhan

Masasabing ang dulang ito ay tipong maaring isabuhay paulitulit upang ipaalala sa atin

ang pagdurusa ng ating bayan sa kamay ng Amerikano. 1ahit sa ngayon kung saan may sarili na

rin tayong pamahalaan, nabubuhay pa rin tayo sa anino ng mga Amerikano. (ahil dito ang dula

ay hindi lamang paggunita sa nakaraan, kundi may katuturan pa rin sa kasalukuyan. &to ay

magmimistulang pagpapaalala sa pagkakamali noon na hindi dapat maulit sa kasalukuyan.

PANA/ON NG /APONES


13/41

Ang panahong ito sa kasaysayan ng bansa at ng panitikan ang tinaguriang $intong

Panahon ng Panitikang Filipino dahil higit na malaya ang mga Pilipino -kaysa noong sa

Amerikano sa pagsulat ng panitikan.

Pedro S. Dandan

Si Pedro S. (andan ay k2entistang post2ar o tagapaggunita ng malagim na &kala2ang

(igmaang Pandaigdig. "ima sa kanyang k2ento ang nanalo sa Palan#a: Mabangis na kamay,

Maamong kamay, Sugat ng (igma, "akas, Ang Anino ng kanyang Ama, at Ang (aong ni !oe.

Maaalaala rin siya sa mga k2entong May Buhay sa "ooban at !asa (ugo ni )ana na madalas

maisama sa mga antolohiya.

Ang digmaan ay nagdudulot ng pagkasalanta hindi lamang sa mga bagay at buhay kundi

maging sa puso at damdamin ng tao.

Pali$an

5Maikling ?en$o:

Ang mga buto ng bisig ni Klaro at ang mga buto ng tagiliran ng kanyang anak ay

nagkakakiskisan at nag-iinit at ang gasgas na nalikha niyon ay mahapdi. "kalawang araw nang

nakababa sa kanyang balikat ang bata; ang dalawang paay nakayakap sa kanyang isang bisig .

"sang pingga ang itinutulong niya sa kanilang inot-inot na paglalakbay.

Kaipalay ilang kilom+tro na lamang at sasapitin na nila ang kabayanan. $umalaganapna ang gabi at mula sa nagagaping liwanag ng takipsilim ay namamalas ni Klaro ang simboryo

ng lumang simbahan. Sumigla ang kanyang katawan at sandaling napawi ang kirot ng kanyang

mga namamagang paa, na humihilahod sa mumunting bato at alikabok ang dulo ng nakabalot na

sakoy nagtutumulin din sa paglakad .

#alapit na tayo,anak. Natatanaw na rito ang simboryo. At itinaas ni Klaro ang kamay

na may hawak na pinggaat marahang inulog ang bata. Ngunit ang bigat ng ulo nitoy paulit-ulit

na nagbabalik sa kanyang balikat.

Nararmdaman ni Klaro sa kanyang dibdib ang paghinga ng bata kaya niya natityak na

buhay ito. At lalo siyang napasagasag, na waring ipinakikipag-unahan sa pagtakas ng mga

sandal ang mga pintig ng buhay sa puso ng kanyang anak.

#anaka-nakay napapapikit siya upang iwaksi sa guniguni ang mga pulubing mistulang

kalansay na nangamamatay ng gutom sa mga lansangan ng lunsod, at kung minsan ay nakakagat

niya ang kanyang labing nangangalirang sa paggumitaw ng alaala ng kanyang mag-iinang


14/41

naiwan sa walang katiyakan / matangi kung makapag-uwi siya ng kahit na anong pantawid-

gutom.

indi kalayuan ang bayan. Nakapagligpit na ang mga nagtitinda sa mga bangk+ta ng

liwasan, maliban sa magpapalayok na nasa isang panig ng harapan ng pamilihan. 0awisang-

pawisan ito sa pag-ayos ng mga balanga at kalan sa limang tiklis na nakahalayhay. #aingat atis-isang isinalansan na kasama ng saping dayami upang di mabasag. Sa wari ni Klaroy

makalilisan ang magpapalayok bago niya marating ang bangk+ta ng pamilihan .

Sa sandaling mailapag ng tao ang huling balanga sa loob ng tiklis ay nagtaas ito ng

tingin. Nakita ni Klaro na namaywang ang tao at ipinayong ang isang kamay sa itaas ng kilay.

$ihim na natuwa si Klaro. Nahiling niya na naway ipagkamali siya nito sa isang namimiling

dinilim sa daan, sa halip sa isa sa mga pulubing naglisaw sa liwasan . Ngunit nang mapagsino

siya ng magpapalayok ay nagmamadaling inilulan nito ang tiklis sa katabing kariton.

Napatulin si Klaro at tuluyan nang nakalas ang nakataling sako sa kanyang isang paa atiniwan sa dinaanan. Ang magpapalayok ang tanging malalapitan niya sa liwasan upang amutan

ng tulong.

Kami poy galling sa #+nila. .. . wala po kaming matutuluyan ngayong gabi, bungad

niya.

1iyan . . riyan . . maraming natutulog sa bangk+ta ng pal+ngk+, maikling tugon ng

magpapalayok na hindi tinitignan si Klaro at patuloy na binubuhat ang mga tiklis ng pal;ayok sa

may kariton.

#+ sakit po ang aking anak, baka hindi na abutin ng ilang araw . . .

*alhin sa duktor kung m+ sakit . . .

#+ makain poy wala, sapol pa po kanginang m+daling-araw!

umigil sa kanyang ginagawa ang magpapalayok at masusing minasdan si Klaro at ang kanyang

anak nito. Nilapitan at hinipo ang batang nanlalamig sa gutom.

Sig+, sumalakay na kayo sa kariton nang hindi na tayo lalimin ng gabi. &aka tayoy

masita pa ng tanod na apon sa garrison.

Sumampa sa kariton si Klaro. Kandong ang anak ay pumagitna siya sa mga tiklis upang

hindi matagtag. Sumandal siya; ang kanyang butuhang puwit ay nasaktan sa matigas na sahig ng

sasakyan. Sumakay sa kalabaw ang magpapalayok. indi nalaunan at hila na sila ng hayop sa

isang bako-bakong libis.


15/41

"nabutan nilang nakahanda na ang dulang. *alawang batang lalaking magkasinlaki,

magkamukha, at magsinlusog ang magkaibayong nangakasalampak sa harap ng dalawang

pinggan ng umaasong kanin. Ang ina ay nasa harap ng kalan at hinahango ang bulanglang.

"kaw ba, +ban? malakas na sino ng baba+.

"tinanong pa. . . + . . . ako nga. al+, at maghanda kana para sa dalawa katao . . Kung

m+ron pa tayong kamot+ riyan ay hanguin mo para rito sa batang m+ sakit . . . at inilapag ng

magpapalayok ang kanyang dala-dalahan.

Napa2harap ang baba+, at pagkakita sa mag-amang kasama ng kanyang asaway

nagsipanlaki ang mga mata nito.

Ang abay ko, itoy ospital?

yyy, para ngayon lang gabi, + . . . at inakbayan ng magpapalayok ang kanyang

asawa.

Kung gayon ay dulog na kau, tukoy ng baba+ sa mag-ama. 3r+ pala ang

hiwaan,+r+. Sabay dampot sa tabong nasa kakalanan at iniabot kay Klaro.

&initiwan ni Klaro sa isang tabi ang kanyang pingga at matapos ikanaw ang kamay sa

tabong hawak ng baba+, maingat na binakbak ang anak sa pagkakayakap sa kanya. 4mingit ang

bata nang imulat ang mga matang mapagkakasya ang sampis+ta sa lalim.

4pon a riyan, anak , kakain na! at makaraang maisaayos ang pagkakasalampak ng

batay tinabihan ito at hinugasan ng kamay.

Si #ang +ban ay paupo sa isang dulo ng dulang nakapagitna sa dalawang batang

lalaking magkamukha. inangong lahat ang nilagang kamot+ at saka idinulot ng baba+ sa bata.

Ang nakakatakam na amoy ng bulanglang na nsa tason, na inilapag sa kalagitnaaan ng dulang,

ay nanuot sa ilong ni Klaro at nagpakalam sa kanyang sikmura.

#alaki ang subo ni Klaro na tila buts +ng manok ang magkabilang pisngi kahit napapaso

ang bibig sa umaasong kanin. Nanginginig ang kamay ng kanyang anak na tila gulilat na hayop

na sumusulyap-sulyap sa mga kaharap at dumampot ng kamot+. Nanginginig din ang mga labi

nang isubo iyon. Namulagat at sumibi nang agawin ng batang lalaking kinakanan ni #ang +ban

ang kamot+ nito. inampal ni #ang +ban ang kamay ng kanyang anak.

&arang, &arang, sawayin mo nga yang si Kambal at baka masabaran ko ng b+na!

sigaw ni #ang +ban.

3, bakit, ang,+ hindi kami binigyan ni inang ng kamot+ kanina! matuwid ng kapatid.


16/41

indi nagpamalas ng paglaban ang batang gutom, matangi sa sulyapan nang pailalim

ang umugaw ng kanyang pagkain. Sumubsob ito sa dibdib ng kanyang ama at umiiyak. Nagpilit

na ngumiti si Klaro.

0as+nsya na kayo sa aking anak . . . dala po ng kahinaan ng katawan kaya iyakin.

alagang masyado poyang si kambal, + . . . Nakakain nap o siya ng kaninang tanghali

ng kamot+y nang- aagaw pa! sabi ng baba+ at binalaan ng tingin ang magkapatid.

Ang nauunsiyaming hangarin idulog ang kanyang suliranin sa mag-asawy muling

pinanariwa ng sinabi ng baba+ kaya iniharap na niya sa pagkain ang kanyang anak, ipinagtalop

ng kamot+ at saka sinubuan.

#aniwala po kaya kayo na ang una kong pakay sa inyoy ang isangla ang batang ito?

madalang at tiyakang sabi ni Klaro.

"sangla? napabiglang tanong ni #ang +ban.

po, sa halaga ng isang kabang bigas. . . "sang kabang bigas na siyang buhay ng aking

apat pang anak at asawang nasa #+nila.

Sangkabang bigas ? &aka ang akala ninyoy madali ang magsaka ! sambot ng baba+.

Kakatuwa ang pangyayari para mag-ampon kami ng alagain at hindi makasundo ng

aming mga bata, susog ni #ang +ban.

Gayon nga po ang masasabi ninyo, p+ro ang bata pong itoy mabubuhay;makakain

lamang ng tatlong b+s+s sa isang araw. At kung iibign po ng *iyos, makatutulong din sa inyongmga pangangailangan kapag malaki na.

indi sangla ang ibig mong sabihin . . . palit! pagtutuwid ni #ang +ban.

0alit?

o, palitan ang iyong anak at ang aking sangkabang bigas5

Ga5gayon po ba? waring nahihirinan si Klaro.

#asama yata sa loob ninyo, + huwag na ! pagtiyak ni #ang +ban.

Natigilan si Klaro. $umunok muna bago nagsalita, Kayo na po ang bahala kung diyan

mauuwi ang salitaan.

"nirapan ni Aling &arang si #ang +ban.

0umayag ka na, &arang, at harimunan din na kung mapalaki natin ang batang +r+y

magkaroon tayo ng pastol. imok ng lalaki sa kabiyak.


17/41

Sumulyap si Aling &arang sa batang lalaking may karamdaman. 4maliwalas ang

kanyang mukha. 6alang imik na isinalansan ang kanyang mga pinagkainan.

Kung mangyayari po sana ay maihanda na ang bigas bago magmadaling-araw upang

mailuwas ko na sa #+nila,basag ni Klaro sa katahimikan. &aka po, hindi ko na abutan ang

aking mag-iina.

"tinigil niya ang pagsusubo ng kamot+ sa kanyang anak. &anayad na kinabig ito sa

kanyang dibdib.

umango si #ang +ban. Nagngitian ang mag-asawa. 4misod ang lalaki sa pagkakaupo

sa harap ng dulang at lumapit sa bata. #arahang binuhat ito at kinandong .

oy, ang bata . . atang koyan,a! magkapanabay na sumbat ng kambal.

&inalaan ni Aling &arang ang kambal at nginitian ang batang kalong ng lalaki.

Ngunit umingit ang bata na nagmamakaawa sa kanyang ama, tila isang pipit na hindi

makakilos sa bitag.

Napailing si Klaro. indi niya matitigan ang kanyang anak sa mga matang waring

malalalim na mga balon ng di-maarok na pangungulila at kalungkutan.

$along lumakas ang pag-ingit ng bata.

6aring gumutay sa kaliit-liitang himaymay ng katauhan ni Klaro ang piyaos na ingit ng

kanyang anak.

Nararamdaman niyang isang pilas ng laman na pumipintig sa kanyang dibdib ang

inagaw ng adhana.

Panahon ng 4apones ang inilalara2an sa akdang ito. Sinasabing inilalabas ng digmaan

ang pinakamabuti at pinakamasama sa tao. Marami ang nanlalasi, nagnanaka2, at nagpapahamak

ng kap2a. Marami ring kababayan na nagampon ng mga bata at itinuring ang mga itong tunay

na mga anak, ngunit sa kasamaang palad maraming gina2ang alila at katulong. Ang akdang ito ay

tu2irang naghihimagsik sa lipunang ating ginagala2an na nagsasamantala sa kahinaan ng ibang

tao. Ang panahon ng 4apones ay panahon ng matinding paghirap at gutom. !apakahirap ng buhay lalo na sa Maynila. Marami ang namamatay sa matinding pagkagutom. !auso ang buy and

s+ll . Maraming nagsamantala rito na babaratin ang nagtitinda kapag alam nilang lubha itong

nangangailangan. Sinasabing ang panahon ng digmaan ay nagpamanhid sa puso ng tao upang

sariling kapakanan lang ang isipin.


18/41

1ung susuriing mabuti, ang ku2entong ito ay isang metapora ng pagpapakasakit, sapagkat

pagtitiis ang a2a na naghahangad ng kaligtasan sa kanyang anak. Sa panig ng nakipagpalit,

lumilita2 na bukas ang kanyang palad at paguna2a ng magpapalayaok sa mga taong

nangangailangan ng bigas upang ipagdugtongbuhay kapalit ng pagkakaroon ng palakihing pastol.

&to ba ay kasakiman at paghahangad sa panig ng magpapalayok o karamutan at pagkamakasarili

sa panig ng amang nagsakripisyo para sa nai2ang pamilya na nagugutom.

Maiuugnay ang akdang ito sa kasaysayan ng Pilipinsa noong panahon ng digmaan o

maging sa ibang bansa na nahaharap sa kaguluhan o kahirapan sa panahon ng digmaan.

"umilita2 sa ku2entong ito ang aspekto na pangara2ara2 na buhay na hindi matatakasan ng

tao upang mapanatili mismo ang paginog ng buhay.

PANA/ON NG ISIN-LING ALA@AAN

!aging makasaysayan sa ating mga Pilipino ang ika ng 4ulyo,


19/41

makatarungang poot sa pagiging tila isang kolonya ng stados Unidos ang kaniyang bansang

Pilipinas. !aipakulong siya ni lpidio Juirino dahil sa bintang na pagiging mapanghimagsik.

!oong Marso @


20/41

sa hudyat - may takas! - at asod ng punlo;

kung minsa'y tumangis ang lumang batingaw,

sa bitayang moog, may naghihingalo.

At ito ang tanging daigdig ko ngayon -

bilangguang mandi'y libingan ng buhay; sampu, dalawampu, at lahat ng taon

ng buong buhay ko'y dito mapipigtal.

Nguni't yaring diwa'y walang takot-hirap

at batis pa rin itong aking puso%

piita'y bahagi ng pakikilamas,

mapiit ay tanda ng di pagsuko.

Ang tao't &athala ay di natutulog

at di habang araw ang api ay api,

tanang paniniil ay may pagtutuos,habang may &astilya'y may bayang gaganti.

At bukas, diyan din, aking matatanaw

sa sandipang langit na wala nang luha,

sisikat ang gintong araw ng tagumpay...

layang sasalubong ako sa paglaya!

Sa panini2alang tungkulin ng manunulat na maging budhi ng lipunan at magpatunay sa

kadakilaan ng di2a ng tao sa harap ng kalupitan, hindi inalintana ng mayakda ang kanyang

pagkabilanggo. Ang kanyang mga akda ay lagi nang pumapaksa sa nasyonalismo, demokrasya, at panlipunang katarungan. Makat2iran bang ikulong ang isang taong nagpapahayag lamang ng

kanyang malayang damdamin at kaisipan7 "ayunin ng mayakda na maimulat ang ba2at Pilipino

sa ka2alan ng katarungan at pakikipagsapalaran ng mga manggaga2a sa lipunang bulok nasistema ang umiiral.

PANA/ON NG ATI2ISMO

Ang pagiging malaya sa turing ng mga Pilipino ay hindi maatim tanggapin ng ilang mga

mamamayang Pilipino, lalo na ng mga kabataan. !aging mainit ang aktibismo ng mga kabataannoong


21/41

Li?ay?ay A. Ar>eo

Si "i2ay2ay A. Ar#eo ay ipinanganak mula sa kilalang pamilya ng mga manunulat.

!agsulat siya ng ilang nobela kabilang dito ang anal de la Reina at )itser. Mayroon din siyang

mga koleksiyon ng maiikling ku2ento tulad ng Ang MagAnak na ru%, Mga Maria, Mga 6a at

Maybahay, Anak at iba pa. Ang kanyang ku2entong Uha2 ang )igang na "upa ay nanalo ng

ikala2ang gantimpala sa Pinakamabuting Maikling "ikha noong


22/41

52!od ng No&ela:

1abanata


23/41

7anal d+ la 1+ina dahil nawala ng parang abo ang ipinundar ng tatay ni 7aridad para sa

kanilang pamilya.

Kabanata 3: Linta

Sa bayan ng 7anal *+ $a 1+ina, si Nyora +ntay ay ang may kaya sa buhaykung kayat siya ang nilalapitan ng lahat ng naninirahan doon upang mangutang dahil sa

kakapusan sa p+ra. Ngunit dahil na rin sa pagiging gahaman ay imb+s na tumulong sa kapwa ay ginagamit niya pa ang sitwasyon nila upang maglagay ng malaking int+r+s sa mga

mangungutang. Ang bayan nila ay sumasalamin ng kahirapan ng buhay dahil na rin sa

katiwalian at kasamaan ng ugali ng mga opisyal ng goby+rno.

"sang araw nalaman ni 7aridad na binili ang kanyang lupang pag-aari, di umano ni

Nyora+ntay mula sa dating katiwala nila na si syong. *ahil sa pag-aagawan nila sa tunay na

may-ari ng lupain kaya hindi naiwasang magkaroon ng alitan sa pagitan

ngdalawa.

Ngunit isang di inaasahang napakalakas na bagyo ang dumating sa bansa at ap+ktado

din ang bayan ng 7anal *+ $a 1+ina. Nag i ng du l o t n i t o ay ang pagkakatangay sa baha

ng mga naninirahan sa 7anal d+ la 1+ina at hindi nakaligtas maging ang bahay ni Nyora +ntay.

Sa hindi inaasahang pangyayari ay napunta sa pamilyang d+ los Ang+l+s ang mga pap+l+s ng

titulo ng bahay ni Nyora +ntay sa pamamagitan ni "ngga ngunit pinili pa rin itong isauli ng

pamilya dahil nais nilang maging patas.

*ah i l na r in s iguro sa mga p angyaya r i ay na i s ip n a n i Nyora

+n ta y na masama ang kanyang mga ginagawa. inanggap nito ang kanyang pagka ta lo a t

i b i na l i k ang l upa s a t unay na nagmamay- ar i .

Mali2anag na naipakita ng mayakda ang isang maruming kalakalan sa lipunan kung

saan ang mga mahihirap ay lalo pang nasasadlak sa kahirapan dahil sa pagsasamantala ng ibang

nakakaangat sa buhay. Ang mga eksena sa nobela ay pangkarani2an sa ating lipunan kung saan

maraming kababayan natin ang kumakapit sa patalim magkaroon lamang ng panandaliang suporta

sa pangangailangang pinansiyal. Ang nobela ay epektibo, hindi lamang sa pagdudulot ng ali2

kundi sa pagmumulat sa mga mambabasa.

Ang tagpong ito ang naging inspirasyon ni "i2ay2ay Ar#eo sa pagsulat ng nobelang ito.

&sang tauhan ang nabuo sa kanyang isipang gagala2 at magiging simbolo ng nakakarimarim na

tagpong ito. &to si !yora )entay, ang ususerang matandang naghari sa kabuuan ng estero.

!abuhay siya mula sa panggigipit sa mga maralitang kapitbahay na 2alang maga2a kundi

kumapit sa patalim upang mabuhay. !agsangla o nangutang sila sa matanda at kanya naming

pinatungan ng napakataas na tubo hanggang sa hindi na makaba2i ang mga tao. Ang mga


24/41

isinangla'y nareremata kaya't muli't muli na naman silang magsasanla hanggang sa lubusan na

silang masakal ng kasakimaan ni !yora )entay. Sa gitna ng lahat nang ito'y naging tampok na

tauhan din si aridad at ang kanyang pamilyang nagsilbing tila sinag ng pagasa sa kapangitan ng

buhay na inilahan sa nobela.

&sang malking baha ang ginamit bilang sagisag sa paglilinis at muling pagbangon nganal (e "a Reina. Sa lupang naging tampok sa nobela, sumibol ang simbolo ng pagbangon ng

pamayanang malaya. Ang nobelang ito ay may malakas na kamalayang panlipunan, nagamit ang

kabuuan ng nobela sa pagsalamin sa realidad ng buhay at mga totoong pangyayari sa lipunan.

Ang iba'tibang anyo ng paniniil sa mahihirap ay mabisang naipakita sa katauhan ni !yora

)entay, ang matandang usisera na nagsamantala sa lahat ng mga taong humingi ng tulong sa

kanya. !agmistula siyang isang bu2ayang sumusunggab sa balang lumapit na karamihan ay mga

taong sagad na sagad na ang kahirapan sa buhay. Maraming kabuhayan ng mga tao sa paligid

niya ang na2asak dahil sa pagsasamantala ng matanda.

1apit sa patalim, mga katagang naglalara2an sa mga taong nakatira sa anal (e "aReina. (ahil na rin sa kahirapan ng buhay kung kaya naman marami ngayon ang handang ga2in

ang lahat mabuhay lamang sa pangara2ara2.

Ang akda ay sumasalamin sa tunay na kalagayan ng lipunan malayo sa inaakala nating

malaCairytale na mundo. Maraming tao ang mapagsamantala sa kalagayan ng mga mahihirap.Ang

mga mayayaman ay lalong yumayaman, samantalang ang mahihirap ay nanatiling

mahirap.1alagayang magpasahanggang ngayon ay namamayani sa ating lipunan.

)unay ngang marami pang bagay na hindi natin alam sa mundong ito. !gunit isa lamang

ang hindi natin matatanggi, na bulok ang sistema at maraming nagdudusa sa mga taong 2alangmalasakit sa kap2a. Masakit mang aminin ngunit ang mundong ating ginagala2an ay kahindik

hindik ang sit2asyon. Marami sa ngayon ang kalagayan sa buhay ay lubhang nakakaa2a, ang

makaantig damdaming nobela na sumasalamin sa kabulukan at kasamaan na namamayani sa

mundo. Ang mundo man ay pinaiikot ng salapi ngunit dapat ay hindi tayo magpatangay at

labanan ang mapangaping sistema ng ating lipunan. "agi nating isaisip at isapuso na maging

pantay ang pagtrato natin sa ating kap2a tao at hu2ag abusuhin ang kalagayan nila.

Ang nobela ay tumatalakay sa iba'tibang isyung panglipunan na hanggang

kasalukuyan ay nagaganap pa rin. Mahirap man o mayaman ay sangkot sa mga

pangyayaring ito. Buhat ni to maraming tao ang apek tado sa kasalukuyang si t2as yonng ating lipunan. &sa sa mga tinatalakay nito ay ang hindi maayos na pamamalakad

ng batas sa ating bansa. (ahil sa ka2alan ng hustisya ay maraming tao ang na2alan

na ng ti2ala sa gobyerno. "umalala ang kriminalidad at maraming tao ang

ipinagsasa2alang bahala ang mga batas.

!gun it pinakita rin nito na lahat ng tao ay may pagkakataong magbago. Masama man

tayo kung gugustuhin naman natin na magbago ay maaari. Ang tao ang pumipili ng kaniyang


25/41

tadhana. 1ung gugustuhin natin ay maaari natin baguhin ang lipunang nakasanayan. 1ahit kailan

ang kasamaan ay hindi nanaig.

PANA/ON NG 2AGONG LIP-NAN&lang bu2an ang nakalipas pagkatapos ideklara ang Batas Militar, naging paksa ng mga

panitik ang pagkakaisa, tiyaga, pagpapahalaga sa pambansang kultura, ugali, kagandahan ng

kapaligiran.

Unang nailimbag ang nobelang Satanas Sa "upa noong


26/41

nagbago siya. Kinasangkapan ng do:tor ang pagiging kongr+sista niya upang ipalakad ang

loan appli:ation nito sa 0N&. Nalakad ni &+nigno ang loan ng do:tor kaya nagpasalamat ang

huli. &inigyan nito ang kongr+sista ng iasang sobr+ na kinalalagyan ng maraming p+ra.

Nagpumilit sa &+nigno na isauli ito ngunit umalis ang do:tor, kayat ipinagpalagay na lamang

niya itong bayad sa kanyang nagawang paglilingkod.

Simula sa pangyayaring ito, sunod-sunod na ang mga tuksong dumating kay &+nigno.

Sumunod si #r. $im. Ang intsik na ito ay isang smuggl+r at si &+nigno ang tagapaglusot nito

sa adwana. Si &alkbin #ar:ial, isang kawani ng adwana, ang siyang tagalakad para mailabas

ang mga kontrabando. Gaya ng kay *r. d+l 1+y, ipinalagay ni &+nigno para sa

paglilingkodniya ang mga salaping ibinibigay ni #r. $im.

Ang pagpapalipas ng oras sa mga nit+:lub ay isang karaniwang gawain ng mga

kongr+sista. Sa isang paghahapi-hapi ni &+nigno sa may 1oas &oul+9ard, nakatagpo niya si

Kongr+sista 7aprio. "nanyayaan nito si &+nigno na uminom at pagkatapos ay dinala sa isang

bahay na kung saan ipinakilala siya kay *iana / isang babaing labing-anim na taong gulang at sariwa pa.#adaling nahulog ang loob ni &+nigno sa baba+ng ito.0agkatapos ng inaasahang

maganap, ikinuw+nto ni *iana ang buhay niya. $along naawa siya kaya sinabi niya na ititira na

lang niya si *iana sa apartm+nt.0umayag agad ang baba+. Sa pag-uusap nila, biglang may

pumasok na mga lalaki. inakot nila si &+nigno p+ro sinabi ni *iana na kasamahan siya ni

Kongr+sista 7arpio.0agkatapos umalis ang mga lalaki, napag-alaman ni &+nigno na mga bla:k

mail+r lamang ang mga ito.

"binahay nga ni &+nigno si *iana. Naging malayo siya sa kanyang pamilya at napalapit

na lalo kay *iana. Ang kabit na ito ng ating Kongr+sista ang siyang naging tagapag-ayos ng mga

d+al. *ahil sa pagbabago ni &+nigno sa kanyang pamilya, umalis ang kanyantg mag-anak patungong probinsya.Sa kasamaang-palad, naaksid+nt+ sila #alubha ang naging sugatb ng anak

nilang si #ari:hu. indi nagtagal at namatay ito.Galit nag alit si &+nigno. "sinumpa niyang

magbabayad ang may kagagawan nito.Sa kasamaang-palad ulit, namatay ang tsup+r ng trak na

nakabangga sa kots+ nila. Napag-alaman ni &+nigno na si *on "gna:io ang may-ari ng trak.

Nagbago ang isip niya sapagkat hindi niya kayang id+manda ang *on na isa sa mga tumulong sa

kanya nang malaki. Nagalit si


27/41

1oma na may sama ng loob sa kapatid ni #r. $im. Nagtampo si &+nigno dahil hindi siya

nabigyan ng baba+.

Sa 1oma, tinawagan ni &+nigno ang +mbahador ng 0ilipinas.0inadalhan siya ng isang

kawani ng +mbahador upang tulungan siya. Nagbigay ng isang salu-salo ang +mbahador para sa

karangalan ng kongr+sista. Sa piging na ito, sinabi ni &+nigno sa +mbahador na gusto niyangmagkaroon ng isang +:lusi9+ audi+n:+ sa 0apa.

Sa audi+n:+ nina &+nigno at


28/41

#ula sa insid+nt+ng ito, sunod-sunod na ang mga probl+mang dumating kay &+nigno.

Ang anak nitong si "sma+l ay naging isang drug addi:t,si *iana naman ay nakikitungo kay

&albino #ar:ial at ang anak niyang s+minarista na si 7onrado ay nahumaling kay *iana. 0ati

ang pangarap niyang maging &is+-0r+sid+nt+ ng bansa ay naging malabo.

Si 7onrado, ang s+minaristang anak ni &+nigno, ay unti-unting nahumaling kay *iana.4mabot ang kanilang r+lasyon sa pagdadala ni *iana sa kanyang sinapupunan ng anak nila ni

7onrado. Nasaktan si &+nigno nang malaman ito.

$ahat ng mga probl+ma ni &+nigno ay gumugulo sa kanyang isip hanggang dumating ang

kasukdulan. indi na niya kaya pang tanggapin. Ang puso niya ay sumuko na sa mga sama ng

loob. *inadala siya sa ospital ngunit talagang wala na . . . hindi na niya gustong mabuhay. indi

nagtagal at binawian na siya ng hininga.

Sa bulwagan ng Kongr+so, pinarangalan si &+nigno bilang isang magaling na

Kongr+sista ngunit hindi ito nagustuhan ni


29/41

La%&er$o An$onio

Si "amberto Antonio ay batikang makata, k2entista, at mananalaysay. &sinulat ang akda

noong dekada'>0, subalit saksi tayo na naglipana pa rin sa ngayon ang mga batang naghahanap

buhay sa lansangan. Ang #hild labor ay isa pa ring pangunahing problemang panlipunan.

.

Sa Pagka%a$ay Ng I4ang Ne?4&oy

5T!la:

indi na siya maaaring ibangon

Ng mga pahinang naging pananggalang

Sa kahubdan at matinding gutom.

#aaari lamang siyang takpan ng mga iyon,

At ipagsanggalang sa mga langaw,

Sa huling pagkakataon.

Sapagkat musmos siyang nawalan ng pulso,

6ala na siyang panahon upang gagapin

Ang mga pangyayaring nagpapaikot sa mundo.

#arahil ay hahanapin siya sa pag-aalmusal Ng mga taong nahirati sa pagbasa

Ng balitang kasing-init ng kap+t pand+sal.

Sayang at di na niya masisilayan

(Sa kauna-unahang pagkakataon)

Ang sariling r+tratong naligaw

Sa +spasyong batbat ng anunsiyo=

N+wsboy na biktima ng isang kaskas+ro,

Gumulong ang ulo na parang s+nsilyo.

Ang paglipana ng mga batang nagtatrabaho sa lansangan ay tanda ng matinding kahirapan.

1ahirapan ng buhay ang nagtulak upang magkaroon ng mga batang manggaga2a, mga batang


30/41

manggaga2ang dapat na nasa paaralan ngunit kailangang magtrabaho ng maaga dahil sa

kagutuman, dahil hikahos ang mga magulang, dahil hirap ang buong pamilya.

&nilalara2an ng akdang ito ang kondisyon na ang paksa ay naglalayong puka2in ang

ligalig ng mambabasang may nalalabi pang konsensya at malasakit sa kap2a lalo sa ating

gobyerno, may isang sandali sa tulang Sa Pagkamatay ng &sang !e2sboy ni "amberto Antonio

na nagpadanas, hindi lamang nagpauna2a, ng kahulugan ng isang salita dahil sa mga pu2ersang

nilikha ng mga nakapaligid na salita sa pahina, isang sandali kung kailan masasabing nagkaroon

ng tunay na pagpuka2 sa damdamin ng mambabasa upang maipadama ang kahirapan ang dinanas

ng mga mga batang nagtatrabaho sa lansangan.

Ang mga bata ay may limitasyon sa kaalaman at pisikal na kakayahan upang ipagtanggol

ang kanilang mga sarili mula sa iba't ibang tipo ng paglabag sa kanilang batayang karapatan.

(ahil dito, masasabi natin na ang mga batang Pilipino ay isa sa pinakabulnerableng sektor sa

isang lipunang laganap ang kahirapan at ka2alan ng hustisya.

Ang kalagayan ng batang Pilipino ay salamin ng lipunang Pilipino. &sa ang Pilipinas sa

may pinakamasahol na porma ng >:hild labor> sa anyo ng pagtatrabaho sa bukid, pagpapaalila

bilang kasambahay at pagpapatrabaho sa mga kriminal na sindikato sa droga at prostitusyon.

!alalantad sila sa mga mapanganib sa sit2asyon, mga lihis na ga2i, at lalo pang paglabag sa

kanilang karapatan bilang bata at bilang tao.

(ugo at karahasan ang prinsipal na imahen sa tulang ito, sa kanyang kamatayan, 2ala na

siyang pagkakataong una2ain ang mga pangyayaring taglay ng mga kopya ng pahayagang

kanyang ipinagbibili. Bukod dito, hindi na niya masisilayan -sa kaunaunahang pagkakataon ang

sariling retratong naliga2 sa espasyong batbat ng anunsyo

Ang pinakahuling imahen$umulong ang ulo na parang sensilyosalapi ang sensilyo,

at salapi ang sagisag ng mga makapangyarihan sa lipunang sumaksi sa buhay at kamatayan ng

ne2sboy. !au2i sa isang 2alang halagang bagay ang buhay ng isang indibid2al. !aging balita

ang isang tagapagbili ng bagay na nagbibigay ng balita anunsyo sa mga mamamayan.


31/41

"ayunin ng akdang ito na matapang na mailantad ang katotohanan sa tulong ng panitikan.

"aganap ang kahirapan at gutom na namamayani sa ating bansa at marami pang buhay ang

masasakripisyo lalo na ang mga batang umaasa lamang sa biyaya na makukuha lamang nila sa

lansangan sa halip na tulong ng gobyerno.

D-LA AT MGA T-LA NI ROGELIO L. ORDO


32/41

Ang Saan Papunta ang mga Putok ay sumasalamin ng katotohanan at nagpapakita ng

lipunan na napupuno ng sigalot, korupsiyon at kaguluhan. Maikukumpara sa madugong

pangyayari noong E sa Mendiola. Maihahambing si Ador sa napakaraming aktibistang

estudyante na nabilanggo, pinahirapan at pinatay dahil lamang sa napagbintangan na kasapi ngSparro2 Unit. &nilalara2an nito ang brutal na pagaapi at paglabag sa karapatang pantao ng mga

manggaga2a at sa mga hanay ng estudyante na nais lang magorganisa at magpahayag ng

kanilang mga hinaing at maipahayag ang saloobin.

Sa masusing pagmamasid at pagaaral sa takbo ng pamahalaan, marami sa ating kabataan

ang nanini2alaang hindi na demokratiko kundi isa nang gobyernong 1apitalista ang umiiral

sa ating bayan sapagkat damangdama na ang lalong paghihirap ng mga mahihirap at lalong

pagyaman ng mga mayayaman. Ang iba naman ay patuloy na nanalig na matatag ang

pamahalaang demokratiko at mga tao lamang na nagpapatakbo ng pamahalaan ang mga

kakulangan. At ang iba naman ay may panini2alang dapat nang palitan ng sosyalismo okomunismo ang bulok na pamahalaan. &ba'tibang samahan ang naitatag at nasapian ng ating

mga kabataan upang mas maipakita ang tu2irang paghihimagsik sa bulok na sistema sa ating

gobyerno. May mga kabataang napabilang sa Bagong 4ukbo ng Bayan -!e2 Peoples' Army,

may mga naging Burgis radikal o rebelde at mayroon ding mga nanatiling parang mga 2alang

pakialam sa takbo ng pamahalaan.

Sa kabuuan, maraming kabataan ang nagbu2is ng buhay, nagpamalas ng buong giting sa

pagtatanggol ng karapatan ng masang Pilipino, 2alang takot na suungin ang kamatayan basta

maipaglaban lamang ang mga prinsipyo at tunay na karapatan.

!aging ganap na mapanghimagsik ang mga kabataan. &to'y mapatutunayan hindi lamang

sa madugo at mapang2asak na demonstrasyon at mga pagpapahayag. Ang mga pahayagan ng

mga magaaral sa kanikanilang pamantasan ay punungpuno ng damdaming mapanghimagsik.

Ang mga dating aristokratang manunulat ay nagkaroon ng kamulatang panlipunan. At maliban sa

makinilya ay gumamit din sila ng pinsel at isinulat sa mga plakard, sa pulang pinturan ang mga

kaugnay na salitang nagpapahayag ng karaingan at pakikibaka.

Ang dulang ito ay tu2irang naghihimagsik sa kabulukan ng sistema, ka2alan ng hustisya,

sa pataymalisyang mamamayan at abusadong naglilingkod sa gobyerno na may pansariling

interes lamang. !aghihimagsik sa mga nanunungkulan na kung hahayaan ang ganitong sistema ay

mas marami pa ang mga kabataan na masasayang ang kinabukasan.


33/41

Sa 2ayan Ni =!an

5T!la:

sa bayan ni 2uan

mortal na kasalanan

ang maging makabayan

baka pulutin ka sa kangkungan

o saanmang basurahan

lasug-lasog ang katawan

utak at mukhay pinagpipistahan

ng mga langaw at langgam

baka di ka na rin makita kailanman

kapag isinilid sa dram

s+m+ntuhan at ipalamon sa pusod ng karagatan.

sa bayan ni 2uan5 pakatandaan

huwag kang magsasabi ng katotohanan

basta paniwalaang umuunlad ang

kabuhayan

kahit lugaw at asin ang nagliliwaliw

sa bituka ng maraming mamamayan

dumarami man nagkakalkal ng basura

para magkalaman ang tiyanmilyun-milyon man damit ay basahan

bata-batalyon man palaboy sa lansangan

mga park+t damuhan man ang himlayan

o nagtitiis paalipin sa banyagang bayan

basta isiping mahalimuyak ang buhay

sa bawat pagsikat ng araw sa bayan ni 2uan

ugaliing itaas ang mga kamay

maghosana sa kaitaasan

maghal+luya sa mga diyus-diyosan

laging may glorya daw sa bayan ni 2uan.

sa bayan ni 2uan

huwag mong isasaysay sa sambayanan

hokus pokus at kahiwagaan

ng kung anu-anong pandarambong

sa pondo ng bayan

huwag palalabasin sa lalamunan

inhustisyat kasuwapangan

ng iilang hari-harian sa lipunan

baka dila moy hiwain

mga ngipiy lagariin

pati mata ay dukitin

iturnilyo mga labit pasabugin.

.

sa bayan ni 2uan

huwag na huwag makipagkaisa

sa mapagpalayang adhikain

ng manggagawat magsasakahuwag makipagtaling-pusod sa masa

sa uring alipin at ibinartolina

ng balintunang sist+ma

huwag kang sasama

sa kanilang sagad-langit na prot+sta

laban sa uring mapagsamantala

babansagan kang sub+rsibot t+rorista

banta sa s+guridad ng r+publika.

sa bayan ni 2uanmalupit mga s+nturyon ng unano

kaya huwag matigas ang ulo

kapag dinampot kat pinalad na ikalaboso

at hindi naging d+sapar+:ido

bababuyin ka ng mga utak-kurtado

paaaminin kang r+b+ld+ laban sa +stado

ingungudngod ang mukha mo

sa mata+ng inodoro

hubot hubad kang pahihigain

sa blok+ ng y+lo

pipilitin kang uminom nang uminomng tubig na naninilaw sa mikrobyo

hanggang pumintog nang pumintog

ang tiyan mo

saka biglang tatadyakan ng d+monyo

di ka titigilan kapag di umaamin

sa nilubid na mga kasalanan


34/41

bayag moy kukury+ntihin

isasaksak sa titi mo

bagong sinding palito ng posporo

o bibigtihin ng kuw+rdas ng gitara

lupaypay na ulo nito

o diyos ni abraham

malilibog ang s+nturyon ng unano

kung baba+ kang isinalampak sa kalaboso

lalaruin ang susot kiki mo

saka kakabayuhin ka nang husto

matapos laspagin ang puri mo

at hingal-aso ang b+rdugo

iiwan pang nakapasak sa ari mo

anumang bot+ng nakatuwaan nito.

talagang ganyan sa bayan ni 2uan

dinuduhagit sinisikil ang mga makabayan

ipinagkakait ang d+mokratikong pros+so

mapapalad lamang ang basalyos ng unano

at kauri nilang salabusab at tuso

mga payasot sirk+ro

mga batikang salamangk+ro

nilalaklak nila ang dugo ng bayan

nilalamon ang laman ng mamamayan

sa paulit-ulit na pagtatanghal

sa karnabal ng kasinungalingan

isasakay sa ruw+da ng panlilinlang

hinihilong masang sambayanan

iduruyan sa ilusyon ng huwad na kaunlaran

at dobl+-karang katarungan

talagang ganyan sa bayan ni 2uanang taksil sa pambansang kapakanan

at int+r+s ng kumain-diling mamamayan

silang mga tulisan sa kalunsuran

silang nagpipista sa m+sa ng kawalang-

hiyaan

may lakas ng loob pang mangalandakan

na silay lantay na makabayan.

sa bayan ni 2uan5 talagang ganyan

mortal na kasalanan ng masang

sambayanan

ang maging makabayan

at maghayag ng sagradong katotohanan

p+ro di habang panahong laging ganyan

sa bayan ni 2uan

naglalagablab na ang liwanag sa silangan

bumabangon na sa dilim ng nagdaang gabi

ang mga alipin

upang sa wakas mga sariliy palayain!

&nilalara2an at pinaghihimagsikan na tulang ito ang patuloy na kaapihan at matinding

pagaabuso sa karapatang pantao at dignidad. Sa kalahatan, maraming mamamayan ang

nakikilahok upang humingi ng pagbabago sa takbo ng pamahalaan. Subalit sa kanilang

pamamahayag hinggil sa pagbabagong ito na dala na rin marahil ng matinding damdaming

makabayan at upang mabigyang diin na rin ang kahalagahan ng kanilang kahilingan ay naging

matalim at mabalasik ang ilan nating kababayan. At dahil dito, marami sa kanila ang nangapiit sa

mga kampong militar ng bansa upang pahirapan at patayin ng 2alang kalabanlaban.

"ayunin ng akdang ito na mailantad ang mga suliraning tulad ng paghihikahos ng marami

sa pagpapakasasa ng iilan, kabulukan sa pagpapatakbo ng gobyerno, ka2alan ng katarungan ng

mga inaping mamamayan. Sa mas malina2 na salita, isinasatinig ng akdang ito ang daing ng mga

palaboy sa lansangan at kumakalam ang tiyan habang nagpapakasasa sa bu2is ng bayan ang iilan.

Ang hagulhol ng mga biktima ng ka2alan ng hustisya at ipinaglalaban lamang ang kanilang mga


35/41

kakaunting karapatan. Malina2 na ang akdang ito ang tagapagtaguyod ng mga karapatan at

kapakanan ng uring anakpa2is at nagbibigay na pagasa na may darating na pagbabago sa

paglantad ng katotohanan.

Ae) Ae) Pa$er Pa$r!%

5T!la:

gio9anni battista montini

s+r9us s+r9orum d+i

nang iluwa ka ng alitalia

mga magnanakaw naghal+luya

9i9a! 9i9a! 9i9a il papa!

hosanna in +:+lsis

b+n+di:tus ui 9+nit

in nomin+ domini

diyos ama, diyos anak, diyosa +spiritu santa!

patawarin ang anak mong nagkasala

m+a :ulpa, m+a :ulpa, m+a maima :ulpa

nang sa kantoy magdaan ang santo papa

ako poy nasa kub+ta

nagb+b+nditat nagdaraos ng sariling misa

a9+, a9+, pat+r patrum

inodoroy nagkumunyonnangumpisal pa sa poon.

a9+, a9+, birh+ng maria

ipinalangin ang anak mong nagkasala


ni hindi ko man lamang nakita

ang tiara ng santo papa

nang magpunta siya sa lun+ta at magmisa

ako poy umiinom ng hin+bra

sa r+stawran ni san da wong sa +rmitadiyos ama, diyos anak, diyosa +spiritu santa!

ako poy huwag bulagin

ng mga kalm+n at +stampita

habang ang kandilay bangkay

na naaagnas sa bawat kand+labra

kahit ako poy di lumuhod sa santo papa

nakita ko naman

ang kanyang angh+l d+ la guardia

sa bot+ ng la tond+na

mi:ha+l+m ar:hang+lum

nakaamba kumikislap na +spada

sa plato ng +spagh+ting pi::olinong

may b+ndita ng k+tsap papa.

a9+, a9+, pat+r patrum!

ako poy nagugutom

sitsiritsit alibangbang

salagintot salagubang

bawat oras, bawat araw

kampanay kumakal+mbang

sit laus pl+na, sit sonora

sit 2u:unda, sit d+:ora

mag-antanda at magdasal

a9+, a9+, a9+ maria!

ang pariy nagbibilang

ng pilak sa sakristiya


ipinalangin kaluluwa ng anak mong

nagkasala


krusipiho at rosaryoy ipinanguya ko

sa basura.

santo papa, santo papa!

puto s+kot puto maya

inuuod ang kumb+ntot mga mongha

bawat santoy nakanganga

sa isusubong ostia


36/41

a9+, a9+, pat+r patrum

kaly+hon koy inaagiw

barungbarong at +st+roy nakatanghod

sa kopitat kand+labra

araro koy nakapangaw sa tumana

armalit+ ay umaawit sa :andaba

a9+, a9+, a9+ maria!

uod in :arn+m transit panis

+t 9inum in sanguin+m

uod non :apis

uod non 9id+s

animosa @irmat @id+s


kagabi, santo papa

ang utak koy talahib na naglagablab

at nagsayaw ang mga alitaptap!

&sang tula na naisulat noong dumala2 sa bansa taong


37/41


38/41


39/41

Sa akdang ito naisasatinig ang tu2irang paghihimagsik na tanda ng pagpapahayag ng tao

sa kaniyang kaganapan bilang indibib2al na may karapatang dapat pangalagaan, kalayaang dapat

tahakin at saloobing dapat ipabatid sa iba at ang paglaban sa kung sinumang aaya2 at yuyurak sa

kanyang karapatan. &sa rin paghihimagsik sa mapaniil na pangil ng Simbahang 1atoliko na siyangnagpapakilala at nagpapalaganap ng moralidad ngunit sila rin unanguna gumaga2a ng mga

immoral na ga2ain. Maituturing na mapaghimagsik ang akdang ito sapagkat tumutuligsa ito sa

maling pamamahala ng gobyerno, kati2alian at pagaabuso sa karapatan ng ba2at tao.

Mula noon at magpahanggang ngayon, maraming manunulat ang nag sisi2alat ng

kabulukan ng sistema sa pamahalan at lipunan na ating ginagala2an. Ang mga manunulat ay

nagkaroon ng kamulatang panlipunan, at nagpapahayag ng karaingan at pakikibaka na may

di2ang naghihimagsik. )unay ngang ang mga panitikan na naghihimagsik ay hindi naglalaho athabambuhay na umiigting.

Talaan ng Sangg!nian

Akla$


40/41


41/41

)alambuhay ni "i2ay2ay Ar#eo.

http:NNtl.ar#eoli2ay2ay.2ikia.#omN2ikiN)alambuhayni"i2ay2ayAr#eo

Pluma at Papel.http:NNplumaatpapel.2ordpress.#omNauthorNplumaatpapelN

Pluma at Papel. http:NNplumaatpapel.2ordpress.#omNH0

pagsusuri sa mga akdang mapanghimagsik s

Documents