บทท 2 วธการดำาเนนงาน

กรอบแนวความคดทฤษฎทเกยวของ(D) มวธการดำาเนนการอยางไรเพอใหเปนไปตามแผนและขจด

ปญหาอปสรรคทจะเกดขน2.1) กระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม (Participatory

Learning Process, PL)ดร. สภณตา ปสรนทรคำา ไดเรยบเรยงหลกการเรยนรแบบมสวน

รวมจากคมอฝกอบรมแบบมสวนรวมของกรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2544 ไวดงน หลกการเรยนรแบบมสวนรวมมพฒนาการจากการทนกปรชญาการศกษา Deweyian ไดเรมใชวธการเรยนรจากการกระทำา (Learning by doing) ซงเปนพนฐานการพฒนากระบวนการเรยนรทดงความสามารถของผเรยนออกมาในรปของการเรยนรทเรยกวา Active learning ผเรยนจะมสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอนมากขน ผสอนกระตนใหผเรยนคดแกปญหามากขน และยดผเรยนเปนศนยกลางในการจดกจกรรมในการเรยนการสอน ในเวลาตอมาจงพฒนาเปนรปแบบการเรยนรโดยการแกปญหา (Problem solving) การเรยนรโดยรวมมอกน (Cooperative learning) เชน รปแบบการสอนทเรยกวา Problem Based Solving (PBL) ในทศวรรษท 80 ไดมการพฒนากระบวนการเรยนร (Learning process) รปแบบใหมทเรยกวา การเรยนรเชงประสบการณ (Experiential learning) ซง Kolb (1984 อางถงใน กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข, 2544: 8) ไดเสนอวา ประสบการณเปนแหลงของการเรยนรและพฒนา Kolb’s model เปนวงจรของการเรยนรทการไดรบความร ทศนคต และทกษะจะอยในกระบวนการ 4 องคประกอบของการเรยนรเชงประสบการณ ไดแก ประสบการณเชงรปธรรม (Concrete experience) การสงเกตอยางไตรตรอง (Reflective observation) มโนทศนเชงนามธรรม

9

(Abstract conceptualization) และการทดลองปฏบต (Active experimentation)

- การเรยนรเชงประสบการณ (Experiential learning) ของ Kolb นไดมนกการศกษาและนกฝกอบรมไดนำาไปใชอยางแพรหลาย เปนเครองมอการเรยนรทใหผเรยนมสวนรวมในกจกรรม (Active learning) และยดผเรยนเปนศนยกลาง มชอเรยกในหลายชอ เชน Experiential learning, Prior learning และ Participatory learning

- การเรยนรแบบมสวนรวม (Participatory learning) เปนการเรยนรทมประสทธภาพในการพฒนาบคคลทงดานความร ทศนคต และทกษะไดเปนอยางด ผานการสงเคราะหจากผลวเคราะหของการศกษาวจยรปแบบการเรยนรหลายรปแบบ (Meta analysis) จนไดโครงสรางพนฐานของการเรยนรแบบมสวนรวม ซงประกอบดวย วงจรการเรยนรเชงประสบการณ (Experiential learning) ผสมผสานกบกระบวนการกลม (Group process) เพราะในแตละองคประกอบของวงจรการเรยนรเชงประสบการณนน ผเรยนแตละคนซงมประสบการณตดตวมาจะสามารถใชประสบการณของตนเองใหเกดประโยชนสงสดหรอแลกเปลยนความคดเหน ตลอดจนทดลองใชความรทเรยนมาไปสการปฏบตไดดนนตองผานกระบวนการกลม ฉะนนการใหผเรยนไดทำางานเปนกลมจะทำาใหเกดการแลกเปลยนความรซงกนและกน และชวยกนทำางานใหบรรลผลสำาเรจไดดวยด

2.1.1) หลกการสำาคญของ (Participatory learning)การเรยนรเชงประสบการณ + การเรยนรดวยกระบวนการ

กลม(1) การเรยนรเชงประสบการณ (Experiential learning)

เปนการเรยนรทผสอนมงเนนใหผเรยนสรางความรจากประสบการณเดม มลกษณะสำาคญ 5 ประการ ดงน

10

1. เปนการเรยนรทอาศยประสบการณของผเรยน2. ทำาใหเกดการเรยนรใหมๆ ททาทายอยางตอเนองและ

เปนการเรยนรเชงรก (Active learning) คอ ผเรยนตองทำากจกรรมตลอดเวลา ไมไดนงฟงการบรรยายอยางเดยว

3. มปฏสมพนธระหวางผเรยนดวยกนเองและระหวางผเรยนกบผสอน

4. ปฏสมพนธทมทำาใหเกดการขยายตวของเครอขายความรททกคนมอยออกไปอยาง กวางขวาง

5. อาศยการสอสารทกรปแบบ เชน การพดหรอการเขยน การวาดรป การแสดงบทบาทสมมต ซงเอออำานวยใหเกดการแลกเปลยน การวเคราะห และสงเคราะหการเรยนรองคประกอบของการเรยนรเชงประสบการณ

วงจรการเรยนรเชงประสบการณ ประกอบดวยองคประกอบทสำาคญ 4 องคประกอบการเรยนรทมประสทธภาพ ผเรยนควรมทกษะการเรยนรทง 4 องคประกอบ แมบางคนจะชอบ/ถนด หรอมบางองคประกอบมากกวา เชน เคยมประสบการณจรง แตถาไมชอบแสดงความคดเหนหรอไมนำาประสบการณมารวมอภปราย ผเรยนนนจะขาดการมทกษะในองคประกอบอน ฉะนนผเรยนควรมทศทางการเรยนรทกดาน และควรมพฒนาการเรยนรใหครบทงวงจร หรอทง 4 องคประกอบ ดงน

- ประสบการณ (Experience) ในการฝกอบรมเนอหาทใชในการใหความร หรอนำาไปสการสอนทกษะตางๆสวนใหญจะเปนเรองทผเรยนมประสบการณมากอนแลว เชน ฝกอบรมเกยวกบการประเมนโครงการใหแกนกวชาการ จะเหนไดวาผเรยนคอ นกวชาการ จะมประสบการณเกยวกบการประเมนในกจกรรมอนๆ มากอน ซงนำามาใชในการอบรมครงนได องคประกอบทเปนประสบการณนผสอนจะพยายามกระตนใหผเรยนซงมประสบการณดงทกลาวแลวไดดงประสบการณของตวเองออกมาใชในการเรยนร และสามารถแบงปนประสบการณของตนเองทมใหแกเพอนๆ ทอาจมประสบการณทเหมอนหรอตางไปจากตนเองได ซงขนอยกบการใช

11

กระบวนการกลมของผสอน การทผสอนพยายามใหผเรยนไดดงประสบการณมาใชในการอบรมจะทำาใหเกดประโยชนทงผสอนและผเรยน ดงน

ผเรยน การทผเรยนไดดงประสบการณของตวเองออกมานำาเสนอรวมกบเพอนๆ จะทำาใหผเรยนรสกวาตวเองไดมสวนรวมในฐานะสมาชกคนหนง มความสำาคญทมคนฟงเรองราวของตนเองและไดมโอกาสรบรเรองของคนอน ซงจะทำาใหมความรเพมขนทำาใหสมพนธภาพในกลมผเรยนเปนไปดวยด

ผสอน ไมตองเสยเวลาในการอธบายหรอยกตวอยางใหผเรยนฟง เพยงแตใชเวลาเลกนอยกระตนใหผเรยนไดเลาประสบการณของตนเอง ผสอนอาจใชใบชแจงกำาหนดกจกรรมของผเรยนในการนำาเสนอประสบการณ ในกรณทผเรยนไมมประสบการณในเรองทจะสอนหรอมนอย ผสอนอาจจะยกกรณตวอยางหรอสถานการณกได

- การสะทอนและอภปราย (Reflection and discussion) เปนองคประกอบสำาคญทผเรยนจะไดแสดงความคดเหนและความรสกของตนเองแลกเปลยนกบสมาชกในกลม ซงผสอนจะเปนผกำาหนดประเดนการ วเคราะห วจารณ ผเรยนจะไดเรยนรถงความคด ความรสกของคนอนทตางไปจากตนเองจะชวยใหเกดการเรยนรทกวางขวางขน และผลของการสะทอนความคดเหนหรอการอภปรายจะทำาใหไดขอสรปทหลากหลายหรอมนำาหนกมากยงขน นอกจากนขณะทำากลมผเรยนจะไดเรยนรถงการทำางานเปนทม บทบาทของสมาชกทดทจะทำาใหงานสำาเรจ การควบคมตนเอง และการยอมรบความคดเหนของผอน องคประกอบน จะชวยทำาใหผเรยนไดพฒนาทงดานความรและเจตคตในเรองทอภปราย การทผเรยนจะอภปรายหรอแสดงความคดเหนไดมากนอยแคไหนเปนไปตามเนอหาทจะสอนหรอไมนนขนอยกบใบงานทผสอนจดเตรยม ซงประกอบไปดวยประเดนอภปรายหรอตารางการวเคราะหเพอใหผเรยนทำาไดสำาเรจ

- ความคดรวบยอด (Concept) เปนองคประกอบทผเรยนไดเรยนรเกยวกบเนอหาวชาหรอเปนการพฒนาดานพทธพสย

12

(Knowledge) เกดไดหลายทาง เชน จากการบรรยายของผสอน การมอบหมายงานใหอานจากเอกสาร ตำาราหรอไดจากการสะทอนความคดเหน และอภปรายในองคประกอบท 2 โดยผสอนอาจจะสรปความคดรวบยอดใหจากการอภปรายและการนำาเสนอของผเรยนแตละกลม ผเรยนจะเขาใจและเกดความคดรวบยอด ซงความคดรวบยอดนจะสงผลไปถงการเปลยนแปลงเจตคตหรอความเขาใจในเนอหาขนตอนของการฝกทกษะตางๆ ทชวยทำาใหผเรยนปฏบตไดงายขน

- การทดลอง/การประยกตแนวคด (experimentation / application) เปนองคประกอบทผเรยนไดทดลองใชความคดรวบยอดหรอผลตขนความคดรวบยอดในรปแบบตางๆ เชน การสนทนา สรางคำาขวญ ทำาแผนภม เลนบทบาทสมมต ฯลฯ หรอเปนการแสดงถงผลของความสำาเรจของการเรยนรในองคประกอบท 1 ถง 3 ผสอนหรอวทยากรสามารถใชกจกรรมในองคประกอบนในการประเมนผลการเรยนการสอนหรอการอบรมได เชน ถาวตถประสงคของการอบรม ตงไววาใหผเขารบการอบรมสามารถวางแผนประเมนโครงการได กจกรรมในการเรยนรขององคประกอบน วทยากรตองเตรยมใบงานใหผเขารบการอบรมไดทดลองทำาแผนการประเมนโครงการ ซงผเขารบการอบรมจะตองนำาความรเกยวกบการประเมนโครงการจากการเรยนรในองคประกอบความคดรวบยอดมาใช

การเรยนการสอนหรอการอบรมสวนใหญมกจะขาดองคประกอบการทดลอง/ประยกตแนวคด ซงถาพจารณาใหดจะเหนไดวาเปนองคประกอบทสำาคญทผสอนจะไดเปดโอกาสใหผเรยนไดรจกการประยกตใชความรไมใชเรยนแคร แตควรนำาไปใชไดจรงในการจดกจกรรมการเรยนการสอนหรอการอบรมแบบมสวนรวม จำาเปนตองจดกจกรรมใหครบทง 4 องคประกอบ องคประกอบทง 4 มความสมพนธเปนไปอยางมพลวตร (Dynamic) เกยวของมผลถงกน ผสอนจะเรมจากจดใดกอนกไดสวนใหญจะเรมจากประสบการณ (Experience) หรอความคดรวบยอด (Concept) ซงทง 2 องคประกอบจะชวยใหผเรยนหรอผเขาอบรมไดดงขอมลเกาหรอรบขอมลใหมบางสวนกอน เพอนำาไปสการอภปรายและการ

13

ประยกตใช ระยะเวลาแตละองคประกอบไมจำาเปนตองเทากน ผสอนจดไดตามความเหมาะสมของกจกรรมในแตละองคประกอบ เชน ถาเนอหาทสำาคญมากกอาจใชเวลามาก หรอถาผสอนมประเดนในการอภปรายทสำาคญและมากกอาจใชเวลาในการอภปรายมากกวาสวนขององคประกอบความคดรวบยอด

(2) การเรยนรดวยกระบวนการกลม (Group process)

การเรยนรดวยกระบวนการกลม (Group process) เปนการเรยนรพนฐานทสำาคญอกอยางหนง ซงเมอประกอบไปกบการเรยนรเชงประสบการณ (Experiential learning) กระบวนการกลมจะชวยทำาใหผเรยนไดมสวนรวมสงสดและทำาใหบรรลงานสงสด

- การมสวนรวมสงสด (Maximum participation) ของผเรยน ขนอยกบการออกแบบกลมซงมตงแตกลมเลกสด คอ 2 คน จนกระทงกลมใหญ กลมแตละประเภทมขอดและขอจำากดตางกน ผเรยนทกคนควรมสวนรวมในทกกจกรรมของแตละองคประกอบ ฉะนนผสอนจงตองพจารณาตามจำานวนผเรยน

- การบรรลงานสงสด (Maximum performance) ถงแมผสอนจะออกแบบกลมใหผเรยนทกคนมสวนรวมในการทำากจกรรมแลวกตาม แตสงสำาคญอกอยางหนงทจะทำาใหกลมผเรยนบรรลงานสงสดได คอ การออกแบบงาน ซงเปนกจกรรมทผสอนจะตองจดทำาเปนใบงานทกำาหนดใหกลม หรอผเรยนทำากจกรรมใหบรรลตามวตถประสงคการเรยนรในแผนการสอน สงเหลานเปนหวใจสำาคญของการบรรลงานสงสด ผเรยนสามารถกำาหนดไดจากการออกแบบงาน ซงมองคประกอบทสำาคญของการกำาหนดงาน 3 ประการ ดงน

1. การกำาหนดกจกรรมทชดเจนวาจะใหผเรยนแบงกลมกนอยางไร เพอทำาอะไร ใชเวลามากนอยแคไหน เมอบรรลงานแลวจะใหทำาอะไรตอ เชน การเสนอผลงานหนาชน

14

2. การกำาหนดบทบาทของกลมหรอสมาชกใหชดเจน โดยทวไปกำาหนดบทบาทในกลมยอยควรใหแตละกลมมบทบาททแตกตางกน เมอนำามารวมในกลมใหญ จะเกดการขยายการเรยนรทำาใหใชเวลานอยในการเรยนรและไมนาเบอ การกำาหนดบทบาทในแตละกลมใหทำากจกรรมยงรวมถงการกำาหนดบทบาทของสมาชกในกลมดวย เชน เลนบทบาทสมมต เปนผสงเกตการณ หรอเปนตวแทนกลมในการนำาเสนอผลงานของกลม

3. การกำาหนดโครงสรางของงานทชดเจน บอกรายละเอยดของกจกรรมและบทบาทโดยทำาเปนกำาหนดงานทผสอนแจงใหแกผเรยน หรอทำาเปนใบงานมอบใหกบกลม โดยจดทำาเปนใบงานหรอใบชแจง ซงการออกแบบใบงานหรอใบชแจง มวตถประสงคเพอใหกลมทำางานสำาเรจ โดยมกรอบการทำางานทชดเจน หรอสรางเปนตารางการวเคราะหใหกลม

3.1 ใบงาน เปนขอความกำาหนดงานทมรายละเอยด เพอใหผเรยนซงสวนใหญจะทำางานในกลมเลกหรอกลมยอยระดมสมองทำางานกลมไดสำาเรจ ผลงานทไดจากการทำางานตามทกำาหนดใน ใบงานจะเปนขอสรปทมความลกซง เปนไปตามประเดนทผสอนตองการ ใบงานใชมากในกจกรรมขององคประกอบสะทอน/อภปราย และการทดลอง/ประยกตแนวคด และมผลอยางมากตอการทผเรยนจะทำางานไดสำาเรจในเวลาทจำากด และตรงตามวตถประสงค

3.2 ใบชแจง เปนคำาชแจงในการทำากจกรรมกลม มรายละเอยดไมมากนก จงไมจำาเปนตองจดทำาเปนใบงาน ผสอนอาจจะเขยนกระดานหรอแผนใสใหผเรยนอานพรอมกน ใชมากในกจกรรมขององคประกอบประสบการณหรอการประยกตแนวคด ซงใบชแจงทดควรมลกษณะทมขอความสน กะทดรด ไดใจความ และกำาหนดกจกรรมตรงกบองคประกอบ เชน ใหผเรยนไดนำาเสนอประสบการณหรอไดประยกตความคดรวบยอด

หลกการเรยนรแบบมสวนรวมเปนรปแบบการเรยนการสอนทมประสทธภาพในการพฒนาบคคลทงดานความร ทศนคต และทกษะไดดทสด ผานการสงเคราะหแบบ Meta analysis ซงไดโครงสรางพนฐาน

15

ของการเรยนรแบบมสวนรวมทประกอบดวยวงจรการเรยนรเชงประสบการณผสมผสานกบกระบวนการกลม (Group process) เพราะผเรยนทกคนมประสบการณ จงสามารถทำาใหเกดประโยชนสงสด หรอแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน และชวยกนทำาในสงทยากหรอไมเคยทำามากอนดวยความมนใจ โดยเฉพาะการฝกอบรมทอาจมขอจำากดในดานเวลา

2.1.2) การกำาหนดบทบาทของสมาชกการกำาหนดบทบาทในการจดการเรยนรในกลมใหแกสมาชกในแตละ

กจกรรม เพอใหสมาชกไดแสดงบทบาทของตนเองตามบทบาททไดรบมอบหมาย และสมาชกสามารถสบเปลยนบทบาทกนได เพอใหสมาชกทกคนไดรบประสบการณการเรยนรในทกบทบาท ดงน

1. กำาหนดบทบาทในการจดการเรยนรในกลมใหแกสมาชก เพอใหสมาชกไดแสดงบทบาทของตนเองตามบทบาททไดรบมอบหมาย ไดแก

1.1 ผดำาเนนรายการ (Moderator) เปนผนำาในการสอสาร เปดประเดนในการอภปราย แลกเปลยนความคดเหนและประสบการณความรของสมาชก ตลอดจนเปนผสรปประเดน ไกลเกลย เมอมความแตกแยกในความคด

1.2 ผอำานวยความสะดวก (Facilitator) เปนผสนบสนนการเรยนแบบรวมมอของสมาชกในกลม นดหมายเวลาในการทำางานรวมกนของสมาชก จดหาเทคนค วธการ และเทคโนโลยทเออตอการสอสารของสมาชก และยงเปนผมหนาทแลกเปลยนความคดเหน ประสบการณ และความรของตนเองตอประเดนดงกลาวดวย

1.3 ผบนทก (Note taker) เปนผดำาเนนการบนทกประเดนสำาคญทไดจากการสนทนา อภปราย หรอการประชมของสมาชก และยงเปนผมหนาทแลกเปลยนความคดเหน ประสบการณ และความรของตนเองตอประเดนดงกลาวดวย

1.4 สมาชก (Member) เปนผมหนาทแลกเปลยนความคดเหน ประสบการณ และความรของตนเองตอประเดนดงกลาว

16

2. สมาชกทกคนปฏบตตามกตกาในการรวมกจกรรมการแบงปนความรดวยวธการเรยนแบบรวมมอ ไดแก สมาชกทกคนตองกระตนใหทกคนตระหนกและชวยสรางสำานกของการมสวนรวม การยอมรบความคดเหนทแตกตาง การเหนความสำาคญของความหลากหลาย และยอมรบวาทกคนตางมความคด มศกยภาพและความสำาคญทเทาเทยมกน

3. ใหสมาชกมอสระในการกำาหนดขนตอนและระยะเวลาในแตละครงของการเขารวมกจกรรมกลมของตนเอง สมาชกสามารถเขารวมกจกรรมในวนและเวลาใดกไดตามทสมาชกสวนใหญของกลมสะดวก ทงนจะตองบรรลผลสำาเรจตามใบงานทมอบหมายใหทำาเปนผลงานของกลม และสงผลงานภายในชวงเวลาทกำาหนดไว

4. ใหสมาชกมการแบงปนความรดวยวธการเรยนแบบรวมมอดวยการใชเทคโนโลยในการแบงปนความรตางๆ ไดแก การใชโปรแกรมสนทนา (Chat) การรวมแสดงความคดเหนผานกระดานสนทนา (Webboard) และการสงขอมลผานไปรษณยอเลกทรอนกส (e - mail) ฯลฯ

5. ใหสมาชกสรปผลงานทไดรบมอบหมายตามใบงานเปนผลงานกลม และจดสงสรปผลงานกลมแกผดำาเนนรายการหลก (Key moderator) ผานไปรษณยอเลกทรอนกส (e - mail)

จากแนวความคดและทฤษฎการเรยนรแบบมสวนรวม ทางผรบผดชอบโครงการจงไดมการพฒนาการเรยนการสอนโดยนำางานดานบรการวชาการแกชมชนมาบรณาการเขากบการจดการเรยนการสอน โดยมงเนนใหอาจารย/นสต/ผนำาชมชน/ชาวบาน เขามามสวนรวมในการบรหารทนอกเหนอจากการเรยนรในหองเรยนมาสการลงพนทชมชนในการฝกปฏบตจรง และยงไดเปนการฝกประสบการณใหกบนสตไดเรยนรจากสถานทจรง และยงไดทำาการศกษาถงวถชวตความเปนอยของชาวชมชนกลมเปาหมายในเรองของประวตความเปนมาของชมชน ประเพณวฒนธรรม และในดานอนๆ ตลอดจนทงยงใหนสตเปนการฝกประสบการณในการแกไขปญหาเฉพาะหนา ในกรณทเกดปญหาและอปสรรคขนในระหวางการปฏบตงาน

17

และยงมการเปดเวทการแลกเปลยนเรยนรของผนำาชมชน/ชาวบาน กบสงทไดรบในการใหบรการวชาการแกชมชน เพอทนสตจะไดนำาขอมลทไดรบมาทำาการวเคราะห สงเคราะห และสรปประเดนทไดจากการลงพนทสการการใหบรการวชาการไปปรบปรงแกไขในการพฒนางานดานการเรยนการสอนตอไป

2.2) กระบวนการ PDCA พชร อนทรอำานวย 2551 กลาวถง กระบวนการของ PDCA

ไวดงน กระบวนการของ PDCA หรอ โครงสรางของวงจร PDCA ประกอบดวย "การวางแผน" อยางรอบคอบ เพอ " การปฏบต " อยางคอยเปนคอยไป แลวจง "ตรวจสอบ" ผลทเกดขน วธการปฏบตใดมประสทธผลทสด กจะจดใหเปนมาตรฐาน หากไมสามารถบรรลเปาหมายได กตองมองหาวธการปฏบตใหมหรอใชความพยายามใหมากขนกวาเดม

2.2.1) ขนตอนการวางแผน (Plan)ขนตอนการวางแผนครอบคลมถงการกำาหนดกรอบหวขอท

ตองการปรบปรงเปลยนแปลง ซงรวมถงการพฒนาสงใหม ๆ การแกปญหาทเกดขนจากการปฏบตงาน ฯลฯ พรอมกบพจารณาวามความจำาเปนตองใชขอมลใดบางเพอการปรบปรงเปลยนแปลงนน โดยระบวธการเกบขอมลใหชดเจน นอกจากน จะตองวเคราะหขอมลทรวบรวมได แลวกำาหนดทางเลอกในการปรบปรงเปลยนแปลงดงกลาวการวางแผนยงชวยใหสามารถคาดการณสงทเกดขนในอนาคต และชวยลดความสญเสยตาง ๆ ทอาจเกดขนได ทงในดานแรงงาน วตถดบ ชวโมงการทำางาน เงน เวลา ฯลฯ โดยสรปแลว การวางแผนชวยใหรบรสภาพปจจบน พรอมกบกำาหนดสภาพทตองการใหเกดขนในอนาคตดวยการผสานประสบการณ ความร และทกษะอยางลงตว โดยทวไปการวางแผนมอยดวยกน 2 ประเภทหลก ๆ ดงน

- ประเภทท 1 การวางแผนเพออนาคต เปนการวางแผนสำาหรบสงทจะเกดขนในอนาคตหรอกำาลงจะเกดขน บางอยางไมสามารถควบคมสงนนไดเลย แตเปนการเตรยมความพรอมสำาหรบสงนน

18

- ประเภทท 2 การวางแผนเพอการปรบปรงเปลยนแปลง เปนการวางแผนเพอเปลยนแปลงสภาพทเกดขนในปจจบนเพอสภาพทดขน ซงสามารถควบคมผลทเกดในอนาคตไดดวยการเรมตนเปลยนแปลงตงแตปจจบน

2.2.2) ขนตอนการปฏบต (Do)ขนตอนการปฏบต คอ การลงมอปรบปรงเปลยนแปลงตาม

ทางเลอกทไดกำาหนดไวในขนตอนการวางแผน ในขนนตองตรวจสอบระหวางการปฏบตดวยวาไดดำาเนนไปในทศทางทตงใจหรอไม พรอมกบสอสารใหผทเกยวของรบทราบดวย ไมควรปลอยใหถงวนาทสดทายเพอดความคบหนาทเกดขน หากเปนการปรบปรงในหนวยงานผบรหารยอมตองการทราบความคบหนาอยางแนนอน เพอจะไดมนใจวาโครงการปรบปรงเกดความผดพลาดนอยทสด

2.2.3) ขนตอนการตรวจสอบ (Check)ขนตอนการตรวจสอบ คอ การประเมนผลทไดรบจากการ

ปรบปรงเปลยนแปลง แตขนตอนนมกจะถกมองขามเสมอ การตรวจสอบทำาใหทราบวาการปฏบตในขนทสองสามารถบรรลเปาหมายหรอวตถประสงคทไดกำาหนดไวหรอไม สงสำาคญกคอตองทราบวาควรตรวจสอบสงใดบางและจำานวนครงในการตรวจสอบ ขอมลทไดจากการตรวจสอบจะเปนประโยชนสำาหรบขนตอนถดไป

2.2.4) ขนตอนการดำาเนนงานใหเหมาะสม (Act)ขนตอนการดำาเนนงานใหเหมาะสมจะพจารณาผลทไดจากการ

ตรวจสอบ ซงมอย 2 กรณ คอ ผลทเกดขนเปนไปตามแผนทวางไวหรอไมเปนไปตามแผนทวางไว หากเปนกรณแรกใหนำาแนวทางหรอกระบวนการปฏบตนนมาจดทำาใหเปนมาตรฐาน พรอมทงหาวธการทจะปรบปรงใหดยงขนไป ซงอาจหมายถงสามารถบรรลเปาหมายไดเรวกวาเดมหรอเสยคาใชจายนอยกวาเดมหรอทำาใหคณภาพดยงขน แตถาหากเปนกรณทสองซงกคอผลทไดไมบรรลวตถประสงคตามแผนทวางไว ควรนำาขอมลทรวบรวมไวมาวเคราะหและพจารณาวาควรจะดำาเนนการอยางไรตอไป

19

ซงคณะกรรมการดำาเนนงานโครงการ 1 หลกสตร 1 ชมชน ไดนำากระบวนการ PDCA มาใชการดำาเนนงาน ดงตอไปน

1. การวางแผนการดำาเนนงาน คณะกรรมการดำาเนนการไดมการวางแผนรวมกนในการทจะ

กำาหนดแผนทจะดำาเนนการจดโครงการ 1 หลกสตร 1 ชมชน เพอเปนการตอบโจทยใหกบผทใหทนในการสนบสนนโครงการดงกลาว โดยมขนตอนการดำาเนนงานดงตอไปน

- สำารวจความตองการของชมชนวาชมชนกลมเปาหมายมความตองการทจะใหคณะวศวกรรมศาสตร ทำาการลงพนทใหการบรการวชาการกบชมชนในดานใด โดยทำาการสำารวจในรปแบบของการแจกแบบสอบถามความตองการของชมชน และการสอบถามความตองการแบบตวตอตว

- นำาผลการสำารวจมาประชมเพอกำาหนดกจกรรมหรอโครงการตามความตองการของชมชน

- ทำาการรางแผนการดำาเนนงานในการจดโครงการ- จดทำาการขออนมตโครงการ- ทำาการจดเตรยมวสดและอปกรณในการใหบรการวชาการแก

ชมชน- ประชมคณะกรรมการทำางานกอนลงลงพนปฏบตงาน และ

ศกษาดงาน- จดเตรยมขอมลทจะใชในการอบรมบรการวชาการใหกลมเปา

หมาย- ดำาเนนงานตามการจดโครงการตามวนและเวลาทระบไวใน

แผน- ทำาการสรปผลทไดจากการจดโครงการและการเรยนร

- สรปโครงการเพอนำาเสนอตอผบรหารและมหาวทยาลยตอไป

2. การดำาเนนงานหรอการปฏบตตามแผน

20

คณะกรรมการดำาเนนการไดมการดำาเนนงานตามแผนทไดตงไว โดยทำาการมอบหมายหนาทใหกบคณะกรรมการทเกยวของไปดำาเนนงานในแตละสวนงานเพอบรรลตามแผนการดำาเนนงานทไดตงไว

3. การตรวจสอบผลการปฏบตงานผรบผดชอบโครงการไดดำาเนนการตรวจสอบผลการปฏบต

งานจากคณะกรรมการดำาเนนการทไดรบมอบหมายงานแตละดาน ในการประชมตดตามงานทกระยะ เพอนำาปญหาและอปสรรคทมระหวางการจดโครงการมาหาวธการแกไข และหาแนวทางการปองกนเพอมใหเกดอปสรรคระหวางการดำาเนนงาน

4. การพฒนาและการปรบปรงแกไขคณะกรรมการดำาเนนการจะไดดำาเนนการนำาขอปญหาและ

อปสรรคจากการจดโครงการมาทำาการสรป วเคราะห และหาแนวทางการแกไข เพอมใหการจดโครงการดงกลาวเกดการผดพลาดขนอกในปตอไป

2.3) การจดการความร (Knowledge Management) การจดการความร (KM = Knowledge Management) คอ

การรวบรวมองคความรทมอยในองคกร ซงกระจดกระจายอยในตวบคคลหรอเอกสารมาพฒนาใหเปนระบบ เพอใหทกคนในองคกรสามารถเขาถงความร และพฒนาตนเองใหเปนผร รวมทงปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ อนจะสงผลใหองคกรมความสามารถในเชงแขงขนสงสด โดยทความรม 2 ประเภท คอ 1) ความรทฝงอยในคน (Tacit knowledge) เปนความรทไดจากประสบการณ พรสวรรคหรอสญชาตญาณของแตละบคคลในการทำาความเขาใจในสงตาง ๆ เปนความรทไมสามารถถายทอดออกมาเปนคำาพดหรอลายลกษณอกษรไดโดยงาย เชน ทกษะในการทำางาน งานฝมอ หรอการคดเชงวเคราะห บางครง จงเรยกวาเปนความรแบบนามธรรม 2) ความรทชดแจง (Explicit knowledge) เปนความรทสามารถรวบรวม ถายทอดได โดยผานวธตาง ๆ เชน การบนทกเปนลายลกษณอกษร ทฤษฎ คมอตาง ๆ และบางครงเรยกวาเปนความรแบบรปธรรม นพ.วจารณ พานช ไดระบวาการจดการความร

21

สามารถใชเปนเครองมอเพอการบรรลเปาหมายอยางนอย 4 ประการ ไดแก 1) บรรลเปาหมายของงาน 2) บรรลเปาหมายการพฒนาคน 3) บรรลเปาหมายการพฒนาองคกรไปเปนองคกรเรยนร 4) บรรลความเปนชมชน เปนหมคณะ ความเอออาทรระหวางกนในททำางาน

การจดการความรเปนการดำาเนนการอยางนอย 6 ประการตอความร ไดแก 1) การกำาหนดความรหลกทจำาเปนหรอสำาคญตองานหรอกจกรรมของกลมหรอองคกร 2) การเสาะหาความรทตองการ 3) การปรบปรง ดดแปลง หรอสรางความรบางสวนใหเหมาะตอการใชงานของตน 4) การประยกตใชความรในกจการงานของตน 5) การนำาประสบการณจากการทำางาน และการประยกตใชความรมาแลกเปลยนเรยนรและสกด ขมความ“ร ออกมาบนทกไว ” 6) การจดบนทก ขมความร และ แกนความร “ ” “ ”สำาหรบไวใชงาน และปรบปรงเปนชดความรทครบถวน ลมลกและเชอมโยงมากขน เหมาะตอการใชงานมากยงขน โดยทการดำาเนนการ 6 ประการนบรณาการเปนเนอเดยวกน ความรทเกยวของเปนทงความรทชดแจง อยในรปของตวหนงสอหรอรหสอยางอนทเขาใจไดทวไป (Explicit knowledge) และความรฝงลกอยในสมอง (Tacit knowledge) ทอยในคน ทงทอยในใจ (ความเชอ คานยม) อยในสมอง (เหตผล) และอยในมอ และสวนอนๆ ของรางกาย (ทกษะในการปฏบต) การจดการความรเปนกจกรรมทคนจำานวนหนงทำารวมกนไมใชกจกรรมททำาโดยคนคนเดยว เนองจากเชอวา จดการความร จงมคนเขาใจผด เรมดำาเนนการโดยร“ ”เขาไปทความร คอ เรมทความร นคอความผดพลาดทพบบอยมาก การจดการความรทถกตองจะตองเรมทงานหรอเปาหมายของงาน เปาหมายของงานทสำาคญ คอ การบรรลผลสมฤทธในการดำาเนนการตามทกำาหนดไว ทเรยกวา Operation effectiveness และนยามผลสมฤทธ ออกเปน 4 สวน คอ 1) การสนองตอบ (Responsiveness) ซงรวมทงการสนองตอบความตองการของลกคา สนองตอบความตองการของเจาของกจการหรอผถอหน สนองตอบความตองการของพนกงาน และ

22

สนองตอบความตองการของสงคมสวนรวม 2) การมนวตกรรม (Innovation) ทงทเปนนวตกรรมในการทำางาน และนวตกรรมดานผลตภณฑหรอบรการ 3) ขดความสามารถ (Competency) ขององคกร และของบคลากรทพฒนาขน ซงสะทอนสภาพการเรยนรขององคกร และ 4) ประสทธภาพ (Efficiency) ซงหมายถงสดสวนระหวางผลลพธกบตนทนทลงไป การทำางานทประสทธภาพสง หมายถง การทำางานทลงทนลงแรงนอย แตไดผลมากหรอคณภาพสง เปาหมายสดทายของการจดการความร คอ การทกลมคนทดำาเนนการจดการความรรวมกน มชดความรของตนเองทรวมกนสรางเองสำาหรบใชงานของตน คนเหลานจะสรางความรขนใชเองอยตลอดเวลา โดยทการสรางนนเปนการสรางเพยงบางสวน เปนการสรางผานการทดลองเอาความรจากภายนอกมาปรบปรงใหเหมาะตอสภาพของตน และทดลองใชงานจดการความรไมใชกจกรรมทดำาเนนการเฉพาะหรอเกยวกบเรองความร แตเปนกจกรรมทแทรก/แฝงหรอในภาษาวชาการเรยกวา บรณาการอยกบทกกจกรรมของการทำางานและทสำาคญตวการจดการความรเองกตองการการจดการดวย ตงเปาหมายการจดการความรเพอพฒนา 3 ประเดน

- งาน พฒนางาน - คน พฒนาคน - องคกร เปนองคกรการเรยนร

ความเปนชมชนในททำางาน การจดการความรจงไมใชเปาหมายในตวของมนเอง นคอหลมพรางขอท 1 ของการจดการความร เมอไรกตามทมการเขาใจผด เอาการจดการความรเปนเปาหมาย ความผดพลาดกเรมเดนเขามา อนตรายทจะเกดตามมาคอ การจดการความรเทยมหรอปลอม เปนการดำาเนนการเพยงเพอใหไดชอวามการจดการความร การรเรมดำาเนนการจดการความร แรงจงใจ การรเรมดำาเนนการจดการความรเปนกาวแรก ถากาวถกทศทาง ถกวธ กมโอกาสสำาเรจสง แตถากาวผด กจะเดนไปสความลมเหลว ตวกำาหนดทสำาคญคอแรงจงใจในการรเรมดำาเนนการจดการความร การจดการความรทดเรมดวย

23

- สมมาทฐ : ใชการจดการความรเปนเครองมอเพอบรรลความสำาเรจและความมนคงในระยะยาว

- การจดทมรเรมดำาเนนการ - การฝกอบรมโดยการปฏบตจรง และดำาเนนการตอ

เนอง - การจดการระบบการจดการความร - แรงจงใจในการรเรมดำาเนนการจดการความร แรง

จงใจแทตอการดำาเนนการจดการความร คอ เปาหมายทงาน คน องคกร และความเปนชมชนในททำางานดงกลาวแลว เปนเงอนไขสำาคญ ในระดบทเปนหวใจสความสำาเรจในการจดการความร แรงจงใจเทยมจะนำาไปสการดำาเนนการจดการความรแบบเทยม และไปสความลมเหลวของการจดการความรในทสด แรงจงใจเทยมตอการดำาเนนการจดการความรในสงคมไทย มมากมายหลายแบบทพบบอยทสด คอ ทำาเพยงเพอใหไดชอวาทำา ทำาเพราะถกบงคบตามขอกำาหนด ทำาตามแฟชนแตไมเขาใจความหมายและวธการดำาเนนการจดการความรอยางแทจรง

องคประกอบสำาคญของการจดการความร (Knowledge Process)

1.“คน เปนองคประกอบทสำาคญทสดเพราะเปนแหลงความร ”และเปนผนำาความรไปใชใหเกดประโยชน

2.“เทคโนโลย เปนเครองมอเพอใหคนสามารถคนหา จดเกบ ”แลกเปลยน รวมทงนำาความรไปใชอยางงาย และรวดเรวขน

3.“กระบวนการความร เปนการบรหารจดการ เพอนำาความร”จากแหลงความรไปใหผใช เพอทำาใหเกดการปรบปรงและนวตกรรม

องคประกอบทง 3 สวนน จะตองเชอมโยงและบรณาการอยางสมดล การจดการความรของกรมการปกครองจากพระราชกฤษฎกาวาดวยหลกเกณฑและวธการบรหารกจการบานเมองทด พ.ศ. 2546 กำาหนดใหสวนราชการมหนาทพฒนาความรในสวนราชการ เพอใหมลกษณะเปนองคกรแหงการเรยนรอยางสมำาเสมอ โดยตองรบรขอมลขาวสารและสามารถประมวลผลความรในดานตาง ๆ เพอนำามาประยกตใชในการปฏบต

24

ราชการไดอยางถกตอง รวดเรวและเหมาะสมตอสถานการณ รวมทงตองสงเสรมและพฒนาความร ความสามารถ สรางวสยทศน และปรบเปลยนทศนคตของขาราชการในสงกดใหเปนบคลากรทมประสทธภาพ และมการเรยนรรวมกน ขอบเขต KM ทไดมการพจารณาแลวเหนวามความสำาคญเรงดวนในขณะน คอ การจดการองคความรเพอแกไขปญหาความยากจนเชงบรณาการ และไดกำาหนดเปาหมาย (Desired state) ของ KM ทจะดำาเนนการในป 2549 คอมงเนนใหอำาเภอ/กงอำาเภอ เปนศนยกลางองคความร เพอแกไขปญหาความยากจนเชงบรณาการในพนททเปนประโยชนแกทกฝายทเกยวของ โดยมหนวยทวดผลไดเปนรปธรรม คอ อำาเภอ/กงอำาเภอ มขอมลผลสำาเรจ การแกไขปญหาความยากจนเชงบรณาการในศนยปฏบตการฯ ไมนอยกวาศนยละ 1 เรอง และเพอใหเปาหมายบรรลผล ไดจดใหมกจกรรมกระบวนการจดการความร (KM Process) และกจกรรมกระบวนการเปลยนแปลง (Change management process) ควบคกนไป โดยมความคาดหวงวาแผนการจดการความรนจะเปนจดเรมตนสำาคญสการปฏบตราชการในขอบเขต KM และเปาหมาย KM ในเรองอน ๆ และนำาไปสความเปนองคกรแหงการเรยนรทยงยนตอไป

2.4) ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงทรงปรบปรงพระราชทานเปนทมาของนยาม "3 หวง 2 เงอนไข" ท

คณะอนกรรมการขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยง สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต นำามาใชในการรณรงคเผยแพรปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงผานชองทางสอตาง ๆ อยในปจจบน ซงประกอบดวยความ "พอประมาณ มเหตผล มภมคมกน" บนเงอนไข "ความร" และ "คณธรรม"   โดยยดหลก ทางสายกลาง ทามกลาง“ ”มรสมเศรษฐกจทตองเผชญอยในปจจบน  เศรษฐกจพอเพยงมความหมายสรปได 5 ประการ ดงน

1. ความพอเพยง  คอ รจกพอประมาณ พออย พอม พอกน พอใช ประหยด และไมเบยดเบยนผอน

25

        2. ความมเหตผล  คอ ตดสนใจกระทำาสงตาง ๆ  เพอใหเกดความพอเพยงตองใชเหตผล และพจารณาดวยความรอบคอบ        3. การมภมคมกนทด  คอ เตรยมใจใหพรอมรบผลกระทบและความเปลยนแปลงทจะเกดขนในอนาคต 4. การมความร  คอ นำาความรมาใชในการวางแผนและดำาเนนชวต        5. การมคณธรรม  คอ มความซอสตยสจรต สามคคและชวยเหลอซงกนและกน

โดยสรป โครงการบรการวชาการใครครงน ไดใหนสตไดเขามามสวนรวมในการดำาเนนงานตงแตการสำารวจพนทศกษา ประชม รบความคดเหนจากชมชน จดทมงาน ระดมความคดเหน การวางแผนการทำางานประชมโดยนสตแตละคนไดทำาการอภปราย และสรปงานทไดรบมอบหมายในแตละวนนำามาแกไขความผดพลาดเพอใหการทำางานในวนตอมามประสทธภาพ นสตไดเรยนรจากการลงมอทำา (Learning by doing) ในสวนของชมชน ไดมการประชมหารอกบคนในชมชนอยเปนระยะ เพอปรกษาและเรยนรบรบทของชมชน นอกจากนชมชนไดมสวนรวมในการกอสรางอาคารดน จากทไดถายทอดและแลกเปลยนเรยนรรวมกน

2.5) กจกรรมและวธดำาเนนการo กระบวนการ/ขนตอนการจดกจกรรม

กจกรรมและวธดำาเนนงาน ( ระบใหชดเจนตามกระบวนการทำางานดวย กลไก PDCA)

26

ระยะตนนำา ขนตอนการเตรยมงาน (Plan)

1. สำารวจความตองการของชมชนรอบมหาวทยาลยมหาสารคามโดยการสมภาษณ2. นำาเสนอขอมลการสำารวจความตองการของชมชนในทประชมหลกสตร

27

ระยะกลางนำา ขนตอนการดำาเนนงาน (Do)

1. จดอบรมใหความรในการสรางอาคารดนแกชมชนและนสตทสนใจ2. คณะกรรมการดำาเนนงานโครงการฯประสานงานกบชมชนเพอเขาสำารวจพนทกอสรางบานดนททางชมชนจดพนทให 3. จดทำาแบบกอสราง คำานวณโครงสราง ประเมนวสดทใชงาน4. จดเตรยมบดอดดน กอสรางฐานราก ทำาแบบบลอกอฐดนดบ5. ทำาอฐดนดบ เตรยมวสดอปกรณตางๆ แลวทำาการยำาดนโดยลงแขกแรงงานจากความรวมมอของคนในระยะปลายนำา

ตรวจสอบปญหาทเกดขน (Check) และตดตามผล (Act)

1.จดเวทแลกเปลยนองคความรทไดรบจากการอบรม ในหวขอผลประโยชนหรอผลกระทบทไดรบหลงจากการอบรม และการตอยอดเพอพฒนาของชมชนดวยตนเองเพอความเขมแขงของชมชน