sanattarihi_1

7/31/2019 SanatTarihi_1

1/112

LSESANAT TARH

1

Do. Dr. Mehmet Zeki BRAHMGL

KOZA Yayn Datm Sanayi ve Ticaret ACevat Dndar Cad. Nu.: 139 Ostim 06370 ANKARAtel.: (0312) 385 9191 belge: (0312) 354 0444

www.kozayayin.com.tr

Bu kitap, Mill Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn14.02.2008 tarih ve 63 sayl kararyla 2008 - 2009 retim ylndan itibaren5 (be) yl sreyle ders kitab olarak kabul edilmitir.


2/112

Editr:

Dil uzman:Grsel uzman:

Program gelitirme uzman:Rehberlik uzman:

lme deerlendirme uzman:ISBN:

Yaync sertifika nu.:

brahim Aras

Ahmet KapuluZiya Harun Ergenzlem DoanTrkan elikDr. Nuri Doan978 - 975 - 393 - 613 - 2 12 385

KOZA Yayn Datm Sanayi ve Ticaret ABu eserin btn haklar sakldr ve yaynevine aittir.

Eserdeki metin, soru, grsel unsurlar yaynevinin yazl izni olmadan tmyleya da ksmen oaltlamaz, yaymlanamaz ve ticari amala kullanlamaz.

KOZA Yayn Datm Sanayi ve Ticaret ACevat Dndar Cad. Nu.: 139 Ostim 06370 ANKARA

tel.: (0312) 385 9191 belge: (0312) 354 0444www.kozayayin.com.tr

Bask: KOZA Yayn Datm Sanayi ve Ticaret A, 2009, ANKARA


3/112

3LSE SANAT TARH 1

Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak;Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak.O benim milletimin yldzdr, parlayacak;O benimdir, o benim milletimindir ancak.

atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill!Kahraman rkma bir gl ! Ne bu iddet, bu cell?Sana olmaz dklen kanlarmz sonra hell...Hakkdr, Hakka tapan, milletimin istikll!

Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm!Kkremi sel gibiyim, bendimi iner, aarm.Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm.

Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar,Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var.Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar,Medeniyet! dediin tek dii kalm canavar?

Arkada! Yurduma alaklar uratma, sakn.Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn.Doacaktr sana vadettii gnler Hakkn...Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn.

Bastn yerleri toprak! diyerek geme, tan :Dn altndaki binlerce kefensiz yatan.Sen ehit olusun, incitme, yazktr, atan:Verme, dnyalar alsan da, bu cennet vatan.

Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki fed?hed fkracak topra sksan, hed!Cn, cnn, btn varm alsn da Huda,Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cd.

Ruhumun senden, lhi, udur ancak emeli:Demesin mabedimin gsne nmahrem eli.Bu ezanlar-ki ahadetleri dinin temeli-Ebed yurdumun stnde benim inlemeli.

O zaman vecd ile bin secde eder - varsa - tam,Her cerhamdan, lhi, boanp kanl yam,Fkrr ruh- mcerred gibi yerden nam;O zaman ykselerek ara deer belki bam.

Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill!Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell.Ebediyen sana yok, rkma yok izmihll:Hakkdr, hr yaam, bayramn hrriyet;Hakkdr, Hakka tapan, milletimin istikll!

Mehmet kif ERSOY

STKLL MARI


4/112

4

ATATRKN GENLE HTABES

Ey Trk genlii ! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve mdafaa etmektir.

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu temel, senin, en kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahil ve haric, bed- hahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti mdafaamecburiyetine dersen, vazifeye atlmak iin, iinde bulu- nacan vaziyetin imkn ve eraitini dnmeyeceksin ! Bu imkn ve erait, ok nmsait bir mahiyette tezahr edebilir.stikll ve cumhuriyetine kastedecek dmanlar, btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili olabilirler.Cebren ve hile ile aziz vatann, btn kaleleri zapt edilmi,

btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve memleketin her kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elm ve daha vahim olmak zere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dallet ve hatt hyanet iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri ahs menfaatlerini, mstevlilerin siyas emelleriyle tevhit edebilirler.Millet, fakr u zaruret iinde harap ve btap dm olabilir.

Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde

dahi, vazifen; Trk istikll ve cumhuriyetini kurtarmaktr! Muh- ta olduun kudret, damarlarndaki asl kanda, mevcuttur!


5/112

5LSE SANAT TARH 1

Mustafa Kemal ATATRK


6/112

6

1. NTE SANAT TARHNE GR

1. SANAT VE SANAT TRLER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92. SANAT TARH NEDR?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123. KLTR SANAT LKS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124. SANAT TOPLUM LKS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125. SANAT TARHNN DER BLM DALLARIYLA LKS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126. SANAT ESERLERNN KORUNMASININ NEM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

DEERLENDRME ALIMALARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13OKUMA METN: Dnyann Yeni Yedi Harikas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14OKUMA METN: Tarih Eserlerin Korunmasnn nemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2. NTE TARH NCES ALARDA ANADOLU

1. PALEOLTK A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162. MEZOLTK A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173. NEOLTK A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184. KALKOLTK A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205. MADEN AI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

DEERLENDRME ALIMALARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

3. NTE LK ADA ANADOLU

1. HTT SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25a. Mimari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25b. Heykel ve Kabartma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

2. FRGYA SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28a. Mimari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28b. Heykel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29c. Kk Sanat Eserleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

3. LDYA SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30a. Mimari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30b. Kk Sanat Eserleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

4. URARTU SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32a. Mimari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32b. Kk Sanat Eserleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33DEERLENDRME ALIMALARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34OKUMA METN: Atatrkn Arkeolojiye ve Arkeolojik Kazlara Verdii nem ve

Trk Mzecilii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

4. NTE N ASYA UYGARLIKLARI

1. MISIR SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36a. Giri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36b. Msr Mimarisi (Tapnak, Mezar, Saray). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37c. Msr Heykel ve Resim Sanat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

NDEKLER


7/112

7LSE SANAT TARH 1

2. MEZOPOTAMYA SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41a. Giri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41b. Smer Mimarisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42c. Smer Heykel ve Kabartma Sanat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43DEERLENDRME ALIMALARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44TEST 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

5. NTE ANADOLUDA YUNAN, ROMA VE BZANS SANATI

A. YUNAN SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471. Mimari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472. Heykel ve Kabartma Sanat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

B. ROMA SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531. Mimari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

2. Heykel ve Kabartma Sanat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

57C. ERKEN HRSTYAN VE BZANS SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581. Mimari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592. Resim Sanat (Fresko, Mozaik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62DEERLENDRME ALIMALARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64TEST 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

6. NTE ORTA A AVRUPA SANATINA GENEL BAKI

1. ROMAN SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 662. GOTK SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

DEERLENDRME ALIMALARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

7. NTE RNESANS SANATI 1. RNESANSA GR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

a. Rnesans Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71b. Rnesans Hazrlayan Nedenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

2. RNESANS MMARS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71a. Genel zellikler (Malzeme, Yap Trleri, Cephe Dzeni). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71b. Mimarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

Filippo Brunelleschi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Leon Battista Alberti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Donato Bramante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

3. RNESANS HEYKEL SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74a. Genel zellikler (Konu, Form). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74b. Sanatlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

Lorenzo Ghiberti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Donatello . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Bunarotti Michelangelo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

4. RNESANS RESM SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76a. Genel zellikler (Perspektif, Mekn, Konu, Kompozisyon, Renk). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76b. Ressamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Giotto di Bondone. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Leonardo da Vinci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77


8/112

8

Tiziano Vecellio. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Pieter Brueghel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Albrecht Drer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

DEERLENDRME ALIMALARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80TEST 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

8. NTE MANYERZM VE BAROK SANATI

1. MANYERZM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82a. Maniyerizmin Genel zellikleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82b. Sanatlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

El Greco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 822. BAROK SANAT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

A. RESM SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83a. Genel zellikler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83b. Sanatlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Rubens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Rembrandt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

B. HEYKEL SANATI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85a. Genel zellikler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85b. Sanatlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Lorenzo Bernini. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85C. MMAR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

a. Genel zellikler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86b. Sanatlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

Borromini. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86


9. NTE 19. YZYIL VE SONRASI SANAT AKIMLARI

1. NEOKLASSZM (Yeni Klasikilik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 892. ROMANTZM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 913. REALZM (Gerekilik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 934. EMPRESYONZM (zlenimcilik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955. FOVZM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 996. KBZM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 997. FTRZM (Gelecekilik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

8. EKSPRESYONZM (Da Vurumculuk). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1019. SOYUT RESM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10210. METAFZK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10311. DADAZM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10312. SRREALZM (Gerekstclk). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10413. POP ART . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105


SZLK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108TESTLERN CEVAP ANAHTARLARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111KAYNAKA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112


9/112

9LSE SANAT TARH 1

1. NTE

SANAT TARHNE GR

HAZIRLIK ALIMALARI

1. Sanat, kltr, sanat tarihi kavramlarnn anlamlarn eitli kaynaklardan renerek defterinize yaznz.

2. Sanat yaptlarn korumann nemi ile ilgili bir dev hazrlaynz. Hazrladnz devi snfta ar-kadalarnza okuyunuz.

3. Deiik sanat yaptlaryla ilgili resim, fotoraf ve el sanat rneklerini snfa getirerek inceleyi-niz. Aralarndaki benzerlik ve farkllklarn neler olduunu birbirinize syleyiniz.

1. SANAT VE SANAT TRLERSanat, insann varoluuyla balar. nsanlar; en eski dnemlerden beri duygularn, dncelerini,

heyecanlarn, istek ve beklentilerini sanat yaptlaryla biimlendirmitir. Sanatn tarihi, ok eski olduuiin deiik dnemlerde deiik sanat tanmlar ortaya kmtr. Bir tanma gre sanat; bir form ortayakarlabilme yetenek ve becerisidir. Sonsuz sayda deiik ve deien formlar reten doa karsndainsan, yetenek ve becerisi ile deer kazanabilmekte ve bir lde de yaratc olabilmektedir. Doa, sa-natya tmyle ya da alabildii lde kaynak olmakta; klar, renkleri, sesleri, ritm ve uyumu ile onuetkileyebilmektedir.

Bir baka tanma gre ise sanat; bir duygunun, bir tasarnn ya da gzelliin anlatmnda kullanlanyntemlerin tm ve bu anlatm sonucu ortaya kan stn yaratclktr.

Deiik sanat tanmlarnn yan sra sanat yle de tanmlamak olasdr:Sanat ; insan yaratcl-nn, yeteneklerinin ve d gcnn; mimari, resim, heykel, tiyatro, mzik ve edebiyat gibi eitli sanatetkinliklerinde biimlenmesidir.

nsanlarn eitli gereksinimlerini karlamak amacyla yaptklar dokumaclk, alk, marangozlukve duvarclk gibi etkinliklere isezanaat denir. Burada sz konusu olan maddi bir gereksinimin kar-lanmasdr. Bunapratik sanatlar da denir. Sanat ise ho ve gzel etki oluturmak amacyla yaplanalmalar, bir yerde insann, kendini aabilme abasdr. Bunagzel sanatlar da denir.

Gzel sanatlar u blmlere ayrlr: Grsel ve biimsel (plastik) sanatlar, sessel (fonetik) sanatlar,ritmik ve karma sanatlar.

Grsel ve Biimsel (Plastik) Sanatlarnsann maddeye biim vererek yaratt sanatlara denir.Grsel ve biimsel sanatlar grupta incelenebilir: Resim, mimari, heykel ve kabartma.Resim: ki boyutlu bir anlatm biimi, bir yzey sanatdr. Resim; izgi ve boya ile herhangi bir y-

zey zerinde, k altnda grlen her eyin yanstlmasdr. Resmin temel malzemesi boyadr.


10/112


11/112

11LSE SANAT TARH 1

Heykel ve kabartma: eitli maddelerinyontularak ya da kalba alma tekniiyle bi-imlendirilmesi sonucu ortaya kan bir sa-nat trdr (Resim 3). Heykel yapmndata, mermer, al, kil, toprak, ahap, tun vebronz gibi malzemeler kullanlr.

Kabartma; ta, metal, kil, ahap ya daal zerinde baz yzeyleri oyulan baz y-zeyleri ise kabartlan sanat yaptdr.

Sessel (Fonetik) SanatlarSesler ve szler araclyla biim kazan-

m olan sanatlara sessel sanatlar denir. Ennemli dallar edebiyat ve mziktir.

Edebiyat: Duygularn, dncelerin, ha-

yallerin, istek ve amalarn sz ya da yazile gzel ve etkili bir biimde anlatlmas sa-natdr.

Mzik:Duygularn ve dncelerin sesle biimlendirildii sanat trdr. Evrensel bir iletiim aracolarak kulaa ho gelen bir yaps vardr. Mziin ilk alardan gnmze kadar eitli amalarla kul-lanld bilinmektedir. rnein, hastalklarn tedavisinde, asker harektlarda ya da dinsel amal t-renlerde olduu gibi.

Ritmik SanatlarRitmik sanatlar insan vcudunun hareketlerinden doan sanatlardr. Dans, opera, bale ve tiyatro bu

sanat trne girer.Dans: Genellikle insan ya da alg (bir ya da birden ok) sesine uyularak dzenlenen beden hare-

ketlerinin btndr.Opera: Szlerinin btn veya bir blm orkestra eliinde mzik olarak sylenen sahne oyunla-

rdr.Bale: Belli figrlerle, adm atlarla sahne dzenine ve mzie dayal olarak yaplan bir gsteri sa-

natdr.Tiyatro: nsan ve toplumu ilgilendiren olaylarn, yine insanlar tarafndan canlandrlmasyla oluan

bir sanat trdr. En eski sanat trlerinden olan tiyatronun trajedi, komedi ve dram gibi trleri vardr.Karma Sanatlar

Karma sanatlar ise hareketli ama temel malzemesi insan toplum ekseninde oluan, her trl drama-tik almalar kapsar. Sinema, orta oyunu, kukla vb. bu sanat trne girer.

Sinema: Kendinden nce gelimi olan resim, mimari, heykel, edebiyat ve mzik gibi eitli sanatdallarna dayal, byk teknik ve beceri gerektiren bir sanat daldr. Btn bu etkinlikler, bir film eridizerine kaydedildikten sonra karartlm bir salonda perdeye yanstlarak seyirciye aktarlr.

Orta oyunu: Sahne, perde, dekor, suflr kullanmadan, halkn ortasnda oynanan Trk halk tiyatro-sudur.

Kukla: Hareketli yerleri iplikle sanatnn parmaklarna balanarak bir perdenin zerinden, kartongibi hafif nesnelerden yaplm bebeklerle oynatlan bir oyundur.

Resim 3 : TBMM Atatrk Ant, Hseyin Gezer


12/112

12

2. SANAT TARH NEDR?Gemiten gnmze dein gelen tm uygarlklarn sanatn inceleyen sanat tarihi, insann madde-

ye biim vererek elde ettii sanat trlerini konu edinir.Mimari, resim, heykel ve ssleme sanatlarnn douundan gnmze dein, birok lke ve toplum-

da ne ekilde, ne tr yaptlar vererek olutuunu inceleyen; sanat yaptlarnn ve onlar yapan sanat-larn tarzlarn, sanat anlaylarn belirleyip deerlendirmeyi amalayan bilim dalnasanat tarihi denir.Sanat tarihi, bilimsel anlamda XIX. yzylda Almanyada ortaya kmtr.

3. KLTR SANAT LKSKltr; bir topluluun tarihi boyunca kazand maddi, manevi deerlerini, duyu ve dn birlii-

ni oluturan her trl yaay, dnce ve sanat varlklarnn tmdr.Kltr, etkileim yoluyla kuaktan kuaa aktarlr. Bir sanat yaptnn oluumunda ait olduu toplu-

mun kltr yapsnn nemi byktr. Hibir sanat yapt onu yaratan evreden soyutlanamaz. Corafiblgenin, iklim ve evre koullarnn, inan ve yaay biimlerinin sanat yaptnn ortaya kndaki ro-

l byktr. Farkl kltrlerin oluturduklar sanatlar (Avrupa, Osmanl, Bizans, slam sanat gibi) sanattarihisinin ura alan olmutur.

4. SANAT TOPLUM LKSSanat; bir duygunun, bir dncenin, bir gzelliin anlatmnda kullanlan yntemlerin tmdr. Bir

toplumun gemii, araylar, zlemleri, ynelileri, o toplumun sanatna ve sanatsnn yaptlarnayansr.

Sanatlar, iinde yaadklar toplumlar ve koullar yetitirir. Sanatlar da toplumlar yaptlar ile et-kilerler. Toplumsal olaylar kimi zaman yeni sanatlarn yetimesini salarken kimi zaman da sanat-lar, toplumsal olaylar etkilemilerdir.

5. SANAT TARHNN DER BLM DALLARI LE LKSSanat tarihi, teki bilim dallar ile yakndan ilikilidir. Sanat tarihine yardmc olan baz bilim dallar

unlardr: Tarih: nsan topluluklarnda ve toplumlar arasnda ortaya kan olay ve gelimeleri, belirli yer ve

zaman gstererek neden-sonu ilikilerini aratrp inceleyen bilim daldr.Sanat tarihinde ele alnan sanat ya-

ptlarnn da bir gemii bulunmaktadr.Bir sanat yapt ele alndnda, mutlakaonun yapld zaman ve bu zamann e-itli koullar gz nnde tutulur. Tarih,bu konuda sanat tarihine yardmc olur.

Arkeoloji: Kaz bilimidir. Toprakveya su altnda kalm olan gemi uy-garlklara ait kalnt ve yaptlar saptaya-rak bunlarn ortaya karlmasn ve de-erlendirilmesini salar(Resim 4).

karlan yaptlar sanat tarihi ieri-sinde ele alnp incelenir. Yani yaptlarortaya karmak arkeolojinin, onlar in-celemek ise sanat tarihinin grevidir.

Resim 4 : Zeugma (Belks, Gaziantep) kazlar srasnda yaplan almalar


13/112

13LSE SANAT TARH 1

Filoloji:Dil bilimidir. Dnya zerinde var olan dilleri inceleyerek sanat tarihine yardmc olur. Ama-c, okunup anlalmasnda glk duyulan metinleri aklayarak bir metni hem edebiyat hem de dil ba-kmndan deerlendirmektir.

Paleografi: Eski yazlarn okunmasn salayan bilim daldr. Dil bilimiyle birlikte kullanlr. Yazla-rn tr ve ekillerini inceleyerek sanat tarihine yardmc olur.

Epigrafi: Kitabeleri (talar zerine ilenen yazlar) okuyup aratran ve yorumlayan bir bilimdir. Birsanat yaptnn ne zaman ve hangi amala yapldnn bilinmesini salayarak sanat tarihine yardmcolur.

Nmizmatik: Sikke (maden para) bilimidir. Gemite kullanlan sikkeleri inceler. Sikkelerin ze-rindeki yaz ve betimlemeler, o dnem hakknda bilgi vererek eski paralarn ve yaptlarn tarihlendiril-mesinde yardmc olur.

Kronoloji: Zaman bilimidir. Olaylarn tarihlerini saptayarak oluum sralarn dzenler. Eserlerinhangi zaman dilimi ierisinde yapldn belirleyerek sanat tarihine yardmc olur.

Corafya: Her sanat yapt belli bir yerde ve o yerin corafi koullar iinde yaplr. Corafi evre,

iinde yaayan insanlarn yaam koullarn ve o insanlarn dnya grlerini etkileyebildii gibi sana-t zerinde de belli bir etkiye sahip olabilmektedir. Bu nedenle sanatlarn, sanat olaylarnn ve sanatyaptnn yapld yerin bilinmesi gerekir. Corafya, bu konuda sanat tarihine yardmc olarak sanatolaynn, akmn, tarzn ve yaptn ait olduu yeri belirler.

6. SANAT ESERLERNN KORUNMASININ NEMSanat yaptlar gemi uygarlklarn toplumsal yaplanmalarn, siyasal rgtlenmelerini, dinsel ina-

nlarn, yaay biimlerini yanstan birer belgedir. Bu yaptlar, hangi toplum iin olursa olsun nemlibir kltr mirasdr. Onun iin tm bu sanat yaptlarnn ayrm yaplmadan korunmas gerekmektedir.nk toplumlar hemen her konuda birbirlerinden etkilenmilerdir. Bu zelliklerinin bir gerei olarak sa-

nat yaptlarn Bizden nceki, bizden olmayan toplumlara ait vb. diyerek kendimizden soyutlayama-yz.Bizden olmadn dndmz bu yaptlarn ve onlar yaratan kltrlerin, zerinde yaadmz

Anadolu topraklarnda olutuunu ve bizim kltrmz etkilediini unutmamalyz. lkemizde Hitit,Frigya, Lidya, Likya ve Urartu uygarlklarnn etkileri ada yerleim merkezlerinde grlmekte, aynekilde Trk sanatnn etkileri de Avrupada hissedilmektedir.

Yzyllar boyunca ortaya konulmu bu yaptlarn korunmas, insanlarn ve toplumun gelecee uza-nrken gemiteki kkleriyle ilikisinin srdrlmesi anlamna da gelir.

Ayrca, gnmzde gittike gelien turizm sektrnn turist eken en byk unsuru, o lkede bulu-nan sanat yaptlardr. nk turistler, gezdikleri lkelerin sanat yaptlarna yakn ilgi duyarlar.

DEERLENDRME ALIMALARI 1. Sanat ve sanat tarihini tanmlaynz.

2. Sanat snflandrarak rnekler veriniz.

3. Bir sanat yaptnn ortaya kndaki etkenler nelerdir? Aklaynz.

4. Sanat tarihinin hangi bilim dallaryla ilikisi vardr? Belirtiniz.

5. Sanat yaptlarn korumak niin nemlidir? Aklaynz.


14/112

14

OKUMA METN

Dnyann Yeni Yedi HarikasMerkezi svirede bulunan New 7 Wonders (Yeni Yedi Harika) Vakf tarafndan, 2002 ylnda

dnyann yedi yeni harikasn semek iin bir yarma dzenlenmitir. Aday olarak nce 21 sa-nat eseri belirlenmitir. Adaylar belirlenirken 2000 ylndan nce ina edilmi olmak, insan eliy-le yaplm olmak ve belirli bir dzeyde muhafaza edilmi olmak koullar getirilmitir. Daha son-ra 5 yl boyunca dnyann her yanndan 100 milyondan fazla kii cep telefonu ve nternetten oykullanarak dnyann yeni yedi harikasn belirlemitir.

Sonular, New 7 Wonders Vakf tarafndan 07.07.2007 tarihinde Portekizin bakenti Liz-bonda aklanmtr. Buna greDnyann Yeni Yedi Harikas olarak belirlenen eserler un-lardr:

1. in Seddi: M 9. yzylda yaplmtr. Seddin bugn ayakta duran ksmnn uzunluu3000 kmdir. in Seddi, inin snrlarnda duman iaretlerinin verildii kule ve kalelerin birbirle-

rine setlerle balanmasyla oluturulmutur. Amac inin kuzeyindeki gruplarn saldrlarn en-gellemektir.Bugne dek insan eliyle yaplm en byk ve uzaydan grlebilen tek abidedir.2. Petra Antik Kenti: rdnde Nebatitler zamannda (M 1. yzyl) baz blmleri kayalara

oyularak yaplmtr. Su kanallar, 4 bin kiilik amfiteatr, Mezar Saray, El-Deir Manastr Pet-rann nemli yaplarndandr.

3. Kurtarc sa Heykeli:Brezilyann bakenti Rio de Janerio ehrine tepeden bakan Corro-vado Tepesine kurulan heykel 38 m yksekliindedir. Yapm be yl sren heykelin al1931de yaplmtr. Sanats Fransz heykeltra Paul Landowskidir.

Her yl milyonlarca ziyaretiyi kollarn aarak karlayan heykel, Brezilya halknn scakl-

nn sembol hline gelmitir.4. Chichen tza Piramidi: M 800 yllarnda Meksikann Yucatan Yarmadasnda kurulmu-

tur. Maya uygarlnn ekonomik ve politik merkezi olarak hizmet vermi en byk tapnaktr.5. Machu Picchu Antik Kenti: M 15. yzylda nka mparatoru Pachacute zamannda Mac-

hu Picchu (Eski Da) olarak bilinen dada kurulmutur.Bulutlarn arasndaki kent 200den fazla merdiven sistemiyle birbirine balanan ta yaplar-

dan oluur.6. Collesseum (Kolezyum): (MS 70-80) Roma (talya) ehir merkezinde bulunan elli bin ki-

ilik bu grkemli amfiteatr; sirk oyunlar, araba yarlar, gladyatr gsterileri yaplmas amacy-la kurulmutur.

7. Tac Mahal: Mool mparatoru ah Cihann istei zerine len kars Mmtaz Mahalin an-s iin Hindistann Agra kentinde ina edilmitir.

Cumna Irma kysnda servi, portakal ve fskiyeli havuzlarla ssl bir bahenin iindedir.Yksek kubbeli yapdan bamsz olarak ina edilmi silindirik minareleri, Trk sanat etkile-

rini gsterir.i ve d beyaz mermer kapl olan bu ant mezar slam mimarisinin en nemli yaplarndan

biridir.brahim ARAS

(Bu kitap iin derlenmitir.)


15/112


16/112


17/112

17LSE SANAT TARH 1

Anadoludaki Paleolitik an en nemli yerleimleri arasnda Yarmburgaz Maaras (stanbul); Ka-rain, Beldibi, Belba ve kzini maaralar (Antalya) ile Palanl Maaras (Adyaman) saylabilir.

Yarmburgaz Maaras: stanbulda Kk ekmece Glnn kuzey ucunda bulunan maaradayaplan kazlarda(Resim 5)bu dneme ait tatan yaplm baltalar, kesici ve delici aletler ile ay, kpekgibi eitli hayvanlara ait kemikler bulunmutur.

Karain Maaras: Antalyann 30 km kadar kuzeybatsnda bulunan maara, denizden 450 m yk-seklikte ve 50 m derinliindedir(Resim 6).

Maarada yaplan kazlarda insan dii ve kafatas ile fil, su aygr, maara aslan, kz, at, geyik gibihayvanlara ait kemikler ve akmak tandan yaplm baltalarla, kesici ve delici aletler bulunmutur. Ay-rca maarada bir ocakla yanm kemik ve odun kalntlarnn bulunmas, bu dnemde insanolunun ate-i kullanmaya baladn, belki de yiyecek piirme etkinliini rendiini gsterir. ok sayda hayvan ke-miklerinin maarada bulunmas da bu dnem insanlarnn ustalam avclar olduunun kantdr.

2. MEZOLTK AMezolitik yani Orta Ta a ad verilen bu dnem, Paleolitik

adan Neolitik aa geii hazrlayan ara bir dnemdir.Bu an en zgn buluu,mikrolit diye adlandrlan akmak

tandan yaplm geometrik biimli kk ta aletlerdir.Besin retiminin henz balamad, insanlarn hal besin top-

laycl ile yaamlarn srdrd bu dnemin en nemli yerle-imleri Antalyada kzini, Beldibi ve Belba maaralar (Antalya);arkl Maara (Gaziantep) ve anl Urfadaki St Tarlasdr.

kzini Maaras:Antalyann yaklak 31 km kuzeybatsnda-ki maara, adn maarann duvarndaki kz resminden alr. Ma-arada yaplan kazlarda akmak tandan yaplm kk mikrolitaletlerin yan sra kemikten yaplm sivri ulu t ve bizler de bu-lunmutur(Resim 7).

Resim 5 : Yarmburgaz Maarasnda yaplan kaz a- lmalarndan bir grnm, stanbul

Resim 6 : Karain Maarasnda yaplan kaz almala- rndan bir grnm, Antalya

Resim 7 : kzini Maarasnda bulunan biz rnekleri, Ana- dolu Medeniyetleri Mze-

si, Ankara


18/112

18

3. NEOLTK ANeolitik a, yani Yeni Ta a, Trkiyedeki yaygn kullanlan adyla Cilal Ta Devri, insanln

kltrel geliimindeki en nemli sretir. Bu srete insanolunun yaam ve geim tarz kkl deiik-liklere urayarak bir bakma gnmz uygarlnn temelleri atlmtr.

Geici doal barnaklardan kalc kysel yaama, avclk ve toplayclktan retime, tarm ve hayvan-cla gei olarak zetlenebilen bu dnemde, insanlarn yaamlarnda olduu kadar onlarn kullandk-lar eitli aletlerde de deiiklikler olmutur. Bu dnemde kabaca yontularak yaplan ta aletlerin yeri-ni daha zenle ilenip cilalanarak yaplan aletler almtr. Bunlarn yapmnda tan yan sra obsidien(obsidyen) (volkanik, doal siyah cam)(Resim 8),ahap, kemik gibi malzemeler de kullanlmaya ba-lanmtr. Bu dnemde tapnaklarla evlerin duvarlarna yaplan resimler, tapnaklara braklan heykel-cikler ve anak mlekler o dnem insan yaam, zellikle ana erkil (kadn egemen) dzen hakkndabilgi vermektedir.

Neolitik ala ilgili en nemli bilgiler Anadolunundeiik blgelerinde bulunan hyklerde yaplan ka-zlardan renilmektedir.

Deiik uygarlklara ait yerleimlerin zamanla stste ylmas ile topraktan oluan yass byk te-pelere hyk denir.

Anadoludaki Neolitik a yerleimlerinden baz-lar unlardr:

ayn: Diyarbakrn Ergani ilesi yaknlarnda-dr. aynnde oturanlar Anadolunun en eski ift-ileridir. Buday yetitirmesini, hasat etmesini vetmesini bildiklerini yaplan kazlarda ele geirilenaletler kantlamaktadr.

aynller ta temel zerine, kerpi duvarla ya-plan evlerde oturuyorlard. Evler dikdrtgen planlve ok blml olarak yaplmt(Resim 9).Burada-ki ller evlerin altna, ayaklar karna ekilmi du-rumda (hoker) gmlmtr.

ayn halk kilden insan heykelcikleri; tatanveya ahaptan oyarak kap kacak; akmak ta veobsidienden bak, orak, kazyc ve delici aletler;kemikten ineler, eitli boncuklar, bilezikler de yap-mlardr.

atalhyk: Konyann umra ilesi yaknlarn-dadr. Neolitik an en gelimi yerleim merkez-lerinden biridir. Hyn bulunduu blgede tarmve hayvanclk iin elverili otlaklar ve sulak arazile-rin bulunmas, obsidien yataklarna yakn oluu, g-ney ve bat kesimlerinin ormanlarla kapl olmas gi-bi evresel zellikler, atalhykllerin ileri bir uy-garlk yaratmalarndaki doal yardmclar olmutur.

Yerleim, da kapal avlular etrafnda, bitiikolarak kerpile yaplm dikdrtgen planl tapnakve konutlarn birlemesiyle olumutur.

Resim 9 : ayn Tepesinde ta temelli kerpi duvarl evler, Ergani, Diyarbakr

Resim 8 : Obsidienden yaplm mzrak ve ok ular,Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara


19/112

19LSE SANAT TARH 1

Tapnaklar, duvarlarndaki yksek kabartmalar ve duvar resimleri ile konutlardan ayrlr.atalhykte ok sayda tapnan bulunmas, burasnn nemli bir klt merkezi olduunun da gs-

tergesidir. Klt; tapma, tapnma anlamna gelir. atalhykte yaplan kazlarda gc simgeleyen bo-a balarnn bulunduu birok klt binas ortaya karlmtr(Resim 10).

atalhykteki duvar kabartmalarnda ve resimlerindedoum, yaam ve lm konular ilenmitir. Yaplan kaz-larda bereketi simgeleyen ana tanra heykelcikleri de bu-lunmutur(Resim 11).

atalhykn sanat tarihi iin bir zellii de duvarlarayaplan resimlerdir. Bu duvar resimlerinde; eitli insan vehayvan figrleri, l gmme trenleri, av sahneleri betim-lenmitir.

Haclar: Burdurun 25 km batsnda, eski bir yerleimmerkezidir. Haclarda evler, ta temel zerine kerpile ya-plm olup beyaz svaldr. Evlerin ii, ince duvarlarla b-lmlere ayrlmtr. inde frn, ocak, tme talar bulu-nan mutfak evin dna alnmtr. Haclardaki evlere, a-talhyktekilerden farkl olarak damdan deil de avlularaalan evlerin geni cephelerine alm kaplardan girili-yordu. Evler arasnda oluan dar sokaklar, Haclar mimari-sinde artk bir kent dokusunun egemen olmaya baladizlenimini vermektedir. Ayrca bu dnemde ller artk evlerin iine deil, daha ok avlulara ve mezar-lklara gmlmeye balamtr.

Resim 10 : Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinde sergilenen bir atalhyk evinin rekonstrksiyonu

Resim 11 : atalhykte bulunmu pimi topraktan yaplm ana tanraheykelcii, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara


20/112

20

Haclarda yaplan kazlarda ele geiri-len heykelcikler de atalhykte olduugibi plak ana tanra ve ocuk heykelcik-leridir. Bunlar, iri badem gzleriyle atal-hyk heykelciklerinden farkllar(Resim 12).

Neolitik an Anadoludaki diernemli yerleimleri arasnda Ymktepe(Mersin), Kuruay (Burdur), Erbaa (Tokat),Kkhyk (Bahe Saray, Nide) ve S-t Tarlas (Urfa) saylabilir.

4. KALKOLTK AMaden aletlerin yan sra ta aletlerin

kullanlmaya devam edilmesinden dolaybu dneme ta ve maden devri anlamnagelen Kalkolitik a denilmektedir.

Bu a insanlarnn yaamnda tarm,avcla oranla daha n plana gemitir.Gemi alarn tketici insann simgele-yen av etkinliinden giderek kurtulan in-san topluluklar, gereksinimlerini kendirettikleriyle karlamaya balamlardr.

nsanlarn yaamlarndaki bu deiik-lik, onlarn sanatlarn da deitirmitir. Av-cla olan ilginin azalmas sonucu duvar-lara yaplan avclkla ilgili resimlerin yeriniboyal anak mlek yapm(Resim 13),bereketi sembolize eden kadn heykelcik-leri ile dinsel simge olan idoller almtr(Resim 14).

dol, tek veya ok bal stilize (slup-latrma, ematikletirip yaln hle getir-mek) gvdeli heykelciklerdir.

Kalkolitik ada Anadoluda l gm-me gelenekleri de deimeye balamtr.ller genellikle yerleim yerleri dnatoprak, kp ya da ta sanduka biimli me-zarlara gmlm, yanlarna l hediyesiolarak anak mlek, ss eyas ve silah-lar braklmtr.

Kalkolitik a mimarisinde evler dikdrtgen planl ve genellikle tek odaldr. Yap malzemesi ta te-mel zerine kerpitir. Dz daml evlerin odalarnda ocaklar ve tahl depolamaya yarayan ambarlar bu-lunur. Bu yap plan, daha sonra Bat Anadolu ve Ege kylarnda kullanlan megaron ad verilen yaptipinin temelini oluturmutur. Yunan tapnaklar da megaronlarn planlar rnek alnarak yaplmtr.

Resim 12 : Haclar (Burdur)da bulunmu pimi topraktan yaplan iki kadn heykelcii, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, An- kara

Resim 13 : Can Hasan (Karaman)da bulunmu Kalkolitik a a- nak mleklerine bir rnek, Anadolu Medeniyetleri M- zesi, Ankara

Resim 14 : Beycesultan (Denizli)da bulunmu doller, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara


21/112

21LSE SANAT TARH 1

Megaron, n ak yarm oda biimindegirii ile ortasnda ocak bulunan byk birodadan oluan dikdrtgen planl ev tipidir.

Anadolunun deiik blgelerinde Kalkoli-tik an zelliklerini yanstan nemli yerle-im merkezleri bulunmaktadr.

Haclar: Neolitik an nemli bir yerleimmerkezi olan Haclarn 5. katnda Kalkolitika buluntularna da rastlanmtr. Buradayaplan kazlarda perdahl, tek renkli anakmleklerin yan sra zengin bezeklere sahipbirok boyal anak mlek bulunmutur(Re- sim 15). Boyal olanlar, krem ya da sar renk-te zemin zerine kahverengi ile yaplm,geometrik desenlerle bezenmitir.

Pimi topraktan yaplan ana tanra hey-kelleri daha ematiktir(Resim 16).

Beycesultan: Buras, Denizli ilinin ivril il-esi yaknlarndadr. Yaplan kazlarda ortayakarlan yaplar, dikdrtgen biiminde olupodalarn ortasnda yuvarlak ve byk ocaklarbulunmaktadr. Bu yaplar, megaron tipinin engzel rneklerini oluturur. Bulunan anakmlekler tek renklidir.

Can Hasan: Karaman ili yaknlarndadr.Can Hasanda yaplan kazlarda ortaya ka-rlan evler, kare ve dikdrtgen planl olup du-varlar daha nce rastlanan rneklerden dahakalndr. Bazlar iki katl olan Can Hasan ev-lerinin duvarlarna geometrik desenler izil-mitir. Ayrca Can Hasanda tanra heykel-cikleri yapma gelenei de srdrlmtr.Burada ince, renkli, geometrik bezeli birokanak mlek ortaya karlmtr(Resim 17).Bu anak mleklerin bezemelerinde egemenolan renk; ak zemin zerine krmz ve kah-verengi, desenler ise geometriktir. Ayn anakmlek trne Ymktepe (Mersin) kazlarn-da da rastlanmtr. Benzerlik o denli byktrki bu anak mleklerin ticari ilikiler sonucublgeye geldii dnlmektedir.

an dier yerleimleri arasnda Ymk-tepe (Mersin), Fikirtepe (stanbul), Norunte-pe (Elz), kiztepe (Samsun) saylabilir.

Resim 15 : Haclar (Burdur)da bulunmu boya bezekli kaplar,Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara

Resim 16 : Haclar (Burdur)da bulunmu boyal ana tanraheykelcii, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara

Resim 17 : Can Hasan (Karaman)da bulunan boya bezekli kap, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara


22/112

22

5. MADEN AIayn ve atalhykte yaplan kazlarda ele geirilen maden buluntular insan topluluklarnn ma-

deni, gnmzden 10 bin yl kadar nce tandklarn ortaya koymaktadr.Madenin insan yaamndaki nemli yerini almas Kalkolitik ala balar; ancak kullanm lk Tun

anda iyice yaygnlar.lk Tun a: aa adn veren tun, bakr ve kalay karm bir alamdr. Bu ada yaayan in-

sanlarn, tuncun yan sra aralarnda altn ve gm gibi deerli madenlerin de bulunduu hemen tmmadenlere, istedikleri biimi vererek kullandklar grlmektedir.

Madenciliin gelimesi, i blmne dayal kent yaamnn da balamasn salamtr. Bu oluumgiderek ilk bamsz beyliklerin, ilk siyasal rgtlenmelerin hazrlaycs olmutur.

Yava yava oluan bu gelimeleri en sonunda yaznn bulunmas (IV. bin yln sonlar) izlemitir.Yazyla birlikte, kimi ham maddelere olan gereksinimle ilikili olarak ticarete duyulan byk ilgi, lkele-rin birbiriyle ilikisini glendirmi bylelikle yeni bir dnem balamtr. Bu yeni dnem, daha iyi rgt-lenebilen toplumlarn dnemidir. Bu zamanda Anadoludada sosyal snflar ve ilk kent devletleri (Truva

vb.) grlr.Troya (Truva): anakkale yaknla-

rndaki Troya, evresi surlarla evrilmibir kent olarak karmza kmaktadr.Troyadaki evler, tapnaklar ve saraylarmegaron planldr(Resim 18).

mleki arknn henz kullanl-mad Truvadaki seramiklerin bykblm siyah, gri ve zeytin yeili ren-gindedir. Genellikle bezemesiz olmakla

birlikte kimi anaklara tutamaklar (kulp-lar) yaplm, bunlarn yzeyleri eitlisslemelerle insan yz biimine so-kulmutur. Bu anak mlekler gerekyapm gerekse biim olarak oldukazgndr.

Troyallarn madencilikteki ustalkla-r; kazlarda kan hazinelerde ele ge-en altn ve gm kaplarda, altn sstaklarnda kendini gsterir.

lk Tun anda Anadoluda bulu-nan nemli yerleim merkezlerindenbazlar unlardr:

Alacahyk: orum ili Alaca ilesiyaknlarnda bulunan Alacahyknen dikkat ekici yn kral mezarlardenen 13 gmdr. Yerleme alannnyamalarndaki 13 kral mezar, dikdrt-gen planl ukurlara yaplmtr(Resim 19). l, dizlerini karnna ekmi du-

Resim 19 : Alacahykte yaplan kazlar sonucu ortaya karlan kral mezarlar, orum

Resim 18 : Truvadan bir grnm, anakkale


23/112

23LSE SANAT TARH 1

rumda (hoker), armaanlaryla me-zarn odasna yerletirilmi, sonrazeri aa, amur ve toprakla rtl-mtr.

Zengin mezar armaanlar altn,gm, elektron (altn-gm kar-m bir maden), tun ve demirdendir.Dvme, dkme teknikleriyle retil-mi bu yaptlar; Anadolu halknn budnemde ulat yksek teknoloji-nin en canl tanklardr.

Alacahyk (orum), kral mezar-larnda bulunan armaanlara en g-zel rnekler; dinsel amalarla tren-lerde kullanlan eitli gne kursla-r (Resim 20), geyik (Resim 21) veboa (Resim 22) ile tanra heykel-cikleri, tun ve altn silahlar, altn vegmten yaplan eitli ss eyala-r, deiik madenlerden kap kacak-lar lk Tun ann nemli sanat ya-ptlarndandr.

Bu mezar buluntular ile Kafkas-yann Kuban Blgesinde bulunanve kurgan diye adlandrlan mezar-lardan kan buluntular arasnda ya-kn benzerlikler vardr.

Daha nceki alarda pimitoprak ve talardan yaplan anatanra heykelciklerinin, Eski Tunanda daha bir stilize edildii vedeerli maden ve talardan yapldgrlmektedir. Byk ounluumezarlarda bulunan bu heykelcikler-den Hasanolan (Ankara)da bulu-nan kadn heykelcii nemli bir r-nektir(Resim 23).

Kltepe: Kayseri yaknlarndabulunan Kltepe, Asurlu tccarlartarafndan kurulan bir ticaret koloni-sidir. Kltepe, Anadolunun ilk yazltarih belgelerinin bulunduu yer ol-masndan tr de ayr bir nemesahiptir (Resim 24).

Resim 21 : lk Tun ana ait bir geyik heykelcii,Anadolu Medeniyet- leri Mzesi, Ankara

Resim 20 : lk Tun ana ait bir G- ne kursu, Anadolu Mede- niyetleri Mzesi, Ankara

Resim 24 : Kltepe kaz alanndan bir grnm, Kayseri

Resim 22 : lk Tun ana ait bir boa heykelcii, Ana- dolu Medeniyetleri M- zesi, Ankara

Resim 23 : Eski Tun ana ait bir kadn heykelcii,Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara


24/112

24

Tun anda Kltepede yaplanevler, ta temelli ve kerpi duvarldr.Yaplan kazlarda renkli ve sslemelianak mlek (Resim 25) ile ok sa-yda yazl tablet bulunmutur(Resim 26).

Tablet , eski Mezopotamya ve Hi-tit uygarlklarndan kalma, zerindeyazlar, resim ya da izimler bulunan,pimi topraktan yaplm kk lev-halara verilen addr.

Bu tabletler, o gnk Anadolu ven Asya toplumlarnn siyasal, klt-rel ve ekonomik yaam hakkndanemli bilgiler vermektedir.

Ayrca, Kltepede bulunan yazlbelgelerden, burasnn nemli bir ti-caret merkezi olduunu da ren-mekteyiz.

lk Tun anda Anadoludaki di-er nemli yerleim merkezleri ara-snda Beycesultan (Denizli), Aliar(Yozgat), Gzlkule (Tarsus, Mer-sin), kiztepe (Bafra, Samsun), De-mircihyk (Eskiehir) saylabilir.

lk Tun anda da zengin bir uygarlk yaratan Anadolu topraklar, zellikle n Asyadaki bakayerleim merkezlerinin de ilgisini ekmitir.

Anadoludaki bu zenginlii ilk grenler Asurlu tccarlar olmutur. Anadolunun altn ve gmn e-kebilmek iin youn bir ticaret a kuran Asurlu tccarlar, kurduklar ticaret kolonileriyle Anadoluya tunyapm iin gerekli olan kalay getirip karlnda da altn ve gm gibi deerli madenleri almlardr.Bu ticaret yaplrken lk Tun an yaayan Anadolu insan Asurlu tccarlardan yazy renmitir.

lk Tun ann sonlarnda yaznn Anadoluya girmesiyle Anadoluda uygarlk tarihinin ikinci evre-si olan tarih alar balamtr.

Resim 25 : Kltepede bulunan eitli anak mlekler, Ana- dolu Medeniyetle- ri Mzesi, Ankara

Resim 26 : Kltepe (Kayseri)de bulunmu zarfl tablet, Anadolu Medeni- yetleri Mzesi, Ankara

DEERLENDRME ALIMALARI 1. Tarih ncesi alarda Anadoluda yaayan uygarlklar hangileridir? Syleyiniz.

2. Paleolitik an nemli yerleim merkezlerine rnek veriniz.

3. Mikrolit ad verilen aletler hangi a buluntulardr? Bu an nemli yerleimlerini syleyiniz.

4. Neolitik ada insan yaamna yansyan deiiklikler nelerdir? Belirtiniz.

5. Neolitik an en nemli yerleimi olan atalhyk yaplarnn zelliklerini anlatnz.

6. Kltepede ele geirilen en nemli buluntular nelerdir? Bunlarn Anadolu tarihi asndannemlerini aklaynz.

7. Asurlu tccarlarn Anadoluya gelmelerinin, Anadolu insan iin en byk yarar ne olmutur? Belirtiniz.

8. Obsidien, tapnak, fresko, megaron, hyk, idol ve tablet terimlerinin anlamlarn syleyiniz.


25/112

25LSE SANAT TARH 1

1. HTT SANATIM 2000 yllarnda Anadoluya Kafkaslar yolu ile doudan gelen Hititler, ksa srede Anadoludaki

yerli halk ile kaynaarak Yakn Dou tarihinin en byk kltrlerinden birini oluturmu, Anadoluda ilkbyk uygarl kurmulardr.

MerkezleriHattua (orum yaknlarndaBoazky)tr. Dier nemli yerleim merkezleri arasn-da Alacahyk (orum), Aliar (Yozgat), Kltepe (Kayseri), Karahyk (Konya), Beycesultan(Denizli)ve Yanarlar (Afyonkarahisar) saylabilir.

Boazky ve dier yerleim merkezlerinde yaplan kazlar sonucu ele geirilen tabletlerin okunma-

syla Hitit tarihi tm ynleriyle (tarih, din, hukuk vb.) ortaya karlmtr. Yaplan kazlarda ok saydatapnakla birok tanr heykelinin bulunmas, Hitit sanatnn daha ok (Mezopotamya, Msrda olduugibi) dinsel bir nitelik tadn ortaya koymaktadr.

Hititler, M 700l yllarda yklndan sonra kk kent devletleri hlinde Anadolunun gney do-usunda; Zincirli (Mara), Aslantepe (Malatya), vriz (Konya), Sakagz (Gaziantep) gibi yerleimler-de bir sre daha yaamlardr.

a. MimariHitit mimarisinin en nemli zelliklerin-

den biri yaplarn antsal oluudur.Erken Hitit Dneminden balayan yap-

lardaki bu antsalla gidi, Hitit mparator-luu Dneminde daha byk boyutlaraulam, bu tr yaplar antsal grnmlkentlerin olumasna neden olmutur.

Hitit Dneminde antsal kent mimarisi-nin en iyi izlenebilecei yer bakent Hattu-atr. Kent; kurulduu yksek arazisi, sa-vunma amacyla yaplan kaln duvarl sur-lar, kente girii salayan kaplar ile ant-sal bir grnm kazanmtr(Resim 27).

3. NTE LK ADA ANADOLU

HAZIRLIK ALIMALARI

1. Anadoluda ilk alarda kurulan uygarlklara ait bulduunuz resim rneklerini snfa getirerek arkadalarnzla inceleyiniz.

2. Boazky veya Alacahyk grdyseniz izlenimlerinizi snfta arkadalarnza da anlatnz.

3. Sfenks, potern, orthostat, rlyef, friz, figr terimlerinin anlamlarn eitli kaynaklardan re-nerek defterinize yaznz.

Resim 27 : Hattuan genel grnm, orum


26/112

26

Kenti evreleyen surlara yaplan Kral Kaps,Aslanl Kap(Resim 28) ve Yer Kap (Resim 29)diye adlandrlan kap, yapl zellikleri a-sndan kentin en nemli giriini oluturur.

Kalelerde potern diye adlandrlan yer alt ge-itlerinin bulunmas, kapda sfenks yontularnnoluu; Aslanl Kapnn d yzn ssleyen aslankabartmalar; Kral Kapsndaki tanr kabartmasgibi zellikler bu kaplar, yap sanatnn en etkile-yici rnekleri arasna sokmutur.

Potern , Hititlerde kalelerin altna yaplan yeralt geididir.

Kentin dousunda bulunan Byk Kale lke-nin ynetim birimlerinin bulunduu, hemen tm

antsal yaplardan oluan bir blgedir. Toplant sa-lonlar, eitli ynetim yaplar, devlet arivi vekralla kralie iin yaplan zel odalar blgenin tipikyaplardr.

Hititlerdetapnak tanrnn evidir. Tapnaklar,dikdrtgen bir avlu evresine sralanm dar veuzun odalardan oluur. Ele geen buluntulardanodalardan bir blmnn devlet arivi ve ynetimbinalar olarak kullanld saptanmtr. ine tan-r heykellerinin konduu kutsal odann bulunduuasl tapnak blm, antsal girii ile bu avlununortasndadr.

Avlu, genellikle taraf duvarlarla evrili, s-t ak blmlere verilen addr.

Byk Kalenin batsnda yer alan AaKent, bir dinsel blge grnmndedir. Hattu-ata yaplan kazlarda ortaya karlan yedi tap-naktan en by burada bulunmutur.

Bakent Hattuan yaknlarnda bulunanYa-

zlkaya Ak Hava Tapna (Resim 30), HititDneminin dinsel inanlarnn deerlendirilmesiasndan bilim insanlarna byk kolaylklar sa-lamtr.

Hitit ehirleri ok fazla ykma urad iin ka-lntlar gnmze kadar gelmemitir. Ancak yinede Hitit evlerinin ta temelli ve kerpi duvarl oldu-u bilinmektedir. Tek katl olan bu evler dz dam-la rtl olarak yaplmtr.

Resim 28 : Aslanl Kap, Boazky, orum

Resim 29 : Yer Kap, Boazky, orum

Resim 30 : Yazlkaya Ak Hava Tapnandan bir grnm, orum


27/112

27LSE SANAT TARH 1

Hititlere ait dinsel, asker ve sivil mimari rneklerinde dikkat eken zelliklerden biri de kabartmal

orthostatlardr. Yaplar hem d etkilere kar koruyan hem de ssleyen bu orthostatlara birok Hitit ya-psnda rastlanmaktadr.Orthostat, binalarn d cephelerinde, duvarlarn alt blmlerini ssleyen ta bloklardr.

b. Heykel ve KabartmaHititlerde heykel sanat,

sur kaplarna yerletirilenaslan, kral ve sfenks hey-kelleriyle gelimitir(Resim 31). Ayrca ku, boa, anti-

lop, ift bal rdek biimin-deki iki kaplar [ryton (ri-ton)] da heykel sanatnndier rnekleridir (Resim 32).

Sfenks , ba ve gvdesifarkl biimde betimlenmidsel yaratklardr.

Hitit kabartmalar, sur vetapnaklar evreleyen ort-hostat (Resim 33) ve duvar-lar zerinde younlamtr(Resim 34).

Hitit heykel ve kabart-malar konusunu; kral vetanr betimlemeleri, av vesava sahneleri ile insanla-rn gnlk yaantlarndanalmtr.

Resim 31 : Sfenksli Kap, Alacahyk, orum Resim 32 : Boazky (orum)de bulunan boa biimli kaplar, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara

Resim 33 : Altar zerindeki boaya dua eden kral ve kralie kabartmas, Alacahyk,orum, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara

Resim 34 : Yazlkaya Ak Hava Tapna kabartmalarndan, Boazky, orum


28/112

28

2. FRGYA SANATIM 12. yzyl balarnda Gneydou Avrupadan gelen Ege gleri ile Anadoluya giren Frigyallar,

Hititlerden sonra Anadoluyu yava yava etkileri altna almlar, 8. yzyln ikinci yarsnda byk birdevlet olarak ortaya kmlardr. Frigyallarn bakenti Ankarann Polatl ilesi yaknlarndakiGordi-ondur. Dier nemli yerleim merkezleri arasndaAnkuva (Ankara), Aliar (Yozgat), Kltepe (Kay-seri), Afyonkarahisar, Eskiehir ve Ktahya saylabilir.

Frigya Devletinin kurucusu, bakent Gordiona ad-n veren Gordiostur. En parlak dnemini Kral Midas za-mannda yaayan Frigyallar tm Orta ve GneydouAnadoluya egemen olmular birok mimari ve el sana-t rnleri ortaya koymulardr. Frigya Devleti, M 546ylnda Persler tarafndan ortadan kaldrlmtr.

a. MimariFrigyallarn bakenti Gordion, surlarla evrilmitir.

Gordionda ve dier Frigya yerleim merkezlerinde yap-

lan kazlarda Frigya mimari rneklerinden evler, mezarlarve eitli resm yaplar ortaya karlmtr. Malzeme ola-rak ta, kerpi ve ahabn kullanld bu yaplarda bir gi-ri hol ve salondan oluan megaron plan kullanlmtr.

Frigyallar, bu yaplarn n cephelerini toprak bezek-li levhalarla, bazlarnn tabanlarn ise geometrik de-senli renkli mozaiklerle sslemilerdir. Mozaiklerin ko-nusunu savalar, aslan-boa mcadeleleri oluturur.

Mozaik, ssleme ya da figrl yzey dekorasyonuiin yan yana renkli ta ya da cam paralar ile yaplanresim ve bezeme tekniidir.

Frigya mimarisinin en nemli yap tipi mezarlardr.Frigyallar, mezarlarn kaya mezarlar ve tmlsler bi-iminde yapmlardr.

Kaya mezarlar, genellikle beik atl ve dikdrtgencephelidir. Bu tr mezarlarn en tannm Afyonkarahi-sar yaknlarndakiMidas Antdr(Resim 35).

Beik at, iki eimli yzeyden oluan atdr.Tmlsler , toprak ymas ile oluan yapay tepe-

lerdir. Bunlar genellikle kral ailesi ve zenginlerin ldk-ten sonra gmldkleri mezarlardr.

Frigyallardan kalma, saylar yze yaklaan ve bu-gn yirmi be kadar kazlan tmlslerin mezar odala-rndaki l armaanlarnn zenginlii ve eitlilii gm-len kiinin nemini belirtmektedir.

En ok Gordion, Afyonkarahisar ve Eskiehir civa-rnda bulunan Frigya tmlslerinin en by, Gordi-ondakiByk Tmlstr (Resim 36). 50 m yksek-liindeki tmlsn iinde ahap bir mezar odas vardr(Resim 37). Odann bir kesinde, ya altmtan bykve boyu 1.59 m olan bir iskelet bulunmutur. MezarnKral Midasa ait olduu sanlmaktadr.

Resim 35 : Midas Ant, Afyonkarahisar

Resim 36 : Gordiondaki Byk Tmls, Polatl,Ankara

Resim 37 : Kral Midasn ahap mezar odasnn rekonstrksiyonu, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara


29/112

29LSE SANAT TARH 1

b. HeykelFrigya heykel sanatndan gnmze pek fazla rnek gelmemitir.

Ancak elde edilen buluntular Frigya heykel sanatnn Yunan, Ge Hi-tit ve Asur sanatnn etkisinde kaldn gstermektedir.

Frigyallar, en ok ba tanra olarak kutsadklarKybele (Kibe-le)yi heykel ve kabartmalara konu etmilerdir(Resim 38). Bereketi,oalmay temsil eden ana tanra, daha sonra Frigyallar aracly-la Sardes (Salihli, Manisa) zerinden Bat dnyasna tanmtr.

Boazky (orum)de bulunan Kybele Heykeli, Frigya heykel sa-natnn en gzel rneidir. Tanrann iki yanna birer mzik aleti a-lan iki erkek figr yerletirilmitir. Heykelde, ana tanrann giydii el-biselerin kvrmlar ve yz ifadesi Arkaik Yunan sanatnn etkisindedir.

Frig heykellerinin dier bir grubu da Ankara yaknnda bulunmuolan, Ankara tandan (andezit) ilenmi kabartmalardr. Ge Hitit ve

Asur sanatnn etkisinde kalnarak orthostat biiminde yaplan bu ka-bartmalarda aslan, at, boa, sfenks gibi figrler yer almtr(Resim 39).Figr, resim ve heykel sanatlarnda betimlenmi, doada rastla-

nan ya da dsel her trl varlk ve nesnenin genel addr.

c. Kk Sanat EserleriFrigyallarn maden, seramik, aa iilii ve dokumaclkta rettikleri yaptlar arasnda tun kazan-

lar, makara kulplu bronz tabaklar; altn, gm ve bronzdan yayl engelli ineler; seramik kaplar; geo-metrik desenli ssl mobilya ve kilimler yer alr.

Frigyallar, Urartulardan aldklar tun kazanlara kendi anlaylarn katarak yeni bir stil gelitirmi-

lerdir. Urartularda kazanlarn az kenarlarnda aslan ve boa balar kullanlmasna karn Frigyallar,Asur tipi insan ba kullanmlardr. Yaplan kazlarda bu kazanlarla birlikte taslar, anaklar, kepelerve fibula (engelli ine)lar bulunmutur(Resim 40).

Yaplan tmls kazlar, Frigyallarn aac geometrik motiflerle bezeyerek esiz mobilyalar(Resim 41), ahaptan kk boa, aslan ve at heykelcikleri ile mitolojik sahnelerin yer ald ahap kabartma-l levhalar da yaptklarn ortaya koymutur.

arkta biimlendirilmi Frigya seramii tek renkli ve ok renkli boya bezekli olmak zere iki grubaayrlr.

Resim 38 : Boazky (orum)de bulunmu Kybele Hey- keli, Anadolu Medeni- yetleri Mzesi, Ankara

Resim 39 : Ankarada bulunmu Frigya kabart- malarna bir rnek, aslan kabartma- s, Anadolu Medeniyetleri Mzesi,Ankara

Resim 40 : Gordionda bulunmu Frigyallara ait fibula r- nekleri, Anadolu Mede- niyetleri Mzesi, Ankara

Resim 41 : Gordion (Ankara)da bulunan ahap masa, Anadolu Mede- niyetleri Mzesi, Ankara


30/112

30

Seramik , ham maddesi kil olupelde, kalpta ya da tornada biim-lendirilmi ve frnlanm her tr e-yann genel addr.

Tek renkli olarak yaplan Frigyaseramiinde siyah ya da gri astarkullanlmtr.

Bezekli olanlarda ise motifler ge-nellikle krmz, kahverengi ve akrenk astar zerindedir. ok sevilengeometrik bezekler arasnda dik-drtgenler, genler, tek merkezlidaireler, zikzaklar dikkati ekmekte-dir. Kabn tmn kaplayan geo-

metrik bezemeli olanlarn yannda panolara blnm ve panolarn ii hayvan figrleri ile doldurulmu

olanlar da vardr(Resim 42). Frigyal ustalarn d gcn ve yaratcln sergileyen kk heykelgrnmnde hayvan biimli trensel iki kaplar (riton), Anadoluda tarih ncesi alardan bu yanakullanlagelmitir.

Gordion kazlarnda, kilim ve dier dokuma paralarna da rastlanmtr.Topates ad verilen Frigyakilimleri, o dnemin nemli ticaret mallarndandr.

3. LDYA SANATIAnadolunun bat yakasnda, Gediz ve Kk Menderes vadilerini iine alan blgede kurulan Lidya

uygarl; grkemin, zenginliin ve kltrel etkinliklerin dorua ulat bir uygarlktr. Lidyallarn budenli zengin olmalarnn nedeni Paktolos (Sart) aynda bulunan altndr.

Lidya uygarln yaratan insanlarn, blgeye gelileri ile ilgili bilgiler kesin deildir. Kimi bilim insan-lar, Lidyallarn Anadoluya M 1200 yllarnda Frigyallarla birlikte geldiklerini ne srer. Kimileri deLidya ve Hitit dilleri arasndaki benzerlikten yola kp M 2000 ylndan nce doudan Anadoluya gel-dikleri sav zerinde birleir.

BakentleriSardes [(Sard) (Salihli, Manisa)] olan Lidyallarn dier nemli yerleim merkezlerikiztepe ve Aktepe (Uak)dir. Lidyallar, yerletikleri blgelerde ok sayda yapt vermilerdir. LidyaDevleti M 547 ylnda Sardesi ele geiren Persler tarafndan ortadan kaldrlmtr.

a. MimariLidya mimarisiyle ilgili bilgiler bakent Sardeste yaplan kazlara dayanr. Gnmze yeterli kalnt-

s gelmemekle birlikte, gl surlarla evrili bakentte krallk saray ve resm dairelerin olduu anlal-mtr. Kentin kuzeyindeki antsal teras duvarlar, bu yrenin Lidyallar asndan nemli olduunu veresm bir zellik tadn gsterir. Buna karlk ekonomik etkinlikler daha ok kenti batdan snrlayanPaktolos (Sart) ay yresinde toplanmtr. nk altn artma atlyeleri, mcevher dkknlar ve pa-zar yerleri buradadr.

Bakent Sardeste ta ve mermer yaplara rastlanmasna karn, halka ait konutlar olduka yoksulgrnmldr. Ta temel zerine ykselen kerpi duvarl evler sazdan bir damla rtldr. Dikdrtgenplanl bu evlerin i blmleri, ev halknn gereksinimine gre ayarlanmtr. Uzun duvar zerine almbir kapyla girilebilen evlerin taban topraktr. erde kiler blm, ocak ve frn bulunmaktadr.

Lidya mimarisinde tapnaklar ve mezarlar ayr bir neme sahiptir. zenli ta iilii kullanlarak ya-plan tapnaklara tek rnek SardestekiKybele Tapnadr.

Resim 42 : Gordion (Ankara)da bulunmu anak mlekler, Anadolu Me- deniyetleri Mzesi, Ankara


31/112

31LSE SANAT TARH 1

Lidyallar da kral ve soylularn, Frigyallarda olduu gibi yma olarak yaptklar tepeler (tmls)altna gizlenen odalara gmmlerdir.

Tmls trndeki bu mezarlar Lidya blgesinin eitli yerlerine dalmtr. Kral ve ailesi, Sardesinkuzeyinde Marmara Glnn kysndaki Bintepe Mezarlna gmlmlerdir. Bu mezarlkta, irili ufak-l yaklak 150 tmls bulunmaktadr. Bunlarn iinde boyu 70 metre dolaylarnda olan tmls, tarih-i Heredotos (Heredot) tarafndan nl Lidya kral Alyattese mal edilmektedir.

b. Kk Sanat EserleriLidyallarn insanlk tarihine ve kltrne yaptklar en byk kat-

k, paray bulmu olmalardr. Bu buluun doal sonucu olarak dn-ya ticaretinde dei toku sisteminin yerini para ticareti alm; byle-likle i ve ticaret alanlarnda yeni ve byk gelimeler olmutur.Elek-tron denen altn gm karm bir maddeden yaplm ilk Lidya sik-keleri biim olarak baklaya benzer. Sikkeler, zerinde yer alan motif-lerle birer kk sanat eseridir.

Sikke, zerinde basld uygarla ait resim ve yaz bulunan ma-den paraya verilen addr.

Lidyallardan gnmze kadar gelen anak mlek buluntular,zerinde yer alan figrlerle Yunan seramiklerine benzer. Lidya tica-retinde nemli bir yeri olan krem ve parfmlerin konulmas iin yap-lan Iydion (lidyon)lar aa zg ilgin anak mlek rneklerini olu-turmaktadr. Ayrca tun, gm ve altn kullanlarak yaplan eitlikap kacaklar (testi, szge vb.) olduka ilgintir(Resim 43).

Altn buluntular arasnda eitli tm-lslere braklan l armaanlar nemli-

dir. Karun hazineleri ya da Lidya hazinele-ri bu dnemin nemli yaptlarn barndrr.Bunlar arasnda dier deerli madenler-den yaplm eitli kaplar(Resim 44), m-hrler, buhurdanlklar(Resim 45), fresko-lar, koltuk dayana olan mermer sfenksheykeller ve taklar(Resim 46) da bulun-maktadr. Resim 44 : kiztepe (Uak)de bulunan Lidyallara ait eitli gm kap kacak rnekleri, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, An-

kara

Resim 46 : kiztepe (Uak)de bulunan eitli tak rnekleri, Uak

Mzesi

Resim 45 : kiztepe (Uak)de bulunan gm buhurdanlk, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara

Resim 43 : kiztepe (Uak)de bulunan kesik gaga az- l gm testi, Anadolu Medeniyetleri Mzesi,Ankara


32/112


33/112

33LSE SANAT TARH 1

Paye, yapdaki tayc ayaklara verilen addr.Bunlar duvar rme yntemiyle yaplm kare,okgen ya da daire kesitli tayc gelerdir.

Urartu tapnaklarnn en tannm Patnos(Ar)takiAznavurtepe Tapnadr.

Urartular, saraylar yaln kayalklara yapm-lard. Bu nedenle Urartu saraylar geni, dz alan-lara kurulan Asur saraylarnn aksine genellikle ikikatlyd. Alt kat; mutfak, kiler, depo, tuvalet vb.hizmetlerle ilgili birimlere ayrlmt. Kaln payelerzerinde duran ikinci katta ise byk bir kabul sa-lonu ile harem dairesi bulunuyordu.Apadana adverilen bu ok stunlu tren salonlar, Urartularnmimariye getirdikleri nemli bir yeniliktir(Resim 49). Bu tr salonlar daha sonra ran (Pers) mima-risini de etkilemitir. Bu saraylarn en nemlilerin-den birisi avutepe (Van)dedir.

Urartular, ta malzeme ile yaptklar mimariyaptlarn bitki motifleri (kozalk, tomurcuk, dal,yaprak vb.) kullanarak sslemilerdir.

b. Kk Sanat EserleriUrartularn yerletikleri blgenin maden ya-

taklar asndan zengin olmas maden sanatnngelimesine neden olmutur. eitli mezarlarda yaplan kazlarda altn ve gmten yaplm ss e-yalar, tun kemerler, hayvan ve insan heykelcikleri, boa bal kazanlar, ayakl kazanlar(Resim 50), amdanlar, kllar, at koum takmlar vb. bulunmutur. eitli maddelerden yaplan bu kk sa-nat yaptlar dvme ve dkme tekniindedir.

Resim 49 : Urartu saraylarnda bulunan ok stunlu salonu (apadana) gsteren temsil resim

Resim 50 : Altntepe (Erzincan)de bulunan ayakl kazan, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara


34/112

34

DEERLENDRME ALIMALARI 1. Sfenks, orthostat, potern, fibula, topates, tmls, apadana terimlerinin anlamlarn syleyiniz.

2. Anadoluda lk ada kurulmu uygarlklar ile bunlarn merkezlerinin adlar nelerdir? Syleyiniz. 3. Hitit mimarisinin temel zelliklerini belirtiniz.

4. Hitit tapnaklar hakknda bilgi veriniz. 5. Hitit heykel ve kabartma sanatnda en ok ilenen konularn neler olduunu syleyiniz.6. Frigya heykel sanat hakknda bilgi veriniz.7. Frigya seramikleri hakknda bilgi veriniz.8. Lidyallarn en nemli buluu nedir? Bu buluun yararn belirtiniz.

9. Lidya ve Frigya tmlslerini birbirinden ayran zellikleri aklaynz.10. Urartularn yaadklar blgenin corafik ve topografik durumu, Urartu mimarisini nasl etkile-

mitir? Belirtiniz.11. Urartu maden sanatnn gelimesinin nedenini belirtiniz.

Urartular, bir zenginlik simgesi saylan fil diinden, ss e-yalarnn yapmnda yararlanmlardr. Altntepede bulunankartal bal ve insan gvdeli kanatl cin heykelcii fil diindenyaplmtr(Resim 51).

Urartular; heykel ve kabartmalarda daha ok tanr, tanra,grifon ve trenleri ieren konular ilemilerdir.Grifon, ba ve kanatlar kartal, gvdesi aslan biiminde

mitolojik yaratklara verilen addr.Urartularn yaptklar anak mlekler, maden yaptlarn

etkisinde kalmtr. Seramik atlyelerinde retilen krmzrenkli ve parlak grnml kaplar; bakr ve tun gibi maden kaplarn taklitleridir. ikin karnl, yuvarlak ya da yoncaazl kk testiler, eitli trde anak ve tabaklar, insanyzl vazolar(Resim 52) en ok yinelenen kap biimleri ara-sndadr.

Urartu sanat, eklektik bir sanattr.Eklektik , deiik tarz-larn gelerinin bir arada kullanlmasdr. Urartu mimarisi,Suriye ve Anadolu rneklerinin etkisinde iken resim ve ss-leme sanatlar Asur sanat etkisinde kalmtr. Ancak onlarnyaadklar blgenin corafi ve topografik zelliklerine uyumsalayarak ortaya kardklar yaptlarda gerek bir Urartudamgas her zaman kendini gsterir. rnein, kayalklarzerine byk bir planlama sonucu oturtulmu kaleler ile yal-

n dalar ap giden kara yollar bu uygarln zgn r-nekleridir.

Resim 51 : Altntepe (Erzincan)de bulunan

kanatl cin heykelcii, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Ankara

Resim 52 : Patnos (Ar)da bulunan insan yzl vazo, Anadolu Medeniyet- leri Mzesi, Ankara


35/112

35LSE SANAT TARH 1

OKUMA METN

Atatrkn Arkeolojiye ve Arkeolojik Kazlara Verdii nem ve Trk MzeciliiArkeoloji, eski zamanlardan kalma mimari yaplar, antlar, eski ehir kalntlarn; toprak altnda,

toprak stnde ve su altndaki her trl sanat yaptn aratrma, bulma ve deerlendirme bilimidir.Bu bilimle uraanlara arkeolog denir. Arkeologlar, yaptklar kazlar sonucu ortaya kardklar

yaptlarla, insanlarn tm yaantlarn gzler nne sererek insanlk tarihinin aydnlatlmasna yar-dmc olurlar.

Arkeologlar gnmzde dnyann birok lkesinde kazlar yapmaktadrlar. Bu kazlar sonucu hemkendi lkelerinde kimlerin nasl yaadklarn ortaya karrlar hem de insanla hizmet etmi olurlar.

Anadolunun tarihsel zenginlii 1500l yllardan balayarak yabanc gezginlerin ilgisini ekmi-tir. 1800l yllarda kazlara balanmtr. Kazlarn ounu yabanc bilim insanlar yapmtr. Yasa-lardaki boluk ve toplumsal duyarszlk sonucu bu ilk dnemlerde ortaya kan tarihsel yaptlarn b-yk bir blm yurt dna karlmtr (rnein, nl Bergama Zeus Suna Berline karlarakorada yeniden kurulmutur.). Osman Hamdi Bey (ilk mze mdr) ve arkadalarnn hazrladkla-r ynetmelikler, yurt dna yapt karmay durduramam ama azaltmtr.

Cumhuriyetle birlikte her alanda olduu gibi kltr alannda da devrimler yaplmtr.Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatrk, kltr ve sanata olduka nem vermitir.Sanatsz kalan bir milletin hayat damarlarndan biri kopmu demektir.Efendiler, hepiniz mebus olabilirsiniz, vekil olabilirsiniz, hatta cumhurreisi olabilirsiniz. Fakat, sa-

natkr olamazsnz. gibi szleriyle konuya verdii nemi her frsatta dile getirmitir.Atatrk, Trk dilinin ve Trk tarihinin aratrlmas iin Trk Dil Kurumu ile Trk Tarih Kurumunun

kurulmasna nclk etmitir.Trk tarihinin aratrlmasn, arkeolojik kazlarn yaplmasn istemi ve bununla bizzat ilgilen-

mitir. nk o, Trk tarihinin ok zengin ve derin bir gemie sahip olduunu bilmekteydi. Atatrkzamannda bu almalarn yan sra mzecilik alannda da almalar yaplmtr.

Atatrk 9 Mart 1930da Antalya Mzesini gezmi, daha sonra Aspendosa giderek yaplan ona-

rm almalarn yerinde izlemitir.Atatrk, Anadoluda bulunan tarihsel yaptlarn Trk arkeologlarnca ortaya karlmasn istiyor-du. Bu nedenle, kalabalk bir aratrma ekibini de yanna alarak 17 Kasm 1931de aydan fazlasren bir yurt gezisine kmtr. 5 Ocak 1931de Bursa Mzesini, 3 ubat 1931de zmir Mzesini,17 ubat 1931de Adana Mzesini ziyaret etmitir.

Ankaradaki Ahlatlbel arkeolojik kazs Atatrkn emriyle yaplm, Atatrk, 5 Mays 1935 gnMill Eitim Bakan, Ankara Valisi ve uzmanlarla birlikte, bu kazy yerinde incelemitir. 21 Austos1935te Mzeler Genel Mdr Dr. Hamit Zbeyr Koar ve Arkeolog Prof. Dr. Remzi Ouz Ark ba-kanlndaki bir heyet orum Alacahykte byk bir kaz balatmtr. Kaz sonucu bulunan altnta, sa ineleri, altn ibrik vb. gibi deerli eyalar Ankaraya getirilerek Atatrke gsterilmitir.

Atatrkn arkeoloji ve mze almalarna verdii destek, ksa srede rnlerini vermeye ba-lamtr. Yaplan kazlar sonucu ortaya karlan yaptlar, kurulan ada mzelerde sergilenerek in-sanln hizmetine sunulmutur.

Arkeolojik kazlar bugn de srmektedir. Trk arkeologlar ve sanat tarihileri yurdun drt bir k-esinde kazlarn srdrmektedir.

stanbul Arkeoloji Mzesi, Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Antakya Arkeoloji Mzesi, Top-kap Saray Mzesi dnyann sayl mzeleri arasndadr.

Mzelerimizde Trk tarihinin ve insanlk tarihinin her dnemini izlemek mmkndr. Mzelerimi-zi gezen yabanclar hayranlkla tarihsel yaptlarmz izlerler.

Bizlere den grev; Atatrkn bize brakt bu mirasa sahip kmak, kltrmzn bir parasolan tarihsel yaptlarmz ve mzelerimizi korumak, sevmek, tantmak olmaldr.

brahim ARAS(Bu kitap iin yazlmtr.)


36/112

36

N ASYA UYGARLIKLARI

HAZIRLIK ALIMALARI 1. Msr haritas zerinde Msr uygarlnn yayld alan ve nemli yerleim merkezlerini gs-

teriniz.

2. Mezopotamya uygarlklarnn yaylma alanlarn ve nemli yerleim merkezlerini harita zerin-de gsteriniz.

3. Mastaba, piramit, obeliks, frontal duru, fresko, klt, friz, paye, stun, kontur, realizm, stel,

kaide, ziggurat szcklerinin anlamlarn eitli kaynaklardan renerek defterinize yaznz.

1. MISIR SANATIa. GiriMsr, Afrikann kuzeydousunda yer alan olduka eski bir uygarlk mer-

kezidir. Msrda tarih ncesi dnemden balayarak btn tarih devirlerindenemli uygarlklar yaamtr. Msr, Afrika anakarasnda olmasna karn,Msr uygarl Akdeniz ve n Asya kltrnn bir parasdr.

M 3000 yllarnda ortaya kan Msr uygarlnn kltrn ve gelenek-sel yaamn belirleyen ve srdren temel etkenler; Nil Irmann evresin-deki yeil alanlar, gne ve llerdir.

Nilin sakin akan ve belirli aralklarla taan bol suyu, retimi ve verimliliisalam; l zor koullarda yaayan insanlar Nil evresine yneltmi, bu-radaki nfus younluu ve sk yerleim ise sosyal, kltrel, ekonomik ve et-nik btnl salamakta balca etken olmutur. Ayrca l, scak ve kuruhavas ile kltr yaptlarn korumutur.

Msr sanatnn temelleriniklt oluturmaktadr. Bu nedenle sanatn herdalnda din ve inanlarn etkisi grlmektedir.

Msrllar, insanlarn ldkten sonra da dnyadakine benzer bir yaamsreceklerine inanyorlard. Bu nedenle bedenin her trl bozucu etkidenkorunmas gerekliydi. Vcut korunur ve salam olarak kalrsa br dnyadada yaamn srdrebilirdi. te bu amala l bedeninin mumyalanmas ge-rekirdi. Bu yzden mumyaclk, Msrda ok gelien bir sanat dal olmutur.

Msrn kendine zg, hiyeroglif ad verilen resim yazs vardr. Bu tr ya-zda anlatlmak istenen olaylar, her biri farkl anlama gelen resimlerle sala-nr (Resim 53).

Msr sanat, Msr tarihi ile balam ve eitli gelimelerle srmtr.Msr sanatnda daha ok mimarla nem verilmi, resim ve heykel sanatise mimari yaptlarn tamamlaycs olmutur.

Resim 53 : Msrllara ait hiyeroglif ya- z rnei

4. NTE


37/112

37LSE SANAT TARH 1

Msr tarihi drt dneme ayrlr. Blgenin sanat da buna paralel olarak her dnemde farkl zelliklergsterir.

b. Msr Mimarisi (Tapnak, Mezar, Saray)Msr sanatnn dnsel temeli, tanrlarn onurlandrlmasna dayanr. Buna tanrlatrlm l kral-

lar da dahildir. Tanrlar ve krallar iin yaplan antsal mezarlar, saraylar ve tapnaklar alabildiine ss-l; heykeller, resimler ve rlyeflerle bezeli yaplardr.

Mezarlar, Eski mparatorluk Dneminde ller iin yaplan ilk yaplar olmutur. Bu yaplarn en tipik

rnekleri zel bir mezar tipi olan mastabalardr.Mastaba , st yatay olarak kesilmi piramit biiminde toprak alt mezar yapsdr. Ta ve tula kul-

lanlarak yaplan mastabalar, zamanla deierek yerini piramitlere brakmtr.Eski mparatorluk Dneminin en gzde ya-

plar olanpiramitler, firavunlar ve yakn akra-balar iin yaplm ant mezarlardr. Piramitle-rin kkenini mastabalar oluturur.

Piramitler, nceleri basamakl yaplmtr.Bunlar st ste oturtulmu taraalardan olu-mutur. Basamakl piramitlerin en tannmEski mparatorluk Dneminde yaplan Sakka-radakiCoser (Zoser) Piramididir(Resim 54).

Piramitler daha sonra dz olarak yaplma-ya balanmtr. Eski mparatorluk Dnemindeyaplan bu piramitlerin en tannmlar Kahireyaknlarndaki Gizede bulunanKeops (Resim 55), Kefren ve Mikerinos piramitleridir.

Piramitlerin ilerinde eitli koridorlar vekoridorlardan birinin sonunda da kraln ta lah-dinin bulunduu bir mezar odas vardr.

Lahit; ta, kil, aa, bronz gibi maddeler-den yaplan, iine llerin konduu sanduka-dr.

Tatan yaplan piramitlerin en nemli zel-lii; talarn arasnda, birbirine tutturucu her-hangi bir yaptrc malzeme kullanlmamas-dr. Piramitlerin zeri, uzun mrl olmalariin kire tandan yaplan levhalarla kaplan-mtr.

Resim 54 : Sakkaradaki Coser Piramidi, Msr

Resim 55 : Gizedeki Keops Piramidi, Msr

Msr Tarihi

Eski mparatorluk(M 3000-2100)

Orta mparatorluk(M 2100-1560)

Yeni mparatorluk(M 1560-715)

Ge Dnem(M 715-332)


38/112

38

Kefren Piramidinin yannda byk birsfenks ant yer alr. Sfenks Ant, bulunduuyerdeki bir kayaya yontularak yaplmtr. Sa-nat burada kral Kefrenin ban aslan vcu-du ile birletirerek bir sanat yapt oluturmu-tur (Resim 56).

ok tanrl inancn antlatrd Msr tap-naklar, Eski Msrn kltrn, sanatn, tari-hini her ynyle yanstmakta ve gnmzekadar tamaktadr.

nceleri ounlukla Nil kylarnda grl-meye balayan alak duvarl, kk tapnak-lar; devletin bymesi ve glenmesiyle birlik-te boyut, malzeme ve estetik bakmndan ola-anst gelimeler gsterdiler. Kesme talar-dan yksek beden duvarlar, avlular, dev ko-lonlar zerinde ykselen byk kapal mekn-lar ve heykelleri ile giderek bir yaplar toplu-luuna dntler.

Kolon, betonarme veya elikten yaplmdey, tayc gedir.

Avlu, binalarn nnde, arkasnda veyaortasnda yer alan etraf kapal, st ak b-lmdr.

Msr tapnaklar, tanrlar ve krallar adnayaplrd.

Msr tapnaklarnda bulunan ana blmlerunlardr:

Pilon, antsal giri demektir. Pilonlar, ko-nik eklinde yaplm yksek yzeyleri ile ta-pnak nnde yer alr. Ortasnda bulunan ah-ap ve deerli madenlerle sslenmi giri ka-psnn iki yannda heykeller(Resim 57), obe-liks (dikilita)ler ve bayrak direkleri bulunur.Pilon nlerinde genellikle ta plakalarla de-li bir giri yolu ve yolun iki yannda da sfenksya da aslan heykelleri vardr(Resim 58).

Obeliks, bir kii veya olay anmsatmakamacyla dikilmi kare, daire veya dikdrtgenkesitli, tepeye doru incelerek bir balkla sonlanan dikili tatr.

Byk n avlu, pilondan sonra gelir. st ak, evresi yksek duvarlar ve stunlarla evrili bykavludur. Halk tren gnlerinde bu avluda toplanrd.

Hipostil salon , byk avluya bitiik, yksek ve sk stunlarn tad, yeterince k ve hava alabi-len, bir at ile rtl kapal byk meknlardr.

Resim 56 : Gizede Sfenks Ant, Msr

Resim 57 : Luksor Amon Tapnann nnde kral heykelleri,

Msr

Resim 58 : Karnak Amon Tapnann nndeki aslanl yol,Msr


39/112

39LSE SANAT TARH 1

Stun , kare, okgen ya da daire kesitli tatanya da mermerden yaplm tayc bir gedir.

Kutsal blmler ve yaplar , tanrlara ait olanoda ve yaplardr. Hipostil salondan sonra gelenbu blmlere yalnzca rahip, firavun, kralie vesoylular girebiliyordu.

Tapnaklarda tanr heykellerinin nnde hergn ayinler ve dinsel trenler yaplr, bu trenlerikral veya ba rahip ynetirdi.

Msrda yaplan bu tapnaklarn en tannm-lar Luksor ve Karnak ehirlerinde yaplanAmon tapnaklardr (Resim 59).

Msrda kayalara oyularak yaplan tapnaklarda vardr.

Kaya tapnaklarna rnek olarak II. Ramses ve

kars kralie Nefertitiye aitAbu Simbel Kaya Ta-pna (Resim 60)ileDeyr-l Bahrideki KralieHaepsut Tapna (Resim 61)verilebilir.

Msrda saraylar genelde kent merkezlerinindnda, tapnaklara yakn olarak yaplrd. Bu sa-raylar, birok yapnn bir araya gelmesinden olu-urdu. Bir sarayn iinde kral ve kral ailesinin ko-nutlar, saray grevlilerinin evleri, mutfak ve de-po bulunurdu.

Byk hipostil salonlarn bulunduu bu saray-larda stunlar, payeler ve tavan ahapt. Duvar-lar tuladan yaplm, ta yalnzca kaplarn eik-lerinde kullanlmt.

Msr saraylar, piramitler ve tapnaklar kadardayankl malzemeden yaplmadndan gn-mze dek ok az rnek gelmitir. AmarnadaAmenofis Saray kalntlar bu saraylara rnektir.

c. Msr Heykel ve Resim SanatMsrda heykel ve resim sanat mimariye bal olarak gelimitir. eitli tapnaklar, piramitleri, ka-

ya mezarlarn ssleyen Msr heykel ve resim sanatnn rnekleri, Msrda binlerce yl nce nasl ya-anldna dair bilgi edinmemizi salayan eski alara ait en byk ariv ve belgeleri oluturur.

Heykel SanatElverili ta ocaklarna sahip Msrllar heykel yapmna nem vermilerdir.Byk boyutlu heykeller tatan, kk boyutlu heykeller ise ahap, kire, ta, fil dii, kemik ve ma-

den gibi malzemelerle yaplmtr.Msrn deiik yerlerinde yaplan kaz almalar sonucunda tanrlarn, firavunlarn, yksek dere-

celi devlet memurlarnn, sfenkslerin ve eitli hayvanlarn heykelleri bulunmutur.Msrda Eski Krallk ve Orta Krallk dnemlerinde daha ok firavunlarn ve yksek dereceli devlet

memurlarnn heykelleri yaplmtr. Yeni Krallk Dneminde ise heykel yapmndarealist (gereki) sa-ylabilecek etkiler ortaya km, firavunlarn yan sra sradan insanlarn da heykelleri yaplmaya ba-lanmtr.

Resim 59 : Luksor Amon Tapna, Msr

Resim 60 : Abu Simbel Kaya Tapna ve nndeki dev heykeller, Msr

Resim 61 : Deyr-l Bahrideki Kralie Haepsut Tapna,Msr


40/112

40

Resim 63 : Bada kurmu k- tip heykeli, Kahire Mzesi

Resim 64 : Msr kraliesi Neferti- tinin ba heykeli,Agyptisches Museum,

Berlin

Resim 65 : Msr duvar resmine bir rnek, Soylular Va- disi, Sennuferin Mezar, Teb

Msrda heykel yapmnda belirli kurallar vard. Heykeller, genellik-le birkaide zerinde, ayakta durur ya da oturur hlde yaplrlard.

Ayakta duran heykeller de, heykel dik durmakta ve karya bak-maktadr. Kollar vcuda yapk, eller sklm gibidir. Genellikle solayak bir adm ne atlmtr. Vcudun arl, iki bacaa eit olarakdatlmtr(Resim 62). Heykellerin alnlarnn ortasndan getii sa-nlan dikey bir izgi, onlar ekil ve grn bakmndan iki eit ksmabler. Sanat tarihinde bu duruafrontal duru denir.

Frontal duruta figrler dik ve n cepheden gsterilmitir. Vcut k-smlar simetrik yani birbirine eittir.

Oturan heykellerde, figr oturduu blokla kaynam gibidir. Ar-lk yine eit paylatrlmtr. Ba dimdik durmakta ve ne bakmaktadr.Frontal duru srmektedir.

Bada kurup oturan(Resim 63), yere yatan ve hamur aan insanheykelleri ayakta duran heykel tiplerinden daha canl ve daha hareketlidir.

Msrda bst sanat da olduka gelimiti. Bunun da nedeni Msr-llarn dinsel inanlardr. nk, Msrda inan gerei len bir insa-nn heykeli yaplr ve bu heykel cesetle birlikte mezara konulurdu. An-cak lnn ruhuna bir snak olaca dnlen bu heykelin sahibinebenzemesi gerekliydi. Bu nedenle Msrda erken dnemlerden bala-yarak bir portre sanat ortaya kt(Resim 64).

Bst , heykel sanatnda ba, gs, kimi zaman da omuzlar iinealan heykel trdr. Bu tr eserlere ba heykeli de denir.

MS 3. yzylda Hristiyanlk inancnn yaylmas ile birlikte Msr heykelcilii ortadan kalkmtr.Resim SanatMsr resim sanat da olduka gelimitir. Msrl sanatlar mezarlarn, tapnaklarn, saraylarn ve di-

er mimari yaplarn duvarlarn sslemek amacyla resim (fresko)ler yapmlardr.Fresko , kireli su ierisine toz boyalar kartrlarak ya sva zerine yaplan duvar resimlerine ve-

rilen addr.Karanlk ve derin dehlizlerde alan duvar ressamlarnn ok zor koullarda baarl resimler yap-

tklar, eitli rnekler grlnce daha iyi anlalabilmektedir(Resim 65).Msr resim sanatnn gelimesinde de dinsel inanlarn etkisi byk olmutur. Resimleri yapmak-

taki ama, bu resimlerin len kiiye teki dnyada yardmc olmasn salamakt.

Resim 6

sanattarihi_1

Documents