sıhhi tesisat 582 yim027

T.CMİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

TESİSAT TEKNOLOJİSİ VEİKLİMLENDİRME

SIHHİ TESİSAT 1

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılıKararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındakademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretimprogramlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelikgeliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul veKurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir veyapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerindenulaşabilirler.

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarakdağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.

i

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiGİRİŞ .......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ....................................................................................................31. ŞEHİR SU TESİSATI..........................................................................................................3

1.1. Sıhhi Tesisat ve Önemi .................................................................................................31.1.1. Tanımı ve tarihçesi ................................................................................................ 3

1.2. Suyun Özellikleri ..........................................................................................................41.2.1. Suyun Kalitesini Belirleyen Özellikler ..................................................................41.2.2. İnsan Sağlığı ve Su ................................................................................................ 61.2.3. İyi Bir İçme Suyunda Aranacak Özellikler............................................................ 6

1.3. Şehir Sularının Temizlenmesi ....................................................................................... 71.3.1. Sudan Asidin ve Gazın Giderilmesi ......................................................................71.3.2. Durulma ................................................................................................................. 81.3.3. Suyun Dezenfekte Edilmesi................................................................................... 81.3.4. Filtrasyon (Süzme).................................................................................................81.3.5. Demir ve Manganın Sudan Arındırılması.............................................................. 8

1.4. Şehir Sularının İletilmesi ve Dağıtılması ......................................................................81.4.1. Suların Yerleşim Alanlarına İletilmesi ..................................................................81.4.2. Şehir Sularının Dağıtılması.................................................................................. 10

1.5. Şehir Suyunun Bina Tesisatına Bağlanması ............................................................... 12UYGULAMA FAALİYETİ–1 .......................................................................................... 13ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–1 ................................................................................14

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..................................................................................................152. BİNALARDA SUYUN DAĞITIM SİSTEMLERİ ........................................................... 15

2.1. Kolon Sistemi..............................................................................................................152.2. Dizi Sistem.................................................................................................................. 162.3. Basınçlama Depolu Sistem ......................................................................................... 16UYGULAMA FAALİYETİ–2 .......................................................................................... 17ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–2 ................................................................................18

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 ..................................................................................................193. BİNA TEMİZ VE SICAK SU BORULARINI DÖŞEME................................................. 19

3.1. Soğuk Su Tesisatı........................................................................................................193.1.1. Çelik Borularla Tesisatın Döşenmesi ..................................................................193.1.2. Bakır Borularla Tesisatın Döşenmesi ..................................................................203.1.3. Plastik Borularla Tesisatın Döşenmesi ................................................................ 21

3.2. Sıcak Su Tesisatı .........................................................................................................213.2.1. Çelik Borularla Tesisatın Döşenmesi ..................................................................213.2.2. Bakır Borularla Tesisatın Döşenmesi ..................................................................223.2.3. Plastik Borularla Tesisatın Döşenmesi ................................................................ 22

3.3. Islak Mekânlarda Tesisatın Döşenmesi.......................................................................223.3.1. Banyo................................................................................................................... 223.3.2. WC....................................................................................................................... 233.3.3. Mutfak ................................................................................................................. 23

UYGULAMA FAALİYETİ–3 .......................................................................................... 24ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–3 ................................................................................26

İÇİNDEKİLER

ii

ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ..................................................................................................274. TEMİZ SU VE SICAK SU TESİSAT AĞIZLARI AYARI..............................................27

4.1. Boru Ölçü Ayarları......................................................................................................274.2. Boruları Su Terazisi ile Terazileme ............................................................................284.3. Boruları Sabitleme ......................................................................................................30UYGULAMA FAALİYETİ–4 .......................................................................................... 32ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–4 ................................................................................33

ÖĞRENME FAALİYETİ–5 ..................................................................................................345. SU SAYACININ MONTAJI ............................................................................................. 34

5.1. Su Sayacı Çeşitleri ......................................................................................................345.1.1. Soğuk Su Sayaçları .............................................................................................. 345.1.2. Sıcak Su Sayaçları ............................................................................................... 38

5. 2. Sayaçların Okunması .................................................................................................395.2.1. Sayaç Montaj Kuralları........................................................................................ 39

5. 3. Sayaçların Montajı .....................................................................................................425.3.1. Sayaç Montaj Çeşitleri......................................................................................... 42


ÖĞRENME FAALİYETİ–6 ..................................................................................................486. TEMİZ VE SICAK SU TESİSATINI TEST ETMEK....................................................... 48

6.1. Temiz ve Sıcak Su Tesisatının Kaçak Testinin Yapılması .........................................486.1.1. Su ile Kaçak Testi................................................................................................ 486.1.2. Hava ile Kaçak Testi............................................................................................ 49


MODÜL UYGULAMA TESTİ ............................................................................................. 54PERFORMANS DEĞERLENDİRME ..............................................................................55

CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................56KAYNAKÇA......................................................................................................................... 58

iii

AÇIKLAMALARKOD 582YIM027

ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme

DAL Isıtma ve Sıhhi TesisatMODÜL Sıhhi Tesisat–1SÜRE 40 / 32ÖN KOŞUL Sac ve Boru İşçiliği modüllerini almış olmak.

YETERLİK Bina içi sıhhi tesisat borularının döşenmesi

AÇIKLAMA

Öğrenciye modüldeki yeterliğin kazandırılması için40/32 saat uygulama süresi verilmelidir. Öğrencinin kendikendine çalışmasına ve iş hayatında gözlem yapmasınaolanak sağlanmalı ve gerçek yaşantı ortamı oluşturulmalıdır.

MODÜLÜN AMACI

Genel AmaçGerekli ortam sağlandığında, standartlarına ve

tekniğine uygun olarak bina içi sıhhi tesisat borularınıdöşeyebilecek ve testini yapabileceksiniz.

Amaçlar Gerekli donanımı kullanarak standartlara uygun

biçimde şehir bina su tesisatını bağlayabileceksiniz. Gerekli donanımları kullanarak standartlara uygun

biçimde temiz suyun dağıtım sistemlerinidöşeyebileceksiniz.

Gerekli donanımı kullanarak soğuk su ve sıcak su daireiçi borularını döşeyebileceksiniz.

Uygun takım ve aletleri kullanarak soğuk su ve sıcaksu tesisatı ağızlarını, tekniğine uygun olarakayarlayabileceksiniz.

Gerekli donanımı kullanarak su sayacı montajınıyapabileceksiniz.

Uygun takım ve aletleri kullanarak soğuk ve sıcak sutesisatlarının kaçak testini yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Sınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, ev, bilgiteknolojileri ortamı (Internet) vb.

Bağlantı parçaları, keten, sülüğen boya, boru anahtarı,kurbağacık, açma kapama elemanları, metre, testere.

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Her faaliyet sonrasında kendinizi değerlendireceksiniz.Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı uygulayarakmodül uygulamaları ile ilgili bilgi ve becerileri ölçerekdeğerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

Sıhhi tesisat, insan sağlığının korunması amacıyla binalarda temiz suyun kirlenmesiniönleyerek kullanma yerlerine kadar iletilmesini, kirli ve pis suların toplanarak bina dışınaçıkarılmasını sağlayan boru ağının yapılma ve uygulama alanıdır.

Yeryüzünde kullanılabilir su oranı %1’den bile azdır. Nüfusumuzun hızla arttığınıgöz önüne alırsak, doğanın en değerli kaynağı olan suyu daha dikkatli kullanmak gereğikendiliğinden ortaya çıkmaktadır.

Sizin için hazırladığımız bu modülle gerekli ortam sağlandığında, standartlara vetekniğine uygun olarak bina içi sıhhi tesisat borularını döşeyebileceksiniz.

Bu bölümü seçerek yeni bir mesleğe adım atmış bulunmaktasınız. Kişinin mesleğindebaşarılı olabilmesi için bilgi, beceri ve en önemlisi seçtiği alanda istekli olması gerekir.Severek ve isteyerek yapacağınız her meslekte mutlaka başarıya ulaşırsınız.

Bu modülde, sıhhi tesisat alanında gereken bilgi ve beceriye sahip olacak, piyasadaaranan bir eleman olacaksınız. Başarılar dileriz.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Gerekli donanımları kullanarak standartlara uygun biçimde şehir temiz suyu dağıtımsistemlerini döşeyebilecek bilgiye sahip olacaksınız.

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Belediyelere giderek konu hakkında bilgi alınız. Bölgenizdeki tesisatla ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.

1. ŞEHİR SU TESİSATI

1.1. Sıhhi Tesisat ve Önemi

1.1.1. Tanımı ve tarihçesi

Temiz suyun sağlıklı bir şerkilde kullanım yerlerine kadar iletilmesini, kirli ve pissuların toplanarak bina dışına çıkarılmasını sağlayan boru ağına sıhhi tesisat, bu borutesisatını yapana da sıhhi tesisatçı denir. Sıhhi tesisatçılık insan sağlığının korunmasıyladoğrudan ilgilidir. Şehirleşme ve modern hayat, ihtiyaçlarla birlikte tesisat ve tesisatçılığınönemini artırmıştır. Aynı şekilde kullanılan araç-gereç ve teknikler de gelişmiştir

Eskiden bir binanın temiz suyu akıyor, pis suyu gidiyor, ısınıyor ve çatısı akmıyorsaiyi bina olarak tarif ediliyordu. Günümüzde ise bina sahipleri binalarının konforu için,havalandırma, soğutma, otomatik kontrol, yangın ve bina otomasyonu sistemleriyleilgilenmekte ve uygulamaktadırlar. Artık daha geniş bir boyut içinde, mal sahibininisteklerini karşılamamız gerekir.

Temiz su, ilk çağlardan beri insanoğlunun varlığında önemli bir rol oynamıştır.İnsanoğlu temiz su kaynaklarını buldukları yerlere yerleşmiş, kaynaklar kuruyunca veyakirlenince yeni yerler aramıştır.

Hindistan’da İndu Vadisi’nde yapılan kazılar, 3000–6000 yıl kadar önce buradayaşayan insanların sıhhi tesisat yaptıklarını ortaya koymuştur.

Mısır’da 5500 yıl önce döşenmiş bakır su borularına rastlanmıştır. Saraylarda yatakodalarına yıkanma teknesi inşa edildiği anlaşılmaktadır.

İlk yapılan borular içi oyulmuş ağaç kütüklerindendi ve bunlar birbirlerine kireçlezeytinyağının karışımından yapılan özel macunla ekleniyordu. Su, zenginlerin evlerinekurşun borularla veriliyordu.

Sıhhi tesisatçılıkta asıl ilerleme 19. yüzyıldan sonra oldu. Kullanılan araç ve gereçlerinsayıları arttı, tesisat daha karmaşık bir hal aldı. Birçok yerde belgesi olmayanların sıhhi


ARAŞTIRMA

AMAÇ

4

tesisat yapmaları engellendi. İnsan sağlığının korunması ile doğrudan doğruya ilgisi olansıhhi tesisatın değeri gün geçtikçe daha önemli bir hale gelmiştir.

1.2. Suyun Özellikleri

1.2.1. Suyun Kalitesini Belirleyen Özellikler

Su geçtiği toprak tabakalarının özelliklerine göre değişir. Toprak tabakalarından aldığıtuzlar ve minerallere göre, tadı ve kokusu değişir. Yer üstüne çıkan suya çeşitli mikroplar vebakteriler karışabilir. Bitki artıkları, çamur ve diğer asılı maddeler suyun görüntüsünü bozar.Suyun içinde bulunan bu maddelerin oranı, suyun kalitesini ve hangi alanda kullanılacağınıbelirtir.

1.2.1.1. Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik Özellikleri

1.2.1.1.1. Fiziksel Özellikler

Gözle görülebilen ve su içinde çözünür durumda olmayan, hissedilen ve kolayayrıştırılabilen maddelerin sudaki oranı suyun fiziksel özelliğini belirler. Bunlar suyunkokusu,lezzeti,rengi, berraklığı ve sıcaklığıdır.

Koku ve Lezzet: Yosun ve benzeri maddeler suyun tadını değiştirir ve kötükokmasına neden olur. Suda erimiş halde bulunan oksijen ve karbondioksitgazları, suya hoş bir lezzet verir.

Renk: Suda erimiş ya da asılı bulunan koloidal organik maddeler suya renkverir.

Berraklık: Yosun ve diğer yabancı maddeler suya bulanıklık verir. Bumaddeler zamanla tesisat araç ve gereçlerin dibine çökerek zarar verir.

Sıcaklık: İçme suyunun sıcaklığı yaklaşık olarak 7–12º C arasında olmalıdır.

1.2.1.1.2. Kimyasal Özellikler

Suyun kimyasal özelliğini, Suya genellikle topraktan karışan bazı kuvvetli asitler,tuzlar ve bazı gazların su içinde eriyik durumda bulunması belirler.

Kalsiyum ve magnezyum bikarbonatları geçici sertliği (veya karbonat sertliğini) yine buelementlerin klorür, nitrat, sülfat, fosfat ve silikatları ise kalıcı sertliği (veya karbonatolmayan sertliği) verir. Her iki sertliğe birden sertlik bütünü denir.

Geçici sertlik bikarbonatlardan ileri geldiğinden, suların kaynatılması ile giderilir.Halbuki kalıcı sertlik kalsiyum ve magnezyum sülfat ve klorürden ileri geldiği içinkaynatılmakla giderilemez.

Çeşitli sertlik birimleri vardır. Bunlardan en çok kullanılanları şunlardır ;

1. FRANSIZ SERTLİK DERECESİ (FS) : Litrede 10 mg kalsiyum karbonat kapsayansuyun sertliği, 1 Fransız Sertlik Derecesidir.

2. İNGİLİZ SERTLİK DERECESİ (IS) : 1 galon (0,7 litre) suda 10 mg kalsiyum karbonatkapsayan suyun sertliği, 1 İngiliz Sertlik Derecesidir.

5

3. ALMAN SERTLİK DERECESİ (AS) : Litrede 10 mg kalsiyum oksit(CaO) kapsayansuyun sertliğidir.

4. AMERİKAN SERTLİK DERECESİ : 1 grain (0,0648 gr) CaCO3/Amerikan galonu(3,785 lt)

5. RUS SERTLİK DERECESİ : 0.001 g Ca/lt

1 FS = 0,56 AS = 0,7 IS = 10 ppm Yukarıdaki rakamsal bilgileri tablo olarak verecekolursak,

ppm DereceCaCO3 İngiliz Amerikan Frans. Alman Rus

ppm veya CaCO3 1.00 0,07 0,058 0,10 0,056 0,40

Ing. Sert .Derecisi 14,19 1,00 0,83 1,43 0,80 5,72

Amer. Sert. Derece. 17,16 1,20 1,00 1,72 0,96 6,86Fran. Sert. Derec. 10,0 0,70 0,58 1,00 0,56 4,00Alman Ser. Derece. 17,86 1,25 1,04 1,79 1,00 7,14

Rus Sertlik Der. 2,50 0,18 0,15 0,25 0,14 1,00meq CaCO3 50,00 3,50 2,90 5,00 2,80 20,04

Suyun sertliğinin kalıcı ve geçici sertliğin toplamı olduğunu belirtmiştik.

a) Geçici Sertlik ( Karbonat Sertliği )

Kalsiyum ve magnezyum iyonlarının suda çözünmüş olan bikarbonatlarından ilerigelir. (Kalsiyum bikarbonat Ca(HCO3)2 ve magnezyum bikarbonat Mg(HCO3)2 ). Suyunısıtılması ile sudaki kalsiyum ve magnezyum iyonları, çöktürülerek uzaklaştırıldığı için (CO2

da uçar) geçici sertlik adı verilmiştir. Reaksiyonları şu şekildedir ;

Ca(HCO3)2 ====== CaCO3 + CO2 + H2O

Mg(HCO3)2 ====== MgCO3 + CO2 + H2O

b) Kalıcı Sertlik ( Karbonat Olamayan Sertlik )

Sülfat (SO4=), Klorür (Cl-) ve Nitrat (NO3) iyonlarının meydana getirdiği sertliktir.

Bunlar ;

Kalsiyum sülfat CaSO4

6

Magnezyum sülfat MgSO4

Kalsiyum klorür CaCl2

Magnezyum klorür MgCl2

Kalsiyum nitrat Ca(NO3)2

Magnezyum nitrat Mg(NO3)2 ve kısmen de diğer bileşiklerden meydana gelir.

Sular sertlik derecelerine göre:

Çok Yumuşak 0–5 Fr 3. Orta Sert 10–20 Fr 5. Çok Sert >30 Fr Yumuşak 5–10 Fr 4. Sert 20–30 Fr

1.2.1.1.3. Biyolojik Özellikler

Suda bulunan organizmaların en küçüklerinden biri olan bakteriler suyun biyolojiközelliğini belirtir. Bakterilere özellikle yer üstü sularında rastlanır. Suya bakterininbulaşması, yer üstünde, çevreden olur.

Suda yaşayan bakteriler çok çeşitlidir. Bunların hepsi zararlı değildir. Zararlı olanlarınbaşında tifo, para tifo, basilli, dizanteri ve kolera bakterileri gelir.

İçme suyu şebekesine girişlerden alınan 100 ml numunelerde koli form gurubundanherhangi bir bakteri bulunmamalıdır. İçme suyu şebekesinden alınan 100 ml'liknumunelerden %95’inde koli form gurubundan herhangi bir bakteri olmamalıdır. Bu, 100numune tahlil edildiği zaman en fazla 5 numunede koli form gurubu bakterilerinbulunmasına müsaade edilebileceği manasına gelir.

1.2.2. İnsan Sağlığı ve Su

Yeryüzünün büyük bir kısmı su ile çevrilidir. Ancak, içilebilecek ve çeşitli amaçlariçin kullanılacak su kaynakları sınırlıdır bu nedenden dolayı su kaynaklarının doğrukullanımı ve kirlenmesinin önlenmesi gerekmektedir.

Temiz olmayan suların insan sağlığı için tehlike oluşturduğu bir gerçektir. Tifo, paratifo, kolera, basilli ve amipli dizanteri, mide ve bağırsak iltihabı, karaciğer iltihabı gibibirçok hastalıklar mikroplu içme sularından ileri gelmektedir. Kirli sularda yüzmek veyıkanmak göz, kulak, burun, boğaz ve ciltte çeşitli hastalıklara neden olmaktadır. Ayakparmakları arasında büyüyen mantar hastalığının yüzme havuzlarından meydana gelebileceğiispatlanmıştır.

Suyun şirpençe, şerit gibi hastalıkları taşıdığından da şüphe edilmektedir. Az da olsasuda floride bulunması çocukların diş minelerini zedeler ve lekeler meydana getirir.

İnsan sağlığının korunmasında temiz su ne kadar önemli ise kirli suyun da sağlık içino derece tehlikeli olduğu konusunda kuşku yoktur.

1.2.3. İyi Bir İçme Suyunda Aranacak Özellikler

İyi bir içme suyunda aşağıdaki özellikler olmalıdır:

7

İçme suyu; kokusuz, renksiz, berrak ve içimi serinletici olmalıdır. İçimi hoş, tercihen 7°C den aşağı sıcaklıkta olmamalıdır. Sertliği 7-17 sertlik derecesinde olmalıdır. Toksin ve zararlı maddeler ihtiva etmemelidir. Hastalık yapıcı (Patojen) mikroorganizmalar barındırmamalıdır. Bol miktarda ve fiyatı ekonomik olmalıdır.

1.3. Şehir Sularının Temizlenmesi

Yerleşim yerlerinde her zaman istenen kalitede ve yeterli miktarda su bulunmaz. Busebeple suyun içinde bulunan zararlı maddeleri ayrıştırmak gerekir. Suyu standartların veyönetmeliklerin istediği şartlara getirmek için çeşitli temizleme yöntemleri kullanılır.Temizleme işlemi suyun içinde bulunan maddelerin yapısına ve özelliklerine göre değişir.Yaygın olarak kullanılan temizleme yöntemleri şunlardır.

1.3.1. Sudan Asidin ve Gazın Giderilmesi

Yeraltı sularında bazen kükürtlü hidrojen ve kükürt dioksit gibi gazlara rastlanır. Sudabulunan karbondioksit lezzet verirken oksijenle birlikte suyun sertliğinin artmasına nedenolur. Özel hazırlanmış ızgaralar üzerine ince bir tabaka halinde akıtılan veya fıskiye şeklindehavaya püskürtülen su, bol hava ile temas ettirilerek içindeki gazlardan arıtılır. Bu metottanbaşka termik, vakumlu ve kimyevi arındırma şekilleri de kullanılır.

8

1.3.2. Durulma

Suyun içinde bulunan bitki artıkları, çamur ve mil gibi maddeleri ayrıştırmak içindurulma yöntemi kullanılır. Mekanik ve kimyevi olmak üzere iki türlü yapılır.

Mekanik durulmada 2–5 m derinlikteki havuzlara alınan suyun hızı 2–10 mm/sndüşürülür. Suyun bekletilme süresi 4–24 saattir. Sudaki asılı maddeler dibe çökerek ayrışır.

Kimyevi durulmada ise durulma işlemini hızlandırmak için suya kimyevi maddeleratılır. Bunun için daha çok alüminyum, demir tuzları ve kireç kullanılır. Bu kimyasalmaddeler suyun içinde bulunan asılı maddeleri çürütüp ağırlaştırarak pıhtılaştırır.Pıhtılaştırıcı kullanmakla durulma süresini kısaltmak amaçtır. Havuzun dibinde zamanla birçamur tabakası meydana gelir. Bu çamur özel makinelerle temizlenir.

1.3.3. Suyun Dezenfekte Edilmesi

Suyu 10 dakika kaynatmak mikropları öldürmek için yeterlidir. Fakat bu yöntempratik ve ekonomik değildir. Temizleme işleminde mikroplar kısmen azalmakla berabertamamen ortadan kalkmaz. Ancak suyu kaynatmak salgın hastalıkların bulunduğu yerlerdeuygulabilir.

Suyu mikroplardan temizlemek için ozon, klor, kireç kullanılır. Şehir sularınıntemizlenmesinde yaygın olarak bu maddeler kullanılır. Mor ötesi (Ultraviole) ışınlardangeçirerek de dezenfekte yapılır.

1.3.4. Filtrasyon (Süzme)

Durulma yapılıp da hâlâ suda kalan asılı maddeleri ayrıştırmak için yapılır. Bu işlemiçin uygun kalınlıkta ve temiz kum kullanılır. Su kum tabakasından geçirilir. Kumdasüzülme yavaş ve hızlı olarak iki kademe olur.

Yavaş süzmede, kum tabakasından geçen suyun hızı 50–250 mm/saat, kumun iriliği0,5–1 mm, kum tabakasının kalınlığı 0,70–1,20 m’dir.

Hızlı süzmede, ise 5-10 m/saat, kum iriliği 0,35-0,60 mm‘dir, tabaka kalınlığı 0,65-1m’dir.

Zamanla kum tabakası kirlenir ve süzme görevini yapamaz. Ters yıkama yapılarakkumun arasını dolduran maddeler temizlenir.

1.3.5. Demir ve Manganın Sudan Arındırılması

Bunlar bol hava ile temas ettirilerek kolayca çöktürülür. Bu mümkün olmuyorsa bazıkimyevi maddeler kullanılır.

1.4. Şehir Sularının İletilmesi ve Dağıtılması

1.4.1. Suların Yerleşim Alanlarına İletilmesi

Sular kaynağından alınıp temizlendikten sonra yerleşim alanlarına borularla taşınır.Su yerleşim alanlarına üç şekilde iletilir:

Suyun yerçekimiyle iletilmesi Suyun pompalar yardımıyla iletilmesi Suyun depolama yoluyla iletilmesi

9

1.4.1.1. Suyun Yerçekimiyle İletilmesi

Suyun derlendiği kaynak, şehirden yeteri kadar yüksekteyse bu yöntem uygulanır.Depo yüksekte olduğu için su kolayca kullanma yerlerine ulaşır. Suyun iletiminde ayrıca birenerjiye ihtiyaç yoktur. Depo ile kullanma yeri arasındaki yükseklik ne kadar çok olursa subasıncı da o kadar artar. Bu iletim şekline tabi iletim de denir.

Şekil 1.1: Suyun şehre yerçekimiyle iletilmesi

1.4.1.2. Suyun Pompalarla İletilmesi

Kaynağından alınan su pompalarla doğrudan şehir şebekesine basılır. Pompalarınarızalanması veya elektriğin kesilmesi halinde şehir susuz kalır. Sarfiyatın arttığı zamanlardayedek su pompaları çalıştırılır. Elektiriğin kesilmesi halinde şehrin susuz kalmaması içinyedek bir jeneratör bulundurulmalıdır. Bu tip iletime Doğrudan dağıtım da denir.

Şekil 1.2: Suyun pompayla doğrudan iletilmesi

1.4.1.3. Suyun Depolama Yoluyla İletilmesi

Pompalarla su, şehirden yüksekte bulunan depo veya depolara basılır. Bu depolarcivardaki tepeler üstüne kâgirden yapılabileceği gibi çelik sacdan da yapılabilir. Çelik sacdepolar çelik konstriksüyon ayak üzerine oturtulur. Pompaların arızalanması halinde, şehrinsu ihtiyacını bir süre karşılamak mümkündür. Bu dağıtıma tipine dolaylı dağıtım da denir.

şehir

su deposu

şebekeborusu

şehir

kuyu

pompa

şebekeborusu

10

Şekil 1.3: Suyun şehre dolaylı iletilmesi

1.4.1.3.1. Kâgir Depolar

Kâgir depolar beton veya betonarmeden yapıldığı için kâgir adını buradan alır. Suyunlezzetinin bozulmasını önler. Sağlığa zararlı mikroplar üretmez. Bu depolarda ısınmaya,donmaya ve sızmaya karşı önlemler alınmalıdır. Şehir suyunun depolanmasında daha çokkâgir depoları kullanılır.

1.4.1.3.2. Çelik Depolar

Çelik depolar metal malzemeden yapılır. Metalik oksitlenmeden dolayı, iyiceboyanması ve sıkça temizlenerek bakımının yapılması gerekir. Dış hava şartlarına göre izoleedilmelidir. Kâgir depolara göre yapılışı kolay ve pratiktir. Bu depoların muhtelif bakımlarıihmal edilirse suyun tadı ve özelliği bozulur.

1.4.2. Şehir Sularının Dağıtılması

Şehir belediye sınırları içinde cadde sokaklarda yapılan dağıtım şehir suyu dağıtımıiçine girer. Bu dağıtımı belediyeler yapar. Suların yerleşim alanlarında dağıtımı üç şekildeyapılır:

Kör uç dağıtım Balık ağı dağıtım Karışık Dağıtım

Günümüzde bu dağıtım sistemleri çift borulu yapılmaktadır. Özellikle büyükcaddelerin şehir suyu dağıtımında çok kullanışlı olur. Su dağıtımı yapılacak binalara bağlantıyapabilmek için caddeler enlemesine kazılmaz. Hemen binanın kendi tarafında bulunanboruya bağlantı yapılır.

1.4.2.1. Kör Uçlu Dağıtım

Bu sisteme ramifiye ve dal dağıtım sistemi de denir. Su devamlı akış halinde değildir.Yani boru uçları sokak sonlarında kapanmaktadır. Bir sokakta arıza olduğumda bütün semtinsularını kesmek zorunda kalırız. Çünkü her sokağın başında vana yoktur. Boruda suyunhareketsiz kalması suyun bayatlamasına ve boru dibinde çamur oluşmasına neden olur.

pompa

şehirdepo

şebekeborusu

11

Şekil 1.4: Kör uçlu dağıtım sistemi

1.4.2.2. Balık Ağı Sistemi

Bu sistemde su devamlı akış halindedir. Her boru bölümünün vanalarla kontrolümümkündür. Böylece arıza bulunduğu zaman borunun bulunduğu sokak veya sokaklarınsuyu kesilir. Fakat bu sistemin yapımı pahalıdır.

Şekil 1.5: Balık ağı dağıtımı

1.4.2.3. Karışık Sistem

İki metodun sorunlarını ortadan kaldırmak için bunların birleşimi olan karışık sistemuygulanır. Bu sistemde merkezi yerleşim mahalleleri ağ sisteminde, kenar yerleşim alanlarıise kör uçlu dağıtım sisteminde yapılır.

Şekil 1.6: Karışık sistem

12

1.5. Şehir Suyunun Bina Tesisatına Bağlanması

Binaların temiz su tesisatı bulunduğu sokak veya caddeden geçen şebeke borusundanalınır. Bir binaya, binanın önünden geçen şehir suyu borusundan su alma işlemi kolye vekolye priz yöntemiyle yapılır.

Şehir şebekesi kuru ve su yoksa sadece kolye kullanılır. Kolye çelik veya dökümdenyapılmış manşonlu kelepçe biçimlidir. Borunun bağlanacağı manşon biçimli kısmına kolyeboyunduruğu denir. Şebeke borusu ve kolye arasına conta koyularak kolye vidaları sıkılır.Bir matkapla boru bağlanılacak yerden delinerek bina hattı çekilir.

Şehir borusunda basınçlı su varken kolye priz kullanılır. Borunun delinmesinde özelbir delme matkabı kullanılır. Kullanılan özel matkap elektriksiz ve el gırgırı biçimli olupmandreni priz musluğuna bağlanacakbiçimlidir. Bina su tesisatı hattı için önceboruya bir kolye takılır. Kolyeninboyunduruğu ile boru arasındaki sızdırmazlığısağlamak için bir conta konulur. Boyunduruğabir priz musluğu vidalanır. Vanaya takılanözel delme matkabıyla borunun delinmesisağlanır.

Boruya açılan deliğin çapı 80 mm’ yekadar borularda 25 mm; 100 mm’ye kadar ise32 mm’den büyük olmamalıdır. Daha büyükihtiyaçlar için boruya bir T parçası konur veyabirden fazla delikten su alma işlemi yapılır.

1.5.1. Bina Besleme Hattı (Şube Yolu)

Bina temiz su tesisatının şehir su borusuile su sayacı arasındaki bölümüne binabesleme hattı denir.

Besleme borusu hattı üzerine, yayakaldırımı altında kalacak şekilde bir kontrolvanası konulur. Bu vanayı açıp kapamak içinözel anahtar vardır. Boru çapı 15 daireyekadar 32 mm, 15 daireden sonra 40 mmpolietilen boru olmalıdır.

Resim 1.1: Kolye priz bağlantısı

Resim 1.2: Besleme hattı

13

UYGULAMA FAALİYETİ–1

Verilen şekle uygun kolye priz bağlantısını 40 dakikada yapınız.

İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER

İşe uygun takım ve aletlerihazırlayınız.

İş önlüğünüzü giyerek çalışma ortamınızıhazırlayınız.

Çalışma ortamınızı düzenleyerek takım hanesorumlusundan markalama ve delme için gerekli olantakımları alınız.

Mevcut olan ana boruyu hazırlayınız. Delinecek boru çapına uygun priz musluğu ve

kolyeyi hazırlayınız.

Projeye uygun beslemeyerini tespit ediniz.

Boruyu uygun ölçülerde markalayınız. Boruya açılan deliğin çapı 80 mm’ye kadar borularda

25 mm, 100 mm’ye kadar ise 32 mm’den büyükolmamalıdır.

Kolyeyi markaladığınız yere bağlayınız. Özel delme aparatıyla yavaş deliniz. Hazırladığınız vanayı kolyeye takınız.

Şehir su borusu hattından,bina girişine kadar olanmesafeye besleme borusunudöşeyiniz.

Aldığınız hattı su sayacına kadar döşeyiniz. Besleme borusunun çevresini ince kumla doldurarak

tesviye ediniz.

Araç ve Gereçler

1. Kolye2. Priz musluğu3. Kare başlı belediye vanası4. Polietilen (Pe) boru5. Özel delme matkabı (El gırgırı)6. Kendir7. Sülüğen

UYGULAMA FAALİYETİ

14

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME–1

Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplayarakdeğerlendiriniz.

ÇOKTAN SEÇMELİ TEST

1. Aşağıdakilerden hangisi suyun başlıca fiziksel özelliklerinden değildir?

A) Renk B) Berraklık C) Sıcaklık D) Isı

2. İçme suyu sıcaklığı tercihen kaç dereceden aşağı olmamalıdır?

A) 10ºC B) 7ºC C) 20ºC D) 15ºC

3. Şehir sularının dağıtımı hangi yöntemle yapılmaz?

A) Yukarıdan aşağıya dağıtım C) Kör uçlu dağıtımB) Balık ağı dağıtım D) Karışı dağıtım

4. Suyun iletimi kaç yolla yapılır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

5. Suyun yerçekimi ile iletiminin en önemli özelliği nedir?

A) Pahalı olması C) Daha çabuk iletilmesiB) Ekonomik olması D) Hiçbiri

6. Bina içi tesisattaki borular aşağıda hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Dağıtım, kolon, bağlantı borusu C) Besleme borusu, branşman, ana boruB) Kolon, branşman, besleme borusu D) Kolon, besleme borusu, ana boru

7. Şebeke borusundan hat almak için şebeke borusuna takılan aparatın adı nedir?

A) Matkap B) Kolye C) Priz hattı D) Branşman hattı

DOLDURMALI TESTAşağıdaki cümlelerde noktalarla belirlenen yerleri doğru sözcüklerle doldurunuz.

1. Bina temiz su tesisatının şehir su borusu ile su sayacı arasındaki hatta………….…………. denir.

2. Sokak ve caddelerden geçen boruların birbiriyle bağlantılı yapılan dağıtımsistemine……… …………… denir.

3. Sokak ve caddelerden geçen boruların birbiriyle bağlantısız yapılan dağıtımsistemine……… …………… denir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduğunuzu düşündüğünüz konular varsa,tekrar bilgi sayfasına dönerek eksik olan yönlerinizi tamamlayabilirsiniz.

Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer faaliyete geçiniz. Tüm sorulara doğru cevapverdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

15


Gerekli donanımları kullanarak standartlara uygun biçimde bina temiz suyu dağıtımsistemlerini döşeyebileceksiniz.

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Belediyelere giderek konu hakkında bilgi alınız. Bölgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.

2. BİNALARDA SUYUN DAĞITIMSİSTEMLERİ

Binalarda temiz suyu kullanma yerlerine ileten boru ağına bina temiz su tesisatıdenir. Bunlar üç şekilde yapılabilir.

2.1. Kolon Sistemi

Bu sistem şehir su basıncının yeterli olduğu yerlerde uygulanır. Şehir şebekesindengelen su zemin kattan kolonlar vasıtasıyla açıktan ve merdiven boşluğundan dağıtılır. Busistemde sayaçlar her bağımsız birimin önünde sayaç kutusunun içine montaj edilir.

Şekil 2.1: Kolon sistem dağıtımı


ARAŞTIRMA

AMAÇ

16

2.2. Dizi Sistem

Tüm sayaçlar bina girişinde veya bodrum katta sayaçlar kutusunun içinde bulunur.Her bağımsız birime sayaçlardan ayrı kolon çıkarılır.

Şekil 2.2: Dizi sistem dağıtımı

2.3. Basınçlama Depolu Sistem

Şehir su basıncının yetersiz olduğu binalarda hidroforla (Basınçlama deposu) dağıtımyapılır. Suyun hava basıncı ile dağıtılmasını sağlayan silindir biçimindeki depolara hidrofordenir. Üstten dağıtmalı tesisatlarda üst katların basıncı yetersizdir. Hidrofor ile dağıtımyapılarak bu sakınca ortadan kaldırılır. Hidrofor basınçlı hava ile dağıtım yaptığından, içindebulunan havanın suda erimesi sonucu suyun lezzeti de artar. Hidrofor suyu kuyudan ya dagünlük ihtiyacı karşılayabilen su deposundan pompayla hidrofora taşınır ve hidroforda subasınçlandırılarak katlara gönderilir. Şehir su basıncının yeterli olduğu durumlarda suyundoğrudan binaya gitmesi için bypass bağlantısı yapılır. Bu durumda hidrofor devre dışı kalır.

Şekil 2.3: Hidrofor tesisatı

17


Aşağıda verilen dizi sistemi kolon dağıtım kolektörünü yapınız.


İşe uygun araç ve gereçlerihazırlayınız.

Çalışma ortamınızı hazırlayınız Gerekli araç ve gereçleri alınız.

Verilen resme göre işiyapınız.

Resmi inceleyiniz. İşi yapmaya Ø40 mm ‘lik Te ‘den başlayınız. Ek parçalarına keten sarınız. Keten üzerine bezir yağı veya sülüğen boya sürünüz. Çıkış ağızlarının aynı eksende olmasına dikkat

ediniz.

Yapılan işin teslim ediniz.

İşini üzerindeki boya artıkları ve kirlerinitemizleyiniz.

Üzerine numaranızı yazınız. İşi öğretmeninize teslim ediniz.

Araç ve Gereçler

1. Boru mengenesi2. Boru anahtarı3. Ø40 Te ve nipel4. Ø40- Ø15, Ø20, Ø25, Ø32 redüksiyon5. Kendir, sülüğen boya veya bezir yağı


18




4. Binalarda temiz suyu kullanma yerlerine ileten boru ağına ne denir?

A) KolonB) Ana boruC) Branşman hattıD) Bina temiz su tesisatı

5. Binalarda suyun dağıtım sistemi aşağıdakilerden hangisi değildir?

A) Basınçlama depolu sistemB) Ana boruC) Dizi sistemiD) Kolon sistemi

6. Hidrofor (Basınçlandırma deposu) neden kullanılır?

A) Suyu boşaltmakB) Suyu depo etmekC) Su basıncını artırmakD) Suyun basıncını sabitlemek

7. Şehir şebeke suyu yeterli olduğu yerlerde hangi sistemin kullanılması uygun olur?

A) Kolon sistemiB) Üstten dağıtma sistemiC) Basınç bölgeli sistemD) Ana borulu sistem

8. Bypass hattı niçin yapılır?

A) Suyu dolaylı olarak dağıtır.B) Su basıncı yeterli olduğu zaman doğrudan binaya bağlar.C) Suyun basınçlı olarak dağıtılmasını sağlar.D) Hidroforu devreye sokar.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduğunuzu düşündüğünüz konular varsa,tekrar bilgi sayfasına dönerek eksik olan yönlerinizi ders öğretmeninizden de yardım alaraktamamlayabilirsiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.


19


Gerekli donanımı kullanarak soğuk ve sıcak su daire içi borularını döşeyebileceksiniz.

Bu faaliyet başlamadan yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:

Belediyelere giderek konu hakkında bilgi alınız. Bölgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz. Bir inşaatı gezerek temiz su tesisatı boruların nasıl döşendiğini görünüz.

3. BİNA TEMİZ VE SICAK SU BORULARINIDÖŞEME

3.1. Soğuk Su Tesisatı

3.1.1. Çelik Borularla Tesisatın Döşenmesi

Galvanizli çelik boru mengeneye yeterli uzunlukta bağlanır. Boru uygun yöntemlerdenbiriyle ölçü alınarak işaretlenir. İşaret yerinden kesilerek diş açma için boru ağzı temizliğiyapılır. Boru çapına uygun pafta lokması pafta gövdesine takılır. Pafta cırcır yönüneayarlanarak borunun diş açılacak ucuna takılır. Paftaya boru eksenine dik baskı uygulanarakpafta saat yönüne doğru çevrilir. Diş tutturulduktan sonra dişlere makine yağı damlatılarakpaftanın ısınmaması ve rahat diş açılması sağlanır. Diş boyu, pafta lokmasını iki diş kadargeçmelidir.

Galvanizli çelik borular ek parçasıyla birleştirme ve yön değiştirmeleri yapılır. Buborulara hiçbir zaman eğme, bükme ve kaynak gibi sıcak işlem uygulanmaz. Yoksa borukaplaması olan galvaniz özelliğini kaybederek borunun korozyona uğramasına neden olur.

Borunun açılan dişi üstüne sızdırmazlık elemanı sarılır. Sızdırmazlık elemanı olarakketen veya teflon bant kullanılır. En çok kullanışlı olan kendirdir. Teflon bant ise silikonesaslı bir maddedir. Özellikle musluk, vana, uzatma parçası gibi krom nikel kaplımalzemelerde teflon bant tercih edilir.


ARAŞTIRMA

AMAÇ

20

Sızdırmazlık elemanı sarılan boru dişine ek parçası sıkılır. Ek parçası aşırısıkılmamalıdır. Yoksa ek parçası çatlar. Bu da istenmeyen su kaçaklarına neden olur.Borunun son iki dişi sıkılmamalıdır. Boru birleşiminden sonra kalan kendir temizlenerekestetik olarak güzel bir görünüm sağlanır.

3.1.2. Bakır Borularla Tesisatın Döşenmesi

Bakır borular Türkiye’de daha çok küçük tesislerde kullanılır. Çelik borulara göredaha pahalı olmasına rağmen daha hafif, montajları kolay ve korozyona dayanıklıdır. Bakırborular sert ve yumuşak olabilir. 22 mm çapa kadar bakır boruların yumuşak cinsleri düzçubuk olarak bulunur. Daha büyük çaptakiler sadece düz boru olarak bulunur.

Bakır boruların et kalınlıkları düşüktür. Bu nedenle bakır borular dişli bağlantıyauygun değildir. Bakır borular lehimli, havşalı, yüksüklü ve kordonlu olarak birleştirilir.Temiz su tesisatındaki birleştirmelerde dört yöntem kullanılır.

Şekil 3.2: Bakır boru birleştirme örnekleri

Şekil 3.1: Kendir sarma

21

3.1.3. Plastik Borularla Tesisatın Döşenmesi

Temiz su tesisatında kullanılan polipropilen (Pp) türü plastik borular termosettingplastik özelliği taşır. Bu nedenle ısıl işlem yapılarak birleştirilir. Borunun 230°C–250°Ckadar ısıtılması, kolay şekil alarak aynı cins plastikle yapışma özelliği kazanır.

Burada boru ve ek parçasının aynı firmanın mamulü olmasına dikkat edilmelidir.

Şekil 3.3: Plastik boru birleştirme

Yeterli miktarda kesilen plastik borunun kaynak ucu temizlenir. Borunun ucu kaynakuzunluğu kadar işaretlenir. 230°C–250°C kadar ısınmış füzyon kaynak makinesi lokmalarınaboru ve ek parçası aynı anda takılır. Yaklaşık 10 saniye kadar beklenir. Boru ve ek parçasıaynı anda çekilerek 10–20 saniyede kıpırdatmadan, düzgün bir şekilde ve hafifçe bastırarakbeklenir (Bu üçlüler küçük çaplar için geçerlidir.).

3.2. Sıcak Su Tesisatı

3.2.1. Çelik Borularla Tesisatın Döşenmesi

Binaya soğuk su tesisatı döşeme esnasında sıcak su tesisatı da beraberinde döşenir.Sıhhi tesisatçı aynı işlemi yapar.

1. Füzyon kaynak makinesi 2. Sıcaklık ayarınınyapılması

3. Lokmaların takılması

22

3.2.2. Bakır Borularla Tesisatın Döşenmesi

Şofbenlerde, kombilerde, ısı tesisatında, ev ve sanayi tipi klimalarda, güneş enerjisistemlerinde, yerden ısıtma sistemlerinde, eşanjörler ve doğalgaz tesisatı gibi yerlerde genişbir kullanım alanı bulunmaktadır. Bu konuyu daha geniş şekilde Kullanım sıcak su sistemlerimodülünde uygulamalı olarak öğreneceğiz.

3.2.3. Plastik Borularla Tesisatın Döşenmesi

Plastik boru altyapı malzemesi olarak çok iyi malzemedir. Kullanım sıcak suyu çokyüksek sıcaklıkta olmayacağı için ve borular döşeme içinde kalacağı için dayanım açısındanideal bir borudur. Yüksek sıcaklık istenen yerlerde alüminyum folyolu boru kullanılır. Buboru piyasada PPRC (Polipropilen Random Copollimeriset) olarak bilinir. Folyolu borununüzeri alüminyum kaplı olduğu için uzama katsayısı düşük ve sızdırmazlık dayanımıyüksektir.

Bu konuyu daha geniş şekilde Kullanım sıcak su sistemleri modülünde uygulamalıolarak da öğreneceğiz.

3.3. Islak Mekânlarda Tesisatın Döşenmesi

Binalarda banyo, WC ve mutfaklara ıslak hacim denir. Islak hacimler dairenin önemlibir alanını işgal eder. Dairelerin bu kısımlarında suyla ilgili ihtiyaçlar giderilir. Sıhhi tesisatsu kullanma yerleri, ihtiyaca göre bu bölümlerde toplanır.

Dairelerde temiz su boruları zorunlu kalmadıkça sıva altı döşenmelidir. Aynı zamandaborunun sıva altı döşenmesi terlemeyi önler. Katlara çıkan kolon boruları ise sıva üstüdöşenir.

Atık su boruları ise duvar veya döşeme içinden çekilir. Atık su kolon boruları duvaryüzeyinden döşenir. Sonradan bu borular fayans altına alınır. Yataydaki atık su boruları isedüşük döşeme veya döşeme üstünden çekilir. Döşeme kaplamasıyla üzeri kapatılır.

3.3.1. Banyo

Banyoda klozet, lavabo, yer süzgeci, çamaşır makinesi, küvet gibi vitrifiyemalzemeleri kullanılır. Banyo odalarının düzenlenmesinde kapının tam olarak açılabilmesineözen gösterilmelidir. Eğer çamaşır makinesi banyoya konulacaksa su ile temas etmeyeceğiyerde olmasına dikkat edilir.

Banyoya konulan vitrifiye malzemelerinin su kullanma yüküne göre sıhhi tesisatborusu çapı kullanılır. Bu malzemelerin her biri için genellikle ½” (Ø15 mm) anmaçapındaki borular yeterlidir. Borular inşaat aşamasında, banyo duvarı iç yüzeyinden sıva altıdöşenir.

Banyoda kullanılan vitrifiye malzemelerde klozet gideri için Ø100’luk boru hattıbırakılmalı, diğerleri için Ø50’lik boru hattı yeterlidir. Banyoda dikey olarak döşenmesigereken borular sıva altına döşenmelidir. Yatay atık su boruları bitmiş döşeme altında kalır.Bu modülün uygulamasını Atık Su modülünde yapacağız.

23

3.3.2. WC

Banyodan ayrı olarak düşünülmeli ve çok iyi havalandırılmalıdır. WC ‘lerde alaturkahelâ taşı vazgeçilmez vitrifiye malzemesidir. WC çıkışına da bir lavabonun konulmasıgerekir. Lavabo helâ taşının kullanılmasından sonra el yıkamak için gereklidir.

Alaturka hela taşı rezervuar doldurma borusu çapı ve taharet musluğu boru çapı ½”(Ø15 mm) olarak kullanılır. Lavabo musluğu için de ½” (Ø15 mm) ‘lik boru yeterlidir.

WC’de hela taşının yanında temizleme için bas bağlantısı ve lavabo için atık su ağzıbırakılmalıdır. Hela taşı için Ø100’lük boru ağzı, lavabo için Ø50’lik boru ağzı yeterlidir.Bas için spiral boru ile bağlantı yapılır. Bağlantı yapılırken hela taşının arka tarafındaborunun ezilmemesine dikkat edilmelidir. Bu modülün uygulamasını Atık Su modülündeyapacağız.

3.3.3. Mutfak

Mutfakta esas olarak mutfak eviyesi ve ocak (Fırın) bulunur. Ayrıca bulaşık makinesi,buzdolabı, kahve makinesi, çırpıcı, kızartma makinesi gibi cihazlar da yer alır. Mutfaktakitesisatı yaparken yukarıdaki malzemeleri göz önünde bulundurarak işlem yapmanız sizeileride kolaylık sağlayacaktır.

Mutfaklarda su ile doğrudan ilgili olan eviye ve bulaşık makinesidir. Bazı durumlardaşofben veya kombi de konulur. Bu boruların temiz su bağlantıları ½” (Ø15 mm) borularlayapılır. Bulaşık makinesi, şofben ve kombilerin sıcak su girişleri ½” olmasına rağmen, borutesisatı ¾” çapta yapılır. Redüksiyonlarla ½” çapa düşürülür.

Mutfakta bırakılacak atık su tesisat bağlantıları eviye ve bulaşık makinesi içindir.Onların atık su boru çaplarının da Ø50 olması yeterlidir. Bu modülün uygulamasını Atık Sumodülünde yapacağız.

24


Aşağıda verilen projenin uygulama tesisatını bilgi sayfalarında verilen bilgilerdoğrultusunda, işlem basamaklarına uygun olarak yapınız?

Araç ve Gereçler

1. Boru mengenesi2. Boru paftası3. Boru anahtarı4. Galvanizli çelik boru5. Muhtelif boru ek parçaları6. Küresel vana7. Kendir8. Sülüğen veya bezir yağı


25



Öğretmeninizin isteği doğrultusunda grupçalışması yapabilirsiniz.

İş önlüğünüzü giyerek çalışma ortamınızıdüzenleyiniz.

Çalışma ortamınızı düzenleyerek takım hanesorumlusundan gerekli olan takımları alınız.

Malzeme deposu sorumlusundan boru ve ekparçalarını alınız.

Projeye göre tesisat geçişlerinibelirleyiniz.

İşe başlamak için projeyi iyice inceleyiniz. Kat arasından geçecek borulara mutlaka kovan

koyunuz. Boruların geçeceği yerleri tebeşirle

işaretleyiniz.

Boru geçiş kanallarını vedeliklerini hazırlayınız.

Boru kanallarını açınız. Kırılan tuğla parçalarını temizleyiniz.

Uygun boru seçmek ve soğuk suboru tesisatını döşeyiniz.

Tesisata başlamadan önce iyi düşünerek bir kereyapınız.

Tesisatı yaparken o anı değil, ilerisinidüşünerek iş yapınız.

Boru ağızlarının sıva altında kalmamasınadikkat ediniz.

Uygun boru seçmek ve sıcak suboru tesisatını döşeyiniz.

Sıcak su borularını soğuk su borularınınüstünden döşeyiniz.

Boruları ısıtıcıdan başlayarak döşeyiniz. Boruların eğimine dikkat ediniz. Boru ağızlarının sıva altında kalmamasına

dikkat ediniz.

İşi bitirerek teslim ediniz. İşin doğruluğunu kontrol ediniz. Kirlettiğiniz yerleri temizleyiniz. Öğretmeninize işi bitirdiğinizi söyleyiniz.

26




1. Bakır borularda birleştirme şekli hangisi değildir?

A) Havşalı C) KaynaklıB) Lehimli D) Kordonlu

2. Plastik borularda makine kaç dereceye kadar ısıtılır?

A) 200ºC C) 250ºCB) 320ºC D) 300 ºC

3. Füzyon kaynak makinesi yeterli ısıtılmazsa ne olur?

A) Yapılan birleştirmeler basınca dayanıklı olmaz. C) Kaliteli kaynak yapılırB) Borular yapışmaz. D) Hiçbiri

4. Sıcak su tesisat ağızları hangi tarafta bulunur?

A) Sağ C) ÜstB) Alt D) Sol

5. Soğuk su ve sıcak su tesisatının iyi planlanması ne gibi avantajlar sağlar?

A) İşçiliği azaltır. C) Daha ekonomiktir.B) Hepsi D) Malzeme tasarrufu sağlar.

6. Galvanizli boruların birleştirilmesinde hangi yöntem uygulanır?

A) Lehimli birleştirme yapılır. C) Birleştirmeler vidalı yapılır.B) Füzyon kaynağı. D) Birleştirmeler kaynakla yapılır.

DEĞERLENDİRME




27


Uygun takım ve aletleri kullanarak soğuk ve sıcak su tesisatı ağızlarını, tekniğineuygun olarak ayarlayabileceksiniz.

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken araştırmalar şunlardır:

Bölgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz. Bir inşaatı gezerek temiz su tesisat borularının nasıl döşendiğini görünüz.

4. TEMİZ SU VE SICAK SU TESİSAT AĞIZAYARLARI

4.1. Boru Ölçü Ayarları

Temiz su boruları daima boyuna ölçü alınarak işaretlenir. Ölçü almada şerit metre vekırmızı kurşun kalem kullanılır. Atölye şartlarında ve küçük ölçülerde çelik cetvel dekullanılabilir. Metrenin ucu, ölçü başlangıç noktasından tutulur. Metre, ölçü değeribüyüklüğü kadar açılarak boruüzeri işaretlenir. Ölçü almanınözelliğine göre ek parçasınınartıracağı büyüklük ve dişpayını göz önünde bulundurmakgerekir. Ölçü alma kurallarıayrıntılarını daha öncekimodüllerde görmüştük.

Değişik çaplı borularınyatay ve düşey döşenmeleridurumunda boruların eksenleriarasındaki mesafesinin yaklaşıkolarak 200 mm bırakılmasıuygun olur.


ARAŞTIRMA

Şekil 4.1: Yatay boruların paralel döşenmesi

AMAÇ

28

Şekil 4.2: Dikey boruların paralel döşenmesi

Tesisatta en zor uygulamalardan biriolan batarya bağlantı ağızlarının ölçüleri ise155 mm olarak bırakılmalıdır. Bataryabağlantı ağızları bırakılırken mutlakabatarya şablonu kullanılmalıdır. Ağızlarbırakılırken dikkat edilmesi gerekenhususlardan biri de bırakılan ağızlarınsıvadan sonra sıva altında kalmayacakşekilde yapılmasıdır. Bunun için de bataryaboru ağızlarına 10 cm kadar bir boruparçasının sıkılması, boru ağızlarının sıvaile kapatılmasını önler.

4.2. Boruları Su Terazisi ile Terazileme

Temiz su boruları belirli eğimle döşenir. Eğimin yönü su sayacı tarafıdır. Bu eğimtesisatın suyla dolması sırasında, havanın armatürlere doğru yükselmesini sağlar. Ters eğimise tesisatta hava toplanmasına neden olur. Temiz su tesisatında en uygun eğim %0,5’tir.Uzun ve düz boru hatlarında eğim %0,1’e kadar düşürülebilir.

Eğim su terazisi ile alınır. Su terazisindeki hava kabarcığı iki çizgi arasındaykenterazinin eğim yönü, ucuyla boru arasında eğim miktarı kadar boşluk olur. Tek tip eğimuygulanan boru bölümlerinde 1 m ’lik uzunluğa göre hesaplanmış ahşap bir mastar veya

Şekil 4.3: Batarya ağzı ölçüsü

terazinin uzunluğuna göre hesaplanarak yapılmış ahşap takoz eğimin verilmesinikolaylaştırır.

Batarya bağlantı ağızlarının yüksekliğinin aynı hizada olmasına mutlaka dikkatedilmesi gerekir.

H-Ahşap takoz veya mastar yüksekliği(mm)

U-Uzunluk (mm )

E-Eğim(%) H=UxE formülü ile hesaplanır.

Örnek: 2000 mm uzunluğunda yataya paralel döşenen temiz su borusu %0,5 eğimledöşeniyor. Su terazisinin altına konulacak takoz yüksekliği ne kadar olmalıdır?

Çözüm:

H=?

U=2000 mm

E=%0,5

Şekil 4.4:Temiz

H=UxE

H=2000x0.005

H=10 mm’dir.

29

su borularında kullanılan mastarlar

30

4.3. Boruları Sabitleme

Temiz su boruları geçtikleri yapı elemanı yüzeyine kelepçe, askı ve konsollarla tespitedilir. Her boru türüne kendi malzemesinden yapılmış tespit elemanı kullanılır. Temiz sutesisatında en çok kullanılan tespit elemanı örnekleri aşağıda şekillerle gösterilmiştir.

Şekil 4.5:Boru tespit örnekleri

31

Boru tespit elemanları temiz su boruları çap büyüklüğüne, yatay ve dikey konumlarınagöre belirli aralıklarla tespit edilir. Boru çaplarına göre aralık ölçüleri:

a. Dikeyde boru tespit aralığı b. Yatayda boru tespit aralığı

Şekil 4.6: Yatay ve dikeyde çaplara göre boru çelik tespit ölçüsü

Temiz su tesisatında, sıva altında döşenen boruları sabitlemek için önce tel kullanılır.Tesisat denemeye tabi tutulduktan sonra eğer tesisatta kaçak yoksa borular yapılacak harçlasabitlenir. Yapılacak harca kesinlikle kireç konulmamalıdır. Özellikle galvanizli borukullanılmışsa buna çok dikkat edilmelidir. Borular kapatılırken bırakılan musluk ve bataryaağızlarının dışa doğru tam 90° bakmasına dikkat edilir. Batarya ağızları ölçüleri tekrarkontrol edilir. Plastik borularla yapılan tesisatlarda özel bir aparatla ağızlar sabitlenir. Buaparata batarya bağlantı şablonu denir. Aşağıdaki şekilde şablonun kullanılışı gösterilmiştir.

Resim 4.1: Batarya bağlantı şablonu

32


Aşağıda verilen batarya bağlantı ağzı hazırlama uygulamasını, bilgi sayfalarındaverilen bilgiler doğrultusunda işlem basamaklarına göre temrin amaçlı yapınız



Tesisatın sağlıklı çalışması ve estetik olarak güzelgörünmesi için su terazi kullanınız.

İş önlüğünüzü giyerek çalışma masanızıdüzenleyiniz.

Çalışma ortamınızı düzenleyerek gerekli olantakım ve malzemeleri alınız.

Batarya yerini çizerekbelirtiniz.

Yerden yüksekliği ölçerek işaretleyiniz. Yükseklik ölçü işaretine göre iki ağız arasının

yerlerini işaretleyiniz.

Dirsekleri yerlerine tutturunuz.

İşaret yerlerini dirsek büyüklüğü kadar açınız. Dirsekleri yerlerine alçı harcıyla tutturarak ve

kurumaya bırakınız. Dirsek ağızları sıvayla aynı seviyede olsun.

Eksantrik nipelleri takınız.

Eksantrik nipelleri bağlayınız. Terazisini ayarlayınız. Rozetleri nipellere takız. Batarya somunlarını önce elle eşit, sonra

kurbağacık anahtarla sıkınız.

İşinizi kontrol ediniz. Ölçü ve terazi kontrolünü yapınız. Kirlettiğiniz yerleri temizleyiniz. İşi bitirdiğinizi öğretmeninize söyleyiniz.

Araç ve Gereçler

1. Kurbağacık anahtar2. Ø allen anahtar3. ½” dirsek4. Alçı5. Çekiç6. Keski


33




1. Değişik çaplı boruların yatay ve düşey döşenmeleri durumunda eksenleri arasındakimesafe yaklaşık olarak ne kadar olmalıdır?

A) 100mm C) 200mmB) 150mm D) 250mm

2. Batarya bağlantı ağızları ölçüsünün doğru bırakılmaması hangi sorunları ortayaçıkarır?

A) Batarya bağlanmaz. C) Zaman kaybı olur.B) Fayansları kırmamız gerekir. D) Hepsi

3. Tesisatta eğim hangi takımla kontrol edilir?

A) Gönye C) TeraziB) Su Hortumu D) Kumpas

4. Borularda eğim hangi yöne doğru olmalıdır?

A) Yukarıya doğru C) Aşağıya doğruB) Suyun akış yönüne doğru D) Suyun akış yönünün tersine

5. Batarya bağlantı ölçüleri kaç mm olmalıdır?

A) 155 mm C) 160 mmB) 145 mm D) 140 mm

DEĞERLENDİRME




34


Gerekli donanımı kullanarak su sayacı montajını yapabileceksiniz.


Belediyelere giderek konu hakkında bilgi alınız. Bölgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz. Bir inşaatı gezerek sayacın nerelere döşendiğini görünüz.

5. SU SAYACININ MONTAJI

Özelliğine göre içinden geçen akışkan miktarını ölçmekte kullanılan tesisatmalzemelerine su sayacı denir.

5.1. Su Sayacı Çeşitleri

Su sayaçları 15 mm çaptan, 800 mm çapa kadar her türlü su ölçüm ihtiyacınıkarşılayacak yapıda üretilmektedir. Sıhhi tesisatta kullanılan su sayaçlarını soğuk ve sıcak susayaçları olarak iki grupta inceleyebiliriz.

5.1.1. Soğuk Su Sayaçları

Su sayacı; devamlı suyla temas halindeolarak geçen suyun miktarını (debisini) ölçmealetidir.

Geçen suyun miktarının ölçülebilmesiiçin önce su pervaneyi çevirir. Geçen suyunmiktarı ile pervanedeki dönüş sayısı arasındadoğru bir orantı vardır. Pervanedeki hareketdişli mekanizmaya iletilir.

Su sayaçları prensip olarak hız esaslıçalışır. Su sayacı, su girişi sağlayan bir delik(Bu delik basit veya karmaşık geometriliolabilir.), su çıkışı ve belirli çapa sahip birrotordan oluşur. Rotor, suyu birim miktardageçiren sayaç elemanıdır.


ARAŞTIRMA

Şekil 5.1: Su sayacının ölçme prensibi

AMAÇ

35

Su, sayacın çeşidine ve suyun giriş çıkış hareketine göre tek ya da çok huzmeli sugeçişi yapar. Bunlar teğetsel tip olarak adlandırılırlar. Çünkü suyun girişi, rotor ekseninegöre dik olduğu için teğetsel çalışır.

Huzme, suyun sayaçtan geçerken birim miktaraayrılmasıdır. Tek huzmeli sayaçlar, suyu bir birimolarak geçirir ve ölçme yapar. Tek huzmeli sayaçlardarotor tekerlek şeklinde olup çok kanatlıdır. Düzleminedik olan ekseni etrafında simetriktir. Eksenin buşekilde dik olması, rotorun mil üzerinde yataklanmakarakteristiğini iyileştirdiği gibi küçük debilerdeortaya çıkan sürtünme sorununu da en aza indirir.

Çok huzmeli sistemde ilk bakışta tek huzmeli ileaynı elemanları içerir. Yani rotor, mil, ayar plakası veoda ortak parçalardır. Fakat su ölçümü yapılan odada 2tip ve birbirine ters su akışı olur. Biri giriş huzmeleri, diğeri çıkış huzmeleridir. Su huzmesiodacığa ulaştığında burada bir kaç adet birbirine eşit su huzmecikleri haline dönüşür.Böylece rotora herhangi bir yan kuvvet gelmeyeceği için ölçüm daha hassas olur. Suhuzmecikleri odacığa girer ve rotor çevresinde bir helisel hareket oluştururlar. Rotor ile odaduvarları arasında hareket ederek çıkış deliklerinden dışarı çıkar. Aynı tek huzmelide olduğugibi suyun bir kısmı rotor kanatları arasında kalır ve rotor ile dönmeye devam eder. Suhuzmelerinin helisel hareketi sonucu, rotor yukarı kalkar ve suda yüzmeye başlar. Pratikolarak rotor, milin üzerindeki ağırlığını yitirir. Bu arada rotora bağlı olan mil dönerek sayaçdişlilerini çevirir. Dişliler değerlendirme rakamlarını saydırır.

Şekil 5.3: Çok huzmeli sayacın ölçme prensibi

Tek ve çok huzmeli sayaçlar arasındaki farklar :

Tek huzmeli sayacın mekanizması daha basittir. Aynı kapasiteli sayaçlar dahaküçük olur. Fakat daha ucuzdur. Montajı basit ve kolaydır.

Tek huzmeli sayaçlar çok huzmeli sayaçlara göre daha hassastır. İlk hareketegeçtiği anda debi çok huzmeliye göre daha düşüktür.

Kumlu ve tortulu sularda tek huzmeli sayaç daha iyi bir performans sağlar. Çok huzmeli sayaçta su daha iyi dengelenerek rotoru döndürür. Bu sayacın uzun

ömürlü olmasını ve malzeme performansını, tek huzmeliye göre daha uzun sürekorumasını sağlar.

Şekil 5.2: Sayacı tek huzmeliölçmesi

a. Rotor odacığı b. Sayacın çok huzmeli ölçmesi

36

Çok huzmelilerin suyun girişini sağlayan küçük delikleri tıkanmaya, tekhuzmelininkine göre daha müsaittir. Bu da zaman içerisinde çok huzmelininhatalı ölçüm yapmasına ( Artı yönde ) neden olur.

Soğuk su sayaçları genel olarak aşağıdaki özellikleri taşımalıdır:

Küçük debilerde hassas ölçme yapabilmelidir. Üst camları yüksek basınçlara dayanmalıdır. Kapaklı olup kolay açılmalıdır. Korozyona dayanıklı malzemeden yapılmalıdır. Genellikle pirinç malzemeden

yapılır. Kolay okunabilmelidir. En fazla 50°C su sıcaklığına kadar çalışabilmelidir.

Soğuk su sayaçları, harcanan su durumuna göre çeşitli çap ve biçimlerde yapılır.Genellikle kullanım yerine göre ev ve sanayi tipi olarak iki grupta toplanır.

5.1.1.1. Ev Tipi Soğuk Su Sayacı

Konutlarda anlık kullanılan su debisi sanayiye göre azdır dolayısıyla bu sayaçlarındaçapı ve akış debisi küçüktür. Bu nedenle ev tipi olarak adlandırılır. Küçük çaplı olduklarıiçin vidalı bağlantılıdır. Sayaç aksamlarının suyla temasına göre yaş ve kuru tip olarak ikiçeşittir.

5.1.1.1.1. Yaş Tip

Sayma düzeni dişlilerinin sayaçtan geçen su ile temasta bulunanlarına yaş tipi sayaçdenir.

Yaş tip su sayaçları memba suyu kalitesindeki tesislerde kullanılmalıdır. Dişlilerisuyla temaslı olduğu için kireç oranı yüksek tesislerde ölçme hassasiyeti kaybolur. Dontehlikesi olan bölgelerde kullanılması sakıncalıdır.

Piyasada genel olarak 15, 20 ve 25 mm anma ölçülerinde, tek ve çok huzmeli olarakbulunur. Sayaç rakorlu montaj uzunluğu 203 mm ile 375 mm arasındadır.

Şekil 5.4: Yaş tipi tek huzmeli soğuk su sayacı ve kesiti

37

Şekil 5.5: Yaş tipi çok huzmeli soğuk su sayacı ve kesiti

5.1.1.1.2. Kuru Tip

Sayma düzeni dişlilerinin sayaçtan geçen su ile temasta bulunmayanlarına kuru tipsayaç denir.

Piyasada genellikle Ø15, Ø20, Ø25, Ø40 ve Ø50 mm anma çaplarında, tek ve çokhuzmeli olarak bulunur. Sayaç rakorlu montaj uzunluğu çaplarına göre 203 mm ile 435 mmarasında değişir.

Şekil 5.6: Kuru tip tek huzmeli soğuk su sayacı ve kesiti

Şekil 5.7: Kuru tip çok huzmeli soğuk su sayacı ve kesiti

38

5.1.1.2. Sanayi Tipi

Sayaçlar genel olarak, fabrikalarda ve diğer tesislerdeki kullanım sularının, üretimdeimalata alınan suların ve arıtım tesislerinde işlenen suların kontrolü için kullanılır.Endüstride su kullanımı konutlara göre daha fazladır. Bu nedenle sanayi tesislerindekullanılan suyun ölçülmesinde yüksek kapasiteli sayaçlar kullanılır. Ev tipi sayaçlara göresanayi tip sayaçların kapasiteleri, su geçiş hızları fazlalaştırılarak ve çapları büyültülerekartırılmıştır.

Sanayi tipi sayaçlar büyük çaplı oldukları için genellikle flanş bağlantılıdır. Busayaçları yaş ve kuru tip olarak iki grupta inceleyebiliriz.

5.1.1.2.1 Yaş Tip

Sayma düzeni dişlileri su içinde bulunan sanayi tipi sayaçlardır. Gövdesinin içi suyladolu olduğu için don tehlikesi olan yerlerde pek tercih edilmez. Yaş tip su sayaçları membasuyu kalitesindeki tesislerde kullanılmalıdır. Kireç oranı yüksek tesislerde ölçmehassasiyetini kaybeder. Bundan dolayı sanayide çok fazla tercih edilmezler.

5.1.1.2.2 Kuru Tip

Sayma düzeni dişlileri su içinde olmayan sanayi tipi sayaçlardır. Endüstride en çokkullanılan ölçüm cihazı çeşididir. Büyük sayaçlarda sugiriş ağzı ve rotor aynı eksenlidir. Bu biçimlilerine ekseneltip sayaç da denir. Akış hızı ve geçirdiği su debisine(miktarına) göre multijet ve voltman olarak da üretilir.

Multijet tip su sayaçları 15–50 mm arası anmaölçülerinde üretilir. Su geçiş hızından yararlanılarakçalışır. Çapı küçük olmasına rağmen debisi fazladır.

Woltmann tip su sayaçları 50–800 mm arası anmaölçülerinde üretilir. Büyük kapasiteli işletmelerdekullanılır. Sayaçlar flanşlı bağlantılıdır ve 50 mm'den 800mm'ye kadar farklı ebatlarda üretilirler. Bu sayaçlarınnormal akış değerlerinde hata oranı ± %2 kadardır.

5.1.2. Sıcak Su Sayaçları

Sıcak su sayaçları ise esas olarak soğuk su sayaçlarına benzer. Ancak soğuk susayaçlarının 50ºC sıcaklığa kadar dayanması beklendiğinden, bu sayaçlar sıcak su için uygundeğildir. 90°C sıcaklığa dayanıklıdır. Sıcak su sayacında plastik ve lastik gibi malzemelerkullanılmaz. Bunların tümü metaldir. Bu sayaçların normal akışlarında hata oranı ± %3kadardır.

Sıcak su sayaçları piyasada genel olarak 20, 25, 40 ve 50 mm ölçülerinde tek ve çokhuzmeli olarak üretilir. Ø50 mm ölçüsündekiler flanşlı, diğerleri vida bağlantılıdır. Sayacınrakorlu montaj boyu203 mm ile 435 mm arasındadır.

Şekil 5.8: Voltman tip susayacı

39

Şekil 5.9: Tek huzmeli sıcak su sayacı ve kesiti

Şekil 5.10: Çok huzmeli sıcak su sayacı ve kesiti

5. 2. Sayaçların Okunması

Su sayaçların okunması, saat üzerinde bulunandeğerlerin okunması sonucunda ortaya çıkar. Su sayaçlarıçeşitli oldukları için okunmaları da farklıdır. Genelliklesayaçların üzerindeki siyah rakamlar okunur. Bazılarındasiyahın devamında kırmızı rakamlar da vardır; ancak bunlardikkate alınmaz. Sayaçlarda siyah rakamlar m3 olarakokunurken kırmızı rakamlar ise lt cinsinden okunur. Subedeli ise m3 olarak ödenir.

5.2.1. Sayaç Montaj Kuralları

Su sayacı kolayca okunabileceği, aydınlık, dondan korunabileceği, bakım ve tamireuygun, ulaşılabilecek bir sayaç kutusu içinde olmalıdır.

Sayaçların montaj pozisyonu da doğru çalışmalarıyla doğrudan ilgilidir. Bazı sayaçlarsadece belirli şekillerde (Yatay veya Dikey) monte edilebilirken, bazıları her pozisyondamonte edilebilir. Yine bazı sayaçları vana, dirsek, redüksiyon vb. bağlantılardan belirli biruzaklığa bağlamak gerekirken bazı sayaçlar için bunlara gerek yoktur.

Montaj kılavuzlarında belirtilen sayaca en uygun pozisyon seçilmeli ve mevcut birtesisat varsa sayaca uygunluğu kontrol edilmelidir. Bütün sayaçlarda montaj ile ilgili dikkatedilmesi gereken en önemli konu sayaçtan hava geçmesinin önlenmesidir. Sayaçtan geçecekolan hava hem yanlış ölçüm değerine, hem de sayaçta hasara sebep olur.

Şekil 5.11: Su sayacıgöstergesi

Tesisatta sayaçtan önce mutlaka bir filtre sistemibulunmalıdır. Zira özel modeller hariç bütün sayaçlartemiz sıvıların ölçümü için tasarlanmıştır. Üreticifirmalar pislik sebebiyle arızalanan sayaçları garantikapsamı dışında tutar. Sayaç arızalarının sebebi, %50den fazla sıvının içindeki yabancı maddelerdir.

Sayaç montajında dikkat edilmesi gereken önönemli kural, sayacın zemine paralel ve kolona dikolmasıdır.

Su sayacını şebekeye doğru yönde ve doğru açıdabağlamak çok önemlidir. Sayacı bağlarken üretici firmanın vermiş olduğu bağlantı şemasınaveya sayacın üzerindeki ok ve işaretlere dikkat edilmelidir.

5.2.1.1

göresaatlergirişinDaireokunm

apartmolur.gelenyerdeveyagerek

Şekil 5.12: Sayacın zemineolan konumu

1. Sayacın tesisata doğrubağlantı şekli

40

Şekil 5.13: Sayacın doğru yanl

. Ev Tipi

Ev tipi sayaçlar yeni yönetmeliğeapartman dairelerinde, elektrikinde olduğu gibi daireninde toplu halde konulması gerekir.

içlerine konması sayacınası açısından uygun değildir.Özellikle sayaçların toplu haldean girişine konulması daha uygunBöylelikle sayaçları okumaya

görevli dairelerin sayaçlarını aynıbularak okur. Katlara çıkmasına

dairelerin kapı zillerini çalmasınakalmaz.

Şeki

2. Sayacın tesisata yanlışbağlantı şekli

ış bağlantı şekli

l 5.14: Dizi sistemi sayaç montajı

41

Şekil 5.15: Kolon sistemi sayaç montajı

5.1.2.2. Sanayi Tipi

Yukarıda saydığımız sayaç montaj kurallarının tümü küçük sanayi tipi sayaçmontajında da geçerlidir. Sanayi tipi saatlerin kolay okunabilmesi için uygun yerlerekonması gerekir. Sanayi tipi saatler de mutlaka don tehlikesine karşı korunmalıdır.

Büyük su tüketimli sanayi işletmelerinde montaj edilen sayaçlarda farklı yöntemuygulanır. Bu tür yerlerde woltman tip sayaçlar kullanılacağı için montajında üç önemlinoktaya dikkat edilir.

Sayacın çıkışındaki tesisat, sayaç her zaman suyla dolu olacak şekilde yukarıyönlendirilmelidir.

42

Sayaç, hiçbir zaman tesisatın en yüksek noktasına bağlanmamalıdır.

Sayacın önünde ve arkasında en az üç çap mesafesi kadar düz boru olmalıdır.

5. 3. Sayaçların Montajı

5.3.1. Sayaç Montaj Çeşitleri

5.3.1.1. Rögar İçerisine Sayaç Montajı

Bina içinde uygun bir yer yoksa sayaç bahçeye yapılacak bir rögar içine konur. Rögarbakım ve onarım amacıyla içine girilebilecek büyüklükte ve sayacı dondan koruyacakderinlikte yapılarak yalıtılır.

Rögar içine birikebilecek suları akıtacak bir süzgeç konmalı ve süzgeç pis su tesisatınabağlanmalıdır.

Sayacı tesisata bağlarken sayaç içinde hava kalmayacak şekilde bağlanır. Sayaçborudan yüksekte ise hava, alçakta ise tortu birikir. Boru tesisatı, sayacın daima su ile dolukalmasını sağlayacak biçimde yapılmalıdır. Bunun yolu, gidiş borusunu sayaçtan yüksekyapmaktır. Sayaçtan önce ve sonra birer vana konulmalıdır.

Tesisatta su deposu, hidrofor, boyler varsa buradaki suların şehir tesisatına akmamasıiçin sayaçtan sonra çek valf konulmalıdır. Sayacın tesisata bağlanması, iki ucunda bulunanrakorlar yardımıyla yapılır.

43

Şekil 5.16: Rögar içindeki sayaç grubunun önden ve üstten görünüşü

5.3.1.2. Niş-Sayaç Kutusu İçerisine Sayaç Montajı

Sayacı binanın içinde dairenin giriş kapısının önünde uygun bir yer varsa duvarayapılmış bir niş içine yerleştirilebilir. Niş yerden 70 cm yüksekliğinde ve yaklaşık olarak40x60x15 cm boyutlarında olur. Nişin önüne bir kapak yapılır.

Şekil 5.17: Niş içindeki sayaç grubunun önden ve üstten görünüşü

44


Aşağıda verilen uygulama iş parçasını bilgi sayfalarında verilen bilgiler doğrultusundaişlem basamaklarına uygun olarak yapınız.

Sayaç Grubu Parça Listesi

1. Ø20 mm besleme borusu2. Ø20 mm vana3. Ø20 mm sayaç4. Ø20 mm vana5. Ø15 mm boşaltma musluğu6. Ø20 mm tesisat borusu7. Ø25 mm kolon borusu8. Sayaç bağlantı rakoru

Araç ve Gereçler

1. Boru mengenesi2. Boru anahtarı3. Kurbağacık anahtar4. Kendir5. Sülüğen boya


45


İşe uygun takım vealetleri hazırlayınız.

İş önlüğünüzü giyerek çalışma masanızı düzenleyiniz. Çalışma ortamınızı düzenleyerek takım hane

sorumlusundan gerekli olan takımları alınız. Malzeme deposu sorumlusundan sayaç ve diğer

malzemeleri alınız.

Sayaç yerinin tespitiniyapınız.

Sayaç için uygun bir yer hazırlayınız. Sayaçları toplu halde daire dışına koyunuz. Sayacın rahat okunabileceği bir yere yerleştiriniz.

Projeye uygun sayaçseçiniz.

Projeye uygun sayaç seçiniz. Sayacın özelliklerini iyice öğreniniz.

Besleme borusu üzerinevana takınız.

Besleme borusu dışına kendir sararak boya sürünüz. Besleme borusuna vanayı takınız.

Sayacı rakorundanvanaya takınız.

Rakoru sıkarken kendir sarınız. Pirinç rakoru sıkarken zedelemeyiniz.

Sayacın ekseni yere dikgelecek şekilde tekniğineuygun olarak sıkınız.

Sayacın ok yönünde olmasına dikkat ediniz. Sayacı, rakorun contasını takarak sıkınız. Sayacın altına düz olması için tuğla koyunuz.

Sayaçtan sonra vanatakınız.

Vanayı sayaç bağlantı rakorunun kendirli ve sülüğenliucuna takınız.

Nipeli, kendirli ve sülüğenli olarak vanaya takınız.

Sayacı test etdiniz.

Nipelin ucuna Te ’yi bağlayınız. Musluğu Te ’ye bağlayınız. Yeterli uzunlukta boru hazırlayınız. Te ’nin diğer ucuna boruyu takınız. Tesisatın kaçak denemesini yapınız.

46



ÇOKTAN ŞEÇMELİ TEST6. Su sayacının görevi nedir?

A) Suyu içinden geçirmeye yarar.B) Suyun basıncını azaltır.C) İçinden geçen su miktarını ölçer.D) Suyu depo eder.

7. Soğuk su sayacı hangi sıcaklığa kadar kullanılır?A) 60ºCB) 70ºCC) 50ºCD) 80ºC

8. Sıcak su sayacının soğuk su sayacından farkı nedir?A) Daha sağlam olmasıB) Daha ekonomik olmasıC) Daha hassas olmasıD) Tümü ile metal olması

9. Su sayacı montajında neye dikkat edilmez?A) Aydınlık yerde olmalıdır.B) Kolay okunabilir yerde olmalıdır.C) Kolay sökülür yerde olmalıdır.D) Yüksek yerde olmalıdır.

10. Ev tipi sayaçlar nereye montaj edilmelidir?A) Sayaç kutusuna konmalıdır.B) Daire içine konmalıdır.C) Önemli değildir.D) Açığa konmalıdır.

11. Sayacın sağına ve soluna vana konulmasının nedeni nedir?A) Su kaçırmasın diye konur.B) Arıza esnasında suyu kesmek için konur.C) Daha sağlam olsun diye konur.D) İşçiliği artırmak için konur.


47

12. Su sayacının ok yönü ne tarafa doğru olmalıdır?A) Suyun akış yönüne doğru olmalıdır.B) Yukarıya doğru olmaldır.C) Suyun akış yönünün tersine olmalıdır.D) Aşağıya doğru olmalıdır.

13. Tesisatta sayaçtan önce sayacın arızalanmaması için ne konmalıdır?A) VanaB) FiltreC) Çek valfD) Dirsek

DOLDURMALI TEST

Aşağıdaki cümlelerde noktalarla belirlenen yeri doğru sözcüklerle tamamlayınız.

1. Sayma düzeni dişlilerinin sayaçtan geçen su ile temasta bulunanlarına…………….…….denir.

2. Sayma düzeni dişlilerinin sayaçtan geçen su ile temasta bulunmayanlarına……………....….denir.

DEĞERLENDİRME



48


Uygun takım ve aletleri kullanarak soğuk ve sıcak su tesisatının kaçak testiniyapabileceksiniz.


Bölgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz. Bir inşaatı gezerek temiz su tesisatında kaçak testinin nasıl yapıldığını

inceleyiniz.

6. TEMİZ VE SICAK SU TESİSATINI TESTETMEK

6.1. Temiz ve Sıcak Su Tesisatının Kaçak Testinin Yapılması

Bitmiş bir temiz su tesisatının kaçak testi yapılması gerekir. Kaçak denemesi borularınüstü örtülmeden yapılmalıdır. Bu deneme, hem tesisatı yapan sorumlu firmanın ilişiğikesilmeden önce, işi tekniğine uygun yapmış olduğunun bir göstergesidir; hem deyerleşildikten sonra farkına varılacak su kaçaklarının doğuracağı hasar ve problemleri önler.Tesisattaki bütün vanalar kapalı duruma getirilerek kaçak testi yapılır. kaçak testi su vehavayla olmak üzere iki yöntemle yapılır.

6.1.1. Su ile Kaçak Testi

Su ile kaçak testi en yaygın kullanılan yöntemdir. Kaçak testi yapılabilmesi için öncetesisatı az su ile doldurarak boru içindeki çapak, keten artıklarının dışarı atılması ve borulariçinde hava bırakılmaması gerekir. Sonra deneme tulumbası ile tesisata su basılır. Denemebasıncı en az işletme basıncının 1,5 katı kadar olur. Tesisat istenen basınca ulaşınca denemetulumbası üzerinde bulunan vana kapatılarak 10 dakika süre ile sızdırmazlık su basıncıtestine tabi tutulur. Bu süre içinde hiçbir sızdırma olmamalı ve basınç düşmemelidir. Eğerbasınç testinin izlendiği manometrede basınç düşerse kaçak olduğu anlaşılır. Kaçak olanboru hattı kontrol edilip sızıntı olan yer yeniden sıkılmalı veya değiştirilmelidir.

Eğer kaçak yok ise tesisatın 24 saat aynı basınç altında tutulması gerekir. Sonkontrolde kaçak yok ise tesisat boruları ölçüsünde ve terazisinde sabitlenerek üzerlerininçimento harcı ile kapatılması gerekir.


ARAŞTIRMA

AMAÇ

49

Şekil 6.1: Basınç deneme tulumbası

6.1.2. Hava ile Kaçak Testi

Çok soğuk iklimlerde ve soğuk günlerde su yerine basınçlı hava ile deneme yapılır.Kacak varsa kaçıntı yerleri sabun köpüğü ile tespit edilir. Bu tesisatta hava basıncı2.5kgf/cm² den az olmamalıdır.

50


Aşağıda verilen işin kaçak testi uygulamasını su ve havayla, bilgi sayfalarında verilenbilgiler doğrultusunda işlem basamaklarına uygun olarak yapınız.

Araç ve Gereçler

1. Test tulumbası2. Hava basınçlandırıcısı3. Sabun4. Boru anahtarı5. Kör tapa6. Kaçak denemesi için uygun tesisat


51


Teknik şartnameden tesisatın cinsinegöre test basınç değerlerini bulunuz.

İşletmeye ve kullanıma başlamadanönce bütün tesisatı yıkayarak borularıniçinde bulunan yabancı maddelerdenarındırınız.

İş önlüğünüzü giyerek çalışma masanızıdüzenleyiniz.

Takım hane sorumlusundan test içingerekli olan takımları alınız.

Bölgenin çalışma basınç değerlerinibelediyeden öğreniniz.

Tesisatın uç elemanlarının açık olanağızlarını kör tapa ile körleyiniz.

Uç elemanlarının açık olan ağızlarınıkör tapa ile kapatınız.

Tulumbanın tesisata bağlanabileceğiağzı açık bırakınız.

Banyoda bırakılan şofben bağlantı(Soğuk ve sıcak su) hatlarını çelik spiralboru ile birbirine bağlayınız.

Su ile kaçak testi için test tulumbasınısisteme bağlayınız.

Tulumbayı ağzı açık bırakılan yerebağlayınız.

Tesisata yavaş su doldurunuz. Sistemde istenen basınç oluştuktan sonra

tulumbanın vanasını kapatınız.

Manometreyi tesisata bağlayınız. Manometreyi tulumbaya bağlayınız. Manometrede düşme olup olmadığını

kontrol ediniz.

Kaçak kontrolü için gerekli zamanıbekleyiniz.

Tesisata su basıldıktan sonra 10 dkbekleyiniz.

Manometrede düşme varsa kaçak olanyeri bulunuz.

Hava ile kaçak testi için havabasınçlandırıcısını tesisata bağlayınız.

Hava basınçlandırıcısını tesisatabağlayınız.

Bağlantı yerinde kaçak olmamasınadikkat ediniz.

Uygun hava basıncı tesisata veriniz.

Hava basıncı 2.5kgf/cm’ den azolmamalıdır.

Tesisata hava basınız. Havanın boşalmaması için vanayı

kapatınız.

52

Kaçak kontrolü için gerekli zamanıbekleyiniz.

Tesisata hava basıldıktan sonra 10 dkbekleyiniz.

Manometrede düşme olup olmadığınıkontrol ediniz.

Tesisattaki kaçak varsa sabun köpüğü ilekontrol ediniz.

53


Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplandırarakdeğerlendiriniz.


1. Kaçak testinde en az ne kadar beklemek zorundayız?

A) 5 dkB) 10 dkC) 15 dkD) 20 dk

2. Temiz su tesisatında kaçak olup olmadığını nereden anlarız?

A) Sisteme su vermekten anlarız.B) Tesisattan suyu boşaltırken anlarız.C) Manometre ibresinin yükselmesinden anlarız.D) Manometre ibresinin düşmesinden anlarız.

3. Sıcak su tesisatının kaçak kontrolünde önce ne yapılır?

A) Tesisata su basılır.B) Banyoda soğuk su hattı ile sıcak su hattını birleştirilir.C) Tüm ağızları kapatılır.D) İşi bitirip teslim edilir.

4. Deneme basıncı işletme basıncından ne kadar fazla olmalıdır?

A) 1.5 KatB) 1 KatC) 2 KatD) 2.5 Kat

5. Hava ile kaçak testi yapıldığında kaçak yeri nasıl bulunur?

A) Tesisat sökülerek tekrar yapılır.B) Suyun akması beklenir.C) Sabun köpüğüyle kaçak araştırılır.D) Hiçbiri

DEĞERLENDİRME


Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz Modül Uygulama testine geçiniz.


54

MODÜL UYGULAMA TESTİAşağıda verilen uygulama tesisatını bilgi sayfalarında verilen bilgiler doğrultusunda

işlem basamaklarına uygun olarak sıcak ve yapınız. Vitrifiye malzeme montajlarınıyapmayınız.

MODÜL UYGULAMA TESTİ

55

KONTROL TESTİ

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

1 İş güvenlik kurallarına uydunuz mu?

2 Tesisatın musluklarını kapattınız mı?

3 Soğuk su borularını çektiniz mi?

4 Sıcak su borularını çektiniz mi?

5 Soğuk ve sıcak su borularını tespit ettiniz mi?

6 Su sayacı grubunu montaj ettiniz mi?

7 Ölçü aldınız mı?

8 Yaptığınız işi kontrol ettiniz mi?

9 Suyla kaçak testi yaptınız mı?

10 Havayla kaçak testi yaptınız mı?

11 Kaçak tamiri yaptınız mı?

12 İşi zamanında yaptınız mı?

13 Kullandığınız takımları teslim ettiniz mi?

14 Çalışma alanını temizlediniz mi?

DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet sırasında bilgi konularında veya uygulamalı iş parçalarında anlamadığınızveya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız.Kendinizi yetersiz görüyorsanız öğretmeninize danışınız.

Tebrikler modülü başardınız.

PERFORMANS DEĞERLENDİRME

56

CEVAP ANAHTARLARIÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI


1 D2 B3 A4 C5 B6 A7 B

DOLDURMALI TEST

1 Beslemeborusu

2 Balık ağısistemi

3 Kör uçlusistem

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 D2 B3 C4 A5 B


1 C2 C3 A4 D5 D6 C

CEVAP ANAHTARLARI

57


1 C2 D3 C4 B5 A


1 C2 C3 D4 D5 A6 B7 A8 B

DOLDURMALI TEST

1 Yaş Sayac2 Kuru Sayaç


1 B2 D3 C4 A5 C

58

KAYNAKÇA

ÇETİNKAYA Mevlüt,, Hüseyin DEMİR, Temel İşlemler Meslek Bilgisi,Yüce Yayım, İstanbul.

KUMRAL Sabri, Tesisat Teknolojisi İş ve İşlem Yaprakları 11.sınıf, DevletKitapları Müdürlüğü Matbaası, İstanbul, 2004.

SIDAL Cavit, Ethem Sait ÖZ, Sıhhi Tesisat ve Isıtma Bölümü Bilgi-İşlem-İşYaprakları, G.Ü.Teknik Eğitim Fakültesi Matbaası, Ankara, 1987.

SIDAL Cavit, Ethem Sait ÖZ, Yapıda Sıhhi Tesisat, Birsen Yayınevi, İstanbul.

www.baylansayaclari.com

www.elmor.com.tr

www.sayac.com

www.teksan.com

KAYNAKÇA

sıhhi tesisat 582 yim027

Documents