spinoza's ethics in the mirror of hegel's phenomenology of spirit ( 1 ردیابی و...

7/23/2019 Spinoza's Ethics in the mirror of Hegel's Phenomenology of Spirit ( 1 )

http://slidepdf.com/reader/full/spinozas-ethics-in-the-mirror-of-hegels-phenomenology-of-spirit- 1/21

پژوهشگاه علوم نساني و مطالعات فرهنگشن سي بني دغرب

1-21صص1392بهار و تابستانو شمارةچهارسال

هگروپديد رشن سدررديابي و و كاوي مفاهيم سپينوز يي

محمدمهدي ردبيل

*

نوظهور

يوسف

**

چكيده

همفسران تاكنون بارها به بررسي مقابله تـخادرپ ي لـگه و ييازونيپسا ميهافم يا د نـا

مستقيم به اسپينوزا اشاره ماري كه هگل در آآاسابژبه دها نـك)د نـنام

تاريخ فلسفدرومنطق ياهراتفگ.(م قيقحت نيا رد اميرتراو شـد راك ميشوك

خالمفاهيم اسپينوزايي كتاب:انجام دهيم فةا سـلف زا ي عـطقم نا مـه رد ـقيقد را

ابي مـي يـدر لـگهرد يـنعي پينوزا در ميـان نيسـت سـا زا يماـن چيـه هـك ميـنك

روح

ارشناسي ديدپ.سجابز رد وجوم ناشن توافتم ياهاي باتك چيه هك دهد

ردهمقال كـن زكرمتم عوضوم نيا رب رصحنم مشخص و اي تاكنون پژوهش خود را

تحاست

و

اسنوآورانثاز

. اي كوتاه دربارة نسبت آثار هگل با اسپينوزا ما در اين تحقيق پس از بيان مقدمه

ل بـاقت يوا كـاو و جارخت سـا هبييازونيپ سـا رهو جـ ل يـبق زا ييا هــ ي لـگه حور

اريماشـ گـنا)mechanism(يازونيپ سـاـادـناي گـراو)organism(و يـلگه

و درنهايت نشان خواهيم داد كـهپردازيتاريخيت هگلي م-سرمديت اسپينوزايي

ارشناسي روح ديدپهنوگچالخ .اي هگلي رفع كرده اسشيواسپينوزا را با

جوهر :هكليدو ژه هگل خالاسپينوزا .رودارشناپ ا

مقدم.1

منزديك و متقابل فكري ميان متفكران بودادر طول تاريخ فلسفه همواره شاهد رابطه يـا.

*تبريز

دانشگاه

غرب

فلسفة

دكتري

دانشجوي

)مسئو

نويسندة

([email protected]

[email protected]دانشگاه تبريزهدانشيار گروه فلس**

دريافت

تاريخ

:5/10/1391پذير

تاريخ

:7/12/1391



دررديابي و و كاوي مفاهيم سپينوز ي2

ن س شر يد د پ ور

هگ

بني دغرب

شن سي

1392بهار و تابستاول شمارةچهارسال

ها پس از مرگ فيلسوف ديگري بهها يا حتي قرايم فيلسوفاني كه ساهمچنين بارها ديده

اند خود را آگاهانه يا ناآگاهانه خلف فيلسوف پيشين نشان داداني مشغول شدوفلسفه

ببا اين حال تبيين رابطة ميان دو متفكر با قرن .وجه كاري ساده نيسهيها فاصلة زماني

هانو بيش از فيلسوفان پيش از خود تأثير پذيرفتهمة متفكران كم تـفرگ ماهلا ايي لـو د نـا

هوجه تمايز يك متفكر يا نـ تن ازشارح و يك فيلسوف فـر ار فـ ه كـلب ذيرفتن پـريثأت ا هـنت

.خوراين امر در رابطة فلسفي اسپينوزا و هگل نيز به چشم م.فيلسوف پيشين است

:كرامتون هگل راجچندرنوزاستوان حضوربه طور كلي مي

1.فلسفتا

:هگل

تارهدر فگاتف سلف

درر

1825و

1826رد كـ

ايراد

.در

درن-جلد سوم اين كتاب كه به بررسي تحليلي مـ نارود و يط سـو نورق رد هفسلف يخيرات

ت و وي را سـا هداد صاصتخا ازونيپسا هب ار يشخب لگه دراد صاصتخا»ق قـحت و ما جـنا

ي)«)Hegel, 1990: 3/ 151منطقي اصل دكارتي مـ يفرعميت شـذگرس نا يـب زا س پـ و د نـك

مختصر به بختاداس اما.كنهايي از انديشة وي اشاره مگونه از تولد تا مرگ اسپينوزا

داي كه هگل در شرح مختصر خود آن را بيش از همه مورد بررسي قرار ممتن اصلي هـد

خالتعاريف بخش نخست يعنيا اه»خوعل«تعااست نـتم تف صـ وهر جـ ي

نامتناهي و درنهايت راز آ.خدحالت ضـاح شهوژ پـ فادها ةدودحم زا ثحب نيا هك اج

هگل

توسط

اين

از

پيش

همچنين

و

است

بخارج

ديگر

ت شناسي سـا

شده

بررسي

خوبي

).1380مرادخاني (دهيمما مخاطب را به همان تحقيق ارجاع مي1

بهعلم منطدر فقراتي از كتابهگ:منط.2 تلويح صريح و چه چه پينوزانيز سـا

ر»يافتگفعلي«براي مثال در انتهاي نخستين فصل از بخش.اشاره دارد مـا ناو نـع تحت

منحصر به بحث از فلسفة اسپينوزا اختصاص مي بخشي را م.دهمطلق هـ تادا قـتنا ن يـا

وحگفتالحن آشناي انتقادات هگل در پيش ناس ي ر شراديدپ يو بـ و گ نـر م هـ د نـراد ار

فلسفدركه هگل درانتقادات صريحي خيرات ياهرات فگحر طـم ييازونيپ سـا رهوج هيلع

است

كرده

.

م

نويسهگل

:

در اين امر كه بازتاب و تعين انديشـههاي چندگانـهمكتب اسپينوزايي اي بيرونـياش

فلسفه يـك تماميـت.اي داراي نقص اساست يـك جـوهر جـوهر در ايـن نظـام

نفي اسم«....اسناپذيرانفكاك اصل مطلق فلسفة اسپينوزايي اسـت »بودگي

يكاين نگرش حقيقت لـيكن.داربودگي مطلـق جـوهر را مسـتدل مـيمند و مطلق

او به شناخت ايـنبودگي يا كيفيت متوقف مكردن به مثابة معياسپينوزا در نفي ماند



3يوسف نوظهوي ومحمدمهدي ردبيل

بني دغرب

شن سي

شمارة ول 1392بهار و تابستا سال چهارم

زدكنندة خود بـه پـيش نمـيامر به مثابة نفي مطلق يا نفي نفي نـ رهوـج هـجيتنرد رود

شـناخت ذاتـي نيسـتشكل مطلق را دربر نمشخاسپينوزا به گيرد و شناخت آن

).1391:527-528هگل (

وهرهگل پس از بيان انتقاداتي از اين دست كه بيش جـ ي عـازتنا تد حـو و بل صـت رت

سازد كه مشابه همان انتقاداتي است كه بهاند مباحثي را مطرح ماسپينوزايي را هدف گرفته

فلسفهدرمندتر درتر و نظاطور جامع خيرات ياهرات فگوب هدش نايب.نيا زا يشخب هب ام

ناپارگفسي و تحليل انتقادات هگل در پانتقادات در برر شرادورعيـرهو جـ

پرداخت

خواهيم

اسپينوزايي

نامتمايز

.

يش از آن:هگل جو .3 بـ ازونيپسا اب ناوج لگه ةطبارو ي قـالخا د شـاب يف سـلف ه كـ

ايهگل در جوان«به گفتة لوكاچ .االهياتي بود نـعم رد يف سـلف لئا سـم هب عومجم رد شا

رسالةاما يگانه اثر اسپينوزا كه ب...اعتنا بودن بدقيق آ يقين مورد گواهي قرار گرفته است

ا.ي اوسا-اله بـ ه طـبار رد اسب هچ رثا نيا ندناوخدگت سـبد قـن و خيرا تـ ه بـ وا ي

صريح مطر).1386:31لوكاچ (»خداشناسي بوده است ذريماما از مباحث گـب ه كـ هد شـ

وعيبر انديشحاكنطفة ايدة اصلي نـ نيلرد لـوه نا شـتسود ي تـح و لينگ شـ هاي هگل

دوجواين انديشة بالقوه بعدها در شلينگ به همان شب.وحدت وجود ناپخته بود بـت

هگل

قول

به

كه

شد

»آن

در

گاوها

ناتمام

«)Hegel, 1977: 9.(»نام

در

درهولدرلين

اي

زنوي (»گويمطلق فيشته و جوهر اسپينوزا سخن م»م«سانيهمان ايام به روشني از هم

درانداند.نمانهگل اما در حد وحدت وجود محض باشان).1381:105

و با به رسميت رددل همان وحدت بـ هار دا ضـت يعو نـ اي ترثك زا يلكش هب .شناختن آن

انمهاي فلسفي هگل ادعاماركوزه با اشاره به نخستين نوشته مـز نا مـه زا ل گـه ه كـ دنك

معرفي نموحدت وجودش را هم و البته اسپينوزايي د چون وحدت نامتمايز شلينگي نـك

ي« مـ ر ظـنرد داد ضـا زا ييايوپ تدحو ناونع هب ار نآ هكلبدر يـگ«) هزوكرا مـ1367:66.(

راكحـيـمانبا روح ختدرآواسگراي اسپينوزا بنتيجه هرچند روح وحددر بـ

قرن

دوم

نيمة

18امال كـ

دا تـبا

ان مـه

از

ل گـه

شد

وارد

ايدئاليستي

فلسفة

وادي

به

آلمان

عمدت به تلويح و گاهي نيز به رحمقهور آن نشد و طـم نآ ه يـلع ار دوخ تاداقتنا صراحت

ناسپد1807همان انتقاداتي كه در.كرد شرادوره بـك شـه تـخپ يق يـقد ر تـر تـ

.تر پديدار شفتينظام

ان:رود رشن پ.4 مـه ت شـاگن ا نـي رد شتنوكس نارود رد ار باتك نيا لگه





هگ

بني دغرب

شن سي


يش از.كوشيد تا از سلطة تفكر شلينگ رهايي يابدوراني كه وي مي پـ ه چـ در اين دوران

ناسي شراديدپ اتك نيا دوخ رد هچ وتشونهلگهلمم تاعاجرا زاب تشرد و

بيزر نيز معتقد است كه هرچند هگل پيش از اين نيز با اسپينوزا آشنايي داشت .اسپينوزاست

ارحـدهاي نخستين حضورش در يناتنها در سا« كـمهابـگنيل شـسـكه كـ

خوعلنهبودنختدوردحككبونوزاستأتحخصوبه

ه).«)Beiser, 2005: 90اسپينوزا برگشسمبكامالكرمعرينوزاسرا بـ

جست ناسيهاي اسپينوزا درجوي ردپاي انديشهر ترتيب شايد دشوارترين كار شراديدپ

روح

باش

.م

دقيق

ذهن

ايك هـاپدر

ن يـا

تواند

)ابي جـيا

ه چـ

و

لبي سـ

ه چـ

(ان مـه

از

را

اروش كارباهگلانتقاشدب در رويكردساگفتار كتاب پيش

وهريـتعاانتقادو چه در مباحث متاچه در امور انضمام جـه بـترو صـ

هدالنهدر نگاهگرو از سلبامر بـ لگهحر طـم ييازونيپ سـا ث حـابمد شـ

اكومقاله خوادر .مشاهده كن»ت«و»ن«دو مفهومارابطراموپ تـ

ونـو بررسـيشناسعموضردپاها را به تفاز كم تعدادست تـرپ رد و

ةزهرچنالبته روشن است كه در اين راه .دهيدسبهاز آيتهگكررو نـ

خالاصلي بحث ما ناسي رودپوا شررا ثـآ ن يـا نت مـ ه بـ فرص كاوش خود را است

روشن

براي

و

كرد

نخواهيم

ازمحدود

ري گـيد

اطع قـم

راغ سـ

ه بـ

وع ضـوم

تبيين

و

ساختن

.انديشة اين دو فيلسوف نيز خواهيم رفت

جوه.2

ام»جوه«ترين مفهوم در فلسفة اسپينوزاترين و محوررسد مهنظر مبه مـت ه كـ ت سـا

دخواه اين ارتباط به نوعي اي.كننارتباط با آن معنا پيدا ممفاهيم ديگر در مـاجنيب ينامه

خواه اين مفاهيم از مشتقات جوهر به و جهان طبيعت شمار روندمانند مفاهيمي نظير خدا

و انسان افراد حاالت خالترين كتاب خويش اسپينوزا در مه.همانند صفات وهرا جـ

مي

تعريف

چنين

كنرا

:»ك

است

شيئي

جوهر

از

من

سمقصود فـن

ه بـ

و

است

خودش

در

يعني تصورش به تصور شخودش به تصور مي دآيد شـاب هدش هتخاس نآ زا هك يرگيد ء

).1376:4اسپينوزا (»متوقف نيست

رويمبراي يافتن ريشه بـ وط سـرا غار سـ ه بـ د يـاب رهو جـ ن يـا يف سـلف ياه.رد وط سـرا

لطب ا دعبامعانعم ودم لئاق رهوج ياربوش:




بني دغرب

شن سي


بلجوهر آن است كه بر موضوعي حمل نم.1 راض(گـرزهشود عـا

)1378:212ارسطو (شونحمآبهم)صفات

تعو بهتنخسنتدر د))ousiaاو.2 ت كـه نـه دريـآن سـا

مانند انساو نه در موضوشوگفته موضوع ).هما(اسهست

وامبنوزاسنگاكشوروشفونكابتوجبا وهر جـوط سـرا زا ه تـفرگ

ات يـاغ و دود حـ ه بـ ار ييوط سـرا ها گـن نامه ازونيپسا هك دشاب نيا رد دياش توافت است

.ارسطويي ارائه داتر و فراگيرتر از جوهرتر تعريفي بنيادخودش رسانيد و به بياني دقيق

بر

نه

هگل

براي

بنياد

و

اصل

است

متفاوت

كلي

به

داستان

هگل

در

اما

»بود

«بلكه

ت»ت«جوهوجبهگجوهجدرن.اساستوا»شد«بر سـ.ل گـه

اپگفتارپيدر ن شرا دهم زا يكي هراومه نآ ريسفت هك دراد فرگش يترابعنير تـ

اپوظايفي بود كه مفسران ن شرا دي مـ ف يـرعت دو خـ ياربد نـدرك.ي مـ يود سـيون:

نهم« هچيز منوط به شناخت و بيان امر حقيقي بـ ني نـچمه ه كـلب رهو جـ ةلزنم هب اهنت

ه در).«)Hegel, 1977: 10منزلة سوژه است كـلب وهر جـ رد ه نـ ار ت قـيقح ل گـه سپ

وهرترديد در ايب.دهمقابل آن و در كنار سوژه قرار مي جـ وهر جـ زا لگه دارم اج

بايد به اين حقيقت اشاره كرد كهتبراي روش.اسپينوزايي اس-ارسطويي شدن بحث

پيش

در

كه

خود

خاص

شيوة

و

ترفند

با

گفتارهگل

اپ ن شرا د

يك

ابتدا

است

رايج

وممفهوم را به نقد مي هـفم نا مـه زا ون يفيرعت پس از اين نقد و نفي ديالكتيكي كشد

ز از.گيركار ممفهومي از آن خود بمثاببراآدهد ودست مبه يـن رهوج موهفم

در پاراگراف.اي مستثني نيسچنين قاعده ي18هگل اندكي پس از عبارت فوق تـقو

ياز جوهر نام مي مـ نخس يرهوج زا هكلب ديگر نه از جوهر ارسطويي هبرد كـ د يـوگ

وژه سـ زج يزيچ و تسا هديرخ ناج هب ار موهفم شنت و هداد نت ضقانت هب دوخ نورد

وژة.نيست سـ و بل صـ ةژ بـا يوس ود ره يكيتكلايد يفن زا هك يتسيلائديا رهوج ينعي

:پويا حاصل شده است

مقا

در

جوهر

قاقاين شـ

ل حـم

دليل

همين

به

قيقد

و

است

محض

سادة

سلبيت

سوژه

م

مضاعف ي.آورسازي است كه تضاد را به وجود مامر بسيط است فـن هب مادقا سپس و

ن.كنم]واسطيعني بساطت ب[تفاوت و امر متضاد با آنمجدد اين تنوع بي يـا ط قـف

ودگي در))self-restoring samenessتجديدگر-ساني خوهم بـرگد رد ند يـباتزاب نيا اي

نه نوعي وحدت آغازين يا بي وديبطن خويشتن است كه امر حقيقي است خـ هب هطساو

). )ibidخود





هگ

بني دغرب

شن سي


تدرنوزاسـبهگتوان ريشة اصلي رابطة دوسويه و نوسانجا مهمين فـازا

بولسوگاننوزاسهگلباوبكچردانينوزاسرخوهگسو ي

واامافجوهر دستكه به اثبات حق سـگـرار قـ دا قـتنا درو مـ ار ازونيپ سـا ر

انمي نـچ ه بـ و ت شـاذگن ر سـ ت شـپ ار يكيتكلايد يفن رخآ ةلحرم شرهوج ارچ هك دهد

.اصلبيتي دچار شد كه سر از سرمديت انتزاعي درآورد و سوبژكتيويته را به كلي از دست د

:تبه تعبير دقيق

ويهگل از آن جهت اسپينوزا را مي سـ زا اما ستود كه او به اثبات جوهر دست يازيده بود

وهر.ديديگر ضعف اسپينوزا را نيز در بيان و تفسير او از مسئلة جوهر مي جـ لگه رظن زا

نين تلقي ازبا .شاي در آن نشاط و انعطاف ديده نماسپينوزا چنان متصلب بود كه ذره

اگر او جوهر را به مقام.برنرمك به تفسير الحادي راه ممسئلة جوهر بود كه اسپينوزا نرم

صـرف بـهسوژه ارتقا مي اني سـنا يها گـآ و سفن رگيد كاري كه هگل به انجام رساند داد

خدا راشد كه او مفهومرو راه باز مشد و از ايعنوان حالت و امر غير جوهري تلقي نمي

تهي و به لحاظ منطقي مصادره به مطلوب بلكه در معناي روح انضمامي نه در معناي لخت

).1384:137مرادخاني (مالحظه كند روحي كه از نحوي حركت ذاتي برخوردار بود

بزردهگكخالصه داندترين اشتباه اسپينوزا را اين مجايگاه يك ايدئاليست

نه

را

جوهر

نفكه

رابطة

در

نه

جهان

با

نسبت

دگربودگدر

با

ديالكتيكي

و

بلكهكننده

اش

ن.فقط و فقط در نسبت با خودش درنظر گرفت يـا ه بـ ار ازونيپسا هابتشا نيا به زعم هگل

در مرتباشتباه بدتر سوق مي تراي نازدهد كه فكر را نه در ذات جوهر بلكه در خارج آن

به منزلة صفتش مقاداسپينوزا جوهر را از فكر و امتداد «به تعبير هايدمان .بجوياز آن

جدا ساخ»صفا« به باورب.آن دمحموتوانفكر نهگلعكس آن شـابزا ه كـ

بلكه فكر بايد تعين نخارج به نخستين اصل يك نظام فلسفي حمل شود يـا يل صـا ش خـب

رمان هگلي جوهر در مقام سوژه نيز ريشه در همين).«)Heidemann, 2008: 7-8نظام باشد

يعنيساختن و ذاتيدروني و در يك كالم سوبژكتيويته است روح ايده بخشيدن به فكر

داد

تقليل

فردي

صرف

حالت

يك

به

را

آن

اسپينوزا

كه

عنصري

همان

.

جوهر سپينوز ي.3 روح هگلي

هتوان نتيجه گرفت كه روحاز مباحث فوق مي كـ ت سـا ييازونيپسا يرهوج عقاورد يلگه

روح در نگاه هگ«سدنلوكه روسها.اسافتارتقسابه سطح ايدئ




بني دغرب

شن سي


ت همان چيزي است كه خود را در سرتاسر واقعيت به تجلي درمي سـا نآ ةدولا شـ و دروآ

ن).1379:50تيلور (»بو»جوه«يعني همان چيزي كه نزد اسپينوزا يـا ميهاو خـب ر گـا اما

تپيوند را عميق يـعقاو اب نآ ةطبار و روصت يواكاو هب دياب ادتبا تر مورد بررسي قرار دهيم

.نزد اسپينوزا بپردازيم

خالدر هideaمفهومي كليدي به ناما تـبلا و پينوزا سـا درو مـ رد الو مـعم وجود دارد

هگرايان مدرن و بخشي از فيلسوفان نيمةاغلب عقل بـ ار حالط صـا نيا دوم قرون وسطي

خالدر همان ابتداي.كننترجمه م»تصو« يـگنوزاس 6و در اصل موضوعةا

كه

»آ

يا

ر

متصو

با

بايد

درست

دتصور شـاب

ابق طـم

ت سـا

ور صـت

ورد مـ

چه

«)پينوزا سـا

ت و ددر اي).1376:13 سـا هژو سـ نهذ رد ايشا تروص نامه روصت زا دارم اجه جـيتنر

سوبژكتيو است كه براي محك قلطم يگويي تصور امري نـوريب ةژ بـا اب ار نآ دياب نآ ندز

ي.مطابقت داد مـ رتارف كيسالك يانعم نيا زا ييازونيپسا روصت اماور.هرا شـا ن سـنيكراپ

تنها يك تصوير به معناي استعار«كند كهمي كگرچه يك تصور يـ عقاو اما اي آن است

ان).1381:91پاركينسن (»سموجود ا يـب ر گـيد يو حـن ه بـ سرپ سـاي ار ه تـكن ني مـه اي

ت ]يا تصو[ايده«:كنمي سـا هدن شـيدنا نو چـ ه روح كـ ت سـا يموهفم ازونيپسا رظن رد

ش).1387:50ياسپرس (»ها ذوات عيني هستنولي در عين حال ايد.سازمي سـرپ لاح

يـاين

ور صـت

در

ي صـاخ

عنصر

چه

كه

ازجاست

را

آن

ه كـ

دارد

ود جـو

پينوزايي سـا

دة يـا

ا

يساحت سوبژكتيويتة محض خارج مي مـ ت يـنيع يعون نآ هب و دزاسد شـخب.ف يـرعت ه بـ

ه كـ تسا يزيچ رهوج به زعم اسپينوزا س«جوهر بازگرديم فـن ه بـ و ت سـا شدو خـ رد

ورجا شاهد پيوند تنگاتنگ ميـدر اي).1376:4اسپينوزا (»آيخودش به تصور مي صـت ن

دي.و وجود هستيم يـلك ف يـرعت رد ينعي ريناسپينوزا در تعريف جوهر تـبيـار تـ

ي آن را پيش از آافلسفجزء مـ تاذلاب روصتم ماردكه علت خود بداند شـ.د ه جـيتن

يكنظر مب سـالك و جيار يانعم زا روصت زا ازونيپسا دارم دسر»رو صـت«ي مـ ر تـارفو دور

ي نيز پيدا ماي سويه

ع .كنجودي يا

ل صـا

ان مـه

در

ت يـلع

با

شناخت

پيوند


تعبير

به

يا

وجود

با

معرفت

پيوند

بخش يكم خالمتعارفة چهارم ناختن«.قابل مشاهده اسا شـ ه بـ هتسباو لولعم نتخانش

م در فلسفةشود كه به ياد بياورتر ممسئله زماني روش).هما(»علت و مستلزم آن است

ق لـطم تخانش هكلب نه برداشتي سطحي يا حتي شناختي عميق اسپينوزا منظور از شناخت

صورت قضية پنجم از بخش دوم.است خالشاهدي ديگر بر مدعاي فوق وجود«:اسا





هگ

بني دغرب

شن سي


خدا را علت خود مي رايدر اي).:76هما(»شناسنبالفعل تصورات بـ م هـ ازونيپ سـا اج

بتفعليت و عينيت قائل شده است و هم به آتصورات نوعي سـن ار تخانش زا يلكش اه

ات وكنم كه در ايكتمان نم.داده است عـاجرا ر كـذ و ت سـا هد يـچيپ يد حـات ثحب اج

يگانه راه اين است كه.هاي ديگر به متون اسپينوزا حتي بر ابهام مسئله خواهد افزوقونقل

.را مورد واكاوي قرار دهيهابه سراغ ريشة مسئله رفته و آن

وجسينوزدر وحدت جوهر استواريشة رابطة تصور با عينيت را جـودر كـ.

جوهر اسپينوزايي واجد بگونه كه مهمان اتا از آ2شمار عد است كهدانيم مـ يارب اه

است

شناخت

قابل

:امتدا

و

فكر

يعني

.بم

ترتيب

به

را

عينيت

و

تصور

وتوان

فكر

صفت

ن پيوند ميان آن دو بايد به سراغ تعريف خودكرهمچنين براي روش.امتداد متناظر دانست

وهر«ترين شاخصة صفت اين است كهمه.صفت نيز رفت جـ تاذ مو قـم«)مـه:7-8(

درواقع در فلسفة اسپينوزا صفت نه عرضي خارج از شيء و نه از نوع كيفيات ثانويه .است

ك ذاتبه تعبير دقي.و حتي برسازندة ذات جوهر اسبلكه ذاتي يـ مو قـم ركف و دع تر

ه.مشترك هستند كه همان جوهر واحد است بـ ه كـ داد تـما و ر كـف ني بـ يدنويپ نينچ نيا

راه را بر فهم موضوعتوان گفت تا پيش از اسپينوزا در فلسفه بت مجر سابقه بوده است

هدرواقع فكر و ام.كنباز مي كـ دنتسين زيامتم و لقتسم تاذ يا تصور و عينيت دو چيز داد

پيوند

براي

آبخواهيم

ميان

بزدن

ذات

دو

اين

بلكه

بياوريم

روي

دكارتي

توهماتي

به

همها

تصور همان عينيت است و سوژه روي ديگر ابژه.انو درواقع دو روي يك سكانپيوسته

يينوزاسيطقانوبتواكاسمقدمابتبف.روشمار مبه

).:78هما(»نظام و اتصال تصورات همانند نظام و اتصال اشياس«پي برد كه

ناپ.بازگربه هگل شرادورماظن ود نيا نايم طابترا تشذگرس زج ي

اريخ تـ د نـويپ و يـتكژبا نا هـج خيرا تـ اب يرشب ةژوس تشذگرس نايم دنويپ ؟تسا لاصتا و

ا.زناما هگل در سطح پيوند اسپينوزايي درجا نم.انسان و طبيعت عـدا حير صـ پينوزا سـا

واهداز بهت.بگذارگبتوانننكند كه فكر و امتداد هيچ تأثيريمي شـ

دمـنظبكالمنظااتفاقكشومطريجدقدادعا سـرت لـاح

د از امتداد رابطنابا حالت ماز فكنامع نـراد گ نـتاگنت و لباقتمنـع

ي«كهكنادعهجآدرحنوزاما اس.نفس و بدن مـ ند بـ هنه بـ ار س فـن د نـاوت

رانديشيدن وادارد و نه نفس مي گـا ر گـيد ت لـاح هب اي و نوكس اي تكرح هب ار ندب دناوت

وادار كند و در).:145هما(»حالت ديگري باشد يـتكژبا و ويتكژبوس هجو ود نيا ةطبار اما




بني دغرب

شن سي


پينوزاين همان رابط.اي ديالكتيكي اسهگل رابطه سـا ه كـ تسا ياهار نآ ه بـدر بـنا

.گرفنظواحد دجوهاتأثبرآمده و رامتدافكصفدهرهم

ي وكه از تصور سخن ماز همين رو اسپينوزا زماني

ع وجهي گويد مجبور است به آن

بودنگويد بايد در دل آن متصوابژكتيو نيز ببخشد و همچنين زماني كه از جوهر سخن مي

ارتيدرنهايت هرچند اسپينوزا موفق م.آن را نيز لحاظ كند كـد يرهو جـ تيونث زا ات دوش

اما رابط همتقابل اين دو وجه فكر سوبژكتيو و امتداد ابژكتيو بسيار كفراتر رود بـ و گ نـر

.بيان بهتر مبهم است

در

ناپ شرادور

ي مـ

رفع

هگلي

روح

دل

در

طبيعت

و

آگاهي

تمايز

ود هرچند شـ

ل گـه هك تسا يخنس نامه زا عفر نياآار»وآگ نـوبه«)Aufhebung(ي مـو د نـاوخ

طبيعت و روح رابطه ي.كننديگر برقرار ماي ديالكتيكي با يدرنتيجه آگاهي لـگه حور

ي مـ ر بـرد ار ير شـب ةتيويتكژبو سـ مه و يعيبط ةتيويتكژبا مه و تسا عماجدر يـگ.ة مـجرت

»Geist«هب»هذ« »اور«يتح اي »اج«م لـق زا ار حور و يـتكژبا ه جـو و ت قـيقح هراومه

تروح هگلي را م.اندازمي سـناد ييازونيپ سـا قلطم و ريگارف دحاو رهوج اب رظانتم ناوت

فكر و امتداد را همدربتوأماطوربكه سوژه و ابژه كـ در كـ شو مـارف د يـابن ا مـا گيرد

آگاهي و طبيعت ني الز واجد رابطسوژه و ابژه صـا و دنت سـه مه اب يكيتكلايد و لباقتم يا

يالكتيكي سوژه ورفع جنبلكدادهانه امينوزبرخالف جوهر اسروح

ناپهگل در.ابژه در طول تاريخ و درنتيجه در حال شدن و صيرورت است شرادور

روح خود را جوهري معرفي مي ات با اشاره به همين جوهر اسپينوزايي بـث ن يـا زا هك دنك

و يك :حيات يافته اسآمددبمراجدرنپارچگي فراتر رفته وتصلب

خود در مقام جوهر امهماني درست و تزلز-روح قـم رد حور ني مـه ا مـا ت سـا ريذپان

است كه در و نيازخودگذشتشدهتكتكيهسخود-برا-هستي ركسخواه هـ

هستي كلي را از هم مكار مخصوص به خود را تحقق مي گسلد و سهم خود را ازبخشد

و]فراين[اين. ...گيرآن برمي هستي كلي حاصل]همچني[ حركت و جان جوهر است

آن

از

] .جوه

اين

[آ

از

هستفقط

كه

تجزيجايي

ردهاي مـ

ي تـاذ

ت سـا

ود خـ

در

ده شـ

بلكه برون ).)Hegel, 1977: 264ذات و زنده استنيست

پينوزايي رابر زندتوان ادعاي هگل مبنمي سـا ةدر مـ رهو جـ فالخر بـ وهرش جـ ندو بـ

بخش جوهر روحاني هگلي و وجهيابي كرد و به عناصري رسيد كه حياتر از اين ريشبيش

.جهان اسبهگواريكي از اين عناصر رويكرد اندا.اسپينوزايي هستنجوهاآتما





هگ

بني دغرب

شن سي


ماشيند .4 نگاري سپينوز يو رگي هگلي

ل.دكارتي بو-دار فيزيك هابزاسپينوزا وام قـع زا ف يـط نيا معز هبنر قـ نرد مـ نا يـارگ

بر آن عليت مطلق نيوتنيهفدهم طبيعت چيزي جز يك ماشين بزرگ نيست كه قانون حاكم

اجزهركدام ازاسعمل كردهماچوهجهامطلقعد.است

تها.هستندائتأثتأدگبامااجزچوهم سـوره كـيـز

جوهر كلي واحد اسپينوزا درواقع چيزي جز يك ماشين عظيمد«:نويسمي »نيسنهايت

)Beiser, 2005: 90.(

ايم

از

ريحتوان صـ

پينوزا سـا

هم

و

دكارت

هم

چرا

كه

دريافت

جا

صريح ادعا معلت غايي را زير سؤال مي طالح«كند كهبردند؟ دكارت صـا ه بـ ت لـع عون

ت]يا طبيع[غايي در مورد اشياي فيزيكي شـاد دهاوخن يدنمدوس دربراك چيه«) ترا كـد

ت.)1385:74-75 سـد ي هـلا ت يـاغ و ضرغ هب ام هك دوب نيا تراكد مالك بلهاو خـن

ات غدادهيـو رايعلت غججسپسافتي مـهوت ه بـ ز جـيـل بـاقدان سـا

و اصال وجود علت غايي يا هرگونهاسپينوزا حتي از اين هم فراتر م.نخواهد انجاميد رود

ود«به زعم او .دهار مغرض و قصديتي را در طبيعت مورد انتقاد قر خـ را كـ رد تعيبط

تندهيچ غايتي درنظر ندارد و همة علت سـه رشب نهذ ةتخاس يياغ ياه«) ازونيپ سـا1376:

ان آن(وي با نقد خدا در مقام غايت جهان).64 هـج يياغ تلع ايا عـدا وط سـرا ه كـ ه نـوگ

كنمي

(م

ادعا

و

رفته

فراتر

هم

اين

از

هحتي

خدا

خود

كه

الشكند عـفا

براي

غايتي

هيچ

تنها اسپينوزا تصور خدايي را كه غايت يا هدف جهان است ردن«به تعبير پاركينسن .ندارد

بلكه با صراحت تمام هدف داشتن خدا را انكار ممي ن (»كنكند سـنيكراپ1381:120.(

غايتي كاري انجاماگر خدا براي رسيدن ب«ي آن نيز به گفتة اسپينوزا اين است كهاصدل

تدهد الزم مي سـا نآ دقاف هك دنك بلط ار يزيچ هك ديآ«) ازونيپ سـا1376:65.(ن يـاه كـ

ت سـين ا مـ ث حـب عوضوم تسا تسرد دح هچ ات يياغ تيلع رب ازونيپسا تاداقتنا.آه چـ

ارت وهـزاز انكدساست كهتوجه است لجا كـدد قـن رد ازونيپ سـا

نگاه ماشيو بعليت غايي .ها به جهان يا طبيعت بوانگارنة آفايده يا توهم پنداشتن آن

ارتي كـد

خداي

درنتيجه

و

است

فاعلي

عليت

سنخ

از

است

حاكم

ماشين

بر

كه

عليتي

يگانه

ر گـيد نا يـب ه بـ و دراد دو خـ رد ار نيشام لك ييازونيپسا يادخ و تسا هربخ سدنهم كي

.بيعت نيسچيزي جز كل ماشين يا همان ط

ذات غايي است شده عليه غائيت طبيعتالبته هگل انتقادات مطر.روح هگلي اما امري

بلكه در رويكرد ماشيرا مورد توجه قرار مي اما ايراد را نه در غائيت انه به جهانانگادهد




بني دغرب

شن سي


داييو جدايي ذات از غايت مي جـ ني مـه ر بـ ند مـآ قئاف انامه يلگه حور تلاسر و دناد

هيچ راهي جز تبديل جوهر اسپينوزا به يك اندا«درنتيجه .سا وارگي زندهبه زعم هگل

بيش از همه در).«)Beiser, 2005: 95وجود ندارد وي انتقادات خود را بر چنين رويكردي

پديدارشناسبخش مربوط به عقل از كتاب م حرطمزاس.ت حـت يل صـف ش خـب نيا رد

ان-اي از رويكرد مدرن ماشينود دارد كه نمونگر وعنوان عقل مشاهده هـج هب يكيناكم

يا به تعبير دقي.است آن را نه خارج ازوي با دفاع از عليت غايي تر با اصالح و احياي آن

بلكه در خود آن جاي مي دهدذات

يانت مـيوار خود را موجودي نشان مموجود اندام صـ دو خـ زا هـك د هـددو خـ هـب د نـك

گر در اين موجود مفهوم غايتاما اين آگاهي مشاهد.گردد و به خود بازگشته اسبازمي

ت]دهد كو در عين حال تشخيص نم[دهد را بازنشناخته و تشخيص نمي يـاغ مو هـفم

رفقط در اين گـيد ي مـهف رد و رگيد يياج رد هن و .جا و به صورت يك شيء وجود دارد

خود-برا-هست]از سوي ديگ[مفهوم غايت و]ك ساز [اين آگاهي تمايزي را ميان

تمايزي كهخود قائل م-ا-و صيانت عاي.نيس]درحقيقت يك تماي[شود قـاورد هك

حقيقتي است كه اين آگاهي ت ]گـرمشاهد[هيچ تمايزي وجود ندارد سـين ربخا بـ نآ زا

ايجاد تمايز هم يچش آشكار مبرا))contingentچون عملي حادثيبرعكس هـ هـك دوش

ن دو رااي با آپيوند ضروري يـا هك يتدحو و ندارد چه توسط آن عمل پديد آمده است

يك

مبه

پيوند

يديگر

از

آگاهي

اين

زعم

به

غايتش

و

مذكور

عمل

يعني

جدازند

ديگر

).)Hegel, 1977: 158افتندمي

روشن است كه مراد هگل از غا اوتبنابر نقل قول فوق فـتم ييوط سـرا ت يـئاغ اب تيئ

اني .است حـور يحطس رد هك ارچ بلكه در ذات امر است براي هگل غائيت نه در خارج

بلكه يك كل اندام تفاوت اصلي در اين است.وار اسطبيعت نه يك ماشين در يك كالم

و ذات جوهر اندام موار هگلي با غائكه ذات جوهر ماشيني اسپينوزا با فاعليت هـ تهت سـب

و هر رويكرد مكانيستي يا ماترياليستجهان به زعم هگل يك كل اندا.است ايوار است

عليت غايي حاكم بر آن را از ذات آن جدا كرده وكه آن را به منزلة يك ماشين درنظر بگيرد

اندام

روحاني

واحد

كل

اين

ذاتي

حقيقت

اسدرنتيجه

گرفته

ناديده

را

وار

.

هماني در عين تفاوت هگگر ي سپينوز يني وحدهمي.5

بهمان تعريفي كه اسپينوزا از جوهر هگونه كه در بحث از جوهر ديديم بـ ه جـوت ا بـ هژيو

به يدست ممفهوم نامتناهي مـ دو جـو تدحو هب قطنم ددهد مـاجنا.ييازونيپ سـا رهو جـ





هگ

بني دغرب

شن سي


يخواه است كه ديگر براي هيچچنان تماميآن مـن يقاب يياج ذارد موجودي جز خود گـ

هدر ة دومنتيجه اسپينوزا براي تبيين كثرت بـترم رد و تدحو رب عرف ار نآ نوطالفا نوچ

بلكه كثرت در.دهيا سوم قرار مي درحقيقت نه ذاتي و جوهري كثرت موجود در جهان

ة.داراي دوگانه با اسپينوزدر اين زمينه نيز هگل رابط.حاالت است تـفگ ه بـ و سـ كي زا

به رغم اعترا«لوكاچ تفلسفة هگل سـا يدو جـو تد حـو تخس أثير.هاي خود او تـ

ههجدهمقراپدآلماگوشجنبش شانبنوزاسرومنن كـبـسـلگن

و گوتة جوان آغاز مي ودهردر جـو ه بـ شب نـج ن يـا رد ار يدو جـو تدحو يشيارگ دوش

آورد

«)اچ لو

1386:650.(

دت حـو ةف سـلف درو مـ رد هراومه لگه ا آناما از سوي ديگر يـ ق لـطم يار گـوا ه چـ

ي»نشدهماني تمايزگذاراي« مـ ذا خـتا يدا قـتنا عضومد نـك.ه نـومن زاني نـچ زرا بـ يا هـ

هگل به دو فيلسوف اشاره مي در.اسپينوزا و شلين:كنرويكردي قـچره ل گـه م عـز هب

ازهم كه امثال اس وند شـ ل ئـان تد حـو لد رد ترثك زا يلكش هب دنشوكب گنيلش و ازونيپ

از تبيين كثرت عاجزنجايي كه جوهر واحدشان با چيزي غير از خود ايآن .هماني ندارد

ود راچيز جز خود رابطة ايهماني كه با هيگونه ايآ«تر به بيان دقيق خـ دارد نـ ينامه

هماني بابرون نشود و اي]يا ديگر[اني اگر از خود به سوي غيرهاي.كننيز معدوم مي

چيزي

]اي

چيزيا

به

مضاعف

هماني

[هما

ونباشد

ن بـ

از

بود

برده

پي

نيز

هگل

كه

طور

ودالبته نم).1385:406آدرنو(»بنياد هيچ است خـ ه مـه زا شي بـ ه كـ در كـ نا مـتك ناوت

ازسو مشخص فرددمقصر است كه از تنوزاسپ بـمـد نـز ورو صـت ه بـ ار ن

وعيكاهد كه به تعبير فيزيمبهمي از صيانت ذات يا مجموعة مركبي فرو مي نـ دجاو ناناد

ختي

)inertia(سا.م دوونيا دسيون»ت عـجر يار بـ يب سـانم م سـيناكم چي هـ ازونيپ سـا

زكند كه همدعا ماو درواقع فقط :كنهاي مستقل به جوهر فراهم نمموجوديت يـچ)زا

).1388:600اينوود (»در مطلق يگانه اس)جمله خودش

پديدارشناسهگل در انتهاي آ نودبدحو ةشيدنا هب رايكه نامي از اسپينوزا ببرد گـ

مي

وي

مانتزاعي

آفاتي

با

مواجه

را

آن

و

آتازد

از

يكي

كه

پداند

يها يـارگدرف

ه بـ

رفت

رهماگرتادعبير به .مطلق است گـا و د شـابه مـهيـزنود بـدو جـو

هيـفرايـكگاآحل شود پارچجوهدرودذاتمهرگونه بـ

:به تعبير هگ.شوروي ديگر سكة خود يعني فرديت تكين بدل مي

يبدين وسيله وحدت ب]اين آگاه[گاه كهآن عـازتنا تاذ تدحو واسطة تفكر و هستي




بني دغرب

شن سي


و آن ت سـا هدر كـ نايب يعازتنا يوحن هب ار ورتيو خود صـ رد ار نيزا غـآ رو نـ هـك ها گـ

يعني وحدت امتداد و هستي بيان كرده است محض وهر...تر جـ ل مـع ن يـا ماجنا رد و

ررا در تفكر اح))orientشرق انتزاعـوحداوحشبباربها كرده است

ت را عقب مـي))self-lessاز اين جوهريت عاري از خود يـدرف نآ فال خـ رـب و يند شـن

).)Hegel, 1977: 489كندتصديق مي

ةهمين نقاط تاريك در انديشة اسپينوزاست كه امكان قرائت شـيدنا زا ه نـايارگدرف يا هـ

وهر .سازن دلوز را ممكن موي توسط متفكراني چو جـ هب هن ار دوجو دلوز از يك سو

مي

نسبت

حاالت

به

كبلكه يـ

ل كـ

يك

نه

جهان

درنتيجه

جوهرند

تجليات

كه

ةدهد چـراپ

بلكه كثرتي از تعداد بي تداديشماري از تكينگواحد شـا يو حـن ه بـ ماد كـره ه كـ تساه

يدلوز همچنين نوع ديگري .قدرت خاص خود را دارند مـ شي پـ ار ي گـنيكت زه كـ د شـك

ايزپارچه و بشايد بتوان ادعا كرد كه اسپينوزا جوهر را چنان ي.تكينگي وجود است مـت

بلكه از يك فرد ممتد سخن مسازد كه گويي نه از يك كليت يمي دلوز در.گويپارچه

فلسفة عملكتاب ينوزا پسامسيون:

كه با تكينگي هر درجه از]يك: [تفرد بسيار متفاوت وجود دار]نو[اما دو تفرد ذات

زءمقادقدرت جـمي سـقت تدادي شـاو ت سـا هد شـ ف يـرعت نادوا جـ و ريذ پـان

]ديگر

[تقسي

مجموعة

با

كه

وجود

تتفرد سـا

ده شـ

تعريف

امتدادي

اجزاي

از

پذيري

)Deleuze, 1988: 77-78.(

ياز مصادره به مطلوب بودن قرائصرف نظر مـ تبسن ازونيپسا هب زولد هك يياه د هـد

اين انتقاد بر اسپينوزا هم وارد استهمان اگكگونه كه اشاره شد گـمهب مـ ا بـنسـو

ايدبه دليل تناقضات دروني راه را بر چنين رويكردهايي مگاگه شـگ.تالك شـم زا ي كـي

كه اجازه نمشل-اصلي جوهر اسپينوزايي ايدهد كثرت بنگي جـ تد حـو نورد يتسرد

و الكتيكي يـد ها گـن ناد قـف د نـكن ل حـنم ار دو خـ مه تا هم وحدت را قوام بخشد گيرد

نطق ينهگل در.گونه اسدرنتيجه فروكاستن ايدة فلسفي به توصيفات داستان م هك 3لاس

از

پيش

پديدارشناس

اكم حـ

ق طـنم

ت قـيقحرد

و

د شـ

رمنتشر بـ

ناس ي شراديدپ

وب سـحم

ي ـ مـــ م ا ـ عـدا حير ـ صـ ود ـ شـ يدر ـ كـيور ني ـ نـچ ه ـ كـ د ـ نـك»ش ـ شـوك نآ ريبد ـ تـ ني ـ سـپاو

رده و ازگونخواهد اضداد را باي است كه مخوردشكست كـ ب يـكرت م هـ اب يعطق يا

زيرا بر نياز به اين تركيبآن هتنها انگشت م]نهاه[ها درگذرد كـ نآ يا جـ هب و دراذگ

).1386:349لوكاچ (»كنز را عملي سازد خود را به توصيف آن راضي ماين نيا





هگ

بني دغرب

شن سي


هتنها به سطح ايدة ديالكتيكي هگل نمدرواقع در اين خصوص اسپينوزا نه كـلب د سـر

ان در.هنوز به مفهوم طبيعت و سوژة كانتي نيز دست نيافته است نـچمه ييازونيپ سـا رهوج

ده و هنوز ديوار ردناشدني ميان سوژه و جهان در آنسطح همان رئاليسم ارسطويي باقي مان

ي.حفظ شده است مـ نا مـگ اما ازونيپساهف سـلف د نـكيداو رد و راو يـد يو سـ نآ رد ار شا

خيص.ابژكتيويته بنا كرده است شـت ار ه تـكن ن يـا ي صـاخ يدنم شـوه اب روليت از همين رو

و وراي«دهد كهمي انتقابل ميان خودآگاهي و وحدت با طبيعت يـم يياد جـ ل بـاقت ن يـا

انتي وذهنيت متناهي و زندگي بي كـ ةژو سـ نايم يلياح كراني كه در طبيعت جريان داشت


جوهر

«)تيلور

1379:23(از

اسپينوزا

تا

و

بهنكندعبوحاست

بنا

كه

دتة نبوبتواننكندعبوتواننمنطقافلسمبان حـو يكيتكلايد زيمآ-

تمايز راگرايي مطلق و باي كه هگل به كمك آن هم وحدايد.تفاوت راه ببرـعيدر

هم كثرمورد انتقاد قرار مي هپي.گرايي اتميستي ردهد تـكن ن يـا ه بـ رگيد يياج رد رت

:اشاره شده است كه

گ دارد نـج رـس او عـد يو سـ ود ره اب لگه ييوگ رد.در اين مقطع كـيور ييو سـ زا يو

رارانگارانة جوهري اسپينوزا و وحدوحدت قـ دا قـتنا درو مـ ار گنيلش يتسيلائديا يراگنا

و ازو فاقد تمايز مـي))self-identicalهمان-دهد و آن را به طرزي افراطي خومي د نـاد

طرف

اتميسم

ديگر

روشسوي

ثنويداران

يا

مگري

رد

را

افراطي

كنگرايي

.اشا هـنت

د

ن يـا ي لـگه حالط صـا زا ناوتب قوف يكيتكلايد داضت رتسب ردينا مـه-رد]ني عـ[-توا فـت

)identity-in-difference(تفگ نخس) يليبدرا1390:64.(

ي لـع هك درك شومارف ديابن لاح نيع ردحر طـم تادا قـتنا ما مـت م غـررهو جـ ر بـ هد شـ

هگل يكي از كليدي كند صريح از اين جوهر اخذ ماش رترين مفاهيم فلسفاسپينوزايي

گرا اگر در نظر اسپينوزاي وحد.گذاررا بر آن م»رو«اما آن را ديالكتيكي كرده و نام

ل فرا واحپارچجوهروجود داردچآن گـه ر ظـن رد ت سـايـآه چـ

به تعبيري جوهر يوجود و فراگير روحاني استدارد واحد م ازكه همپارچه عـا زيچ

مي

دربر

را

تاريخ

و

گيرطبيعت

.

مطل.6

دسگونه كه مهمان تفاوتي ماهوي مياندانيم در نظام اسپينوزايي كم به ادعاي خود وي

يانگاري اسپينوزا تا آوحد.بسياري از مفاهيم اصلي فلسفي وجود ندارد مـ شيپ اجدور




بني دغرب

شن سي


تميان آكه رابطة ميان مفاهيمي كه ارتباط سـا هدوب ثحب لحم هراومه هفسلف خيرات رد اه

وهر هماني محض بدل مرا به نوعي اين جـ دا خـ پينوزا سـا ةف سـلف رد لا ثـم يارب سازد

عين« علت خو« و طبيعت واحد وجود مختار .هستن مطلق

فلسفة اسپينوزاگذاري معنايمطلق نيز يكي ديگر از اين مفاهيم است كه در نظام ارزش

انتقادات هگل بر مطلق اسپينوزايي شباهت زيادي.روشمار مارز با جوهر بهم درنتيجه

مطلق اسپينوزايي به علت دچا.با انتقادات هگل عليه مفهوم جوهر دارد شدنبه زعم هگل

يبه ابژكتيويتة محض و دروني مـن هتونكردن آگاهي سوبژكتيو يا همان فكر در خود بـ د نـ

شود

نائل

هگلي

مطلق

روح

مرتبة

.هايدمان

تعبير

به

»في سـلف

ع ضـوم

اساسي

خصيصة

اين

ههگل در طي دورة ينا يا بعدتر است كه مطلق فقط در صورتي مي كـ د شـاب ت قـيقح دناوت

خود را از فكر متمايز نسازد ).«)Heidemann, 2008: 7برخالف فلسفة اسپينوزا

البته هگل در

پديدارشناس

بخش اعظم انتقاداتي كه بر مطلقبه ويژه در پي گفتار آن

ادي وارد مي يـز دح ات هتبلا هك تسا گنيلش ةفسلف رد قلطم موهفم هب باطخ عقاورد دزاس

مشابه مطلق اسپينوزايي است البته الزم به يادآوري است كه.دست كم در موارد مورد انتقاد

علن خود را اسپشلينگ در دوره ت.نامينوزايي ماي سـا ر تـهب ث حـب ر تـهب م هـف يار بـ

:دهگزارشي را نقل كنيم كه سولومون از مطلق شلينگي و شباهت آن با اسپينوزا ارائه مي

مآن

پيشنهاد

شلينگ

بـهچه

ق لـطم

ر مـا

به

نظر

بـهكند

ت سـا

د حـاو

ة بـاثميد حـاو

ة بـاثم

المي كه طبيعت يك جنبة آنچهره و خودآفرين و پيوسته در حال كمال بخشيدن به چند

پينوزا كـه[و ذهن انسان جنبة ديگر آن است سـا رهوج يارب مسج و ركف تفص ود هباشم

ر]. ...متناظر با انسان و طبيعت در شلينگ است مـا زا ر يـغ يز يـچره موهفم مانند اسپينوزا

ـ شيدناان يزيچ گنيلش دزن رد دشاب لفاغ نآ زا قلطم رما هك يزيچره موهفم و قلطميندي

امفهومبراي او به معنا درم»امر مطل«چهاست و لذا آن نـ دروآيار بـ ش شـوك رـه ندو بـ

ي»موضو«از»فاع«دادنتمييز نـيع رابتعا اي)يعو ضـوم(ت سـا يلعا فـ و ي لـك ماو قـ زا

).1379:7/75-76سولومون (

وحدتعالوه

دچار

مطلقش

كه

است

كرده

متهم

را

شلينگ

همواره

هگل

اين

محضبر

اين انتقاد پيش و بيش از شلينگ به مراتب برنتيجه تمايز را در خود راه نماست و در دهد

ي عـرف تازيامت هب طقف ار يعني حاالت متكثر اسپينوزا وارد است كه تمايزات درون مطلق

در نام.دهيا كمي تقليل مي صريح وي را بههگل با انتقاد به اين رويكرد اش به شلينگ

ي«:نويسكند و ماسپينوزايي متهم مداشتن موضعي مـ ه مـلك دنچ رد ار ام توافتناو تـ

من م:خالصه كرد عبه نظر تو قـاورد اما گويم مطلق به شكل تمايزهاي كمي وجود دارد





هگ

بني دغرب

شن سي


تاين چيزي است كه تو مي سـردان ار و تـ هاگتسد نم هك تسور نيمه زا تسرد و ييوگ

و درواقع هر جزاين همان كاري است كه...دانممي ياسپينوزا مـ دانديش ديگري نـك...

مطلق نخواهد بود اگر بتواند به هر شكلي وجود داشته باشد ).1386:539لوكاچ (»مطلق

مطلقي كه همبه بيان ساده و براي مواجتر ودچيز باشد خـ ينورد تاضراعت اب ندشن

بهانگاري ببه نوعي وحدت تحد و حصر پناه ببرد سـد زا ار دوخ ينورد تازيامت راچان

و درنتيجه آداده و مجبور است آن لب ها را به سطح كميت يا حالت فرو بكاهد صـ نانچ

و استوار مي وبراي هگل.پاششود كه فرو مسخت آرام د مـجنم مطلق نه امري تور

پرشقا

پويا

ناآرام

رتنش

امري

اتفاق

بلكه

ايجابي

قلطمت سـا

ي فـنم

قلطم

درنتيجه

و

ق

:

همانا سوژه اس«به تعبير تيلور .يعني سوژه ان.مطلق براي هگل مـه ل گـه هاگن رد حور

يچيزي است كه خود را در سرتاسر واقعيت به تجلي درمي نـعي ت سـا نآ ةدولا شـ و دروآ

).1379:50تيلور (»بو»جوه«همان چيزي كه نزد اسپينوزا

ثباصيرورت ي.7

تتصور اين كه در وجود خدا تغيير امكان سـوا تاذ ي فـن م كـح رد ت سـا ريذپ.ة لـداعم

فرمول

يعني

طبيعت

و

خدا

دربارة

اسپينوزا

:»

طبيع

يا

خدا

«

دريافت

همين

پاية

بر

تمامي

به

انتصور اي.اساسي استوار است كـما ت عـيبط رد ير گـيد مظن حتي در انديشه ذيركه پـ

معادل مي دتوانست چيز ديگري جز آين فرض است كه خداوند مبود شـاب تسه هچ

).1389:130كاسيرر (يا بشود

خدا امري ثابت وعبارت فوق نشان مي .اس»شداز پيش داد«دهد كه براي اسپينوزا

آن رياما اگر خداي هگلي را با روح مطلق يكي بدانيم مـا هن حور نيا هك تسا نشور هاگ

بلكه پويا و در حال شدن اسداز پيش دا پديدارشناسگفتارهگل در پي.شده يا ثابت

شديد ددهد كه به زعم آمورد انتقاد قرار مرويكردهايي را نـوادخ يگد نـز ع«ها قـاورد

مبتني

زندگي

ينوعي

ببر

بيگانگيساني

دگربودگي

كه

است

خويش

با

وحدت

و

دغدغه ,«)Hegelشونر اين بيگانگي برايش مسائل مهمي محسوب نمغلبه يافتن ]همچني[و

ري«به عبارت ديگر در برابر دغدغة اسپينوزايي فوق كه خداوند نبايد).10 :1977 گـيد زيچ

و فقط پس روح هگلي چيزي نيست جز آ»چه هست باشد يا بشوجز آن چه بايد بشود

مطلق ماز طي كل سير تكوين آگاهي در طول تاريخ است ك امر مطلق«.شوه روح مطلق

صرف تذات نوعي نتيجه است كه سـه تـقيقح ه كـ ت سـا يزيچ نآ تياهنرد«)ibid: 11.(




بني دغرب

شن سي


رخداي هگلي بايد تمام اين قالب سـ زا يكيتكلا يـد ي فـن ا بـ ار ضقا نـتمدوخ و صقان ياه

زيبگذراند تا علي رغم حضورش در يكايك اين قالب يـچ نآ ت يـاهنرد ا هـ»و شـب«ه كـ

تقيقح»سه«

مطلق روح موجودي حامي خود اهيتمام قال.واقعي اس][بنابراين گـآ نيشيپ ياه

ودش اين صور.هستن]رو[هايي انتزاعي از اينصورت خـ ط سـوت حور ليلحت زا اه

و چند صباحي سكني گزيدن روح در هركدام از آمتمايز ساختن دقيقه تجهايش نـم هـا

روح را از پيش فرض گرفته و در آن به]وجو[هاي مذكور سازي دقيقاين جد.شومي

مي

ادامه

جداييحياتش

اين

ديگر

بيان

به

دهد

]صور

منفريا

و

مجزا

هاي

[روح

در

فقط

).«)ibid: 264وجود دارد كه يك وجود انضمامي است

ناسيهگل در آخرين صفحات شراديدپ بيتشادرب ره تحارصه كـ ق لـطم اي رهوج زا

يعني به حركت ديالكتيكي درون را از اساس انتزاعيروحاني نباشد ماندگار روح تن ندهد

موجود.خوانچون روح مماندگار موجود مطلق را هاين حركت درو«داند و پوچ مي

دخصرفمطلقي كه به عنوان روح دريافته نشود نـنامه قـيقد هي انتزاعي است كـ حور

زيرا اين حركت فقط واژه ).«)ibid: 465اي تهي و توخالي اسدريافته نشده است

ودبـينوزجوهر اسو جاودانرناپتبساطتبه نظر هگل خـ ه مـه زا

اسپ

گرفتهينوزجوهر

هدف

مسخاسرا

آن

به

را

ضربه

حدترين

از

بيش

با

و

زند

آن ر بلكه به مرگ و نابودي سوقسفت و سخت كردنش ا نه به سوي حيات زنده و پويا

ثبات و جاودانگي امردرنتيجه هما.دهمي گونه كه در بحث از روش اسپينوزا اشاره شد

ماميتانتزاعي نه ضـنا ور مـلق زا ريغتيال رما ندش رود ةناشن تنها در نظر هگل ارزشي ندارد

رفتن آن گـ يا جـ و اني حـور تقيقح و ايوپي بـ و ك شـخ رده مـ رد سـ ور مـلق ردحور

اگر ما فراتر از ايد«به تعبير هگل .انتزاعيات است ارتبنابراين بـع رد ه كـ ميورن يا»تاذ

ي و»بسيط و جاودان هـت ينا گـژاو ترو صـ هب طقف ذات بسيط و جاودان بيان شده است

). «)ibidتوخالي روح خواهد بود

مي

ادعا

صريح

كهكناسپينوزا

»ك يـ

ين عـ

و

د نـزيچ

ك يـ

خدا

ذات

و

دوجود نـرگيد

«

يلاين عبارت درنهايت بدان معناست كه در خداوند هي).1376:41اسپينوزا ( سـناتپ هنوگ

يكي از.اي وجود ندارد كه اصال حركت يا صيرورت در آن ممكن باشيا قوه اما برعكس

اتآچه ذاتي استاصول محوري انديشة هگل اين است كه آن بـث ه نـ چه حقيقت است

ت .اس)) becomingبلكه صيرورت سـا ل ئـاق تكرح و تروريص يارب لگه هك يتلاصا





هگ

بني دغرب

شن سي


دهد كه تأثير غير قابل انكارياش را تشكيل مترين نظرات فلسفريشة اصلي يكي از مهم

جامعه وزبر فلسفه حـ ريا سـ و ر نـه ت سـايس يشناسي نـعي س از وي پـ ة شـيدنا يا هـ

گذاشتاري .خيت

تاريخيت هگلي و سرمديت سپينوز ي.8

خالگاه كه اسپينوزا درآن خداوند و طبيعت سخن ما حاالت صفات د از جوهر يـوگ

نيست

زمان

از

اثري

هيچ

.

اكم حـ

قوانين

يا

حقايق

الهي

نامتناهي

جوهر

ذات

نهمانند يـا

ر بـ

كه همان قوانين حاكم م.سرمدي و اليتغير هستناند بر طبيعذات واحد هـ رما نيا ليلد

وهر:گردبه چند مسئله بازمي جـ بنا به تعاريف خود اسپينوزا در بخش نخست كتاب اوال

تمامييا خدا آن و خلچنان نامتناهي كامل مطلق اناپذير است كه ديگر نخواه جـ اهنت

يگذارد و درنتيجه به براي هيچ جوهر ديگري باقي نمي مـ هار ديحور بـ ار هار ي تـح رد بـ

و تكامل مي حركت روهرگونه پيشرفت ضـ يعو نـ هب ازونيپسا يناث لبندد ئـاق ق لـطم ت

از آ.آياست كه از ذات علت برمي هحال اگر جوهر يا خدا را مدنظر قرار دهيم كـ يياج

وجودش همواره و بالاستثنا از ضرورت ذاتش ناشي م»علت خو« واست شـت سـرد د

»

مهما

بيرون

آباد

ابد

تا

آزال

ازل

از

مثلث

طبيعت

از

كه

هطور سـ

اي يـاوز

كه

هآيد نـاگشا

خود وي در تعريف سرمديت م):37هما(»برابر دو قائمه است ثلاث د سـيون»دو صـقم

روره از ضـلاب ه كـ ت سـا هد شـ رو صـت ه كـ ثيح نيا زا تسا دوجو سفن من از سرمديت

ية):10هما(»شوي ناشي متعريف شيء سرمد ضـق ه بـ دياب هموظنم نيا رانك رد عبار

ان(»خدا و همة صفات او سرمدي اس«اشاره كرد كه بر طبق آن19 مـه:41.(ة جـيتن رد

فاتشنقل قول صـ ما مـت و يو دوخ هك انعم نيا هب خدا موجودي سرمدي است هاي فوق

نامتناهي قلطم ارج ازشداش ناشضرورت از ذات خـ رد اي نآ دوخ رد يزيچ نوچ و دنا

از ازل آن وجود ندارد كه در مقابل اين ضرورت قد علم كند يا آن را تحت تأثير قرار دهد

بلكه به شكلي ثابت باقي متا ابد نه ين از آن.مانتنها وجود دارد نـچمهق بـط ه كـ ييا جـ

قضية

20

»ي

عين

و

چيزند

يك

خدا

ذات

و

رنديوجود

«)هما

(هي

القوگي بـ

ه نـوگ

بب سـ يو رد ار ي تـاذ ي تـكرح اي رييغت هك درادن دوجو شتاذ رد يتيلعف مدع اي ميل اراده

د.شود نـراد م هـ ا بـ گ نـتاگنت يطابترا ادخ تابث و تيدمرس سپ.ني نـچمه ار ه تـكن ن يـا

مطلق و رياضمي خالوار كتابتوان از لحن و نص خشك ردا كـ طابنت سـا ز يـن.ييو گـ

خالاگر اويانگاراقرن بعد10قرن پيش يا10ا عـد رد يـگ رار قـ ه عـلاطم درو مـ




بني دغرب

شن سي


ي.كننترين تغييري نمموجود در آن كوچك قـلطم ت يـلعف و تابث هب هجوت اب هلئسم نيا

منطقي به اما درنظر مكه اسپينوزا براي جوهر قائل است ناسي رورسد شراديدپ ع ضـو

.سبه كلي متفاوت ا

امري تاريخي نمي فرص بلكه تاريخ را نيز روحاني قلمداد مهگل روح را به.كنداند

تاريخ چيزي جز همين سير تكوين روح نيسبيان ساده ن«به تعبير وي .تر يـا زا تنايص

از جنبة وجود آزادشان كه به صورت حدوث پديدار مي تارواح سـا خيرا تـ ا نـامه »شود

)Hegel, 1977: 493.(م رتارف مه نيا زا يتح لگهم اعدا و دورزا شيب هتيويتكژبا هك دنك

تآن سـا

ورده خـ

د نـويپ

اريخ تـ

با

بخورد

پيوند

جسمانيت

يا

ماديت

با

كه

.ر گـيد

ان يـب

ه بـ

لجست طـاب رود را چـد ار ا مـ رهو جـ ه بـ تينام سـج با سـتنا و هدام رد قلطم رما يوج

ه آنادعا ماما هگل صريح.اسپينوزا كرسازد و اين همان اشتباهي بود كهمي كـ دنكه چـ

ان مـز ه كـلب داد تـما ه نـ تسا يناحور رهوج تاذ موقم در مقام صفت يا ذاتي امر مطلق

.دهتغيير م»فكر و زما«را به»فكر و امتدا«درنتيجه وي فرمول اسپينوزايي.است

در مقام سلبيتجايي كه اين اياز آن خوهماني تفاوت مطلق است »م«هماني-مطلق

تفاوتي كه در مقامدر برابر اين تفاوت مطلق قد علم مي ين]تفاوت[كند عـ رد و ض حـم

م-حال ابژكتيو براي خود خود ت.چون زمان بيان شوبايست هداننده سـرد ه جـيتنرد

شناخهمان

امتداد

و

فكر

وحدت

عنوان

به

بايد

ذات

قباس

كه

مگونه

معرفي

و

اكنونه

شد

).)ibid: 489چون وحدت فكر و زمان درك كردبايد آن را هم

سرمديت اسپينوزايي عنصري به جا مانده از نگرش سنتي به متافيزيك به نظر مي رسد

احد و خداي متشخص افلوطينبه داي-ويژه از يك سو خـ ر گـيد يو سـ زا و ينيتسوگآ

اما تاريخيت هگلي مطل-ارسطويثابت و نامتحرك هرچند نزد.مدرن استوماسي بود

ايي يـوپ اب تاذ بلكه اما اين سرمديت نه با ثبات هگل نيز روح واجد نوعي سرمديت است

ايـدر اجاجاين تاريخيت همچنين آغازگر.خورو حركت تاريخ پيوند مي

دن«»برتر از خدخد«مانندانظ(معروف استپااالشد كه به شـ ادخ

خدا

« جدر

رحوزه

.(

گيرنتيج.9

اين تحقيق كوشيد نشان دهد هگل چگونه در بسياري از مباني فلسفي خود متأثر و ملهم از

همان نظام فلسفي هگل«كند گونه كه اسكروتن اشاره ماسپينوزاست تمهدرحقيقت





هگ

بني دغرب

شن سي


خالابر اما اين).1389:136اسكروتن (»گرگون كرده و از آن خود ساخته اسرا ا

وجه ديگر و حتي مهم يديم درفقط يك وجه از حقيقت است شـوك قيقحت نيا رد هك يرت

ة وي شـيدنا يكيتكلايد دقن اب ازونيپسا زا لگه يورارف يگنوگچ حد توان آن را تبيين كنيم

در عين حال كه اسپينوزا را حفظ مي يعني چگونه هگل ياست مـ جرا و دنكار يو د هـن

يا چگونهم)هبونو(رفاي هگلينفي يا به شيوه پديدارشكند حو يناس ي ر عـ رد

خالزدن برتكيه .رو آن را پشت سر گذاشته و از آن فراتر ما

نوشپي

ت كـه.اس)1380مرادخاني (»اسپينوزا از نظرگاه هگ«منظور مقا.1 سـا ركذ هب مزال نينچمه

فةوهگ«عنوانتحلف ديگر اين مقاله با اندكي ويرايش و تغيير به همراه چند مقال سـلف

هرشناسكتا كه اطالعات)1384يمرادخا(اسرسيدچابكتاصورب»مدرن

.ذكر شده اسنامكتدو منبع در

منابع

تئودورآدرنو

)1385.(لزبا ا صا دژول وئدي ا ن املآ

تهرايجماياوترجم

:ققنو

. ناسدخودآگاهآگاه).)1390محمدمهداردبيلي شرا دي دپ ورگه

.روزبها:تهرا

.طرح ن:تهرايمحمدحسن لطترجم )يزيمتا (مابعدالطبيع).)1378ارسطو

خال).)1376بنديكاسپينوزا ا

.مركز نشر دانشگا:تهرايريمحسن جهانترجم

اسپينوز).)1389راجاسكروتن

تهرااسماترجم .نطر:سعادت

هگفلسفرهن).)1388كمنوودا

.ك:مشهحسن مرتضترجم

بعق)..)1381آ..نسنپارك رجت اظنسازون

دعترجم مـحمهللاد بـعم قـ:نات سـوب

.كتاب

مدرجامعوهگ).)1379چارللورت

.مرك:تهرارادمنوچهر حترجم

پشت

)1384.(بودشجاع

تهراترجم

فرهادپور

مراد

:فرهنعل

.

تأمال).)1385رندكارت دفسلفوا

.م:تهرااحمد احمترجم

.آگ:تهراانمحمود عباترجمنظالكتكاپدجواهگ).)1381الزنو

خوافوطلوياروپفلسف).) .1379رابرسولومون

ايحنـمحمدسترجم 7ج شـاك

.دق:تهران

نگفلسف).)1389ارنسرركاس شورمجرتادارهت .لوف:موقن




بني دغرب

شن سي


انهگ).)1386گئورلوكاچ وجهوژپ ردطباركلاا صت قا

رانمحسن حترجم هـت:

.مركز

نقالخر).)1367هربرماركوزه ا

.قطر:تهرامحسن ثالترجم

مجل »از نظرگاه هگنوزاس«).)1380عمرادخان

نشكد ا دداامو لعا سنااگ شنادنا ر هت

.دانشگاه تهرا:تهران

مدرفلسفوهگ).)1384عمرادخان

.وشمه:تهرا

.نگا:تهرااسماملابراترجممنطدان).)1391لهلگئورهگل

اسااالفلسفهنواس .))1387كاراسپرسي

.طرح ن:تهرامحمدحسن لطترجم

Beiser, Frederick (2005). Hegel, New York and London: Routledge.

Deleuze, Gilles (1988). Spinoza, Practical Philosophy, Trans. Robert Hurley, San Francisco:

City Lights Books.

Hegel, Georg Vilhelm (1977). Phenomenology of Spirit , Trans. A. V. Miller, Oxford: Clarendon.

Hegel, Georg Vilhelm (1990). Lectures on the History of Philosophy, Medieval and Modern

Philosophy, Vol. 3, Trans. R. F. Brown, J. M. Stewart, and H. S. Harris, R. F. Brown (ed.),

Berkeley and Los Angeles: University of California Press.

Heidemann, Dietmar H. (2008). ‘Substance, Subject, System, The Justification of Science in

Hegel’s Phenomenology of Spirit’, In Hegel's Phenomenology of Spirit , Dean Moyar and

Michael Quante (eds.), Cambridge and New York: Cambridge University Press.

spinoza's ethics in the mirror of hegel's phenomenology of spirit ( 1 ردیابی و...

Documents