summa sententiarum

7/23/2019 Summa Sententiarum

1/234

[Col. 0041]

SUMMA SENTENTIARUM SEPTEM TRACTATIBUS

DISTINCTA. (G)*

TRACT. I.De tribus virtutibus theologalibus: fide, spe et

charitate. De sacratissima Trinitate, et de fide

Incarnationis Verbi.---TRACT. II. De creatione et statu

angelicae naturae.---TRACT. III. De creatione et statu

humanae naturae.---TRACT. IV. De sacramentis in

generali et praeceptis divinis.---TRACT. V. De

sacramento baptismi.---TRACT. VI. De sacramento

confirmationis, eucharistiae, poenitentiae, et extremae

unctionis---TRACT. VII.De sacramento conjugii.

PRAEFATIO.

De fide et spe quae in nobis est, omni poscenti rationem

reddere, ut ait Petrus in Epistola sua, parati esse debemus

cum modestia et timore (I Pe!. III). Itaque, ut pariter

servetur modestia in sermone, timor in assertione,profanasverborum novitates,ut Apostolus praecipit, vitemus(I T"#.

VI); et in nullam partem praecipiti assertione declinemus.

Melius est enim non eloqui (ubi sine periculo non erratur)

magna, quam definire contraria. Sed ubicunque possumus

auctoritatum vestigia sequamur, ubi vero certa deest

auctoritas, is potissimum assentire studeamus, qui ma!imeauctoribus accedunt; et non de sensu suo praesumentes,

scripturas e! pietate interpretantur. Scriptura enim sancta, ut


2/234

ait beatus Augustinus, altitudine superbos irridet,

profunditate attentos tenet; magnos veritate, parvulos nutrit

affabilitate. Si qua igitur obscura nobis occurrerint, sit nostri

propositi primum ad auctoritates confugere; deinde quid

nostri temporis sapientes de illis sentiant in mediumconferre; et cur potius os quam illos imitari placeat (et

ratione et auctoritate simul concurrentibus) pro facultate

nostra in lucem ponere.

TRACTATUS PRIMUS.

CAPITU$A.

"AP. I.De fide.###"AP. II.De spe et charitate.###"AP. III.De fide antiquorum.###"AP. I$.De quibus constet fides.###

"AP. $.De spiritu creato utrum sit localis.###"AP. $I. De

distinctione Trinitatis.###"AP. [Col. 004%] $II. De

nominibus personas Trinitatis distinguentibus.###"AP. $III.

De aequalitate Patris, et Filii, et Spiritus sancti.###"AP. I%.

Quod de sancta Trinitate nihil dicatur secundumaccidens.###"AP. %. De diversa nominum acceptione.###

"AP. %I. De personarum appropriatis.###"AP. %II. De

praescientia et praedestinatione.###"AP. %III.De voluntate

Dei.###"AP. %I$. De omni potentia Dei.###"AP. %$. De

fide incarnationis.###"AP. %$I. Quod Christus simul

animam et carnem assumpsit.###"AP. %$II. Quod Christus

omnia infirma nostra praeter peccatum susceperit.###"AP.


3/234

%$III. An Christus sit creatura.###"AP. %I%. An in morte

Christi separata fuerit divinitas ab humanitate.

CAP. I.De Fide.

[Col. 004%A]

Et quoniam fide (tanquam mensura rectitudinis) omnia

moderanda sunt, ne quid ut superfluum diffluat, dicente

Apostolo& nicuique Deus divisit mensuram fidei (Ro#.

&II); de ea in primis est videndum quid sit, et quas partes

abeat. Fides, ut ait Apostolus, est substantia rerum

sperandarum, argumentum non apparentium ('e!. &I).

Substantia rerum sperandarum quia per fidem in nobis

subsistunt speranda. Speranda vocat bona illa aeterna quae

desideramus, ut sunt immortalitas, et caetera quae in nobis

per fidem 'am subsistunt, in futuro per e!perientiam.

Argumentum non apparentium, id est probatio; quia si quis

dubitat inde, non possunt aliquando probari umana ratione.

t si quis quaereret [Col. 004%B] unde scis partum virginis,

futurum etiam statum electorum& non abeo aliud

argumentum, nisi quod credo indubitanter quod propetae etalii qui per Spiritum sanctum locuti sunt, super illis di!erant,

quos eus nullo modo falleret, cum in eis loqueretur et

miracula faceret. Et cum e! magna parte videam completa

quae di!erunt, caetera non dubito complenda quae restant.

!st itaquefides substantia rerum sperandarum,quantum ad

nos; argumentum non apparentium,quantum ad alios. Sedac diffinitione magis ostenditur effectus fidei quam quid

ipsa sit; nec etiam omnes partes fidei compreendit, cum


4/234

speranda non praeterita, sed futura tantum contineat& *uare

sic diffiniri potest.Fides est voluntaria certitudo absentium

supra opinionem [Col. 004%C] et infra scientiam constituta.

$oluntaria; quia non cogitur, absentium, id est sensibus

corporis non sub'acentium; supra opinionem, quia plus estcredere quam opinari; infra scientiam, quia minus est credere

quam scire. Ideo enim credimus, ut aliquando sciamus.

CAP. II.De spe et charitate.e fide oritur spes, quae sic diffiniri potest& Spes est fiducia

futurorum bonorum, e" gratia Dei et e" bona conscientia

veniens. e fide tanquam fundamento omnium bonorum

spes et caritas oriuntur; quia niil potest sperari vel

speratum amari nisi prius credatur; credi autem potest quod

non speratur vel amatur. +icet simul sint tempore et nonprius fides (quae meritum abet) quam spes et caritas, [Col.

004%D] tamen in causa fides praecedit spem et caritatem,

quia inde speramus et diligimus quod credimus; similiter e!

spe caritas, quia ideo diligimus futura bona, quia speramus.

*uod enim speramus nos adepturos, oc diligimus. Sed quia,

ut auctoritas dicit, spes et certitudo veniens e!

praecedentibus meritis; et item& Sine meritis sperare non

spes, sed praesumptio debet dici; et sine caritate nullum

[Col. 0044A] meritum& videtur quibusdam quod e! fide et

caritate sit spes. t enim dicit Augustinus in lib. e fide et

operibus& ides quae per dilectionem operatur, fundamentum

est& non fides daemonum qua ipsi credunt et contremiscunt.

Et si spes est e! fide operante per dilectionem; tunc e! fide


5/234

et caritate. Sed quod auctores frequenter unc ordinem

ponunt& fides, spes, caritas; oc ideo fit, ut dicunt, quia

caritas ma'or est. Illa tamen opinio (ut mii videtur) sic

potest solvi. Spes est certitudo e! praecedentibus meritis&

non debet intelligi e! meritis praecedentibus ipsam spem,quia nullum meritum praecedit spem; sed praecedentibus

illud quod speratur. -oc distat inter fidem et spem, quod

fides est de praeteritis, ut sunt nativitas et passio "risti;

[Col. 0044B] et de praesentibus, ut quod in altari est verum

corpus "risti; et de futuris, ut est immortalitas. Spes autem

de futuris tantum est; item fides est de bonis et malis; spesde bonis tantum adipiscendis. Spes namque alicu'us

incommodi magis debet desperatio a bono quam spes

appellari. Illud quoque sciendum est quod fides est

solummodo de iis quae non videntur. regorius -omilia

tertia& Apparentia non abent fidem, sed agnitionem. Item in

ialogo& "um Paulus dicat& Fides est substantia rerumsperandarum, argumentum non apparentium('e!. II); oc

veraciter dicitur credit, quod non valet videri. /am credi 'am

non potest, quod videri potest. 0omas aliud vidit, aliud

credidit; ominem vidit, et eum confessus est dicens&Deus

meus et Dominus [Col. 0044C] meus(o+. &&). "redimus

ut cognoscamus; non cognoscimus, ut credamus. *uid estenim fides, nisi credere quod non vides1 ides ergo est quod

non vides credere; veritas quod credidisti videre. $identur

tamen quaedam auctoritates velle quod fides etiam de iis

quae videntur sit, ut in 2oanne& #unc autem dico vobis

priusquam fiat, ut cum factum fuerit credatis (o+. &III).

nde Augustinus& *uid sibi vult, ut cum factum fueritcredatis$/am et ille cui dictum est& Quia vidisti credidisti

(o+. &&); non oc credidit quod vidit. "ernebat carnem;


6/234

credebat eum in carne latentem. Sed si dicimus credi quae

videntur (sicut dicit aliquis se oculis suis credidisse) non

tamen ipsa est quae aedificatur in nobis fides; [Col. 0044D]

sed e! rebus quas videmus agitur in nobis, ut ea credantur

quae non videntur. Idem Augustinus in libro *uaestionumEvangeliorum& Est etiam fides rerum, quando non verbis,

sed rebus ipsis praesentibus creditur; cum 'am per speciem

manifestam se contemplandam praebebit sanctis ipsa ei

sapientia. e qua fide rerum lucisque ipsius praesentia

forsitan Paulus dicit&%ustitia enim Dei revelatur in eo e" fide

in fidem (Ro#. I). Sed potest dici quod Augustinus [Col.004,A] oc dicat, non de sacramento fidei, sed de re fidei.

Est enim ipsa fides qua nunc eum cernimus per speculum

in aenigmate (I Co!. &III), sacramentum illius futurae

visionis qua eum videbimusfacie ad faciem ("".) sicuti

est. Potest quaeri an Petrus abuit fidem passionis "risti

quam oculis vidit, cum fides non sit apparentium. Ad quoddici potest quod non fidem, sed agnitionem inde abuit, nisi

ut solet abusive dici& credo oculis meis. Sed in oc quod

vidit, nullum meritum fuit si credidit; sed in oc quod illum

credebat eum esse, quem videbat in ligno pendere. ides

itaque quae est ad aedificationem, de non apparentibus est.

Solet quaeri de fide utrum sit virtus. Prosper e! dictis

Augustini& 0res sunt, inquit, summae virtutes, [Col. 004,B]

fides, spes, caritas. Et Apostolus& Credidit Abraham Deo,

et reputatum est ei ad &ustitiam(Gl. III). Item fides abet

meritum; sed niil abet meritum nisi virtus. *uidam tamen

dicunt quod non sit virtus, propter illud Apostoli& Si habuero

omnem fidem, charitatem autem non habeam, nihil sum (I

Co!. &III), ubi innuit quod fides sine caritate possit aberi;


7/234

sed nulla virtus sine caritate potest esse. Sane tamen potest

dici quod fides per dilectionem operans sit virtus, sine

dilectione non est virtus. Si opponatur, tunc sunt duae fides&

non sunt duae, sed eadem aucta, unde illud&Adauge in nobis

fidem ($/. &VII), ut enim dicit -ieron3mus& *uantumcredimus, tantum diligimus; et e diverso.

CAP. III.De fide antiquorum.

[Col. 004,C] /unc de cognitione fidei quam antiquiabuerunt, et quomodo aucta sit per legem Mo3si et

Evangelium, dicendum videtur. Est enim fides aliquando

parva cognitione, et magna constantia vel devotione. Magna

devotione fuit in muliere illa cui dictum est& ' mulier,

magna est fides tua( (M. &V.) Aliquando magna

cognitione, et parva constantia vel devotione, ut in Petroquando negavit, et in nobis etiam& quae non adeo eo placet.

Et quia non potest esse penitus sine cognitione fides, licet

non perfecta; eus tamen sic ab initio temperavit notitiam

sui, ut sicut nunquam totus potuit compreendi, sic nunquam

prorsus, potuit ignorari. Ideo autem totus noluit manifestari,

ut fides aberet meritum; nec totus occultari [Col. 004,D] ut

infidelitas de ignorantia non e!cusaretur. Et est quaedam

fides vel cognitio fidei, sine qua nullo tempore potuit salus

esse; scilicet cognoscere eum esse, et remuneratorem esse

sperantium in se; 'u!ta illud Apostoli& 'portet accedentem

ad Deum credere quia est, et quod remunerator est

sperantium in se ('e!. &I). Sed cum eus invisibilis sit,

'u!ta illud& Deum nemo vidit unquam (o+. I); quomodo


8/234

indicari potuit1 Partim umana ratione partim divina

revelatione. *uod utrumque apostolis ostendit cum dicit&

Quod notum est Dei, manifestum est in illis(Ro#. I). Et non

dicit manifestum illi. In oc profecto quod ait manifestum

est in illis, plane ostendit quod in illis erat, unde eumnoscere poterant. "um vero sub'ungit& Deus illis revelavit

("".), ostendit [Col. 004A] quod ratio umana per se

insufficiens esset nisi revelatio divina illi in ad'utorium

adesset. 4evelatio divina autem fit duobus modis& interna

inspiratione et disciplinae eruditione, quae foris fit per facta

vel per dicta. -umana etiam ratione poterant eum scire;quia, cum umana mens se non possit ignorare, scit se

aliquando coepisse, nec oc ignorare potest, quoniam; cum

non semper fuit, sibi ut esset subsistentiam dare non potuit,

ut ergo esset oc ab alio se coepisse cognoscit. *uem idcirco

non coepisse constat; quia si ab alio coepisset, primus

omnibus e!istendi auctor esse non posset. In administrationeetiam visibilium et gubernatione, divinam sapientiam et

bonitatem poterant depreendere. Apparet itaque quod etiam

ante legem per ea quae facta sunt invisibilia [Col. 004B]

ei a creatura mundi conspici potuerunt. Per legem scriptam

coepit crescere cognitio fidei. 0unc enim ille coepit promitti

per quem fieret liberatio, scilicet Messias; nondum tamenmodus redemptionis plene cognoscebatur. Semper tamen et

ante legem et in tempore legis fuerunt aliqui quibus fides

incarnationis revelata fuit, qui velut columnae Ecclesiae

essent. *uaeritur de illis simplicibus quibus non erat facta

revelatio (credebant tamen eum esse et remuneratorem

sperantium in se) utrum salvati sint1 *uidam dicunt eos nonesse salvatos propter istas auctoritates. Augustinus ad

5ptatum Illa, inquit, tantum fides salvat, qua credimus


9/234

nullum ominem liberari a contagione mortis, quam prima

nativitate contra!it, nisi per unum mediatorem, [Col. 004C]

cu'us mediatoris fide etiam illi salvi facti sunt qui priusquam

in carne veniret crediderunt in carne venturum. Eadem

namque fides est et nostra et illorum; quoniam quod illicrediderunt futurum, nos credimus factum. Idem in libro e

correctione et gratia& /emo liberatur a damnatione quae

facta est per Adam nisi per fidem 2esu "risti. regorius

super E6ecielem& !t qui praeibant, inquit, et qui

sequebantur, clamabant dicentes) *osanna filio David

(M. &&I), et caetera. *uia omnes electi, qui in 2udaeaesse potuerunt, sive qui nunc in Ecclesia sunt, in mediatorem

ei et ominum crediderunt et credunt. Augustinus e

nuptiis et concupiscentia. Eadem, inquit, fides mediatoris

salvos faciebat antiquos [Col. 004D] 'ustos, pusillos cum

magnis; quia, sicut credimus nos "ristum in carne venisse,

ita illi venturum; sicut nos mortuum, ita illi moriturum; sicutnos resurre!isse, ita illi resurrecturum; et nos et illi ad

'udicium vivorum et mortuorum venturum. Et ideo dicunt

isti quod nullus de antiquis potuit salvari, nisi ista quatuor ad

minimum crederet; scilicet venturum, moriturum,

resurrecturum et ad 'udicium venturum. Sed quibus non erat

revelatio facta oc penitus ignorabant. *uomodo ergo occredebant1 Alii, quibus magis assentimus, dicunt eos fidem

"risti velatam in m3sterio abuisse; et quod alii quibus

revelatio facta erat sciebant et credebant, oc isti (etsi

nescirent) credebant& commiserant enim illis fidem suam.

nde in 2ob& +oves [Col. 0042A] arabant et asinae

pascebantur &u"ta eos (o I). Isti erant asinae pascentes'u!ta boves. Sicut odie in Ecclesia multi simplices, etsi ita

distinctae nesciant 0rinitatem assignare, credunt tamen quia


10/234

in fide et umilitate adaerent illis qui et oc sciunt et

credunt.

5pponitur& "um oc esset abere fidem "risti velatam in

m3sterio, credere scilicet eum esse et remuneratorem

sperantium in se, et pilosopi oc crederent& tunc abebantfidem "risti velatam in m3sterio. Sed auctoritas dicit eos

non posse umana ratione fidem incarnationis abuisse& ipsi

vero niil credebant nisi quod umana ratione poterat

comprobari. Sed, ut di!imus, bobus arantibus per fidem et

umilitatem adaerere& oc erat abere fidem [Col. 0042B]

"risti occultam in m3sterio, quales fuisse putamusquosdam gentiles, ut viduam Sareptenam et 2ob. Et ita

dicimus simplices illius temporis credidisse omnia quia nos

credimus, qua credebant credentibus. Sed in tempore gratiae

'am non sufficit eum esse credere, sicut tunc; quia

manifestatio veritatis 'am facta est. Etenim secundum

tempora profectus est et mensura fidei, "ornelius abebatfidem, sed quae non sufficeret ad salutem, unde Augustinus&

Acceptae sunt, inquit, eleemos3nae "ornelii antequam

crederet in "ristum, nec tamen sine aliqua fide donabat et

orabat. /am quomodo invocabat in quem non crediderat1

Sed si posset sine fide "risti esse salus, nec ad eum

mitteretur Petrus. E! quo apparet quod licet crederet oc

idem quod antiqui simplices; tamen propter [Col. 0042C]

temporis qualitatem 'am non sufficiebat. Post supra dicta

partes fidei prosequamur.


11/234

CAP. IV.De quibus constet fides.

uo sunt in quibus ma!ime fides consistit& m3sterium

divinitatis et sacramentum incarnationis. Ac primum de illa

parte fidei quae pertinet ad unitatem divinae substantiae

videamus. Sicut enim ratio approbavit eum esse, ita etunum esse affirmat, ut principium omnium unum sit et finis.

Si enim duo essent, vel utrumque insufficiens esset, vel

alterum superfluum; quia, si aliquid deesset uni quod aberet

alterum, non summe perfectum esset. Si vero niil uni

deesset quod aberet alterum, cum in uno omnia essent,

alterum superflueret. Est ergo unum principium, [Col.0042D] unus auctor omnium; quod (ut 'uvetur ratio) multae

auctoritates probant. t in propeta Mo3se& Audi, srael)

Dominus Deus tuus, Deus unus est(De. VI). Et ideo vere

unus est; quia incommutabilis, invariabilis. Apud eum

namque non est ulla permutatio, nec vicissitudinis

obumbratio (/o. I); quia non est ei illud esse quamsapientem esse, immensum esse, aeternum, bonum, 'ustum.

"um autem dicitur 'ustus, sapiens, et caetera; non

diversitatem proprietatum ostendimus quae in eo nulla est,

sed diversos effectus quos eus operatur in creaturis. "um

enim dicitur 'ustus, intelligimus quod 'uste 'udicat; cum

sapiens, quod sapienter omnia facit et gubernat; cum

misericors quod misericorditer peccatoribus parcit.

Augustinus contra Arium& Intelligamus, [Col. 0043A] inquit,

eum quantum possumus sine qualitate bonum, sine

quantitate magnum, sine indigentia creatorem, sine situ

praesentem, sine loco ubique totum, sine tempore

sempiternum, sine commutatione mutabilia facientem

niilque patientem. *uod si quis eum ita cogitat et nondum


12/234

potest invenire omnino quid sit, pie tamen caveat quantum

potest aliquid de illo sentire quod non sit. -aec divina

substantia ubique tota est, et in ipsa sunt omnia. *uod omnia

in eo sint, 2oannes testatur, dicens& 'mnia in ipso vita erat

(o+. I), id est immutabiliter, quia eorum dispositio et ordoin ipso fuit ab aeterno. /on enim in eo coeperunt esse,

quae in actu et ortum abent et mutabilitatem. *uod eus

ubique et in omni creatura sit, ipse ait per propetam&

Coelum [Col. 0043B] et terram ego impleo(e!. &&III). Et

alibi& Si ascendero in coelum tu illic es- si descendero ad

infernum ades (Pl. C&&&VIII). Item Sapientia& *uaeattingit a fine usque ad finem fortiter (S5. VIII), id est a

minima creatura usque ad ma!imam, vel ab una e!tremitate

usque ad alteram; et disponit omnia suaviter ("".). Sed

aliter omnia in eo; aliter eus in omnibus. 5mnia in eo

non per essentiam; quia, ut dicit Augustinus& *uidquid in

eo est eus est; sed ut di!imus, per dispositionem. *uia, utidem ait& Sicut arca antequam fiat est in mente artificis, ita

omnia in eo ab aeterno. /ec tamen sequitur& ergo ab

aeterno fuerunt, sed in eo ab aeterno; quia si in eo

coepissent, 'am in eo esset mutatio. Solet opponi sic. Si

creaturae in eo, quia sciuntur ab eo [Col. 0043C] antequam

fiant; ergo mala in eo, quia sciuntur ab eo antequam fiant.Sed, ut di!i, creaturae sunt in eo, quia eorum dispositio et

causa in eo est; malorum vero non est auctor eus. t enim

ostendimus, creaturae non sunt in eo per essentiam; eus

vero in omni creatura est per essentiam. *uidam tamen

calumniatores veritatis dicunt eum per potentiam et non per

essentiam ubique esse; quia eum contingere possentinquinationes sordium si ubique esset essentialiter. *uod ita

frivolum est, ut nec responsione dignum sit, cum etiam


13/234

spiritus creatus sordibus corporis (etsi leprosi vel

quantumcunque polluti) inquinari non possit. Postremo

quaeratur ab eis quid potissimum de eo concedendum sit, vel

quod nusquam [Col. 0043D] per essentiam sit, vel quod

ubique, vel quod alicubi, ita quod non ubique. Sed quisaudeat dicere quod nusquam divina essentia sit1 *uis etiam

quod alicubi et non ubique1 Si enim ita alicubi est divina

essentia vel substantia quod non ubique, ergo localis est.

"oncedant ergo quod ubique est essentialiter. /am

auctoritas Augustini quam solent inducere, illorum errorem

potius quam 'uvet destruit& -aec scilicet qua dicit eumubique esse non locis, sed actionibus ut errorem foveant,

fures veritatis efficiuntur. Sic namque est in auctoritate illa.

eus ubique est, cui non locis, sed actionibus

appropinquamus. atendum est itaque eum in omni loco

veraciter et essentialiter esse, nec tamen loco compreendi

ullo, quoniam incircumscriptibilis est. *uod ipse Augustinus[Col. 0046A] alibi ad ardanum testatur dicens& /on quasi

spatiosa magnitudine opinemur eum per cuncta diffundi,

sicut umus aut lu! ista diffunditur; sed ita potius sicuti est

sapientia in duobus quorum neuter sapientior, sed alter

corpore grandior. na sapientia in utroque non est in ma'ore

ma'or, nec in minore minor; aut minor in uno quam induobus; ita et eus sine labore regens, sine onere continens

mundum, in coelo totus, in terra totus, et in utroque totus; et

nullo contentus loco, sed in seipso ubique totus. Ideo ubique

esse dicitur, quia nulli parti rerum absens; ideo totus, quia

non parti rerum partem sui praesentem e!ibet, et alteri parti

alteram partem in seipso; quia non continetur in eis quibuspraesens est tanquam sine illis esse non [Col. 0046B]possit.

/am spatia locorum tolle corporibus, et corpora non erunt;


14/234

tolle ipsa corpora qualitatibus, non erit ubi sint, et ideo

necesse est ut non sint.

5pponitur& -odie fit nova aliqua creatura, sicut anima. Prius

niil erat ipsa, quia de niilo facta, non erat eus in eo cum

niil erat; modo est in ea& ergo est ubi non erat prius.Mutabilis est igitur. Sed, quemadmodum si nubes opponitur

radio solis, non est tamen radius alibi quam prius; nubes

vero est ubi non erat, sed radius non; quia nubes ubi radius

erat ibi coepit esse. Ita eus cum antequam creatura illa

esset ubique foret, ibidem erat ubi illa facta est& non ergo

modo alibi quam prius. Ita etiam dicimus de mundo et deomnibus creaturis& [Col. 0046C] quae, licet non semper

fuerunt (cum auctoritas dicat eum in singulis esse), non

tamen est ubi non erat; quia ubique sine loco veraciter est,

sicut sempiternus sine tempore, ut Augustinus dicit.

*uamvis igitur ad plenum discutere non sufficimus,

indubitanter tamen credimus eum ubique essentialiter esse;nec sine eo potest aliquid subsistere etiam per momentum e!

omnibus quae fecit; quia omnia continet et penetrat et a

nullo continetur; qui non potest compreendi pro sui

immensitate, nec pro sui puritate maculari, nec pro sui

simplicitate dividi. Augustinus ad ardanum& /on solum

universitati creaturae1 verum etiam cuilibet parti e'us totus

pariter adest. In eodem& atendum est ubique esse eum per

ivinitatis praesentiam; [Col. 0046D] sed non ubique per

inabitantis gratiam. Propter anc enim inabitationem, ubi

procul dubio gratia dilectionis e'us agnoscitur, non dicimus&

Pater nosterqui est ubique (etiam cum oc verum sit); sed

qui est in coelis (M. VI). icamus igitur eum in

omnibus creaturis esse et aequaliter esse per praesentiam


15/234

deitatis sive per essentiam; per inabitantem vero gratiam

non in omnibus, sed in bonis tantum; nec aequaliter, quia

quanto meliores, tanto abundantius in eis abitat, id est

perfectius ab eo cognoscitur et diligitur& Sicut anima, ut

Augustinus dicit ad -ieron3mum de origine animae, peromnes particulas corporis tota simul adest, nec minor in

minoribus nec in ma'oribus ma'or; sed [Col. 00,0A] tamen

in aliis intensius, in aliis remissius effectus suos e!ercet,

cum in singulis particulis corporis essentialiter sit. In malis

non est eus per inabitantem gratiam; qui non illuminantur

ab eo. nde& u" in tenebris lucet, et tenebrae eam noncomprehenderunt(o+. I). Sicut lu! solis perfundit oculos

caeci, sed non capitur eo. 7onos vero illuminat lu! ista, sed

non aequaliter. Augustinus ad ardanum& "um eus qui

ubique est non in omnibus abitet, etiam in quibus abitat

non aequaliter abitat. /am inde est illud quod Eliseus

poposcit, ut dupliciter in eo staret spiritus ei qui erat in Elia(IV Re7. II). Et unde ab omnibus sanctis alii sanctiores sunt,

nisi abundantius abeant eum abitatorem1 -i quoque ab

eo longe esse dicuntur qui peccando dissimiles [Col. 00,0B]

facti sunt; et i ei appropinquare dicuntur qui similitudinem

e'us bene vivendo recipiunt. Est ergo eus ubique per

praesentiam sive per essentiam; et aequaliter in omni loco;sed non est in loco, id est, non est localis.

CAP. V.De spiritu creato, utrum sit localis.

*uaeritur de spiritu creato, utrum in loco vel localis sit.

*uidam volunt et dicunt quod non sit localis nec in loco&


16/234

nimis inaerentes isti sententiae Augustini super enesim.

"orporalis creatura movetur per tempora et loca; spiritualis

vero tantum per tempora. Moveri per tempus, est moveri per

affectiones, ut de tristitia in gaudium, discendo etiam quae

nescit, ut in angelis, in oc enim prius et posteriusconsideratur. eus nec per tempora, [Col. 00,0C] nec per

loca. Sed ubi Augustinus dicit& Spiritualis creatura non

movetur per loca; oc intelle!it, non abet localem

circumscriptionem. Ea enim quae abent dimensionem loco

circumscribuntur, quoniam eis secundum locum principium

et medium et finis assignatur. Spiritus vero creatus non abetdimensionem; et quia tamen terminum abet, quia ita est ic

quod non alibi, localis est, licet non faciat distantiam in loco;

quia, etsi multi spiritus essent ic, non coangustarent locum

ut minus de corporibus contineret. Solus igitur eus, quia

intra se omnia continet, 'u!ta illud& n quo vivimus,

movemur, et sumus (A/. &VII)& nec abet terminum, necloco continetur. Sed quidquid abet terminum secundum

[Col. 00,0D] aliquid locale est. Ambrosius in libro e fide&

Sic enim Isaias di!it& *uia missus est ad me unus de

Seraphim (I". VI). Et Spiritus quidem sanctus missus

dicitur; sed serapin ad unum, Spiritus sanctus ad omnes.

Serapin mittitur in ministerium, Spiritus sanctus operaturm3sterium. Serapin de loco ad locum transit, non enim

complet omnia, sed ipsum repletur a Spiritu. -ic plane dicit

Ambrosius quod angeli locales sunt.


17/234

CAP. VI.De distinctione Trinitatis

-is consideratis restat de iis videre quae pertinent ad

distinctionem personarum 0rinitatis; et prius testimonia

auctoritatis inducamus. In enesi dicitur& Faciamus

hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Ge+. II).Per numerum pluralem, [Col. 00,1A] 0rinitatem ostendit. Et

Psalmista&Dominus di"it ad me) Filius meus es tu(Pl. II).

Et 2oannes&n principio erat /erbum, et /erbum erat apud

Deum, et Deus erat /erbum (o+. I). -u'us quoque

investigationis et considerationis abet ratio quaedam

e!emplaria in iis quae facta sunt. eus enim qui in se viderinon potest, in opere suo manifestatus est. /am sicut

sapientia ominis non videtur ab omine ipso nisi quando

manifestatur per verbum, ita sapientia ei non potuit agnosci

donec manifestaretur per opus suum, quod est quasi

e!trinsecum verbum, sapientiam ei quodammodo revelans,

sicut per verbum oris manifestatur verbum cordis, id estcogitatio mentis. Et quia inter omnes creaturas magis accedit

ad similitudinem ei rationalis [Col. 00,1B] creatura (ea

enim sola ad imaginem et similitudinem ei facta est) in

seipsa potuit umana mens vestigium 0rinitatis invenire

evidentius quam in caeteris. $idit enim quoniam e! seipsa

nascitur sapientia, quae est in ipsa, et quoniam ipsa diligit

sapientiam suam; et ita procedit sapientia de mente, et de

mente et sapientia procedit amor, quo ipsa mens diligit

sapientiam genitam a se. Et sunt simul aec tria et tamen una

est substantia in qua sunt aec tria, scilicet mens, sapientia et

amor. Et sunt aec tria inter se distincta; quoniam mens non

est sapientia vel amor, nec sapientia mens vel amor, et tamen

unitas substantiae non recedit. Et conscendit mens ab istis ad


18/234

"reatorem suum, et considerat eum sapientiam abere. Et

quoniam nunquam sine [Col. 00,1C] sapientia fuit,

considerat etiam quod sapientiam suam semper dile!it, et

quod amorem ad eam semper abuit. Est enim amor

coaeternus aeterno; quia coaeternae sapientiae e'us. 4ursusconsiderat quod non potest in eo aliquid diversum esse ab

eo. Et ita sapientia ei, eus est; et amor e'us eus est. Et

ideo unitas manet in 0rinitate. Et aec 0rinitas est Pater qui

a nullo est, et sapientia Patris quae a Patre genita est, et

Spiritus sanctus qui ab utroque procedit, qui saepissime in

Scripturis amor Patris et ilii appellatur. Et sunt istae trespersonae distinctae; sed tamen una substantia, unus eus.

Augustinus in libro e 0rinitate& 0res personas e'usdem

essentiae vel tres personas unam essentiam dicimus, tres

autem personas e! eadem essentia non [Col. 00,1D]

dicimus, quasi aliud quod essentia, aliud quod persona. -ic

videndum est quare in sancta 0rinitate illa persona quae anullo est appellatur Pater. Ideo scilicet quia de substantia sua

genuit ilium. Sapientia Patris seu $erbum dicitur ilius,

quia genita ab ipso Patre. nde Psalmista& !ructavit cor

meum verbum bonum (Pl. &$IV). *ui a Patre et ilio

procedit, dictus est Spiritus sanctus; quia inspiratur a Patre et

ilio ad sanctificandum; et tamen non venit sine Patre etilio; quia 0rinitas indivisa est. Sed inspirari a Patre et ilio,

oc est illi esse a Patre et ilio; quod aeternum illi est qui

datur e! tempore et accipitur. Sicut Spiritus sanctus donum

est Patris et ilii; et cum datur, e! tempore datur; [Col.

00,8A] et dari a Patre et ilio non aliud illi est quam esse a

Patre et ilio; quod aeternum illi est et non temporale quidatur e! tempore. Sic quod spiritus est Patris et ilii,

aeternum illi est qui e! tempore inspiratur a Patre et ilio.


19/234

7eda in -omilia prima post ascensionem& "um spiritus

gratia datur ominibus, profecto Spiritus mittitur a Patre,

mittitur a ilio, procedit a Patre, procedit et a ilio; quia et

e'us missio ipsa processio est qua e! Patre et ilio procedit.

Augustinus in libro quinto e 0rinitate ait& Procedit nonquomodo natus sed quomodo datus& quod enim datum est, et

ad eum refertur qui dedit, et ad eos quibus dedit. Idem& Si

non procedit nisi cum datur, nec procederet utique nisi prius

esset cui daretur. /am donum potest esse antequam [Col.

00,8B] detur, donatum autem nisi datum fuerit nullo modo

dici potest.-ic magna oritur quaestio quare illa tria quae in anima sunt

non dicantur tres personae, sicut illa quae orum similitudine

in eitate reperta sunt, tres personae dicuntur et sunt. Ad

quod potest dici quod ideo non sunt personae, quia sunt

affectiones mutabiles circa animam. Aliquando enim anima

est sine notitia et amore. /ec potest dici, notitia ominis estomo, vel amor ominis est omo; sed sapientia ei eus

est amor ei eus est; quia non est in eo aliud ab ipso.

0res igitur personae, unus eus, una substantia, una natura;

tres personae; Pater, ilius, Spiritus sanctus. Sed Pater a

nullo [Col. 00,8C] est, unde Augustinus& Pater est

principium 0rinitatis, oc est, in 0rinitate; quia non est

principium sui ipsius; sed ab eo ilius et Spiritus sanctus, et

ipse a nullo. *uod a ilio procedat Spiritus sanctus

auctoritates multas abemus. Apostolus& Dominus misit

spiritum Filii clamantem in corda vestra) Abba pater(Gl.

IV). Et in Evangelio& /irtus Dei de illo e"ibat ($/. VI).

raeci tamen dicunt Spiritum sanctum procedere tantum a

Patre et non a ilio. -oc autem ideo dicunt, quia in S3mbolo


20/234

apostolorum nulla fit inde mentio, oc est in "redo minori,

nec in S3mbolo quod fuit datum in /icaena s3nodo& in fine

cu'us abetur, qui aliter di!erit anatema sit, quod nos ita

e!ponimus& qui aliter, id est contrarium. Sed cum istud non

sit ibi affirmatum vel negatum, [Col. 00,8D] non dicimusilli S3mbolo contrarium.

CAP. VII. De nominibus personas Trinitatis

distinguentibus.-is praemissis videndum est quod in sancta 0rinitate sunt

quaedam nomina distinguentia personas, sunt et alia

unitatem naturae vel substantiae significantia, ut aec

nomina, eus, omnipotens, aeternus, immensus; et aec

dicuntur secundum substantiam. /on enim aliud est illi

natura esse quam eum esse, omnipotentem esse, aeternum,immensum, 'ustum, sapientem et similia, et ideo sicut una

essentia et non tres; ita unus eus et non tres, unus

omnipotens, unus aeternus, unus immensus, et caetera.

Augustinus in libro septimo e 0rinitate& Quia hoc est illi

esse Deum, quod esse) tam tres essentias quam [Col.

00,%A] tres deos dici fas non est.Sunt et alia nomina quibus

distinguitur 0rinitas. Pater, ingenitus, genitor& et aec

conveniunt Patri tantum. ilio soli conveniunt aec alia;

ilius genitus, natus, $erbum, et alia similia. Spiritui sancto

aec, Spiritus sanctus, donum, procedens a Patre et ilio; et

aec nomina significant proprietates quibus personae

distinguuntur. Solius namque Patris est proprium esse

Patrem, esse ingenitum, quia a nullo est. Proprium ilii


21/234

genitum esse a Patre. Proprium Spiritus sancti, a Patre et

ilio procedere. Sed in oc quod Pater est eus, omnipotens,

sapiens, et caetera& non distinguitur a ilio et Spiritu sancto,

quia et ilius eus, omnipotens, et similia; et Spiritus

sanctus similiter.[Col. 00,%B] *uaeritur cum Spiritui sancto non conveniat

genitum esse, si esse ingenitus dici possit. Augustinus ad

5rosium& Spiritum sanctum nec genitum nec ingenitum fides

certa declarat; quia si di!erimus ingenitum, duos patres

affirmare videbimur; si autem genitum, duos filios credere

culpabimur. Item 5rosius ad Augustinum& $oluntate genuitPater ilium an necessitate1 Augustinus, nec voluntate, nec

necessitate; quia necessitas in eo non est, praeire voluntas

sapientiam non potest. /am quidam nostrum, cum eum

interrogasset aereticus, utrum nolens an volens genuerit

Pater ilium, laudabiliter respondisse fertur. ic, inquit, et

tu, aeretice, eus Pater necessitate est eus, an voluntate1Si di!isset necessitate, [Col. 00,%C] grandis absurditas

sequebatur; si voluntate, respondebatur illi, ergo voluntate

eus est non natura. Itaque sicut Pater natura est eus, ita

natura genuit ilium. Et aec genitura aeterna, ineffabilis est.

nde propeta& 0enerationem e&us quis enarrabit$ (I.

$III.) Solent quidam sic opponere. /on est aliud ilium

gigni a Patre quam esse a Patre. Ad quod dicimus quod cum

ilius et Spiritus sanctus a Patre sint, aliter tamen ilius est a

Patre, aliter Spiritus sanctus. Augustinus& Spiritus quoque a

Patre est, sed non quomodo natus, imo quomodo datus.

ilius etiam a Patre procedit, ut ipse ostendit in 2oanne,

dicens& !go e" Deo processi et veni in mundum (o+.

VIII). Et ita ilius a Patre [Col. 00,%D] est procedendo et


22/234

nascendo; Spiritus vero a Patre non nascendo, sed

procedendo. terque enim procedit a Patre, sed ineffabili et

dissimili modo. /on est itaque Spiritus sanctus genitus; quia

cum sit a Patre et ilio, si genitus esset 'am aberet duos

patres, et sic in trinitate esset confusio in qua et duo patres etduo filii essent. *uid autem sit gigni, quid sit procedere, in

ac vita sciri non potest. Augustinus in libro secundo e

0rinitate de ac genitura dicit& /on est aliud illi esse de

Patre, id est nasci de Patre, quam videre Patrem; aut aliud

videre Patrem operantem quam pariter operari. Sed quis oc

intelligit1 Ambrosius de 0rinitate& *uomodo ilius sitgenitus, impossibile est scire; mens deficit, vo! silet, non

ominis tantum sed angelorum; super [Col. 00,4A] angelos,

super cerubim, super serapim, super omnem sensum est.

"redere 'ubemur, discutere non permittimur. Aufer

argumenta ubi fides quaeritur. Idem& +icet scire quod natus

sit, non autem licet discutere quemadmodum natus sit.*uidam tamen de ingenio suo praesumentes dicunt se non

nescire e'usmodi; adaerentes illi auctoritati -ieron3mi

super Ecclesiastem. *uis in sacris Scripturis saepissime non

pro impossibili, sed pro difficili ponitur, ut ibi&

0enerationem e&us quis enarrabit$ Sed oc intelle!it

-ieron3mus de generatione quae fuit secundum carnem,quae aliquo modo enarrari potest.

*uaeri solet, cum generatio ilii a Patre nec principium

abet nec finem (quia aeterna est) utrum [Col. 00,4B]

debeat dici, ilius semper gignitur, an semper genitus est1

regorius super 2ob& ominus 2esus "ristus in eo quod

virtus et sapientia ei est, de Patre ante tempora natus est;

vel potius quia nec coepit nasci, nec desiit, dicamus verius


23/234

semper natus. /on possumus autem semper dicere nascitur,

ne imperfectus esse videatur. At vero ut aeternus designari

valeat et perfectus, et semper dicamus, et natus; quatenus et

natus ad perfectionem pertineat, et semper ad aeternitatem.

*uanquam oc ipso quod perfectum dicimus, multum abillius veritatis e!pressione deviamus; quia quod factum non

est, non potest dici perfectum. Et tamen infirmitatis nostrae

verbis ominus condescendens, inquit&!stote perfecti sicut

et Pater vester coelestis perfectus est [Col. 00,4C] M.

V). Et in Psalmo dicitur&!go hodie genui te(Pl. II); odie

di!it quia non praeterit illa generatio& genui, quia initio caret.

CAP. VIII.De aequalitate atris et Filii et !piritus sancti.

Supradictis ad'iciendum, quod licet ilius de Patre, non

tamen posterior Patre, vel inferior putandus est, sedcoaeternus, coomnipotens, consubstantialis, coaequalis Patri

ilius Patri et ilio Spiritus sanctus. Augustinus in libro e

0rinitate& Sic coaeternus est Patri ilius, sicut splendor

coaevus est igni, et esset aeternus si ignis esset aeternus. Et

est notandum quod ilius aequalis est Patri secundum

substantiam, non secundum proprietatem qua distinguitur

[Col. 00,4D] a Patre. In eo enim quod ilius est unus eus

cum Patre, una natura, una substantia, aequalis est Patri; sed

secundum quod de Patre est genitus, non est aequalis ei.

Ergo inaequalis1 non est verum; quia secundum oc quod

Pater est ingenitus, ilius genitus; nec aequalitas nec

inaequalitas consideratur. Idem et de Spiritu sancto.

Augustinus in quinto libro e 0rinitate& *uia vero ilius


24/234

relative ad Patrem dicitur, non secundum quod ad Patrem

dicitur aequalis est Patri ilius, sed secundum quod ad se

dicitur, aequalis est Patri ilius. *uidquid autem ad se

dicitur, secundum substantiam dicitur& restat ergo ut

secundum substantiam aequalis sit Patri. Eadem ergoutriusque substantia. -u'us sanctae 0rinitatis non debet dici

pars, una [Col. 00,,A] de tribus personis. 0ota etenim

0rinitas est una substantia, simple! et individua. /ec sunt

aliquid ma'us duae personae quam una, vel tres quam duae.

"um enim unaquaeque illarum sit divina substantia et illae

tres eadem substantia; non tres sunt ma'us aliquid quam una.Augustinus& In 0rinitate, quae eus est& Pater est eus,

ilius eus, Spiritus sanctus eus; et i tres unus eus. /ec

u'us 0rinitatis tertia pars unus eus est; nec ma'or pars est

duo quam unus, nec ma'us aliquid sunt omnes quam

singulae personae; quia spiritualis non corporalis est

magnitudo. Idem& /on quoniam eus 0rinitas est, ideotriple! putandus est eus& alioquin minor esset in singulis

quam in tribus pariter.

CAP. I&. "uod de sancta Trinitate nihil dicatur secundumaccidens.

[Col. 00,,B]

-oc etiam considerandum est quod de sancta 0rinitate niil

dicitur secundum accidens. *uod enim secundum accidens

dicitur, mutabile est; sed in eo niil mutabile. /on tamenomne quod dicitur de eo secundum substantiam dicitur;

quia quaedam secundum relationem vel proprietatem


25/234

dicuntur, ut Pater, ilius. Augustinus in libro quinto e

0rinitate. Accidens dici non solet nisi aliqua mutatione rei

cui accidit amitti potest. In eo autem secundum accidens

niil dicitur, quia ei niil accidit. /ec tamen omne quod

dicitur, secundum substantiam dicitur. Secundumsubstantiam dicuntur quae sine aliquo respectu relationis

dicuntur, vel [Col. 00,,C] quae unitatem divinae substantiae

e!primunt& ut eus, 5mnipotens, et similia. Et aec omnia,

ut ait Augustinus, de singulis dicuntur personis, et non

pluraliter sed singulariter de tribus simul dicuntur. Sicut

enim Pater eus, omnipotens, sapiens, aeternus et caetera;ita ilius eus, omnipotens, et caetera; et Spiritus sanctus

similiter. Et isti tres unus eus, unus omnipotens; et sic de

omnibus quae secundum substantiam dicuntur& e!cepto oc

nomine persona. "um enim oc nomen persona, secundum

substantiam dicatur; de singulis enim potest enuntiari

personis, Pater est persona, ilius persona, Spiritus sanctuspersona; non tamen potest dici isti tres una persona.

Augustinus& Persona ad se dicitur sicut eus, et similia. -oc

autem [Col. 00,,D] solum nomen est quod cum dicatur de

singulis ad se, pluraliter non singulariter accipitur in summa.

Et est inventum oc nomen persona, ut Augustinus ait, ut,

cum quaereretur quid tres vel quid tria, uno nomineresponderetur, scilicet tres personae. Augustinus& Ideo tres

dicimus personas, non ut aliqua intelligatur essentiae

diversitas, sed ut vel uno vocabulo responderi possit cum

dicitur quid tres vel quid tria. Idem& "um quaeritur& qui tres

vel quae tria dicentur Pater et ilius et Spiritus sanctus

dictum est tres personae, quo nomine non diversitatemintelligi voluit, sed singularitatem noluit, ut non solum ibi

unitas intelligatur, sed 0rinitas. In 0rinitate namque non est


26/234

diversitas (quia [Col. 00,A] qualis Pater talis ilius) sed

distinctio. /ec singularis dicendus est eus; quia 'am esset

tantum una persona. Augustinus in libro quaestionum

$eteris et /ovae +egis& nus quidem est, sed non singularis&

abet et e!terius in m3sterio alterum qui sit cum altero.Ambrosius de ide ad ratianum imperatorem. *uod unius

est substantiae separari non potest, ut non sit singularitatis,

sed unitatis. Singularitas ad personam pertinet; unitas ad

naturam.

-inc non parva oritur quaestio. "um oc nomen persona

teste Augustino secundum substantiam dicatur, et cum aecsit diffinitio personae; persona est rationalis substantiae

individua natura, quomodo sit intelligendum, ilius est alia

persona a Patre, [Col. 00,B] oc enim sane potest dici,

Pater est persona, id est rationalis substantia; ilius est

persona, id est rationalis substantia. Item cum dicimus Pater

et ilius et Spiritus sanctus sunt tres personae, non possumusdicere tres rationales substantiae. Ad quod potest dici&

quando per se dicitur, Pater est persona, ilius est persona,

sane ita e!ponitur; Pater est persona, id est rationalis

substantia; sed per additionem restringitur significatio, ut

ilius est alia persona, id est discretus per aliam

proprietatem; Pater et ilius et Spiritus sanctus sunt tres

personae, id est discreti per tres proprietates. Sicut enim cum

dicitur ilius est eus, non distinguitur a Patre; sed cum

additur ilius est eus de eo, 'am fit distinctio. Ita cum

dicitur Pater est [Col. 00,C] persona, ilius est persona,

nondum fit distinctio& sed cum additur alia persona vel per

pluralem tres personae, 'am distinctio notatur. Si quis anc

quaestionem convenientius potest solvere; ergo nulli


27/234

prae'udico. Praeterea est unum nomen, scilicet 0rinitas,

quod de nulla persona singulatim dicitur, sed omnibus simul;

nec est substantiale, sed pluralitatem designat personarum.

Et ita quaedam sunt nomina in sancta 0rinitate quae dicuntur

singulatim, et non con'unctim, ut Pater, ilius et Spiritussanctus, quae ad proprietatem referuntur& quaedam

con'unctim, et non singulatim, ut 0rinitas; quaedam

singulatim et con'unctim, ut eus, omnipotens, et similia.

CAP. &.De diversa nominum acceptione.

[Col. 00,D] Modo considerandum est quod illa nomina

quae ad unitatem divinae substantiae pertinent, per

determinationes quandoque etiam sine determinatione

accipiuntur in personarum distinctione, ut sapientia bonitas,

ad substantiam enim referuntur; quia tres personae sunt unasubstantia, una sapientia, una bonitas. Sed tamen cum dicitur

sapientia Patris, ad ilium tantum; bonitas Patris et ilii, ad

Spiritum sanctum. Similiter spiritus, caritas; tota enim

0rinitas unus spiritus, una caritas. Sed cum additur sanctus,

cum etiam dicitur caritas Patris et ilii, solummodo ad

Spiritum sanctum referuntur. Pater enim est spiritus, Pater

etiam sanctus, sed non Spiritus sanctus. Solent etiam sine

appositis [Col. 00,2A] determinationibus personas

significare aec nomina, ut per sapientiam intelligatur ilius,

ut in Proverbiis Salomonis saepissime, per bonitatem

Spiritus sanctus. -oc etiam nomine spiritus usus est

-ieron3mus in significatione personarum, sic dicens in

psalmo confessionis. 0res spiritus postulat avid, dicens&


28/234

Spiritu principali confirma me- spiritum rectum innova in

visceribus meis- Spiritum sanctum tuum ne auferas a me

(Pl. $). *ui sunt isti tres spiritus1 Principalis spiritus Pater

est; rectus Spiritus, ilius; Spiritus sanctus, Spiritus sanctus.

Ecce quod -ieron3mus dicit tres spiritus, id est trespersonas. Augustinus quoque in libro e doctrina "ristiana

tres res di!it ad pluralitatem personarum respicientes; ait

quippe sic& 4es aliae sunt [Col. 00,2B] quibus fruendum est,

aliae quibus utendum. Illae quibus fruendum est nos beatos

faciunt. Illis quibus utendum est, tendentes ad beatitudinem

ad'uvamur. Si redire in patriam volumus, utendum estmundo non fruendum. 4es igitur quibus fruendum est, Pater

et ilius et Spiritus sanctus. Eademque 0rinitas una quaedam

res est, communisque omnibus fruentibus ea. rui autem est

amore inaerere alicui rei propter seipsam. Patet itaque quod

eadem nomina modo ad unitatem substantiae, modo ad

pluralitatem personarum significandam ponuntur. Similiteraec nomina potentia, sapientia, bonitas, nomina substantiae

sunt, et singulis personis aequaliter conveniunt; et tamen

saepissime in sacra Scriptura per potentiam Pater, per

sapientiam [Col. 00,2C] ilius, per bonitatem Spiritus

sanctus intelligitur. Et quare oc fiat, bonum est quaerenti

satisfacere. "um aec nomina, Pater, ilius, Spiritus sanctus,translata sint a creaturis ad ipsum "reatorem, ne videantur

quod in nobis significant in eo significare, attribuitur Patri

potentia, ilio sapientia. In ominibus enim pater est prior

filio, filius patre posterior; et e! antiquitate in patre defectus;

e! posteritate in filio imperfectio sensus solet notari.

Attribuitur ergo Patri potentia, ne videatur prior ilio, et indeimpotentior; ilio sapientia, ne videatur posterior, et inde

minus sapiens Patre vel inferior. /ec dicitur ilius sapientia,


29/234

ideo quod ipse solus sit sapiens, cum tota 0rinitas una sit

sapientia; nec Pater potentia quod ipse solus sit potens [Col.

00,2D] cum tota 0rinitas sit una omnipotentia; sed ibi magis

dicendum fuit ubi plus dubitari potuit. nde dicitur& Credo

in Deum Patrem omnipotentem.Spiritus etiam solet poni adrigorem significandum, et crudelem solet denotare; et ideo

bonitas vel benignitas frequentius appellatur. -ic oritur

quaestio difficilis, si in eo tres personae dicuntur esse quia

potens, sapiens et benignus est, quare non potius quatuor vel

quinque, vel multo plures, cum sit fortis, 'ustus, misericors,

pius et caetera1 Ad quod dici potest quod quaecunquedicuntur de eo, et creduntur veraciter in eo, ad aec tria

referuntur. Si enim fortis dicitur incorruptus,

incommutabilis, et similia, totum oc potentiae est. Si

providus, inspector, [Col. 00,3A] intelligens, totum oc

sapientiae est. Si pius, mansuetus, misericors, totum oc

bonitatis est. Et in is tribus summa perfectio est. bi enimconcurrunt ista tria, posse, scire, velle (quod benignitatis est)

niil deest. Si aliquod orum tollas, non est summa

perfectio. Est ergo 0rinitas perfecta, quae non potest minui,

nec potest augeri. In creaturis u'us sanctae et individuae

0rinitatis signa apparent. Signum potentiae est rerum

immensitas& sapientiae pulcritudo; bonitatis utilitas. Et itaper aec quae foris sunt, invisibilia ei cognoscuntur a

creatura rationali. Sicut nomina substantia, de quibus prius

di!imus, dicuntur de singulis personis; similiter illa nomina

quae respectu creaturae competunt eo temporaliter, velut

aec nomina, ominus creator, [Col. 00,3B] miserator. t

enim Augustinus ait in libro e 0rinitate& /on ante fuitominus, quam e'us esset servus. Itaque temporaliter coepit

esse ominus; quoniam creatura in tempore facta coepit ei


30/234

subservire. Similiter coepit eus esse creator in tempore e!

quo fecit creaturam. /on enim creavit eam ab aeterno, nec

creatori est coaeterna. Et cum Pater sit ominus et creator, et

ilius similiter, et Spiritus sanctus& non tamen tres omini

sed unus ominus, non tres creatores sed unus. *uod aliquadicantur de eo temporaliter et sine e'us mutatione,

Augustinus ostendit per similitudinem rei quae incipit esse

pretium sine sui mutatione, in libro quarto e 0rinitate.

/ummus cum dicitur pretium, relative dicitur, nec tamen

mutatus est cum esse coepit pretium, [Col. 00,3C] neque

cum dicitur pignus, et si qua sunt similia. Si ergo nummusnulla sui mutatione potest relative dici, quanto magis de

immutabili substantia ei accipiendum est, ut, quamvis

temporaliter incipiat dici, non tamen substantiae ei aliquid

accidisse dicatur, sed illi creaturae ad quam dicitur. *uod

ergo incipit temporaliter dici quod ante non dicebatur,

manifestum est relative dici; non secundum accidens quod eiacciderit, sed secundum accidens e'us ad quod dicitur& Patet

itaque quod eus e! tempore est ominus et creator; et

tamen verum est, ominus omnium est ab aeterno, et creator

ab aeterno; sed non ab aeterno ominus, nec ab aeterno est

creator. /ec mirum videri debet quod aliquid dicitur ei e!

tempore competere. /am assumpsisse carnem [Col. 00,3D]e! tempore convenit ei; et oc nomen "ristus e! tempore

convenit ilio ei, "ristus tamen ab aeterno est.


31/234

CAP. &I.De personarum appropriatis.

*uaerendum est utrum proprietates illae quibus

distinguuntur personae, sint ipsae personae. *uod personae

distinguantur per proprietates, abetur in illa auctoritate, in

essentia unitas; et in personis proprietas; et in alias multisauctoritatibus. *uidam tamen voluerunt dicere quod

proprietates illae non essent ipsae personae, opponentes

illud& si per eas discernuntur personae, quomodo sunt ipsae

personae1 *uos auctoritas et ratio confutat. icit enim

Augustinus. *uidquid in eo est, eus est. Ergo proprietas

[Col. 00,6A] Patris eus est; quia proprietas Patris est ipsePater. /on tamen dicetur ita simpliciter, proprietas est eus

vel Pater; sed proprietas Patris; sicut non dicitur voluntas est

eus ita absolute; sed voluntas ei est eus. *uid est enim

proprietas Patris, proprietas ilii, proprietas Spiritus sancti,

nisi istae personae inter se discretae et distinctae1

-ieron3mus ad amasum papam de e!planatione fidei&"onfundentes Arium unam eamdemque substantiam

0rinitatis dicimus& Impietatem Sabellii declinantes, tres

personas e!pressas sub proprietate distinguimus. Item& /on

enim nomina tantummodo, sed etiam nominum proprietates,

id est personas vel, ut raeci e!primunt, 3postases, id est

subsistentias confitemur. Ecce quod -ieron3mus dicit

proprietates, id [Col. 00,6B] est personas. Ideo eus

simple! dicitur sive non amittendo quod abet; seu quia

aliud non est ipse, et aliud quod in ipso est. 4atione etiam

potest eis obviari oc modo. Si tres proprietates vel

relationes in eo sunt quae non sunt ipsa divina substantia,

apparet non fuisse solam ab aeterno divinam substantiam,

quae 0rinitas est. Sed sola 0rinitas est ab aeterno quae unus


32/234

eus est; fateamur igitur tres personas, vel tres illarum

proprietates unum eum, unam essentiam et unam divinam

substantiam& illas tres personas esse vel illas proprietates.

*uod quamvis longe sit a sensibus nostris et ab umana

ratione, indubitanter tamen credi oportet, ut enim aitregorius& ides non abet meritum cui umana ratio

praebet e!perimentum; id est in [Col. 00,6C] ea parte in qua

umana ratio praebet e!perimentum. /on enim fides est

contra rationem, sed supra rationem. Et ideo qui nil credere

vult nisi quod ratione compreendit, ut pilosopi, non abet

meritum fides e'us; sed qui illud quod rationi non estcontrarium, et tamen est supra rationem credit. nde

Apostolus& Prope est verbum in ore tuo, et in corde tuo

verbum fidei (Ro#. &), prope quia non est contrarium

rationi, sed supra rationem. *uid sit proprium Patris, supra

assignatum est; scilicet esse ingenitum; quod est esse

Patrem. /ec turbet quod Augustinus dicit& /on est idemingenitum dicere, quod Patrem dicere; quia Pater dicitur ad

ilium, sed ingenitus nullam relationem notat. Et ideo non

est idem dicere Patrem esse ingenitum et esse Patrem; [Col.

00,6D] sed idem in sancta 0rinitate est esse ingenitum et

esse Patrem; sicuti idem est esse sapientiam Patris, et esse

ilium e'us, et esse verbum Patris. Sed tamen illud nomenilius notat relationem, et non illud, scilicet verbum vel

sapientia. Augustinus in libro e 0rinitate. /on est idem

ingenitum dicere quod est Patrem dicere; quia, etsi ilium

non genuisset, niil proiberet eum ingenitum dicere; quia

nec ideo quisque Pater, quia ingenitus, nec ingenitus ideo,

quia Pater. Ideo non ad aliquid, sed ad se ingenitus dicitur.enitus vero dici non potest nisi ad aliquid. Ideo quippe

ilius, quia genitus; et quia ilius utique genitus. Sicut


33/234

autem ilius ad Patrem, sic genitus ad genitorem; [Col.

000A] et sicut Pater ad ilium, sic genitor ad genitum. In

oc loco notandum est quod cum ilius sit sapientia a Patre

genita, et Pater sit sapiens sapientia sua; utrum Pater sit

sapiens sapientia a se genita. Augustinus dicit oc non esseconcedendum. Si enim esset sapiens sapientia genita e! se

(cum ei sit esse quod sapientem esse) 'am Pater a ilio

aberet esse, non ilius a Patre. /on est ergo Pater sapiens

sapientia genita e! se; sed sapientia ingenita, quae ipse est.

Pater enim est sapientia ingenita. Si opponitur& cum Pater sit

sapiens, vel sapientia genita e! se vel alia. /on est verum.*uia una sapientia tota est 0rinitas; sed in Patre ingenita, in

ilio genita. Sicut dicitur ilius estDeus de Deo, lumen de

lumine,principium de principio; Pater non est eus de [Col.

000B] eo, principium de principio& ergo alius et aliud.

/on est verum; quia unus eus cum ilio, et unum

principium omnium creaturarum. Pater enim principiumilii, quia de eo ilius; Pater et ilius principium Spiritus

sancti; tota 0rinitas unum principium omnium creaturarum.

Similiter, licet Pater non sit sapiens sapientia genita e! se;

non tamen est alia sapientia sapiens. Augustinus e

0rinitate& Si solus ilius intelligit Patri et sibi et Spiritui

sancto, illud consequitur ut Pater non sit sapiens de seipso,sed de ilio; nec sapientia sapientiam de se genuit, si ea

sapientia Pater dicatur esse sapiens quam genuit; ubi enim

non est intelligentia, nec sapientia esse potest. Ac per oc

patet si Pater sibi non intelligit, et ilius intelligit Patri,

profecto [Col. 000C] ilius Patrem sapientem facit. Et si

oc est eo esse quod sapere, et illi essentia quod sapientia,non ilius a Patre (quod verum est), sed a ilio potius Pater


34/234

abet essentiam, quod falsum est. Est ergo eus Pater

sapiens ea quae ipsa est sapientia, et ilius sapientia Patris.

Solet a quibusdam talis fieri quaestio. eus Pater genuit

eum ilium, et ita eus genuit eum, quod sane potest

concedi. +egitur enim de ilio& Deus de Deo, lumen delumine.Si vero quaeratur, quia eus genuit eum, an se an

alium1 /eutrum est concedendum. *uod non genuit alium

eum, manifestum est, quia non est eus, nisi unus. *uod

non sit concedendum, eus genuit se, Augustinus ostendit in

libro e 0rinitate, dicens& *ui putat u'us potentiae [Col.

000D] eum esse, ut seipsum genuerit; eo plus errat, quodnon solum eus ita non est, sed nec spiritualis creatura nec

corporalis. /ulla enim res est omnino quae seipsam gignat;

et ideo non debet dici, eus genuit se. /on enim divina

substantia genuit seipsam nec etiam aliam divinam

substantiam; sed persona Patris genuit personam ilii.

Praeterea sciendum est quod sicut 0rinitas inseparabilis est,ita inseparabiliter operatur.

*uidquid enim operatur Pater, oc idem ilius et Spiritus

sanctus operantur. 5pponitur& Soli filio convenit

assumpsisse carnem, sed oc est quaedam operatio& igitur

aliquid operatur ilius quod non Pater, quod non Spiritussanctus. Ad quod dicitur [Col. 001A] quod licet

inseparabiliter operentur Pater, et ilius, et Spiritus sanctus,

tamen aliquid convenit uni quod non aliis. *uod per

similitudinem ostendunt sancti. In radio namque solis sicut

inseparabiliter ad'unguntur splendor et calor; tamen splendor

illuminat, calor e!siccat, nec calor illuminat, nec splendore!siccat. Similiter in sancta 0rinitate, tota 0rinitas operata

est incarnationem ilii. 0ota enim 0rinitas operata est, ut


35/234

omo ille esset et ut verbo uniretur; sed non ut toti 0rinitati

uniretur. Ergo illa operatio non magis ilii quam Patris; sed

unio ilii et non Patris, sicut solius Patris vo! de nube audita

est& *ic est Filius meus dilectus in quo mihi complacui

(M. III), et caetera. Si enim esset vo! ilii vel Spiritussancti, falsum esset&*ic est Filius [Col. 001B] meus./on

est enim ilius, sui ipsius vel Spiritus sancti ilius. Et tamen

tota 0rinitas operata est vocem illam, sed soli Patri convenit,

quia solus Pater per eam significatus est. Sicut etiam solus

Spiritus sanctus in columba apparuit, cum tota 0rinitas eam

operata sit. Sed solus Spiritus sanctus in ea apparuit, quiaipse solus per eam significatus est. *uaeritur an aliter

Spiritus sanctus fuerit in columba illa quam in aliis creaturis.

4espondetur& non aliter quantum ad praesentiam vel

essentiam divinitatis, sicut 'am di!imus, quae est in omnibus

creaturis et aequaliter; sed quantum ad significationem aliter.

CAP. &II.De praescientia et praedestinatione.

"um omnium quae operatur 0rinitas praescientia [Col.

001C] e'us, dispositio et voluntas, actum praecedat,

oboritur investigatio de praescientia ei et de providentia, de

praedestinatione et voluntate et potestate. Et est sciendum

quod sapientia ei propter diversos affectus pluribus

appellatur nominibus, ut sunt& scientia, providentia, scientia,

praedestinatio, dispositio. Scientia est e!istentium,

praescientia futurorum, providentia gubernandorum,

dispositio faciendorum, praedestinatio salvandorum. e

praescientia solet quaeri utrum ipsa sit causa rerum, vel


36/234

ipsae res causa praescientiae. Sed ut 7oetius in libro e

cons. pilos. ostendit, neutrum est concedendum. Si enim

quia praesciantur a eo, ideo essent (cum et mala

praesciantur) 'am esset praescientia causa malorum, [Col.

001D] quod penitus caret ratione. Item si res quia futuraesunt, ideo praesciuntur a eo; tunc quod temporale est,

causa est e'us quod aeternum est. 5rigenes tamen super

Epistolam ad 4omanos dicit& /on propterea aliquid erit, quia

id eus scit futurum; sed quia futurum est, scitur a eo

antequam fiat. *uod sic potest e!poni quia futurum est, id

est quod futurum est, ut ibi non notetur causa. Sicut enimIsaias praedi!it caecitatem 2udaeorum futuram, dicens&

Dedit eis oculos, ut non videant (I. VI); nec tamen ideo

facta est quia ille praedi!it; sed quod futurum erat ille

praedi!it. Ita eus ab aeterno praescivit caecitatem illam,

sed non ideo facta est quia praescivit; sed quia futura erat

eam praescivit; quem niil potest latere. Praescientiaimproprie dicitur in [Col. 008A] eo. Apud eum namque

niil futurum, niil praeteritum; in eo nec prius est nec

posterius. Sed quantum ad res quae nobis futurae sunt,

dicimus eum futura praescire; quod quantum ad eum est, est

ea tanquam praesentia scire. icit auctoritas quod e'us

scientia non potest augeri nec minui. /on enim plus potestscire qui omnia scit; nec minus, qui non potest oblivisci.

5pponitur de oc quod -ieron3mus dicit super -abacuc&

Absurdum est, inquit, ad oc ei deducere ma'estatem, ut

sciat per momenta singula, quot culices nascantur quotve

moriantur; quae pullicum et muscarum sit multitudo, quotve

pisces natent in aquis, et similia. /on simus tam fatuiadulatores ei, ut dum potentiam e'us etiam ad ima

detrudimus, in nosipsos in'uriosi simus eamdem [Col.


37/234

008B] irrationabilium et rationabilium providentiam esse

dicentes. *uod quidam ita e!ponunt& Absurdum est ad oc

ei deducere ma'estatem, ut sciat per momenta singula quot

culices, etc. Scit quidem quia eum niil latere potest; sed

non per momenta, ut nos qui simul omnia scire nonpossumus. Alii sic e!ponunt& Absurdum est ad oc ei

ma'estatem, etc. ut sciat quot culices, ita ut abeat inde

curam. /on enim eo cura est de bobus (I Co!. I&), sed de

ominibus est cura; quia ad eorum custodiam angelos

delegat. nde& Angeli eorum semper vident faciem Patris

(M. &VIII).Potest et alia difficilis oppositio ic fieri. Est aliquis qui

nunquam lecturus est, posset tamen esse ut ipse legeret;

quaeritur utrum eus unc lecturum [Col. 008C] sciat, an

non. /on possumus dicere quod scit eum lecturum; quia oc

falsum est quod ipse sit lecturus. Augustinus in lib. ad

4enatum& *uid quod ipsa e!inanitur praescientia si quodpraescitur non erit1 *uomodo enim recte dicitur praesciri

futurum, quod futurum non est1 Si di!erimus& /on scit eum

lecturum; opponitur& Potest esse ut iste legat, quod si esset

utique sciretur a eo, et oc potest esse; ergo potest esse, ut

sciatur a eo; ergo plus potest scire quam sciat, quod penitus

falsum est. -u'us quaestionis solutionem aliorum 'udicio

relinquo. Mii tamen videtur quod neutra illarum sit

concedenda. Si quis enim quaerit, scit unc lecturum1 non

dicam& Scit eum lecturum, vel nescit eum [Col. 008D]

lecturum; sed scit eum non esse lecturum. /unquam enim

eus nescit oc, vel non scit oc (cum eum nil lateat)

dicendum est. -oc distat inter praescientiam et

praedestinationem; quod praescientia de salvandis et


38/234

damnandis, praedestinatio de salvandis tantum. e

praedestinatis nullus damnari; de reprobis nullus potest

salvari. 4eprobi sunt praesciti ad mortem; praedestinati

praevisi ad vitam. Augustinus e correctione et gratia. In

Apocal3psi dicitur& Tene quod habes, ne alius accipiatcoronam tuam(A5o/. III). Si enim alius non est accepturus

nisi iste perdiderit; certus est electorum numerus. Idem&

Praedestinatus electorum numerus nec potest augeri nec

minui. 5pponitur quod possit minui; quia omnes damnari

possunt. *uicunque enim salvatur, e! [Col. 00%A] gratia

salvatur; et quod gratis datur, posset non dari. Similiterprobatur quod posset augeri; quia omnes possunt salvari; nisi

enim possent salvari, non imputandum esset eis quod

damnantur. Solutio& $erum est, non potest augeri numerus

praedestinatorum, quia oc non potest esse, ut aliquis

salvetur ita quod non sit praedestinatus. /on potest minui;

quia oc non potest esse, ut aliquis praedestinatus sit etdamnetur. Per se enim verum est, iste potest damnari; quod

ideo verum est quia posset non esse praedestinatus, sed non

est verum, iste praedestinatus potest damnari; quia non

potest utrumque esse ut praedestinatus sit et damnetur.

Similiter verum est, iste potest salvari; sed non est verum,

iste reprobus potest salvari, quia non potest oc esse ut [Col.00%B] reprobus sit et salvetur. e praescientia solet opponi&

eus praescivit unc lecturum, vel aliud u'usmodi; sed

potest esse ut ipse non legat& ergo potest non esse quod eus

praescivit; igitur potest falli praescientia ei. Sed sicut

di!imus de aliqua re futura si oc futurum est, scilicet quod

iste legat, non potest esse quin illud sit; non enim potest esseut futurum quid sit et non eveniat, et tamen oc quod

futurum est potest non evenire; quia ita futurum est ut possit


39/234

non esse vel futurum esse. Similiter si praescitum est, non

potest non evenire; quia non potest esse ut praescitum sit et

non eveniat; et tamen oc quod praescitum est, potest non

evenire. *uod ideo verum est quia posset non esse

praescitum. /ec inde sequitur, ergo potest falli praescientiaei; qui tunc falleretur [Col. 00%C] si utrumque esset,

scilicet et quod praescitum esset evenire, et quod non

eveniret. "um praedestinatio divina sit electio 'u!ta illud

Apostoli& Quos elegit ante mundi constitutionem(E5e. I);

solet quaeri quare unc elegerit eus magis quam illum1 ut

de 2acob et de Esau. *uidam dicunt& -unc elegit quia talemfuturum eum esse praescivit, qui in eum crederet et serviret

ei. Sed oc Augustinus retractat in libro 4etractationum,

plane ostendens quod si propter opera futura electus esset,

'am non e! gratia electio esset. Si enim e" operibus,ut ait

Apostolus,&am non est gratia(Ro#. &I). Idem in libro e

praedestinatione& /on quia futuros tales non esse praescivitideo elegit, sed ut essemus tales per ipsam [Col. 00%D]

electionem gratiae suae qua gratificavit nos in dilecto ilio

suo. "um ergo praedestinavit opus suum praescivit. Idem

Augustinus super locum illum in Malacia propeta&%acob

dile"i, !sau odio habui(Ml/. I), dicit& Cui vult miseretur,

et quem vult indurat(Ro#. I&). Sed aec voluntas ei nonpotest esse in'usta. $enit enim de occultissimis meritis; quia

et ipsi peccatores cum propter originale peccatum unam

massam fecerint; tamen inter illos nonnulla est diversitas.

Praecedit ergo aliquid in peccatoribus quo quamvis nondum

sint 'ustificati, digni efficiuntur 'ustificatione; et item

praecedit in aliis peccatoribus quo digni sunt obstinatione.Sed quid intelligere voluerit nescimus, nisi forte di!erimus

tum oc intelle!isse quod supra di!imus, tum retractasse.


40/234

[Col. 004A] *uidam tamen anc auctoritatem sic e!ponere

conantur; venit de occultissimis, id est ut merita eorum

occultissima fiant. illebertus sic& /isi omo peccasset,

nullus damnandorum nasceretur; sed quia peccavit, simul

damnandi cum salvandis nascuntur. Salvandi loco eorum quitunc nascerentur; damnandis nullorum loco, sed ad

e!ercitium et coronam bonorum. Item quaeritur an ab

aeterno praedestinatos dile!erit. Ita est. Ergo et Paulum. Sic

est. Et aequaliter; quia non dile!it eum plus ab aeterno quam

quando persequebatur Ecclesiam ei; quia quod erat

futurum de eo ei erat praesens; et oc non secundum merita,sed secundum praemia quae ei ab aeterno paravit; et tamen

malum e'us odio abebat. Et nota quod omnes tam [Col.

004B] bonos quam malos secundum naturam aequaliter

diligit, quia nihil odit eorum quae fecit(S5. &I); non tamen

aequaliter diligit bonos secundum praemiorum

praeparationem, nec malos aequaliter odit secundumpoenarum praevisionem. Sed quaeritur utrum 2udam

dile!erit1 4esp. Ita ab aeterno tantum quantum modo

secundum naturam; abuit tamen odio, quia talem videbat

eum futurum. Et nota quod 2udas potuit salvari, nec tamen

reprobatus potuit salvari. isponit eus tam bona quam

mala. nde quaeritur an omnia tam bona quam mala sint ine'us dispositione1 Ita est, dicunt quidam; et abent

auctoritatem ab Augustino dicente& /ulla reliquit eus

inordinata. Et alibi& Malarum voluntatum eus est ordinator.

Et iterum& In potestate malorum est [Col. 004C] malum

velle; sed utrum oc vel illud malitia perficiant in potestate

ei est, dividentis tenebras et ordinantis. Sed alii opponunt.Si eus mala disponit, tunc mala placent ei; sed oc est

falsum, quia non placent ei mala; sed mala fieri placet ei


41/234

propter universitatem. Propter anc oppositionem dicunt

quidam quod non disponit mala; sed disponit de malis

eliciendo inde aliquid quod prosit bonis& ut de /erone quod

Petro profuit, de ecio quod +aurentio; quia non vult

aliquem ita stare otiosum in republica sua quin sibi serviat.*uod tamen servitium quia mala intentione fit; eis sic

servientibus malum est.

CAP. &III.De voluntate Dei[Col. 004D]/unc de voluntate ei restat videre. $oluntas

ei prima est causa omnium, et ideo immutabilis. Aliae

enim causae mutabiles sunt, quia non sunt primae; et ideo

saepe fallunt. Sed aec quia non abet aliam ante se, falli

non potest vel mutari. Et quia voluntas ei prima causa est

omnium; cum dicitur oc ideo est quia eus voluit, non estquaerendum quare voluit. Primae enim causae nulla est

causa. "um igitur voluntas ei una sit (quae est ipse eus,

qui unus est) propter effectus tamen diversos dicuntur plures

voluntates ei. nde Propeta& 1agna opera Domini

e"quisita in omnes voluntates e&us (Pl. C&). Sicut idem

Propeta propter diversos effectus misericordiae et 'ustitiae

ei dicit pluraliter& 1isericordias Domini in aeternum

cantabo(Pl. $&&&VIII). [Col. 00,A] Et alibi&%ustitiae

Domini laetificantes corda (Pl. &VIII). "um tamen

(quantum ad ipsum eum) una sit misericordia, una sit

'ustitia, quae est oc quod ipse. Sic et de voluntate. /am

voluntas ei in sacra Scriptura aliquando accipitur ipsa quae

idem est cum eo, et ipsi coaeterna est; et aec voluntas


42/234

semper impletur. e ac dicit Apostolus& /oluntati e&us quis

resistit$ (Ro#. I&.)Et alibi& t probetis quae sit voluntas

Dei bona et beneplacens et perfecta (Ro#. &II). Et potest

aec voluntas beneplacitum ei vel dispositio appellari.

nde Propeta& Quaecunque voluit fecit (Pl. C&III); idest, quaecunque disposuit se facturum. Aliquando praeceptio

vel proibitio ei voluntas ei dicitur; quia signa sunt

divinae voluntatis. t signa irae appellantur ira; ita signa

dilectionis, [Col. 00,B] dilectio. Et dicitur iratus eus et

ira in eo non est; sed signum tantum quod foris fit quo eus

iratus ostenditur, ira appellatur, ut in Aeg3ptiis submersis.Ita praeceptio vel proibitio (quia indicant nobis quid eus

velit ut fiat vel non fiat) voluntas nominantur. e qua

ominus in Evangelio&Fiat voluntas tua sicut in coelo et in

terra(M. VI). Et alibi& Qui facit voluntatem Patris mei

qui in coelis est, ipse frater meus et soror est(M. &II).

"ontra anc voluntatem multa fiunt. Augustinus in libro espiritu et littera& Infideles quidem contra voluntatem ei

faciunt, cum e'us Evangelio non credunt. Sicut praeceptio et

proibitio signa sunt voluntatis divinae, ita et operatio et

permissio, et ideo in Scriptura sacra saepe appellantur

voluntas ei. nde illud [Col. 00,C] Apostoli& /ult omnes

salvos fieri(I T"#. II). *uod ita e!ponit Augustinus in libroe correctione et gratia. /ult omnes salvos fieri-id est nos

facit velle. Ecce quod illa quae operatur in nobis voluntas

ei nominatur. Similiter et permissio. nde illud Apostoli&

Quem vult indurat(Ro#. I&). Et Augustinus in Enciridio&

/on fit aliquid nisi omnipotens velit fieri; vel sinendo ut fiat,

vel ipse faciendo. /ec dubitandum est eum benefacere;etiam sinendo fieri quaecunque fiunt mala. /on enim aec

nisi 'usto 'udicio sinit; et profecto bonum est omne quod


43/234

'ustum est. -abemus itaque quatuor signa divinae voluntatis.

-aec sunt praeceptio, proibitio, operatio, permissio; cum

tamen ei voluntas una et immutabilis [Col. 00,D]

permaneat. *uare diligenter est intuendum ubi loquatur

Scriptura de ipso ei beneplacito, ubi et de signobeneplaciti. "um enim invenitur& vult eus bonum, non vult

malum; de beneplacito ei intelligitur. $ult bonum, id est

approbat, 'udicat sibi concordare; non vult mala, id est non

approbat, non 'udicat sui similia. Et quamvis non vult mala;

tamen vult mala esse. Ad quod videndum quod quaedam

sunt bona in se et ad aliud; et quaedam bona ad aliud et nonin se; et quaedam bona in se et non ad aliud. Ea quae sunt

bona in se et ad aliud, vult eus, id est approbat; et vult ea

esse, quia ad aliud bona sunt, sicuti omnia bona quae fiunt.

7ona in se et non ad aliud, ut bona quae possent fieri et non

fiunt, ea vult eus; quia vult [Col. 00A] omne bonum, id

est approbat; sed non vult ea esse, id est non approbat eaesse; quia non sunt bona ad aliud. *uae sunt mala in se et ad

aliud bona, sicut mala quae fiunt, ea non vult eus, id est

non approbat; et tamen vult ea esse, quia bonum est ea esse.

/isi enim vellet quod mala essent, nullo modo esse possent.

Sicut enim ea vellet non esse, et non posset oc efficere,

impotens esset; sicut et nos sumus, qui quod volumusquandoque non possumus, itaque non possent esse male nisi

vellet ea esse. Eo namque invito quomodo aliquid fieret,

cum dicat Scriptura& /oluntati e&us quis resistit$(Ro#. I&.)

"um igitur eus ab aeterno in praescientia et sapientia sua

omnia tam bona quam mala viderit, inter omnia illa vidit

ipse quaedam quae si essent [Col. 00B]bona in se, essentet ad aliud; et ea non solum voluit, sed et esse voluit. $idit et

alia quae si essent, licet in se bona essent, non tamen ad


44/234

aliud; et ideo etsi approbet, qui sine causa niil vult esse,

noluit ea esse. Item cum viderit alia quae in se mala et ad

aliud bona, voluit ea esse. *uid enim melius est esse, an ea

quae sunt bona in se tantum, an ea quae etsi non sunt bona in

se, tamen ad aliud sunt bona1 Ea utique quae ad aliud suntbona. /on tamen concedimus si vult ea esse quod et vult ea;

nec illud, si sunt bona ad aliud, quod tunc sunt bona. "um

itaque aliquis peccat, contra voluntatem ei facit; quia

contra praeceptum e'us, et quia non vult eus quod facit; et

tamen facit quod vult esse. $erbi gratia& 2udaei "ristum

crucifi!erunt, occidendo [Col. 00C] contra voluntatemei fecerunt; et tamen volebat eus illud malum esse, quia

ad aliud bonum.

Solent quidam sic opponere. $oluit eus Pater "ristum

pati et mori; ergo voluit ut 2udaei flagellarent et occiderent

eum& et ita fecerunt quod volebat eus. *uod non est ita

concedendum; quia cum actus esset malus illorum, nonplacebat eo qui nullum malum vult, etsi placeret eo ut

esset actus ille. Ita enim solent accipi aec verba& Iste facit

quod vult eus; id est quod facit remunerat, gratum abet.

Patet igitur quod eus vult malum esse, et tamen non vult

malum; nec vult ut aliquis faciat malum, quia inde non

remunerat, imo punit; sed bonum vult esse, et ut omines

illud faciant, [Col. 00D] quia gratum abet et remunerat.

Et oc est quod Augustinus dicit in Enciridio& $oluntas ei

semper impletur, ut de nobis aut a nobis. e nobis impletur,

sed non tamen implemus eam quando peccamus. A nobis

impletur quando bonum facimus. Ideo enim facimus quod

eo scimus placere. Augustinus. -aec sunt magna opera

Domini e"quisita in omnes voluntates e&us (Pl. C&); et


45/234

tam sapienter e!quisita ut cum angelica et umana creatura

peccasset, id est non quod ille, sed quod voluit ipsa fecisset;

etiam per eamdem creaturae voluntatem quae factum est

quod "reator noluit impleretur illud quod voluit, bene utens

etiam malis tanquam summe bonus ad eorum damnationemquos 'uste praedestinavit ad poenam, et ad salutem eorum

quos benigne [Col. 002A] praedestinavit ad gratiam.

*uantum enim ad ipsos attinet, quod eus noluit fecerunt;

quantum vero ad omnipotentiam ei, nullomodo id efficere

valuerunt. -oc enim ipso quod contra ei voluntatem

fecerunt, de ipsis facta est voluntas e'us. Propterea namqueopera Domini e"quisita in omnes voluntates e&us-ut miro et

ineffabili modo non fiat praeter e'us voluntatem, et quod

etiam contra e'us voluntatem fit (quia non fieret si non

sineret), et oc utique non nolens sinit sed volens; nec

sineret bonus fieri malum, nisi omnipotens et de malo posset

facere bonum. regorius& Multi voluntatem ei peraguntunde mutare contendunt; et consilio e'us resistentes

obsequuntur; quia oc e'us dispositioni militat, quod per

umanum studium resultat.

[Col. 002B] Potest opponi oc modo. 7onum est malum

esse; sed omnis boni eus est auctor; ergo facit malum esse.

*uod non est ita concedendum; quia tunc fierent mala eo

auctore. Sed potest dici quod facit ut malum esse sit bonum;

ipse enim operatur malum in bonum.

e praeceptione et proibitione solet ita opponi. Praecepit

eus quod non vult esse; quia multis praecipiuntur bona

quae ipsi non faciunt, ut 2udaeis saepissime praecepit quaenon fecerunt; sed nec erat in beneplacito ei ut illa facerent,

vel quod illa essent; quia, sicut 'am di!imus, quidquid eus


46/234

vult esse (cum omnia possit) illud totum est; alioquin

impotens esset, si vellet aliquid esse et non esset. Similiter

proibet malum facere alicui (ut eisdem [Col. 002C]

2udaeis saepissime) et tamen facit illud malum. $olebat

enim eus illud malum esse; quia niil potest esse nisi eusvelit illud esse. nde apparet quod praecipit aliquando quod

non vult esse; quia niil potest esse nisi eus velit illud esse;

et quod vult esse proibet. Sed si vult esse, quare proibet1

si non vult, quare praecipit1 Ad quod potest dici quod ideo

praecipit illud quia bonum est illi; et omini est praecipere

servo quod bonum est in se, et quod bonum est illi cuipraecipit. Et si placet omino 'uvare servum ut illud faciat

misericordia est; si non placet 'uvare, 'ustitia est. Similiter

proibet servo malum, quia in se malum et illi malum cui

proibet; et omini est servo proibere malum ut non abeat

[Col. 002D] e!cusationem. Est etiam ic videndum quod

licet bonum sit isti quod praecipitur, ei non tamen bonumuniversitati; et quod proibetur licet ei malum sit, bonum est

universitati. Et quia ma'us bonum est quod totius quam quod

partis est; et minus malum quod unius partis et ma'us quod

totius; ideo quod bonum est uni et non universitati, non vult

esse; et quod malum est uni et bonum universitati, vult esse,

ne bonum universitatis impediatur. /iil enim fit quoduniversitati bonum non sit, quamvis 'udicia ei nobis

occulta sint. Sed ut dicitur in 2obihil in terra sine causa

fit(o V); et ita nec folium sine causa de arbore cadit.


47/234

CAP. &IV.De omnipotentia Dei.

[Col. 003A]

/unc de potestate ei dicendum est. *uod eus omnia

possit, multae auctoritates dicunt. Augustinus in libro

*uaestionum $eteris et /ovae +egis& 5mnia quidem potesteus; sed non facit nisi quod conveniat veritati e'us et

'ustitiae. In eodem& Potuit eus simul cuncta facere; sed

ratio proibuit. icendum est ergo eum omnia posse.

5pponitur quod dicit in libro e spiritu et littera Augustinus&

5mnipotens non dicitur eus quod omnia possit facere; sed

quia potest perficere quidquid vult, ita ut niil valeat

resistere e'us voluntati quin compleatur, aut aliquo modo

impedire eam. Ad quod potest dici quod Augustinus ubi

dicit& 5mnipotens non dicitur quod omnia possit, tam large

accipit ibi omnia, ut compreenderet [Col. 003B] etiam

mala, quae non vult eus nec potest. Idem in libro e

S3mbolo& eus omnipotens non potest mori, non potest falli,

non potest miser fieri, non potest vinci. -aec itaque et

u'usmodi absit ut possit omnipotens8 Ac per oc non solum

ostendit veritas omnipotentem esse qui ista non possit; sed et

cogit veritas omnipotentem non esse qui aec possit. Patet

itaque quod eus est omnipotens, quia potest omnia quaevult. Absolute etiam potest dici quod possit omnia, nec

tamen potest peccare; quia oc non est aliquid de omnibus.

Sed si opponitur de actionibus nostris, ut ambulare, et

caetera, potest dici quod ad e'us omnipotentiam pertineant,

licet in se non abere possit; non enim potest ambulare, et

tamen potest facere ut ambuletur. [Col. 003C]"onsiderandum arbitror utrum eus plura possit facere

quam velit facere vel faciat. Augustinus in Enciridio&


48/234

5mnipotens voluntas multa potest facere quae nec vult nec

facit. Potuit enim efficere ut duodecim legiones angelorum

pugnarent contra illos qui eum ceperunt. In Evangelio

Mattaeus&An putas quia non possum rogare Patrem meum

et e"hibebit mihi plus quam duodecim legiones angelorum$(M. &&VI.) nde et idem Augustinus& 0unc in

clarissima luce sapientiae videbitur quod nunc piorum fides

abet; quam immutabilis et efficacissima sit voluntas ei,

quam multa possit et non velit, niil tamen velit et non

possit. -is auctoritatibus patet quod multa possit eus quae

non vult; ratione idem potest probari. /on vult eus omnes'ustificari; [Col. 003D] et tamen quis dubitet eum posse1

Augustinus in libro e natura et gratia& ominus +a6arum

suscitavit in corpore; nunquid dicendum est non potuit

2udam suscitare in mente1 Potuit quidem sed noluit. Ad illud

quod dicimus eum posse facere quaedam quae non vult

facere, opponitur illud quod Augustinus dicit in libro eS3mbolo& -oc solum non potest eus quod non vult; etiam

ita videtur quod non possit facere aliquid quod non vult. Sed

ita e!ponendum est illud&*oc solum non potest Deus quod

non vult.Id est niil potest facere nolens; non enim potest

esse ut nolens faciat aliquid, qui cogi non potest. Item

opponitur& *uidquid potest eus facere, potest velle; sedquiddam potest facere quod [Col. 006A] non vult; potest

igitur velle quod non vult; et si potest velle quod non vult,

mutabilis est voluntas e'us, nec est aeterna; sed incipit

aliquid velle quod prius non volebat. Augustinus in libro

"onfessionum loquens ad eum ait& /ec cogeris invitus

aliquid, quia voluntas tua non est ma'or quam potentia.Ma'or autem esset si teipso ma'or esses. nde videbitur

quod non possit eus facere aliquid quod non vult facere; et


49/234

niil potest velle nisi quod vult. Ad quod dici potest quod

voluntas ei accipitur multis modis ut supra assignatum est.

Aliquando pro effectu divinae voluntatis; aliquando pro ea

summa sententiarum

Documents