tuig 40, numero 5 hiligaynon nga edisyon mayo 2017 ... · pdf filetuig 40, numero 5 hiligaynon...
TRANSCRIPT
Kaundan
Editoryal: Labi nga pabaskugon ang kahublagan sang mga mamumugon . . . . . . . . . . . . . . . . . . .p.1
Kasaysayan: Ang militante nga paghimakas sang mga mamumugon sa idalom sang FOF . . . . . .p.2
Operasyon sang AFP sa Panay kadungan sa deklarasyon sang Martial Law . . . . . . . . . . . . . p.4
Apat ka magkasunod nga aksyon militar sang NPA, ginlunsar sa Nabagatnang Panay . . . . . . . . . . p.5
Ka Marvin, Sacada, nangin Pulang hangaway. p.6
10,000 nagrali sang Mayo 1 sa Panay . . . . . . p.7
Problema sa irigasyon sang mga mangunguma . . . . . . . . . . . . . . . . . p.8
Alipalok. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p.9
Medikal, Kultural, Caduy . . . . . . . . . . . . . . . . p.10
Tuig 40, Numero 5 Hiligaynon nga Edisyon Mayo 2017
Editoryal
Labi nga pabaskugon ang kahublagan sang mga Mamumugon!
agapakig-isa ang rebolusyonaryong pwersa sa
Panay sa minilyon-milyon ka mga mamu-
mugon, mala-proletaryado sa isla kag sa bug-
os nga pungsod sa pagsaulog sang Mayo 1, bilang
Kalibutanon nga Adlaw sang mga Mamumugon.
May bulawanon nga kasaysayan ang paghi-
makas sang mga mamumugon diri sa Panay nga dapat
dumdumon agud mangin inspirasyon sa pagpadayon
sang hublag mamumugon sa subong kag sa
palaabuton.
Upod sa mayorya sang pumuluyong Pilipino,
madugay na nga nagaantus ang mga mamumugon kag
malaproletaryado sa Panay-- ang mamumugon sa
minahan pareho sa Semirara, sa mga magagmay nga
manupaktura sa Iloilo City, sa mga sentral sang
kalamay sa Iloilo kag Capiz, mga sacada kag iban nga
mamumugon agrikultural, mga mamumugon sa
establisemento komersyal, mga drayber, kargador, kag
iban pa nga wala sang permanente nga trabaho.
Ginapas-an sang mga mamumugon kag mga
trabahador agrikultural ang tuman kaigting nga
pagpanghimulos sa kamot sang mga kapitalista kag
mga agalon nga mayduta. Ginapas-an man nila ang
pagpamigos sa pagpatuman sang gubyerno sang mga
layi pareho sang kontraktwalisasyon, pagguba ukon
pagdumili sa pag-unyon kag pagwelga, kag iban pa
nga neoliberal nga mga polisiya agud mapasiguro ang
ganansya sang mga dalagku nga kapitalista sa tunga
sang krisis.
Ang tanan nga mga ginpangako sang gubyerno
sa mga mamumugon halin pa sang nagligad nga
rehimen asta subong nga gubyernong Duterte ang
wala nagtupa. Puro lang kabutigan, pagpaniplang, kag
mga pasalig nga pauswagon sang kabuhian sang mga
mamumugon.
Ang aktwal nga natabo amo nga naghugakum
sang pilo-pilo nga pagpadaku sang ganansya ang mga
kapitalista. Ini pareho kanday Henry Sy nga tag-iya
sang SM City, kag sang mga Consunji nga tag-iya
sang minahan sang karbon sa Semirara, Antique.
N
2 Daba-Daba, Mayo 2017
Samtang katuwang sini, labi nga nag-usmod
naman ang kabuhian sang mga mamumugon kag mga
mala-proletaryado sa Panay. Maathag nga makita ini
sa kahimtangan sang mga imol nga komunidad sa
urban-- nagaantus sila sa kakulang sang disente nga
balay, mataas nga balayran sa kuryente, kulang sang
matinlo nga tubig, biktima sang mga epidemya nga
indi makapaospital, kag malubha nga gutom.
Samtang sa kaumhan, ang mga mamumugon
agrikultural, pareho sang mga sacada, padayon nga
nagamentinar sang manubo nga sweldo. Sa pihak sang
ginasugid nga turismo sa Boracay kag mga proyekto
kaangut diri, padayon nga suplayer sang sacada ang
Aklan, una nga distrito sang Capiz kag naaminhan nga
Antique sa mga asyenda sa Luzon kag Negros.
Ang linibo-libo ka nagpasakup sa martsa-rali
sang Mayo 1 nga naghalin sa nagkalain-lain nga lugar
sang Panay nagpakita sang mga demanda sang mga
mamumugon. Ini halin sa pagdula na sang tanan nga
porma sang kontraktwalisasyon, pagpataas sang
minimum nga sweldo, mga benepisyo kag demanda sa
pungsodnon nga industriyalisasyon.
Nagaluntad sa isla sang Panay ang kondisyon
para sa labi nga pagpabaskog sang kahublagan sang
mga mamumugon kag malaproletaryado. Madali sila
nga mapukaw para maghulag sa ila makasahi nga
interes kag para sa pungsodnon-demokratikong nga
kawsa kag pagsulong sang armadong paghimakas.
Kinahanglan dugang nga abuton kag organi-
sahon ang masang mamumugon, kag bisan ang mga
kontraktwal nga mga mamumugon para sa pagduso
sang ila interes sa pag-unyon. Ini ang ila armas sa
pagpangapin sang ila interes.
Lab-uton kag dugang nga organisahon ang
mga sacada, ang mga mamumugon sa sentrales sang
kalamay kag iban nga mga mamumugon sa
manupaktura kag iban nga trabahador sa mga pang-
serbisyo nga mga upisina ukon institusyon. Ilunsar
ang mga pagpanalawsaw kag imbestigasyon sosyal sa
ila aktwal nga kahimtangan sa subong.
Pahulagon ang mas madamo nga mga mamu-
mugon kag malaproletaryado para sa pungsodnon-
demokratikong rebolusyon. Ini para tapuson na ang
mapiguson kag mahimuslanon nga sistema sang
subong nga garuk nga katilingban.
Papartisahon ang madamo nga mga mamu-
mugon kag mga malaproletaryado sa armadong
paghimakas kag sa Bagong Hukbong Bayan (BHB)
upod ang sahing mangunguma sa kaumhan. Tuman ka
kinahanglanon nga magpadaku kag magpalapad ang
BHB agud mapaabanse ang paghimakas sa isla.
Kinahanglan madasig nga magdebelopar sang
mga lider kag kumander sa hangaway nga naghalin sa
sahing mamumugon upod ang halin sa intelektwal nga
mga pamatan-on. Kinahanglan sila sa pagbulig sa pag-
abaga sang nagadaku nga mga katungdanan sa
pagsulong sang inaway banwa pakadto sa mas mataas
nga halintang.#
Pagbalikid sa kasaysayan:
Ang militante nga paghimakas
sang Mamumugon sa Panay sa idalom sang FOF
(Sa okasyon sang pagsaulog sang Mayo 1, bilang adlaw
sang mga mamumugon, ginapublisar ining artikulo
nahanungod sa militante nga paghimakas sang mga
mamumugon sa Panay kag kaiping nga mga rehiyon sa
idalom sa unyon sang Federacion Obrera de Filipinas
(FOF)
agsulod sa mas mataas nga militansya ang
hublag mamumugon sa Iloilo umpisa sang
Hulyo 1928. Ini sang ginbaton ni Jose Ma.
Nava ang petisyon sang 470 ka mga mamumugon sa
waterfront sa Iloilo City nga buligan sila sa pagtukod
sang unyon. Ginbaton ini ni Nava kag nadeklarar ang
pagtukod sang Federacion Obrera de Filipinas (FOF)
sa isa ka seremonya.
Halin diri, nagtuhay na ang dalagan sang
Iloilo, Negros kag Mindanao. Amat-amat nga nagdaku
ang unyon asta nga nangin pinakadaku nga unyon sa
Pilipinas nga may katapuan nga 185,000 sa sakup
sang Kabisay-an kag Mindanao.
Sang Oktubre 1929, bangud sang krisis dala
sang kalibutanon nga Great Depression, nagsantik
ang panibag-o nga kumprontasyon sa tunga sang FOF
kag sang eksporter sang kalamay sa Iloilo.
Ginpanubuan sang mga eksporter ang suhol sa mga
N
3 Daba-Daba, Mayo 2017
trabahador. Apektado ang mga mamumugon sa mga
bodegahan nga ginapanag-iyahan sang Espanyol. Ang
mga representante sang mga cabo sa mga bodegahan
upod sa FOF ang nagdemanda sa 10 ka eksporter sa
Iloilo City nga indi pagpanubuan ang ila suhol kag
iban pa nga benepisyo. Sang nagpamalibad ang mga
eksporter, naglunsar ang FOF sang pangkabilugan nga
welga sang Mayo 1930.
Masobra 10,000 ka mamumugon sa waterfront
ang nagbuylog sa piket nga nagparalisa sang pwerto
sang Iloilo sa 20 ka adlaw kag gab-i. Ginlunsar ini sa
putuk-putukan nga panahon sang tiggaraling. Gani
wala sang bisan isa ka barko ang nakargahan sa
waterfont sang Iloilo City. Resulta sini, ginhatag sang
mga eksporter ang madamo nga mga demanda sang
mga mamumugon.
Apang ginbatuan sang mga eksporter kag mga
kumprador-agalon ang FOF. Ginsuportahan sang mga
eksporter kag mga kumprador-agalon ang Vistranco
(Visayan Transloading Co.) agud mag-angkon sang
kapasidad sa offshore loading (pagkarga sang kalamay
sa barko sa tunga mismo sang lawod) sang mga
produkto. Halin sa Negros nga mayor nga ginahalinan
sang kalamay, wala na ini ginadeliber sa waterfront sa
Iloilo kag ikarga sa barko para sa eksport kundi paagi
na sa offshore loading.
Gani, ang mga bodega sa pwerto sang Iloilo
nga nasakop sang bargaining agreement sang FOF
amat-amat nga nagakawad-an sang trabaho. Ang iban
nagpangita na sang maobrahan sa mga dulungkaan sa
Negros kag ang iban nagsulod sa Vistranco. Nagtukod
man sang paltik nga unyon ang Vistranco nga Inanak
sang Balhas nga ginapangunahan ni Panaguiton agud
ibunggo sa FOF kag pihakon ang paghiliusa sang mga
mamumugon.
Liwat nga nagwelga ang FOF batuk sa pag-
panabotahe kag pag-abuso sang Vistranco. Pero
ginpasudlan sila sang mga iskerol. Ang mga bayaran
nga mga gangster nag-asult sa piket sang FOF kag
nabungkag ang welga. Bisan pa man, nahuman ang
kasugot nga ang tanan nga trabaho sa watefront ihatag
sa mga mamumugon sa FOF. Samtang ang trabaho sa
tubig/byahe makadto sa paltik nga unyon sang Inanak
nga kontrolado ni Jose Espinosa sang Vistranco.
Sa pihak sang pagbungkag kag kalutusan sa
nasambit nga welga, nagdaku ang positibo nga
reputasyon sang FOF kag madamo sang mga
trabahador sa Negros ang nagpadala sang delegasyon
agud magpa-miembro sa FOF. Matapos ang binulan
nga pag-organisa, naglunsar ang FOF sang welga sa
bilog nga Western Visayas sang Enero 1931. Gin-
updan ini sang mga 50,000 ka trabahador nga
nagwelga sa pito ka mayor nga dulungkaan para sa
offshore loading sang Negros, lima ka centrales sa
Negros kag sa waterfront sa pwerto sang Iloilo.
Ginsuportahan ini sang opinyon publiko sa Iloilo.
Wala gin-atubang sang mga centrales kag mga
eksporter ang ginademanda sang FOF. Ang guber-
nador-heneral sang kolonyal nga gubyerno sa Manila
amo na ang nagmandu nga padalhan sang pwersa sang
PC ang pwerto sang Iloilo agud pwersado nga
bungkagon ang welga. Napasuporta sang FOF ang ila
mga kaalyado—ang mga kliyente nga mga Tsino nag-
padala sang pagkaon, ang mga peryodiko nagbantala
sang ila pagsuporta, ang mga lideres sa Manila
nagpresyur sa kolonyal nga gubyerno nga magtindog
nga wala sang apinan, kag ang mga katapuan sang
FOF sa iban nga lugar nga wala sa welga ang
nagsuporta man sang lubos.
Wala nabungkag ang welga sa Iloilo. Apang
nalutos ining Enero 1931 nga welga sa Negros. Bisan
pa man, ang FOF nagmadinalag-on sa padayon nga
pag-organisa sa mga trabahador sa pila ka centrales
kag mga asyenda sa Negros. Ang mga plantadores nga
may hibubun-ot sa mga centrales wala nag-amot para
sa pondo nga anti-FOF kundi nakig-alyansa ini sa
FOF sa amo man nga tuig agud lutuson ang
gubernador sa Negros nga instrumental sa
pagbungkag sang ila welga.
Sa dugang nga pagpabaskog sang kusog sa
Negros sang tunga-tunga sang 1930s, ang FOF
nakaangkon sang madamo nga mga kontrata pabor sa
mga mamumugon sa mga central sa nabagatnan sang
Negros kag nangin base man ini sa paglunsar sang
4 Daba-Daba, Mayo 2017
mga welga sa mga plantasyon. Nakalunsar man ang
mga mamumugon sang FOF sang welga sa Cebu kag
iban nga kampanya sang unyon sa Mindanao.
Ang paghimakas nga ini sang mga FOF
naulangan man sang paglupok sang Ikaduha nga
Inaway Kalibutanon. Madamo sang nagkalaguba nga
centrales kag mismo ang waterfront sa Iloilo bangud
sang pagpamomba sang imperyalismong Hapones.
Antes ang gyera, ang FOF amo ang pinakadaku nga
organisasyon sang mga mamumugon sa kasaysayan
sang pungsod kag naangkon ni Jose Ma. Nava ang
pagkilala bilang lider sang pinakadaku nga mga
welga.
Pagkatapos sang gyera, determinado ang mga
kumprador-agalon kag lokal nga mga pulitiko nga
gub-on ang FOF. Ang paltik nga unyon sang
Vistranco nga ginhingadlan Consolidated Labor
Union of the Philippines (CLUP) naglunsar sang
direkta nga pagpanghangkat sa dominante nga
pusisyon sang FOF sa waterfront.
Sa pagpanguna ni Jose Espinosa kag sang anak
nga si Pascualing Espinosa, wala nila ginkilala ang
nauna nga kasugot upod kay Panaguiton sang Inanak
sang Balhas, nga ang mga trabaho sa waterfront iya
sang mga trabahador sa FOF. Nagdangat ini sa pag-
armas sang duha ka bahin halin pa sang 1946.
Ginhingabot sang mga reaksyunaryo ang FOF
kag ginlusaw sa mandu militar sang 1951. Gindakup
ang tigulang kag maluya na nga Jose Ma. Nava,
ginkasohan kag ginbilanggo sa Provincial Jail.
Ginhusgahan siya sang kamatayon. Samtang
nagahulat sang pagpatuman sang sentensya, namartir
si Jose Nava sa bilangguan sadtong Enero 14, 1954
nga wala nag-atras sang iya maki-mamumugon nga
interes kag panindugan. #
Operasyon Militar sa Panay kadungan
sa deklarasyon sang Martial Law
alin sang Mayo 23, malaparan nga operasyon
militar ang ginlunsar sang 301st Brigade sa
idalom sang 3rdID, PA sa bug-os nga isla
sang Panay. Sa inisyal nga report, sakup sang
operasyon ang mga masunod nga mga kabanwahanan:
Maasin, Alimodian, Leon, Tubungan, Igbaras, Miag-
ao, tanan sa probinsya sang Iloilo; Sibalom kag San
Remigio, sakup sang Antique; Tapaz, Capiz.
Nagaabot sa mas o menus 200 ang tropa sang
kaaway ang naglunsar sang combat kag clearing nga
operasyon. Ginapamatud-an sini ang pahayag ni
Defense Secretary Delfin Lorenzana nga kabahin ang
New People‟s Army (NPA) sa mga target sang
gindeklarar nga Marial Law ni Duterte sining
tinalikdan lang nga inadlaw.
Ang pagdeklarar sang Martial Law sa bug-os
nga Mindanao amo ang tikang ni Duterte upod ang
mga militarista sa sulod sang gubyerno agud atakehon
ang mga “terorista”. Ginapaggwa nila ang grupo sang
Maute ang naghimo sang kalakasan sa Marawi kag
ginrason sa pagdeklarar sang Martial Law.
Ginapaggwa ukon ginapabati-bati pa ni Duterte nga
mahimo palaparon pa ang Martial Law sa bug-os nga
pungsod kontra sa mga terorista.
Ginprotestahan sang malapad nga mga
pumuluyo sa pungsod ang deklarasyon sang Layi
Militar sa bug-os nga Mindanao.
Partikular diri sa isla, ginapamatukan sang
mga pumuluyo kag ginapahayag sang Bayan-Panay
ang ila pagpamatuk sa Layi Militar. Suno sa Bayan
Panay, ginapamatukan nila ang Layi Militar bangud
nagbukas ini sang tanan nga porma sang pagpang-
abuso sang mga ahente sang estado ilabi na ang
Armed Forces of the Philippines (AFP) kag Philippine
National Police (PNP) nga mga bantug nga taglapas
sang tawhanon nga kinamatarung.
Dugang pa sang tagpamaba sang Bayan-
Panay, kaangay sang natabo sadtong diktadurang
H
5 Daba-Daba, Mayo 2017
Marcos, mas mangin bulnerable ang pumuluyo sa
pasismo bangud sa suspension of habeas corpus ukon
pagdakup nga walay husto nga proseso subong man
ang bayolasyon sa sandigan nga kinamatarung sang
pumuluyo kag paghatag ni Duterte sang solo nga
poder sa mga pwersa militar.
Samtang, nagaupod man ang Communist Party
of the Philippines (CPP) kag ang bug-os nga
rebolusyonaryong pwersa sa malapad nga pumuluyo
sa pagpamatuk sang Layi Militar. Ginpanawagan sang
pungsudnon nga pamunuan sang CPP ang pagpadayon
sang armado nga paghimakas kag paglunsar sang mga
taktikal nga opensiba batuk sa AFP kag PNP nga
nagalapak sang mga kinamatarung sang pumuluyo
kapin sa pagdeklarar sang Martial Law.#
Apat ka magkasunod nga aksyon militar
ginlunsar sang BHB-Southern Panay
sa ka CAFGU ang napatay sa apat ka magkasunod
nga aksyon militar nga ginlunsar sang mga Pulang
hangaway sang Bagong Hukbong Bayan (BHB) sa
idalum sang Napoleon Tumagtang Command-
Southern Panay batuk sa mga tropa sang 12th IB-
CAA sa San Joaquin kag 82nd IB/PA nga nagakampo
sa paggwardya sa Century Peak sa Igbaras tanan sa
Iloilo sini lamang nga nagligad nga semana.
Sadtong Mayo 4, sang mga alas-10 sang aga,
gin-ambusan kag napatay si Javier Estimo, isa ka
katapu sang CAFGU sang 12IB/PA samtang
nagapauli sa ila baryo sa Brgy. Igtubli, Igbaras, Iloilo.
Masupog siya nga nagapanguna sa mga operasyon
pagpaniktik kag kabahin sang operasyon pangkombat
sang 12IB-CAA Batalyon sa Brgy. Pitogo, San
Joaquin, Iloilo.
Antes sini, sadtong Mayo 2, naglunsar sang isa
ka operasyon harasment ang isa ka yunit sang BHB-
NTC sa ditatsment sang Bravo Coy sang 12thIB-
CAA sa Brgy. Pitogo San Joaquin, Iloilo. Ang ini nga
yunit nagaserbi nga salandigan kag palanaguan sang
mga goons nga RPA-ABB sa mga banwa sang San
Joaquin sa Iloilo kag Hamtic sa Antique.
Mga krimen sang pagpamatay, pagpanglugos
kag pagpakugmat sa pumuluyo ang ginahimo sang
mga goons nga RPA-ABB sa ini nga mga
kabanwahanan. Apang sa baylo nga tapnaon kag
pasabton ang mga kriminal, ginapabay-an pa nga
magduging ang mga pagpang-abuso kag paglapas sa
tawhanon nga kinamatarung sa mga pumuluyo sang
mga tropa sang AFP kag CAFGU sa lugar.
Ang aksyon militar pagsabat sa madugay na
nga kaugot sang pumuluyo sa mga tropa sang AFP
kag CAFGU nga kahimbon sang mga goons nga
RPA-ABB nga lunsay nagatuga sang kahalitan sa
pangabuhian, kalinong kag katawhayan sang
pumuluyo.
Antes sini, ginharas sang mga yunit sang
BHB-NTC ang mga mga tropa sang Charlie Coy sang
82nd IB nga nakakampo sa Brgy. Igcabugao kag
Brgy. Igtalongon tanan sa banwa sang Igbaras, Iloilo
sadtong kaagahon sang Mayo 1 kag Abril 30. Ang ini
nga mga aksyon, pagsilot sa AFP sa ila pagbantay
sang makahalalit nga proyekto nga ginapamatukan
sang mga pumuluyo kag padayon nga militarisasyon
sa lugar. Sadto pa man, makapila na ka beses nga
ginharas sang mga yunit sang BHB-NTC ang
nasambit nga mga ditatsment.
Nagaserbi nga gwardya ang ining mga tropa
militar sang Century Peak nga isa ka Chinese nga
kumpanya sa kuno pagpatukod sang isa ka mini-dam
apang natukiban nga eksplorayon sang mga lugar sa
pagmina kag pagpangdambong sang pungsudnon nga
patrimonya ang mas mayor nga tinutuyo. Pila ka
ulumhan sang pumuluyo ang nahalitan ang ila nga
I
6 Daba-Daba, Mayo 2017
pangabuhian sang ini nga proyekto nga tubtub subong
wala makabaton sang nagakaigo nga kumpensasyon.
Sa madumduman, sadtong Disyembre 13,
2015, ginpenahan ang Century Peak sang BHB-NTC
bangud sang ila paghatag pondo para sa militarisasyon
sang kaumhan sang Igbaras kag Tubungan sa
Nabagatnan nga Panay.
Sa pahayag ni Lt. Col Vener Morga sang 82nd
IB/PA, ginpakagamay niya ang mga aksyon militar
sang BHB-NTC sa paghandum nga taguon ang ila
mga kapaslawan sa mga taktikal nga opensiba sang
NPA sa Panay.
Padayon nga nagasabwag sang sala nga mga
impormasyon kag kabutigan ang AFP para pa-
kalainon ang NPA sa mata sang publiko kag tiplangon
ang pumuluyo sa ila nga indi makatarungan nga all-
out war sa idalum sang Oplan Kapayapaan.#
Ka Joven, sacada, nangin Pulang Hangaway
skwela, untat. Eskwela, untat” Amo ini ang
kabuhi sang isa ka pamatan-on nga
nagapamugon sa uma. Ang panaysayon ni
Ka Joven, isa ka buhi nga eksperyensya nga
nagalaragway sang malapyudal nga pagpanghimulos
sang mga agalon nga may duta sa mga sakada.
Nagadulot ang dumot ni Ka Joven sa garuk nga sistema
gani, walay pagpangduha-duha nga nagsumpa bilang
katapu sang Bagong Hukbong Bayan.
***
Ako si Ka Joven, agot sa amon nga mag-ulutod.
Ang akon mga ginikanan lunsay mga mamumugon sa
uma. Wala kami sang kaugalingon nga duta nga
palamugnan. Tanan kami nga mag-ulutod naanad na sa
pagpangabudlay maskin pa sa lamharon pa lang nga
pang-idaron.
Sa matuod lang, 10 anyos na ako kag nakatapak
sa Grade 1. Kon aga ginapa-eskwela ako ni Nanay, kon
hapon naman ginapabulig ako ni Tatay obra sa kampo.
Halos adlaw-adlaw amo ini ang akon sitwasyon. Gani
nadulaan na lang ako gana nga mag-eskwela. Asta nga
wala na naabutan sang sira klase nag-untat na gid ako
kag wala na nagpadayon sa pag-eskwela.
Katorse anyos didto na ako kag nag-umpisa
mamugon sa kampo. Maskin gani
sang wala pa ako buot nakatuon na
ako magtapas sang tubo. Ang suhol ko
sadto indi pa kwarta, ginahatagan lang
ako Pepsi sang administrador sa
kampo. Daw sa ano bala ina nga 12
oz. (onsas) nga Pepsi lang gali ang bili
sang akon kusog pag-pangabudlay.
Maayo pa ang mga tigulang
nga may edad kay ang ila sweldo
insakto, kon bata ka pa „ya panan-aw
sa imo sang gina-obrahan mo bata pa kag wala pa sa
kaisipan mo ang pagpangabuhi. Gani gamay ang imo
sweldo. Sa aktwal, parehas man lang kamo obra da sa
kampo.
Ang amon baryo abi sakop sang duha ka
malagpad nga hacienda. Gani wala gid ako makaluwas
sa sistema sang pagpanghimulos diri. Sa bulan sang
Oktubre tubtub Mayo, tiggaraling sa sentral sang tubo sa
Passi, Iloilo kag Pres. Roxas, Capiz.
Gani masami kakat gid kami sa pag-obra. Kon
tapas-karga, P250 ang tonelada. Kon tapas kinamada,
tag-P3 ang isa ka kamada, masami P300 ang makuha ko
sini kada adlaw. Kon mag-spray tubo tag P30 ang isa ka
sprayer, ang pinaka-pwersa na gid 10 ang maubos nga
spray gani P300 man ang adlaw nakon. Kon
manghilamon naman, P150 ang taguri. Sa amo sini nga
swelduhanay, amon pa sabton ang kaon.
Kon mag-abot gani ang binulan sang Hunyo
tubtub Agosto, tyempos muertos (off season) sang tubo
apang wala diri nagauntat ang obrahanay. Kay man
waay pa gani tapos ang obra sa tubuhan, may maisan,
uyapad kag ulingan ka pa nga mga hilikuton. Wala gid
pahuway ang amon pagsinarayo sa kampo. Wala sang
adlaw nga wala obra kay maskin sa pinakaipit nga
sitwasyon, mangita ka gid palamugnan.
Madamo pa nga klase sang obra ang akon
naagyan. Nakaagi ako obra sa
relipan, kaagi man “boy” sa isa ka
grocery store asta nga nakalab-ot ako
sa Mindoro para mamugon. Nagtenir
ako didto masobra man isa ka tuig, sa
asinan, pangisdaan, pananum sibuyas
kag humay man. Didto kag nagliko
ang dalanon sang akon kabuhi.
Nakatuon ako magbisyo. Wala
direksyon ang akon kabuhi, madulom
nga dalanon ang akon gin-usoy.
“E
7 Daba-Daba, Mayo 2017
Bangud wala man sa gihapon permanente nga
obra nga makita maskin pa kon sa diin-diin na ako
kaabot nga hilit-hilit, nagdesisyon na lang ako nga
magbalik sa amon lugar. Didto kag napalapitan ako sang
organisasyon. Kabahin na gali sang “puti nga lugar” ang
amon baryo. May nagahulag na nga organisador, gani
narekrut ako bilang katapu sang Kabataang Makabayan
ukon KM.
Didto ako umpisa nga nahatagan sang mga
pagtuon, gani namuklat ako sa tuman ka garuk kag
nagakadunot na nga sistema. Nagpasakup ako sa mga
likum nga paghulag katulad sang paglunsar sang
operasyon pinta kag operasyon dikit (OP/OD) sang mga
rebolusyonaryo nga islogan kag lightning rally. Sa
hayag, nangin kabahin ako sa pag-obra sang mga
plakard kada magrali kag iban pa nga mga kampanyang
masa.
Sang nagpanawagan ang Partido nga padakuon
ang pwersa kag pag-alagad sa masa, isa ako sa apat nga
kaparehas ko man mamumugon sa uma nga nagsabat sa
panawagan nga ini. Ang siling ko gani, mapatay lang
ako sa katigulangon kag kalutuyon sa obrahanay sa
kampo. Kon magpabilin ako sa pagpamugon, mas
maayo pa nga mapatay ako nga nagapakig-away kag
nagapangapin sa mga ginapigos kag ginahimuslan kag
sila ang buligan nga mahilway sa kadena nga nagakuga
sa aton.#
Masobra 10,000 nagrali sang Mayo 1
asobra 10,000 ka mga pumuluyo sa nagkalain-
lain nga sektor sa Panay ang nagbuylog sa
mga martsa-rali sa okasyon sang Adlaw sang
mga Mamumugon sang naligad nga Mayo 1. Ini sa
pagpanguna sang Kilusang Mayo Uno kag Bagong
Alyansang Makabayan.
Ginadumdum sang mga pumuluyo ang
paghimakas sang hublag mamumugon nga nagresulta
sang mga kadalag-an. Ini pareho sang pag-angkon sang
8-oras nga pagtrabaho sa isa ka adlaw halin sa 12-oras,
ang pagduso sang kinamatarung sa pag-organisa kag
pagtukod sang mga unyon kag maayo nga kahimtangan
sa palamugnan sa tunga sang mapanghimulos nga
relasyon sang sistemang kapitalista nga ginapaluntad
mayormente sang dumuluong kapin sang
imperyalismong US.
Kadungan man sini, gindemanda sang mga
mamumugon ang gilayon nga pagpauntat sang tanan
nga porma sang kontraktwalisasyon kag pagpatuman
sang pungsudnon nga minimum nga sweldo nga P750
kada adlaw sa pribado nga sektor kag P16,000 kada
bulan sa publiko nga sektor.
Sa Iloilo City, nag-abot sa 3,000 ang nagrali sa
Freedom Grandstand. Kabahin sang programa ang
pagsunog sang larawan ni Uncle Sam nga simbolo sang
imperyalismog US nga nagapadayon sa pagpanghimulos
kag pagpamigos sang mamumugon kag pumuluyong
Pilipino.
Sa Roxas City, nag-abot sa 5,000 ang
nagpasakup sa martsa-protesta. Simboliko nga
ginsumbag kag ginsunog sang mga Capizenos ang
pugita nga effigy ni Donald Trump, ang presidente
subong sang US, kag nagarepresentar sang nagkalain-
lain nga neoliberal nga polisiya nga nagapaantus sa
pumuluyo.
Sa Kalibo, Aklan, malapit man 2,000 ang
nagpasakup sa martsa-protesta, kag masobra man 500
ang sa banwa sang Estancia, Iloilo.
Ini nga mga paghulag amo ang amot sang mga
Panayanon sa pungsodnon nga aksyon sang Mayo 1.
Naglab-ot sa 100,000 ka pumuluyo sa pungsod ang
naghulag para sa paghanduraw sining ika-131
anibersaryo sang Adlaw sang Mamumugon.
SAMTANG, kaangut sa isyu sang mga mamumugon
kag mga drayber, ginakasa naman ang isa ka
pungsodnon nga hublag protesta sang nagkalain-lain nga
transport groups sa maabot nga Hunyo 5 tubtob 6. Ini
agud pamatukan ang pagpatuman sang pagdula na sang
mga pangpubliko nga salakyan nga 15 anyos pataas na
ang edad sang mga makina.
Diri sa Panay, pagapangunahan ini sang
PISTON-Panay, mga organisasyon sa idalum sang
M
8 Daba-Daba, Mayo 2017
BAYAN-Panay nga nagtingub sa idalum sang NO TO
PUV Phase-out Coalition.
Suno sa PISTON-Panay, ini nga pagprotesta
paga-updan man sang nagkalain-lain nga sektor bangud
indi lang mga driver kag magagmay nga opereytor ang
iguon sang epekto sang phase-out sang mga dyipney.
Kundi ang tanan nga sektor nga nakasantu ang ila
palangabuhian kag negosyo sa pangpubliko nga
transportasyon.
Ginklaro man sang PISTON-Panay nga indi nila
handum nga maghatag huol sa publiko. Ang duha ka
adlaw nga sakripisyo indi makatupong sa huol nga
tugahon sa mga pumuluyo sining phase-out sang mga
dyipney. Nagapanawagan ang PISTON-Panay sang
suporta kag pag-upod sang pumuluyo.#
Problema sa irigasyon sang mga mangunguma
asobra 5,520 ektaryas sang irigado nga
ulumhan ang mahimo indi na matubigan.
Ini bangud sa konstruksyon sang DECA
Homes, isa ka subdibisyon sa bahin sang
kabanwahanan sang Santa Barbara-Pavia areya, sakup
sang Iloilo.
May impormasyon man nga nagaabot sa
mga174 ektaryas sang irigado nga kadutaan ang
ginsuguran na nga debeloparon sang DECA Homes.
Dugang pa ang masobra 500 ektaryas bilang gilayon
nga palaparan.
Gilayon nga apektado sining kontruksyon ang
anom ka kabarangayan-- Brgy. Balabag sang Sta.
Barbara; Brgy. Hibao-an kag Balabag sang Pavia;
Brgy. San Jose sang San Miguel; kag Brgy. Pakiad
kag Abilay sang banwa sang Oton.
Suno sa organisasyon sang Paghugpong sang
Mangunguma sa Panay kag Guimaras (PAMANG-
GAS), wala sang ginauyatan nga Conversion Order
halin sa DAR ang DECA Homes agud i-kumberter
ang nasambit nga kadutaan agrikultural. Gani iligal
ang pagkambyo-gamit nga ginahimo sang DECA
Homes.
Maluwas pa diri, sandig sa DAR
Administrative Order No. 1 (2000), indi mahimo nga
bag-uhon ang gamit sang mga irigado nga kadutaan.
Kon padayunon gid sang DECA Homes ang
pagpatindog sang mga pamalay, madislokar ang mga
mangunguma bangud indi na matubigan ang masobra
5,520 ektaryas sang agrikultural nga kadutaan.
Suno sa mga residente sang Brgy Balabag Sta.
Barbara, Iloilo, nagahalin sa Suba Aganan ang
irigasyon nga nagapatubig. Sa subong, wala na sang
tubig nga nagaagi sa mga talamnan bangud
gintampukan sang DECA Homes ang alagyan sang
irigasyon.
Magahimo ang mga mangunguma sang tikang
kaangut sining problema sang real estate nga
nagahatag sang daku nga huol sa ila.
Demanda sa pagkay-o sang irigasyon sa Aklan
Samtang sa Aklan, ang mga mangunguma sa
idalom sang Pagtililibyog It Mga Mangunguma Sa
Aklan (PANGUMA) nagpiket sa atubang sang upisina
sang administrador sang National Irrigation
Administration sadtong una nga simana sang Mayo.
Gindemanda sang PANGUMA ang pagkay-o
sang mga sistema sang irigasyon sang probinsya.
Halin pa abi tapos sang bagyo Frank sang 2008, ang
madamo nga mga nagkalasamad nga irigasyon wala
gid nakay-o. Ang ginpatuman lang sang gubyerno nga
proyekto tapos sang superbagyo Yolanda amo ang
pagpalapad sang kalsadahon. Madamo sang
signipikante nga bahin sang mga agrikultural nga
kadutaan ang nagakinahanglan sang irigasyon.
Antes matapos ang piket, ang NIA-Aklan
paagi sa Administrative Officer sini nga si Mrs.
Racquel Reontoy, ang nagpromisa nga sa sini nga
panubason, indi magpanukot ang NFA sang bayad sa
M
9 Daba-Daba, Mayo 2017
NIA. Pero padayon nga manukot ang NIA-Aklan sang
nauna nga mga nagliligad nga kautangan.
Proyekto nga nagadislokar
sa mangunguma sa Leon, Iloilo
May ara man proyekto pangturismo nga
nagabutang sa mga mangunguma sa katalagman nga
mapahalin sa Leon, Iloilo. Masobra walo ka mga
pamalay ang ginaplano idemolis sang lokal nga
gobyerno sa Sitio Tabionan, Brgy. Bucari sa amo nga
munisipalidad. Plano sang lokal nga gubyerno sang
Leon ang pagpalapad sang kalsada padulong sa tourist
destination nga Bucari campsite. Rason nga
magadislokar ini sang nahinambitan nga mga pamilya.
Dugang man nga ginareklamo sang mga
residente ang posible nga pagkadula sang ila
palangabuhian. Ini bangud sa ginaplano nga pagdula
sang mga single nga motor kag islan sang mga
multicab ang pamaagi sang transportasyon. Madulaan
sang pangabuhian ang mga gabyahe sang single nga
motor nga kadam-an taga Sitio Tabionan.
Ginareklamo man ang Canteen sa campsite
kon sa diin indi na ang mga tumandok sang Sitio
Tabionan ang nagaubra kag nagapadalagan sang
canteen. Amo man ang wala sang maayo nga sistema
sang pagtambak sang basura ang lokal nga
establisyemento. #
Alipalok
amakon mo, si Col. Pena nga CO sang 61st
IB/PA ang gin-promote nga upisyal na sang
301st Brigade. Ginbuslan siya ni Lt. Col.
Sisenando Magbalot. Ini sa pihak sang mga
krimen nga nakomiter batuk sa mga pumuluyo sang 61st
IB nga ginapamunuan ni Col Pena.
Pila diri kag pinakaulihi lang diri amo ang
pagpatay sa duha ka mangunguma sa Brgy. Jebaca,
Maayon, Capiz. Indi man malimtan ang pagterorisa nila
sang mga pumuluyo sa Brgy. Cabatangan, Lambunao,
Iloilo-- ang pagtaming sang mga inosente nga kabataan,
pagbase sa iskwelahan, Day Care Center kag barangay
hall, pagpinalupok, pagkontrolar sang paghulag sang
mga sibilyan paagi sa pagtalana sang kurpyu, pagsabwag
sang mga intriga, pagransak sang mga balay, kag iban pa
nga pagpamahug kag pagterorisa sa mga pumuluyo.
Pero indi na matingala ang mga pumuluyo kon
mapromote gid man si Pena. Sa militar, ginapadyaan sila
kon may madamo sila sang kontra-pumuluyo nga
krimen.
* * *
Kadamo man gani sang mga ex-militar nga
ginapwesto ni Duterte sa iya gabenite kag iban nga
pusisyon sa gubyerno. Ara si Lt. Gen. Roy Cimatu nga
nangin Department of Environment and Natural
Resources (DENR) Secretary; si Maj. Gen. Delfin
Lorenzana nga sekretaryo man sa Department of
National Defense (DND); Gen. Eduardo Aῆo, DILG
Secretary; Gen. Hermogenes Esperon bilang National
Security Adviser; PNP/Gen. Director Catalino Cuy nga
DILG Undersecretary; kag Retired PNP/Gen. Edwin
Quinsay bilang DILG Assistant Secretary.
Luwas sa ila nga ara sa mataas nga pusisyon sa
gubyerno, may ara 21 retirado nga upisyal sang AFP kag
PNP nga ginapusisyon. Pila diri ang mga masunod:
Gen. Ricardo Visaya, ara sa NIA; PNP/Gen. Director
Edgar Galvante sa LTO; Gen. Ricardo Jalad sa National
Disaster Risk Reduction and Management Council
(NDRRMC); Maj. Gen. Alexander Balutan sa PCSO
(Phil. Charity Sweepstakes Office); kag si Maj. Gen.
Jason Aquino ara sa NFA (National Food Authority).
Ining pagduging sang mga retirado nga mga
upisyal sang AFP kag PNP sa sulod sang gubyernong
Duterte nagapabaskog sang impluwensya sang
reaksyunaryo kag pasista nga tikang sang rehimen kag
nagabutang sa peacetalks sa peligro. Kag sining
pinakaulihi, gindeklarar na gid ang layi militar sa
Mindanao. Ginpauntat man sang rehimeng Duterte ang
peacetalks sa tunga sang GRP kag NDFP.
* * *
Nagbukal naman ang laway sa baba ni Morga,
kumander sang 82nd IB. Ginpalapnag naman sini ang
kabutigan nga ang mga NPA kuno nagaupod sa mga
terorista nga mga Maute sa Mindanao. Gani nga gin-
Martial Law ang Mindanao para lubaron ang mga
problema sa “terorismo!”
Sa matuod lang, imperyalismong US man gani
ang nagasagud sang mga ISIS (Islamic State of Iraq and
Syria). Ang US kag mga upisyal man sang AFP ang
nagsagud sang mga bandido nga Abu Sayaff. Ang garuk
nga AFP amo ang nagahimbon sa mga terorista nga
grupo. Sila ang tunay nga terorista nga nagahalit sa
masa, indi ang NPA.#
H
10 Daba-Daba, Mayo 2017
Medikal
Ang herbal nga gamit sang Palotsina
Ang palotsina isa ka tanom nga may kataason sang 1-3 ka metro.
Daw pareho sang bayabas ang dahon, may dako nga dalag nga bulak kag
bunga.
Magamit ini bilang herbal nga bulong sa impeksyon sa panit
pareho sang an-an, bun-i, alipunga, kag kurikong.
Magkuha sang husto lang nga kadamuon sang preska nga dahon
sang palotsina. Tinluan ang dahon. Puga-on asta nga maggwa ang duga kag
ipahid sa panit sang makaisa asta duha ka beses sa isa ka adlaw. #
Handum sang Masa
Malawig na nga panahon nga kita ginapigos Kag sari sari nga dagway sang pagpanghimulos Nga amo man ang rason sang aton pag antos Labi na gid sa mga pumuluyo, masang kubos
Bangud sa mga kapitalista nga nagahugakom Sa mga dunang manggad nga para sa aton Kag may ara man nga mga nagahari nga agalon Nga pilit nagaagaw sa mga kadutaan naton
Idugang mo pa ining mga imperyalismo Nga nagapalala pa gid sa mga kabudlayan sang tawo Kag nagtukod man sila sang isa ka gobyerno Agud pang-apinan ang interes sang ila grupo
Pero sa malawig nga pagtuon sining kasaysayan Aton nakita ang mga sabat kag kasolbaran
Sining mga problema nga aton subong gina-atubang
Gani kita nga mga pumuluyo dapat na mag-isa Dapat naton pabaskugon ining aton pwersa Kag palaparon pa gid ining baseng masa Agud masolusyunan ining aton problema
Dapat naton gamiton MLM nga teorya Para makonsolida ang aton mga erya Kag makuha naton ang insakto nga giya Agud nga magdaog, Malawigan nga Inaway Banwa.
Dapat man naton doblehon ining aton pwersa Para matapna ang mga nagalala nga sistema Pabaskugon ta pa gid ang Bag-ong Hangaway sang Banwa Para maangkon naton ang kadalag-an sang masa!
-- Ka Lucas Nga nagahatag kadulom sa bwasdamlag sa aton kabataan