ULUSLARARASI .. .. .

TURK DUNYASI INANÇ . . .

MERKEZLERI KONGRESI . .

BILDIRILERI

23-27 EYLÜL 2002

MERSİN

ANKARA - 2004

BALIKESİR VE ÇEVRESİNDE İNANÇ MERKEZLERİ

Aydın AYHAı~

Balıkesir, Anadolu 'nun batısında, hem Marmara ve hem Ege denizine

kıyılan olan, onsekiz kazası ile Türkiye'nin oldukça büyük illerinden birisi­

dir.

Antik çağlardan bu yana bu topraklarda yaşarınş uluslar çeşitli inanç bi­

çimleri ve düşünceleriyle bu topraklar üzerinde bazı bölgeleri ve yerleri kut­

sal kabul etmişlerdir.

KAPIDAGI VE ÇEVRESİ

Antik çağda Marmara denizi kıyısında en önemli yerleşim yerlerinden

birisi bugün "Kapıdağ Yanmadası" dediğimiz yerde kurulmuş olan "Kyıi­

kos" kentidir.

M.Ö.749 da bir Miletos kolonisi olarak kurtılan kent 1 bir bergahla ana­

karadan aynlrruştı. E n yakınında bulunan Arteka (Erdek), Priapos (Karabiga)

ve Prokonnesos (Marmara adası) da Miktosluların kurduklan kolonilerdendi.

Antik çağın efsanevi denizcileri "Argonaut"Jann uğradıklan yerlerden

birisi de Kapıdağ (Dindymos)tu.2

Önce Artake (Erdek) çıkan Argonautlar buradan yürüyüp Kyzikos'a gel­

diler. Burada Kral Kyzikos tarafından çok iyi karşılanan Argonautlar bir ge­

ce yanlışlıkla kralı öldi.irünce buradan ayrıldılar. Aynlırken Krala büyük bir

anıt mezar yaparak ve gemilerinin lenger taşını Artoke limanında bırakarak

buradan aynldılar. Gerek kral Kyzikos'un anıt mezan gerekse Arteke lima­

nındaki "Lenger taşı"nın bulunduğu yer antik dünyada yüzyıllar boyu ziyaret

. edilen ayinler yapılan yerler oldu.

Re~it Mazhar Ertüzün- Kapıdağı Yanmadası ve Çevresindeki Adalar, s: 16

2 Azra Erhat-Mitoloji sözlüğü s:240-241

Şefik Can - Klasik Yunan Mitolojisi s:23 1

Ahmet Cevat Emre - Homeros - OAdysseia s: 190

177

Kyzikos, antik çağın Marmara Deriizi kıyısındaki en büyük şehir devlet olarak önemli bir inanç merkezi olarak kaldı. Şehir merkezindeki tapınakta Dyonizos'un boğa şeklinde bir heykeli bulunuyordu) O Kyzikos'ta darb edilen bazı Roma paralannda ön cephesinde sekiz si.itun bulunan bu muhte­şem tapınağın resmi de bulunmaktadır.4

Kyzikos ve Kapıdağ yarımadası Hıristiyanlar içinde tarih boyunca önemli bir inanç merkezi olmuştur. Kyzikos Piskoposluğu Bizans devleti içinde çok önemli bir din merkezi olmuştur. Bu piskoposluk Ortadoks kilise­

leri düzeninde en üst rütbe olmuş, önemini bugüne kadar taşınuştır.

Osmanlı devlet düzeni içinde Kyzikos metrepotittiği olarak yer alan bu inanç merkezine 20. yüzyılın başına ait kayıtlara göre 65 kilise bağlı bulunu­yordu. s

Kyzikos ve çevresi İslam tarihi içinde önemli bir yer olmuştur. Hz.Pey­

gamber'in işaretiyle İstanbul'un fethine yönlendirilen Arap orduları ilk defa Halife Muaviye tarafından 668-669 da bir donanma ile İstanbul önlerine gel­dilerse de asker soğuk ve açlıktan kırılınağa başlayınca geri döndüler.6

Bu sırada İslam diyarında Hz.Ali ve Muaviye yandaşları arasında başla­yan büyük huzursuzluk karşısında Muaviye yerine geçmesini arzuladığı oğ­

lu Yezid'in tutarsız hareketlerini bastırmak ve ona İstanbul'un fethi gibi bir statü kazandırarak İslam orduları içindeki yerini tartışmasız kılmak için bii­yük bir ordu hazırladı. Yezid'in komutasına verilen bu ordu 672 de yola çık­tı. Ege adalarını ele geçirip Çanakkale boğazından geçerek Kyzikos 'u ele ge­

çiren İslam ordusu içinde böyle kutsal bir cihat da şehit olmak için yanan pek çok sahabe ve tabiin bulunuyordu.

Kyzikos'ta hazırlıklarılll tamamlayan Arap ordusu 674 ilkbaharında ha­rekata başladı.? Bizans'ı kuşatan Arap ordusu kuşatmayı beş yıl aralıksız sürdürdü. s

3 Arif Müfıd Mansel - Ege ve Ywıan Tarihi s: 138 , 4 R.M.Ertüzün - age - s: 137

5 Xeiofaines - Tomas Tritos - s:92 (Atina J9Ö5)

6 Ahmet Refik - Tarilı-i Umumi c:5 s:98 7 G.Ostrogorsky - BiZGilS Devleti Tarihi- s: 114

8 A.A.Vasiliev -Bizans lmparatorluğu Tarihi c: I s:272

Auguste Bailly - Bizans Tarihi c: I s: I 39

178

Beşyıl aralıksız süren muharebeler sırasında bağazın sulannı ve Haliç'i donduracak kışlar oldu. Çölde yaşayan ve soğuktan haberi olmayan Arap as­kerlerim çok erpıeyen lqş şartlan Kyzikos'ta bulunan orduyu kınp geçirdi.

Pek çok Arap burada soğuktan, açlıktan ve hastalıktan kınldı. Şehid olan sa­habe ve tabiyn burada gömüldü. Applar çekildikten sonra mezarlığın yeri kaybolup gitti. Bugün Arabistan dıŞında en büyük şehid sahabe ve tablin me­

zarlığı burada bulunmaktadır.

DURSUNBEY :

Birkaç yıl önce büyük bir deprem felaketiyle yerle bir olan çevreye yar­dımı bizzat getirmek için 123 yılında bölgeye gelen Roma İrnparatoru Had­nan'ın emri ile Marmara'nın Bursa- Balıkesir arasında yer alan bölgede ken­di ismini taşıyan üç kent kurulmaya başlandı. (Hadrianoi- Orhaneli, Hadri­aneia- Dursunbey, Hadrianutherai - Balıkesir)

İmparator Hadrian MS. 131-132 yıllarında ikinci kez bölgeye gelerek şe­hirlerin kuruluşunu tamarnladı.9 Bu kentlerin hemen sınırında bulunan Olympene'ye yakın Abrettene kentinde antik çağın oldukça büyük bir dini

merkezini kurdular. Bugün çevrede bulunan çok sayıda yazılı taş, sunak taş­lan ve mezar stelleri bu dini merkezin büyüklüğünü göstermektedir. Ro­ma'nın bu kentlere para basma yetkisi vermesi ve yüzyıllar boyu pek çok im­parator adına -para hasılınası koca Roma imparatorluğu içinde dağların ara­sında, örmarılann içinde sapa bir yerdeki bu küçücük bölgeye verilen önemi

göstermektedir. Bölgenin çok önemli maden yataklannın olmaması, mali de­ğerinin yüksek bulunmaması bölgenin öneminin buradaki inanç merkezinden kaynaklandığını söyleyebiliriz.

BALIKESİR ŞEYH LÜTFULLAH ZA VİYESİ

Şeyh Lütfuilah İsfendiyar oğullan soyundan gelen bir zattır. Önce asker

mesleğindeyken suf:ıliği seçip bir tarikata girerek Balıkesir' e gelip yerleşmiş,

· burada bazı dostlannın tavsiyesiyle Ankara'ya giderek burada ceddi adına bir

hamam yaptırmaktayken Hacı Bayram Veli ile tanışarak onun irsadıyla ay­dınlanıp ona intisab etmiştir.

9 El mar Schwertheim - Die bısclırijte11 vo11 H adrian o i ıı11d Hadria11eia - s: 157 (Bonn 1987)

179

Hacı Bayram Veli !O "sımmn ortaya·çıkması üzerine" Bursa'dan aynlıp Ankara'ya gelen ve "Somuncu Baba" diye anılan ı I Şeyh Harnidüddin-i Ak­

saray! ye intisab ederek onunla Şam'a ve Hacca giderek meHimet neş'esine

ermiş ve şeyhinin 815 (1412) de vefatı üzerine Ankara'ya dönüp Halvetiyye

ve Nakşibendiyye'den de etkilendiği "Bayramiyye" tarikatını yaymaya baş­

lamıştır.

Şeyh Lütfuilah'ın mürşidi Hacı Bayram' ı Balıkesir' e daveti üzerine; Ha­

cı Bayram Veli: "Dervişlerin hiçbir kayıtla ilgileri yoktur. Hemen yola çıka­

lım" I 2 diye iltifatıyla Bq.lıkesir' e gelirler yolda ve Balıkesir' de iı:sadıyla Şeyh Lütfullah'ı nasiplendiren Hacı Bayram Veli bir süre sonra onu posta

oturtarak hilafet verip Ankara'ya döner.

Şeyh Lütfullah ölünceye kadar Balıke~ir de yaptırdığı "Sufıhane" de

Bayrarni-Melamiliği yayar. Hacı Bayram Veli'nin özel olarak eğittiği, terbi­

ye ettiği, 13 halifelik makamına eriştirdiği Şeyh LütfuHalı'ın 14 açtığı yol Ba­

lıkesir' de günümüze kadar gelen bii: yol izler. Oğullan 15 ve müritleri tarafın­

dan sürdürülen tarikat sufıhanenin zaviye şekline getirilmesiyle büyümüş 16

sonraları depremle yıkıldığı için sadece mescidi ayakta kalabilmiştir.17

Mescidin bulunduğu mahalleye "Şeyh Lütfullah Mahallesi" denmekte­

dir. Buiası birçok kayıtta oğlunun ismine izafeten "Bahaeddinzade mahalle­

si" olarak da görülmektedir. 1530 yılına ait mahalle ile ilgili kayıtlarda; 21 hane, 7 mücerred, . 1 imam, Ipir-i fani, 1 sahib-i berat ve 1 muhassıl görül­

mektedir. 18 .

1 O Abdiiibaki Gölpınarlı - M eliimilik ve M eliimiler s: 23 ll M.A.Cengiz, Y.Adıgiizel, M.Giilseren - Somımcu Baba s:23-24 12 Kerim Kani Akpınarlı - Balıkesir'de Yahrlar s:24-25 (Özel Kitaplığındaki el yazması

kitaptan)

!3 Isınail Hakkı Uzunçarşılı - Karasi Meşahiri s:67 14 Nişancı Mehmet Paş~- Hadisat s:130 ve Hoca Saadettiıı Efendi - Tacii't-Tevarih c:5

s:l61 15 Oğullanndan Molla Bahaeddin Fatih devri alim1erindendir. Semaniye medresesinde

müderrislik yapmıştır. (ölümü 1490) Nişancı M. Paşa- age s: I48

16 Sezayi Sevim - 16. Yüzyılda Karasi Sancağı - yayınlanmamış doktora tezi s: 124

I7 Hicri 833 (1430) da yapılmıştır. Muharrem Eren - Mutasarnf Ömer Ali Bey s:217

18 166 numaralı muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri sene 637 ( 1530) s:249

180

Zaviye ve mescidin günümüze kadar gelebilmesini sağlamak için bunla­

rın idaresine maddi kaynak olarak bir vakıf kurulmuştur.

Şeyh Lütftıllah mescidi vakıflan arasmda bir köy (Halalca köyü), 4 bah­

çe, 2 bağ ve ayrı yerde bir bahçe bulunmaktadır. 19

Burada yayılınağa çalışılan B-iyrami- Melfunilik 1800 lü yılların ortala­

nna doğru Nakşi-Melfuniliğe dönüşmüştür. 1898 de meydana gelen büyük

Balıkesir depreminde tamamen yıkılan cami devrin mutasarnfı Ömer Ali Bey

· tarafından bugünkü haliyle inşa ettirilmiştir. Son tamir tarihi 1955 dir. Cami

alanı 1432 m2, iç alan 156m2 dir.20

Cami bahçesinde büyük bir mezarlık bulunmaktadır. Burada bulunan

mezar taşlannın en eskileri 1800 lü yılların başlarına tarihlenmektedir. Şeyh

LütfuHalı ve yüzyıllar boyu onun ardından gelen şeyh ve müridan inançlan

gereği üstlerine taş diktirmemiş, türbe yaptırmamışlardır.

Şeyh Lütfullah'ın yattığı yer bellidir. Fakat üzerinde herhangi bir işaret

yoktur. Pir, belki de vasiyeti üzerine, mezar taşsız oiunca diğer şeyhlerinde böyle bir şey istememiş olmalılar ki onların da yerleri belli değildir. Yalnız

bir çok mermer veya yazılı mezar taşı arasında şekilsiz, yazısız bir granit sü­

tün bulunmaktadır ki burada bir melfuni mezarı olduğunu işaret etmektedir.

Kendilerini aşagılayan, hakir göstermek isteyen her türlü rütbe ve ma­

kamdan uzak durmağa çalışan sadece aşk ile yanan melfuniler vücudun değil

ruhun önemine işaretle mezarlarının kaybolmasından büyük mutluluk duy­

muşlar, sadece mezarlan çukurlaşınca bir canlı bilmeden basar da ayağı inei­

nir-diye bellilik olması için her türlü gösterişten uzak kolsuz, bacaksız, baş­

sız birer taş dikilivermelerini istemişlerdir.

Şeyh Lütfullah cami hazinesinde pir olan Şeyh Lütfuilah'ın mezar taşı

bulunmamasma rağmen burada hizmet eden "Şeyh Lütfuilah türbedarı Tireli

Ahmet Ağa"nın 1275(1858) de vefat ettiğini gösteren bir taş bulunmaktadır.

Mezarlar arasında bazı nakşi şeyhlerinin mezarları da vardır.

19 Sezai Sevim - age s : 279 ( Halaica köyü yıllık geliri 2953 akçadır.) 20 Balıkesir Camileri ve Cami Görevlileri Albümü c: 1 s:5

181

AYVALIK

Antik çağda Ayvalık körfezi içinde kendi adianna para basan Nesos

(Alibey adası-Cunda) ve Pordosilene (Maden adası) iki küçük şehir devleti

olmasına rağmen bugünkü Ayvalığın yerleşmiş olduğu alanda herhangi bir

yerleşim yeri bulunmamaktadır.

Osmanlı döneminde Medine-i Münevvere Vakıflan içinde görülen bu

topraklar 1600 lü yılların başlanndan itibaren Orta Anadolu'dan eskiya bas­

kısı ile buralara gelen O.rtadoks Hristiyan ahalinin lskfuıına açıldı. Bunlara

yakın adalardan gelenler de katılınca burada "Kydonia" ismiyle kelime kar­

şılığı tam olarak Ayvalık olan kent kuruldu.21

Çevresinde bulunan çok zengin zeytin, üzüm, tahıl, tuz, taş ve b~ık gibi

kaynaklarla Ayvalık birden bire yeşerip büyüdü. Efsanevi şekilde anlatılan

bir öykü ile Cezayirli Hasan Paşa 6-7 Temmuz 1770 de Çeşme önlerinde Rus

donanınası ile yaptığı savaşı kaybedince22 karadan İstanbul' a dönerken uğ­

radığı Ayvalık'ta Papaz lkonomos'tan büyük yardım görmüş, daha sonra

sadrazam olduğunda onlann isteği üzerine Ayvalığa Türklerin iskruıın engel­

leyen bir ferman çıkartnuştı.

1800 Hi yıllann hemen başlannda Ayvalık son derece gelişmiş, zengin­

leşmiş önemli bir din merkezi durumuna gelmişti. Benzeri hiç bir Anadolu

kentinde olmayan "Ayvalık Akademia" sı kurulmuş burada din adamlan ye­

tiştirilmeğe başlanmıştı.

Fransız ihtWilinden etkilenen Rumlar 1821 de başlıyan "Yunan İhtila­

li"ne katılarak Ayvalık'ta da ayaklanınca çevreden görevlendirilen aşiret sa­

vaşçıları burayı tedip ettiler. Ayvalıklı Rumlar karşı adaya, Midilli'ye kaçtı­

lar.

Tüm zenginliklerini yitiren Ayvalıklılar araya koydukları aracılar vasıta­

sıyla af dileyince 10. yıl sonra 1831 de af edilerek geri dönmelerine izin ve­

rildi. Ama pek çok ayncalıklannı yitirmişlcrdi.

21 Ahmet Yonılmaz - Ayvalık'ı Gezerken s:34 22 ls mail Hami Danişmend -lztıklı Osmanlı Tariizi Kronolojisi c:4 s:48-49

182

1800 lü yılların ·ortalann dan itibaren Ayvalık son derece zengin ve par­

lar bir şehir oldu. Zamanla nüfusu 20.000 i aştı. Şehir de yabancı devlet kon­

solosluklan, bankalar açıldı. Gene de Ayvalık'ta yaşıyan Türklerin sayısı

100-150 den fazla olmadı. Onlar da sadece memur ve bekçilerdi.

Gerek Osmanlı Devleti içinde'bulunduğu farklı durumu, gerek bu coğ­

rafyadaki olağan üstü güzel ve zengin topraklarda yer alması Ayvalık'ı batı

Anadolu'nun Ortadoks Hıristiyanlığımn inanç merkezlerinden biri haline

getirdi.

Kurtuluş savaşı sonunda Ayvalıklı Rumların 1922 de buradan ayrılması­

na rağmen İstanbul Rum Ortadoks Patrikhanesinin Ayvalık'la ilgileri bir tür­

lü kesilmedi. Her fırsatta yenilenrneğe çalışıldı. 2001 sonbaharında Rum Or­

tadoks Patriği Barthelemeos Alibey Adasında bulunan yıkılınağa yüz tutmuş

Taksiyarhis kilisesinde İstanbul'dan ve Yunanistan'dan gelen üçyüzden faz­

la ruhani ile ayin yapmıştı. Gene hemen hergün feribotla Mi dilli' den gelen

Yunan turistler arasında bazen Ortadoks ruhaniler de gelir ellerinde tütsü

kapları Ayvalık sokaklarını tütsülerler.

1831 de Ayvalık Rumları af edilip geri dönünce ayaklanrnamn ana kay­

nağı, merkezi sayılan Akadernia yeniden açılmamış yerine çok büyük bir

lise "Gyrnnasium Kydoniun" açılrmştı.

Cumhuriyet öncesi Ayvalık'ta bütün mahallelerin isimleri bir Hristiyan

azizin ismi le anıbrdı. (Ayos Dirnitris mahallesi ve Ayos Yannis, Ayos Yor­

gis, Ayos Nikdes, Ayos Vasilis, Ayos Triyada, Taksihavhis, Katopamaya

(Meryemana) Mahalleleri)

Şehir içinde ve çok yakın çevresin de 50 den fazla kilise ve ayazmanın

yanısıra üç büyük manastır bulunuyordu. Bu manastıdar da ruhhanlar yetiş­

. tiği gibi dünyadan el ayak çekip kendilerini sadece dine adayan kesişler de

bulunuyordu.

183

Ayvalıktaki Manastırlar23

Aya Nikola Manastırı- Camlık (Laka) mevkiinde

Ayıyas Paraşkevi Manastırı- Tırnarhane adasında

turan Manastın ve bu manastıra bağlı Panayan Portaryitasya isimli ma­

likhaneli çiftlik

Ayvalık içindeki büyük kiliseler24

Profıt İliyas Kilisesi

Ayos Dimitriyas Kilisesi

Taksiyarhis Kilisesi

Ayos Yannis Kilisesi

Meryemana .Kilisesi (Metrepolitlikte)

Ayos Yorgis Kilisesi

Kato Panaya Kilisesi

Faneromeni Kilisesi

Ayos·Triyada Kilisesi

Ayos Nikolaos Kilisesi

Zoodohopiyi Kilisesi25

Aya Haralambos Kilisesi

Çevredeki küçük kiliseler

Aya Andon Kilisesi

Aya Kostantİn Kilisesi

Aya Pandeleimon Kilisesi

23 Kemal Özer- Ayvalık Tarihi - Türk Dili Gazetesi 17 Kasım 1939 sayı:371 1 24 Ahmet Yoru.Imaz - age s: 144-148

25 Bu son iki kilise için Kemal Özer - Ayvalık Tarihi - Türk Dili - 17 Kasım 1939

184

Evankelistriya Kilisesi

Analipsevi Kilisesi

Takıserhuvon Kilisesi

Aya Nikola Kilisesi

Ayıyas Manyis Kilisesi

Ayıya Kiryaki Kilisesi

Aya Y orgi Kilisesi

Eski ismi "Kafir Ağılı" olan Küçükköy'de bulunan kiliseler

Aya Atunaş Kilisesi

Metaporlosis Kilisesi

Ayıya Ekaterini Kilisesi

Ayıya Kiryaki Kilisesi

Ayıya Varvara Kilisesi

Ayıya Apostolon Kilisesi

Ayıya Ayaci Kilisesi

Bunlardan başka çevre tepe ve zeytinlikler arasında 50 den fazla küçük

kilise ve ibadethaneler bulunmaktadır.

Alibey Adası'nda (Cunda) bulunan Kiliseler26

Tuksiyarhis Kilisesi

Aya Triyada Kilisesi

Ayos Dimitriyas Kilisesi

Panaya Kilisesi

Ayos Pandeleymonas Kilisesi

. Ayos Nikolaos Kilisesi

Ay os Yannis Kilisesi

26 A.Yonılınaz- age s: 157- 160

185

Alibey adasında ayrıca büyük manastırlar da bulunmaktadır27

Çamlı Manastır (Taksiyarhis ta Çarnya)

Leka Panaya Manastın (Koruyucu Meryem Manastın)

Ay Dimitri Ta Selina (Ayışığı Manastın)

Evangelistriya Manastırı (Rahibeler için-Kızlar Manastın)

Ayos Apostolos Manasrın

Ay Yoannutou Prodromou Manasrın (Tavuk Adasında)

Ay Yorgi Manastın (Güvercin Adasında)

Profit İlya Manastın (İlyas Peygamber Manastırı)

Ayvalık'ta bulunan kiJiselere bağlı okullar

1- Ayvalık Gymnasium umu (9 sınıflı, çeşitli labratuarlar, kütüphane, rasathane, jimnastikhanesi bulunan lise)

2- Lise avlusunda erkek ilkokulu

3- Eski Akademi civarında kız ilkokulu

4- Aya Yorgi Kilisesi Kız Ortaokulu

5- Aya Y cirgi Kilisesi Kız İlkokulu

6- Goliya Mevkinde Erkek İlkokulu

7- Zoodohopiyi Kilisesinde Kız Ortaokulu

Barak Baba Za viyesi

Hacı Bektaş Veli tarafından Balıkesir'de cerağ uyandırması için "Karasi

ye Boğadıç denilen yere" gönderilen Horasan erenlerinden Barak Baba28

burada bir zaviye kurmuş ve vakıf bırakarak 1800 li.i yılların sonlarına kadar

gelebilen bir merkez oluşturmuştur.29 (Barak Baba Z~viyesi 23-28 Ekim

2001 tarihinde Ankara'da yapılan Uluslar arası Türk Dünyası İnanç Önder­

leri Kongresinde gen:i,ş olarak ele alınmıştır)

27 Ahmet Yonılmaz-age s: 160-166 28 Abdülbaki Gölpınarlı - Vetayetname-i Hacı Bektaş Veli s:90

Bedri Noyan -Hacı Bektaş-ı Veli Velayetnamesi s:432 29 166 numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri s:267

186

Kazdağları

Aziz Paulos'un Ayvacık civannda iki kere halkı Hııistiyanlığa davet için

vaaz vermesi Hıristiyanlığın ilk zamanlanndan itibaren Kazdağlan yöresini

bu dinin mensuplan arasında kutsal bir alan yap[l. Yüzyıllarca buradaki

mağaralarda pekçok fanatik ~-istiyan kesiş elini ayağıru dünya işlerinden

çekerek yaşadılar.

1300 lü yılların başlannda başlarındaki önderleri Saru Saltuk Baba'nın

ölümü üzerine Karasi topraklanna gelen Sarusaltuklu Türkmenler Karasi Bey

tarafından belki de "Buradaki tarik-i dünya luristiyan kesişlerin hakkından bu

Türkmen dervişler gelir" düşüncesiyle Kazdağlarına yerleştirildiler. Bu

zamanlardan itibaren Kazdağlan Alevi Türkmenler tarafından kutsal olarak

kabul edildiler.

Sonuç:

Balıkesir ve çevresindeki "İnanç Merkezleri" tarih içinde etrafıarını ay­

dınlatrnış, inananlara ışık tutmuş yerlerdir. Bugün çok bilinmeselerde bu gibi

merkezleri bulunduklan yerlerde korumalı ve değerlendirilmelidir.

187