Ø.Âàí÷ààðàéØ.Âàí÷ààðàéØ.Âàí÷ààðàéØ.Âàí÷ààðàéØ.Âàí÷ààðàé

Ðåäàêòîð: ¨.ÎíîíÐåäàêòîð: ¨.ÎíîíÐåäàêòîð: ¨.ÎíîíÐåäàêòîð: ¨.ÎíîíÐåäàêòîð: ¨.Îíîí

Óëààíáààòàð õîò 2005 îíÓëààíáààòàð õîò 2005 îíÓëààíáààòàð õîò 2005 îíÓëààíáààòàð õîò 2005 îíÓëààíáààòàð õîò 2005 îí

2

Ðåäàêòîðûí ¿ã

Ýíý íîì áîë àðãàëü, óãàëçíû ñ¿ðãèéí åð áóñûí àìüäðàëûã óðàíñàéõíààð ãàéõàëòàé ñîíèðõîëòîéãîîð ä¿ðñëýí ãàðãàñàí òºäèéã¿é¿¿ãýýðýý äýýä òºðºëò õ¿ì¿¿íèé áîëîí äîîä òºðºëò àäãóóñàí àìüòäûíõ¿ðòýë òîéð÷ ãàð÷ áîëäîãã¿é õîðâîîãèéí õàòóóõàí õóóëèéã äàãàí òºðæ,õýñýãõýí õóãàöààíä ç¿ãã¿éòýæ, ºñºæ, ººäëºí ºíäèéæ, õàãàöàë çîâëîí¿çýæ äóð ìýäýí æàðãàõ ìýòèéã àìññààð õîðâîîãîîñ õàëüäãèé㠺㿿ëñýíòóë õ¿¿õýä çàëóó÷óóä, õýí áîëîâ÷ ¿¿íèéã óíøâààñ ýíýõ¿¿ æàì ¸ñûãíýãýíòýý óõààðàí í¿ãëèéã òýâ÷èæ, ñýòãýë ñàíàà øóëóóäàí àðèóñàõàä òàíüòóñ áîëíî ãýæ íàéäíàì.

¨.Îíîí

Çîõèîã÷èéí ¿ã

Ìèíèé áàãàä Õàíãàé, Àëòàéí óóë íóðóóä, òýäãýýðèéí òàë õºíäèéíáîð òîëãîäîä Àðãàë, óãàëçíû ñ¿ðýã àäóó ìàë ìýò îëíîîðîî ñ¿ðýãëýíèäýýøèæ, õ¿¿õýä àõóé íàñíû ìèíü áàÿð õººðèéí íýãýí õýñýã áîëæáàéâàà.

Ìàíàéõàí çóíäàà Õàíãàéí íóðóóíû áàðóóí ñóãà áîëîõ îäîîãèéíÇàâõàí àéìãèéí ßðóóãèéí ãîëûí ýõ, èõ óóëñûí ãîë, ãîðõèíû íîãîîõàëèóðñàí íóãààð çóñàæ, õàâàð íàìàðòàà Õàíãàé, Àëòàéí íóðóóíû áàðóóí÷àíàäûí àëü àëèíû òºðõ òºëâèéã àãóóëñàí õàä àñãà á¿õèé óëààí óóëñûíàð ºâðººð íóòàãëàí íàìàðòàà ºìíº ç¿ã í¿¿äýëñýýð Àëòàéí íóðóóíûáàðóóí õîéò ç¿ãèéí íàìõàí áîð óóëñûí ºâºð íºìºðò ºâºë溺ä, õàâàðáîëìîãö ýðãýí í¿¿äýëëýæ ìºíººõ óóëñûã äàìæèí íóòàãëàñààð çóíûäýëãýð öàãò óñ ãîë íü öýíõýðòýõ Õàíãàéí óóëñäàà èðäýã áàéâ.

Èéìèéí ó÷èð ìàíàé íóòãèéí ìèíèé ¿åèéíõýí àðãàëü, óãàëçíûñ¿ðãèéí èòãýõýä áýðõ ãàéõàëòàé ñîíèí àìüäðàë, òýäýíä òîõèîëääîãýìãýíýëòýé ó÷ðàë á¿õíèéã õ¿¿õýä íàñíû äýâð¿¿, õººð¿¿ çàíãààð õóðöìýäýð÷ óëìààð òýäíèé çàí òºðõ, àìüäðàë íü ñýòãýëä ìèíü òîäõîíîîðçóðàéí ¿ëäæýý. Èéìèéí ó÷èð áèâýýð ýíýõ¿¿ òóóæèéã àðãà áóþó òýðëýõýäõ¿ðñýí áèëýý. Ýíýõ¿¿ òóóæèä ãàð÷ áóé Àðãàëü, óãàëçíû ñ¿ðãèéí õ¿ì¿¿íèéàìüäðàë ìýò ñîíèí ÿâäëóóä ìèíèé õàðæ ¿çñýí ç¿éëñ áºãººä ýíý á¿õýíäõ¿¿õýä áèäíèé ñýòãýë õººð÷ áàÿñàõäàà áàÿñàæ, áàñ ãóíèãëàí õàðóóñàæóéëàõ íü õîëã¿é ÿâñíûõ õ¿¿õäèéí àðèóõàí ºðºâ÷ 纺ëºí ñýòãýë øèíãýñýíáîëîé.

Ø.Âàí÷ààðàé

3

Óóë óñ, òàë õºíäèé äîâ òîëãîä á¿õýí ººðèéí ãýñýí äàâòàãäàøã¿é

ºí㺠àÿñòàé áàéäàã áèëýý. ¯¿íèéã äàãàæ àí àìüòàí, æèã¿¿ðòýí

øóâóó àìüäðàí áàéõ á¿ëãýý.

Àëòàéí ñ¿ðëýã óóëñûí ãàãöõ¿¿ àðãàëü óãàëçíû ñ¿ðýã ë ìýäýõ

íóóöõàí áóòíû ¸ðîîëä Óõàà Áîð åðòºíöºä àíõ ìýíäýëæýý. Ò¿¿íèé

äóãàðèã æèæèãõýí í¿ä ýõëýýä þóã ÷ îëæ õàðæ ÷àäàõã¿é áàéñíàà

õàìãèéí ò¿ð¿¿í ýõèéãýý ¿çýâ. Äàðàà íü õºõ òýíãýð, õàíàí õàä,

ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ ìóøãèðñàí äàíõàð ýâýðòýé õºãøèí óãàëç*

çýðãèéã áàñ ¿çæýý. Õºõ òýíãýðèéí ìàíäàëä õàð áàðààí çàëààòàé

á¿ðãýä äàãøèí õººð÷, õàæóóõàíä íü õýðýãò äóðòàé àëàã øààçãàé

öóãëàðàí øàãøèí ñîíèðõîõûã òýð äóóëàõ ÷àäâàðã¿é áàéëàà. Óõàà

Áîð íîéòîí äýëáýãýð ÷èõýý íýãýíòýý ñýãñðýýä òóðüã¿é íàðèéõàí õºë

äýýðýý òýíöýí áîñîõ ãýýä ÷àäàëã¿é ñàëãàíàí óíàâ. ̺íãºí õîøóóò

ýõ àðãàëü** á¿ëýýí õýëýýðýý ò¿¿íèé áèåèéã äîëîîí òºäõºí ìºë÷èéòºë

öýâýðëýõýä ¿ñ íü äîðõíîî õàòàæ, áèå õºíãºðºí áîñîîä èðýâ. Òýð

Óãàëç* - ýðèéã íü õýëíýÀðãàëü** - ýìèéã íü õýëíý

4

èõýä äààðñíààñ áºìáºëçòºë ÷è÷èð÷ ýíõðèéëýí äóóãàðàõ ýõèéíõýý

áèåä íààëäàí á¿ëýýí öàâü óðóó íü ç¿òãýí 纺ëºí ¿ñò õàëóóí õºõºíä

õîøóóãàà õ¿ðãýõ òºäèé áîëîõîä á¿ëýýõýí ñ¿¿ àì õàìàð óðóó íü àÿíäàà

øèâðýí àñãàðàâ. Óõàà Áîð òýã òýãñýýð ýõèéíõýý òîâðóó øèã

æèæèãõýí õºõèéã ¿ìõýæ àâáàë íàðòàä þóãààð ÷ ñîëüæ áîëäîãã¿é

ýõèéí õàëóóí óóðàã àì óðóó ãîîæèí äîòðîîñ õàëóó ä¿¿ãýí áèåèéã

òºäõºí òýíõð¿¿ëýõ íü ýíý åðòºíöºä ìýíäýëñíèé àíõíû ÷óõàã æàðãàë

áàéëàà. ̺íãºí õîøóóò ýõ àðãàëü áèåèéí òàðãà òýâýýðýã, õ¿÷ ÷àäëàà

áàéãàëèàñ çàÿàñàí õàòóó ÷àíä õóóëèàð ãàãöõ¿¿ Óõàà Áîðûí òóëä

çîðèóëàí áàéñàí áºãººä

á¿òýí òàâàí ñàðûí òóðø

áàãà áàãààð õóðèìòëóóëñàí

àíãèð øàð óóðãàà ò¿¿íä

õàðàìã¿é èâëýæ áàéãàà íü

ýíý áàéæýý. Óäààã¿é áàéòàë

Óõàà Áîðûí íîéð õ¿ð÷,

í¿äíèé çîâõè àíèëäñàí òóë

íîãîîí áóòíû ¸ðîîëûí

á¿ëýýí ãàçàð íàì óíòàæ

îðõèâ. Ò¿¿íèé çîî íóðóóíû ¿ñ óóëûíõàà õàä ìýò óëààí áóóðàë àòàë

Ẻð õýâëèéí ¿ñ íü ýõèéãýý äóóðàéí õ¿ðýí áîð àæýý.

Óóëûí ýíãýðýýð õàðãàíà, øàâàãíû ºòãºí íîãîîí áóò ñàãñàéí

ýëãýí óëààí öîõèîòîé ýíýõ¿¿ óóëûí áýë õ¿ðòýë õàä, ÷óëóó áàðñàéíà.

×óëóóíû çàâñðààð óðãàñàí õºõ ÿðãóé èíýýìñýãëýõ ìýò äýëáýýãýý

äýëãýí íàðàí ç¿ã õàíäàõ áºãººä õàäíû ¸ðîîëîîð ñóãñðàõ õýíç íîãîî

ãÿëàëçàí õàðàãäàíà. Ñàÿõàí ìàíäñàí çóíû ýõýí ñàðûí õóðö íàðíû

ìºíãºí óòàñ øèã öàöðàã îãòîðãóéí õºíãºí ìàíàíã íýâòëýí òóñàõàä

ãàçàð äýëõèé òààëàìæòàé ÿà ìèøýýõ ìýò áîëîîä òàëûí áèò¿¿

óíèàðûí äóíä áîëæìîð øóâóóä ¿é ò¿ìýí ºí㺠àâèàãààð óÿíãà

ÿðóóõàí ýãøèãëýæ áàéâ. Ýíý á¿õèé çîõèñò áàéäàëä Óõàà Áîð

á¿¿âýéëýãäýí á¿ð ÷ áºõ íîéðñîõ àæýý. Òýâíýí ÷èíýý ¿¿ëã¿é öýëìýã

òýíãýðò õýä¿éíýý íèñýí ýðãýëäýõ á¿ðãýä òîëãîéãîî ãóäàéëãàí óëàì

á¿ð îéðòîí äîîøëîõ áîëîâ. ̺íãºí õîøóóò ýõ õ¿¿ãèéíõýý ¿ñèéã

¿íýðëýí áàéæ, õîøóóãààðàà 纺ëºí íóäàðâààñ Óõàà Áîð öî÷èí ñýðýâ.

5

Ýõèéí õàëóóí ñ¿¿, ýýëòýé íàðíû èë÷ èâýýë ò¿¿íèéã çýãñýí òàìèð

òýíõýý îðóóëñàí áàéëàà. Ýõ íü õàìðàà øóóõèòíóóëàí ø¿íãýíýòýë

àãààð òàòàí, ººä õàðààä ãàçàð äýâñëýí äîõèî ºãºõºä Óõàà Áîð äýýø

õàðâàë ìàõèð õ¿ðýí áîð

òîëãîéòîé íýâñèéñýí

áàðààí àìüòàí ãÿëàëçñàí

çàíàëò í¿äýýð ò¿¿íèéã

øèðòýí, äýýã¿¿ð íü ýðãýõ

¿çýãäýâ. Àäãóóñ àìüòíû çºí

áèëãýýð àéìøèã òóëãàðñíûã

ìýäýíã¿¿ò Óõàà Áîð ýõèéãýý

äàãàí óõàñõèéí õàðàéíãóóò

á¿ðãýä øóóãèí äàéð÷ýý.

̺íãºí õîøóóò ýõ íýãýíòýý áóëòàí çàéëæ àìæààä á¿ðãýäèéí

äàéðàõ õ¿÷èíä õàëüò öîõèãäîí óíàñàí Óõàà Áîðûã õîøóóãààðàà

ò¿øèí áîñãîîä äàãóóëàí äàâõèâ. Íýã ìýäýõíýý Óõàà Áîð ýõèéíõýý

Ẻðºíä íààëäàí òàëûí áîð òîëãîäûí äóíäóóð õàðàéæ ÿâàâ.

Òýãòýë ýõ íü îãöîìõîí ýðãýýä õàä ÷óëóóòàé óóë ººäºº áóöæýý.

Ìàõ÷èí øóâóó àõèí äàéðàõã¿éã ìýäñýí ìºíãºí õîøóóò ýõ ààæóóõàí

÷ºëººòýé õàòèð÷ ÿâàâ. Òýíõýý òàìèð îðîîä ýõèéãýý äàãàí ã¿éæ ÿâàà

àðãàëèéí õóðãûã ø¿¿ðýõ ÷ àìàðã¿é ãýäãèéã á¿ðãýä ìýäýõ ó÷è𠺺ð

òèéø íèñýí îäñîí áîëîëòîé. Óõàà Áîð ýõèéíõýý ààæèìõàí õàòèðààã

ã¿éöýõã¿é øàõàì ÷èõýý õóëìàéí áàéäàã ÷àäëààðàà ýâõðýí õàðàéõ

àæ. Òýãòýë ýõ íü óóëûí äàøèëáà𠺺ä ãàðààä øàâàãíû ºòãºí áóò

óðóó øóðãàí îðæ, íóóöõàí äàëä õîíõîðò îðæ õýâòýõýä Óõàà Áîð

ýõèéíõýý õàëóóí Ẻðºíä íààëäàí íàì óíòæýý.

Óõàà Áîðûí àìüäðàëûí ýõíèé ºäºð èíãýæ ýõëýâ.

Çóíû ýõýí ñàðûí òýí¿¿õýí ºäðèéí õóðö íàðàí ãàçàð äýëõèéã

ãèéã¿¿ëýí òîëü øèã öýíõýð îãòîðãóéí äîð àëñûí óóë õºõºðíº.

Óõàà Áîð ýíý õºõ óóëñûã äàìæèí àìüäðàõ ¸ñòîé áàéëàà. Óõàà

Áîð õàíàòàë óíòààä ñýðâýë ãÿëàëçñàí íîãîîí áóòíû çàâñðààð õóðö

íàðàí øàãàéí òîëüäîæ, áèåèéã òààòàéõàí öîíîîõ áºãººä áîñîõ ãýòýë

õàæóóõàíä íü èäýýøëýí áóé ýõèéí íü ýíõðèéëýí ìàéëàõ äóó

ñîíñòîîä, õàðèó äóóãàðàí ò¿¿í òèéø õàðâàë ìºíãºí õîøóóò ýõ

6

îéðòîí èðæ ÷èíýð÷ õàòóóðñàí 캺ìíèé ìºíººõ òîâðóó øèã 纺ëºí

õºõºº àìàíä ¿ìõ¿¿ëýýä, õàãàöàõ àðãàã¿é ñàéõàí õàëóóí ñ¿¿ãýý

õàðàìã¿é õàéðëàõ á¿ëãýý. Èíãýæ Óõàà Áîð ýõèéí ñ¿¿ã õºõºæ áàéñíàà

íýã ìýäýõýä ë ºíººõ áóòàí äîòîðõ ºâñ íü íàëñàí äóëààí õîíõîðòîî

íàì óíòñàí áàéäàã áàéæýý. Óõàà Áîð ýõèéí øèìòýé, õàëóóí ñ¿¿ã

õàíàòàë õºõºí, ýýëòýé äóëààí õîíõîðò èéíõ¿¿ ýðõ òààâààðàà ºñºí

õºðºâæèæ áàéâ. Äàðàà íü çóíû òàíñàã ñàéõàí ºäºð ýõèéãýý äàãàí

áàë áóðìûí ñýíãýíýñýí ¿íýðò öýöýãò íóãûí äóíäóóð òîíãî÷èí ÿâàõ

Óõàà Áîðä õý÷íýýí æàðãàë öýíãýëòýé áàéñàí ãýæ ñàíàíà.

Åðòºíöºä àíõ ìýíäëýõäýý áîñîæ ÷àäàõã¿é õýðõýí çîâæ áàéñàí,

äààð÷ õºðñºí人 õýðõýí áºìáºãíºí ÷è÷èð÷, ýõèéíõýý õàëóóí óóðãûã

õºõººä àðàéõèéæ òýíõýë çàëãàí àìðàí óíòàæ áàéòàë á¿ðãýä äàéðñàí

çýðãèéã öºìèéã òýð ìàðòæýý.

Òýð áîíäãîð ñ¿¿ëýý ñºõºí, õýäýí õîðãîë óíàãààä ýõèéãýý òîéðîí

òîãëîí ã¿éõýä íÿðàé áèåòýé, òóðàíõàé ìºíãºí õîøóóò ýõ Óõàà Áîðûã

îñîëäîí óíàõ âèé ãýñýí øèã çàæëàí áóé ºâñºº çàëãèæ ÷àäàëã¿é

àìàíäàà òàñ çóóãààä í¿ä ñàëãàëã¿é àæèí õàðæ áàéñíàà òýñýæ

÷àäàëã¿é ã¿éí î÷èæ, àðãàäàí ó÷èðëàõ ìýò ìàéëàí çîãñîîíî. Èíãýõäýý

ýõ àðãàëèéí í¿äíèé õàðö èõ ë áîëãîîìæèëñîí áàéäàëòàé ñîðãîã

õÿíàìãàé áîëñîí áàéäãèéã Óõàà Áîð ÿàõàí ìýäýõ áèëýý. Òèéìèéí

òóë Óõàà Áîðûí ýíý ìýò ãýíýí òîìîîã¿é çàí ýõèéãýý çîâîîñîîð ë

áàéâ.

Óõàà áîð ãàíö íýã õýíç íîãîî òàñäàí èääýã áîëñîí õîéíîî áàñ ë

ç¿ãã¿éòýí îãò èäýæ áîëîõã¿é ºâñèéã õ¿ðòýë äºíãºæ öóõóéí áóé

ø¿äýýðýý çóëãààí òóðãèí õàÿäàã áàéëàà. Çàðèìäàà øºíº îðîé áîëòîë

õàä àñãà äàìæèí ã¿éæ, àìüäðàëûí òºâºãòýé íóóöûã ìýäýõ, áàñ

íóòàãëàí áóé óóëûíõàà ñ¿ð æàâõààíààñ ñ¿ðäýñõèéí òýíýæ ÿâàõàä

ò¿¿íä àÿòàéõàí áàéëàà. Óõàà Áîð óäàëã¿é ºâñºíä îðæ, ¿ñ íü ã¿éöýæ,

áîãèíîõîí ãîîëèã õ¿ç¿¿íä íü çîãäîð óðãàæ ýõëýâ. Òýð èõýä òîìðîí,

õºðºâæèæ ýõýýñýý õîëäîí èäýýøèëäýã áîëñîí õîéíîî ýõèéíõýý ñ¿¿

íü áàðàãäàí áóé øàë÷ãàð 캺ìèéã áààõàí ¿ëãýæ áàéñíàà ñ¿¿íèé

àìòàíä óëàì øóíàí õîøóóãààðàà õ¿÷òýé íóäðàõàä ýõ íü ºåºñºí

àëäàæ óíàæ áàéõ íü èõ ë èíýýäòýé áàéâ Õºõ óíèàðûí äóíä ñ¿íäýðëýí

õàðàãäàõ àëñûí óóë íóðóóäûã õàðààä Óõàà Áîð õààøàà ÷ õàìààã¿é

7

óóë óñíû ÷àíàä óðóó ã¿éí îäìîîð áîëíî. Òýãýýä öàòãàëàí áèåý íàðàíä

ýýí ç¿¿ðìýãëýí áàéõäàà òóðàíõàé ÿíõèãàð áèåòýé ìºíãºí õîøóóò

ýõ íü ìàíàí ã¿äýí òàòñàí óóë íóðóóäûí äýýã¿¿ð àãààðò ä¿¿ëýí íèñýæ,

ñ¿¿í áîðîî îðóóëàõàä ò¿¿íèéã àðãàëü, óãàëçíû ñ¿ðýã àìàà àíãàéí

çàëãèëàí áàéãààãààð ç¿¿äëýí òààâààðàà ñýðäýã áàéëàà. Åð íü Óõàà

Áîðä àðãàëü, óãàëçíû ñ¿ðýã òýíãýðò ä¿¿ëýí äàâõèõ þìóó òýíãýðýýñ

ýõèéíõ íü ñ¿¿í áîðîî øèâðýí îðæ áàéõ îëîíòàà ç¿¿äëýãäýõ àæýý.

Íàìðûí íàðòàé

òîãòóóõàí ºäºð ýíýõ¿¿

àìòàò ñàéõàí ç¿¿äýý

ç¿¿äëýí óíòàæ áàéòàë

òýíãýð ìàø õ¿÷òýé

í¿ðãýëýí, õà÷èí àéìààð

äóó ãàð÷ õàä, óóë öóóðàéòàí

õàøãèð÷ æèãòýé áîëîâ.

Óõàà Áîð öî÷èí óõàñõèéí

áîñîîä ýõ óðóóãàà ã¿éæýý.

Ãýòýë ìºíãºí õîøóóò ýõ íü îéð õàâüä áàéñàíã¿é òóë ò¿¿íèé ç¿ðõ,

öýýæèíä áàãòàæ ÿäàí öîõèëæ, õàäàí äîòîð èéø òèéø ñàíäðàí

áààõàí äàâõèâ.

Óõàà Áîð èõýä àéñàíäàà ä¿¿ëýí äàâõèñààð äàéñíààñ íóóãäàí

õîðãîäîæ áîëîõ õàäàí õîíãèëûí ¿¿äýíä èðýõýä áàðàã áàõàðäàí óíàõ

øàõàâ. Ýíý õîíãèëûã ýõ íü çààæ ºãñºí áèëýý. Òýãòýë òýíãýðò í¿ðãýëýõ

ºíººõ àéìààð ÷àíãà äóó õàðèí óëàì õîëäîí ºíãºð÷ áàéâ. Óõàà Áîðûí

ç¿ðõ æèãòýé ò¿ðãýí öîõèëîí, ÷èõ øóóãüæ, í¿ä ýðýýëæëýõ òóë ýõèéãýý

äýìèé äóóäàí ìàéëàí õýâòæýý. Òýãòýë ýõ íü ºâñ çóëãààí ààæóóõàí

èðýýä öàãààí õººñ áóðçàéñàí ò¿¿íèé æèæèãõýí õîøóóã ¿íýðëýýä

òýíãý𠺺ä õàðëàà.

Õºõ òýíãýðèéí ìàíäàëä ãÿëàëçñàí òîì öàãààí àìüòàí íèñýí

ÿâàõûã Óõàà Áîð áàñ îëæ õàðàâ. Ýõèéíõýý áàéäëààñ îãò àþóëã¿é

áîëîõûã ìýäñýí Óõàà Áîð ñýõýý îðæ, òýðõ¿¿ íèñýí ÿâàõ òîì öàãààí

àìüòíûã ñàéòàð áàñ àæèãëàëàà.

Óðò ñ¿ðëýã äàëàâ÷ààðàà àãààðò ãóëñàí íèñýõ òýð àìüòàí õàäàí

öîõèî øèã àâàðãà ëóò áèåòýé, õ¿íãýíýñýí õ¿÷èðõýã äóóòàé àòàë ýýæ

8

õ¿¿ õî¸ðûã îãò òîîñîí øèíæã¿é óóëñûí äýýã¿¿ð äàëä îðîâ. Ò¿¿íýýñ

õîéø Óõàà Áîð åðòºíöèéí ñîíèí õà÷íûã ¿çýõ õ¿ñýë íü óëàì îðãèëæ,

óóë òîëãîä äàìæèí ÿâ÷èõäàã áîëëîî. Ýõ íü ò¿¿íèéã òóâò äàãàæ ÿâàõ

áîëîâ÷ çàðèì ¿åä ¿äèéí æèí õàëóóíä èõýä ÿäðàõ òóë àëñàä ÿìàð

íýãýí ñýæèã òºð캺ð ÷èìýý àíèð áàéõã¿é àâààñ ò¿ð îðõèæ

ãàíöààðàíã íü ýðõ äóðààð íü áàãàõàí øèã ÿâóóë÷èõäàã áàéâ.

Íýãýí ë¿ãõèéì õàëóóí ºäºð Óõàà Áîð ýýæýýñýý õîëäîí óóëíààñ

òàë óðóó áóóæýý. Óðüä ºìíº îãò ÿâæ ¿çýýã¿é í¿ä àëäàì õýýð òàë

ò¿¿íä þóòàé áèøðýë òºðºì ñîíèí õà÷èí áàéñàí ãýæ ñàíàíà. ̺íãºí

õîøóóò ýõ, ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ äàíõàð ýâýðò àëü àëü íü èéøýý åð íü

ç¿ãëýäýãã¿éí ó÷ðûã òýð áàñ ìýäýõã¿é áàéæýý. Ò¿¿íèé áèåèéã õóðö

íàðàí ýýõ á¿ð øºðìºñ øàíäàñ ÷àíãàðàõ ìýò áîëîîä õýýð òàëûí õºõ

óíèàð ÷àíàãø óëàì äàëëàí äóóäàõ øèã ÷... Òàëûí öàðöàà, äýâõðýãèéí

òàðèà áóäàà öàöàõ ìýò ñîíèõíîîð ¿ñ÷èí, øààãèõ äóóíä Óõàà Áîð

á¿ð ÷ õººð÷ äîãäëîîä óóëàíä õîâîð òîõèîëäîõ ø¿¿ñ èõò àìòëàã àãü

òààíûí ñýíãýíýñýí ãàðãóóä ¿íýðò ìàíñóóðàí ÿâëàà. Ýðãýí òîéðíû

ýíã¿¿í ÷ºëººòýé áàéäàëä áèå òàâèð÷ ñýòãýë õººðñºí Óõàà Áîðä

îãòîðãóé õ¿ðòýë óëàì òóíãàëàã óóæèìõàí áîëñîí ìýò áàéâ. Òàëûí

áîð áîëæìîðûí øóëãàíàí æèðãýõ äóóíä Óõàà Áîð óÿðñõèéí áàñ

ìàøèä äîãäëîîä ñóãñàëçñàí õºõ àãèíààñ äóð ìýäýí ¿ìõëýí óóëíààñàà

óëàì á¿ð õîëäñîîð áàéëàà. Óõàà Áîð õýä õýäýí ãóó æàëãà ãàòàëæ,

íàìõàí íîãîîí ã¿âýýã äàâæ, íýãýí áàãààõàí õºíäèéã îãòëîí ãàð÷ýý.

Ò¿¿íèé ºìíºõºí ç¿éë ç¿éëèéí æèã¿¿ðòýí øóâóóä äàëü æèã¿¿ðýý

äýëãýí íèñýí áóóõ, ¿çýñãýëýíò íýãýí íóóð öýíõýðòýí õàðàãäàõ àæ.

Óõàà Áîð áàãûí áàäðàíãóé õ¿ñýë òýì¿¿ëýëäýý õºòëºãäºí òýðõ¿¿

¿çýñãýëýí òºãºëäºð íóóð óðóó äºõºæ ÿâòàë ñàõëàã ºâñ óðãàñàí òàë

äóíäóóð çóðàéñàí óëààí øîðîîí çàì äàéðàëäàâ. Ò¿¿íèé óëààäñàí

íàðèéí øèðõýãòýé øîðîîã ¿íýðëýæ ¿çâýë îãèóäàñ õ¿ðýì ìóóõàé ¿íýð

õàìàðò õàäàæ, äîòîð íü ìóóõàé îðãèñîí òóë Óõàà Áîð óõàñõèéí

áóöàæ ã¿éâ. Òýãòýë òýíãýðò íèñýí ÿâñàí ºíººõ ëóò öàãààí àìüòíû

äóóíààñ àðàé áàãà øèã äóó ñîíñòîîä øîðîîí çàìààñ ¿íýðòñýí ìóóõàé

ºìõèé ¿íýð òàðõè òîëãîé ìàíñóóðàì õàíõëàõàä òýð èõýä ñýðýìæëýí

òýíãý𠺺ä õàðâàë òàëûí áîð áîëæìîðóóä àãààðò æèðãýõýýñ ººð þó

÷ õàðàãäñàíã¿é. Àëñûí óõàà ã¿âýý äýýã¿¿ð çóðàì, òàðâàãà õ¿ðòýë îãò

9

òîîñîí øèíæã¿é àÿ òààâààðàà èäýýøëýí áàéãààã áîäâîë àþóëã¿é

áîëîëòîé. Óõàà Áîð ñàëõè ñºðºí çîãñîæ, äýëáýãýð ÷èõýý ºðãºí

ñîíîðäîí áàéòàë õàæóóõàí ã¿âýýí äýýã¿¿ð íü ãÿëàëçñàí á¿ëòãýð

í¿äòýé, òýã äºðâºëæèí áàðààí àìüòàí óõàñõèéí ãàð÷ èðýâ. Èõýä

öî÷èí õèðäõèéñýí Óõàà Áîð ÷ óóë ººäºº óõàñõèéæýý. Ò¿¿íèé õºë

õºíãºí áºãººä ÷àäìàã, áèå áàãà, áàñ õºõ íîãîîíû øèìä ¿íýíõ¿¿

òýíõýý òàìèð îðñîí òóë õîðîìõíîî öîéëîí õîëäîæ àìæèâ. Òýãòýë

àÿíãà íèðãýõ ìýò äóó õýäýíòýý ãàð÷, ò¿¿íèé ºìíº, áàñ äºðâºí õºë

äîîð íü øîðîî ìàíàñõèéõ òóë Óõàà Áîð áóëòàí çàéëæ îéæ áóóí,

óõààíã¿é çóãòàæ ÿâàâ. Òýð çóãòñààð óóëûí õîðìîéä àðàéõèéæ õ¿ð÷

ÿâòàë íóðóóí äóíäóóð íü õàëóóí òºìºð ñàâààãààð ìàø õ¿÷òýé

îðîîëãîí àâàõ øèã áîëîîä õýñýãõýí ãàçàð õàëóó øàòàæ, õýäýí áóò ¿ñ

ãàçàð óíààä òýñýõèéí àðãàã¿é ìóóõàé ¿íýð ¿íýðòýâ. Þó áîëæ áóéã

îãò óõààðààã¿é Óõàà Áîð õýäýí öîõèîíû öààãóóð õàðàéí äàëä îðîîä,

õýäýí ¿õýð ÷óëóóã àëäàëã¿é ãèøãýí ä¿¿ëýí õàðàéñààð óóëûí õÿðä

ãàðàâ. Òýãýýä äýìèé ë àìüñãààäàí ÷èìýý ÷àãíàæ áàéòàë àéæ

ñàíäàðñàí ìºíãºí õîøóóò ýõ óõààí æîëîîã¿é äàâõèí èðæýý.

Ò¿¿íèéã àþóëòàé àìüòàíä õýðõýí õººãäºí àðãà ÿäàí ÿâààã

óóëíààñ õàðñàí òóë ýõ àðãàëèéí ç¿ðõ öîõèëîí, áèå ñàëãàíàí áàéâ.

Óõàà Áîðûí ñýðâýýíèé òóñ ãàçàð ÿñàíäàà ÿíãèíàí ìàøèä ºâäºõ

áºãººä øàðõíààñ ø¿¿ðýõ õóíäàí ÿãààí öóñ õîìîã äàãàí óðñæýý.

̺íãºí õîøóóò ýõ àðãà òàñàðñàí ÿíçòàé ò¿¿íèé øàðõûã ¿íýðëýí,

òóíàëçñàí õ¿ðýí í¿äíýýñýý íóëèìñ àñãàðóóëàí áàéëàà. ̺íãºí

õîøóóò ýõ øàðõûã àõèí äàõèí ¿íýðëýí áàéñíàà óðüä ºìíº îãò

ÿâààã¿é óóë òèéø ò¿¿íèéã äàãóóëàí äàâõèâ. Óõàà Áîðûí òîëãîé

çààäñààðàà ñàëàí óíàõ ãýæ áàéãàà ìýò ÿíãèíàí ºâäºæ, òýíöýí

òîãòîõîä ìàø áýðõ áàéñàí õýäèé áîëîâ÷ ÿàðàí äîâòëîõ ýõ àðãàëèéã

äàãàí, öîãèñîîð áàéëàà. Óõàà Áîðûí òàìèð òýíõýý ìóóäàõ áîëîâ÷

àìü àìðàõ àëèâààã õ¿ñýí ýðýõ çºí ò¿¿íä îðñîí áàéæýý. ̺íãºí

õîøóóò ýõ ò¿¿íèéã äàãóóëàí îëîí ãóó æàëãà ãàòëàí, óóëñûí ýíãýð

äàøèëáàð õýæèí íýãýí òîì óóë äàâààä áàðóóí òèéø ýðãýí ºðãºí

õºíäèé ãàòàëæ, öàñ ìºñºí ãÿëàëçñàí ºíäºð óóëñûí õàä àñãàòàé

äàâ÷óó àìûã ºãñºâ.

Óõàà Áîð óëàì á¿ð òàìèðäàõ òóë èéøýý õàðâàë ýíòýý òàëûí õàä

10

òýíòýý òàëä ãàðàí, òèéøýý õàðâàë òýíòýý òàëûí óóë ýíòýý òàëä ãàðàõ

øèã áîëîîä ýõ àðãàëèàñ õîöðîëã¿é íàéãàí ÿâæ áàéëàà. Òýãýýä îðîé

áîëñîí õîéíî öàñ ìºñºíä õó÷èãäñàí ñ¿ðëýã ºíäºð óóëûí îðîéä ãàð÷

õàíàí õàä ìýò ýðãýëýí òîãòñîí ìºñºíä òóëàí çîãñîâ. Òýíä ºâëèéí

æàâàð ìýò õ¿éòýí ñàëõè ñàëõèëàí, îëîí æèëèéí õóð öàñíû õàä ìýò

çóçààðàí òîãòñîí ìºñíººñ æèðýãíýí óðñàõ öýë õ¿éòýí óñíû ¿íýð

ñýíãýíýí ìºñºí õàäíààñ

äîîø æèæèãõýí ÿãààí

äýëáýý á¿õèé õóðö øàð

öýöýã ãàçðààð øèðäýã ìýò

õºãëºðºí óðãàñàí áàéâ.

Èõýä òàìèðäàí ÿäàðñàí

Óõàà Áîð àðàé ÿäàí

òýíöýí çîãñîîä ýõ ìºíãºí

õîøóóòàà äóóðàéí ÿãààí

øàð öýöãýýñ çóëãààí èäâýë

ìàøèä ãàøóóí áàéñàí òóë òóðãèí áóöààí õàÿõàä ìºíãºí õîøóóò ýõ

ìºðãºõ ä¿ð ¿ç¿¿ëýí òîëãîéãîî ñýãñðýí èäýõèéã øààðäñàíä àðãà áóþó

õýäèéã çóëãààí èäâýýñ äîðõíîî í¿ä öýëìýõ ìýò õàðàà ñýðãýæ, ñýýð

ñýðâýýíèé ÿíãèíàõ íàìæèæ ýõëýâ. Òýãýýä Óõàà Áîð áèå ìàõáîäèéí

äàëäûí íýãýí õýðýãöýý øààðäëàãààñ ìºíººõ öýöãýýð õîîëëîí, ìàãíàé

õàãà òàøñàí õ¿éòýí óñ õàíàòëàà óóâ. Øºíº íü òýð õî¸ð ìàø èõ äààð÷

õîíîâ. ̺íãºí õîøóóò ýõ õýäèéãýýð áºìáºãíºòºë ÷è÷ðýí í¿ä àíèëã¿é

õîíîñîí áîëîâ÷ ìàðãààø íü áàñ ÿâñàíã¿é. Õàðèí Óõàà Áîðä öýöýã

èä¿¿ëæ, ìàãíàé õàãà òàøñàí õ¿éòýí óñ óóëãàñààð áàéâ.

̺íãºí õîøóóò ýõýä ýíäõèéí öýöýã óðãàìàë îãò õîîë òýæýýë

áîëîõã¿é áàéñàí áºãººä áàñ èõýä äààð÷ õºðñíººñ ò¿¿íèé ãýäýñ

õàâ÷èéí, ñýðâýýíèé ¿ñ áîñîæ, èõ ë ºðºâä캺ð áîëæýý. Õàðèí óõàà

Áîðûí øàðõ òºäõºíºº àíüæ, öóñ òºëæèí èõýä ñýðãýëýí öîãòîé

áîëæýý. Òýð õî¸ð øºíèéí áîð õîíîãò ìºñºí àãóéä õîíîãëîõ òóë äîðîîñ

õàéðàõ ìºñ, õàæóóãààñ ¿ëýýõ õ¿éòýí ñàëõèíä áîñîæ ÷àäàìã¿é áîëòëîî

áýýðñýí áàéäàã áèëýý. Èíãýæ äààð÷ äàãæèõ òóòàì Óõàà Áîð

æàâõààæèí òýíõýý òàìèð îðæ áàéõàä ìºíãºí õîøóóò ýõ ºí㺠ç¿ñ

áóóð÷ òàìèð íü áàðàãäàæ áàéëàà.

11

Òýãñýýð òýð õî¸ð Óõàà Áîðûã ýäãýñýí õîéíî èäýýøèëæ äàññàí

óóëíàà áóöàâ. Óõàà Áîð òºðæ ºññºí íóòãàà ¿íýíõ¿¿ ñàíàñàí áàéëàà.

Ò¿¿íä èë÷òýé ýýâýð íàðàíä áèå ýýæ, àãü òààíûí ø¿¿ñëýã áóò çóëãààí

àÿ òààâààðàà èäýýøëýí áàéäàã óóë, õýö, òàë áýë íü áîäîãäîíî. Òýíä

áàñ íºìºð äóëààí õàíàí õàä, íººëºã ñàëõèíààñ õîðãîäîõ àãóé, õîíõîð

õîòãîð á¿õèé äóëààõàí áàéð áèé.

Òýíä ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ äàíõàð ýâýðò óãàëç, èæèëäýí äàññàí

ñ¿ðýã íü áèé. ̺íãºí õîøóóò ýõ áàéí áàéí àìðàí èäýýøèëæ õ¿÷ýý

íººí ààæóóõàí ÿâæ áàéëàà. Õàðèí Óõàà Áîð àìüñãàà àâàëã¿é ä¿¿ëýí

õàðèìààð áàéâ. Ãýâ÷ î÷èõ ãàçàð õîë, àâðàëò ìºíãºí õîøóóò ýõèéí

õ¿÷ òàìèð ìóóäñàí òóë õîíîãòîî õ¿ðýõ àðãàã¿é áàéâ. Òýð õî¸ð

íàìðûí íàðàí äîîãóóð ãóó ñóäàã äàãàí áèåý íóóöëàí ààæóóõàí ÿâíà.

Òàëûí ñàëõèíû ¿íýð àâààä õ¿÷ òàìèð áàãà áàãààð íýìýãäýõ

áîëîâ÷ ìºíãºí õîøóóò ýõ Óõàà Áîðîîñ íýã ìýäýõýä ë õîöîðñîí áàéäàã

áàéëàà. Òýãñýýð òýð õî¸ð íàð æàðãàõ ¿åä íóóðûí çàõûí íîãîî

õàëèóðñàí ÷èéãëýã ºâñºíä õ¿ðýâ. Òýíä ç¿éë ç¿éëèéí öýöýã ºíãº

õîñëîí íàéãàæ ¿çýñãýëýí òºãºëäºð áàéõ àæ. Óðüä ºìíº óõàà Áîð èéì

òàíñàã ñîíèí ãàçðûã îãò ¿çýýã¿é òóë öýöýãñ íàéãàñàí íóãà äóíäóóð

íààø öààø äýãäýí ã¿éæ, òýðõýí äîðîî ýõ äýýðýý ã¿éí èðíý. ßàãààä

÷ þì áý, òýð òóí èõ áàÿð áàÿñãàëàíòàé áîëñîí áàéâ. Õîëûí ÿâäàëäàà

ÿäàðñàí ìºíãºí õîøóóò ýõ àìðàõààð õýâòýâ. Ýõ àðãàëü öàãààí áóóðàë

òîëãîéãîî ºðãºñõèéí, óñ ã¿éëãýíýñýí òîì õ¿ðýí í¿äýýðýý á¿¿äãýð

òýíãýðèéí õàÿàã øèðòýí óéòãàðëàí áàéâ.

Ýðãýí òîéðîí îãò ÷èìýý àíèðã¿é áàéõ áºãººä õàà íýãòýý òàëûí

øóâóóíû ÷àñõèéí äóóãàðàõààñ ººð þó ÷ ¿ë ñîíñòîíî.

Óõàà Áîð ýýæèéãýý òîéðîí ãàíöààðàà áààõàí òîãëîæ áàéãààä

í¿äíý èõ ë òîä òóñàõ óñ øèã öýíõýð äýëáýýòýé àÿãûí àìàí ÷èíýý

öýöãèéã ¿íýðëýí ¿çâýýñ ñýíãýíýñýí ýð¿¿ë ñàéõàí ¿íýð õàìà𠺺ä

öîðãèîä áèå íü á¿ð ÷ ãàéõàëòàé õºíãºðººä ÿâ÷õàâ. Ò¿¿íèéã ¿íýðëýí

çîãñîæ áàéòàë õàæóóõàíä íü á¿ä¿¿í öàãààí ºâñ 纺ëºí ñàëõèíû

àÿñààð ¿ë ìýäýã äî¸ëçîí ãàíõàæ áàéâ. Óõàà Áîð ò¿¿íèéã õàðààä

ã¿éí î÷èæ, çóëãààí èäýæ ¿çâýë îíö ãàðãóóä àìòã¿é àòëàà öýâ õ¿éòýí

ø¿¿ñ íü àì ðóó óðñàí îðæ áàéâ. Ýíýõýí ¿åñ ãàæ áóðóó ¿íýð àâñàí

ìºíãºí õîøóóò ýõ ã¿éí èðýýä àìàíä íü çóóëòòàé ºâñèéã ø¿äýýðýý

12

òàñ õàçàí àâ÷ õàÿâ. Òóí óäààã¿é áàéòàë Óõàà Áîðûí òîëãîé ýðãýæ,

äîòîð ìóóõàéðàí ÿàõ èéõèéí çóóðã¿é õýäýíòýý îãèóëàâ. Òýð ñîãòóó

ºâñ èäñýí ìýò íàéãàí äàéâàëçàí ýõèéãýý äàãàí ãýëäýðñýýð íóóðûí

óñàíä õ¿ð÷ õýäèéãýýð äîòîð ìóóõàéð÷, òîëãîé ýðãýæ áàéñàí ÷

õóæèðëàã á¿ëýýí óñíààñ ãýäýñ ìýäýí óóæýý. Òýãýýä íóóðûí çàõûí

íîéòîí ýëñýí äýýð õýâòýí òîëãîé ýðãýæ, í¿ä ìàíàðñàí ÷èãýýðýý óíòàõ

÷ áèø ñýð¿¿í ÷ áèø

áàéõàä óñíû øóâóóäûí ¿ë

òàñðàõ ãàíãàíààã íóóðûí

óñíû øóóãèí äîëãèëîõ

÷èìýýã ìºíãºí õîøóóò ýõ

ç¿ðõ ò¿ãøèí ÷àãíàæ,

àëñûí óóë òîëãîä ðóó

ñýðýìæëýí õàðæ çîãññîîð

¿¿ð öàéëãàâ. ªã뺺 íü

Óõàà Áîðûí èäñýí õîðò

ºâñíèé õîð áèåýñ íýãýíò ãàðñàí òóë õî¸óëàà õóæèðëàã àìòòàé ºâñíººñ

öàäòàë èäýýä ¿ä ºíãºðººãººä óóë ººäºº ÿâëàà. Æèæèãõýí áîð

òîëãîäûí äóíäóóð ìºíãºí õîøóóò ýõýý äàãàí Óõàà Áîð öîãèí ÿâëàà.

Ñàëõè øóóãèóëàí èéíõ¿¿ äàâõèæ ÿâàõ ò¿¿íä ìàø çóãààòàé áºãººä

õºã溺íòýé áàéëàà. Òýãòýë óðüäààñ ñýíãýíýõ ñàëõèíû õàìò äîòîð

ìóóõàéðàí ºíººõ ìóóõàé ¿íýð ¿íýðòýâ. Æèãøèí çýâ¿¿öñýí Óõàà

Áîð á¿ð ÷ õóðäëàí äàâõèìààð áîëîâ.

̺íãºí õîøóóò ýõ íü õàðèí õóðäàà íýìýõã¿é ààæóóõàí õàòèðàõ

àæýý. Òýãòýë Óõàà Áîðûí óðä íýãýí óäàà ¿çñýí ìºíººõ ãàéò øîðîîí

çàì áàñ äàéðàëäàâ. Óõàà Áîð òýðõ¿¿ çàì äýýã¿¿ð ä¿¿ëýí ãàðàõàä

ìºíãºí õîøóóò ýõ àéæ ýìýýñýí øèíæã¿é õàòèðñààð � Òýãòýë á¿ëòãýð

ãÿëààí í¿äýò ºíººõ áàðààí àìüòíû äóó ñîíñòîîä òýð õî¸ðûí ìºðèéã

ìºøãèí õîéíîîñ íü èë ãàð÷ èðýâ. Óõàà Áîð ìàøèä öî÷èðäîí àéõ

ñàöóó äàëäûí íýãýí õ¿÷èí ò¿¿íèéã ìàø õ¿÷èðõýã øàëàìãàé áîëãîñîí

òóë óóë ººä öàõèëàí áàðàà òàñðàâ. Ò¿¿íèé õóðö í¿ä àëèâààã òîãòîîí

õàðàõ ÷àäàëã¿é áîëñîí áàéõ áºãººä ÷èõýíä íü íýã ë ä¿íãýíýñýí

àþóëòàé ÷èìýý ñîíñîäíî. ̺íãºí õîøóóò ýõ º÷¿¿õýí òóðàíõàé

áèåäýý áóé á¿õèé ë ÷àäëàà ãàðãàí çóãòààæ áàéâ. Õàðèí øèëýí í¿äýò

13

äºðâºëæèí áàðààí àìüòíû àÿíãûí äóó îãò äóóëäñàíã¿é. Ò¿¿íèé

îðîíä äîòðîîñ íü ¿ñã¿é óëààí í¿¿ðò, ºíººõ áîëõè õî¸ð õºëò áîñîî

àìüòàä æèæèãõýí Ẻðºíõèé òîëãîé õàâ÷èã öýýæýý èë ãàðãàí:

� Õ¿¿å õ¿¿å! õýìýýí ãàëçóóðñàí ìýò õàøãè÷èõ íü ìºíãºí õîøóóò

ýõèéí àðõàí òàëä ñîíñòîíî. Ò¿¿íèé õàæóóãààð áàñ:

� Ä¿¿ä! Ä¿¿ä! ãýñýí àäòàé áàñ íýã ç¿ðõ ç¿ññýí ÿíãèíàñàí äóó

òàñðàëòã¿é õàäíà. ̺íãºí õîøóóò ýõ õ¿¿ãýý ÷óõàì õààøàà çóãòñàíûã

ìýäýõã¿é áîëòëîî òýâäñýí áàéâ. Èéíõ¿¿ çóãòàí ÿâòàë óñàíä îðñîí

õóëãàíà ìýò õºëºðñºí ìºíãºí õîøóóò ýõèéí õàìðààñ öóñ ãîäãîäîí

óóøèã ç¿ðõ íü öýýæíýý áàãòàìã¿é áîëîâ. Óðüä çàëóó æàâõààòàé áàéõ

¿åäýý ¿¿íýýñ õóðäàí äàéñíààñ õ¿÷ õóðäààðàà äàæã¿é çóãòàí ãàðäàã

áàéñàí íü ãàãöõ¿¿ ò¿¿íä áîäîãäîíî. Àðõàí òàëä íü áîëõè õî¸ð õºëò

áîñîî àìüòíû óõààí æîëîîã¿é îðèëîëäîõ áàñ «Ä¿¿ä! ä¿¿ä» õýìýýõ

ÿíãèíàñàí äóó, õàäàíä äàâõèëäàõ óãàëçíû ÷èìýýíýýñ ÷àíãà

ïèæèãíýõ äóó çýðýãò ò¿¿íèé òàðõè òîëãîé ìàíñóóð÷, ÿàõ ÷ ó÷ðàà

îëîõîî áàéãààä øèëýí í¿äýò áàðààí àìüòàí áàðàã òóëàí èðýõ øèã

áîëîõîä íýãýíò çàéëæ áóëòàõ àðãàã¿é áîëñíîî ìýäýýä õ¿÷ýý íýìýí

õóðäëàõ ãýòýë õàòóó ãàçàð ïýäõèéí õºñºð óíàâ...

Óõàà Áîð óóëíàà ãàð÷ óõààí îðîîä, í¿ä óðóó óðñàõ õºëñºº

õàòààæ, àëñ òèéø õàðâàë ìºíãºí õîøóóò ýõèéí çóãòàí ÿâñàí ãàçàð

ãÿëààí í¿äýò áàðààí àìüòàí çîãñ÷èõñîí õàæóóõàíä íü ¿ñã¿é óëààí

í¿¿ðò, áîñîî àìüòàí á¿ðòýëçýí áàéõààñ ººð þó ÷ õàðàãäñàíã¿é. Óõàà

Áîð ñîíîðäîí ÷àãíàâàë áîñîî áàðààí àìüòäûí äóóãàðàõ á¿äýãõýí

ñîíñòîõ áºãººä òýð ç¿ãýýñ èðýõ 纺ëºí ñýâñýý ñàëõèíû ¿ç¿¿ðò õàëóóí

öóñíû ¿íýð ¿íýðòýæ áàéâ. Òýãñãýýä íàð òºäõºíºº æàðãàæ, óóë òàëûã

¿äøèéí á¿ðèé íºìðºâ. Óõàà Áîðä èõ àéìøèãòàé áàéâ. Ýýæ íü ÿìàð

íýãýí ãàçàð àÿ òààâààðàà ç¿ãýýð ÿâæ áàéãàà ìýò ñàíàãäàíà. Ãàãöõ¿¿

ýýæèéãýý ë õ¿ñýí õ¿ëýýõ íü Óõàà Áîðä á¿ð ÷ àéìøèãòàé áàéâ.

Õàæóóãèéí áàðààí õàäíû òýíäýýñ õà÷èí íîãîîí í¿äòýé ìóóõàé í¿¿ðò

ìàõ÷èí øóâóóíû òàâëàõ ìýò èíýýõ çýâ¿¿òýé äóó ñîíñòîíî. Óõàà Áîðä

òóí ò¿ãø¿¿ðòýé, àéìààð áàéâ. Þì á¿õýí èéíõ¿¿ ò¿ãø¿¿ðòýé,

òºâºãòýé áàéãàà íü þóíààñ áîëîâ. Òýãòýë í¿ä öàâ÷èõ çóóð äýðãýä íü

õî¸ð á¿äýã íîãîîí î÷ ãÿëáàñõèéí õàðàãäàâ. Óõàà Áîð óõàñõèéí

õýäýíòýý õàðàéãààä ýðãýæ õàðâàë ìóóõàé í¿¿ðò ºíººõ øóâóó

14

¿¿ðýíäýý óíòàæ áàéñàí øààçãàéã äàðæ àâàí ÷àðëóóëæ áàéõ íü òýð.

Óõàà Áîð ýíäýýñýý õîëäîí õýñýã ã¿éãýýä àëü áàãààñ ìýäýõ íºìºð

äóëààí õàäíû ¸ðîîëä õýâòýýä ººðèéíõºº èéíõ¿¿ ãàøóóäàëòàé,

ò¿ãø¿¿ðòýé áàéãààãàà îéëãîæ ÿäààä õ¿íä õ¿÷èð ñàíàë áîäëîî ñýãñðýí

õàÿõ ãýñýí þì øèã òîëãîéãîî ñýãñýð÷, í¿õ øèã õàðàíõóé óðóó

ò¿ãø¿¿ðòýéãýýð øèðòýí, ýýæèéãýý èðýõèéã õ¿ëýýí áàéâ.

¯¿ð öàéæ, óóëíàà

òºäõºíºº íàð òóñàâ. Ýýæ

íü èðñýíã¿é. Óõàà Áîð

÷óõàì õààøàà ÿâàõàà

ìýäýõã¿é òýð¿¿õýíäýý

ýðãýí òîéðîí èäýýøëýí

áàéòàë äàíõàð ýâýðò

óãàëçíû ñ¿ðýã õàæóóãèéí

óóëíààñ áóóæ èðýâ.

Ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷

äàíõàð ýâýðò ìàø æàâõëàíòàé, ñ¿ðëýã áîëñîí áàéõ àæ. Ò¿¿íèé

øèíãýí óëààí áóóðàë çîãäîð ãàçàð ø¿ðãýõ àëäàí ñóãñàëçàæ, áºìáºãºð

òýãøõýí çîî íóðóóíû õ¿ðýí áóóðàë ñîð ãÿëàëçàí ãÿëòãàíàíà.

¯çýñãýëýíòýé äàðãàð ýâðýý ºðãºí, ñ¿¿õýëçýí èéø òèéø õàðàí

àíèðäàí çîãñîõ íü õ¿ðòýë ñ¿ðäìýýð àæ. Ñ¿ðãèéí äîòîð áàñ ýõòýé íü

àäèëõàí õýä õýäýí øàð àðãàëü, ººðòýé íü ñàöóó áèå áàãà, öàãààí

òîõîìò óãàëç ãóðàâ áàéâ. Òóéëûí èõýýð ãàíöààðäàí òîãòîæ áàéæ

÷àäàìã¿é áîëñîí Óõàà Áîð ñ¿ðãèéí ºìíººñ òîñîí ã¿éæ î÷âîë ñ¿ðãèéí

òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð Ýâýðò óðäààñ íü ààæèìõàí èðýýä õîøóóã íýãýíòýý

¿íýðòýýä õàæóóä íü ò¿ð èäýýøëýí çîãñîâ. Ò¿¿íèé àìüñãàà õ¿ðòýë

òóí õ¿÷òýé óóæèì áîëñîí áàéõ áºãººä çàí àâèð ìàø øèð¿¿í, í¿ä

õóðö, ÷èõ ñîðãîã áàéõ àæ. Óõàà Áîð öàãààí òîõîìò õýäýí óãàëçûã

áàðààäàí ñ¿ðãèéí çàõàä èäýýøëýí áàéòàë óðüä ºìíº îãò ¿çýýã¿é

øààçãàé àëàã æàâõààëàã íýãýí óãàëç ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷èéí äýðãýä

ã¿éí î÷îîä ãÿëàëçñàí õóðö í¿äýý ýðãýëä¿¿ëýí õýðæ çîãñîâ. Ò¿¿íèé

áàéäàë íü áèåíýý áàãòàæ öºõºõ õ¿÷ ÷àäàëäàà ýðäýí òóëàëäàõ ãýæ

áàéãàà íü èëò àæ. Áàñ õýðýãò äóðòàé öàãààí òîõîìò õýäýí óãàëç

æîîðãîíîí ã¿éñýýð òýð õî¸ðûí äýðãýä î÷æýý. Óõàà Áîð ÷ áàñ î÷ëîî.

15

Ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð Ýâýðòèéí óóð èõýä õ¿ðñýí áîëîëòîé í¿ä

íü óëààíààð ýðãýëäýí, àâàðãà ìîäíû ¿íäýñ øèã õàòóó äóõàà

äóõàéëãàí, áàõèìõàí áîãèíî äºðâºí õºë äýýðýý øààñàí ãàäàñ ìýò

öàõëàí çîãñæýý. Òýãòýë Øààçãàé Àëàã ñ¿¿ëýý ºðãºí óõàðëàà.

Äàíõàð Ýâýðò òîîìñîðã¿é ÿíçòàé õîëäîñõèéãýýä ààæèìõàí

ýðãýæ óõàñõèéõýä Øààçãàé Àëàã õàðâàí äàâõèæ òàãõèéòýë

ìºðãºëä뺺. Ñ¿ðãèéí

òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð

Ýâýðòèéí óðä õî¸ð õºë

ãàçðààñ õèéëýí, õîéä õî¸ð

õºë äýýðýý öàõëàí çîãñîæ,

Øààçãàé Àëàãèéí ÷àâõäàí

ç¿òãýõ õ¿÷èéã àðàé ÿäàí

òîãòîîæ áàéëàà.

Øààçãàé àëàã º÷¿¿õýí

÷ ÷ºëºº ºãºëã¿é àãñðàí

äàéðàõ íü øàðàëõóó îìãîëîí çàíòàéã íü èëòãýõ àæ. Òýãòýë ñ¿ðãèéí

òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð Ýâýðò õàæóó òèéøýý áóëòàí çàéëòàë Øààçãàé

Àëàã 纺ëºí áóóðàë õîøóóãààðàà õàòóó ãàçàð ìºðãºí óíàâ. Òýãýýä

òýð øàëàìãàé ò¿ðãýí áîñîæ èðýýä øàëáàð÷ öóñ ãîîæñîí óðóóëàà

íàðèéõàí áîð õýëýýðýý äîëîîëîí, õàðààë ç¿õýë òàâèõ ìýò ìàéëàí

àõèí ìºðãºëäºõººð àð òèéøýý óõðàâ. Ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð

Ýâýðò ààæóóõàí óõðàí áàéñíàà ãÿëñõèéí ñóðìàã óõàñõèéõýä

Øààçãàé Àëàã ìºíººõººðºº àãñðàí äàéðàâ. Äàíõàð Ýâýðòèéí çóçààí

áîð äóõ ò¿¿íèé öýâýðõýí öàãààí äóõàíä õ¿ðìýãö äóãõèéãýýä ÿâ÷õàâ.

Èíãýæ õ¿÷òýé ìºðãºëäñºí äîðîî Øààçãàé Àëàã öýâýðõýí ãîîëèã áèåý

òîãòîîí òîëãîé ñýãñðýí, àð òèéøýý çàéëàâ. Ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷

Äàíõàð Ýâýðò îãò òîîñîí ÿíçã¿é ò¿¿íèéã àæèãëàí çîãñîíî. Òýãòýë

Øààçãàé Àëàã õîðîìõíîî ñýõýý îðîõ ìýò áîëîîä ìºðãºëäºõººð áàñ

óõàðëàà. Ò¿¿íèé ñýðâýýíèé ¿ñ áîñîæ, í¿ä íü àéìààð øèð¿¿í äîãøèí

áîëñîí áàéâ. Ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð Ýâýðò ìºí ë ààæóóõàí

óõàðñààð ãàçðûí äýýð ãàð÷ áàéãààä óõàñõèéëýý.

Øààçãàé Àëàã áèåèéí á¿õ õ¿÷ýý öýýæíýý õóðààí õàðâàí äàéðñàí

áºãººä Äàíõàð Ýâýðòèéí õàä ìýò õàòóó äóõ óðóó ÿã îíîëäóóëàí

16

ìºðãºòºë òîëãîé íü äàíõàñõèéãýýä, ãàçàð äýëõèé äàéâàëçàí, íàìðûí

øàð íàð õ¿ðýý òàòààä õàðàíõóéëàí èðýõ øèã áîëæýý. Òýð ñýõýý

îðìîãöîî õàìðààñ ñàä òàâèõ öóñàà ãîîæóóëàí Äàíõàð Ýâýðòèéí

ñ¿ðãèéã îðõèí óóë ººä ãàíöààðàà ÿâëàà. Ò¿¿íèéã Óõàà Áîð, áàñ

öàãààí òîõîìò ãóðâàí óãàëç äàãàæ õýñýã ÿâñíàà áàñ îðõèí, ñ¿ðýãòýý

áóöàí íèéëæýý. ̄ ¿íýýñ õîéø Óõàà Áîð Äàíõàð Ýâýðòýýñ á¿ð ÷ ñ¿ðäýí

àéõ áîëñîí áºãººä ò¿¿íèé òóéëûí ñîðãîãîîð ñ¿ðãýý õàìãààëàí ÿâäàã

åð áèøèéí ÷àäàëä äàëäûí íýãýí çºí㺺ð áàñ áèøðýõ áîëîâ.

Àíõíû öàñ óóëàíä

îðîâ. Àëñûí óóë òîëãîä ñ¿ð

æàâõëàíòàé ãÿëàëçàí

ãÿëòãàíàí õàðàãäàíà.

Ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷

Äàíõàð Ýâýðòèéí ñ¿ð ñ¿ëä

íü ààíäàà áóóðàí

àðãàëüòàé õººöºëäºõºº

áîëüæ, çºâõºí ñ¿ðãýý

ìàíàí, íàéäâàðòàé

òýðã¿¿ëæ ÿâàõ áîëîâ. Äàíõàð Ýâýðò ñ¿ðãýýñ çàéäóóõàí õàðóóëòàé

ºíäºð ãàçàð áàéíãà ñîíîðäîí çîãñîõ áºãººä àëèâàà ÷èìýý, àëñûí

áàðàà çýðýãò çóãòàõ áóþó òàéâàí áàéõ ýñýõèéã ñ¿ðýãòýý ìýäýãääýã

áàéëàà.

ªâëèéí íýãýí ¿äýø ñ¿ðýã òàéâàí òîãòóóõàí èäýýøèëæ áàéëàà.

Îðîéí æàâàð òàëä áóóæ, õ¿éëýí õºõ ÷îíî èäýø ýðýõ öàã áîëæýý.

Àíèð ÷èìýý îãò ¿ã¿é, àãààð òýíãýð íàëãàð íàìóóí áàéõ òóë ñ¿ðýãò

òóí ÷ æàðãàëòàé, òààòàé áàéëàà. Òýãòýë õàäíàà íýãýí ñîíèí ÷èìýý

ãàðàâ. Ñ¿ðýã ¿ðãýí óõàñõèéëýý. Òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð Ýâýðò õýä

õàðàéãààä àíèðäàí çîãñîõîä ò¿¿íèéã äàãàí ñ¿ðýã íàì áîëëîî. Óõàà

Áîðä óðüä ºìíº îãò ñîíñîîã¿é íýãýí õàðæèãíàí æèíãýíýõ õà÷èí

÷èìýý ãàðààä ÷îíûí çîâèóðòàéãààð ãàñëàí ãýíãýíýõ äóó ñîíñòîâ.

Äàíõàð Ýâýðò òºäõºíºº òàéâàí áîëîîä ºâñ çóëãààí èäýýøèëæ, ÷èìýý

ãàðàõ ç¿ã óðóó ç¿ãýýð ýíã¿¿íýýð ÿâàõàä ñýðýìæëýí ò¿ãøèöãýýñýí

ñ¿ðýã àðãà áóþó ò¿¿íèéã äàãàí ÿâæýý. Äàíõàð ýâýðò õàäàí öîõèîíû

øèë äýýð ãàðààä óðä õºë íü òºìºð õàâõàíä îðîîä àðãà òàñðàí õýâòýæ

17

áóé ÷îíûã õàðàâ. Òýðã¿¿ëýã÷èéí áàéäëààñ àþóëã¿é ãýäãèéã ìýäñýí

ñ¿ðýã õîøóóðàí ò¿¿í óðóó äºõºæ î÷èâ. Òºìºð õàâõíààñàà ñàëàõ ãýæ

óäòàë íîöîëäîæ òàìèðàà áàðñàí ãºëãºí ÷îíî àðãà ÿäàõäàà ó÷èð

óòãàã¿é 纺ëºí õàðöààð òýäíèé óðäààñ õàðæ, öàãèðàãëàí õýâòýæ

áàéâ. Àéæ õóë÷èéñàíäàà òóí º÷¿¿õýí áîëñîí ò¿¿í óðóó öàãààí òîõîìò

õýäýí óãàëç ¿íýðòýí îéðòâîë õîðñîë çàíàëäàà ìóóðàõ øàõñàí ÷îíî

àÿòàéõàí ¿íýð àâàí, õºëèéíõºº ºâ÷íºº ìàðòàãíàæ, óõàñõèéí äàéðàõ

ãýýä õàâõàíäàà îðîîöîëäîí îé÷îîä õýö ãàçàð õýäýíòýý ºíõðºâ. Òýãòýë

ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð Ýâýðò ºíººõ áîëõè õî¸ð õºëò áîñîî

àìüòíû ¿íýð ãýíýò àâñàí òóë ãàçàð äýâñëýí äîõèî ºãºâ. Ñ¿ðýã ÷

àíèðäàí íàì æèì áîëîâ. Àëñûí ÷èìýý ãýíýò ñîíññîí ñ¿ðãèéí

òýðã¿¿ëýã÷ óóëûí îðîé ººä ìàöàí õàðàéâ. Ñ¿ðýã ÷ ò¿¿íèéã äàãàí

õóéëðàí áàñ äàâõèëäëàà. Õýñýãõýí ÿâààä Äàíõàð Ýâýðò çîãñîñõèéí

÷àãíàâàë àäóóíû òóóðàéí ãàçàð áºìáºðäºõ òºâºð㺺í òîä ñîíñòîõ

áºãººä õî¸ð õºëò áîñîî àìüòíû äóóãàðàõ áàñ ñîíñòîíî. Äàíõàð ýâýðò

òîëãîé ºðãºí, íóðóó áèåý òýãøèëæ àëñûí óóë òèéø ÿàðàâ÷ëàí

õàòèðàõàä ñ¿ðýã ò¿¿íèéã äàãàí äàâõèëàà...

¯¿íýýñ õîéø óäàëã¿é øèë òàëûí öàñ õàéëæ, ýíãýð áýë öîîõîðòîæ

ýõëýâ. Àëñûí óóë íóðóóíä õºíãºí óíèàð òàòàí, íîéòîí öàñ, áîã ºâñ,

àãèéí õºõ áîòóóëûí ¿íýð õàíõëàõàä Óõàà Áîð ÷àäàë îðîõ ìýò

õºíãºðººä àëñàä ñ¿¿ìýëçýõ õºõ óóëñûí ç¿ã ÿâìààð áîëíî.

Ýíýõýí ¿åñ õàðèí ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð Ýâýðò ÿãòàà òóëàí

ÿäàð÷, ìàøèä ýöýæ òóðñàí òóë ÷èìýý àíèðã¿é ¿åñ íàðàíä áèåý ýýí

çºâ ç¿ãýýð õýâòýõ äóðòàé áîëñîí áîëîâ÷ ÷èìýý àíèðäàí ìýäýõ ÷àäâàð

íü õýâýýð àãààä, í¿ä õóðö, àëèâàà ¿íýð àâàõäàà ãîéä áàéëàà. Òýð

îëîí æèëèéí ñóðöààðàà ñ¿ðãýý òîëãîéëîí, àþóë îñëîîñ ìóëòðàí ãàð÷

÷àääàã áàéëàà.

Õàâðûí óðü óíàõ ¿åñ Øààçãàé Àëàã ñ¿ðýãò àõèí íèéëæ, óðüä

ºìíº îãò ìºðãºëäºæ, òýìöýëäýæ áàéãààã¿é þì øèã Äàíõàð Ýâýðòòýé

Ẻð íèéë¿¿ëýí õýâòýõ áóþó ç¿ãýýð ýíã¿¿íýýð öóã ÿâæ áàéâ. Àäãóóñ

àìüòàí ºø õîíçîí ñàíàäàãã¿é íü äààí÷ ñàéõàí àæ. Õàðèí îíö àþóë

îñîë òîõèîëäîæ ìàãàäã¿é áàéâàë Øààçãàé Àëàã ñ¿ðãýý òîëãîéëîí ÿâàõ

¿å ÷ áàéäàã áàéëàà. Ñ¿ðãèéí äîòîðõ øàð àðãàëü äîòîð õîéä õî¸ð õºë

øèéð öàãààí æàâõààëàã íýãýí áàéõ áºãººä ò¿¿íèé äýðãýä Óõàà Áîð

18

çîãñîõ áóþó õýâòýõäýý ìàø äóðòàé áîëæýý. Ò¿¿íèé òýãøõýí áºìáºãºð

íóðóó, íàðèéõàí ãýäýñ, ãî¸ìñîã öîîõîð ¿ñ, ýâëýãõýí óðàí õîøóóã

Óõàà Áîð øîõîîðõîí øèðòýíý. Øèéð öàãààí àðãàëü ìàø ñîðãîã òóë

ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷èéã äîõèî ºãººã¿é áàéõàä ë çóãòààõàä ÿìàãò áýëýí

áîë÷èõñîí áàéäàã áàéâ.

Õàâðûí íàð ãèéñýí öýëìýã òóíãàëàã íýãýí ºã뺺 óóëàíä íýí

ñàéõàí áàéâ. Øàð àðãàëèóä ñ¿ðãýýñ çàéäóóõàí èäýýøèëíý. Öàãààí

òîõîìò óãàëçíóóä õýä¿¿ëõýíýý ñ¿ðãýýñ òàñðàí óóëûí õÿ𠺺ä ÿâæ

áàéâ. Òýãòýë Äàíõàð Ýâýðò, Øààçãàé Àëàã õî¸ð ç¿ãýýð ýíã¿¿í õýâòýæ

áàéñíàà õàìðàà äóóãàðãàí òóðãèæ çýðýã áîñîæ èðýâ. Ýíýõ¿¿

÷èìýýíýýð ñ¿ðýã õóéëðàí Ẻãíººä àíèðäàí çîãñæýý.

Äàíõàð Ýâýðò õàìðààðàà ñàëõè ø¿íãýíýòýë òàòàæ õýñýãõýí

áàéçíààä àþóë òóëãàðñàí òóõàé ñ¿ðýãòýý ìýäýãäýí äºðâºí õºëºº

ãàçðààñ õèéëýí ä¿¿ëýõ ìýò õàðàéëàà. Ò¿¿íèé õîéíîîñ ñ¿ðýã äàãàí

äàâõèâ. Øèéð öàãààí, Óõàà Áîð õî¸ð çóóçàé õîëáîí áàñ õóðäàëæýý.

Òýãòýë òýäíèé óðäààñ ºëñºæ ãóðèíõàéòñàí õýñýã ÷îíî äàéðëàà. Îíö

èõýýð ñàíäàðñàí Øààçãàé Àëàã ñ¿ðãýýñ òàñðàí ãàíöààðàà áóöàí

çóãòààâ. Äàíõàð Ýâýðò òýäãýýð ÷îíûí äóíäóóð òýð ÷èãýýðýý ç¿ñýí

ãàðàõàä ñ¿ðýã ò¿¿íèé õîéíîîñ öóâàí äàâõèëàà. Èõýä ñàíäðàí ìýãäýí

áóöàæ ã¿éñýí Øààçãàé Àëàãèéí óðäààñ õî¸ð ÷îíî áàñ äàéðñàí òóë

ñ¿ðãèéíõýý àðààñ òýð áóöàí äàâõèâ. Ãýòýë àíõ äàéðñàí õýñýã ÷îíî

ìºí ºìíººñ íü äàéðàí ÿàõ èéõèéí çóóðã¿é ò¿¿íèéã á¿ñëýí àâ÷ýý.

Ñ¿ðýã àíãàéëàí äàéðñàí ÷îíûí àþóëààñ ìóëòðàí õýñýãõýí äàâõèàä

õîøóóðàí çîãñîæ, ýðãýæ õàðâàë Øààçãàé Àëàã òîëãîé ºðãºí, ÷èõ

õóëìàéí ÷èãýýðýý äàéðàõ ÷îíûí á¿ñëýëòýýñ àðàéõèéæ ìóëòðàí ãàð÷,

ñ¿ðãèéíõýý õîéíîîñ öîéëîí èðýâ. Õàäòàé óóëàíä îëîí ÷îíûí íàðèéí

çîõèîí áàéãóóëàëòòàé á¿ñëýëòýýñ çóãòàí ãàðàõ ¿íýíõ¿¿ áýðõ òóë ç¿éë

ç¿éëèéí àìòëàã ºâñ, óðãàìàëòàé, äóëààí õýâòýðò óóëàà Äàíõàð Ýâýðò

õàð çºí㺺𺺠îðõèí ñ¿ðãýý äàãóóëàí òàë óðóó áóóâ. Ñ¿ðãèéí

òýðã¿¿ëýã÷ òýðòýý óóëàíä äàìæèí ãàðäàã ãóó ñóäàãò îéð äºò õîîëîéã

îðõèí òýãøõýí òàë äóíäóóð àëñóóð äàÿëàí ñ¿ðãýý äàãóóëàí äàâõèæýý.

Ñ¿ðãèéí äàéðàí ºíãºðºõ ̧ ñòîé õºíäèéí ãóó, ñóäàãò ºðòººëºí õººõººð

õýâòýæ áàéñàí õýäýí ÷îíî õºãøèí òýðã¿¿ëýã÷èéí ìóó ñàíààíä õîðñîí

áóõèìäàõäàà õºíäëºí㺺ñ äàéðàõ áîëîâ÷ ñ¿ðýãò îéðòîæ ÷àäàëã¿é

19

õîöîð÷ áàéâ. Ñ¿ðýã ìàø èõ õ¿÷ ãàðãàí àìñõèéõ ÷ºëººã¿é õóðäàëñààð

ºðãºí õºíäèéã òóóëàí óóëûí õîðìîé ò¿øýýä àìñõèéí çîãñîâ.

Ãýòýë õîéíîîñ íü õººëã¿é óóëàíä á¿ãýí ¿ëäñýí õýñýã ÷îíî ãóó

ñóäàãò õºíäèéí çàìààð õóðäëàí äàâõèæ, ñ¿ðãèéí î÷èõ óóëàíä

ò¿ð¿¿ëýí ãàð÷ àíãàéëàí äàéðàõààð îòîí áàéæýý. Óóëíààñ ¿ëýýõ

纺ëºí ñàëõèíû ¿íýð àâñàí Äàíõàð Ýâýðòèéí æàâõààòàé çàëóó

öàãèéí èä õàâèéã ¿ç¿¿ëæ áàéñàí áàéãàëèàñ çàÿàñàí òýð ñîðãîã ÷óõàã

ìýäðýõ¿éí íýãýí áîëîõ íàðèéí ¿íýðèéã ÿëãàí ìýääýã õàìàðò ÷îíûí

¿íýð ¿íýðòýâ. Çýðýãöýí çîãñîæ áóé Øààçãàé Àëàãèéí õóðö í¿ä õàä

÷óëóóíààñ ÿëãàðàõ àðãàã¿é ãýòýí õýâòýõ õýä õýäýí ÷îíûã áàñ îëæ

õàðëàà. Äàíõàð Ýâýðò òýñ õºíäëºí ýðãýæ, õîéøîî çóãòààæýý.

Øààçãàé Àëàã, Äàíõàð Ýâýðòýýñ º÷¿¿õýí ÷, õîöðîëã¿é íýãýí õºëòýé

ìýò ÿã çýðýãöýí äàâõèâ. Òýð õî¸ðûí õîéíîîñ ÷îíî õººñºíã¿é

õîöîðñîí áîëîâ÷ ñ¿ðýã ºäºðæèí äàâõèñààð óðüä ºìíº èðæ ¿çýýã¿é

áàñ íýã óóëàíä ãàðàâ. Òýíä õàðãàíà øàâàãíû ºòãºí íîãîîí áóò

áàéõã¿é áºãººä õàä ÷óëóó íü õàð áàðààí òóë ýëäýâ ìàõ÷èí øóâóó

àìàðõàí îëæ õàðàõ áóþó îéð õîëûí àìüòàí ¿çýõ íü èë¿¿ àìàðõàí

áàéâ. Õàðèí ãîâèéí àãü òààíààñ õàìààã¿é á¿ä¿¿í, ø¿¿ñ áàãà ºâñºíä

íü èäýýøèí äàñàæ ÷àäàõã¿é áàéâ.

Ýíä ÷îíûí ñ¿ðýã, ãÿëààí í¿äýò ìóóõàé ¿íýðò áàðààí àìüòíû

àëü àëü íü áàéñàíã¿é. Õàðèí ºíººõ àâàðãà öàãààí àìüòàí òýíãýðò

ä¿íãýíýí, ãýì õîðã¿é íèñýí ºíãºð÷ áàéâ. Ýíä Óõàà Áîðä òóí ÷

óéòãàðòàé áàéëàà. Èæèë äàñàë áîëñîí ø¿¿ñëýã íàðèéí ºâñ íü

¿ã¿éëýãäýí, í¿äíèé õàðàà áóëààí ÿìàãò äàëëàí äóóäàõ ìýò áàéäàã

óíèàðòàí õºõðºõ óóëñ íü ë áîäîãäîíî. Øààçãàé Àëàãèéã äàãóóëñàí

Äàíõàð ýâýðò çóí öàãò íóòàã õººäºã çàíãààðàà ñ¿ðãýýñ òàñðàí áàðàà

òóðóóã¿é àëãà áîëæýý. Ñ¿ðãèéí øàð àðãàëèóä õàäíû ¿åèéí íÿëõ íîãîî

õººöºëäºí õýä¿¿ëõíýý ÿâíà. Óõàà Áîðûí òýðã¿¿ëñýí öàãààí òîõîìò

õýäýí óãàëç íóòàãøñàí óóëíàà áóöàõààð óóëûí áýëèéí íàðèéí

øèðõýãò ºâñèéã ø¿òýí áýë÷ýýðëýí áàéëàà. Õýýð òàë í¿äíèé ºìíº

íîãîîðîí, ¿çýñãýëýí òºãºëäºð íàëàéí õàðàãäàíà. Ýíýõýí ¿åñ Óõàà

Áîðä ýíä á¿ð ÷ òýñýæ òîãòîí áàéæ ÷àäàõã¿é áîëæýý. Õýíç íîãîî

õàëèóðñàí ã¿í ãóó äàãàí öàãààí òîõîìò óãàëçíû ñ¿ðýã èäýýøëýí

áàéõàä Óõàà Áîð óõàñõèéí ã¿éëýý. Ò¿¿íèé õîéíîîñ áóñàä íü áàñ

20

äàãàâ.

Òýð óðàí ýâëýã òîëãîéãîî ºðãºí, íóðóóí äýýðýý òàâèàä óðä ç¿ãèéã

áàðèí õàòèðàõàä ñàëõè ñýíñðýí, ñóäàñ øºðìºñ ÷àíãàðààä äàëäûí

ÿìàð íýãýí ñýðýë óëàì õ¿÷ ÷àäàë íýìýõ òóë ÿäàæ öºõºõ þìã¿é

äîâòîëæ ÿâëàà. Ò¿¿íèé õîéíîîñ öàãààí òîõîìò óãàëçíóóä ÷àâõäàí

õàðàéíà. Õýñýã ÿâààä Óõàà Áîð õýýð òàëä ãàð÷, àìðàí èäýýøèëæ

áàéãààä öààø ÿâàâ. Òýãòýë íàìõàí äàâæàà áèåòýé, öàãààí òîõîìò

íýãýí óãàëç ÿâæ ÷àäàõã¿é áîëæýý. Ñ¿ðýã ÷ ò¿¿íèéã õ¿ðýýëýí öîîãëîí

çîãñîíî. Òýãýýä Óõàà Áîð óðüä ºìíº àìèéã àâàðñàí òýð à÷èò íóóðûí

ç¿ã ñ¿ðãýý øóóä äàãóóëàí öààø áàñ äàâõèëàà. Òýãòýë æàõàí ÿâæ

áàéãààä öàãààí òîõîìò óãàëçíóóä àõèí öóâðàí çîãñîâ Óõàà Áîð

ñ¿ðãýýñ òàñðàí ãàíöààðàà õýñýã ÿâñíàà áóöàí ã¿éæ èðýâ. Òýð

õººðõèé öàãààí òîõîìò óãàëç ãàë íü ¿õñýí áóëèíãàðòàé í¿äýýð

áóñäûãàà ãºëðºí øèðòýæ, ä¿¿ð÷ òîìîðñîí ãýäñýý äààõã¿é õýâòýæ

áàéëàà.

Óõàà Áîðûí àìèéã óðüä ºìíº àâàðñàí à÷èò íóóð íü òýíãýðèéí

õàÿàòàé õºë íèéëñýí õîîñîí õºõ óíèàðûí öààíà áàéãàà áîëîëòîé.

Óõàà Áîð õîðò ºâñºíä õîðäñîí õººðõèé òýð óãàëçûã ÿàõ ýñýõýý

øèéäýæ ÷àäàõã¿é íààø öààø õîëõèí áàéâ. Ñ¿ðýã ò¿ãø¿¿ðèéí äîõèî

àâñàí çîâëîíòîé àãøèíä áàéãàà ìýò ñýðýìæòýé áºãººä çîâèóðòàé

áîëöãîîæýý. Õîðò ºâñíèé Ẻëæèñ öóòãàì ãàéò ¿íýðèéã Óõàà Áîð

ñàéí ìýäýõ òóë òýð ýíäýýñ õîëäìîîð áàéëàà. Èõýä òàð÷ëàí çîâæ áóé

òýðõ¿¿ öàãààí òîõîìò óãàëçûã õàðààä ÿìàð íýãýí àéìààð þì áîëîõ

íü ãýäãèéã áàñ ìýäýöãýýæ áàéâ. Ò¿ãø¿¿ðòýé áàðãàð òýð ºäºð

àðàéõèéæ ºíãºð÷, ¿äøèéí á¿ðèé áîëîâ. Çîâæ ç¿äýðñýí öàãààí

òîõîìò ÿíöàãëàí îðèëñîîð ò¿ð¿¿÷èéí îä òýíãýðò ò¿ãýõ ¿åñ ÷èìýýã¿é

áîëæ, í¿ä íü öýõèéí õºäºë㺺íã¿é áîëîîä õ¿éòýí ãàçàð òýðèéí

óíàæýý. Ò¿¿íèé õºë, õ¿ç¿¿ òºäõºíºº ìîä ìýò õºøèæ, õàðàõàä íýã ë

àéìààð áîëîâ.

Óõàà Áîð ýíä íýãýíò òîãòîæ áàéõ àðãàã¿é áîëñîí òóë çîðüñîí

óóëûí ç¿ã ç¿ãëýõýä àéí çýâ¿¿öñýí áóñàä óãàëç ò¿¿íèé õîéíîîñ äàãàí

äàâõèëàà. ×èíãýýä ñ¿ðýã àþóëòàé äàéñàíä õººãäñºí ìýò àìñõèéí

çîãñîëã¿é øºíºæèí äàâõèñààð èäýýøèëæ äàññàí óóëíàà èðýâ.

Òýäíèéã èæèë äàñàë áîëñîí àìòëàã ø¿¿ñò ºâñ, ºòãºí íîãîîí áóò,

21

íºìºð äóëààí õàä öîõèî íü õººð áàÿñàë áîëîõ ìýò óãòàí àâ÷ýý. Ýíä

èðñíýýñ õîéø Óõàà áîð ýýæèéãýý õàà íýãòýýãýýñ õ¿ðýýä èðíý õýìýýí

áîäîõ áîëæ, íýã ìýäýõýä ë õýýð òàëûí ºíººõ ãàéò øîðîîí çàì óðóó

õàðóóëäàí çîãñîæ áàéäàã áàéëàà. Òýãñýýð òýð ñ¿¿ëäýý ýýæèéãýý ¿¿ðä

àëãà áîëñíûã á¿¿ð ò¿¿ðõýí ìýäýâ.

Òýð çóí öàãààí òîõîìò ýäãýýð çàëóóõàí óãàëçíóóä îíö ãàðãóóä

õóâèð÷, ãîéä ñàéõàí òàðãàëàâ. Öºì æàâõàà òºãºëäðèéã àãóóëæ áèå

íü òîì áîëîâ.

Óõàà Áîð ºã뺺 íàð ãàðàõ ¿åñ, ººðèéí ñ¿¿äðèéã õàðààä öî÷èí

óõàñõèéñíýý Äàíõàð Ýâýðòòýé òóéëûí òºñòýé áîëñíîî ìýäýâ. Òîãëîí

íààäàõ áóþó ýýæèéãýý àéëãàõ ãýæ ç¿ãã¿éòýí ã¿éäýã áàéñàí ¿å íü ÷

¿¿ðä ºíãºðñºí áîëîëòîé. Õàðèí íàìðûí õîíãîð ñàëõèíä ºòãºí áóò

õóéðàãíàí íàéãàõ ¿åñ ìºíººõ øèéð öàãààí àðãàëü áîäîãääîã áîëîâ.

Òýãñíýý òîãòîæ èäýýøèæ ÷àäààã¿é àëñûí, ìºíººõ óóë óðóó ã¿éí

î÷ìîîð áîëîõ áºãººä ýýæòýéãýý õàìò î÷èæ ¿çñýí ÿãààí öýöýãò öàñò

ºíäºð óóë òèéø øèéð öàãààí àðãàëèéã äàãóóëàí î÷ìîîð ñîâèí òàòíà.

Òýð ñ¿ðãèéí àëü õ¿÷òýé óãàëçòàé ÷àäàë ñîðèí ìºðãºëäºæ ºäºð ºäðººð

íýìýãäýõ òàìèð òýíõýýãýý ìýäðýí áàéõ íü áàñ ÷ àÿòàéõàí áàéëàà.

Ò¿¿íèé íóðóóíä óëààí áóóðàë ñîð ñóóæ, Ẻðíèé áîð òîëáî íü

á¿äãýðýí, õ¿ç¿¿íä íü ºòãºí óëààâòàð çîãäîð óðãàæýý. Òýð èéíõ¿¿

õóâèð÷ áàéãààãàà ººðºº áàñ ìýäýõã¿é áàéâ. Õàðèí áÿð ÷àäàë íü

àìòàãäàí ÿìàð ÷ äàéñàíä ã¿éöýãäýõã¿é çóãòàæ ÷àäìààð áàéõ áºãººä

á¿ð àëñûí ºíäºð ºíäºð óóëñûã äàìæèí ã¿éìýýð ÷ áîëíî. Áóñàä

öàãààí òîõîìò óãàëçíóóä ÷ ãýñýí õ¿÷ ÷àäàëäàà ýðäýí ìºðãºëäºõ íü

îëîíòîî áîëëîî. Õýýðèéí ñàëõè ¿å ¿åõýí ñýâýëçýí, ãàçàð äýëõèé

øàðãàëòàí, ºâñ óðãàìëûí ààã àìò áóóðàõ òóñàì Óõàà Áîð øèéð

öàãààíûã èõýä ñàíàãàëçàí èæèë õàíü õ¿ñýí ìºðººäºõ áîëîâ.

Ãýòýë öàñ ìýò öàãààí öàí óíàñàí íýãýí ñýð¿¿í òóíãàëàã ºã뺺

Äàíõàð Ýâýðò, Øààçãàé Àëàã õî¸ð àðãàëèóäàà äàãóóëàí óóëíàà áóöàæ

èðýâ. Õàðèí ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ õºãøèí Äàíõàð Ýâýðò îãò òàðãà

òýâýýðýã àâààã¿é áàéâ. Ò¿¿íèé íóðóó áèå õàâ÷èéí, ¿ñ áóðçàéæ,

äàíõàð ýâýð, ä¿ðëýãýð í¿ä õî¸ðîîñ ººð òàíèãäàõààð ç¿éëã¿é áîëñîí

áàéâ. Øààçãàé Àëàãèéí æèæèãõýí îâ òîâ öîîõîð íóðóó íü óñíû

ìàíäàë ìýò ãºëòºëçºí ¿ñíèé ¿ç¿¿ð íü õÿëãàíà ºâñ øóóðàéëñàí õýýð

22

òàë øèã ãÿëàëçàí ãÿëòãàíààä ºí㺠ç¿ñ á¿ðäñýí áàéëàà. Ñ¿ðãèéí äîòîð

ñ¿¿ëò îäîí ìýò îíö æàâõëàíòàé áàéäàã øèéð öàãààí àðãàëèéã ìàøèä

õ¿ñýí õ¿ëýýæ áàéñàí Óõàà Áîð ñ¿ðãèéí äóíäóóð ç¿ñýí îðîâ.

Ñ¿ðýã òàéâàí òîãòóóõàí èäýýøèëæ áàéâ. Óõàà Áîð øèéð öàãààí

àðãàëèéí äýðãýä î÷îîä õîøóóã ¿íýðëýí ¿çýõýä õîëûí ºâñíèé ¿íýð,

ººð þó ÷ þì áý òóéëûí ñýíãýíýñýí òàíñàã ñàéõàí ¿íýð õîëèëäîí

¿íýðòýæ áàéâ. Øèéð öàãààí àðãàëü Óõàà Áîðûã äîðõíîî òàíèàä èõ

ë äîòíî÷ëîí îéðòæýý. Òýãòýë Øààçãàé Àëàã ã¿éí èðæ òýð õî¸ðûã

ñàëãàâ. Äàíõàð Ýâýðò ñóðãèéí çàõàä èéø òèéø õàðàí çîãñîíî.

Óóëàíä ñýð¿¿ îðæ, íàð òàøèæ áàéâ. Ýíýõýí ¿åñ Óõàà Áîð,

Øààçãàé Àëàãòàé ìºðãºëäºí õ¿÷ ÷àäëàà ¿çìýýð áîëîîä åð áîëñîíã¿é

òóë ñ¿¿ë îãøèí òîëãîéãîî äóõàéëãàí ò¿¿í óðóó îéðòâîë Øààçãàé Àëàã

÷ äóðòàéÿà òîñîí èðëýý. Óóëíàà îãò ÷èìýý àíèðã¿é áàéõ áºãººä àëñ

õîëûí øîðîîí çàìààð äàâõèõ ãÿëààí í¿äýò áàðààí àìüòíû ä¿íãýíýõ

÷èìýýíýýñ ººð ñýðýìæëýí ñýæèãëýõ ç¿éë îãòã¿é á¿ëãýý. Øààçãàé

Àëàãèéí õîð øàð áààõàí äýâðýõ òºëºâòýé Óõàà Áîðûã ýãö øèðòýí,

õýðýí çîãñæýý. Óõàà Áîð ò¿¿íèé ýíýõ¿¿ áàéäëûã îãò òîîëã¿é øóóä ë

ìºðãºëäºõººð óõàðëàà. Ñ¿ðýã òýð õî¸ðûã òîéðîí öîîãëîí çîãñîæ

ñîíèðõîí õàðöãààíà.

Õàðèí Äàíõàð Ýâýðò íýãýí õàäàí äýýð ãàðàí çîãñîâ. Òýð

äýðãýäýý áÿöõàí ÷óëóó òîðõèéõ ñýæèãòýé ÷èìýý ñîíññîí òóë

õîðîìõíîî îãëî õàðàéõàä áýëõíýýð àõèí àíèðäòàë àñàð òîì õàð

öîîõîð èðâýñ õàæóóãèéí õàäíààñ ¿ñðýí õàðàéæ Äàíõàð Ýâýðòèéí

õ¿ç¿¿ ñýýðýíä àñàí àâ÷ýý. Òýð íýãýíòýý öîâõðîí, èðâýñèéí öýýæèéã

îíîëäóóëàí õàäòàé øàõàí õ¿÷òýé ìºð㺺ä óóëûí îðîé òèéø

õàðàéõàä ñ¿ðýã äýìèé õóéëðàí ¿ðãýýä ò¿¿íèéã äàãàëã¿é äîðîî íàì

çîãñîöãîîæýý. Õàð öîîõîð èðâýñ ìàø õ¿÷òýéí äýýð èõýä ºëññºí òóë

óõààí ýëèé áàëàé áàéäàëòàé, Äàíõàð Ýâýðòèéí áàãàëçóóðààñ òóéëûí

ëàâ ñýíæëýí õàçàõäàà ã¿ðýýíèé ñóäñûã õàíàæ àìæñàí òóë Äàíõàð

Ýâýðò çºâ ç¿ãýýð þì øèã õàðàéí ÿâñíàà íýãýí ¿õýð ÷óëóóíû õàæóóä

¿õýäõèéí óíààä áîñîæ ÷àäñàíã¿é. ̄ ¿íèéã øèðòýí õàðæ áàéñàí ñ¿ðýã

äàâõèëäàí îéðòâîë òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð Ýâýðòèéí ìóøãèðñàí ëóò

ýâðèéí õîîðîíä öýýæýýðýý øààí õàâèðãà íü õàäàãäñàí èðâýñ Äàíõàð

Ýâýðòèéí õ¿ç¿¿íýýñ õàçñàí ÷èãòýý, àì íü çóóðààä ãÿëãàð íîãîîí í¿ä

23

íü ãºëèé÷èõñºí, äýýñ ìýò ýðýýí ñ¿¿ë íü ìîãîé ìýò àòèðàëäàí àðàé

÷¿¿ õºäëºõ òºäèé áàéâ. Õàðèí Äàíõàð Ýâýðò Ẻðëºí óíààä òîëãîéãîî

÷óëóóí äýýð òàâüñàí áàéõ áºãººä òóí àìãàëàí òàéâàí óíòàæ áàéãàà

ìýò îãò õºäºë㺺íã¿é áîëæýý. Ýíýõ¿¿ õàð äàðñàí ç¿¿ä øèã ýâã¿é

ÿâäëûã õàðñàí ñ¿ðýã Øààçãàé Àëàãèéã äàãàí õýä õýäýí óóë äàìæèí

õóëæèæ íýãýí ã¿í õàâöàëä î÷èæ òîãòîâ.

Àþóë îñëûí º÷¿¿õýí ñýæèã ìýäýãäýõ òºäèéã àíääàãã¿é Øààçãàé

Àëàã ýíý á¿õíýýñ áîëñîí ÷ þìóó þìíû ó÷ðûã àìàðõàí îëîõ

÷àäâàðòàéäàà ÷ þìóó ñ¿ðãýý ÷àäàìãàé òýðã¿¿ëýí ÿâàõ áîëîâ. Õàðèí

òýð õýäýí øàð àðãàëèéí äýðãýäýýñ õîëäîõã¿é áîëñîí áºãººä ñ¿ðãèéí

á¿õ óãàëçûã àéëãàäàã áàéëàà. Ò¿¿íèé ýâýð òîì, õ¿÷ ÷àäàë èõýýñ ãàäíà

õîð øàð íü àìàðõàíàà áóöëàí ÿàõààñ ÷ áóöàõã¿é óäòàë ìºðãºëääºã

òóë ò¿¿íòýé íýã ¿çýëöñýí óãàëç àõèàä ó÷ðàõûã íýã èõ õè÷ýýäýãã¿é

áàéâ.

ªâëèéí íýãýí äóëààõàí øºíº ñàðíû ìºíãºí ãýðýëä ýðãýí òîéðîí

öàéâàëçàí öàéðààä àãààðò öàãààí ñóóíàã òàòàí, õèëýí õºõ òýíãýðèéí

õàÿà óëàì ÷ óóäàì òýíýãýð áîëñîí áàéâ. Öýâýðõýí öàãààí öàñíû

ÿðóóõàí õóðö ºíãºíä ä¿éöñýí ìýò óóëûí õàä ÷óëóó ñîíèí õà÷èí

ä¿ðñýýð îâîéí òîâîéí õàðàãäàæ, àãààð ñàëõè õ¿ðòýë ÿëãóóí öýíãýã

áîëñîí áàéâ. Èéìýðõ¿¿ øºíº Óõàà Áîð åð òàéâàí áàéæ ÷àääàãã¿é

áºãººä øèéð öàãààí àðãàëûã áîäîõ á¿ð íýã áîñîæ, íýã õýâòñýýð

¿¿ðèéí ãýãýý îðîõ ¿åñ ñ¿ðãèéí á¿õ àðãàëèéã ýçýãíýí çàõèðàã÷,

òýðã¿¿ëýã÷ Øààçãàé Àëàãòàé õ¿÷ ÷àäëàà ¿çýõýýð áîñîâ. Áóñàä çàëóó

àðãàëü ÷ ò¿¿íèéã õîøóóðàí äàãàæýý. Øààçãàé Àëàã ñ¿ðãýýñ çàéäóóõàí

õàðóóë ñàéòàé òîâãîð äýýð õýâòýæ áàéñíàà òýäíèéã òîñîí èðýâ. Çàí

áàéäàë õóðö, ñýðãýëýí öîãòîé òýð, Óõàà Áîðûí äýðãýä èðýýä

æàâõëàíòàé ñ¿ðëýã ýâðýý äóõàéëãàí õýðæ çîãñîâ. Óõàà Áîð ÷ áàñ

ò¿¿íèé óðäààñ ýãöëýí çîãñëîî. Ãàéõàæ áàñ õººðñºí áóñàä óãàëç òýð

õî¸ðûã õýðõýõèéã õ¿ëýýí çýýãëýí çîãñæýý. Øààçãàé Àëàã äîðõíîî

òýñýæ òîãòîõîî áàéãààä ìºðãºëäºõººð óõàðëàà. Óõàà Áîð ÷ áàñ

ààæóóõàí óõàðëàà. Õàðèí Øààçãàé Àëàã çîðèìîã ò¿ðãýí ààøààðàà

àãñàð÷ áóõèìäààã¿é òóë ýð ÷àäëûí èä õàâàà ãàéõóóëàõ ìýò åð áèøèéí

òàéâàí áàéõ àæ. Àëü àëü íü óõðàí óõàðñààð èõýä õîëäîæ, íýã çýðýã

õ¿÷ ìýäýí õàðâàí äàéð÷ ìºðãºëäºõºä óóë õàä öóóðàéòàí, õàâü îéðûí

24

àìüòäûã öî÷îîí ñýðýýâ. Õî¸óëàà òóðøëàãà áàãà, ààã îìîã èõ, áàñ

õ¿÷òýé òóë çºâõºí ýâðèéíõýý ¿ç¿¿ðýýð õàëç òóëñàí òºäèéä ìàø èõ

÷èìýý ãàðñàí áîëîé. ̄ ðãýæ öî÷ñîí òàëûí áîð øóâóó òýíãýðò öîéëîí

ãàð÷, ó÷èð ÿâäëûã îãò îëîëã¿é óäòàë æèðãýöãýýíý. ªíäºð õýö

öîõèîíû íºìºð äóëààí ãàçàð ¿¿ð áàéðàà çàññàí ºë õàëçàí òîëãîéò

òàñ, õàð õàëòàð á¿ðãýä, òýíãýðèéí ìàíäàëä ä¿¿ëýí ãàðààä, øîíõðûí

õóðö õàðààãààð ãàçðûí àìüòäûã òîëüäîõ ìýò àæèãëàâ. Ìóóõàé í¿¿ðò

íîãîîí í¿äýò øàð øóâóó ¿¿ðýí äýýðýý ïîãâîéí èéø òèéø ñýì ñýìõýí

õàðæ «õ¿¿å! õ¿¿å!» õýìýýí ÷èìýý ºãíº. Òàëûí ìàíóóë õ¿ðòýë óíòàæ

÷àäàõã¿é ÷àñ ÷àñõèéí äóóãàð÷ õîëõèëäîíî. Õàðèí çàëüò øàð ¿íýã

îãò äóóãàðàõã¿é áàéãààã áîäâîë ó÷ðûã ìýäñýí áîëîëòîé.

Àëñûí ÷èìýý àâñàí ÷îíî óëèëäàí õàðèó ÷èìýý áàñ ÷àãíàæ áàéâ.

Óõàà Áîð, Øààçãàé Àëàã õî¸ð èéíõ¿¿ ìàø õ¿÷ ãàðãàí îëîí äàõèí

ìºðãºëäñºí áîëîâ÷ áèå áèåíýý äèéëñýíã¿é. Óóð îìîã íü áàäàðñàí

Øààçãàé Àëàã, Óõàà Áîð óðóó àõèí äàõèí äàéðñààð áàéëàà. Òýð

õî¸ð õýäèéãýýð ÿãòàà òóëòàë ÿäàðñàí áîëîâ÷ õýí õýíäýý áóóæ ºãºõèéã

õ¿ñýõã¿é áàéâ. Óõàà Áîð Øààçãàé Àëàãèéí øèð¿¿í äàéðàëòûã

òîãòîîõûí òóëä óðäààñ íü ã¿éí çàõëàí çîãñîõîä Øààçãàé Àëàã

õàðâàñàí ñóì øèã äàéðàí ìºðãºëäñººð áàéëàà. Óõàà Áîðûí äóõíû

ÿñ Äàíõàð Ýâýðòèéíõ øèã ìàø çóçààí ó÷èð ºâäºæ äîðãèõ íü áàãà

áºãººòºë õ¿÷ èõòýé áîëîâ÷ äóõíû ÿñ íèìãýí Øààçãàé Àëàãèéí í¿ä

õýñýãòýý ìàíàëçàí, äàéâàí óíàõ øàõäàã áàéëàà. Òýð ¿¿íäýý á¿ð ÷

óóðñàæ áàéâ. Òýð õî¸ð óäòàë ìºðãºëäºæ, íàð ãàðñàí õîéíî áîëèâ.

Ýíý ¿åñ ñ¿ðýã óóëûí õÿðä èäýýøëýõýýð ãàðñàí áàéâ. Øààçãàé

Àëàã, õàìðûí í¿õýýð ñàäãàäàõ öóñàà äîëîîëîí õàðààë ç¿õýë òàâèõ

ìýò îéð îéðõîí ìàéëàí ñ¿ðãèéíõýý õîéíîîñ îäîâ. Óõàà Áîð õàäàí

öîõèîíû øèë äýýð ñàëõè ñºðºí çîãñîæ, õºëñºº ñýâðýýæ áàéëàà.

Ò¿¿íèé ýâðèéí óã, õ¿ç¿¿ áààõàí ºâäºõ áºãººä öýýæíýýñ íü öóñ

àìòàãäàæ áàéëàà. Òýãýýä òýð íýã õî¸ð àëõààä íýãýí íóóöõàí õîíõîðò

àìðàõààð õýâòýâ. Òýãòýë øèéð öàãààí àðãàëü 纺ëíººð ìàéëàí äîõèî

ºã÷ ã¿éí èðýýä óðàí ýâëýã õîøóóãààðàà ò¿¿íèé õºëñºíä íýâ÷ñýí

áèåèéã ¿íýðëýí çîãñîâ. Óõàà Áîð õàðèó ¿íýðòâýë ò¿¿íýýñ õýýðèéí

ñàëõè, øèíýõýí öàñíû ¿íýð ¿íýðòýæ áàéâ. Óõàà Áîð õýäèéãýýð

ÿäàð÷ öóöñàí áîëîâ÷ ò¿¿íèé õîøóóã ¿íýðëýí áàéõàä øèéð öàãààí

25

äîîø øèðòýí Ẻð íèéë¿¿ëýí çîãñîæ áàéëàà. Òýãýýä õî¸óëàà ñ¿ðãýýñ

òàñðàí óóëûí îðîéä ãàðàâ. Òýíäýýñ ýðãýí òîéðíû þìñ àëãàí äýýð

òàâüñàí ìýò èë òîä õàðàãäàõ áºãººä øàðãàëòàí áóé òàë äóíäóóð

áàðààíòàí çóðàéõ øîðîîí çàìààð ãÿëààí í¿äýò äºðâºëæèí áàðààí

àìüòàí øèë òîëèî ãÿëàëçóóëàí çºðºëäºí äàâõèõ íü õ¿ðòýë çóãààòàé

õºõ¿¿í õàðàãäàíà. Òàëûí ÷îíî õýðõýí àí õèéæ áàéãàà, çýýðýí ñ¿ðýã

ÿìàðõàí ÿíçòàé èäýýøëýí áàéãàà çýðýã íü ýíäýýñ áàñ ñîíüõîí

õàðàãäàíà. Óõàà Áîð øèéð öàãààí àðãàëèéí õîéíîîñ óõààí æîëîîã¿é

õººí äàâõèõäàà èõ äóðòàé áàéëàà. Øèéð öàãààí ñ¿¿ëýý ñºõºí çóãòàí

õàðàéæ áàéñíàà íýìýð äóëààí õàäíû ¸ðîîëä çîãñîõîä Óõàà Áîð

õàðâàñàí ñóì øèã ÷èãýýðýý î÷íî... Ýíý áîë òýð õî¸ðò òóéëûí

æàðãàëòàé íýãýí ¿å íü áàéëàà. Ýíý ìýòýýð æàðãàë öýíãýëòýé ñîíüõîí

öàã ìº÷èéã ºíãºðººæýý.

Óõàà Áîð ìàø áàãà õîîëëîæ, øèéð öàãààíòàé ººðèéí ìýäýëã¿é

õººöºëäñººð íýã ìýäýõíýý òóéëûí èõ ÿäàð÷, òóðæ ýöñýí áàéëàà.

Õàðèí øèéð öàãààí óëàì ÷ ºí㺠çàñàæ, òàðãà õ¿÷ õýâýýðýý áàéâ.

Òàëûí öàñ öîîõîðòîõ ¿åñ àðãàëü, óãàëçíóóä òàë òàëààñàà äàõèí

öóãëàðàí ñ¿ðýãëýâ. Õàðèí ìºðãºëäºõ äóðòàé óãàëçíóóäûí ºíººõ

îìãîëîí øàðòàé çàí íü øàëäàà áóóí, áèå áèåäýý èéìýý òèéìýý çàí

ãàðãàõûí îðîíä ãýì õèéñýí ìýò áèå áèå óðóóãàà íîìõîí õ¿ëöýíã¿é

õàðàí, ìºð ìºðºº õººí òàéâàí ÿâäàã áîëæýý. Øàð àðãàëèóäòàé

áààõàí õººöºëäñºí Øààçãàé Àëàã á¿ð ÷ èõ òóðæ, íèìãýí àðüñíû

öààíààñ õàâèðãà íü ã¿ðýëçýí õàðàãäàõ áºãººä äºðâºí õºë äýýðýý

÷îéâîãíîí àðàé ÷¿¿ ÿâæ áàéâ. Ýíýõýí ¿åñ òàðâàãà, çóðàì è÷ýýíýýñ

ãàðàõ áîëîîã¿é áàñ óóë òàëûí ÷îíî çýýð ãºðººñºõíººð ºë çàëãàäàã ¿å

áàñ ýõýëæ áàéëàà. Ò¿¿í äýýð òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð Ýâýðòòýé ºñ

õîíçîíòîé ÷îíî îéð òîéðîíäîî òóí îëîí áàéëàà. Ýíý á¿õíèéã àðãàëü,

óãàëçíû ñ¿ðýã õýðõýí ìýäýõ áèëýý. Õàâðûí íàðíû èë÷ èâýýë óëàì

á¿ð èõñýæ, ñ¿ðýã íîéòîí öàñíû äîðîîñ èë ãàðñàí áîð áîòóóëä äºíãºí

äàíãàí öàäìààð áîëæ áàéâ. Òàëä õºõ óíèàð ¿çýãäýæ, óóëñûí

÷àíàäààñ óðèí á¿ëýýí ñàëõè ñýâýëçäýã áîëîâ. Òýãñãýýä àðãàëü óãàëçíû

ñ¿ðýã ø¿¿ñëýã ºâñíèé ºòãºí áîòóóëä ãýäýñ ãàð÷, çîî íóðóó íü ÷

òºäõºíºº òýíèéæ ýõëýâ. Ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ Øààçãàé Àëàã àõèàä

ñîíîð ñîðãîã áîëæ áàéâ. Òýð º÷¿¿õýí ÷ ÷èìýý àíèð, ãàæ áóðóó ¿íýðèéã

26

ç¿ãýýð îðõèäîãã¿é òóë ñ¿ðãýýñ çàõëàí ñàëõè ¿íýðòýæ, àíèðäàí çîãñîõ

íü èõ á¿ëãýý. ßëàíãóÿà ÷îíûí ÿëèã¿é ¿íýð àâáàë óì õóìã¿é ñ¿ðãýý

äàãóóëàí ººð ãàçàð î÷äîã áàéâ.

Íýãýí ºäºð ÷îíûí îé ãóòàì ¿íýð òàë òàëààñ ¿íýðòýõ áîëîâ.

Øààçãàé Àëàã èéø òèéø ÷èõ òàâèí ÷àãíàâàë æèæèã ÷óëóó ºíõðºõ

áóþó áóò ñîíäóóëûí ¿ë ìýäýãäýì ø¿ðæèãíýõ ÷èìýý ñîíñòîíî. Íýãýíò

ñýæèã àâñàí ñ¿ðýã èäýýøëýõýý áîëèîä Øààçãàé Àëàãèéí äîõèîã ç¿ðõ

ò¿ãøèí õ¿ëýýí áàéëàà. Ñ¿ðãèéí èäýýøëýí áóé ýíý ãàçàð õýäèéãýýð

ºòãºí ø¿¿ñëýã ºâñòýé íàðëàã äóëààí áîëîâ÷ áàðóóí ç¿¿í òàëààñàà

õýö õàíàí õàäààð õàøèãäñàí òóë õî¸ð òàëààñ äàéñàí ãýíýò äîâòîëáîë

çóãòàæ ãàðàõàä áýðõ àæãóó. Øààçãàé Àëàã ñ¿ðãýý äàãóóëàí ººäºº

äàâõèòàë óðäààñ íü õýñýã ÷îíî äàéðàâ. Òýãòýë ñ¿ðãèéí õîéíîîñ áàñ

õýñýã ÷îíî äàéðëàà. Øààçãàé Àëàã óãèéí ñýðãýëýí ñîðãîã òóë õàæóó

òèéø çàéìðàí áóëòàæ óðäààñ õàëç äàéðñàí ÷îíûí õàæóóãààð ãàðòàë

ñ¿ðýã ò¿¿íèé ìºðèéã àëäàëã¿é ãèøãýí øóãàì ìýò öóâðàí ãàðòàë

õàæóó òàëààñ áàñ äàéðñàí õî¸ð òîì ÷îíî Øààçãàé Àëàãààñ ç¿¿ãäýõ

ìýò çóóçàé õîëáîí äàâõèëàà. Òóéëûí çîëáîîëîã, áàñ ñýðãýëýí ÷àäìàã

Øààçãàé Àëàã õýòýðõèé òýâäýæ ñàíäàðñàíäàà òîì ¿õýð ÷óëóóíóóä

äýýã¿¿ð õàðàéí õàíàí õàäàí ººä ñ¿¿ë óíæèí çóðààñ ìýò ñóíàí ãàðàâ.

Øààçãàé Àëàãèéã äàãàí õàíàí õàä ººä ãàð÷ ÷àäààã¿é ñ¿ðýã õóéëðàí

ýðãýæ, Óõàà Áîðûã äàãàí îãöîìõîí ýðãýí, óóëûí áýë óðóó áóóâ. Óõàà

Áîð ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ Äàíõàð Ýâýðòèéí çàíãààð õýñýã äàâõèàä

ýðãýæ õàðàí çîãñîâ. Òýäíèé õîéíîîñ íýã ÷ ÷îíî ç¿ãëýñýíã¿é. Õàðèí

Øààçãàé Àëàãèéã õàäàí äîòîð îëîí ÷îíî àíãàéëàí õººæ áàéëàà.

Ò¿¿íèé áèå õºíãºí, îéðûí õýä õîíîã õàâðûí ø¿¿ñëýã ºâñíèé ààãèíä

÷àäàë îðñîí òóë ýöýæ öóöàëã¿é çóãòààñààð áàéëàà.

Øààçãàé Àëàã òîì òîì ¿õýð ÷óëóóí äýýã¿¿ð öîéëîí õàðàéæ, ºíäºð

õàäíààñ ä¿¿ëýí áóóõàä ÷îíîíóóä çóóçàé õîëáîí õººñººð ë áàéâ.

¯¿íèéã àæèãëàí õàðæ çîãñîæ áàéãàà àéæ áàëìàãäñàí ñ¿ðýã ÷àíàãø

áàñ õîëäîí äàâõèëàà. Òàë õºíäèéí çàõàä õ¿ðýýä ñ¿ðýã àõèí íýãýíòýý

ýðãýí õàðâàë ýöýæ öóöñàí ÷îíîíóóä ñóãàðàí õîöîð÷ áàéõ áîëîâ÷

õ¿÷ýý íººí õîíãèëä õýâòýæ áàéñàí ººð ÷îíîíóóä Øààçãàé Àëàãèéã

ºðòººëºí õººæ áàéâ Òýãñýýð Øààçãàé Àëàã íýãýí ºíäºð õýö õÿñààíä

áîîãäîí çîã òóñàõ ñàöóó õîðõîé øèã õºõ ÷îíî ýâõðýí õàðàéæ íóðóóí

27

äýýð íü ãàðàõ øèã áîëæýý. Ç¿ðõ ò¿ãøèí àëñààñ õàðàí çîãñîæ áóé

Óõàà Áîð óõàñõèéí ã¿éõ ãýñíýý òýð ÷îíûã ìºðãºõ ìýò òîëãîé ñýæëýýä

á¿ðýëçýõ í¿äýý ñàéòàð íýýí õàðâàë áºãñºí áèå íü öóñàíä áóäàãäñàí

Øààçãàé Àëàã ýãö öàâ÷èì õàäàí ººä ä¿¿ëýí ãàðàõ ãýýä ÷àäñàíã¿é

ýðãýýä ãàçàðò óíàõ øèã áîëæýý. Óõàà Áîð ñ¿ðãýý äàãóóëàí ç¿¿í óóë

òèéø äàâõèëàà. Ò¿¿íèé ÷èõýíä Øààçãàé Àëàã õýðõýí ààõèëàí çóãòàæ

áàéñàí, õîíäëîéíîîñîî ÷îíî õàçàõàä íýãýí óäàà äóóãàðàõ øèã áîëîîä

õàäàí ººä ä¿¿ëýí ãàð÷ ýðãýí óíàõäàà õýðõýí ÿíöàãëàæ áàéñàí, õîðñîë

õèëýí íü áàäàðñàí ÷îíûí ãàíãàíàí ãàñëàõ äóó òóâò ñîíñòîí ÿâëàà.

Òýð àõèí îãò ýðãýæ õàðàëã¿é ñ¿ðãýý äàãóóëàí äàâõèñààð òýðòýý

óóëíàà àëñûí áàðàà õàðàãäàõ íýãýí ä¿íõãýð öîõèîíû îðîé äýýð ãàð÷

àæèãëàâàë Øààçãàé Àëàãèéã òàë òàëààñ íü ¿ãòýýí çóëãààõ ÷îíîíóóäûí

ñ¿¿ë ãîäãîíîëäîí, õîîðîíäîî àðõèðàí õýðýëäýõ ÷èìýý òîä ñîíñòîæ

áàéâ. Òýãýýä Óõàà Áîð ñ¿ðãýý äàãóóëàí õóðäàëñààð õýä õýäýí óóë

äàâæ àìòëàã ºâñ õºãëºðñºí áàñ íýã óóëàíä ãàðàí òîãòîñõèéâ.

Øèéð öàãààí áîëîí áóñàä àðãàëèéí õýýë õ¿íäýð÷, àéñíààñ çóãòàõ

áóþó óóëàíä èäýýøëýí ÿâàõ òºâºãòýé áàéâ. Óõàà Áîð 纺ëºí

õºäºë㺺íòýé, èõ ãýäýñò øèéð öàãààíûã õàðàõààðàà õóðäëàí

äàâõèõààñ ç¿ðõøýýí øîãøèõ áóþó îíö ñýæèãòýé ¿åä õàòèðàõ òºäèé

ñ¿ðãýý äàãóóëàí ÿâäàã áîëîâ. Óóëíàà ºâñíèé áóò àëàãëàí íîãîîð÷,

íÿëõ íîãîîíû ¿íýð ¿íýðòýõ áîëîâ÷ õàäíû ¿å äàìæèí ÿâñààð

àðàéõèéæ îëñîí òà÷èðõàí íîãîî àìàíä ºðòºãäºõ íü áàðàã ¿ã¿é áºãººä

÷àäëàà áàðàãäòàë óõñààð º÷¿¿õýí ø¿¿ñòýé ¿íäñèéã íü îëæ çàæëàõàä

èõýä òàìèðäàí, ãóéâàí äàéâàí óíàõ øàõäàã áàéëàà.

Ñ¿ðýã ýíýõ¿¿ óóëûí àìàíä õàâàðæèí, íîãîî ãàðàõûã òýñãýëã¿é

õ¿ëýýí áàéâ. Ãýòýë õºõ ìàíõàí òýíãýðèéí õàÿà áóëèíãàðòàí òýíãýðò

óëààí òîîñ áîñîâ. ͺìºð ãàçàð õ¿ðòýë ñàëõè ñýâýëçýí, óóëûí äýýã¿¿ð

õ¿÷òýé íººëºã ãàð÷, õ¿¿ãýí èñãý÷íý. Óõàà Áîð ñ¿ðãýý äàãóóëàí íººëºã

áàãàòàé íºìºð õàäàíä î÷èâ. Ñàëõè èñãý÷ñýýð áàéâ. Óäàëã¿é òýíãýð

ãàçðûí õîîðîíä õºøèã òàòàõ ìýò øîðîî áîñîæ, àëñûí áàðàà

õàðàãäàõã¿é áîëîâ. Óõàà Áîðä òóí ò¿ãø¿¿ðòýé áºãººä çîâëîíòîé áàéâ.

Ñàëõèíä õººãäñºí òàëûí õàìõóóë óóëíàà äýãäýí èðæ õàä ÷óëóóíû

çàâñðààð îâîîðíî. Õàäíû ¿åíä óðãàñàí ñàõëàã ºâñ õ¿÷òýé ñàëõèíä

öîõèãäîí øóóãüæ, æèæèãõýí ÷óëóó ¿ñ÷èí òàñõèéí áóóíà. Ñ¿ðýã

28

Ẻãíºí Ẻð Ẻ𺺠íèéë¿¿ëýí õýâòýýä áèå áèåèéí ñóãà öàâü óðóó

òîëãîé õîøóóãàà äàëäëàí áàéöãààâ. Òàëûí óãàëç õýìýýõ øîðîîí

øóóðãàíû õ¿÷ óëàì á¿ð èõñýæ àìüòàé ãîëòîé á¿õíèéã õèéñãýí

àâàà÷èõûã çàâäàí áàéëàà. Ñ¿ðãèéí íýã ÷ àðãàëü óãàëç òîëãîé

ºíäèéëãºæ ÷àäàëã¿é ºäºð øºíº õî¸ð áîëëîî. Èõ ñàëõèí æèã¿¿ðòýí

øóâóóã ÷ áàñ íèñãýñýíã¿é. Àðààòàí ÷îíûã ÷ ºíäèéëãºñºíã¿é. Õàä

÷óëóó ¿å ¿å øàæèãíàí äóóãàðàõàä ñ¿ðãèéã òýð àÿàð íü àãààðò õèéñãýí

àâ÷ ÿâàõ ãýæ áàéãàà ìýò Óõàà Áîðä áîäîãäîí áàéæýý. Óõàà Áîðûí

ñóãàíä òîëãîéãîî íààí, Ẻð íèéë¿¿ëýí õýâòýõ øèéð öàãààíû

òîìîðñîí õýâëèé äýõ æèæèãõýí õóðãàíû 纺ëíººð òîíãî÷èí õºäëºõºä

Óõàà Áîð ýíýõ¿¿ áÿöõàí

àìüòíû òºëºº áàñ

çîâèóðëàí ò¿ãøèæ áàéâ.

Èõ ñàëõèíû äàðàà

æàâõëàíòàé ñàéõàí

íàìóóí ºã뺺 áîëæýý. Ãýâ÷

òàëûí óãàëç õýìýýõ ñàëõè

õèéäãýý õèéæ àìæñàí

áàéëàà. Óóëûí 纺ëºí õºðñ

õîâõ öîõèãäîí õèéñýæ,

ìîä øèã õàòóó ºâñíèé áóò

ñºðâèéòºë èë ãàðààä, ºí㺠ºíãèéí ÷óëóó øèëíèé õýëòýðõèé ìýò

ãÿëòãàíàí áàéâ. Óóëàíä èäýýøëýí ÿâàõàä õóðö ¿ç¿¿ðòýé ÷óëóó

òóóðàéí çàâñàð çàéãààð øààõ áóþó õàòóó ¸ðäãîð ºâñíèé áóò õàìàð

õàòãàõ òóë ñ¿ðýã àðãà áóþó ãàçðûí íàì óðóó áóóí, òîëãîäûí çàâñàðõ

íºìºð ãóó ñóäãèéã áàðààäàí íÿëõ íîãîî õººõ áîëîâ.

Òýãòýë áàñ íýã òóñã¿é ¿íýð õààíààñ ÷ þì áý ¿íýðòäýã áîëîâ.

Óõàà Áîð íîãîîðîí áóé òîëãîéí îðîé äýýð ãàðààä àëñûí áàðàà õàðíà.

Áàðóóí óóëûí ç¿¿í ñóãíààñ óðüä ºìíº îãò ¿çýýã¿é ºòãºí öýíõýð þì

àãààðò ýãö ººäºº ñóóíàãëàí ò¿¿íèé íààõíóóð, îãò ººð ¿íýð òàíàðòàé,

óäààí áîëõè õºäºë㺺íòýé öàâ öàãààí äºðâºí õºëòýé, àìüòíû óóö

íóðóó íóóðûí ìàíäàë øèã öàéëàëçàí áàéõ íü õàðàãäàâ. Íÿëõ

íîãîîíû àìò àâñàí àðãàëü, óãàëçíû ñ¿ðýã ãàçðààñ õîøóóãàà ¿ë ñàëãàí

òààíûí õºõ áóò òîï òîï õèéòýë àìòàðõàí çóëãààíà. Õýýë íü òîìîðñîí

29

àðãàëèóä íàðàíä áèåý ýýí èõ ë òàâòàéãààð íàëàéí õýâòýõ àæýý.

Óõàà Áîðä ýíý óäàà ñýæèãëýõ ç¿éë îãò ¿ã¿é ñàíàãäñàí òóë àõèí

ãóó óðóó îðæ, ø¿¿ñëýã õºõ íîãîî àìòàðõàí çóëãààæýý. Òýãñýýð Óõàà

Áîðûí ñ¿ðýã ýíýõ¿¿ ýâã¿é ¿íýð, áîëõè õºäºë㺺íò öàãààí ñ¿ðýã,

òàéâàí ãýìã¿é àìüäðàëûí äóó ÷èìýýíä äàñàæ, íîãîîíä öàäàí òàìèð

òýíõýý îðæ áàéëàà. Îéðõîí íóòàãëàí áóé ýíýõ¿¿ öàãààí ñ¿ðýãòýé

îéðòîí èäýýøëýõ ¿å ÷ îëîíòàà òîõèîëääîã áàéæýý. Òýðõ¿¿ íîìõîí

áîëõè îëîí àìüòíûã ¿ðãýëæ äàãàæ ÿâäàã ¿ñã¿é óëààí í¿¿ðò àìüòíû

õ¿íãýíýñýí äóóã ÷ áàñ òîîõîî áîëüæýý. Ñ¿ðãèéí ýçýí áîñîî àìüòàí

áîëõè õî¸ð õºë äýýðýý óäààíààð àðàé ÿäàí ÿâàõûã õàðñàí ñ¿ðýã

òàéâàí èäýýøèëæ áàéëàà. Íîãîîíû øèì õººí ã¿éëäýõ ñ¿ðãèéíõýý

õîéíîîñ Ẻðºíõèé æèæèãõýí òîëãîéãîî áºõèéëãºí èõ ë íîíæ äîðîé

áàéäàëòàé õàøõè÷èí ã¿éæ ÿâàõûã Óõàà Áîð áàñ îëîíòàà õàðæýý.

Ò¿¿íèé ñººí㺠äóó óóëûí á¿ðãýä øèã îëîí äàõèí óëèãëàí äóóãàðàëã¿é

ãàíö õî¸ð ÷àíãà äóóãàðàõ òºäèé áîëîîä òàã áîë÷õûã Óõàà Áîð áàñ

àæèæ ìýäýâ.

Óõàà Áîð ýíý á¿õíèéã àæèãëàí òàéâøðàõ áîëîâ÷ íýãýíò òàìèð

òýíõýý îðñîí òóë ñ¿ðãýý ÷àíä õàòóó õàìãààëàí ñýðýìæëýí õîíîîä,

òàëûí áîð áîëæìîð øóëãàíàí æèðãýõ ¿åñ äóãõèéí íàð õººð÷, ãàçàð

õàëñàí õîéíî ñýðäýã áàéëàà. Òýãòýë íýãýí ñýð¿¿í òóíãàëàã ºã뺺 èéì

ÿâäàë áîëîâ.

Óõàà Áîðûã àìñõèéí óíòàæ áàéòàë ñ¿ðýã èõ ÷èìýý ãàðãàí

õóéëðàí ¿ðãýâ. Ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ Óõàà Áîð öî÷èí ñýðýýä õýçýýíèé

ñóðñàí çàíãààðàà óõàñõèéí áîñîæ õîøóóðàí çîãñîõ ñ¿ðãèéí øèðòýõ

ç¿ã òýíãý𠺺ä õàðâàë íýãýí öàãààí òîëãîéò á¿ðãýä íÿëõ õóðãàíû

íóðóóíààñ áàçàí ø¿¿ðýýä òýíãýðò íèñýí ãàðñàí áàéõ áºãººä àìü

òýìöýí ìàéëàõ íÿëõ õóðãàíû äóó èõ ë ºðºâäºëòýé öàíãèíàí ñîíñòîæ

áàéâ. Ñ¿ðãèéí õàìãèéí õèæýýë öàãààí áóóðàë àðãàëü ìàøèä

õàðàìñàí ãàøóóäàæ, õ¿¿ãýý äóóäàí ìàéëæ èéø òèéø äýìèé ë ã¿éõ

àæýý. Ò¿¿íèé ÷èíýðñýí äýëýíãýýñ ñ¿¿ àñãàðàõ áºãººä õóðãàíûõàà

öàíãèíàõ äóóã äóóëäàõã¿é áîëñîí õîéíî Óõàà Áîðûí äýðãýä èðýí

çîãñîõîä ò¿¿íèé í¿äíýýñ òóíãàëàã á¿ëýýí íóëèìñ áºìáºðºí, ò¿íòãýð

ìýýìíýýñ íü óóðàã èõò ºòãºí öàãààí ñ¿¿ äóñàãíàæ áàéâ. Òýãýýä

öàãààí áóóðàë àðãàëü õ¿¿ã íü ø¿¿ðýí àâ÷ íèññýí ç¿ã õàðàí ìàéëñààð

30

ºíæèâ. Ò¿¿íýýñ õîéø öàãààí áóóðàë àðãàëü çºâ ç¿ãýýð èäýýøëýí

áàéñíàà þó áîëîâ ãýìýýð ãýâ ãýíýò ÷àíãààð ìàéëàí ñ¿ðãèéã

öî÷îîãîîä, òýíãý𠺺ä õàðàí òàã ÷èìýýã¿é ãºëðºí çîãñäîã î¸ãòîé

áîëæýý.

Íàðàíä õàëñàí ãàçðààñ á¿ëýýí óóð ñàâñàí, óóëûí îðîéãîîð õºõ

ñóóíàã òàòàæ, ñ¿ðãèéí õàìãèéí æàðãàëòàé ¿å ýõëýâ. Óõàà Áîð

ñ¿ðãèéíõýý çàõàä èäýýøëýí áàéòàë õºëºº æèéí òýðèéí õýâòýæ áóé

øèéð öàãààí àðãàëü òýíãý𠺺ä õàðàí óðüä ºìíº åð òýãæ

áàéãààã¿éãýýð ìóóõàé îðèëîâ. Öî÷èæ õýðòõèéñýí Óõàà Áîð ã¿éí

î÷âîë ò¿¿íýýñ äºíãºæ ãàðñàí óðàí íàðèéí õîøóóòàé, æèæèãõýí

ãÿëãàð í¿ä íü á¿ëòýëçñýí õ¿ðýí áîð õóðãà ýõñèéíõýý óñàíä õàõàæ

öàöàí, øóóõèòíàí áîñîæ èðýýä äýðñ øèã íàðèéõàí õºë äýýðýý

öàõëàí áîñîõ ãýæ ç¿òãýí áàéâ. Øèéð öàãààí ýõ ò¿ðãýíýý áîñîæ, èõýä

õàéðëàí ºõººðäºí òýð¿¿õýíäýý øºâòíºí äóóãàð÷, õîøóóã íü äîëîîæ

áàéòàë ç¿¿õýí õàæóóõàíä íü àÿíãà òàñõèéõ ÷àöóó ãýäýñ õàâ÷èéí

Ẻð íü õîíõîëçîí áóé øèéð öàãààí ýõ õàæóóëäàí óíààä òîëãîéãîî

íýãýíòýý ºíäèéëãºí õóðãà óðóóãàà á¿ëòýëçýí õàðæ, áîñîõ ãýæ õýä

äàõèí òèé÷èãíýýä áîñîæ ÷àäàëã¿é äºðâºí õºë íü àÿíäàà ñóëðàí

ãàçàðò õ¿ðýýä, ººðèéí ìýäðýëã¿é õýäýíòýý ÷àöàâ òàòàâõèéí, õ¿¿ãýý

ãºëðºí õàðñàí ÷èãýýðýý í¿äíèéõ íü ãàë áºõºâ. Ò¿¿íèé ÷èíýð÷

÷àäàéñàí õºõíººñ òºäºõíºº øèâðýý áîðîî ìýò ñ¿¿ àñãàðàí ãàçàðò

òóíàðàâ. Ó÷ðûã ëàâòàéÿà ìýäñýí Óõàà Áîð øèéð öàãààíààñ ãàðñàí

áÿöõàí íîéòîí õóðãûã ø¿¿ðýí õàçàæ õ¿ç¿¿í äýýðýý õàÿàä øèëýíäýý

ñàéòàð õàâ÷èí óõàñõèéí õàðàéëàà. Ñ¿ðýã ò¿¿íèéã äàãàí áàñ

óõàñõèéæýý. Áóó áàðüñàí ¿ñã¿é óëààí í¿¿ðò áîñîî àìüòàí ã¿éñýýð

Ẻðëºí õýâòýõ Øèéð öàãààíû äýðãýä î÷èâ.

Óõàà Áîðûí õ¿ç¿¿í äýýð ÿâàà ýíý õîðâîîä äºíãºæ ìýíäëýýä

áàéãàà áÿöõàí àìüòàí àëü ÷ ó÷ðûã ¿ë ìýäýõ áºãººä ãàãöõ¿¿ ò¿¿íèé

÷èõýíä ñàëõè øóóãèí, àãààð òýíãýðò ä¿¿ëýí ÿâàõ ìýò áàéæýý. Äàõèí

àÿíãà íèðãýõýýñ àéñàí Óõàà Áîð ýðãýæ õàðàí çîãñîëã¿é øóâò

äàâõèñààð óóëàíä ãàð÷, ìºíººõ ºòãºí íîãîîí áóò á¿õèé íóóö

õîíõîðòîî èðæ, øèéð öàãààíû õóðãûã ãàçàðò 纺ëõºí áóóëãàâ.

Ò¿¿íèé ¿ñ õàòàæ, õºë äýýðýý òýíöñýí òóë õîîë ýðæ Óõàà Áîðûí öàâü

óðóó áóëáàðàé 纺ëºí õîøóóãààðàà õý÷íýýí íóäðààä ÷ äîòðûã 纺ëëºõ

31

èä øèäèéí óíäààí îëæ ÷àäààã¿é òóë áèå ìàõáîäèéí õ¿÷òýé äîòîîä

ñýðëèéí óëìààñ ìàøèä ñàíäðàí èéø òèéø ã¿éí àëü äàéðàëäñàí

àðãàëü, óãàëçíû öàâü óðóó õîøóóãàà øààí, æèæèã õýëýý áóëòàëçóóëàí

ýíý õîðâîîãèéí àìüòäûí àìòëàí ñýõñýí ýõèéí ñ¿¿ õýìýýã÷ ìºíººõ

÷óõàã ýðõýì ýðäýíèéã ýðñýýð áàéâ.

Ãýòýë õóðãàà á¿ðãýäýä ø¿¿ð¿¿ëýí ãàíöààð áîëñîí ãýäýñíèé ¿ñ

áîâ áîð, íóðóó áèå öàéñàí õºãøèí àðãàëü íÿëõ õóðãà ìàéëàõ òºäèéã

ìàø ò¿ðãýíýý òóñãààä ò¿¿í óðóó ã¿éí èðæ, óâ óëààí õîøóóòàé òîì

÷èõò õóðãàíû ºìíº î÷èæ õºíäºëäºí, õîøóóã ¿íýðëýí äîòíî÷ëîõîä

èéíõ¿¿ ýíõðèé 纺ëõºí äóóã àíõ óäàà ñîíññîí íÿëõ àìüòàí áàéãàëü

ýõýýñ çàÿàñàí òºðºëõèéí çàíãààðàà õàðèó ìàéëàí öàãààí áóóðàë

àðãàëèéí 纺ëºí ¿ñò öàâèéã äîëîîñîîð ÷óëóó øèã ÷àäãàð 캺ìíèé

òîì õºõèéã ¿ìõòýë ýõèéí ñ¿¿ õýìýýã÷ ìºíººõ ÷óõàã ýðäýíý àì óðóó

íü óðñàí äîòîð áèåèéã èâãýýí õ¿÷ òàìèð ñýëáýõ á¿ëãýý.

Ñ¿ðýã ÷ íýí òîãòóóõàí áîëæ, òàéâàí èäýýøèëæ ýõëýâ. Öàãààí

áóóðàë àðãàëèéí öèéëãýð òîì í¿ä á¿ëýýí íóëèìñàíäàà óãààãäàí òóâ

òóíãàëàã áîëñîí áàéâ. Òýð, àìüòíû áÿöõàí ¿ðèéí çóíãàã øýýñ áîëñîí

æèæèãõýí áîíäãîð ñ¿¿ëèéã ¿íýðëýí èõýä óÿðñàí ÿíçòàé àÿàðõíààð

òýð¿¿õýíäýý ìàéëàõ áºãººä ñ¿ðýã íàì æèì áîëöãîîí òýð õî¸ðûã

øèðòýí áàéâ. Ýíýõýí ¿åñ Óõàà Áîðä ìºíãºí õîøóóò ýõ íü þó áîëîâ

ãýìýýð ãýíýò áîäîãäñîí òóë çàæëàí çàëãèñàí ºâñ íü õîîëîéä íü

òýýãëýýä, áàéõ õýâòýõ ãàçðàà îëæ ÿäàí íààø öààø äýìèé õîëõèí

áàéâ. Ñ¿ðýã èéíõ¿¿ îãò îéëãîãäîõã¿é íýãýí õà÷èí áèò¿¿ íºð ò¿ãø¿¿ðò

àâòàãäæýý.

Ýíýõýí ¿åñ ñ¿ðãèéí òýðã¿¿ëýã÷ Óõàà Áîð òóí æèãø¿¿ðòýé ¿ë

îéëãîãäîõ äàëäûí çîâèóðò öààãóóðàà øàíàëàõ áîëîâ÷ ñ¿ðãýý

õàìãààëàõ ÿñ ìàõàíä øèíãýñýí çºí㺺𺺠èéø òèéø àæèãëàí

õàðâààñ àéõ ýìýýõ ç¿éëã¿é áàéëàà. Ãýâ÷ òýð àõèí îéðõîí àÿíãà

íèðãýâýë ºñºæ òºðñºí ýíýõ¿¿ óóëàà á¿ðìºñºí îðõèí ñ¿ðãýý äàãóóëàí

àëñ õîë ÿâàõàä ÷ áýëýí áàéâ....

Óõàà Áîðûí àìüäðàëûí òºëºº òýìöýë ¿¿ãýýð äóóñààã¿é á¿ëãýý.

Ýíýõ¿¿ õîðâîîãèéí àäãóóñàí àìüòàä áîëîîä õ¿ì¿¿íèé àìüäðàëûí

æàì ¸ñ èéì àæãóó.

32

Óõàà Áîð

Çîõèîã÷Ø.Âàí÷ààðàé

Ðåäàêòîð¨.Îíîí

Õýâëýëèéí õóóäàñ 2, 1/16 60*84

Õýâëýëèéí “×óëóóíáàð” ÕÕÊ-äýõèéã áýëòãýæ õýâëýâ.