วชา GEO2105 แนวคดทางภมศาสตร

อาจารยพรสมทธ ฉายสมทธกล

ภมศาสตร จดอยในหมวดวชาวทยาศาสตรธรรมชาต และเนนหนกดานปรชญาภมศาสตรสมยกรก (Helenistic Geography)ไดรบเอาความเจรญมาจาก Mesotopomia Civilization Sumerians Babylonians Assyrians Phoeniciansการแบงโลกเปน 360 สวน การสงเกตตำาแหนงเทหวตถบนทองฟา การสงเกต การจดการพนท Mathematical เรมจาก Thales -- > Hipparchus และ Ptolemy เปนผสรป Descriptive เรมจาก Homer -- > Hecateous และ Strabo เปนผสรป

• วธการศกษา / เขาถงปญหา มอย 2 วธ . Nomothetic (Law Seeking)

– พยายามหากฎเกณฑทวไปโดยการสงเกต

– พฒนาเปน Deductive approach โดย Plato

• 2. Ideographic

– ศกษาสงหนงสงใดโดยเฉพาะ มองหาลกษณะเฉพาะของปรากฏการณ พฒนาเปน Inductive approach (Aristotle)

– เรองทศกษา

• 1. การกำาเนดโลก

• 2. รปรางสณฐานของโลก

2

• 3. ตำาแหนงของดวงอาทตยในฤดกาลตาง ๆ

• 4. อธบายเกยวกบปรากฏการณและบรเวณ

• 5. สำารวจเพอพสจนขอเทจจรง

• การสำารวจ

• มขอสงสย / คำาถามเกดขน --> ทำาแผนท

• คาดการณ / คาดคะเนวาบรเวณทไปสำารวจเปนอยางไรแน

– จดเรมตนภมศาสตรในสมยโบราณ หรอ สมยคลาสสกการสำารวจ (Survey / Exploration)

– การทำาแผนท (Map Making) ของบรเวณทรจกกนดแลว

– การคาดการณ (Expectation) เกยวกบสงตางๆ ทไดรวบรวมมา คาดคะเนวาบรเวณทไปสำารวจเปนอยางไรแน

– ศนยกลางทางวชาการ คอ เมอง Miletus เปนศนยกลางการคาขายของพวกฟนเชยน เปนศนยกลางของขอมล และ เปนศนยรวมของนกปราชญทงหลาย

– ปราชญทมอทธพลมากในสมยโรมน คอ Ptolemy

3ประเดนสำาคญ การกำาเนดโลกรปรางสณฐานของโลกตำาแหนงของดวงอาทตยในฤดกาลตาง ๆตำาแหนงตาง ๆ บนพนผวโลกการอธบาย การบรรยายเกยวกบปรากฏการณตาง ๆ หรอสถานทตาง ๆ บนผวโลกสำารวจ

เพอพสจนขอเทจจรง Anaximander : ปราชญชาวกรก เขาใจวาโลก

มกำาเนดจากกลมหมอกเพลง ขณะทคนสวนใหญเชอวาโลกมาจากผสราง (Creator / God) หาขอยตไดในชวง c. 17-18

โฮเมอร (Homer)พรรณนาถงลกษณะภมประเทศ และมนษยทอาศยอยในบรเวณทะเลเอเจยน (Aegean) โดยไดสอดแทรกความซาบซงในอรรถรสเชงกวเขาไปดวย ทำาใหขอมลทไดจากการเขยนของเขาดอยคณคาในเชงวชาการไปโลกมลกษณะเปนแผน / จานแบน ไดรบการสนบสนนจากปราชญหลายคน เชน Thales Herodotus

Thales โลกมลกษณะแบนเปนจานลอยนำา รปรางแบน ทำาใหเกดขอสงสยในเรองการขนลงของดวงอาทตยวาขนมาแลวจะตกลงจมในนำาอกแลวขนมาได

อยางไร Anaximander : คาดการณวาทางเหนอมภเขาสงแลวดวงอาทตยเคลอนไปแลวออมกลบมาอกครงหนง โดยชวงทอยหลงเขาเปนกลางคน ทำาใหเขาคำานวณการเคลอนทของดวงอาทตยในเวลาตอมา Pythagoras มแนวคดวาโลกกลม โดยมความคดวารปทรงทไดสดสวน เปนลกษณะหนงทแสดงถงความสมบรณมฐานะทเปนทอยอาศยของมนษย เพราะฉะนน จงควรมรปรางกลมดวย Pythagoras ใชกฎทางคณตศาสตร

ศกษาการเคลอนทของเทหวตถบนทองฟา Plato โลกมทรงกลม และเปน

ศนยกลางจกรวาล โดยมดาวดวงอนลอมรอบ ลกษณะเปนวงกลม เสนอถกเพยงรปรางของโลก แตสวนอน ๆ ผด แตกยงเปนทยอมรบจนถง ศตวรรษท 17-18 Aristotle ยอมรบวาโลกกลม Aristotle เนนวาวธทดทสดในการสรางทฤษฎ และพสจนทฤษฎกคอ การใชการสงเกตเปนหลก เพอใหบรรลเปาหมายทตองการ (The best way to build theory was to observe facts and the best way to test theory was to confront it with observation) การสงเกตเงาของโลกทเกดบนดวง

จนทร ในชวงเวลาทเกดจนทรปราคาสงเกตความสงของดาวเหนอทเสนขอบฟา จะพบวาความสงจะเพมขนเรอย ๆเมอเราเดนทางไปทางเหนอ โดยจะเกดขนเมอเดนทางเฉพาะสวนโคงของวงกลม (ใชมาจนถงปจจบน)

4�

Aristotle : hypothesized and scientifically demonstrated that the Earth had a spherical shape using evidence from observations of lunar eclipses. ตำาแหนงของโลกอยกลางจกรวาล สวนของดวงอาทตยทอยตรงกลางมากทสดจะรอน

สวนทอยใกลดวงอาทตยจะไดรบแสงมากทสดบรเวณน เรยกวา Equator เชอวาอยไมได เพราะรอนจด เรยกวา “Torrid Zone”

สวนทไกลออกไปจากดวงอาทตย เรยกวา “Frigid Zone”

บรเวณทอยไดเรยกวา “Ekumene”บรเวณนมไมมาก เพราะสวนใหญเปนนำาทะเล

เขาสงเกตจาก กรก ลเบย (ตอนใตของเมดเตอรเรเนยน) สผวไมเหมอนกนลเบย ผวสดำา แสดงวาทางศนยสตรอากาศตองรอนจนอยไมได สงเหลาน แสดงถงแนวคดอทธพลของสงแวดลอม “Environment Determinism” สงแวดลอมเปนตวกำาหนดพฤตกรรม เขตรอน ” (Torrid

Zone) ไดแก บรเวณ ทอยใกลกบอเควเตอร เปนเขตทมนษยไมสามารถอาศยอยได (uninhabitable)

เขตหนาว (Frigid Zone) ไดแก บรเวณทไกลออกไปจาก อเควเตอรมาก ๆ มนำาแขงปกคลมตลอดป มนษยไมสามารถอาศยอยไดเชนกน

เขตอบอน (Temperate Zone) ไดแก บรเวณทอยระหวาง 2 เขตแรก และเปนเขตทมนษยสามารถอาศยอยได Posidonius แนวคดเรองทอยอาศยของมนษย บรเวณทมอากาศรอนทสด และ แหงแลงทสดไมไดอยท Equator แตอยทชวงรอยตอของเขตรอนและเขต อบอน**แนวคดนถกปฏเสธไมไดรบการยอมรบ จนกระทง ถงศตวรรษท 15 ถงไดรบการยอมรบ

5

Anaximander : นำานาฬกาแดดของพวกบาบโลเนยนมาดตำาแหนงของดวงอาทตยจากเงาของเสารทปรากฏ

– ทราบเทยงวนเมอเงาของดวงอาทตยกระทบกบเสาในแนวตงฉาก

– เมอทราบเทยงวนทำาใหทราบแนวเหนอใต คอ แนวเมรเดยน

– ความยาวของเงาของเสาเวลาเทยงวนจะแตกตางตามฤดกาล

• Summer Solstice • Winter Solstice

– Equinox เงาของเสาจะเปนเสนตรง และอยทศทางตรงกนขามกบเสา

ผรเรมนำาเอาอปกรณทางดาราศาสตรทสำาคญเขามาสประเทศกรกในสมยนนซงไดแก นาฬกาแดด (sundial) และกโนมอน (gnomon)

Anaximander มแนวคดทขดแยงกบแนวคดของทาเลสทวาโลกเปนจานแบนลอยอยบนผวนำา และนำาเปนสงทมอยทวไปในเอกภพ เขาเชอวา โลกมสณฐานเปนทรงกระบอกลอยอยในทวาง  เพราะไมมสงใดทจะทำาใหโลกตกลงไปสสงใดในทศทางใดทศทางหนง  รปทรงกระบอกทเขาคดขนเปนรปทรงทอยระหวางจานแบนของทาเลสและรปทรงกลมของพธากอรส อราโทสทนส (Eratosthenes) : คดคนการกำาหนดตำาแหนงของพนทตางๆ บนผวโลก คนหาระบบเสนกรดอยางหยาบ ๆ โดยแสดงเปนรปสเหลยมผนผา นำาไปสการพฒนาการทางแผนท สามารถตอบคำาถาม “where” แผนทโลกสรางแนวเหนอใต ผานแนวเหนอถงใต

–

6

Eratosthenes เขยนหนงสอบรรยายถงดนแดนทมนษย สามารถอาศยอยได หรอ ekumene

(Eratosthenes เชอวา ดนแดนทมนษยสามารถอาศยอยได แผขยายจากเมอง Thule ทางเหนอลงมาถง Taproban (Ceylon หรอศรลงกา) ทางใต สวนทางตะวนตกเรมจากมหาสมทร แอตแลนตคไปถงอาวเบงกอลทางตะวนออก) ซงเขายอมรบวามอยจรง และยงไดแบงโลกออกเปนสามสวน คอ ยโรป เอเชย และลเบยนอกจากนยงยอมรบการแบงสวนของโลกออกเปน 5 สวนท Aristotle เสนอไว ไดแก

• เขตรอน (torrid zone)

• เขตอบอน 2 เขต (two temperate zone) และ

• เขตหนาวเยน 2 เขต (two frigid zone)

• เขาไดเสนอแนะเพมเตม โดยใชคณตศาสตรเขาชวยในการกำาหนดเขตดงกลาว กลาวคอ เขตรอนนน เขาคดวามความกวางประมาณ 48 องศา โดยอยระหวางละตจด 24 องศาเหนอ ใต –เขตหนาวเยนกระจายอยทขวโลกราว 24 องศา หรอตงแตละตจด 84 องศาเหนอ ใตขนไป ขณะทเขตอบอนเปนเขตทอยตรงกลางระหวาง–ละตจด 24–84 องศาเหนอใต Hipparchus : แบงโลกออกเปน 360 สวนคนแรกทสรางแบบจำาลองการเคลอนทของดวงอาทตยและดวงจนทรอนสามารถระบตวเลขไดแมนยำาจากแบบจำาลองนจงเปนทมาของการสงเกตและการใชเทคนคทางคณตศาสตรชวยในการสงเกตของชาวคลเดย (Chaldea) แหงบาบโลนตลอดเวลานบศตวรรษ ฮปปารคสไดพฒนาวชาตรโกณมต สรางตารางตรโกณ และแกปญหาตรโกณมตของทรงกลมไดหลายประการ จากทฤษฎเกยวกบดวงอาทตย ดวง

จนทร และตรโกณมตของเขา อาจจะนบไดวาเขาเปนคนแรกทไดพฒนากระบวนวธอนนาเชอถอทใชในการทำานายสรยคราส

7Homer นกประพนธ เขยนบรรยายบรเวณชองแคบ Messina อยระหวาง Italy กบ เกาะซซล การบรรยายสอดแทรกคำาสละสลวย ผแตงมหากาพยเรองสำาคญของกรกสองเรอง คอ อเลยด (The Illiad) เกยวกบการยดกรงทรอย และโอดสซ (The Odyssey) ซงเปนเรองราวเกยวกบการเดนทางของ ยลซส (Ulysis’s Wandering)

โฮเมอรตวจรงกคอสงทไมมใครลวงร คาดวานาจะอาศยอยในเมองไอโอเนยแถบเอเชยไมเนอร Hecataeus of Miletus นกเขยนรอยแกว บรรยายพรรณนาเกยวกบกรซแบงภมภาคของโลกเปน 3 สวนยโรปเอเชยลเบย หรอ แอฟรกาแบงการบรรยายเปน 2 สวนการแบงพนททะเลดำา ทะเลมารมารา ทะเลสาบแคสเปยน เทอกเขาคอเคซสเปนเสนแบงเขตแดน ยโรป เอเชยและแอฟรกาเชอวาทางตอนเหนอของทะเลสาบแคสเปยนพนทตดตอกบ

มหาสมทร Herodotus บรรยายทบรเวณผาน บรเวณแมนำาไนส สงเกต

และอธบายการไหลของนำา และการเกดดนดอนสามเหลยมปากแมนำา ยอมรบ

โลกมลกษณะเปนจานแบน Plato ลกศษยของโสคราตส และเปนอาจารย

ของอรสโตเตล เปนนกเขยน และเปนผกอตงอาคาเดมซงเปนสำานกวชาในกรงเอเธนสอธบายสถานทตางๆ ของโลกวาอยในสถานะเปลยนแปลงในลกษณะจากสภาวะดงเดมทสมบรณ ไปสสภาวะทไมสมบรณ

• อาศยการสงเกต แควน Attica กรงเอเธนสเปนศนยกลาง ซงเดมอดมสมบรณเปลยนไปสสภาวะทแหงแลง มองจากทฤษฎทวไป -- > สภาวะทเจาะจง สอดคลองความเชอ perfect ==> imperfect บรรยายปรากฏการณธรรมชาตตางๆ มากมายสรางหลกการเบองตนในการอธบายแบบวทยาศาสตร เชอวาการสงเกตผานประสาทสมผส หรอผานความรสกไมสามารถอธบายไดอยางกระจางชดพยายามตงคำาถาม / หลกการเพออธบาย อะไรทำาใหสงตาง ๆ เหลานนปรากฏ“อย ประการ ” 1 ตองอธบายลกษณะ คณสมบตทสำาคญของสงทเราตองการศกษา

• ประการ 2 ระบถงองคประกอบของสงนน

• ประการ 3 อธบายกระบวนการ (process) ททำาใหเกดสงนนขนมา

• ประการ 4 ระบวตถประสงควาสงนนใชทำาอะไร

Aristotle ขยายคำาอธบาย ถงหลกเกณฑใน ขอ 2 , 3 เพมเตม

8

Aristotle มความเหนสอดคลองกบ Empedocles (500 B.C.) มองคประกอบ 4 อยาง คอ

- Earth ดน

- Water นำา

- Fire ไฟ

- Air อากาศ

- eather วตถทไมไดอยบนโลก เปนวตถทอยบนทองฟา และไมสามารถเสอมสลายได Plato มองขามมนษย Aristotle เหนกระบวนการตาง ๆ ททำาใหเกดสงตาง ๆ บนพนผวโลก และทอยบนทองฟา

• 1. Earth Space• 2. Celestial Space

Aristotle อธบายและใหความเหนวา ทกสงทกอยางมสถานทธรรมชาต (Natural Space) สงเหลานนจะมการเคลอนยาย กลบสสถานทเดมของ

มน Aristotle ใชหลกการเหตผล อธบายเชงวทยาศาสตรครงแรกของโลก Aristotle นำา จะยกตวระเหยกลายเปนไอ เมอไดรบความรอนลอยตวขนไปรวมตวเปนเมฆแลวตกลงมาเปนฝน หมะ หยาดนำาฟา ดน ในกรณของภเขา เมอถกยกใหสงขน อาจยบตำา โดยกระบวนการ Erosion

Eratosthenes บรเวณทมนษยอาศยอยได แบงออกเปน 5 สวน โดยใชภมอากาศเปนเกณฑตามท Aristotle เสนอ คอ โซนรอน 1 โซนอบอน 2 โซนหนาว 2

เขตรอน (Torrid Zone)

เขตหนาว (Frigid zone)

เขตอบอน Ekumene : “inhabited earth”

9

กำาหนดขอบเขต Ekumene ตามความกวางแนวตะวนตกไปตะวนออก ทำาใหระยะทางเดนเรอจาก ยโรปตะวนตก ไปยงตะวนออกของอนเดย มระยะทาง 7,000 ไมล

ในความเปนจรงผด แตมผยอมรบ เปนสาเหตให Columbus เดนทางไปไมถง India เพราะโคลมบสเชอวาอเมรกาเปนอนเดย เพราะผคนบรเวณนนสผวคลำา Strabo ยอมรบ Ekumene ของ Aristotle แตมขอขดแยง บรเวณทมนษยอาศยอยไดนน อยใตสด ถง 12 องศา 30 ลปดาเหนอ เหนอสด อยเหนอทะเลดำาขนไป 400 ไมล เทานน แตไมไดบอกเหตผล

เขยนหนงสอ ชอ “Geography” รวบรวมความรทางภมศาสตร ทงขอคดและปรชญา อธบายภมประเทศ ภมศาสตรการเมอง อธบายประชากร จดเปนคมอดานการทหารและการปกครองในสมยนน รวม 17 เลม สภาพ“แวดลอมธรรมชาตมผลตอวฒนธรรม อำานาจความสามารถของอาณาจกรโรมน”

เชอวาประเทศทอากาศอบอนจะอยเยนเปนสข ประเทศทอากาศหนาวเยนจะประสบภาวะสงคราม การทอาณาจกรจะดำารงอยได ตองมรฐบาลเขมแขง หวหนาคนเดยว เชนเดยวกบ Aristotle

ชใหเหนวา สภาพธรรมชาตมอทธพลตอสภาวะการเมอง “ ”

อากาศหนาวเยน -- > มระเบยบแบบแผน แตขาดความชำานาญ ความเฉลยวฉลาด

อากาศรอน -- > คนเฉลยวฉลาด ชำานาญในการคดคน แตขาดระเบยบของชวต

ชนชาตกรกจะมทง 2 ลกษณะ มกฎหมาย ประชากรจตใจด เฉลยวฉลาด เพราะอาศยอยในอากาศทง 2 ประเภท

10

Alexander the Great ศษยของอรสโตเตล

ไดรบการปลกฝง เนนการสงเกตในแงของการสรางทฤษฎ ไดใชกองทพในการขยายอาณาเขต ความรเกยวกบภมศาสตร โดยเดนทพมาทางตะวนออก จนถงลมแมนำาสนธ เขาเชอวาเปนตะวนออกสดของ Ekumene เขาพยายามสำารวจเลยแมนำาสนธออกไป เพอดวาขอบเขตถงไหน แตไมไดรบการยอมรบ/อนมต จากกองทพ บรเวณใดทเดนทางไปถงจะไดรบการบนทก และใชความรทางภมศาสตร ดาราศาสตร เพอกำาหนดตำาแหนงของสถานทและระยะทาง (ระยะทาง วดโดยการนบกาว) การสำารวจทำาใหกรกรบความรใหม ๆ

เกยวกบดนแดนตาง ๆ และทำาใหทราบวาดนแดนอยทางทศใด ใกลหรอไกลจากกรก

การสำารวจเพอพสจนขอเทจจรง ของ Aristotle ไมสำาเรจ เพราะ Alexander เสยชวตกอน

สงทตองการพสจน คอ มนษยสามารถอยไดหรอไมไดในเขต Equator

1) ทวปแอฟรกามนำาลอมรอบตามทพวกฟนเชยน บนทกไวหรอไม(เดนเรอในทะเลแดงไปทางใตสำารวจวาแอฟรกาลอมรอบดวยนำาหรอไม)

2) ทางเหนอของทะเลสาบแคสเปยนตดตอกบมหาสมทรจรงหรอไม(ตองการ

สำารวจทะเลสาบแคสเปยนวาเปนทะเลเปดตดกบทะเลทางเหนอหรอไม) Pytheas of Marseilles สำารวจทางตะวนตกเฉยงเหนอของกรซเขาไปในมหาสมทรแอตแลนตกเหนอออกจากทะเลเมดเตอรเรเนยน ผานชองแคบ Gibralta -- > องกฤษ --> ฝรงเศส --> ละตจด 67 องศาเหนอ เรยกบรเวณนวา “Thules” เขาอางวาท Thules ดวงอาทตยจะอยเหนอขอบฟา (ไมตกดน) ตลอดวนในวนทกลางวนยาวนานทสด (นกวชาการปจจบน เชอวา คอ Norway )

ใชนาฬกาแดดวดมมเงาของ sun ทำาใหทราบละตจด ลองจจด บรเวณ Marsilia 43 องศา 05 ลปดาเหนอ ซงเปนตำาแหนงทถกตอง

11

Hippocretes แพทยชาวกรก ผลงาน นำา อากาศและสถานท “Airs , Water and Places”เสนอแนวคดสภาพแวดลอมมอทธพลตอลกษณะและพฤตกรรมของมนษยเปนคนแรก Aristachus of Samos

เสนอสมมตฐาน “ดวงอาทตยเปนศนยกลางของจกรวาล (Heliocentric)” โลก ดาวเคราะหตาง ๆ โคจรรอบดวงอาทตยตรงกนขาม กบ แนวคดโลกเปนศนยกลางของจกรวาล (Geocentric) ของ Plato

ภมศาสตรของโรมน ( Roman Geography)

- ศนยกลางอยทกรงโรม

- สวนใหญเปนนกรบ มไดเปนนกปราชญ และสนใจการสำารวจนอย ดงนนจงไดเสรมสรางหรอพฒนาแนวความคดใหมๆ แกวชาภมศาสตรนอยมาก

- นกภมศาสตรสำาคญทมชวตอยในชวงสมยโรมนเรองอำานาจมเพยงไมกคน เชน Marcus Terentius Varro, Pomponnius Mela,Pliny the Elder และ Ptolemy

Marcus Terentius Varro (116-27 B.C. ) เสนอแนวคดทฤษฏขนตอนการเปลยนแปลงของวฒนธรรม (Theory of culture stages ) - เปนทยอมรบกนเรอยมาจนถงศตวรรษท 19

- บรรยายถงวฒนธรรมของมนษยวามการเจรญกาวหนาอยางมขนตอนและสมำาเสมอ นนคอแตเดมมนษยไดรบอาหารจากสงทโลกหรอ

ธรรมชาตสรางสะสมเอาไว ซงเปนขนเรมตน ตอมามนษยเจรญกาวหนาผานขนตอนของการเลยงสตวแบบเรรอน และจากนนจะเขาสขนตอนของการเกษตร และในทสดจะถงขนตอนปจจบน (กอนศตวรรษท 1 )

เมอ Humboldt ไดชใหเหนวาในทวปอเมรกาไมมขนตอนของการเลยงสตวแบบเรรอน ดงนนทฤษฏขนตอนการเปลยนแปลงวฒนธรรมจงไมสามารถนำาไปใชอธบายไดในทกพนท

12

• Pomponius Mela บานเกดของ Pomponius Mela อยทเมอง Tingentera หรอ Cingentera อยทางตอนใตของสเปนทอาว Algeciras Pomponius Mela ไดชอวาเปนนกเขยนภมศาสตรละตนคนแรก งานเขยนสวนใหญจะเปนคมอสำาหรบกปตนเรอหรอคมอการเดนเรอ ซงเนอหาของหนงสอจะบรรยายถงลกษณะชายฝงและทาเรออยางละเอยดและถกตองคมอการเดนเรอเลยบชายฝงทะเลดำา

• คมอนกเดนเรอและพอคาสำาหรบบรเวณทะเลแดง

• คมอนกเดนเรอสำาหรบบรเวณชายฝงตะวนออกของแอฟรกาไปจนถง Zanzibar

• คมอนกเดนเรอสำาหรบบรเวณดานเหนอของมหาสมทรอนเดยไปจนถงปลายสดชายฝง Malabar coast ของอนเดย

• Pliny the Elder หรอ Gaius Plinius Secundus เกดใน ค.ศ.23 ในทปจจบนนคอประเทศฝรงเศส

• -นกธรรมชาตวทยา, นกประพนธ และแมทพชาวโรมนในสมยจกรวรรดโรมนตอนตน

• -พระสหายของจกรพรรดเวสเปเชยน

พลนใชเวลาสวนใหญในการศกษา, การเขยน และการสบสวนเกยวกบปรากฏการณทางธรรมชาตและภมศาสตร งานชนสำาคญทสดทเขยนคอสารานกรมชอ สารานกรมธรรมชาตวทยา “ ” (Naturalis Historia) ทกลายมาเปนแบบอยางในการเขยนงานประเภทนตอมา พลนเปนลงของพลน

ผเยาว (Pliny the Younger) Pliny the Elder เขยนหนงสอหรอ

สารานกรมทางภมศาสตรขนในป A.D. 77 โดยใชหนงสออางองประมาณ 2,000 เลม ซงหนงสอทเขาใชในการเขยนนน สวนใหญกเปนงานเขยนทางภมศาสตรของพวกกรกนนเอง และของ Pomponius Mela งานเขยนชนนมชอวา ประวตศาสตรธรรมชาต หรอ Natural History ซงมดวยกนทงหมด 6 เลม เปนหนงสอหรองานเขยนทสำาคญอกชนหนง

13

• งานเขยนของ Pliny ไดรบการวจารณมากมายสวนใหญบนพนฐานท

วาขาดโครงสราง และใหความเขาใจทางวทยาศาสตรนอยเกนไป Pliny the Elder เสยชวตในชวงการระเบดภเขาไฟ Vesuvius ในอตาลถกภเขาไฟ Vesuvius พนลาวาและฝนถลมฝงคนทงเมองและ

ทงเปน เมอวนท 24 สงหาคม พ.ศ. 622 Ptolemy ใหคำาจำากด

ความภมศาสตรเปนคนแรกของโลก การแสดงรปรางลกษณะ“บรเวณใดบรเวณหนงในลกษณะของแผนท”

• Ptolemy เชอวามดนแดนทางใตทไมรจก

(Terra australis incognita /the unknown southland) เชอวามดนแดนปดลอมมหาสมทรอนเดย (บรเวณนหายไปจากแผนท เมอกปตน James Cook เดนทางไปสำารวจแถบนนและพสจนวาไมมดนแดนทางใต)แผนทของ Ptolemy ยงมขอผดพลาดในการกำาหนดตำาแหนง Latitude , Longitude เพราะเขากำาหนด Prime Meridian ลากผานเกาะ Canaries ทางทศตะวนตกเฉยงใตของโมรอคโค หรอ Longitude 20 องศาตะวนตก และ Latitude 180 องศา ผานบรเวณจนตอนใน (ความจรงนน ครอบคลมเพยง 120-130 องศา เทานน )

14

สมยกลาง (Middle age) แนวความคดเกยวกบโลกและจกรวาลเปลยนไป เนองจากอทธพลทางศาสนาเปนสำาคญเรม ศตวรรษท 5-15

ยคมดของประวตศาสตร

ลกษณะการศกษาซบเซา ไมมบรรยากาศทางวชาการ

ศาสนาเขามาเกยวของกบเรองใด ๆ ทนอกเหนอคำาสอนเปนสงไมถกตองศกษาโลกในลกษณะของการรวบรวมขอมล เอกสารตางๆ

เสนอความเหน วจารณงานเขยนของกรก+โรมน

พยายามทำาความเขาใจเรองวชาการทนกปราชญกรก+โรมนบนทกไว แตกตางจากสมยกรก+โรมน ททำาการศกษาโลกในลกษณะของการสงเกตหรอทดลอง

ชวงตนยคซบเซา

ชวงปลายยค มความสนใจงานของ Aristotle / Plato / Ptolemy

นกสำารวจชาวยโรป (1) 1. พวกนกแสวงบญ (ศตวรรษท 4-11)

– แสวงบญไปนครศกดสทธ จดบนทกเหตการณ ตาง ๆ

– ไมใชนกวชาการ

2. พวกนกแสวงบญและพอคา (Crusaders) (ศตวรรษท 11-13)

– การแสวงบญเรมยากลำามากมากขน เพราะมสลมครอบครองดนแดน

– มสลมเขาไปตงถนฐาน พวกครสเตยนยโรปเรมตอตานศาสนาอสลาม

15

– การเดนทพของพวกครเสด ไดบนทกขอความ เรองราวของดนแดนตางๆ ทพบเหน จากการเดนทางทำาใหรเรองราวในเขตดนแดนศกดสทธ Holy land มากขน

มการนำาเอาเครองมอตางๆ ของบรเวณทพบเหนกลบมาใช เชน กงหนลม นำาความรทางภมศาสตร ทเขยนเปนภาษาอาหรบมาแปลเปนภาษาละตน ทำาใหเกดความคลาดเคลอน (กรก --> อาหรบ --> ละตน) Marco Polo คน

พบอะไร 1) Torrid Zone อยได แถบมะละกามคนอยได ลบลางแนวคด

Torrid Zone อากาศรอนจด และนำาเดอด

2) ความแตกตางของเสนรอบวง ทำาใหทราบอาณาเขตของ Ekumene มากขน แลวจงคดวาเสนรอบวงของนกปราชญคนใดถก (Eratosthenes นาจะเปนจรงกวา Posidonius)

จดออน : การเดนทางของ Marco Polo ไมไดวด Latitude , Longitude เพราะไมใชนกวชาการ และไมรวามแนวคดใดบางทยงหาคำาตอบไมได เพราะฉะนน การเดนทางของเขาจงไมมความสำาคญในสมยนน

นกภมศาสตรรนหลงยกยอง Marco Polo ในฐานะนกสำารวจ

ชาวครสเตยนยโรป มทงสนบสนน และโตแยง ความเหนเดมของชาวกรก

การศกษาภมศาสตรของนกปราชญชาวยโรปน ไมไดศกษาถงโลกในลกษณะของ การสงเกต เหมอนในสมยกรกและโรมน แตมลกษณะเปนการรวบรวมขอมลตาง ๆ จากเอกสารทหลงเหลออยของชาวกรก และโรมนมาศกษา เชน

แนวความคดเกยวกบตำาแหนงของเทหวตถทงหลายบนฟากฟาของปโตเลม

แนวความคดเกยวกบบรเวณทอยอาศยของมนษยของอรสโตเตล เปนตน โดยแปลจากหลกฐานภาษาละตนและภาษาอารบค ซงทำาใหไมสามารถรวบรวมรายละเอยดทงหมดได

15 การทำาใหลกษณะของแผนทมความคลาดเคลอนไปมาก เชน ลกษณะ

ชายฝงทะเลจะไม ปรากฏในแผนท แผนทททำาขนในสมยนกลายเปนแผนทททำาขนเพอประโยชนของความสวยงามอยางแทจรง แผนทดงกลาวน เรยกวา แผนท ท.โอ. (T- O Map) หรอ T-in-O maps งาน

เขยนเกยวกบสถานทตาง ๆ มการเชอมโยงความสมพนธ ระหวางโหราศาสตรกบอทธพลของสภาพแวดลอม สะทอนแนวคดนยตนยมสงแวดลอม “Environmental Determinism”

งานเขยน The Nature of Places

มความเหนไมถกตอง ประชากรทอาศยใกลของ “ Ekumene จะมผวดำา และถาประชากรทอาศยทอยใกล Ekumene ยายไปอยเขตอบอน ผวจะขาวขน”

งานเขยนเกยวกบสถานทตาง ๆ มการเชอมโยงความสมพนธ ระหวางโหราศาสตรกบอทธพลของสภาพแวดลอม สะทอนแนวคดนยตนยมสงแวดลอม “Environmental Determinism”

งานเขยน The Nature of Places

มความเหนไมถกตอง ประชากรทอาศยใกลของ “ Ekumene จะมผวดำา และถาประชากรทอาศยทอยใกล Ekumene ยายไปอยเขตอบอน ผวจะขาวขน”

ภมศาสตรในโลกของชาวมสลมMuslim World /Arab World

1. การสำารวจเปนความสมพนธในการขยายอำานาจการเผยแพรศาสนา

2. มการเสรมสรางแนวคดเกยวกบโลก

3.ผลงานทสำาคญของชาวมสลม คอ การสรางสรรควชาอากาศวทยา (Climatology) และธรณสณฐานวทยา (Geomorphology)

16

Ibn Haukal เดนทางเลยบชายฝงทางตะวนออกของแอฟรกา ถง ละตจด 20 องศา

ใต พสจนวาบรเวณ Equator อาศยอยได

ขอผดพลาดยงยอมรบวาการรบแสงมากนอยมผลตอผวสของมนษย

เขยนหนงสอ Book of Road and Kingdom

Al Masudi

เดนทางเลยบชายฝงทางตะวนออกเฉยงใตของแอฟรกา ถงเมองโมซมบค และเกาะมาดากสการ ประมาณละตจด 20 องศาใต

เขยนหนงสอระบบลมวามลมมรสม ลมประจำาถนปรากฏอย

การระเหยของไอนำา และการกลนตวของไอนำาในรปของเมฆ

ซงเปนการสงเกตจากบรเวณพนนำา

Al Biruni (942-1050)

หนงสอ Geography of India ความหยาบ/ละเอยดของตะกอน กรวดหน บรเวณเชงเขาหมาลย อธบายวาเกดจากการขดสทถกกระทำาจากการพดพาของแมนำา อางหลกฐานของพวกฮนด

ปรากฏการณธรรมชาต นำาขนนำาลง เกดจากอทธพลของดวงจนทร

ตงขอสงเกตวาบรเวณขวโลกไมมกลางวน กลางตนจะยาวนานมาก แสดงวามการเดนทางไปถงขวโลกแลว

17

Ibn Sina (Avicenna 980-1037)

สรางสรรค ธรณสณฐานวทยา Geomorphology

ศกษาโดยการสงเกตการกดเซาะลำาธารในเขตภเขาทางตอนกลางของเอเชย เสนอวาการกดเซาะเปนไปอยางสมำาเสมอ สวนทเปนภเขาแสดงวามความทนทานตอการสกกรอนเปนหนแขง

สงเกตวาซากสงมชวตปรากฏในหนแถบทเปนเนนเขาสง เขาคดวาเปนความพยายามของธรรมชาตทจะสรางพชและสตว แตลมเหลว

***อก 800 ปตอมา มผเสนอแนวคดการพงทลาย การสกกรอน (process of erosion) โดย Jame Hutton

Ibn Batuta

เดนทางแสวงบญจากตะวนตกเฉยงใตของแอฟรกา เพอแสวงบญทเมกกะ ซงอยในอาระเบย

ใชเสนทางผานทะเลแดง ไปยงตะวนออกของ Africa

จากการเดนทางคนพบสถานทางการคาอยทางใต จงเชอวา Torrid Zone อยได ปฏเสธแนวคดของ Aristotle

ปฏเสธ “Environmental Determinism”

การสำารวจมผลตอการอธบายหรอบรรยายเกยวกบโลก ของนกภมศาสตร Al Edrisi และ Ibn Kkaldun

18 แกไขขอบกพรอง ขอผดพลาดของ Ptolemy วามหาสมทรอนเดย ถก

ปดลอมโดยแผนดน และทะเลสาบแคสเปยนเปนทะเลเปด

เสนอการแบงเขตภมอากาศเปน 5 โซน ซงไมตรงกบความเปนจรง

Ibn Kkaldun (1332-1406)

ลกษณะอากาศหรอสภาวะแวดลอม มอทธพลตอการดำารงชวต และวฒนธรรมของมนษย

มการอธบายการจดระบบองคกรของสงคม การเจรญ การเสอมของอาณาจกร และมการสรางแบบจำาลองในการอธบาย

ภมศาสตรในโลกของชาวสแกนดเนเวยScandinavian World

ในฐานะนกสำารวจ

พวก Viking มสวนในการสรางสรรควชาภมศาสตร

เปนพวกแรกทคนพบอเมรกา แตไมมการบนทกไวในประวตศาสตร นกสำารวจทสำาคญ 3 ทาน คอ Eric the Red

Leif Ericson Karlsefni

19 Eric the Red (982) พบดนแดนทางตอนใตของกรนแลนด และ

อาศยอยทนน

พบชายฝงตะวนออกของอเมรกาเหนอ โดยบงเอญจากการแลนเรอและถกพายพดเขาไปโดยบงเอญ

Karlsefni (1003) สำารวจชายฝงตะวนออกของอเมรกา แลวเขาใจวาเปนการสำารวจปากแมนำาเซนตลอเรนต เขาไปทางตอนในจนถงบรเวณ Chesapeak Bay แถบรฐ North Cablina บรเวณนเปนเสนแบงเขตวฒนธรรมของอเมรกา โดยทางตอนเหนอ พฒนาอตสาหกรรมไมใชแรงงานทาส ทางตอนใต ปลกฝาย ใชแรงงานทาส

ภมศาสตรในโลกของชาวจน(Chinese World)

สภาพความเจรญกาวหนาทางวชาการของชาวจนมมานานแลว ยโรปรบอารยธรรมตะวนออกในหลายรปแบบ

ถาระยะทางและภาษาไมใชอปสรรค ความกาวหนาทางวชาการจะมความเจรญกาวหนากวาน

ชาวจน ถอวาเขาเปนสวนหนงของธรรมชาต ไมไดแยกตวเองออกจากธรรมชาต

. ดานการสำารวจทรพยากรธรรมชาตและผลผลตของ 9 มณฑล ตงแต 400 ป กอนครสตศกราช และมการอธบายลกษณะของดน พชผล และเสนทางคมนาคม

2. การวดปรมาณของตะกอนทพดพามาไดอยางถกตอง

3. ชาวจนเปนชาตแรกททำาสำามะโนประชากร

4. มการศกษากระบวนการ Hydrological Cycle การกดเซาะของทางนำาจงทำาใหภเขาสกกรอน เกดทราบดนตะกอน

20 Chang Chien

– สำารวจอารยธรรมเมดเตอรเรเนยน

Hsung-Tsang– เดนทางไปอนเดยเปนคนแรก เดนทางทางบกไปทางทเบต

I Ching อจง

– เดนทางไปอนเดยทางเรอ

Chou –ta-Kuan – เดนทางไปเขมร

Cheng Ho***– สำารวจมหาสมทรอนเดย มการทำาแผนท

Chang Heng***– นำาระบบกรดมาใชในประเทศจน

Phei –Hsiu – เขยนแผนทเขตการปกครองของจนลงในผาไหม

– มความกาวหนาทางวชาการ การสำารวจ การทำาแผนท

��

�