document

8/9/2019 www2_pr_vi.pdf
1/38
Univerzitet u Niu, Mainski fakultet / Mainski elementi I / Predavanje 7
1
KOTRLJAJNI LEAJI
Osnovne karakteristike i podelaLeaji su mainski elementi iji je zadatak da omogue relativno kretanje
obrtnih delova uz istovremeno prenoenje optereenja izmeu njih i obezbeenjetanosti njihovog poloaja. Prvenstveno se koriste kod pokretnih veza sa krunimkretanjem, kao na primer u osloncima vratila i osovina, gde omoguuju okretanjerukavca u odnosu na nepominioslonac uz istovremeno prenoenje odgovarajuegoptereenja. Pored toga primenjuju se i kod spojeva sa pravolinijskim i zavojnimkretanjem, kao na primer kod voicai navojnih parova.
Kod kotrljajnih leaja ova pokretljivost ostvaruje se na principu kotrljanja, akod kliznih na principu klizanja.
Primena kotrljajnih leaja je znatno veau odnosu na primenu kliznih leaja.To je pre svega uslovljeno visokim stepenom standardizacije i masovnomproizvodnjom u fabrikama koje su specijalizovane u toj oblasti.
Prednosti primene kotrljajnih leaja u odnosu na klizne sastoje se u sledeem:
Nia proizvodna cena i laka nabavka.
Relativno jednostavno konstrukciono izvoenjeuleitenja.
Zadovoljavajuanosivost za nie i srednje uestanostiobrtanja.
Jednostavno podmazivanje i odravanje.
Laka zamena, jer nema habanja rukavca pa nije potrebna njegova naknadna
obrada.Manji gubici energije, to je naroito izraeno kod maina koje se estozaustavljaju, jer to kod hidrodinamikih kliznih leaja moe dovesti dopregrevanja i intenzivnog habanja (gubici energije su pri tome kod kotrljajnihleaja za 25...50% manji nego kod kliznih).
Kotrljajni leaji pri pokretanju startuju sa manjim radnim zazorom odnosnoimaju tanijevoenje, to je naroitovano kod elektro i alatnih maina.
Ne zahtevaju posebno uputanje do dostizanja radnog stanja, kao to je sluajkod hidrodinamikihkliznih leaja.Nedostaci primene kotrljajnih leaja u odnosu na klizne sastoje se u
sledeem:Vii nivo buke i vibracija.
Vea osetljivost na udarna optereenja (sloj ulja izmeu dodirnih povrinakliznih leaja u izvesnoj meri amortizuje udare).
Kod nekih konstrukcionih izvoenja lake je ugraditi dvodelne klizne leaje,jer su kotrljajni leaji jednodelni pa se ugrauju aksijalnim pomeranjem.
Za visoke uestanostiobrtanja ne mogu da rade tako uspeno kao klizni leajisa tenimtrenjem, jer im se nosivost odnosno radni vek jako smanjuje.Oblici i mere kotrljajnih leaja, tolerancije mera i oblika, materijal, kvalitet i
nainugradnje i kontrole propisani su standardima. Leaji se isporuuju sklopljeni i

2/38
2
spremni za ugradnju, tako da se pri konstruisanju vri samo izbor odgovarajuegleaja.
Kotrljajni leaji sastoje se iz prstenova ili kolutova koji su spojeni sanepokretnim ili pokretnim delovima maina, a izmeu njih se nalaze kotrljajna tela.
Na prstenima i kolutima postoje odgovarajue staze kotrljanja po kojima se kreukotrljajna tela. Staze su izraeneu vidu lebova sa neto veimradijusom krivineod radijusa krivine kotrljajnih tela, tako da je u neoptereenomstanju dodir u taki.
Leaji sa prstenima (prsteni leaji) prvenstveno su namenjeni za prenoenjeradijalnih ili radijalno-aksijalnih sila, a leaji sa kolutima (kolutni leaji) zaprenoenje aksijalnih sila (sl. 1.a.b).
Da bi kotrljajna tela bila ravnomerno rasporeena po obimu, smetena su uodgovarajue kaveze (sl. 1,v,g). Kavez moe biti izraen od lima ili iz punogmaterijala, a najee se izrauje od bronze, duraluminijuma ili plastine mase.Primenomplastinemase smanjuje se nivo buke u radu.
Sl. 1. Prsteni (a) i kolutni (b) leaj; draikotrljajnih tela - kavezi od lima (v) i od punogmaterijala (g)
Kao kotrljajna tela mogu da se primene otvrdnute, bruene i polirane kugliceili valjii (sl. 2). U primeni su valjii sa cilindrinom ili konusnom izvodnicom(sl. 2,b,v). Izvodnica moe biti pravolinijska ili krunoluna. Valjii sakrunolunom izvodnicom nazivaju se i bavice sl. 2,g,d. Cilindrini valjii kodkojih je odnos duine iprenikaveiod dva nazivaju se iglice sl. 2,.

3/38
3
Prsteni i kolutni leaji se povrinski otvrdnjavaju i bruse, a staze kotrljajnihtela poliraju. Izrauju se od specijalnog elika za leaje koji sadri 0,9...1,1%C;0,4...1,65%Si; 0,25...1,2%Mn. Kod posebnih zahteva mogu da se primene i legiranieliciza cementaciju, nerajuiodnosno nemagnetni elici.Najeese koristi elik
.4134 (100Cr6). Od istog materijala izrauju se i kotrljajna tela.
Sl. 2. Oblici kotrljajnih tela: a) kuglica; b) cilindrinivaljisa pravolinijskom izvodnicom;v) konusni valjisa pravolinijskom izvodnicom; g) cilindrinivaljisa krunolunom
izvodnicom; d) konusni valjisa krunolunom izvodnicom; ) iglica.
Podela kortljajnih leaja moe da se izvri na vie razliitihnaina:1. Prema pravcu delovanja sile dele se na: radijalne(prenose silu u radijalnom pravcu);
aksijalne(prenose silu u aksijalnom pravcu); radijalno-aksijalne(prenose silu u radijalnom i u aksijalnom pravcu).
2. Prema nainu ugradnje leaji mogu biti - fiksirani tako da prenoseradijalnu silu i aksijalnu silu u jednom ili oba smera i - slobodnitako daprenose samo radijalnu silu i dozvoljavaju aksijalno pomeranje.
3. Prema obliku kotrljajnih tela leaji se dele na kugline i valjane.Valjani zavisno od vrste kotrljanih tela mogu biti cilindrino- valjani,konusno-valjani,bavastii igliasti.
4. Prema broju redova kotrljajnih tela leaji mogu bitijedvoredii vieredi.5. Zavisno od toga da li se kod ugradnje rasklapaju ili ne leaji mogu biti
rasklopivii nerasklopivi.6. Prema sposobnostiprilagoavanjadeformaciji vratila u osloncu leaji se
dele na krute(nepodesive) i zglobne(podesive).
Ugradbene mere i sistem obeleavanja leajaS take gledita ugradnje leaja odnosno pri njihovom izboru od znaajasu
konturne odnosno ugradbene mere. To su pre svega nominalniprenikotvora leaja(provrta) d, spoljanji prenikD i irina B kod prstenih leaja (sl. 1), odnosnospoljanji prenikkoluta kuitaD = Dk i visina leaja Hkod kolutnih leaja. Od
znaajaje takoei radijus zaobljenja ivica prstena i koluta r. Sve ove mere tanosu

4/38
4
utvrenei propisane internacionalnim standardima (ISO 15, DIN 616, to odgovarai SRPS M.C3.506). Prema ovim oznakama sistem obeleavanja leaja sastoji se izosnovne i dopunske oznake.
Osnovna oznaka sastoji se iz tri grupe brojeva ili slova, koji se odnose na tip
leaja, red mera i unutranjiprenik- provrt (tablica 1).Tip leaja oznaava se sa jednom ili sa dve brojne odnosno slovne oznake
shodno tablici 1. Kod reda mera sistem oznaavanja je takav da je za jedanunutranji prenikpredvienveibroj spoljanjih prenikai irine. Na taj nainzaistiprenik rukavca vratila mogu je izbor niza leaja istog tipa razliitenosivosti.Veliine irine i spoljanjeg prenika ine red mera koji je oznaen razliitimbrojnim oznakama. Red irine RB sadri sledeebrojane oznake 0,1,2,3,4,5, priemu broj nula oznaava najmanju, a broj 5 najveu irinu. Red spoljanjegprenikaRD sadri brojane oznake 8,9,0,1,2,3,4 poreanih u redosledu porastaprenika (kao to je prikazano na slici u tablici 1). Na isti nain oznaavaju se i
prenikkoluta, odnosno visina kod kolutnih leaja. Red visine sadri oznake 7, 9, 1poreaneu redosledu porasta visine leaja.Kod oznake reda mera prvi broj uvek se odnosi na irinu odnosno visinu, a
drugi na spoljanjiprenikprstena odnosno koluta. Kod nekih tipova leaja upisujese samo oznaka spoljanjegprenika.
Poslednja dva broja u osnovnoj oznaci odnose se na unutranjiprenikleajaodnosno provrt. Sistem obeleavanja je sledei(tablica 1):
Prenici u intervalu d = 0,6....9 mm navode se neposredno u nominalnim
vrednostima;
Prenici od 10, 12, 15 i 17 mmoznaavaju se brojevima 00, 01, 02 i 03;
Oznaka za prenike u intervalu d = 20....480 mm dobija se deljenjemprenikau mmsa brojem 5;Za meuvrednosti d = 22, 28 i 32 mmkao i za d 500 mmvrednostiprenika
navode se neposredno u mm, ali se od oznake reda mera odvajaju kosom crtom.Ovakav nainoznaavanjaleaja ima sledeeprednosti:
Za istiprenikrukavca vratila dmoguje izbor veegbroja leaja istog tipa
razliitenosivosti i veliine. Razliiti tipovi leaja istog unutranjeg prenika i istog reda mera imaju iste
ugradbene mere, odnosno meusobno su zamenljivi. Na taj nainmogue jeu isti ugradbeni prostor ugraditi leaje razliitenosivosti.

5/38
5
Tablica 1. Osnovna oznaka leaja
UnutranjiprenikTip leaja Red mera prema ISO 15 za
kotrljajne leajeve Oznaka du mm
/0.6/0.8
12...9
00010203
04 (x5)/22
05 (x5)/28
06 (x5)
/3207 (x5)08 (x5)
.
.96 (x5)
/500..
0.60.812...9
101215172022252830
323540..
480500
.
.

6/38
6
Tablica 2. Primeri oznaavanjaleaja

7/38
7
Ukoliko konstrukcija leaja odstupa u odnosu na osnovno izvoenje, to sepredvia dopunskom oznakom. Dopunska oznaka iza osnovne obuhvata, odnosnooznaava:
1. Odstupanja same konstrukcije leaja koja nisu predviena za osnovno
izvoenjei oznaavase sa A, B, C, D i E.2. Odstupanje spoljanjeg oblika oznaavase sa J- bez ivinogprstena, K-sa konusnim otvorom, N - sa lebom na spoljanje

document

Documents