WYWŁASZCZENIE

Przedmiot wywłaszczenia – Joanna Sołowiej Podmioty wywłaszczające – Karolina Smolińska Przesłanki wywłaszczenia – Kamil Sałuda Etapy

postępowania – procedura wywłaszczenia – Artur Sałbut

Decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości– Bartosz Rojek

Konkretne sposoby wywłaszczenia – Ewelina Amilusik i Dawid Jędrak

Omawiane zagadnienia:

Przedmiot wywłaszczenia

Przedmiotem wywłaszczenia zgodnie z postanowieniem art. 1 ust 1 pkt 5 oraz art. 112 ust.1 u.g.n. może być

nieruchomość.

Nieruchomość

W definicji prawa cywilnego (art. 46 § 1 k.c.)

nieruchomością została ujęta jako część gruntu, która jest

własnością czyjąś bądź też budynki albo ich części.

W świetle art. 112 ust.1 u.g.n. można przyjąć, że nieruchomością

jest zarazem część powierzchni ziemskiej stanowiący odrębny

przedmiot własności (grunt, nieruchomość gruntowa), budynek

trwale związany z gruntem (nieruchomość budynkowa) lub

część budynku (nieruchomość lokalowa).

Zgodnie z art. 112 ust.1 u.g.n. przedmiotemwywłaszczenia mogą być nieruchomości:

-> położone na obszarach przeznaczonych w planach miejscowych na cele publiczne;

-> nieruchomości dla których wydana została decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego.

Zgodnie z art. 122 u.g.n. w przypadkach określonych w art. 108 k.p.a. lub uzasadnionych ważnym interesem gospodarczym starosta, w drodze decyzji, udziela podmiotowi, który będzie realizował cel publiczny, zezwolenia na niezwłoczne zajęcie nieruchomości po wydaniu decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości, jeżeli zwłoka w jej zajęciu uniemożliwiałaby realizację celu publicznego. Wydanie zezwolenia w formie decyzji administracyjnej jest możliwe po wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego, ale przed wydaniem ostatecznej decyzji o wywłaszczeniu.

Nieruchomość gruntowaNieruchomością gruntową jest część powierzchni ziemskiej, stanowiąca

odrębny przedmiot własności. Część powierzchni ziemskiej może być traktowana jako nieruchomość, jeżeli została wyodrębniona w znaczeniu prawnym od pozostałej powierzchni w taki sposób, że można stanowić samodzielny przedmiot obrotu prawnego.

O ile grunty stanowią nieruchomości zgodnie ze swoją naturą, o tyle budynki i lokale co do zasady stanowią ich części składowe tych nieruchomości, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Natomiast przedmioty trwale połączone z gruntem nie uzyskują statusu części składowych tego gruntu, lecz uznaje się je jako odrębne rzeczy (ruchome i nieruchome), które mogą stanowić przedmiot własności innego gruntu.

Nieruchomość budynkowa

Pojęcie „budynku” definiuje ustawa – Prawo budowlane w art. 3 pkt. 2. Budynkiem jest obiekt budowlany, który jest na stałe związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych, posiadający dach i fundamenty.

Budynek jest stale związany z gruntem, gdy jest on związany z gruntem na czas określony. W rozumieniu art. 46 k.c. budynek wbudowany jako tymczasowy, pomimo usadowienia na fundamentach, nie jest związany z gruntem.

Nieruchomość lokalowaW świetle art. 2 ustawy o własności lokali, samodzielnym lokalem mieszkalnym jest wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb przeznaczonych na stały pobyt ludzi, które wraz z pomieszczeniami pomocniczymi służą zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych. Do lokalu należą, jako części składowe, pomieszczenia, choćby nawet do niego bezpośrednio nie przylegały lub były położone w granicach nieruchomości gruntowej poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal, a w szczególności: piwnica, strych, komórka, garaż (pomieszczenia przynależne).

wywłaszczenie c.d. Na podstawie art. 113 ust. 3 u.g.n. wywłaszczeniem może być objęta

cała nieruchomość lub jej część. Postanowienia tego przepisu, zezwalającego na wywłaszczenie części nieruchomości, mogą znaleźć zastosowanie przede wszystkim w odniesieniu do nieruchomości gruntowych.

Wywłaszczeniem może być objęta zarówno wydzielona, jak i niewydzielona (idealna) część nieruchomości, czyli udziały we współwłasności nieruchomości.

Wywłaszczenie udziału w prawie współwłasności nieruchomości nie daje władztwa nad rzeczą (nieruchomością). Rzecz wspólna przynależy wszystkim współwłaścicielom w stopniu niezależnym od wielkości udziałów (współwłasność w częściach ułamkowych) lub w stopniu równym, jednakże bez określenia wielkości udziałów (współwłasność łączna).

Co do zasady nie dopuszcza się wywłaszczenia części składowej nieruchomości.

Przedmiotem wywłaszczenia nie mogą być nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa. Możliwe jednak są wywłaszczenia nieruchomości innych niż Skarb Państwa państwowych osób prawnych.

Zawarta w art. 113 ust. 2 u.g.n. zakaz wywłaszczenia nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa nie dotyczy wywłaszczenia prawa użytkowania wieczystego oraz ograniczonych praw rzeczowych obciążających te nieruchomości.

Pojęcie: podmioty na rzecz których może nastąpić wywłaszczenie, a więc takie, które bezpośrednio nabywają prawo własności lub inne prawo rzeczowe na wywłaszczonej nieruchomości.

Podmioty wywłaszczające

Art. 113. ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami:

Nieruchomość może być wywłaszczona tylko na rzecz Skarbu Państwa albo na rzecz jednostki samorządu terytorialnego.

(zasada wąskiego określenia kręgu podmiotów)

Żaden inny podmiot nie może na podstawie decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości nabywać prawa własności nieruchomości lub innego prawa rzeczowego i nie może z decyzji takiej wprost wywodzić jakichkolwiek innych uprawnień do nieruchomości.

Krąg podmiotów

Państwowe osoby prawnePaństwowe jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej Inne niż gmina, powiat i województwo komunalne osoby prawne o komunalne jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej

Mogą uzyskać określone uprawnienia do wywłaszczonej nieruchomości dopiero po wywłaszczeniu, na podstawie i w ramach stosunku prawnego powstałego między Skarbem Państwa lub określoną jednostką samorządu terytorialnego i tym podmiotem, któremu wywłaszczona nieruchomość zostanie „przekazana” w celu realizacji zadań publicznych, dla realizacji których została ona wywłaszczona.

Inne podmioty niż wskazane w art. 113 ust. 1 u.g.n. a więc:

Jednostka samorządu terytorialnego jako druga obok Skarbu Państwa, może stać się podmiotem, na rzecz którego może nastąpić wywłaszczenie.

Należy jednak przyjąć, że podmiotem takim wśród struktur i jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego może być tylko i wyłącznie jednostka ST w rozumieniu, jakie jej nadają postanowienia art. 164 Konstytucji RP, a więc gmina, powiat, województwo.

Wywłaszczenie nie może więc nastąpić na rzecz związku gmin (związku komunalnego), choćby został on utworzony przez gminy do realizacji zadań wymagających wykorzystania określonej nieruchomości, innych komunalnych osób prawnych ( w tym przedsiębiorstw komunalnych) , mimo że podmioty te mogą być podmiotami mienia komunalnego (w tym własności i innych praw rzeczowych na nieruchomości). Źródłem nabycia takiego mienia nie może być więc wywłaszczenie. Tym bardziej wywłaszczenie nie może nastąpić na rzecz innych gminnych jednostek organizacyjnych (np. szkoły, szpitala), niemających osobowości prawnej oraz porozumień międzygminnych.

Tak samo odnosi się to do związków powiatów z innymi powiatami i innymi jednostkami ST, powiatowych komunalnych osób prawnych oraz innych powiatowych jednostek organizacyjnych (np. szkół, szpitali), niemających osobowości prawnej, a także wojewódzkich komunalnych osób prawnych, stowarzyszeń z innymi województwami, powiatami i gminami i wojewódzkich jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej.

Podmioty niepaństwowe i niekomunalne mogą uzyskać określone uprawnienia do nieruchomości dopiero po wywłaszczeniu, na podstawie i w ramach stosunku cywilnoprawnego nawiązanego między Skarbem Państwa lub określoną jednostką ST i tym podmiotem, któremu wywłaszczona nieruchomość zostanie oddana we władanie w celu realizacji zadań publicznych, do realizacji których została ona wywłaszczona.

Przekazanie takie następuje na zasadach i w trybie określonym w dziale II u.g.n. Następuje to na podstawie umowy:

Umowy użytkowania

Umowy dzierżawy

Umowy użyczenia

Przesłanki wywłaszczenia

Aby pozbawić dany podmiot prawa własności w drodze wywłaszczenia konieczne jest, aby decyzja

administracyjna, na podstawie której wywłaszczenie następuje, spełniała określone

wymogi formalne oraz materialne.

Przesłanki formalne Przesłankami formalnymi decyzji administracyjnej są przede wszystkim właściwość organu wydającego oraz dochowanie formy wymaganej wobec decyzji i przepisów o postępowaniu zmierzającym do wydania decyzji (np. konieczność przeprowadzenia rokowań oraz rozprawy administracyjnej). Szczegóły w tym zakresie reguluje Kodeks postępowania administracyjnego oraz u.g.n.

Przesłanki materialno-prawneAby można było mówić o skuteczności wywłaszczenia muszą zostać zachodzić następujące przesłanki:

a) nieruchomość podlegająca wywłaszczeniu

Zgodnie z art. 112 ust. 1 u.g.n. wywłaszczyć można tylko tą nieruchomość gruntową, która jest położona na obszarach przeznaczonych w planach miejscowych na cele publiczne albo dla której wydana została decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Oznacza to, że już na etapie planowania przestrzennego dokonuje się wstępnej oceny niezbędności danej nieruchomości na cele publiczne. Wywłaszczenie może dotknąć tylko te nieruchomości, które mają być wykorzystane dla dobra ogółu. Nie ma natomiast znaczenia kto będzie realizował inwestycję, która ma służyć zaspokojeniu potrzeb społecznych, dla których niezbędne jest wywłaszczenie nieruchomości

b) cel publiczny

Wywłaszczenie musi nastąpić w celu realizacji celu publicznego. Konstytucja w art. 21 ust. 1 stanowi iż, wywłaszczenie jest dopuszczalne wyłącznie , gdy dokonywane jest na cele publiczne. Istnienie owych celów nie może mieć miejsca bez uwzględnienia interesu publicznego, z którego wynika art. 2 Konstytucji nawiązując do zasady proporcjonalności. Zasada ta wg M. Szalewskiej Wywłaszczenie nieruchomości nakazuje wybierać spośród możliwych środki skuteczne, a zarazem najmniej uciążliwe dla podmiotów, wobec których mają być zastosowane, lub dolegliwe w stopniu nie większym niż jest to niezbędne dla osiągnięcia założonego celu. Określenie celów wywłaszczenia zostało skonkretyzowane w art. 6 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Przesłanka ta oznacza, iż zamiarem podmiotu wywłaszczającego jest wykorzystanie nieruchomości w jednym z wymienionych celów, którymi są m. in :

1) Wydzielanie gruntów pod drogi publicznej I drogi wodne, budowa i utrzymanie oraz wykonywanie robót budowlanych tych dróg, obiektów i urządzeń transportu pub. A także łączności publicznej i sygnalizacji;2) Wydzielanie gruntów pod linie kolejowe oraz ich budowa i utrzymanie;3) Budowa i utrzymanie ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do przesyłania płynów, pary, gazów i energii elektrycznej, a także innych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń;4) budowa i utrzymywanie publicznych urządzeń służących do zaopatrzenia ludności w wodę, gromadzenia, przesyłania, oczyszczania i odprowadzania ścieków oraz odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym ich składowania5) opieka nad nieruchomościami stanowiącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami6) budowa i utrzymywanie pomieszczeń dla urzędów organów władzy, administracji, sądów i prokuratur, państwowych szkół wyższych, szkół publicznych;7) budowa i utrzymywanie obiektów oraz urządzeń niezbędnych na potrzeby obronności państwa i ochrony granicy państwowej, a także do zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, w tym budowa i utrzymywanie aresztów śledczych, zakładów karnych oraz zakładów dla nieletnich;8) poszukiwanie, rozpoznawanie, wydobywanie i składowanie kopalin stanowiącychwłasność Skarbu Państwa oraz węgla brunatnego wydobywanego metodą odkrywkową;9) zakładanie i utrzymywanie cmentarzy;10) ustanawianie i ochrona miejsc ochrony pamięci narodowej

Wyrok NSA-0Z w Białymstoku z 15 lutego 2000r. przyjął, iż wywłaszczenie nieruchomości na cele inne niż określone w art. 6 pkt 1-9 u.g.n jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy szczegółowy przepis ustawy stanowi exspressis verbis, że dla realizacji określonego w nim, konkretnie celu może nastąpić wywłaszczenie nieruchomości. Na podstawie art.112 ust. 1 u.g.n jest dopuszczalne, jeśli spełnione są łącznie następujące przesłanki:

- następuje ono na cele publiczne określone w art. 6 pkt 1-9b u.g.n - inne cele wskazane exspressis verbis w innych ustawach - jeśli te cele nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez wywłaszczenie

nieruchomości

Oznacza to, że nieruchomość musi się w ogóle nadawać do wykorzystania w danym celu i że przy pomocy wywłaszczenia nieruchomości cel ten uda się osiągnąć.Musi być również niezbędna do realizacji zamierzonych celów. Ma to na celu niedopuszczalność wywłaszczenia nieruchomości, jeżeli określony cel może być osiągnięty bez jej wykorzystania, jeżeli jego osiągnięcie nie wymaga wykorzystania nieruchomości w całym zakresie lub tez możliwe jest przy zastosowaniu łagodniejszej formy ingerencji w prawo własności nieruchomości. Konstytucja chroni własność(art. 21 ust.1 ) i stąd też wywłaszczenie jest ostatecznością, do której można posunąć się jedynie wówczas, gdy cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, co zostało określone w art. 112 ust. 1 u.g.n.

c. przyznanie stosownego odszkodowania

Zgodnie z nakazem wyrażonym wprost w Konstytucji (art. 21 ust. 2) wywłaszczenie musi wiązać się z wypłatą stosownego odszkodowania, które będzie ekwiwalentem za pozbawione prawo własności. Zasadą jest, że odszkodowanie powinno odpowiadać wartości rynkowej nieruchomości. Wycena nieruchomości musi uwzględniać rodzaj nieruchomości, położenie, sposób użytkowania, stopień wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej, stan nieruchomości, a także aktualnie kształtujące się ceny w obrocie nieruchomościami. Miarodajny jest stan wywłaszczonej nieruchomości w dniu wydania decyzji o wywłaszczeniu. Zapłata odszkodowania następuje jednorazowo, w terminie 14 dni od dnia, kiedy decyzja o odszkodowaniu stała się ostateczna.

ETAPY WYWŁASZCZENIA NIERUCHOMOŚCI

I. Rokowania 

Postępowanie wywłaszczeniowe może się rozpocząć po przeprowadzeniu rokowań o nabycie nieruchomości między starostą, a właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości, a także osobą, której przysługuje do nieruchomości ograniczone prawo rzeczowe. Ich celem jest uzgodnienie niezbędnych postanowień umowy. Powinny być przeprowadzone w taki sposób aby wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego nie było konieczne.Nie jest możliwe przeprowadzenie rokowań w przypadku nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym, ponieważ nie ma podmiotu, z którym organ mógłby przeprowadzić negocjacje. W takim przypadku starosta podaje do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości oraz przez ogłoszenie w prasie o zasięgu ogólnopolskim. Jeżeli po upływie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia, nie zgłoszą się osoby, którym przysługują prawa rzeczowe do nieruchomości, postępowanie wywłaszczeniowe może się rozpocząć.

II. Postępowanie wywłaszczeniowe Wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego następuje :

Postępowanie wywłaszczeniowe rozpoczyna się po upływie 2 miesięcznego terminu wyznaczonego przez starostę na zawarcie porozumienia w postaci umowy.

z urzędu ( na rzecz Skarbu Państwa )• lub

na wniosek ( na rzecz jednostki samorządu terytorialnego )

Wniosek musi zawierać:

dane o nieruchomości z podaniem oznaczeń z księgi wieczystej lub zbioru dokumentów oraz z katastru nieruchomości

cel publiczny, do którego realizacji nieruchomość jest niezbędnapowierzchnię nieruchomości, a jeżeli wywłaszczeniem ma być objęta tylko jej część

– powierzchnię tej części i całej nieruchomości, dotychczasowy sposób korzystania z nieruchomości i stan jej zagospodarowania, lokale zamienne oraz sposób ich zapewnienia najemcom wywłaszczonych lokaliwłaściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, a w razie braku danych

umożliwiających określenie tych osób - władającego nieruchomością zgodnie z wpisem w katastrze nieruchomości

osobę, której przysługują ograniczone prawa rzeczowe na nieruchomości,nieruchomość zamienną, jeżeli jednostka samorządu terytorialnego taką oferuje, inne okoliczności istotne w sprawie.

Ponadto do wniosku należy dołączyć:

1) dokumenty z przebiegu rokowań

2) decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, zawierającą określenie granic zewnętrznych terenu niezbędnego do realizacji celu publicznego, na który nieruchomość ma być wywłaszczona,

3) mapę z rejestrem nieruchomości objętych wnioskiem o wywłaszczenie lub mapę z podziałem i rejestrem nieruchomości oraz decyzję zatwierdzającą ten podział, jeżeli wniosek o wywłaszczenie dotyczy tylko części nieruchomości,

4) pełny odpis z księgi wieczystej założonej dla nieruchomości objętej wnioskiem o wywłaszczenie albo zaświadczenie o stanie prawnym, jaki wynika ze zbioru dokumentów,

5) w razie braku dokumentów, o których mowa w punkcie powyższym, zaświadczenie właściwego sądu stwierdzające, że nieruchomość nie ma założonej księgi wieczystej lub że nie jest dla niej prowadzony zbiór dokumentów,

6) wypis i wyrys z katastru nieruchomości, czyli urzędowego wykazu nieruchomości, zawierającego informacje od strony technicznej nieruchomości.

III. Rozprawa administracyjna

Po wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego starosta przeprowadza rozprawę administracyjną, nie przeprowadza się jej w przypadku nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym. W trakcie rozprawy administracyjnej strony mogą składać wyjaśnienia, zgłaszać żądania, propozycje i zarzuty oraz przedstawiać dowody na ich poparcie. Stronami w rozprawie administracyjnej są: przedstawiciel organu administracji i właściciele lub użytkownik wieczysty nieruchomości.

IV. Decyzja o wywłaszczeniu powinna zawierać:

ustalenie, na jakie cele nieruchomość jest wywłaszczana określenie przedmiotu wywłaszczenia przez podanie oznaczenia nieruchomości

według księgi wieczystej lub zbioru dokumentów oraz według katastru nieruchomości

określenie praw podlegających wywłaszczeniu wskazanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości wskazanie osoby, której przysługują ograniczone prawa rzeczowe na

nieruchomości zobowiązanie do zapewnienia lokali ustalenie wysokości odszkodowania

V. Moment wywłaszczenia

Przejście prawa własności lub prawa użytkowania wieczystego na rzecz Skarbu Państwa lub na rzecz jednostki samorządu terytorialnego następuje z dniem,

w którym decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości stała się ostatecznaDecyzja jest ostateczna, jeżeli nie przysługuje od niej odwołanie w toku

normalnych instancji (art.16 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 roku kodeks postępowania administracyjnego).

Ostateczna decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości stanowi podstawę do dokonania wpisu w księdze wieczystej. Wpisu dokonuje się na wniosek starosty

lub zarządu jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli nieruchomość została wywłaszczona na rzecz tej jednostki.

VI. Odszkodowanie za wywłaszczenie

Wywłaszczenie własności nieruchomości, użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego następuje za odszkodowaniem na rzecz osoby

wywłaszczonej. Rozstrzygnięcie dotyczące odszkodowania zawarte jest w samej decyzji

wywłaszczeniowej. Jego wysokość ustala się według stanu i wartości wywłaszczonej nieruchomości w dniu wydania decyzji o wywłaszczeniu.

Istotnym jest przy tym, że ustalenie wysokości odszkodowania następuje po uzyskaniu opinii rzeczoznawcy majątkowego.

Zapłata odszkodowania następuje jednorazowo, w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu podlega wykonaniu. Wysokość

odszkodowania jest określone na podstawie wyceny nieruchomości przez rzeczoznawcę majątkowego.

VII. Nieruchomość zamienna 

W ramach odszkodowania właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu wywłaszczonej nieruchomości może być przyznana, za jego zgodą odpowiednia

nieruchomość zamienna. Nieruchomość zamienną przyznaje się z zasobu nieruchomości Skarbu Państwa,

jeżeli wywłaszczenie następuje na rzecz Skarbu Państwa, lub z zasobu nieruchomości odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli

wywłaszczenie następuje na rzecz tej jednostki.

VIII. Zwrot nieruchomości

Poprzedni właściciel lub jego spadkobierca mogą żądać zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części, jeżeli stała się zbędna na cel określony w decyzji o

wywłaszczeniu. Z wnioskiem o zwrot nieruchomości lub jej części występuje się do starosty. W przypadku niezłożenia wniosku o zwrot wywłaszczonej nieruchomości

lub jej części w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia o możliwości zwrotu, uprawnienie do zwrotu nieruchomości lub jej części wygasa.

Nieruchomość uznaje się za zbędną na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu, jeżeli:

pomimo upływu 7 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, nie rozpoczęto prac związanych z realizacją tego celu • albo

utraciła moc decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji lub decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, a cel ten nie został zrealizowany

Decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości - prawidłowa jej treść

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku gwarantuje obywatelom polskim ochronę własności. Wyjątkiem od tej zasady jest art.21 Konstytucji RP, który stanowi, iż wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Wywłaszczenie jest zazwyczaj dokonywane w celu budowy dróg, musi zostać ono przeprowadzone w taki sposób, aby osoba dotychczas władająca nieruchomością nie była pokrzywdzona. Warunki wywłaszczania zostały w Polsce określone przez ustawę z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami

Wstęp:

Definicje wywłaszczenia:1. Wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, w drodze decyzji, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego

prawa rzeczowego na nieruchomości. Wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane, jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie

mogą być nabyte w drodze umowy.

2. Wywłaszczenie to odjęcie lub ograniczenie prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości,

wbrew woli właściciela, w drodze decyzji.

Decyzja administracyjna wg KPA:

Kpa nie formuje jako takiej definicji decyzji administracyjnej, ale:

Art. 104. § 1. Organ administracji publicznej załatwia sprawę przez wydanie decyzji, chyba że przepisy kodeksu stanowią inaczej.

§ 2. Decyzje rozstrzygają sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończą sprawę w danej instancji.

Definicja decyzji:

Art. 107. § 1. Decyzja powinna zawierać: oznaczenie organu administracji publicznej, datę wydania, oznaczenie strony lub stron, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, uzasadnienie faktyczne i prawne, pouczenie, czy i w jakim trybie służy od niej odwołanie, podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania decyzji lub, jeżeli decyzja wydana została w formie dokumentu elektronicznego, powinna być opatrzona bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu. Decyzja, w stosunku do której może być wniesione powództwo do sądu powszechnego lub skarga do sądu administracyjnego, powinna zawierać ponadto pouczenie o dopuszczalności wniesienia powództwa lub skargi.Władczy, jednostronny [akt] woli organu admistracyjnego def. wg :Wyrok NSA z 5 października 1982r., 2 SA 969/82

c.d.

Nieruchomość może być wywłaszczona tylko na rzecz Skarbu Państwa albo na rzecz jednostki samorządu terytorialnego, zaś nieruchomość stanowiąca własność Skarbu Państwa nie może być wywłaszczona, chyba że jest ustanowione na niej prawo użytkowania wieczystego lub ograniczone prawo rzeczowe, jak np. służebność drogi przejazdu, które ją obciąża. Wywłaszczeniem może być objęta cała nieruchomość albo jej część. Jeżeli wywłaszczeniem jest objęta część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystywania na dotychczasowe cele, na żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości nabywa się tę część w drodze umowy na rzecz Skarbu Państwa lub na rzecz jednostki samorządu terytorialnego, w zależności od tego, na czyją rzecz następuje wywłaszczenie.

Organem właściwym w sprawach wywłaszczenia jest starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej.

Jeżeli nieruchomość nie ma założonej księgi wieczystej lub zbioru dokumentów, przy jej wywłaszczeniu przyjmuje się inne dokumenty stwierdzające prawa do nieruchomości oraz dane z katastru nieruchomości, a w przypadku nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym, tzn. nieruchomość, dla której ze względu na brak księgi wieczystej, zbioru dokumentów albo innych dokumentów nie można ustalić osób, którym przysługują do niej prawa rzeczowe; przy jej wywłaszczeniu, przyjmuje się dane z katastru nieruchomości.

C.d.

za

przeciw

Wywłaszczenie pozwala na

realizacje przez państwo

rożnego rodzaju celów

publicznych służących

ogółowi społeczeństwa

Wywłaszczenie jest dopuszczalne tylko i

wyłącznie, jeśli w inny sposób nie

można osiągnąć zamierzonego celu

publicznego

Pozbawienie lub ograniczenie

praw w wyniku wywłaszczenia

nieruchomości możliwe jest tylko

za słusznym odszkodowaniem

Wywłaszczenie stanowi

najdalej idące

ograniczenie

konstytucyjnej zasady

ochrony własności

Postępowanie

wywłaszczeniowe jest

długotrwałe i czasochłonne

Za i przeciw wywłaszczeniom:

1)ustalenie, na jakie cele nieruchomość jest wywłaszczana,

2) określenie przedmiotu wywłaszczenia przez podanie oznaczenia nieruchomości według księgi wieczystej lub zbioru dokumentów oraz według katastru nieruchomości,

3) określenie praw podlegających wywłaszczeniu,

4) wskazanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości,

5) wskazanie osoby, której przysługują ograniczone prawa rzeczowe na nieruchomości,

6) zobowiązanie do zapewnienia lokali

7) ustalenie wysokości odszkodowania.

Decyzja o wywłaszczeniu powinna zawierać:

Ponadto decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości powinna spełniać te same wymagania co decyzja administracyjna, czyli: „oznaczenie organu administracji publicznej, datę wydania, oznaczenie strony lub stron, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, uzasadnienie faktyczne i prawne, pouczenie, czy i w jakim trybie służy od niej odwołanie, podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania decyzji”(art.107§1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 roku kodeks postępowania administracyjnego). Jeżeli zachodzi potrzeba zapobieżenia niebezpieczeństwu, wystąpieniu szkody lub niedogodnościom, jakie mogą powstać dla właścicieli albo użytkowników wieczystych nieruchomości sąsiednich wskutek wywłaszczenia lub innego niż dotychczas zagospodarowania wywłaszczonej nieruchomości, w decyzji o wywłaszczeniu ustanawia się niezbędne służebności oraz ustala obowiązek budowy i utrzymania odpowiednich urządzeń zapobiegających tym zdarzeniom lub okolicznościom. Obowiązek budowy i utrzymania odpowiednich urządzeń ciąży na występującym z wnioskiem o wywłaszczenie.

Starosta wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej jest od dnia 1 stycznia 1999 r. kompetentny do orzekania o odszkodowaniu za wywłaszczenie nieruchomości, przy czym od dnia 15 lutego 2000 r. rozstrzygnięcie o tym odszkodowaniu zamieszcza się bezpośrednio w decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości.

OSNP.2004/6/93, OSNP-wkł.2003/18/6

80450

Dz.U.2010.102.651: art. 124; art. 128; art. 129

Skład orzekający

Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Zbigniew Myszka.

 Sentencja

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 lutego 2003 r. sprawy ze skargi Zofii J. i Stanisława J. na decyzję Wojewody M. w przedmiocie waloryzacji odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 października 2001 r., sygn. akt I SA 759/00,

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

 

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2003 r. III RN 31/02

Uzasadnienie faktyczne 

Starosta powiatu g. decyzją z dnia 24 stycznia 2000 r. orzekł o waloryzacji odszkodowania przyznanego Zofii i Stanisławowi J. za wywłaszczoną nieruchomość. W odwołaniu od tej decyzji Zofia i Stanisław J. podnieśli, że odszkodowanie jest zbyt niskie i nie spełnia ich oczekiwań. Jednakże decyzję tę w dniu 20 marca 2000 r. utrzymał w mocy - działający z upoważnienia Wojewody M. - Kierownik Oddziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami w Delegaturze - Placówce Zamiejscowej w S. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie, rozpoznający skargę Zofii i Stanisława J., wyrokiem z dnia 16 października 2001 r. [...], stwierdził nieważność powyższych decyzji. Sąd przyjął bowiem, że decyzja Starosty powiatu g. wydana została na podstawie przepisu art. 129 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 115, poz. 741), który w dacie orzekania stanowił, iż odszkodowanie ustala wojewoda w drodze decyzji, a zatem Starosta nie był organem właściwym do wydania decyzji. Wynika to stąd, że w dniu 15 lutego 2000 r. weszła w życie ustawa z dnia 7 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz innych ustaw (Dz. U. Nr 6, poz. 70), która między innymi zmieniła art. 129 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Według nowego brzmienia tego przepisu odszkodowanie ustala starosta, wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej. Dopiero z chwilą wejścia w życie tej ustawy, tj. z dniem 15 lutego 2000 r., starosta stał się właściwy do ustalania odszkodowania albo jego waloryzacji. W niniejszej sprawie doszło zatem według NSA do rażącego naruszenia przepisów o właściwości, wyczerpującego dyspozycję art. 156 § 1 pkt 1 k.p.a.

Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego zaskarżył powyższy wyrok rewizją nadzwyczajną, zarzucając mu rażące naruszenie art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. oraz art. 22 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) i na podstawie jej art. 57 ust. 2 wniósł o uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej wskazano, że przepisem art. 1 pkt 53 lit. a oraz art. 137 pkt 37 lit. d ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668 ze zm.) dokonano w art. 129 ust. 1 i 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami zmiany polegającej na zastąpieniu wyrazu "wojewoda" przez użyty w odpowiednich przypadkach zwrot "starosta wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej". Zmiany wprowadzone do art. 129 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami przez ustawę z dnia 7 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz innych ustaw nie dotyczyły właściwości organu orzekającego w sprawach o wywłaszczenie, lecz innej materii, to jest ustalania odszkodowania w decyzji o wywłaszczeniu, a nie jak dotychczas - w terminie miesiąca od dnia wydania decyzji o wywłaszczeniu. Sąd przeoczył więc, że zmiana właściwości w sprawach dotyczących odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości, następująca od dnia 1 stycznia 2000 r., dokonała się przed wejściem w życie ustawy z dnia 7 stycznia 2000 r., wobec czego obowiązywała w okresie wydawania decyzji przez Starostę powiatu g. W tych okolicznościach nie było podstawy do stwierdzenia nieważności wydanych decyzji, a w konsekwencji do oparcia orzeczenia na przepisie art. 22 ust. 1 ustawy o NSA.

Uzasadnienie prawne

Sąd Najwyższy zważył, co następuje: Rewizja nadzwyczajna jest zasadna. Przepis art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce

nieruchomościami stanowił w swym pierwotnym brzmieniu, że odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości ustala wojewoda w drodze decyzji, która powinna być wydana w terminie miesiąca od dnia wydania decyzji o wywłaszczeniu. Powołany przepis został zmieniony przez art. 137 pkt 37 ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej w związku z reformą ustrojową państwa, która - za wyjątkiem niektórych innych przepisów - weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 r. Od tego dnia właściwy w sprawach odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości stał się starosta wykonujący zadania z zakresu administracji publicznej, przy czym decyzję tę należało nadal wydać w terminie miesiąca od dnia wydania decyzji o wywłaszczeniu. Natomiast zmiana treści art. 129 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, dokonana przez ustawę z dnia 7 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz innych ustaw, która weszła w życie z dniem 15 lutego 2000 r., polegała na skreśleniu przepisu ust. 4 (uprawniającego wojewodę do orzeczenia w jednej decyzji o wywłaszczeniu i odszkodowaniu) i nadaniu nowego brzmienia przepisowi ust. 1, stanowiącego od tej daty, że odszkodowanie ustala starosta wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej w decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości. Rację ma zatem wnoszący rewizję nadzwyczajną, że kompetencją do orzekania w sprawach odszkodowań za wywłaszczenie nieruchomości dysponowali starostowie wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej począwszy od dnia 1 stycznia 1999 r., zaś od dnia 15 lutego 2000 r. zmianie uległa jedynie treść tej kompetencji w tym sensie, że o odszkodowaniu orzeka się bezpośrednio w decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości. Stwierdzenie przez Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie nieważności decyzji o odszkodowaniu wydanej w niniejszej sprawie przez Starostę powiatu g. w dniu 24 stycznia 2000 r. oraz utrzymującej ją w mocy decyzji Wojewody M. z dnia 20 marca 2000 r. jest więc rażącym naruszeniem art. 129 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami w związku z art. 22 ust. 1 pkt ustawy o NSA.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak sentencji.

Konkretne sposoby wywłaszczenia

Wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego następuje :

-z urzędu ( na rzecz Skarbu Państwa )

-na wniosek ( na rzecz jednostki samorządu terytorialnego )

Co do zasady postępowanie wywłaszczeniowe wszczyna się z dniem doręczenia zawiadomienia stronom postępowania. Jeżeli natomiast organ administracji publicznej nie widzi podstaw do wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego, odmawia wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego w drodze decyzji.W związku z postępowaniem wywłaszczeniowym powinna być przeprowadzona rozprawa. Starosta, jako organ wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, jest zobowiązany do jej przeprowadzenia. Rozprawa jest elementem nieobligatoryjnym w przypadku wywłaszczenia nieruchomości, co do której nie można ustalić właściciela. Po zakończeniu postępowania dowodowego, po ustaleniu stanu faktycznego w indywidualnej sprawie oraz po dokonaniu oceny dowodów organ administracji prowadzący postępowanie wywłaszczeniowe orzeka o tym w drodze decyzji po zbadaniu istnienia podstaw do wywłaszczenia nieruchomości.

1) ustalenie, na jakie cele nieruchomość jest

wywłaszczana

2) określenie przedmiotu wywłaszczenia przez podanie

oznaczenia nieruchomości według księgi wieczystej lub

zbioru dokumentów oraz według katastru nieruchomości

3) określenie praw podlegających wywłaszczeniu

4) wskazanie właściciela lub użytkownika wieczystego

nieruchomości

5) wskazanie osoby, której przysługują ograniczone

prawa rzeczowe na nieruchomości

6) zobowiązanie do zapewnienia lokali

7) ustalenie wysokości odszkodowania

Decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości, poza elementami obowiązkowymi z Kodeksu postępowania administracyjnego, powinna zawierać:

Po zakończeniu procedury wywłaszczenia nieruchomości prawo własności przechodzi na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Przejście prawa własności następuje z dniem, w którym decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości stała się ostateczna.

Wywłaszczenie własności nieruchomości, użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego następuje za odszkodowaniem na rzecz osoby wywłaszczonej.

(art. 21 Konstytucji).

1. Wywłaszczenie praw własności, prawa użytkowania wieczystego, innych praw rzeczowych nieruchomości poprzez ich ograniczenie, dot. nieruchomości przeznaczonych w planach miejscowych na cele publiczne lub w związku z nieruchomościami, co do których wydana została decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego.

Organ uprawniony- starosta, jako organ wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej w drodze

decyzji administracyjnej ( art. 112, 119 u.g.n.; art. 91 ust.1,2 u.s.p.; art. 104 kpa).

Nieruchomość wywłaszczona wyłącznie na rzecz Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.

1) wydzielanie gruntów pod drogi publiczne i drogi wodne, budowa, utrzymywanie oraz 2) wykonywanie robót budowlanych tych dróg, obiektów i urządzeń transportu publicznego,

a także łączności publicznej i sygnalizacji, 3) wydzielenie gruntów pod linie kolejowe oraz ich budowa i utrzymanie, 4) wydzielanie gruntów pod lotniska, urządzenia i obiekty do obsługi ruchu lotniczego, w

tym rejonów podejść, oraz budowa i eksploatacja tych lotnisk i urządzeń, 5) budowa i utrzymywanie ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do

przesyłania płynów, pary, gazów i energii elektrycznej, a także innych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń,

6) budowa i utrzymywanie publicznych urządzeń służących do zaopatrzenia ludności w wodę, gromadzenia, przesyłania, oczyszczania i odprowadzania ścieków oraz odzysku i

7) unieszkodliwiania odpadów, w tym ich składowania, 8) budowa oraz utrzymywanie obiektów i urządzeń służących ochronie środowiska,

zbiorników i innych urządzeń wodnych służących zaopatrzeniu w wodę, regulacji przepływów i ochronie przed powodzią, a także regulacja i utrzymywanie wód oraz urządzeń melioracji wodnych, będących własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego,

9) opieka nad nieruchomościami stanowiącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,

Celami publicznymi w rozumieniu ustawy o gospodarce nieruchomościami są :

10) ochrona Pomników Zagłady w rozumieniu przepisów o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady oraz miejsc i pomników upamiętniających ofiary terroru komunistycznego,

11) budowa i utrzymywanie pomieszczeń dla urzędów organów władzy, administracji, sądów i prokuratur, państwowych szkół wyższych, szkół publicznych, a także publicznych: obiektów ochrony zdrowia, przedszkoli, domów opieki społecznej, placówek opiekuńczo-wychowawczych i obiektów sportowych,

12) budowa i utrzymywanie obiektów oraz pomieszczeń niezbędnych do realizacji obowiązków w zakresie świadczenia przez operatora publicznego powszechnych usług pocztowych, a także innych obiektów i pomieszczeń związanych ze świadczeniem tych usług,

13) budowa i utrzymywanie obiektów oraz urządzeń niezbędnych na potrzeby obronności państwa i ochrony granicy państwowej, a także do zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, w tym budowa i utrzymywanie aresztów śledczych, zakładów karnych oraz zakładów dla nieletnich,

14) poszukiwanie, rozpoznawanie, wydobywanie i składowanie kopalin stanowiących własność Skarbu Państwa oraz węgla brunatnego wydobywanego metodą odkrywkową,

15) zakładanie i utrzymywanie cmentarzy, 16) ustanawianie i ochrona miejsc pamięci narodowej, 17) ochrona zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt lub siedlisk przyrody, 18) inne cele publiczne określone w odrębnych ustawach.

Wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane, jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy.

2. Odmowa wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego, na wniosek organu wykonawczego JST lub podmiotu realizującego cel publiczny ( art. 115 ust.4 u.g.n.).Organ uprawniony- starosta lub prezydent miasta (miasta na prawach powiatu) w drodze decyzji administracyjnej(art.104 kpa). 3. Wydanie zezwolenia na niezwłoczne zajęcie nieruchomości wywłaszczonej podmiotowi, który zamierza realizować zadania publiczne ( art. 122 ust.1 u.g.n.).Organ uprawniony- starosta wykonujące zadania z zakresu administracji rządowej w drodze decyzji administracyjnej w przypadkach określonych w art. 108 kpa. lub uzasadnionych ważnym interesem gospodarczym z zastrzeżeniem, że zwłoka w zajęciu nieruchomości wywłaszczonej uniemożliwia realizację celu publicznego, na który ma być wywłaszczona. Decyzja o natychmiastowym zajęciu nieruchomości nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności.

4. Wywłaszczenie nieruchomości w związku z ustaleniem lokalizacji

przedsięwzięć Euro 2012.

Organ uprawniony- wojewoda w drodze decyzji administracyjnej ustalającej lokalizację przedsięwzięcia Euro 2012. W tym przypadku nieruchomości z mocy prawa stają się własnością Skarbu Państwa lub określonej jednostki samorządu terytorialnego z dniem, w którym decyzja stała się ostateczna (art. 23, 24a ust. 3 u.p.f.t.E2012).

W przypadku ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomości w związku z ustaleniem lokalizacji przedsięwzięć Euro 2012 lub prawie użytkowania wieczystego tej nieruchomości prawa te wygasają z dniem, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji przedsięwzięcia Euro 2012 stała się ostateczna ( art. 102 k.p.a.).

W przypadku wydzierżawienia, użyczenia lub wynajęcia nieruchomości będącej własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego , decyzja o ustaleniu lokalizacji przedsięwzięcia Euro 2012 jest podstawa do wypowiedzenia umowy dzierżawy, najmu lub użyczenia ze skutkiem natychmiastowym. Podmiotom przysługuje odszkodowanie od Skarbu Państwa lub JST (art. 24d ust.2 u.p.f.t.E2012).

Nieruchomość będąca własnością Skarbu Państwa lub JST oddana w użytkowanie wieczyste, użytkowanie wygasa za odszkodowaniem, z dniem, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji przedsięwzięcia Euro 2012 stała się ostateczna (wg zasad określonych w przepisach o gospodarce nieruchomościami) (art. 24d ust3 u.p.f.t.E2012).

W przypadku nieruchomości objętej prawem użytkowania wieczystego zostały ustanowione na niej ograniczone prawa rzeczowe, z dniem, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji przedsięwzięcia Euro 2012 stała się ostateczna prawa te wygasają- art. 104 k.p.a.

5. Wywłaszczenie nieruchomości położonych na obszarze Pomników Zagłady i ich sfer ochronnych.

Decyzję administracyjną wydaje wojewoda po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie wójta, burmistrza, prezydenta miasta ( art. 11,12,15ust.1. u.o.t.b.h.o.z.)Organ, który wszczął postępowanie jest zobowiązany bezzwłocznie powiadomić ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego o wszczęciu postępowania, którego skutki mogą dotyczyć Pomnika Zagłady lub jego strefy ochronnej.

6. Wywłaszczenie nieruchomości pozostających w dniu 31 grudnia 1998 r. pod pieczą Skarbu Państwa lub JST, nie będącymi ich własnością, zajęte pod drogi publiczne z dniem 1 stycznia 1999r.

Decyzja administracyjna- wojewoda (art. 104 k.p.a.). 7. Wywłaszczenie na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości

będącymi własnością JST, przeznaczonych na pasy drogowe autostrad.

Decyzja- wojewoda na wniosek GDDKiA po bezskutecznym upływie terminu do zawarcia umowy o nabycie nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa.

8. Wywłaszczenie nieruchomości objętych realizacją inwestycji drogowych.

Zezwolenie wojewody w drodze decyzji administracyjnej, dot. dróg krajowych i wojewódzkich, starosty lub prezydenta miasta w miastach na prawach powiatu w odniesieniu do dróg powiatowych i gminnych na realizację inwestycji drogowej.Decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej- określa termin nie krótszy niż 120 dni od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna.

Podstawowym aktem normatywnym regulującym omawiane kwestie jest ustawa o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych z dnia 28.02.2003 r.(tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 ze zm.). Według pierwotnego założenia miała ona obowiązywać do 31 grudnia 2007 roku. Tymczasem nowelą z 2006 roku jej obowiązywanie zostało przedłużone do końca 2013 roku, a następnie nowelą z 2008 roku- przedłużone do 31 grudnia 2020 roku. Ustawa ta potocznie określana mianem specustawy, zawiera szczególne, inne od dotychczasowych unormowań, rozwiązania prawne dotyczące ustalenia lokalizacji dróg, podziałów nieruchomości i nabywania tych nieruchomości lub ich części pod budowę dróg. Szczególność przepisów omawianej ustawy przejawia się przede wszystkim w tym, że ze względu na specyficzny charakter inwestycji drogowych jako inwestycji przebiegającej najczęściej przez wiele nieruchomości, ustawodawca połączył kilka odrębnych postępowań i rozstrzygnięć administracyjnych w jedno, kończące się decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej.

- o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego w rozumieniu i w zakresie z art50 ust.1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym

- o zatwierdzeniu podziału nieruchomości ( materii

regulowanej art. 92 i ustawą o gospodarce nieruchomościami)

- o zatwierdzeniu projektu budowlanego i udzieleniu pozwolenia na budowę w rozumieniu prawa

budowlanego

- o nabyciu „z mocy prawa” przez Skarb Państwa lub odpowiednią

jednostkę sam. teryt. nieruchomości niezbędnej pod budowę drogi

Decyzja ta stanowi podstawę rozpoczęcia robót budowlanych w zakresie budowy drogi publicznej. Zawiera ona elementy i zastępuje wiele samodzielnych i odrębnych decyzji administracyjnych rozstrzygając obligatoryjnie:

Zastępuje ona dotychczasową decyzję o ustaleniu lokalizacji drogi oraz zatwierdza projekt budowlany i upoważnia do rozpoczęcia robót

budowlanych.

2. Stosowanie zezwoleń w trybie specustawy.

Od 10 września 2008 roku specustawa jest wyłączną regulacją poprzedzającą budowę drogi w rozumieniu ustawy o drogach publicznych. Wszelkie prace budowlane mogą być prowadzone tylko na podstawie zezwolenia na realizację inwestycji drogowej. Zgodnie z ustawą, jeżeli pan miejscowy przewiduje przebieg drogi publicznej to należy wystąpić o zezwolenie na realizację inwestycji drogowej. Niezgodne z prawem jest natomiast wystąpienie o pozwolenie na budowę oraz o decyzję ustalającą lokalizację inwestycji celu publicznego drogi publicznej.Klasyczny tryb warunków zabudowy oraz pozwolenia na budowę może zostać zastosowany w przypadku braku planu miejscowego, kiedy wystąpi się o budowę drogi wewnętrznej.

Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad – w odniesieniu do dróg krajowych położonych poza terenami miast na prawach powiatu oraz wszystkich dróg szybkiego ruchu i ekspresowych w tym również położonych na terenie miasta

Prezydenci miast na prawach powiatu – w odniesieniu do wszystkich kategorii dróg, z wyłączeniem dróg ekspresowych i szybkiego ruchu

Marszałek województwa – w odniesieniu do dróg wojewódzkich leżących poza granicami miast na prawach powiatu

Wójt, burmistrz, prezydent miasta – w odniesieniu do dróg gminnych

3. Wniosek o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej.

Podmiotem uprawnionym do wystąpienia z wnioskiem o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej jest właściwy zarządca drogi, czyli:

Właściwy zarządca drogi może złożyć wniosek o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizacje inwestycji drogowej dopiero po uzyskaniu opinii zarządu województwa, starostwa powiatowego oraz wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Opinia jest wydawana na podstawie projektu budowlanego. Opinie te zastępują uzgodnienia, pozwolenia, opinie bądź stanowiska właściwych organów wymagane odrębnymi przepisami. Nie ma podstaw, żeby opiniom tym nadawać formę postanowień, a brak tej formy rodzi skutki prawne w postaci niemożności wniesienia zażalenia do organu wyższego stopnia. Wydawanie postanowień opiniujących w trybie art. 106 kpa jest dopuszczalne tylko wtedy, kiedy ten tryb współdziałania organów wynika z wyraźnego przepisu prawa materialnego. Właściwy organ wydaje opinię na wniosek właściwego zarządcy w terminie nie przekraczającym 30 dni od dnia otrzymania wniosku o wydanie opinii. Nie wydanie opinii w tym terminie jest traktowane jako brak zastrzeżeń do wniosku.

Organem właściwym do wydania decyzji jest:

Wojewoda – w odniesieniu do dróg krajowych i wojewódzkich, Starosta – w odniesieniu do dróg powiatowych i gminnych.

4. Procedura zawiadomienia o wszczęciu postępowania w sprawie wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej.

Wojewoda lub starosta wysyła zawiadomienie o wszczęciu postępowania do wnioskodawcy, właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości objętych wnioskiem o wydanie tej decyzji. Pozostałe strony – np. najemcy oraz dzierżawcy są zawiadamiani w drodze obwieszczeń (w urzędzie wojewódzkim lub starostwie powiatowym, a także w urzędach gmin właściwych ze względu na przebieg drogi), na stronach internetowych tych gmin oraz prasie lokalnej. Zawiadomienie zawiera informację o nieruchomości lub jej części oraz terminie i miejscu gdzie strony mogą zapoznać się z aktami sprawy.

5. Decyzja o zezwoleniu na realizacje inwestycji drogowej.

Po przeprowadzeniu postępowania właściwy organ wydaje decyzję o zezwoleniu na realizacje inwestycji drogowej. Zakres rozstrzygnięcia, jakie ma być zawarte w tej decyzji, jest następujący:

1) wymagania dotyczące powiązania drogi z innymi drogami publicznymi, z określeniem ich kategorii,

2) określenie linii rozgraniczających teren,3) warunki wynikające z potrzeb ochrony środowiska, ochrony zabytków i

dóbr kultury współczesnej oraz potrzeb obronności państwa,4) wymagania dotyczące ochrony uzasadnionych interesów osób trzecich,5) zatwierdzenie podziału nieruchomości,6) oznaczenie nieruchomości lub ich części, według katastru

nieruchomości, które stają się własnością Skarbu Państwa lub właściwej jednostki samorządu terytorialnego,

7) zatwierdzenia projektu budowlanego

8) w razie potrzeby inne ustalenia dotyczące:

określenia szczególnych warunków zabezpieczenia terenu budowy i prowadzenia robót budowlanych,określenia czasu użytkowania tymczasowych obiektów budowlanych nieprzewidzianych do dalszego użytkowania oraz tymczasowych obiektów budowlanych,określenia terminów rozbiórki istniejących obiektów budowlanych nieprzewidzianych do dalszego użytkowania oraz tymczasowych obiektów budowlanych,określenia szczegółowych wymagań dotyczących nadzoru na budowie,obowiązku dokonania przebudowy istniejącej sieci uzbrojenia terenu,obowiązku przebudowy dróg innych kategorii,

Termin na wydanie decyzji o zezwoleniu na realizacje inwestycji drogowej wynosi 90 dni od dnia złożenia wniosku. Ustawa przewiduje także sankcję za niewydajnie decyzji w określonym terminie. W przypadku zwłoki, która jest zawiniona przez organ – organ wyższego stopnia obligatoryjnie nakłada karę w wysokości 500 zł za każdy dzień zwłoki.

W celu zwiększenia szybkości procesowania organ wydający decyzje zobligowany jest do doręczenia decyzji tylko wnioskodawcy. Pozostałym stronom decyzja jest doręczana w drodze obwieszczenia w urzędach gmin właściwych ze względu na przebieg drogi, na stronach internetowych tych gmin, a także w prasie lokalnej. Ponadto organ powinien wysłać zawiadomienie o wydaniu decyzji o zezwoleniu na realizacje inwestycji drogowej dotychczasowemu właścicielowi i użytkownikowi wieczystemu na adres określony w katastrze nieruchomości.

Decyzji może być także nadany rygor natychmiastowej wykonalności na wniosek właściwego zarządcy drogi uzasadniony interesem społecznym lub gospodarczym, którym może być w szczególności finansowanie inwestycji ze środków unijnych lub dotacji.

zobowiązuje do niezwłocznego wydania nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń,

uprawnia do faktycznego objęcia nieruchomości w posiadanie przez właściwego zarządcę drogi,

uprawnia do rozpoczęcia robót budowlanych.

Decyzja z takim rygorem:

Decyzja o zezwoleniu na realizacje inwestycji drogowej, z dniem w którym staje się ostateczna, powoduje wygaśnięcie wszelkich praw rzeczowych ustanowionych na nieruchomości i przejście własności rzeczy na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Jeżeli na nieruchomości lub prawie użytkowania wieczystego zostały ustanowione prawa rzeczowe – hipoteka, służebność, dożywocie, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu – to prawa te wygasają z dniem, kiedy decyzja stała się ostateczna. Prawa te wygasają tylko na wywłaszczonej części. Jeżeli przeznaczona na pasy drogowe nieruchomość została uprzednio wydzierżawiona, wynajęta lub użyczona, decyzja stanowi podstawę do wypowiedzenia przez właściwego zarządcę drogi umowy dzierżawy, najmu lub użyczenia ze skutkiem natychmiastowym. Za straty poniesione na skutek rozwiązania umowy przysługuje odszkodowanie.

6. Wywłaszczenie

Decyzja o zezwoleniu na realizacje inwestycji drogowej określa termin, odpowiednio wydania nieruchomości lub wydania nieruchomości i opróżnienia lokali oraz innych pomieszczeń. Termin ten nie może być krótszy niż 120 dni od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna. W praktyce przepis ten traci sens, jeżeli decyzji zostanie nadany rygor natychmiastowej wykonalności. Gdy nieruchomość zostanie wydana w terminie 30 dni od dnia wydania decyzji z rygorem natychmiastowej wykonalności albo wydania postanowienia nadającego taki rygor, a w przypadku decyzji bez takiego rygoru w terminie 30 dni od dnia, kiedy decyzja stała się ostateczna to odszkodowanie powiększa się o kwotę równą 5% wartości tych praw. Natomiast, gdy decyzja dotyczy nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym albo budynkiem, w którym został wyodrębniony lokal mieszkalny, wysokość odszkodowania przysługująca właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu zamieszkałemu w tym budynku albo lokalu powiększa się o kwotę 10 000 zł w odniesieniu do tej nieruchomości.

Wszczęcie postępowania odszkodowawczego następuje z urzędu i w ciągi 30 dni od dnia, kiedy decyzja stała się ostateczna.

Zgodnie z postanowieniami specustawy nabycie nieruchomości następuje za odszkodowaniem (art. 18 i 18a specustawy). Wysokość odszkodowania ustalana jest zgodnie ze stanem nieruchomości oraz jego wartością na dzień wydania decyzji. Postępowanie odszkodowawcze wszczynane jest z urzędu. Decyzja o odszkodowaniu wydawana jest w terminie 30 dni, przez ten sam organ który wydał decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. W wielu przypadkach termin ten jednak jest niemożliwy do zachowania, gdyż często konieczne jest wyczekanie 30 dni w celu ustalenia, czy nieruchomość została wydana dobrowolnie. Dlatego też przekroczenie terminu nie niesie za sobą konsekwencji finansowych dla organu. Odszkodowanie ustalane jest według ogólnej zasady polskiego prawa (zgodnie z art. 363 §3 kc), zgodnie z wartością nieruchomości na dzień rozstrzygnięcia o odszkodowaniu. W polskim prawie nie przewiduje się odszkodowania za utracone pożytki. Podstawę w ustaleniu odszkodowania stanowi opinia rzeczoznawcy majątkowego, określająca wartość nieruchomości.

7. Odszkodowanie

Mimo że w postępowaniu administracyjnym obowiązuje swobodna ocena dowodów, to w przypadku określenia wartości nieruchomości obowiązują zasady dowodowe zawarte w ustawie o gospodarce nieruchomościami. Odszkodowanie musi odpowiadać wartości rynkowej nieruchomości bazującej na cenach transakcyjnych z umów (których strony były od siebie niezależne oraz po upływie czasu niezbędnego do wyeksponowania nieruchomości na rynku wynegocjowania warunków umowy). Jeżeli odszkodowanie ustalono w formie pieniężnej lub ustalone zostały dopłaty, to zapłata powinna nastąpić w terminie 14 dni od czasu, w którym decyzja o ustaleniu stała się ostateczna. Kwota ta od dnia wydania decyzji do dnia wypłaty podlega waloryzacji zgodnie ze wskaźnikami zmian cen nieruchomości ogłaszanymi przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Po przekroczeniu terminu do wypłaty uprawniony może dochodzić roszczeń za opóźnienie w wykonaniu świadczenia albo z tytułu zwłoki.

9. Wywłaszczenie gruntów wydzielonych na cele miejscowej użyteczności publicznej oraz ulice i drogi w postępowaniu scaleniowym lub wymiennym na rzecz gminy.

Organ uprawniony- starosta- na podstawie decyzji administracyjnej, zatwierdzającej projekt scalenia i wymiany gruntów.

 10. Wywłaszczenie nieruchomości w związku z wydaniem decyzji o

realizacji inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego, nie będącej własnością Skarbu Państwa lub JST zakładającego lotnisko lub nim zarządzającego.

Zezwolenie wojewody na lokalizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

 11. Wywłaszczenie nieruchomości w związku z wydaniem decyzji o

lokalizacji linii kolejowej.

Decyzja wojewody z określeniem terminu wydania nieruchomości lub opróżnienia lokali lub innych pomieszczeń- nie krótszy niż 30 dni od dnia, kiedy decyzja o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej stała się ostateczna.

12. Wywłaszczenie na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości stanowiącej zabytek nieruchomy, w przypadku niemożliwości

usunięcia zagrożenia jego zniszczenia lub uszkodzenia.

Organ uprawniony- starosta na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków w drodze decyzji.

 13. Wywłaszczenie zabytku nieruchomego w przypadku

wystąpienia zagrożenia zniszczenia lub uszkodzenia zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru.

Decyzja starosty lub prezydenta miasta na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków.

14. Odjęcie prawa własności nieruchomości, na podst. u.g.n., ograniczenia zasady dot. skutku w postaci wygaśnięcia ciążących na nieruchomości praw rzeczowych.

Skutki:

Utrata praw własności nieruchomości przez dotychczasowych właścicieli i nabycie tego prawa przez Skarb Państwa lub określoną jednostkę samorządu terytorialnego (art. 112 ust.2, art. 121 ust. 1 u.g.n.)

Wygaśnięcie ciążących na nieruchomości praw rzeczowych, z wyjątkiem tych, których pozostawienie na nieruchomości zostało uznane za niezbędne w decyzji o wywłaszczeniu (art. 119 ust. 1 pkt 5 u.g.n.)

Bezskuteczność wobec wywłaszczającego zawartych przez wywłaszczanego właściciela z innymi osobami dot. wywłaszczonej nieruchomości (dzierżawa, najem)

Ograniczenia zasady dot. skutku w postaci wygaśnięcia na niej praw rzeczowych.

1. Określenie w decyzji ograniczonych praw rzeczowych pozostawionych na wywłaszczonej nieruchomości – np. niektóre służebności, rzadziej prawo użytkowania, szczególnie w przypadku wcześniejszego wygaśnięcia niż realizacja celu wywłaszczenia, nigdy hipoteka.

2. Dopuszczalność wywłaszczenia części nieruchomości (art. 113 ust. 3 u.g.n.)

◦ pomimo obciążenia całej nieruchomości prawem rzeczowym ograniczonym istnieje możliwość ich wykonywania tylko na jej części (np. służebność przejazdu),

◦ gdy ograniczone prawa własności dot. części niewywłaszczonej utrzymują się,◦ wywłaszczoną część Skarb Państwa lub określona jednostka samorządu nabywają w stanie

wolnym od obciążeń,◦ prawa rzeczowe ograniczone na wywłaszczonej części wygasają w odniesieniu do całej

nieruchomości.

3. Hipoteka

Podział nieruchomości obciążonej hipoteką, związany z wywłaszczeniem tylko jej części – hipoteka utrzymuje się tylko na części niewywłaszczonej.

W przypadku przejęcia wywłaszczonej nieruchomości przez Skarb Państwa lub określoną jednostkę samorządu terytorialnego = przejęcie bez hipoteki.

15. Wywłaszczenie użytkowania wieczystego

Na podstawie art. 112 ust. 2 u.g.n. następuje poprzez odjęcie lub ograniczenie tego prawa. Art. 121 ust. 3 u.g.n. dot. wywłaszczenia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej będącej własnością Skarbu Państwa lub określonej jednostki samorządu terytorialnego na rzecz właściciela tej nieruchomości – prawo użytkowania wieczystego wygasa.

Wygaśnięcie wskutek konfuzji art. 121 ust. 2 u.g.n. – w przypadku wywłaszczenia użytkowania wieczystego na nieruchomości gruntowej będącej własnością innej osoby, niż ta na rzecz której nastąpiło wywłaszczenie jest równoznaczne z przejęciem prawa na rzecz Skarbu Państwa lub określonej jednostki samorządu terytorialnego – w przypadku wywłaszczenia przez Skarb Państwa nieruchomości gruntowej przysługującej jednostce samorządu terytorialnego.

Wywłaszczenie prawa użytkowania wieczystego prowadzi zawsze do jego wygaśnięcia. Po zaistnieniu tej sytuacji może dojść do ustanowienia nowego prawa użytkowania wieczystego na rzecz JST na gruntach Skarbu Państwa lub odwrotnie ( art. 14 ust. 1 u.g.n.).

Budynki i inne urządzenia związane z użytkowaniem wieczystym:Skarb Państwa lub JST nabywa ponownie własność budynków i urządzeń przeniesionych do użytkowania wieczystego i staje się ich właścicielem.

Związanie odrębnej własności budynków i innych urządzeń = wywłaszczenie nieruchomości budynkowej (także lokalowej), musi być połączone z wywłaszczeniem prawa związanego z tymi nieruchomościami. Wywłaszczenie tylko odrębnej własności budynkowej jest niedopuszczalne i rodzi za sobą skutki w postaci decyzji wydanej z rażącym naruszeniem prawa (art. 156 § 3 pkt 2 in fine kpa).

16. Wywłaszczenie poprzez ustanowienie, odjęcie i ograniczenie praw rzeczowych ograniczonych.

Skutki prawne w zakresie ograniczonych praw rzeczowych. Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych = uboczny skutek wywłaszczenia praw własności

nieruchomości, którą obciąża ograniczone prawo rzeczowe.

Decyzja wywłaszczeniowa może wywołać skutki jedynie w zakresie ograniczonych praw rzeczowych

(ustanowienie , odjęcie lub ograniczenie prawa rzeczowego ograniczonego).

Ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego oznacza, że organ administracji publicznej prowadzący postępowanie

wywłaszczeniowe musi precyzyjnie ustalić czy wniosek dot. ograniczenia praw własności ze względu na ich uciążliwość nie będzie prowadzić do ograniczenia

obowiązku odszkodowania. Ustanowienie na nieruchomości ograniczonych praw rzeczowych dotyczy użytkowania i służebności gruntowej (tylko te mogą służyć

realizacji celu wywłaszczenia).

Odjęcie ograniczonego prawa rzeczowego.Przedmiot wywłaszczenia: prawo – nie własność nieruchomości.Oznacza rozszerzenie zakresu uprawnień właściciela. Może dot. użytkowania i każdego rodzaju służebności (gruntowej, osobistej czynnej, biernej). Powinno następować w przypadkach gdy określone ograniczone prawo rzeczowe uniemożliwia realizację celów publicznych (art. 6 u.g.n.). Znajduje zastosowanie, gdy Skarb Państwa lub JST w celu realizacji zadań publicznych chcą odciążyć własną nieruchomość z praw rzeczowych ograniczonych.

Bibliografia Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. Dz. U. Nr 78, poz. 483 Ustawa o gospodarce nieruchomościami z dnia 21 sierpnia 1997r. Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego, tekst

jednolity z 2000r. Dz. U. Nr 98, poz. 1071 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późniejszymi zmianami T. Woś, "Wywłaszczanie Nieruchomości i Ich Zwrot" Warszawa 2007 M. Szalewska, "Wywłaszczenia nieruchomości, Toruń 2005 Wyrok NSA- OZ w Białymstoku z 15 lutego 2000r. SA/Bk901/99, OSP2001 Wyrok SN z dnia 25 lutego 2003 r.,  III RN 31/02, OSNP.2004/6/93, OSNP-wkł.2003/18/6 S. Rudnicki , ”Prawo obrotu nieruchomościami”, Warszawa 2001

Dziękujemy za uwagę